PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności lub pracy zagranicą +

Alternatywne mierniki poziomu jakości życia
społeczeństwa
Wszystkie wskaźniki mierzenia rozwoju społeczno - gospodarczego w zależności od
stopnia agregacji możemy podzielić na 3 grupy:
1.
Syntetyczne najbardziej ogólnie charakteryzujące rozwój społeczno-gospodarczy.
Należą do nich PKB, i dochód narodowy w wyrażeniu absolutnym i na 1-go
mieszkańca.
2.
Szczegółowe obrazujące wybrane dziedziny rozwoju społeczno-gospodarczego, np.
stopa inwestycji, liczba odbiorników radia i telewizji na 100 gospodarstw domowych,
3.
Symptomatyczne,
charakteryzujące
jedynie
wybrane
dziedziny,
np.
liczba
komputerów na 100 gospodarstw domowych.
Miernikami
ogólnego
poziomu
aktywności
gospodarczej
najczęściej
obecnie
stosowanymi i pojawiającymi się w mass mediach jest produkt narodowy brutto PNB
oraz coraz bardziej popularny w ostatnich latach produkt krajowy brutto PKB.
Produkt narodowy brutto PNB jest to pieniężny wskaźnik bieżącej wartości
rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych, wytworzonych w gospodarce w danym okresie.
W istocie jest on miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego
kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. W jego
skład wchodzą dochody uzyskiwane za granicą przez firmy i obywateli przywożone
następnie do kraju ojczystego.
Ściśle związany z PNB jest produkt krajowy brutto PKB i dochody netto z tytułu
własności i pracy za granicą (eksport netto). PKB stanowi miarę produkcji wytworzonej
przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego,
kto jest ich właścicielem. Natomiast dochody netto z tytułu pracy lub własności zagranicą
są równe różnicy między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą
a dopływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom.
PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności lub pracy zagranicą + podatki
pośrednie
Do oceny poziomu gospodarczego kraju i przeciętnego standardu życiowego
ludności wykorzystywane są kategorie PKB czy też dochodu narodowego per capita, czyli
w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W tym miejscu należy zaznaczyć, że dochód
narodowy jest to PNB (PNN – podatki pośrednie) liczone w cenach czynników produkcji
skorygowane amortyzacją, czyli zużywaniem się zasobu kapitału trwałego. Aby otrzymać
PKB czy DN per capita należy podzielić ich wielkość przez liczbę ludności danego kraju.
Najogólniej można by wymienić następujące wady PNB oraz bardziej ostatnio
popularnego PKB jako mierników ogólnego poziomu produkcji i dobrobytu społecznego.
1.
Nie ujmują produkcji, która nie jest przeznaczona na rynek np. pomidory wytworzone
przez farmera i skonsumowane w jego gospodarstwie domowym, czy też wyklucza
niezarobkową działalność ludzi, z której wynoszą korzyści oni sami ich rodziny czy ich
znajomi.
2.
Nie ujmuje rezultatów gospodarki podziemnej, przestępczej, „szarej”, „czarnej”.
Gospodarka
ta
obejmuje
najogólniej
nielegalne
i
legalne
rodzaje
działalności
gospodarczej, np. właściciel sklepu nie wykazujący w sprawozdaniach ze swej
działalności 50 % swoich obrotów.
3.
Nie ujmują czasu wolnego i wypoczynku, który jest dobrem poszukiwanym przez
członków społeczeństwa w takim samym stopniu jak: żywność, obuwie, usługi
kulturalne itd.
4.
Nie obejmują renty konsumenta dotyczącej posiadanych i użytkowanych przez niego
dóbr trwałych znajdujących się w gospodarstwie domowym.
5.
Ujmują produkcję tzw. „antydóbr”, tj.
a) wszystkich efektów zewnętrznych zakłócających środowisko naturalne człowieka
(zanieczyszczenia wody, powietrza i lądu, hałas itd.). a także
b) armat, czołgów, broni, narkotyków, tytoniu, które to produkty nie tylko nie służą
zdrowiu człowieka ale niszczą je.
Z związku z powyższym w naukach społecznych podejmowane są od dłuższego czasu
wysiłki zmierzające do skonstruowania mierników, które w ocenie rozwoju społeczogospodarczego wychodziłyby poza tradycyjne wskaźniki wielkości PKB lub dochodu
narodowego na mieszkańca i lepiej odzwierciedlałyby zjawiska poziomu życia, jego jakości.
HUMAN DEVELOPMENT INDEM - HDI
Jednym z najbardziej znanych jest syntetyczny wskaźnik poziomu życia opracowany przez
zespół uczonych w Genewie (zwana potocznie metodą genewską). Tzw. Wskaźnik
Rozwoju Społecznego (Human Development Index), który wypromowała agenda ONZ
UNDP. Na wskaźnik HDI składają się trzy elementy scalane według nieskomplikowanego
wzoru.
Upraszczając
charakteryzują
one
stan
ludzkiego
ciała,
stan
umysłu
i zasobność kieszeni.
Z czasem doszło do kompromisu między ujęciem syntetycznym i analitycznym.
„Sztandarowy" wskaźnik HDI uzupełniono dodatkowymi wskaźnikami takimi jak wskaźnik
ubóstwa, deprywacji i nierówności, wskaźnik ukazujący stopień uczestnictwa kobiet
w osiągnięciach ludzkości. W celu uzyskania HDI niezbędne jest obliczanie i wypełnianie
towarzyszących mu w raportach dziesiątek tabel.
Ranking "tabela wyników ligowych"
Zródło: Human Development Report 2001
WYSOKI HDI
1 Norwegia
7 Islandia
4 Szwecja
10 Finlandia
5 Belgia
11 Szwajcaria
6 USA
12 Luksemburg
15 Dania
16 Austria
17 Niemcy
18 Irlandia
20 Włochy
21 Hiszpania
22 Izrael
23 Grecja
24 Hong Kong
25 Cypr
26 Singapur
27
28 Portugalia
29 Słowenia
30 Malta
31 Barbados
37 Urugwaj
32 Brunei
38 Polska
34 Argentyna
40 Bahrajn
35 Słowacja
41 Kostaryka
36 Węgry
42 Bahamy
43 Kuwejt
44 Estonia
46 Chorwacja
47 Litwa
48 Katar
13 Francja
19
Nowa
Zelandia
Trynidad i
Tobago
55 Rosja
61 Wenezuela
49
2 Australia
8 Holandia
W.
14
Brytania
3 Kanada
9 Japonia
Korea
Republika
33 Czechy
39 Chile
Zjed. Emir.
45
Arab.
50 Łotwa
51 Meksyk
52 Panama
53 Białoruś
54 Belize
56 Malezja
62 Kolumbia
Arabia
68
Saud.
57 Bułgaria
63 Mauritius
58 Rumunia
64 Surinam
59 Libia
65 Liban
60 Macedonia
66 Tajlandia
69 Brazylia
70 Filipiny
71 Oman
72 Armenia
74 Ukraina
80 Paragwaj
75 Kazachstan
81 Sri Lanka
76 Gruzja
82 Turcja
77 Malediwy
83 Turkmenistan
78 Jamajka
84 Ekwador
86 Dominikana
87 Chiny
88 Jordania
89 Tunezja
90 Iran
79 Azerbejdżan
85 Albania
Ziel.
91
Przylądek
92 Kirgistan
93 Gujana
94 RPA
95 Salwador
67 Fidżi
73 Peru
ŚREDNI HDI
98 Mołdowa
104 Boliwia
Gwinea
110
Rów.
116 Mongolia
Papua N.
122
Gwinea
99 Uzbekistan 100 Algeria
105 Egipt
106 Nikaragua
101 Wietnam
107 Honduras
Samoa
97 Syria
Zach.
102 Indonezja 103 Tadżykistan
108 Gwatemala 109 Gabon
111 Namibia
112 Maroko
113 Suazi
114 Botsuana
115 Indie
117 Zimbabwe
118 Myanmar
119 Ghana
120 Lesoto
121 Kambodża
123 Kenia
124 Komory
125 Kamerun
126 Longo
127 Pakistan
133 Jemen
128 Togo
134 Haiti
129 Nepal
130 Bhutan
135 Madagaskar 136 Nigeria
131 Laos
137 Dżibiti
139 Maurytania
140 Tanzania
141 Uganda
142 Kongo
143 Zambia
145 Senegal
146 Angola
147 Benin
149 Dambia
151 Malawi
152 Rwanda
153 Mali
148 Erytrea
Rep.Środ.154
Afryk.
157 Mozambik
158 Etiopia
159
160 Burundi
161 Niger
96
NISKI HDI
Burkina
Faso
155 Czad
132 Bangladesz
138 Sudan
Wyb. Kości
144
Sł.
150 Gwinea
Gwinea156
Bissau
Sierra
162
Leone
Oto ranking państw świata zaliczanych do pierwszej, drugiej lub trzeciej ligi; kryterium
kwalifikacyjnym
jest
oczywiście
doroczna
wielkość
HDI.
Na
podstawie
trendów
charakteryzujących wielkość HDI i miejsce w rankingu światowym możemy określić
systemy ekonomiczne i polityczne, a także modele polityki społecznej.
Wewnętrzne różnice i dysproporcje kryjące się za
syntetycznymi wskaźnikami
Źródło: Raporty UNDP 1997-2001
Pozycja w rankingu
Kanada USA Szwecja Polska
HDI 2000
1
3
6
44
HDI 2001
3
6
4
38
HPI 2000
11
18
2
...
GEM 2000
8
13
3
36
ZAMOŻNOŚĆ
29
PKB per capita 1997 (USD.)
19 640
26 210
3 590
080
Udział 20% najuboższych w
ogólnej konsumpcji (19877,5 5,2
9,6
7,7
1998)
ZDROWIE
Czas trwania życia (1997)
79 76,7
78,5
72,5
% nie dożyje do wieku 60 lat
9,2 12,4
8,5
16,9
(1998)
WYKSZTAŁCENIE
% uczących się w odpowiednim
wieku - poziomy 1,11,111
100
96
82
79
(1994)
% analfabetów funkcjonalnych
16,6 20,7
7,5
42,6
(1994-1998)
FINANSE PUBLICZNE
% dochodów podatkowych w
...
20
37
35
GDP (1997)
% publicznych wydatków na
6,9 6,5
7,1
4,2
zdrowie w GDP (1995)
% publicznych wydatków na
7 5,4
8,3
5,2
edukację w PKB (1996)
% wydatków na pomoc dla
mniej rozwiniętych krajów w
0,34 0,09
0,79
...
PKB (1997)
NET ECONOMIC WELFARE - NEW
Próbę skonstruowania nowego miernika dobrobytu podjęli W.D. Nordhaus i J. Tobie.
W wyniku modyfikacji PKB stworzyli oni miernik dobrobytu ekonomicznego netto (net
economic welfare - NEW), uwzględniającego przy obliczaniu PKB nierynkowe dobra
i straty, w celu ustalenia lepszej miary jakości życia i dobrobytu społecznego. Ta miara
modyfikuje PKB w następujący sposób:
1.
Odejmuje z PKB pewne nie uwzględnione koszty obniżania poziomu życia ludzi, takie
jak: zanieczyszczenie środowiska, hałas i zaśmiecenie,
2.
Wyklucza z PKB niektóre usługi pośrednie,
3.
Dodaje do PKB niektóre pozycje, np.: wielkości wyrażające równowartość czasu
wolnego, produkcji nie rejestrowanej, infrastruktury publicznej i prywatnych dóbr
trwałego użytku.
Wprawdzie miara NEW jest szeroko stosowana w krajach o rozwiniętej gospodarce
rynkowej, jednakże ma on także wady. Największą z nich jest fakt, iż szacowanie wartości
poszczególnych elementów wskaźnika dobrobytu jest bardzo kosztowne i pracochłonne.
MIERNIKI ROBERTA GODINA
Przykładem nowych wysiłków w tej dziedzinie nie ulegających magii jednej liczby jest
praca
zbiorowa
pod
redakcją
Roberta
Godina
oparta
na
gigantycznym
wysiłku
porównawczym obejmującym kilkaset zmiennych i całą dekadę. Godin, postanowił
empirycznie sprawdzić czy główne modele polityki społecznej dobrze służą takiej wizji
dobrego społeczeństwa, jaką same przyjęły.
Tabele porównawcze obrazujące jakość rozwiązań poniższych
kwestii przyjętych przez poszczególne modele państw
Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Roberta Godina
USA
model liberalny
Wysokie i rosnące dochody
Niski poziom ubóstwa „przed
ingerencją państwa"
Niski poziom ubóstwa „po
ingerencji państwa"
Wysokie zatrudnienie
Dochód z pracy pozwalający
uniknąć ubóstwa
Prywatne transfery
pozwalające uniknąć ubóstwa
Świadczenia adresowane
tylko do ubogich
Świadczenia trafiające do
wszystkich ubogich
Świadczenia pozwalające
uniknąć ubóstwa
Znaczna równość dochodów
„przed ingerencją państwa"
Znaczna równość dochodów
„po ingerencji państwa"
Równość dostępu do edukacji
Stabilność zatrudnienia głów
rodzin
Rola transferów stabilizująca
sytuację rodzin
*
Holandia
Niemcy
model socjal
model
demokratyczny korporatystyczny
***
***
**
**
*
*
****
***
***
*
**
**
**
***
*
*
*
***
*
*
**
****
***
*
****
***
*
**
*
**
****
***
*
***
***
***
***
**
**
**
***
Godin posłużył się przykładami tych państw - reprezentantów poszczególnych modeli - dla
których
dostatecznie
porównania.
długo
gromadzono
statystyczne
dane
potrzebne
do
takiego
Oto kilka przykładów wyjętych z różnych zamieszczonych tam tabel porównawczych
(w 4-gwiazdkowej skali ocen - im więcej gwiazdek, tym lepsze rozwiązania danej kwestii,
tym przyjaźniejsze ludziom państwo).
PODSUMOWANIE
Badając i oceniając rozwój społeczny z jednej strony chcemy dokonać jak najbardziej
wnikliwego
wszechstronnego
i
wieloaspektowego
opisu
rozwoju
społecznego
z drugiej zaś strony opracować wyrazisty jednowskaźnikowy pomiar, który mógłby
konkurować z PKB.
W przypadku pierwszego rozwiązania wyłania się, co najmniej kilka ważnych przeszkód:
niedostępność wielu danych, nieprzejrzystość obrazu złożonego z setek wskaźników,
znaczny koszt prowadzonych badań, oraz lekceważenie takich wskaźników przez ekonomistów i polityków zapatrzonych w sukces gospodarczy mierzony wzrostem PKB.
Pomiary jednowskaźnikowe mają takie same wady, ale i takie same zalety, jak wskaźniki
wzrostu gospodarczego, przede wszystkim PKB, ponieważ w trakcie badań gubią także
wiele ważnych spraw.
Jak już zauważyliśmy wszystkie mierniki posiadają zalety i wady. Do stosowania miernika
PKB wszyscy przywykli i nie kwestionują go mimo wielu oczywistych uproszczeń i luk.
Ponieważ jest on najbardziej rozpropagowany, stosunkowo łatwo i szybko można go
obliczyć stąd też obecnie jest on stosowany w najszerszym zakresie.
Źródło:
1.
Marian Noga: Makroekonomia, Wydaw. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1995
2.
Lucyna Frąckiewicz, Aldona Frączkiewicz-Wronka: Metody pomiaru zjawisk
społecznych w skali makro- i mikroregionalnej, Wydaw. uczelniane Akadamii
Ekonomicznej w Katowicach 2001
3.
Roman Milewski: Podstawy ekonomii, Wydaw. Naukowe PWN 1999
4.
Tadeusz Grabowski: Podstawy teorii ekonomii, Wydaw. Adam Marszałek 2002
5.
Stefan Marciniak: Makro i Mikroekonomia – podstawowe problemy, PWN 1998
6.
Robert Godin: The real woldrs of walfare Capitalism, Cambridge 1999
7.
United Nations Development Program: Human Development Report 1999-2001