rynki_fin_(61) (00).
advertisement
Monika Szmelter* Monika Szmelter Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych Wstêp Rynek pochodnych instrumentów finansowych, czyli derywatów (derivatives), jest przedmiotem regularnych badañ przeprowadzanych przez Bank Rozrachunków Miêdzynarodowych (BIS – Bank for International Settlements). Jest to instytucja dokonuj¹ca najbardziej kompleksowych globalnych badañ rynku derywatów. Szacuje siê, i¿ obroty generowane przez objêtych nimi inwestorów stanowi¹ znaczn¹ czêœæ wszystkich przeprowadzanych na œwiecie transakcji derywatami 1. Rynek derywatów mo¿na badaæ przez pryzmat wielkoœci zajmowanych pozycji oraz poziom realizowanych na nim obrotów. Przeprowadzaj¹c analizê porównawcz¹, trzeba pos³ugiwaæ siê jedn¹ wybran¹ miarê. W artykule zastosowana zosta³a pierwsza z miar, okreœlana przez BIS mianem ca³kowitej kwoty podstawowej na koniec analizowanych okresów (notional amount outstanding)2. Informacje o rynku derywatów dostarczane regularnie przez BIS pozwalaj¹ na wskazanie cech charakterystycznych tego rynku oraz wystêpuj¹cych na nim tendencji, co stanowi cel tego artyku³u. Pomocna w realizacji tego celu sta³a siê równie¿ analiza otoczenia prawnego, w którym rynek derywatów funkcjonuje, i zachodz¹cych w nim zmian. Artyku³ sk³ada siê z dwóch czêœci. W pierwszej zosta³a przedstawiona w sposób syntetyczny charakterystyka rynku pochodnych instrumentów * Dr, Instytut Handlu Zagranicznego, Wydzia³ Ekonomiczny, Uniwersytet Gdañski, [email protected]., ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot 1 W czêœci badañ poœwiêconej rynkowi pozagie³dowemu podmioty te to najwiêksze banki i niebankowe instytucje finansowe (w krajach G-10), aktywnie i regularnie handluj¹ce zarówno na w³asny rachunek, jak i w imieniu klientów, których obs³uguj¹ (s¹ tzw. market-makerami i/lub posiadaj¹ du¿e bazy klientów). Z kolei badanie rynku gie³dowego BIS opiera siê na danych statystycznych dostarczonych przez stowarzyszenie skupiaj¹ce instytucje handluj¹ce kontraktami terminowymi (FIA – Futures Industry Association) oraz ró¿ne gie³dy, na których handluje siê instrumentami pochodnymi. 2 Poziom ca³kowitej kwoty podstawowej, np. na koniec 2011 r., oznacza wielkoœæ pozycji zajmowanych w tym dniu przez uczestników rynku. Wybór tego miernika jest podyktowany czêstotliwoœci¹ badañ BIS-u, który zbiera i publikuje dane statystyczne co pó³ roku. Z kolei badania tej instytucji w zakresie obrotów na rynku derywatów s¹ realizowane w d³u¿szych odstêpach czasowych – co 3 lata, a ostanie mia³o miejsce w kwietniu 2010 r. (jest ono jednak bardziej kompleksowe, gdy¿ skupia wiêksz¹ liczbê uczestników rynku). 444 Monika Szmelter finansowych, co daje czytelnikowi jego obraz na tle innych znanych mu rynków finansowych. Ponadto zosta³y wskazane w niej wybrane procesy zachodz¹ce na rynku derywatów. Czêœæ druga artyku³u obejmuje wnikliw¹ analizê poszczególnych segmentów rynku instrumentów pochodnych – badanie dotyczy ich wielkoœci, dynamiki rozwoju oraz struktury. W artykule zosta³a wykorzystana metoda badawcza polegaj¹ca na analizie danych statystycznych zebranych przez Bank Rozrachunków Miêdzynarodowych oraz wybranych aktów prawnych. Badanie obejmuje okres dwunastu lat miêdzy 2000 r. a 2012 r., tak aby pokazaæ pewne cechy sta³e tego rynku, a z drugiej strony zachodz¹ce na nim zmiany. Artyku³ zawiera wiêc wiele rysunków przedstawiaj¹cych wyniki dokonanych samodzielnie analiz, co ma uczyniæ go tekstem o bardziej transparentnej strukturze. 1. Charakterystyka ogólna rynku derywatów Rynek pochodnych instrumentów finansowych (tzw. rynek PIF) to najm³odszy, lecz jednoczeœnie najwiêkszy pod wzglêdem wielkoœci otwartych pozycji oraz obrotów segment rynku finansowego na œwiecie. Cech¹ wyró¿niaj¹c¹ go spoœród pozosta³ych jest bardzo szeroki wachlarz instrumentów finansowych, które obejmuje, gdy¿ inwestorzy maj¹ do wyboru derywaty bazuj¹ce na ró¿nych cenach instrumentów finansowych. Mog¹ oni podejmowaæ za ich pomoc¹ zarówno ryzyko rynkowe, takie jak: ryzyko stopy procentowej, walutowe czy cen akcji, jak równie¿ zajmowaæ ekspozycje w ryzyku kredytowym. Derywaty s¹ instrumentami zarówno krótko-, œrednio-, jak i d³ugoterminowymi. Wystêpuj¹ w formie swapów, kontraktów terminowych (typu forward i futures) oraz opcji. W obrocie mo¿na spotkaæ zarówno ich formy proste, okreœlane mianem waniliowych (plain vanilla), jak i egzotyczne (powsta³e z po³¹czenia dwóch lub wiêkszej liczby prostych derywatów lub w wyniku modyfikacji derywatu waniliowego). Na rynkach finansowych s¹ notowane równie¿ papiery d³u¿ne z wbudowanym pochodnym instrumentem finansowym. Rynek derywatów nale¿y uznaæ za nasycony pod tym wzglêdem. Ich instrumentami bazowymi s¹ najró¿niejsze instrumenty finansowe, a in¿ynierowie finansowi, projektuj¹c w przesz³oœci kolejne rodzaje derywatów, siêgnêli ju¿ po ka¿dy rodzaj ryzyka finansowego 3. 3 Ostatnim wa¿nym etapem w rozwoju rynku derywatów by³o pojawienie siê ich ca³ej grupy – pochodnych instrumentów kredytowych. Najpierw handlowano tylko bardzo prostymi ich formami, jak np. pojedynczymi swapami kredytowymi. Nastêpnie wprowadzono Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych 445 Inwestorzy otwieraj¹ najwiêksze pozycje na pozagie³dowym rynku derywatów (OTC). W segmencie gie³dowym podejmuj¹ zdecydowanie mniejsze ryzyko (zob. rys. 1). Dysproporcja miêdzy ca³kowit¹ kwot¹ podstawow¹ na rynku gie³dowym i pozagie³dowym jest wysoka – od 2000 r. z poziomu oko³o 100 tys. mld USD wzros³a do poziomu szeœciokrotnie wy¿szego w ostatnich latach (od 2007 r.), a jej poziom uleg³ stabilizacji. Rysunek 1. Rynek (OTC oraz gie³dowy) pochodnych instrumentów finansowych w latach 2000–2012 jako ca³kowita kwota podstawowa (w mld USD) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000–2012]. Konsekwencj¹ przewa¿aj¹cego pozagie³dowego charakteru rynku derywatów jest wystêpuj¹ce na nim wysokie ryzyko kontrahenta (partnera). O ile na rynku gie³dowym od dawna s¹ stosowane mechanizmy skutecznie chroni¹ce inwestorów przed jego urzeczywistnieniem, to w segmencie OTC problem ryzyka partnera sta³ siê wa¿ki na skutek œwiatowego kryzysu finansowego lat 2007–2009. Dosz³o wtedy do jego urzeczywistnienia m.in. na skutek upadku banku Lehman Brothers. Na rynku pozagie³dowym do wybuchu kryzysu stosowano przede wszystkim wewnêtrzne zabezpieczenia przed ryzykiem kontrahenta (limity, depozyty zabezpieczaj¹ce), które albo okaza³y siê niewystarczaj¹ce, albo do obrotu derywaty kredytowe drugiej, a potem trzeciej generacji. To ju¿ by³y instrumenty finansowe skomplikowane pod wzglêdem mechanizmu wyp³aty dla inwestorów, a tym samym trudne do wyceny. Intensywny handel derywatami posiadaj¹cymi wskazane wy¿ej cechy przyczyni³ siê do wybuchu i rozwoju œwiatowego kryzysu finansowego z 2007 r. [Szmelter, 2011a]. W efekcie zjawisko tworzenia coraz bardziej skomplikowanych form derywatów zosta³o w 2007 r. zatrzymane. 446 Monika Szmelter nie by³y konsekwentnie stosowane przez inwestorów – zjawisko to dotyczy³o g³ównie derywatów kredytowych [Szmelter, 2011b]. Hedging o charakterze zewnêtrznym, czyli przerzucanie ryzyka partnera na inny podmiot (jak to ma miejsce na gie³dzie), by³ rzadko stosowany w transakcjach na rynku OTC. Problem ryzyka kontrahenta na rynku pochodnych instrumentów finansowych zosta³ jednak dostrze¿ony i zaczêto przenosiæ rozwi¹zania stosowane na rynku gie³dowym do segmentu OTC. Przyk³adowo, w krajach UE wprowadzony zosta³ obowi¹zek rozliczania standardowych transakcji pozagie³dowych na derywatach za poœrednictwem centralnego kontrpartnera (tzw. regulacja EMIR), czyli podmiotu prawnego, który dzia³a pomiêdzy stronami kontraktów, staj¹c siê nabywc¹ dla ka¿dego sprzedawcy i sprzedawc¹ dla ka¿dego nabywcy [Regulation (EU) No 648/2012, art. 2]. Jednak¿e bêdzie on egzekwowany dopiero po wejœciu w ¿ycie standardów regulacyjno-technicznych, wprowadzanych w 2012 r. i kolejnym roku. Na rynku amerykañskim takie rozwi¹zanie wprowadzi³a ju¿ ustawa Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act (podpisana przez prezydenta w lipcu 2010 r.). Reasumuj¹c, na rynku derywatów wystêpuje wiêc wyraŸna tendencja do ograniczenia ryzyka kontrahenta, tak aby wyeliminowaæ je z bilansu ryzyk uczestników tego rynku. Rynek OTC w porównaniu z gie³dowym ma niski stopieñ transparentnoœci. Jest to niew¹tpliwie mankament segmentu pozagie³dowego, gdy¿ zwiêksza ryzyko przekszta³cenia siê ryzyka kontrahenta w ryzyko systemowe i uniemo¿liwia skuteczne dzia³anie w³adz nadzorczych w warunkach zaburzeñ na rynkach finansowych. Jednak¿e i w tym obszarze zosta³y poczynione starania maj¹ce na celu zwiêkszenie przejrzystoœci segmentu OTC derywatów, tak aby zbli¿y³ siê on pod tym wzglêdem do segmentu gie³dowego. Wskazana powy¿ej regulacja EMIR nak³ada bowiem dodatkowo obowi¹zek raportowania szczegó³owych informacji o transakcjach instrumentami pochodnymi do repozytorium transakcji zarejestrowanego przez Europejski Urz¹d Nadzoru Gie³d i Papierów Wartoœciowych (ESMA) [Regulation (EU) No 648/2012, art. 9]. Repozytorium ma za zadanie gromadziæ i przechowywaæ informacje o zawartych kontraktach na rynku derywatów, a w efekcie zwiêkszyæ efektywnoœæ dzia³añ nadzorczych nad tym rynkiem. Rynek derywatów jest rynkiem hurtowym, poniewa¿ najwiêksze obroty kreuj¹ na nim instytucje finansowe (zob. rys. 2), a zawierane przez nie transakcje maj¹ charakter wysokokwotowy. Pozosta³e instytucje, takie Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych 447 jak niefinansowe podmioty gospodarcze oraz klienci detaliczni, dysponuj¹ jednak dostêpem do tego rynku. Dominacja instytucji finansowych na rynku derywatów wp³ywa na charakter dokonywanych na nim transakcji – zawiera siê je w zdecydowanej wiêkszoœci w celach spekulacyjnych. Spekulacja na rynkach finansowych jest po¿¹dana, gdy¿ zapewnia im p³ynnoœæ, a wiêc spekulanci wspomagaj¹ inwestorów dokonuj¹cych transakcji zabezpieczaj¹cych. Jednak¿e ich obecnoœæ mo¿e te¿ prowadziæ do dzia³añ niepo¿¹danych, takich jak na przyk³ad kszta³towanie siê cen na rynkach finansowych na poziomach niewynikaj¹cych z czynników fundamentalnych, a jedynie bêd¹cych efektem gry spekulacyjnej. Problem takiej toksycznej spekulacji na rynkach finansowych, w tym przede wszystkim na rynku derywatów, zosta³ dostrze¿ony na terenie UE. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego w sprawie krótkiej sprzeda¿y i wybranych aspektów dotycz¹cych swapów ryzyka kredytowego wprowadza zakaz nagich, czyli niepokrytych, krótkich pozycji na rynku swapów kredytowych opartych na d³ugu publicznym [Regulation (EU) No 236/2012, art. 2]. Podobnie jak na rynku walutowym, na rynku derywatów mo¿na zaobserwowaæ tendencjê do jego dekoncentracji (zob. rys. 2). O ile na pocz¹tku 2000 r. transakcje wzajemne pomiêdzy kreatorami tego rynku tworzy³y niemal¿e 50% wszystkich otwartych pozycji, to ju¿ 10 lat póŸniej tylko 30%. W strukturze tego rynku wyraŸnie natomiast wzrós³ udzia³ transakcji instytucji finansowych, ale tych mniejszych, nieuchodz¹cych za animatorów. Nale¿y pozytywnie oceniæ to zjawisko, gdy¿ koncentracja obrotów mo¿e sprzyjaæ nieefektywnemu dzia³aniu rynku i przyczyniaæ siê do wystêpowania na nim zaburzeñ 4. 4 Przyk³adem rynku, na którym mo¿na by³o zaobserwowaæ takie zjawisko, by³ segment swapów kredytowych przed i w trakcie œwiatowego kryzysu finansowego z 2007 r. Cechowa³a go zbyt niska liczba uczestników rynku w stosunku do wysokoœci realizowanych na nim obrotów. Jego market-makerami by³o w momencie wybuchu kryzysu tylko kilka banków utrzymuj¹cych du¿e portfele swapów kredytowych. Ograniczona konkurencja, któr¹ siê cechowa³, zwiêksza³a ryzyko braku p³ynnoœci rynku i oznacza³a wy¿sze ryzyko kontrahenta. Nawet jeœli animatorzy równowa¿yli swoje pozycje, to w sytuacji upadku któregoœ z nich istnia³o ryzyko, ¿e problemy bêd¹ mieli ci, którzy zawarli z nim transakcje, a wiêc znaczna czêœæ uczestników rynku. Na skutek upadku Lehman Brothers, jak wskazano powy¿ej, ryzyko to siê urzeczywistni³o – inwestorzy stanêli przed zadaniem zast¹pienia dotychczasowych kontraktów swapowych innymi, co by³o procesem czasoi kosztoch³onnym, zw³aszcza w warunkach zak³ócenia p³ynnoœci na rynku swapów kredytowych [Szmelter, 2011b]. 448 Monika Szmelter Rysunek 2. Struktura podmiotowa rynku pochodnych instrumentów finansowych w latach 2000–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000–2012]. 2. Rynki poszczególnych rodzajów derywatów procentowych Struktura rynku derywatów, pomimo pojawienia siê wielu nowych instrumentów w obrocie, nie zmienia³a siê istotnie od wielu lat. Najwiêksze pozycje inwestorzy otwierali w analizowanym okresie badawczym w segmencie derywatów procentowych, a ich zaanga¿owanie na tym rynku systematycznie ros³o a¿ do œwiatowego kryzysu finansowego w latach 2007–2009 (zob. rys. 3). Zjawisko to mia³o miejsce szczególnie na rynku pozagie³dowym. Dynamika wzrostu wielkoœci otwartych pozycji przy u¿yciu pochodnych procentowych w szczytowym momencie rozwoju tego rynku wynios³a niemal¿e 25% w ujêciu pó³rocznym (grudzieñ 2005 r.). Jednak¿e ju¿ w trakcie kryzysu z 2007 r. osi¹gnê³a tempo spadku na poziomie oko³o 6%. W 2011 r. segment derywatów procentowych tak¿e siê skurczy³. Utrzymanie dodatniej dynamiki rozwoju tego rynku w d³u¿szym czasie (jak równie¿ ca³ego rynku instrumentów pochodnych) bêdzie w przysz³oœci mo¿liwe tylko w warunkach trwa³ego o¿ywienia gospodarki œwiatowej przek³adaj¹cego siê na jej sferê finansow¹. Zjawisko ucieczki inwestorów w kierunku aktywów p³ynnych i bezpiecznych (obserwowane na rynkach finansowych w okresach niepewnoœci, kryzysowych) ust¹pi wówczas miejsca zjawisku podejmowania przez nich inwestycji bardziej dochodowych, lecz o wy¿szym poziomie ryzyka (tak jak przed 2007 r.). Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych 449 Rysunek 3. Rynek derywatów (ogó³em, pochodnych instrumentów procentowych) jako ca³kowita kwota podstawowa (w mld USD) w latach 2000–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000–2012]. Udzia³ otwartych przez inwestorów pozycji w segmencie derywatów procentowych w ca³ym rynku pochodnych instrumentów finansowych w badanym okresie zawsze by³ bardzo wysoki, a najni¿sza wartoœæ, jak¹ zanotowano, to oko³o 70% (grudzieñ 2007 r.). Od tego momentu znaczenie derywatów procentowych wzmocni³o siê i od 2010 r. stanowi¹ one niemal 80% ca³ego rynku instrumentów pochodnych. Rysunek 4. Struktura rynku OTC pochodnych instrumentów procentowych ze wzglêdu na rodzaj dokonywanych transakcji (w %) w latach 2000–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000–2012]. 450 Monika Szmelter Najwa¿niejszym instrumentem rynku derywatów procentowych jest swap procentowy (IRS, Interest Rate Swap), którym handluje siê na rynku OTC, co wynika zarówno z du¿ych wartoœci nominalnych zawieranych transakcji, jak i realizowanych obrotów (zob. rys. 4). Po pozosta³e instrumenty, takie jak umowy o przysz³¹ stopê procentow¹ (FRA, Forward Rate Agreement), kontrakty futures oraz opcje procentowe inwestorzy siêgaj¹ zdecydowanie rzadziej. To w³aœnie segment IRS-ów wyznacza kierunek rozwoju ca³ego rynku derywatów procentowych. Warto zwróciæ uwagê na to, jak systematycznie powiêksza³a siê dysproporcja miêdzy wielkoœci¹ otwartych pozycji w swapach procentowych a pozosta³ymi derywatami procentowymi. Szczytowy poziom tej dysproporcji nast¹pi³ w czerwcu 2011 r. Derywaty procentowe s¹ zdecydowanym liderem rynku pochodnych instrumentów finansowych. Pozosta³e instrumenty pochodne pod wzglêdem wielkoœci otwartych pozycji maj¹ na pewno mniejsze znaczenie. Drugie miejsce zajmuj¹ derywaty walutowe, trzecie – pochodne instrumenty kredytowe, a po nich z kolei znalaz³y siê derywaty bazuj¹ce na rynku akcji (zob. rys. 5). Najbardziej spektakularny proces rozwoju rynku mo¿na by³o zaobserwowaæ w analizowanym okresie w przypadku derywatów kredytowych. Najwa¿niejszym instrumentem segmentu derywatów kredytowych (prawie w ca³oœci tworz¹cym rynek tej grupy) jest pojedynczy swap kredytowy [Szmelter, 2009]. Derywaty kredytowe zaczê³y byæ przedmiotem badañ BIS-u dopiero w 2004 r., gdy¿ ich rynek jest relatywnie m³ody. Statystyki BIS-u najpierw objê³y tylko swapy kredytowe (zarówno oparte na jednym, jak i kilku aktywach bazowych), a póŸniej indeksy kredytowe. Do wybuchu kryzysu segment pochodnych instrumentów kredytowych rozwija³ siê niezwykle intensywnie. Ros³a zarówno wielkoœæ pozycji otwieranych na nim przez inwestorów (zob. rys. 5), jak i udzia³ derywatów kredytowych w ca³ym rynku (zob. rys. 6). Jednak¿e z fazy intensywnego wzrostu segment ten wszed³ w 2008 r. w okres systematycznego kurczenia siê. O ile na koniec 2007 r. udzia³ derywatów kredytowych w rynku kszta³towa³ siê na najwy¿szym w historii funkcjonowania tego rynku poziomie niemal 9% (podczas gdy trzy lata wczeœniej 2%), to w 2012 r. by³o to ju¿ tylko 4%. Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych 451 Rysunek 5. Rynek derywatów (pochodnych instrumentów walutowych, kredytowych oraz opartych na cenach akcji) jako ca³kowita kwota podstawowa (w mld USD) w latach 2000–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000–2012]. Rysunek 6. Udzia³ pochodnych instrumentów walutowych, kredytowych oraz opartych o ceny akcji w rynku derywatów (w %) w latach 2000–2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [BIS Quarterly..., 2000-2012]. Warty uwagi jest równie¿ rozwój rynku derywatów walutowych, który tak¿e cechowa³ siê dodatni¹ dynamik¹ wzrostu, dopóki nie rozwin¹³ siê œwiatowy kryzys finansowy lat 2007–2009. Tempo rozwoju rynku derywatów walutowych nie by³o jednak a¿ tak wysokie, jak to mia³o miejsce w przypadku pochodnych kredytowych. Od 2010 r. ponownie wszed³ on na œcie¿kê zrównowa¿onego wzrostu (zob. rys. 5). Jednak¿e analizuj¹c jego udzia³ w œwiatowym rynku derywatów, mo¿na zaobserwowaæ syste- 452 Monika Szmelter matyczny spadek w strukturze. O ile w 2001 r. derywaty walutowe cechowa³y siê niemal¿e 15% udzia³em w rynku, to ju¿ w 2012 r. ten wskaŸnik kszta³towa³ siê na poziomie o 5 pkt proc. ni¿szym. Nale¿y wskazaæ, ¿e na koniec 2007 r. otwarte pozycje w segmencie derywatów kredytowych by³y po raz pierwszy wy¿sze od otwartych na rynku derywatów walutowych – pochodne walutowe na ten moment straci³y swoj¹ drug¹ pozycjê na globalnym rynku pochodnych instrumentów finansowych. Szybko j¹ jednak odzyska³y (co mo¿na by³o zaobserwowaæ na koniec kolejnego pó³rocza). Zakoñczenie Przeprowadzona w artykule analiza ogólna rynku pochodnych instrumentów finansowych oraz szczegó³owa analiza obejmuj¹ca jego najwa¿niejsze segmenty pozwala na wskazanie dwóch charakterystycznych okresów jego rozwoju. Pierwszy z nich obejmuje lata sprzed œwiatowego kryzysu finansowego z 2007 r. oraz jego pierwsz¹ fazê – do po³owy 2008 r. mo¿na by³o obserwowaæ wysok¹ dynamikê wzrostu otwartych pozycji na analizowanym rynku. Drugi etap (rozpoczynaj¹cy siê w ostrej fazie kryzysu) cechuje spadek, a nastêpnie stabilizacja wielkoœci pozycji zajmowanych przez inwestorów na tym rynku. Zjawisko to wyst¹pi³o w przypadku ka¿dej z badanych grup derywatów. Jednak¿e zarówno w pierwszej, jak i w drugiej fazie rozwoju rynku derywatów nie zmieni³a siê istotnie kolejnoœæ derywatów pod wzglêdem ich udzia³u w rynku. Najwiêkszy udzia³ w rynku posiada³y pochodne instrumenty procentowe, nastêpnie derywaty walutowe i kredytowe. Znaczenie pochodnych opartych o ceny akcji oraz towarowych by³o niewielkie (udzia³ w rynku poni¿ej 1%). Kryzys finansowy z 2007 r. nie tylko spowodowa³ zmiany w wielkoœci rynku derywatów, ale tak¿e obna¿y³ jego s³aboœci, wystêpuj¹ce szczególnie w segmencie OTC, takie jak wysokie ryzyko kontrahenta, niska przejrzystoœæ rynku oraz nadmierna spekulacja w relacji do operacji o charakterze hedgingowym. Regulatorzy europejskiego i amerykañskiego rynku podjêli wiêc dzia³ania w celu ich ograniczenia, czego przyk³adem s¹ obowi¹zkowe repozytoria transakcji instrumentami pochodnymi czy obligatoryjne korzystanie z us³ug ich rozliczania za poœrednictwem centralnego kontrpartnera. Dalszy rozwój rynku derywatów bêdzie w du¿ym stopniu zale¿a³ od rozwoju gospodarki œwiatowej. Dopiero jej wejœcie na œcie¿kê dynamicz- Tendencje na œwiatowym rynku pochodnych instrumentów finansowych 453 nego wzrostu (obserwowanego przed 2007 r.) mo¿e spowodowaæ wyraŸn¹ poprawê na analizowanym rynku i sk³oniæ inwestorów do podejmowania wiêkszego ryzyka przy u¿yciu instrumentów pochodnych. Literatura 1. BIS Quarterly Review, Bank for International Settlement, raporty za okres grudzieñ 2001 – wrzesieñ 2012, www.bis.org, dostêp dnia 12.05.2013. 2. Regulation (EU) No 236/2012 of the European Parliament and of the Council of 14 March 2012 on short selling and certain aspects of credit default swaps, „Official Journal of the European Union”, vol. 86, 24.03.2012. 3. Regulation (EU) No 648/2012 of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on OTC derivatives, central counterparties and trade repositories, „Official Journal of the European Union”, vol. 55, 27.07.2012. 4. Szmelter M. (2009), Swap kredytowy jako najlepiej rozwiniêty pochodny instrument kredytowy, „Prace i Materia³y Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdañskiego”, nr 27: Problemy wspó³czesnej gospodarki œwiatowej, red. H. Treder, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdañskiego, Sopot. 5. Szmelter M. (2011a), Rynek derywatów kredytowych przed i po œwiatowym kryzysie finansowym lat 2007–2009, „Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc³awiu”: Problemy regionalizmu i globalizacji, red. J. Rymarczyk, M. Domiter, W. Michalczyk, Wroc³aw. 6. Szmelter M. (2011b), Transmisja impulsów œwiatowego kryzysu finansowego lat 2007-2009 poprzez rynek derywatów kredytowych, „Prace i Materia³y Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdañskiego”, nr 30: Problemy wspó³czesnej gospodarki œwiatowej, red. H. Treder, Sopot. Streszczenie Rynek pochodnych instrumentów finansowych tak jak inne rynki finansowe posiada pewne cechy charakterystyczne, które wyró¿niaj¹ go na tle pozosta³ych. Jest bardzo du¿y, gdy¿ inwestorzy chêtnie otwieraj¹ na nim pozycje. Jego uczestnicy mog¹ podejmowaæ na nim zarówno ryzyko rynkowe, takie jak stopy procentowe, walutowe czy zmiany cen akcji, jak i ryzyko kredytowe oraz inne. Jednak uczestnicy najbardziej zainteresowani s¹ derywatami procentowymi, a u¿ywaj¹c pozosta³ych derywatów, wystawiaj¹ siê na zdecydowanie mniejsze ryzyko. Mo¿na na nim spotkaæ instrumenty bardzo zró¿nicowane pod wzglêdem 454 Monika Szmelter konstrukcji, takie jak kontrakty forward, futures, swapy, opcje, i to zarówno proste, jak i egzotyczne. Derywaty wystêpuj¹ zarówno w obrocie gie³dowym, jak i OTC. Rynek pochodnych instrumentów finansowych rozwija³ siê intensywnie do wybuchu œwiatowego kryzysu finansowego w latach 2007–2009. Potem dosz³o do jego skurczenia siê. Dotychczas nie wróci³ na œcie¿kê dynamicznego wzrostu, na której by³ przed 2007 r. Rynek pozagie³dowy derywatów cechuj¹ pewne niedoskona³oœci, które zosta³y dostrze¿one przez regulatorów, jak i samych uczestników, takie jak: niska transparentnoœæ, wysokie ryzyko kontrahenta czy – w niektórych segmentach – nadmierna spekulacja. W efekcie nast¹pi³y pewne zmiany w otoczeniu prawnym funkcjonowania tego rynku maj¹ce poprawiæ efektywnoœæ jego dzia³ania. S³owa kluczowe derywaty, rynek finansowy Tendencies on global market of financial derivatives (Summary) Derivatives market has characteristics which distinguish it when we compare it to the others markets.. This market is big because investors are very interested in opening positions using derivatives. They can take both market risk (interest rate risk, currency risk equities risk) and credit risk. The most popular are interest rate derivatives. Derivatives are very differential financial instruments group. Investors deal using forwards, futures, swaps or options. There are both plain vanilla and exotic derivatives, with short, medium and long term maturity. Derivatives are quoted as well on exchanges as OTC market. but the biggest open positions are on OTC market. Derivatives market has been intensively developed since global financial crisis 2007-2009. During this crisis investors reduced open positions and the market still is not on path of dynamic growth like it was before 2007. OTC derivatives market has deficiencies like low transparency, high counterparty risk or over speculation in some segments of derivatives market. But there were some changes in low environmental to improve effectiveness of derivatives market functionality. Keywords derivatives, financial market
