KOCIOŁ W nocy z 5 na 6 na grudnia 1941 roku dywizje pancerne i piechoty Grupy Armii Środek feldmarszałka Fedora von Bocka zostały sparaliżowane temperaturą która przekroczyła 50 stopni poniżej zera. Działania ofensywne całkowicie ustały i armie niemieckie utknęły wyczerpane w śniegu. Stany osobowe jednostek Wehrmachtu spadły do 50 procent stanów etatowych. Dywizje pancerne posiadały na uzbrojeniu do kilkunastu czołgów. Brakowało amunicji, paliwa, żywności a przede wszystkim uzupełnień sprzętowych i ludzkich. Jak wspomina żołnierz z 69 pułku pułku strzelców cyt:,, Masło przychodziło w postaci kamienia, można je było tylko ssać kawałkami jako lody. Chleb trzeba było dzielić siekierą a potem ogrzewać przy ogniu”. Od 16 listopada do 5 grudnia Niemcy stracili na kierunku Moskiewskim 155 tysięcy żołnierzy, 777 czołgów 297 dział i 1500 samolotów. W liście do domu starszy szeregowiec Werner Burmeister z 2 baterii 208 pułk artylerii tak pisał, cyt. ,,Przy 30 stopniach mrozu w dopasowanych, podbitych gwoździami butach, palce u nóg ulegają odmrożeniu. W mojej baterii nie ma takiego, który nie miałby odmrożonych pięt i palców u nóg”. Strona rosyjska okopana w rejonie Moskwy przygotowywała się do Na początku grudnia radziecka Kwatera Główna wprowadziła do akcji cztery armie ogólnowojskowe. Zadanie rozbicia Niemców pod Moskwą postawiono Frontowi Zachodniemu którym dowodził generał Żukow. W celu zniszczenia faszystów na front wysłano 65 dywizji piechoty i kawalerii oraz 33 brygady pancerne. Na wschodniego całej długości frontu liczył półtora Wermacht miliona żołnierzy 13 tysięcy dział, 1100 czołgów oraz 600 samolotów. Siły rosyjskie przekazane frontowi zachodniemu liczyły jeden milion żołnierzy, 770 czołgów, 7652 działa i tysiąc samolotów. W nocy z 5 na 6 grudnia artyleria rosyjska otworzyła przeciwnika, ostrzał ogień w kierunku przemienił się w huraganowy ogień ciężkiej artylerii. Front został przełamany. Grupa wojsk środek musiała utrzymać front długości 1000 kilometrów dysponując 35 dywizjami. Pozycje niemieckie zostały rozbite a te które pierwszej wielkiej ofensywy zimowej tej ocalały były niszczone przez nacierające wojny. oddziały Armii Czerwonej. Do natarcia ruszyły czołgi i piechota z syberyjskich przewagi dywizji zaprawieni walce z Japończykami. atakować. 14 grudnia szwadron kozacki z 2 korpusu atakujących Rosjan, 3 batalion 18 pp kawalerii gwardii zaatakował 10 baterie 78 zaatakował oddziałem w sile 200 ludzi pułk DP która znajdowała się w marszu na rosyjski w okolicy Tweru aby osłonić drogę pozycje dla zaopatrzenia 6 DP. Dowódcy podrywali bojowe. Kozacy atakowali z przeciwnika rozkaz Żołnierze brzmiał powstrzymywali wyciągniętymi szablami, baterie rozbito a swoich ludzi wycięto wpień. Jednostki niemieckie ataku, napór rosyjski został zatrzymany. Na rozpoczynają całym froncie panika zostaje opanowana, odwrót aby uniknąć za podkomendnych trzykrotnie piechurzy wszelką cenę zamknięcia w kotle. Panika artylerzyści zaczęła się wkradać w szeregi niemieckie. odpierają zacięte ataki wroga. Pomimo Odpowiedz jest prosta w armii niemieckiej odwagi i męstwa ludzi na pierwszej linii, ćwiczenie odwrotu było niemile widziane. front powoli ale stopniowo zostaje spychany Według sztabu generalnego cyt. ,,Odwrotu na zachód. Do połowy stycznia 1942 roku się nie naucza, wojsko uczy się przez to jednostki uciekania”. Jedynie czego uczono żołnierza powstrzymały niemieckiego to ,,Atakować i trzymać się”. Front Grupy i do pancerniacy Armii Środek kontrofensywę radziecką. ustabilizował się wzdłuż linii Adolf Hitler na wieść o odwrocie biegnącej od Rżewa na północy przez swojej armii zdymisjonował naczelnych Wiazmę do Briańska na południu. Walki na dowódców froncie ustały, Wehrmacht cofnął się o 300 frontów i wydał rozkaz ,,Trzymać się za wszelką cenę”. Jak kilometrów na zachód. wspomina porucznik 3 pułku strzelców było 6 stycznia 1942 roku zwiad 290 DP na to na patrolu w czwartą niedziele adwentu południe od jezior Ilmen pochwycił 3 osoby 1941 roku w rejonie miejscowości Ożarowo, ze strony Iwana. Grubość lodu na jeziorze cyt. ,,W lornetce ujrzałem grupę koni i wynosiła sześćdziesiąt pięć centymetrów, żołnierzy stojących w głębokim śniegu na warstwa śniegu miała grubość jednego niskim zboczu. Zbliżaliśmy się ostrożnie metra. Zatrzymanych przyprowadzono do ubezpieczając się nawzajem w ich kierunku, kapitana Prohla na przesłuchanie. Oficer w świetle księżyca zrozumieliśmy skąd ta opisuje w swoich wspomnieniach rozmowę cisza. Konie i ludzie byli martwi, pozostali z jeńcami. Cyt. tak jak zatrzymali się na rozkaz, sztywni i umundurowanych wychodzi na jaw parę zamarznięci, przerażający pomnik wojny”. interesujących faktów. Obydwaj należą do ,,Przy przesłuchaniu obu Rozkaz trwania na pozycjach dowódcy radzieckiego 71 batalionu narciarskiego i dywizji przyjęli z niepokojem o życie swoje opowiadają, że ich batalion został niedawno i losy oddziałów im powierzonych. Pomimo wyprawiony na front. Skarżą się, że wyżywienie jest złe. Całe opatrzenie składa opór obrońców został złamany. 16 stycznia się tylko z broni i amunicji. Tłumacz pyta, głównodowodzący siłami czy rozmawia się o ataku. Tak , chodzą marszałek polny Leeb zostaje usunięty z słuchy, Po pełnionego stanowiska w jego zastępstwie uzyskaniu potwierdzenia z innych odcinków dowodzenie przejął generał Kuchler. Wojska frontu o w zmorzonych patrolach sowietów, niemieckie zostają okrążone w kotle w dowództwo rejonie Diemjańska. że jutro się niemieckie rozpocznie”. ogłosiło alarm grupy północ 9 stycznia oddziały Armii Czerwonej bojowy. osiągają wieś Staraja Russa zamykając w okrążeniu II i X korpus z 16 Armii niemieckiej. W celu wzmocnienia pozycji obronnych do walki wprowadzono 3 dywizje SS ,,Trupie Główki”, bataliony SS powstrzymują nacierających Rosjan. Im bardziej W nocy z 7 na 8 stycznia 1942 roku w Iwan tym mocniej dowódcy dywizji domagali się pomocy wichurze i temperaturze 40 stopni poniżej choćby zera, Rosjanie rozpoczęli ofensywę. ,,Totenkopf”. Z naciskał jednego batalionu 17 z stycznia dywizji resztki rejonu wioski Wzad ruszyły do natarcia Wehrmachtu z 16 Armii zostają zamknięte cztery sowieckie armie: 11., 34., 1. i 3. w kleszczach radzieckich. W kotle znalazły uderzeniowa. Armii sie następujące dywizje 12., 30., 32., 123., Północ spodziewała się natarcia na swoim 290., i 3 SS. Przeciwnik atakował obrońców odcinku fontu. Pomimo lepszej obrony, 16 15 dywizjami które wchodziły w skład 11 Armia niemiecka zajmująca pozycje między Armii i 1 uderzeniowej. Hitler wydał rozkaz jeziorami Ilmeń i Seliger, została starta w trwać na pozycjach do czasu odsieczy. SS- pył uderzeniem nieprzyjaciela. Na całym mani w ogóle nie kwestionowali dyrektywy wojska swojego wodza, nakazujący zostać i walczyć radzieckie atakują. Najcięższe walki toczone do ostatniego człowieka. Luftwaffe od 20 są stycznia rozpoczęła zrzuty zaopatrzenia dla odcinku przez Niemiecka frontu siły Grupa północnego Frontu Północno - Zachodniego. Rosjanie wściekle atakują, ostrzał artyleryjski przerodził się w ogień huraganowy. Iwan wprowadził do walki okrążonych wojsk. Jednostka została SS ,, Trupie Główki” sformowana przez SS- ,,Organy Stalina” urządzając niemiaszkom Oberstgruppenfuhrera Theodora Eickego w piekło na ziemi. Piechota naciera falami jednym celu, do walki na śmierć i życie wspierana przez czołgi i samoloty bombowe, między narodowym socjalizmem a żydowskim bolszewizmem, zastosowaniem w kotle oddziały SS. ,,Kiedy nadszedł najsurowszych bezkompromisowych zmierzch, ludzie zobaczyli na drugim brzegu walk okrążeniu żołnierzy w niemieckich hełmach stalowych, sowietom udało się raz wedrzeć na pozycje którzy kiwali do nich. To oni! To oni!” SS dopiero po zabiciu wszystkich żołnierzy Grupa Seydlitz w sile czterech dywizji ,,Totenkopf”. Na każdego poległego SS- przebiła się do obrońców Kotła. metod. W i trakcie w mana przypadało po 50 Rosjan. Członkowie Armia niemiecka w trakcie ofensywy dywizji rekrutowali się spośród strażników radzieckiej utraciła 333 tysiące ludzi, strat obozowych. Walce stosowała kodeks Armii Czerwonej nie znamy. Możemy tylko Hammurabiego, w kwietniu 1945 roku przypuszczać że wyniosły około miliona amerykanie zabitych rannych i wziętych do niewoli. przekazali jeńców stronie rosyjskiej. Walkach w kotle wzięło 100 tysięcy Niemców, dostarczono drogą powietrzną 64844 ton materiałów, a wywieziono z niego Bibliografia: 35 tysięcy rannych żołnierzy. . Obrońcy bronili frontu długości 300 kilometrów. Walki przybierały pozycyjnych jak z charakter walk pierwszej wojny światowej. Póki był mróz nie było problemu z grzebaniem poległych, trudności zaczęły sie wraz z ociepleniem i zabitych pływały wiosną. Trupy wszędzie, puchły i rozkładały się. Zapach był nie do zniesienia szerzyły się choroby zakaźne i biegunki. Pod koniec marca połowa walczących cierpiała z Brunnegger Herbert, Kto Sieje Wiatr, Warszawa 2007. Carell Paull, Operacja Barbarossa, Warszawa 2000. Raus Erhard, Niemieckie Wojska Pancerne na Froncie Wschodnim, Warszawa 2007. Sydnor Charles, Żołnierze Zagłady, Warszawa 1998. Zbiniewicz Fryderyk, Armia Radziecka 1941-1945, Warszawa 1988. powodów żołądkowych. SS-mani stali się rezerwą kotła. operacyjną Kierowano dowództwa ich na obrony wszystkie zagrożone odcinki frontu, z 17 tysięcy ludzi przeżyło zaledwie 4 tysiące. Walkach pod Diemjańskiem poległo 6,5 żołnierzy. 20 kwietnia 1942 roku odsiecz dotarła do okrążonych, walkach o połączenie się z jednostkami idącymi na ratunek wyznaczono mgr Adrian Kowalczyk