Samookaleczenia wśród nastolatków

Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli
ZSS nr 39 w Zabrzu
Samookaleczenia wśród
nastolatków
Samookaleczenie to zamierzone uszkodzenie ciała.
Może mieć formę powierzchownych lub głębokich ran
ciętych, przypalania, poparzenia wodą lub
chemikaliami, podduszania się, uderzania głową w
ścianę, intensywne szorowanie skóry, wbijania ostrych
przedmiotów, a nawet łamania kości. Głównym
motywem wśród nastolatków jest rozładowanie
negatywnych emocji i chęć zwrócenia na siebie uwagi.
Zdarza się, że rodzajem autoagresji są również
katorżnicze ćwiczenia fizyczne lub drakońska dieta.
• Rozpowszechnienie zachowań związanych z
samookaleczaniem mieści się w zakresie od 2 do 35
% wśród uczniów w ciągu roku. Często jest to
decyzja nagła, wynikająca z poczucia bezradności,
złości i poczucia winy.
Proces powstania, a następnie realizacja zamysłu
samouszkadzającego przebiega w trzech etapach:
• Premotywacyjnym, który obejmuje indywidualne
cechy osobowości
• Motywacyjny, w którym formuje się myśl i intencja
samookaleczenia, w wyniku upokorzenia lub
poniesienia porażki
• Wolicjonalnym, będący realizacja zamysłu
Na każdy z tych etapów działają czynniki modyfikujące,
takie jak wsparcie społeczne, umiejętność radzenia
sobie z trudnościami czy dostępność środków
umożliwiających podjęcie samookaleczenia.
Czynniki wpływające na decyzję o samookaleczaniu
( Connor, Rasmussen 2012):
• niska samoocena,
• wysokie oczekiwania wobec danej osoby
• nadmierne koncentrowanie się na przyczynach
swojego cierpienia, działające głównie na etap
premotywacyjny
• impulsywność
• próby samobójcze wśród znajomych i rodziny
• przyjaciele podejmujący działania samookaleczające,
mające wpływ na etap motywacyjny
• negatywne wydarzenia życiowe
• Samookaleczanie może być związane z grupą
rówieśniczą. Niekiedy zdarza się, że młody człowiek
przez takie zachowania próbuje zaimponować innym,
pokazać, że jest w stanie kontrolować siebie samego,
że stanowi sam o sobie, że jest panem własnego
życia. Akceptacja i poklask rówieśników, a także
nadmierne dociekliwe działa ze strony dorosłych
działają na zasadzie pozytywnego wzmocnienia i
może podtrzymywać taki stan rzeczy.
• Relacje w rodzinie nie pozostają bez znaczenia, jeśli
młody człowiek jest pozostawiony sam sobie, nie
czuje wsparcia w otoczeniu, nie doświadcza
zainteresowania bliskich swoją osobą, jeśli relacje z
rodziną są mocno rozluźnione, to samookaleczenie
może pełnić funkcję wołania o pomoc, pozyskania
uwagi, wsparcia („zobaczcie, oto ja; jestem tu; nie
radzę sobie; popatrzcie na mnie”).
• Przypatrując się przyczynom tych zachowań, można
powiedzieć, że często są one związane z depresją. Gdy
w chorobie doświadczamy trudności, kiedy myśli mają
negatywne zabarwienie, a życie przynosi jedynie ból,
narasta wewnętrzne napięcie. Pojawia się bezsilność,
poczucie bycia bezużytecznym i beznadziejnym.
Wówczas młody człowiek sięga po samookaleczanie,
jako źródło redukcji nieprzyjemnego napięcia. Wbrew
pozorom taka forma redukcji napięcia emocjonalnego,
mimo że jest niebezpieczna dla człowieka i nie stanowi
rozwiązania problemów, pełni funkcję adaptacyjną,
ponieważ doznanie jest na tyle silne, że odwraca uwagę
od właściwego cierpienia psychicznego.
• Samookaleczanie przynosi chwilową ulgę w
psychicznym i emocjonalnym cierpieniu, bardzo
szybko uruchamia proces uzależnienia.
• Zaczyna się od impulsu, chęci sprawowania kontroli
lub dostarczenia nowych doznań, ulga jest chwilowa,
bardzo szybko po niej następuję poczucie winy i
wstydu, dlatego też nie należy wzmacniać
negatywnie zachowań autodestrukcyjnych, gdyż
same w sobie są krzywdzące.
• Samookaleczanie wyklucza umiejętność nabywania
innych strategii radzenia sobie w sytuacjach
trudnych, przez co prowadzi do głębokiej depresji,
uzależnienia od alkoholu czy narkotyków aż po
samobójstwo.
Strategia pomocy:
Krok 1: Zwierz się komuś
Jeśli jesteś gotów szukać pomocy w samookaleczeniu
się, pierwszym krokiem będzie zaufanie drugiej osobie i
opowiedzenie jej o tym. Perspektywa opowiadania
komukolwiek o tym, co tak skrzętnie dotychczas
starałeś się ukrywać, może być przerażająca. Jednak
zwierzenie się z sekretu może przynieść też ogromną
ulgę.
• Decydowanie o tym, komu możesz zaufać w kwestii
tak intymnych zwierzeń może być trudne. Wybierz
kogoś, kto nie będzie rozsiewał plotek czy próbował
przejąć kontroli nad poprawą twojego stanu. Zapytaj
siebie, kto w twoim życiu sprawia, że czujesz się
akceptowany i wspierany. Może to przyjaciel,
nauczyciel, ktoś z krewnych? Niekoniecznie jednak
musisz wybierać kogoś z kim jesteś bardzo blisko. Pod
warunkiem, że możesz mu zaufać.
• Wreszcie, będziesz chciał otworzyć się wobec
najbliższych przyjaciół i członków rodziny, ale czasem
lepiej zacząć od dorosłego, którego szanujesz – na
przykład nauczyciela, psychologa, czy kogoś z
organizacji w której działasz. Ta osoba może mieć
większy dystans do sytuacji i łatwiej jej będzie
zachować obiektywizm. W samookaleczeniu się
pomoc pierwszej osoby jest ważnym krokiem.
Krok 2: Zrozum dlaczego się okaleczasz
• Odkrycie przyczyny dla której się tniesz czy okaleczasz
to niezbędny krok w kierunku poradzenia sobie. Jeśli
potrafisz określić jakie funkcje spełnia wyrządzany
sobie ból, możesz nauczyć się osiągać te same cele w
inny sposób.
• Zidentyfikuj wyzwalacze autoagresji
• Kontaktuj się ze swoimi uczuciami
• Pamiętaj, samookaleczenie się zwykle stanowi sposób na
poradzenie sobie z emocjonalnym bólem. Jakie uczucia
sprawiają, że chcesz się okaleczać? Smutek? Złość? Wstyd?
Samotność? Poczucie winy? Pustka? Kiedy tylko nauczysz się
rozpoznawać uczucia, które wyzwalają Twoją potrzebę
okaleczania, możesz zacząć rozwijać zdrowsze alternatywne
sposoby radzenia sobie.
• Jeśli trudno ci zidentyfikować uczucia, które wyzwalają twoją
potrzebę ranienia się, możesz popracować nad świadomością
swoich emocji. Emocjonalna samoświadomość oznacza
umiejętność rozpoznawania co i z jakiego powodu czujesz. To
zdolność identyfikowania i wyrażania uczuć w każdej chwili i
rozumienia jaki jest związek twoich emocji z twoimi czynami i
tym co dzieje się wokół ciebie.
Krok 3: Znajdź nowe sposoby radzenia sobie
• Samookaleczanie jest twoim sposobem na radzenie
sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami. Więc jeśli
zamierzasz przestać, musisz znaleźć alternatywne
sposoby radzenia sobie. Tak abyś mógł zareagować w
odmienny sposób, gdy poczujesz że chcesz się zranić.
Jeśli tniesz się, aby wyrazić ból czy intensywne
emocje:
• słuchaj muzyki, która wyraża twoje uczucia
• zapisz na kartce swoje emocje a potem ją podrzyj
• maluj, rysuj, bazgraj na dużej kartce papieru czerwonym
długopisem, kredką lub farbą
• zacznij prowadzić pamiętnik i w nim wyrażaj swoje
uczucia
• ułóż wiersz lub piosenkę, która pomoże ci wyrazić co
czujesz
• Jeśli tniesz się aby rozładować napięcie czy złość: zacznij
intensywnie ćwiczyć – pobiegaj, tańcz, skacz lub wyżyj się
na worku treningowym
• uderz w poduszkę, materac lub wykrzycz się w poduszkę
• zaopatrz się w piłeczkę antystresową lub plastelinę i
ściskaj aż poczujesz się lepiej
• podrzyj coś, np. stare papiery czy gazetę
• narób hałasu grając na instrumencie albo na
garnkach i patelniach
• Jeśli tniesz się, ponieważ czujesz się odrętwiały,
pozbawiony relacji:
• zadzwoń do przyjaciela (nie musisz mówić mu o
samookaleczeniach)
• weź zimny prysznic
• potrzymaj kostkę lodu w zagięciu ramienia lub nogi
• zacznij żuć coś o bardzo ostrym smaku, jak papryczka
chili, mięta pieprzowa czy skórka grejpfruta
Jeśli tniesz się aby się uspokoić i ukoić nerwy:
• weź gorącą kąpiel albo prysznic
• pobaw się z psem lub kotem, pogłaszcz go,
poprzytulaj
• zawiń się w miły ciepły koc
• rozmasuj kark, dłonie i stopy
• posłuchaj kojącej muzyki
Podsumowując:
• Pamiętaj, samookaleczanie nie pojawia się z niczego.
Stanowi ono bezpośrednią ekspresję wewnętrznego
cierpienia – bólu, który często ma swoje źródło w
bardzo wczesnym etapie życia. Często istnieje
powiązanie pomiędzy samookaleczaniem a
wczesnodziecięcymi urazami. Zadawanie sobie
cierpienia może być sposobem radzenia sobie z
uczuciami wynikającymi z doświadczenia krzywdy czy
traumatycznych wspomnień. Tak może być także w
twoim przypadku, nawet jeśli na świadomym
poziomie nie zdajesz sobie z tego sprawy.
Dobry psychoterapeuta – jak go znaleźć?
• Bardzo ważne jest aby osoba, którą wybierzesz miała
doświadczenie w leczeniu urazów i samookaleczania. Nie
mniej ważna jest też relacja między tobą a terapeutą. Zaufaj
swojemu instynktowi. Jeśli nie czujesz się bezpieczny,
szanowany, rozumiany, poszukaj kogoś innego.
• Terapeuta powinien być kimś, kto akceptuje samookaleczanie
choć go nie usprawiedliwia ani nie lekceważy. Musi być
gotowy pomagać ci je wyeliminować w twoim własnym
tempie. Musisz czuć swobodę dzielenia się z nim swoimi
najbardziej prywatnymi sprawami. Oczywiście nabranie
pełnego zaufania do twojego terapeuty może zająć ci trochę
czasu, jednak instynkt podpowie ci czy z tą wybraną osobą jest
to w ogóle możliwe.
Kontakty pomocne w naszym mieście:
• Zespół interwencji kryzysowej : ul. Wyzwolenia 7,
Zabrze tel: 32 278 56 70
• Poradnia psychologiczno-pedagogiczna: ul. 3 Maja
91, Zabrze tel: 32 271 19 51
• Centrum zdrowia psychicznego Feniks :
ul. Cieszyńska 2, Zabrze tel:32 271 34 54
Dziękujemy za uwagę
Katarzyna Owczarzak
Iwona Woitun