Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych
advertisement
KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 1 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 2 Wydawca: Fundacja Fundusz Współpracy ul. Górnośląska 4a, 00-444 Warszawa www.cofund.org.pl Autorzy: Izabela Jakubowska, Marcin Pluta, Teresa Misina, Katarzyna Ostalecka, Jolanta Kalinowska, Jacek Ostrowski Redaktor: Jolanta Kalinowska, Jacek Ostrowski Opracowanie graficzne, skład i druk: Stowarzyszenie Aktywizacji Polesia Lubelskiego, Artur Jóźwiak Zdjęcia: Zdjęcia zamieszczone w broszurze pochodzą ze zbiorów Fundacji Fundusz Współpracy i zostały wykonane podczas Ogólnopolskich Spotkań z Ekonomią Społeczną, Nowe Warpno 2013 W niniejszej publikacji projekt graficzny, skład i druk zostały wykonane przez Przedsiębiorstwo Społeczne. Niniejsza publikacja powstała w ramach Projektu„Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja jest bezpłatna. Copyright©2014 Fundacja Fundusz Współpracy KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 3 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich Wstęp Prawo zamówień publicznych od 2009 roku pozwala na formułowanie, w ramach procedur zamówień publicznych, specjalnych zapisów, pozwalających zamawiającemu na realizowanie dodatkowych celów – istotnych społecznie. Przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych dopuszczają ograniczenie wyboru wykonawców do takich podmiotów, które oprócz gwarancji wykonania zlecenia najwyższej jakości przy najniższej cenie, realizują również ważne cele społeczne, poprzez zatrudnienie osób niepełnosprawnych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.Takie podejście nie tylko generuje nowe miejsca pracy, ale także umożliwia niwelowanie poważnych problemów społecznych. Stosowanie klauzul społecznych jest coraz bardziej popularne w Unii Europejskiej, w Polsce jest to jeszcze mało powszechna praktyka. Wynika to głównie z obaw o prawidłowość stosowania tych rozwiązań, z braku powszechnie dostępnych przykładów oraz ograniczonej świadomości na temat korzyści. Przedstawiamy tu Państwu trzy punkty widzenia – urzędu odpowiedzialnego za nadzór nad zamówieniami publicznymi – Urząd Zamówień Publicznych, zamawiającego – na przykładzie Urzędu Mia- sta Brzeziny, a także wykonawcy – przedsiębiorstwa społecznego – Laboratorium Cogito. Jednocześnie zapraszamy do wzięcia udziału w organizowanym przez Fundację Fundusz Współpracy i Instytut Spraw Publicznych przy współpracy Urzędu Zamówień Publicznych oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – ogólnopolskim programie bezpłatnych szkoleń na temat stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Celem szkoleń, prowadzonych przez wykwalifikowanych trenerów, jest praktyczne zdiagnozowanie barier i problemów związanych ze stosowaniem klauzul społecznych, prezentacja praktycznych przykładów obrazujących realne wykorzystanie ich potencjału, a także interpretacja zapisów ustawy Prawo zamówień publicznych. W ramach naszych działań oprócz szkoleń przewidzieliśmy również wydanie podręcznika dotyczącego klauzul społecznych oraz szeregu praktycznych materiałów z przykładami niezbędnymi do przeprowadzenia postępowań z ich zastosowaniem. Zespół Fundacji Fundusz Współpracy Czym są klauzule społeczne? Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych to jeden ze sposobów na zapewnienie, że środki przeznaczane na zakup towarów i usług przez sektor publiczny mogą jednocześnie pomagać w osiąganiu celów społecznych. Prawo zamówień publicznych dopuszcza możliwość, aby przy wyborze oferentów kierować się – obok jakości i ceny – także kwestiami społecznymi. W krajach UE stosowane są różne lokalne instrumenty, umożliwiające zamawiającym osiąganie takich celów jak zwiększenie za- trudnienia osób zagrożonych wykluczeniem, zapewnienie godnej pracy, wspomaganie etycznego handlu czy też wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W Polsce terminu klauzule społeczne używa się najczęściej w odniesieniu do zapisów umożliwiających osiąganie przez zamawiającego celów zatrudnieniowych. W szczególności dotyczy to wprowadzonych w 2009 roku przepisów, pozwalających zamawiającemu na dokonanie wyboru podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne lub wykluczone z rynku pracy. KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 4 Urząd zamóWień PUbliCzNyCh zaChęCa... Izabela Jakubowska, p.o. Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych Nie należy obawiać się stosowania klauzul społecznych w zamówieniach, warto jednak przygotować się do tego dokładnie Klauzule w polskim prawie… Przepisy prawne dotyczące klauzul społecznych w zamówieniach publicznych zostały wprowadzone do ustawy Prawo zamówień publicznych w 2009 roku. Celem wprowadzenia przedmiotowych przepisów było z jednej strony wsparcie poprzez zamówienia publiczne integracji zawodowej i społecznej osób mających trudności na rynku pracy, z drugiej strony zaś, wyrównanie szans w ubieganiu się o zamówienia publiczne wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, które z uwagi na specyfikę i stopień niepełnosprawności nie mogą wykonywać swoich zadań w normalnych warunkach. Urzad Zamówień Publicznych wspiera stosowanie klauzul społecznych… Urząd Zamówień Publicznych, w ramach realizacji kolejnych Krajowych Planów Działań zrównoważonych zamówień publicznych, prowadzi działania mające na celu upowszechnianie i promocję społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych, w ramach których mieszczą się klauzule społeczne w zamówieniach publicznych. Społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne należy traktować jako w pojęcie szersze od tzw. klauzul społecznych, obejmujące różnego rodzaju kwestie społeczne, które instytucje zamawiające mogą uwzględniać na poszczególnych etapach procesu udzielenia zamówienia publicznego. W ramach realizacji Krajowego Planu Działania w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2013-2016 przewidziano szereg zadań związanych z promowaniem, upowszechnianiem i wspieraniem stosowania klauzul społecznych. Urząd stara się uwzględniać temat klauzul społecznych w organizowanych cyklicznie warsztatach dotyczących procesu udzielania zamówienia publicznego, a także podejmuje starania mające na celu uwzględnienie działań związanych z promocją społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych w ramach programowania nowej unijnej perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Ponadto, przedstawiciele Urzędu promują stosowanie klauzul społecznych podczas innych wydarzeń dotyczących tematyki zamówień publicznych. Obawy… Nie należy obawiać się stosowania klauzul społecznych w zamówieniach, warto jednak dokładnie się do tego przygotować. Przede wszystkim niezbędna jest dokładna analiza każdego indywidualnego zamówienia, gdyż nie każde postępowanie w sprawie udzielenia zamówienia publicznego jest odpowiednie do zastosowania klauzul społecznych, a czasem zawarcie klauzul społecznych jest wręcz niemożliwe lub nieracjonalne. Takim przykładem może być zamówienie na jednorazową dostawę towaru lub usługi o niskiej wartości, w przypadku której określenie klauzuli odnoszącej się do zatrudnienia przy realizacji zamówienia osób bezrobotnych będzie wymogiem nieproporcjonalnym w stosunku do efektu, jaki dzięki temu zobowiązaniu zostanie osiągnięty. Może także prowadzić do problemów z pozyskaniem ofert od wykonawców, którzy spełniają ten warunek. Kluczem do skutecznego skorzystania z klauzul społecznych jest także analiza KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 5 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich rynku potencjalnych wykonawców i powiązanie stosowania klauzul społecznych z istniejącymi celami społecznymi i potrzebami rynku pracy. Instytucja zamawiająca, gdy już podejmie decyzję o uwzględnieniu w prowadzonym przez siebie postępowaniu klauzul społecznych, powinna również szczegółowo zdefiniować nie tylko samą klauzulę, ale także warunki związane z jej realizacją. Należy podkreślić jednak, że klauzule społeczne nie są rozwiązaniem uniwersalnym, poprzez które można rozwiązać wszystkie problemy rynku pracy, czy też narzędziem pozwalającym zrealizować wszystkie cele polityki społecznej. Jest to instrument wspomagający działania podejmowane we wskazanych obszarach i należy go stosować racjonalnie i rozważnie. Przyszłość… Obowiązujące w Polsce przepisy prawne dotyczące klauzul społecznych w zamówieniach publicznych zostały wprowadzone do ustawy Prawo zamówień publicznych w zakresie, w jakim pozwala na to unijne prawo zamówień publicznych. Szansą na zmianę obowiązującego prawa są przepisy unijnych projektów legislacyjnych w zakresie zamówień publicznych. Wśród rozwiązań przewidzianych w nowych dyrektywach, które mogą w szczególny sposób przyczynić się do wzrostu znaczenia klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, należy wskazać przede wszystkim na rozszerzenie zakresu tzw. zamówień zastrzeżonych oraz wprowadzenie specjalnego reżimu dla zamówień zastrzeżonych na usługi społeczne, zdrowotne i edukacyjne. Wszystko wskazuje na to, że teksty nowych dyrektyw dotyczących zamówień publicznych zostaną przyjęte w 2014 roku. Oznacza to, że nowe przepisy unijne będą musiały zostać transponowane do prawa krajowego najpóźniej w 2016 roku. Mamy nadzieję, że to również przyczyni się do szerszego stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 6 KlaUzUle sPołeCzNe W samorządaCh... Marcin Pluta, Burmistrz Miasta Brzeziny Poczucie odpowiedzialności za najsłabszych mieszkańców, podniesienie świadomości misji społecznej i prestiż dla samego burmistrza i miasta Początek… Klauzulę społeczną zastosowałem pierwszy raz na początku 2011 roku, ponieważ byłem bardzo ciekawy jak to działa i jak w legalny sposób mogę wesprzeć, poprzez preferencje przetargowe, osoby z obszaru wykluczenia społecznego. Miałem też pewne doświadczenia z zagranicznych wizyt studyjnych. Chciałem również sprawdzić, czy pracownicy mojego urzędu są w stanie wdrożyć w życie tak innowacyjny proces prawny. Nie zawiodłem się, bo osoba zarządzająca w moim imieniu procesem zamówień publicznych miała podstawową wiedzę w tym temacie, co wpłynęło na jakość i tempo prac. Korzyści lokalne… Każda społeczność lokalna składa się z wielu elementów. Wśród nich są osoby wymagające wsparcia ze względu na ich bezradność społeczną i wynikających z niej deficytów. Zastosowanie klauzul społecznych i innych elementów wsparcia powoduje wciąganie ludzi z marginesu społecznego do obszaru przedsiębiorczości. Dając im bezpośrednią szansę pracy, automatycznie kreujemy rozwój lokalny, ponieważ wsparciem objęte są w większości osoby mało mobilne. Pieniądz zostaje więc na miejscu, a przedsiębiorcy się przy tym edukują. W gminie obniżają się nakłady na pomoc społeczną, osoby zatrudnione reintegrują się społecznie i zawodowo. KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 7 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich …i personalne Trudności… Poczucie odpowiedzialności za najsłabszych mieszkańców, podniesienie świadomości misji społecznej i prestiż dla samego burmistrza i miasta. Ważne jest zdobywanie nowych doświadczeń na przyszłość w oparciu o nowoczesne rozwiązania prawne, które za kilka lat będą rzeczywistością. Na samym początku, przy niskiej świadomości prawnej tego specyficznego zagadnienia i braku praktyk w kraju, zastosowanie klauzuli usztywniało nasze działania. Bardzo ostrożnie traktowaliśmy kwestie związane z sankcjami i analizą rynku lokalnego w kontekście zlecanego zadania i odpowiedzialności z nim związanej. Każde kolejne postępowanie przetargowe budowało i utrwalało naszą wiedzę. Po ponad dziesięciu przetargach z klauzulami podmiotowymi i zatrudnieniowymi oraz doświadczeniu hybrydowego połączenia tych dwóch instrumentów nie mamy już żadnych trudności. Cena i jakość… Cena i jakość usług nie mają żadnego związku z zastosowaniem klauzul społecznych w postępowaniu przetargowym. Jeżeli na wstępie, w sposób świadomy określimy kryteria jakościowe i w obiektywny sposób będziemy na bieżąco kontrolować wykonanie zadania lub usługi, to – jak wynika z mojego doświadczenia – nie będzie żadnych problemów z uzyskaniem zakładanego poziomu jakościowego. Natomiast dobra analiza lokalnego rynku pracy dla grup wykluczenia społecznego oraz analiza przedmiotu samego zadania, w tym kar umownych, często pomaga w ustaleniu takich parametrów postępowania, które później procentują dobrą bądź też akceptowalną ceną dla ogłaszającego przetarg, czyli zamawiającego. Zagrożenia i obawy… Klauzule społeczne w procesie zamówień publicznych to sposób na wyrównanie szans w dostępie do rynku pracy grup wykluczanych, a nie pomoc i wsparcie dla spółdzielni socjalnych, co jest mylnie postrzegane jako bezpośredni instrument wsparcia całego sektora ekonomii społecznej. Konsekwentne realizowanie zasady indywidualnego podejścia do każdej sprawy sprawia, że stosowanie klauzul w każdym zamówieniu nie ma sensu. Nie powinniśmy ich stosować np. w przypadku dostaw. Przynajmniej na początku drogi musimy mieć komfort czasowy dla spokojnego wdrażania w postępowaniach przetargowych mechanizmów społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych. KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 8 PodWójNe KorzyśCi... Teresa Misina i Katarzyna Ostalecka, Laboratorium Cogito Sp. z o.o. dzięki klauzulom społecznym takie firmy jak nasza mogą pełniej uczestniczyć w rynku zamówień publicznych, a tym samym zapewnić sobie środki finansowe na bieżącą działalność mę „premii” dla tych, którym los osób zagrożonych marginalizacją społeczną nie jest obojętny. W swojej działalności nie opieramy się wyłącznie na przetargach z klauzulami społecznymi, bierzemy udział również w tych, które ich nie zawierają, ale klauzule stanowią istotny element wsparcia dla społecznych przedsiębiorców. Forma klauzuli najczęściej stosowanej to wykluczenia dla podmiotów – np. wspomniane wyżej zatrudnianie niepełnosprawnych przekraczające 50% zespołu. Niestosowane są natomiast w innej formie opisowej, w oparciu o inne niż wskaźnik zatrudnienia, np. kryterium jakości, innowacyjności czy innych cech produktu, usługi – w tym obszarze jest ogrom pracy do wykonania. Warto premiować prospołecznych… Społecznie odpowiedzialni… Klauzule społeczne stanowią instrument wsparcia tych podmiotów, które oprócz działalności gospodarczej realizują również działania o charakterze społecznym. Nasza Spółka zatrudnia osoby niepełnosprawne psychicznie, które ze względu na swoje schorzenia mają ogromne trudności na rynku pracy. Choroba, przyjmowane leki wpływają na mniejszą wydajność naszych pracowników, dlatego też w procedurach przetargowych często jesteśmy mniej konkurencyjni w stosunku do innych firm. Zamieszczanie klauzul społecznych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia stanowi ważną pomoc dla przedsiębiorstw działających w obszarze ekonomii społecznej – zawęża krąg podmiotów, które mogą ubiegać się o realizację zamówienia, a jednocześnie stanowi for- Jak już wcześniej wspomniałyśmy, Laboratorium Cogito Sp. z o.o. oprócz działalności gospodarczej prowadzi szeroko rozumianą rehabilitację zawodową, a poprzez pracę również rehabilitację społeczną osób niepełnosprawnych psychicznie. Wypracowany zysk reinwestowany jest w tworzenie nowych miejsc pracy lub przekazywany właścicielowi firmy – Stowarzyszeniu na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej na działalność statutową. Dzięki klauzulom społecznym takie firmy jak nasza mogą pełniej uczestniczyć w rynku zamówień publicznych, a tym samym zapewnić sobie środki finansowe na bieżącą działalność, na wynagrodzenia pracowników. Uważamy, że warto premiować podmioty, które wykazują się postawą prospołeczną, które wspierają osoby ze szczególnymi trudnościami na rynku pracy, ponieważ KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 9 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich może być wskazówką dla innych przedsiębiorców, aby oprócz wyników finansowych zabiegali również o cele społeczne. Ważnym wyzwaniem jest budowanie świadomości klauzul społecznych i możliwości ich stosowania przez podmioty publiczne, samorządowe, udowodnienie im, że to może wpłynąć na wzrost i rozwój społeczności lokalnych, wdrożenie elementów aktywnej polityki społecznej, która jest obecnie wyzwaniem postawionym przed wszystkimi członkami Unii przez Parlament Europejski. Jakość a nie bylejakość… Od początku działalności nasza Firma stawiała sobie poprzeczkę bardzo wysoko. Wiedzieliśmy, że klientów mogą przekonać do nas tylko usługi najwyższej jakości. I taką jakość staramy się oferować do dnia dzisiejszego. Czasami związane jest to z wyższą ceną usługi niż w firmach konkurencyjnych. Udział w rynku zamówień publicznych to wielka niewiadoma – część przetargów wygrywamy, w innych przegrywamy. Jednak ze względu na wypracowaną markę i naszych klientów za punkt honoru poczytujemy sobie usługi i działania w najwyższym standardzie. Warto dodać, że nasze usługi w zakresie gastronomii certyfikowane są znakiem „Zakup pro-społeczny” i produkt„ES”, a to naprawdę zobowiązuje. Najniższa cena… Spotykamy się z opiniami naszych klientów czy kontrahentów, że usługi sektora ekonomii społecznej bywają droższe niż innych podmiotów i mają niższą jakość. Z perspektywy naszej firmy zawsze pokazujemy, co wpływa obiektywnie na cenę – otóż, jest ona wypadkową wszelkich składowych kosztów, w tym realnego zatrudnienia w firmie wszystkich pracowników. Mając na uwadze, że zamówienia publiczne dotyczą sektora publicznego, racjonalnie skalkulowana cena usługi, gwarantująca rzetelność przedsiębiorcy również w stosunku do własnych pracowników i lokalnej społeczności, która go otacza, powinna być elementem kluczowym przy podejmowaniu decyzji o zakupach. Szczególnie, że za najniższą ceną często kryją się praktyki nierzetelne lub też wprost nieuczciwe. KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 10 Bezpłatne szkolenia organizowane są na terenie całego kraju, w małych grupach warsztatowych. Szczegółowe lokalizacje i terminy znajdą Państwo na www.klauzulespoleczne.pl KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 11 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych z korzyścią dla wszystkich maPa szKoleń Kogo szkolimy Szkolenia kierowane są do pracowników administracji publicznej oraz podmiotów zobowiązanych do stosowania Ustawy Prawo Zamówień Publicznych. W szczególności szkolenia adresowane są do pracowników jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli oraz ich jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za procesy związane z zamówieniami publicznymi, głównie z wydziałów i biur odpowiedzialnych za zamówienia publiczne, jak również pracowników nie będących pracownikami tych wydziałów, ale przygotowujących zamówienia (opisy przedmiotów zamówienia, Specyfikacje Istotnych Warunków Zamówienia) czy też osoby odpowiedzialne za inicjowanie zamówień w urzędach. Kiedy szkolimy Projekt ma wymiar ogólnopolski i obejmie grupę około 1000 osób. Szkolenia będą organizowane od marca do listopada 2014. Szacujemy, że bezpłatnych szkoleń na terenie całej Polski odbędzie się około 80. Na jaki temat szkolimy Uczestnicy szkolenia otrzymają materiały szkoleniowe oraz podręcznik na temat klauzul społecznych, przygotowany przez Instytut Spraw Publicznych. W materiałach zawarte zostaną, obok informacji dotyczącej prawnych aspektów stosowania klauzul społecznych, przykłady specyfikacji istotnych warunków zamówienia z klauzulą społeczną dla różnego rodzaju zamówień. Szkolenia będą prowadzone w małych grupach, w formule aktywnej, umożliwiającej wymianę doświadczeń. Uzupełnieniem szkoleń będzie możliwość skorzystania z indywidualnego doradztwa. Na zakończenie każdy uczestnik otrzyma certyfikat uczestnictwa w szkoleniu, najważniejsze jednak będzie zdobyte przez niego przekonanie, że warto jest stosować klauzule społeczne w zamówieniach publicznych oraz wiedza, jak to robić. Jak się zarejestrować na szkolenie Rejestracja na szkolenia wyłącznie poprzez stronę: www.klauzulespoleczne.pl Kontakt do organizatorów: Fundacja Fundusz Współpracy, ul. Górnośląska 4a, 00-444 Warszawa, Tel 22/4509704, e-mail: [email protected] KSzKdW:Layout 1 3/3/14 6:16 AM Page 12 Patronat: undacja Fundusz Współpracy to jedna z najbardziej doświadczonych w Polsce instytucji zajmujących się zarządzaniem, realizacją, rozliczaniem i promocją projektów, które współfinansowane są przez zagraniczne środki pomocowe. Na przestrzeni lat zbudowaliśmy zespół o najwyższych kompetencjach w zakresie realizowania, ewaluacji, weryfikacji i kontroli finansowej, a także monitoringu programów i projektów. Dzięki wdrożeniu setek zróżnicowanych projektów wypracowaliśmy wysokie standardy pracy i zdobyliśmy zaufanie najbardziej wymagających zleceniodawców. Podjęliśmy się realizacji licznych przedsięwzięć rozwojowych na zlecenie Rządu RP, aktywnie wspierając m.in. proces akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej. Obecnie główne obszary naszej działalności to świadczenie m.in. usług audytowych, doradczych, ewaluacyjnych, wspierających administrację publiczną oraz aktywna praca w sektorze ekonomii społecznej, kształcenia ustawicznego, partycypacji publicznej oraz problematyki równościowej. F rojekt Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej realizowany jest w ramach partnerstwa ośmiu instytucji, na czele z Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich przy wsparciu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Głównym celem projektu jest wspieranie rozwoju i poprawa kondycji ekonomii społecznej w Polsce. W ramach projektu zostaną utworzone stałe, zinstytucjonalizowane mechanizmy wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i ich otoczenia. Przewidziano tworzenie i rozwijanie standardów jakości usług, wzrost kompetencji i wzmocnienie potencjału kadr, doradztwo i studia podyplomowe, a także wizyty studyjne i staże. Zakładana jest także profesjonalizacja działań infrastruktury wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej oraz zwiększanie świadomości społecznej w zakresie możliwości rozwiązywania problemów za pomocą narzędzi ekonomii społecznej. P www.klauzulespoleczne.pl
