ŚWIATŁOLECZNICTWO Wysyłane przez słońce promieniowanie
advertisement
ŚWIATŁOLECZNICTWO Wysyłane przez słońce promieniowanie elektromagnetyczne rozciąga się od promieniowania gamma przez promieniowanie rentgenowskie, nadfioletowe, widzialne, podczerwone aż do fal radiowych. Bezpośrednim promieniowaniem słonecznym nazywa się tylko tę jego część, która dociera do powierzchni ziemi po liniach prostych. Pozostała część energii słońca, która ulega rozproszeniu i odbiciu, nosi nazwę rozproszonego promieniowania nieba. Suma ich stanowi promieniowanie całkowite. Promieniowanie słoneczne składa się w ok. 40 % z promieni świetlnych widzialnych, ok.59% promieni podczerwonych oraz 1-2% promieni nadfioletowych. Do ziemi dociera tylko ok.27% promieniowania słonecznego. WIDMO ELEKTROMAGNETYCZNE PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO Rodzaj promieniowania Długość fali Promieniowanie nadfioletowe (UV) UV-C 200 nm UV-B 280 nm UV-A 400 nm Promieniowanie widzialne (barwy) Fioletowa Indygo Niebieska Zielona Żółta Pomarańczowa Czerwona Promieniowanie podczerwone (IR) 450 nm 450 nm 450 nm 500 nm 500 nm 600 nm 650 nm 780 nm IR-A 1400 nm IR-B 3000 nm IR-C 15000 nm PROMIENIOWANIE PODCZERWONE IR W ZALEŻNOŚCI OD DŁUGOŚCI FALI PROMIENIOWANIE PODCZERWONE DZIELI SIĘ NA: 1.IR-A krótkofalowe obejmujące długość fali od 770 do 1500 nm, 2.IR-B średniofalowe, obejmujące długość fali od 1500 do 4000 nm, 3.IR-C długofalowe, obejmujące długość fali od 4000 do 15 000 nm. ABSORPCJA W TKANKACH POWIERZCHNIOWYCH CIAŁA POSZCZEGÓLNYCH PASM PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO Warstwy Promieniowanie UV ciała C B A widzialne A B C + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Warstwa rogowa skóry Warstwa rozrodcza skóry Skóra właściwa Tkanka podskórna Promieniowanie Promieniowanie IR WSKAZANIA DO LECZNICZEGO STOSOWANIA PROMIENI PODCZERWONYCH - przewlekłe i podostre stany zapalne, w których możliwe jest miejscowe stosowanie ciepła, - przewlekłe i podostre zapalenia stawów i zapalenia okołostawowe, - nerwobóle oraz zespoły bólowe, - stany po przebytym zapaleniu skóry i tkanek miękkich pochodzenia bakteryjnego, - zabieg wstępny przed masażem i jonoforezą PRZECIWWSKAZANIA Takie jak w ciepłolecznictwie oraz w niewydolności krążenia, czynnej gruźlicy płuc, skłonności do krwawień, zaburzeniu w ukrwieniu obwodowym kończyn, w stanach gorączkowych, ostrych stanach zapalnych skóry i tkanek miękkich oraz w stanach wyniszczenia. APARATURA DO LECZNICZEGO STOSOWANIA PROMIENI PODCZERWONYCH - GENERATORY NIEŚWIETLNE, - GENERATORY ŚWIETLNE: A. Wysokotemperaturowe, o temp. powierzchniowej 2600-2700ºC emitujące jasnoczerwone krótkofalowe promieniowanie podczerwone, B. Promienniki typu „słońce elektryczne”, o temp. 700-1000º C, C. Promienniki ksenonowe lub halogenowe , D. Lampa Sollux, E. Lampa Minina, F. Budka Polano PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE UV Promieniowanie nadfioletowe jest promieniowaniem elektromagnetycznym o długościach fali krótszych od światła widzialnego, a dłuższych niż promieniowanie rentgenowskie. Dzieli się na 3 obszary: - UV- A o długości fali 400-315 nm, - UV- B o długości fali 315-280 nm, - UV- C o długości fali 280-200 nm Promieniowanie nadfioletowe o długości fali poniżej 290 nm nie dociera do powierzchni ziemi. Promieniowanie nadfioletowe nie jest widzialne dla człowieka i nie wywiera działania cieplnego, tylko bardzo silne działanie biologiczne (zwłaszcza promienie UV-C i UV-B mogą powodować zmiany struktury kwasów nukleinowych w jądrach komórek). PROMIENIOWANIE UV-A - Ponad 95% energii całkowitego promieniowania nadfioletowego stanowi promieniowanie UV-A, przenika przez szkło okienne, - Działa ok.1000 razy słabiej na skórę niż UV-B, - Dociera w skórze najgłębiej, bo do warstwy rozrodczej naskórka i w okolice naczyń krwionośnych, - Cechuje się słabym działaniem fotochemicznym, nie wywołuje prawie wcale odczynu rumieniowego skóry, - Wywołuje fotodermozy przy przyjmowaniu określonych leków PROMIENIOWANIE UV-B (DORNO) - nie przenika przez szkło okienne, tylko przez szkło kwarcowe, - w niewielkich dawkach wywołuje silny odczyn rumieniowy po okresie utajenia, zależnym od dawki, - uwalnia histaminę, rozszerza naczynia krwionośne, przed wszystkim włosowate, - przedawkowanie powoduje oparzenia słoneczne, wywołuje bezpośrednie tworzenie się barwnika skóry (melanogenezę), - zapoczątkowuje syntezę witaminy D 3 i D 2, - powoduje powstawanie w skórze nadwodorotlenków sterydowych (związki rakotwórcze). PROMIENIOWANIE UV-C - w normalnych warunkach nie dociera do powierzchni ziemi, - wywiera najsilniejsze działanie fotochemiczne - są najbardziej szkodliwe biologicznie. REAKCJE SKÓRY NA PROMIENIOWANIE SŁONECZNE 1. Powstaje zaczerwienienie skóry nazywane odczynem rumieniowym. 2. Pojawia się on po okresie utajenia wynoszącym 2-6, a nawet 24 h po naświetlaniu skóry. Intensywność rumienia zależy od: - od długości fali zastosowanego promieniowania, - czasu zabiegu, - intensywności emisji promieniowania przez jego źródło, - odległości skóry od źródła promieniowania, - wrażliwości skóry oraz wrażliwości osobniczej. 3. Po ustąpieniu rumienia (po kilku godzinach lub dniach) następuje złuszczenie naskórka. Wrażliwość człowieka na promieniowanie UV zmienia się wraz z wiekiem. Największa jest w wieku dziecięcym i zmniejsza się po 50 roku życia. INNE ODCZYNY SKÓRY NA PROMIENIOWANIE SŁONECZNE - ZMIANY W SKÓRZE O CHARAKTERZE GRUDEK, PĘCHERZY OGNISK MARTWICY, - TRWAŁE PRZEBARWIENIA, - ZMIANY W SKÓRZE O CHARAKTERZE ZWYRODNIENIOWYM, UTRATA ELASTYCZNOŚCI SKÓRY, STARCZY JEJ WYGLĄD, - NIEPRAWIDŁOWE ROGOWACENIE NASKÓRKA ODCZYN OGÓLNY PO NASŁONECZNIENIU - BÓL GŁOWY, NUDNOŚCI, PRZYSPIESZENIE TĘTNA - OBNIŻENIE TĘTNICZEGO CIŚNIENIA KRWI - ZWOLNIENIE I POGŁĘBIENIE ODDECHÓW - DRESZCZE, PODWYŻSZENIE TEMPERATURY CIAŁA. SZTUCZNE ŹRODŁA PROMIENIOWANIA NADFIOLETOWEGO Ciała ogrzane do wysokiej temperatury, Wyładowania elektryczne o charakterze łuku elektrycznego w gazach szlachetnych, Wyładowania jarzeniowe, Lasery, Palniki kwarcowe (wysokociśnieniowe, średniociśnieniowe i niskociśnieniowe) Tradycyjne lampy kwarcowe: lampa kwarcowo-rtęciowa typu Bacha, lampa kwarcowa typu Jesionka, lampa Kromayera. ZASADY SZTUCZNEGO NAŚWIETLANIA PROMIENIAMI NADFIOLETOWEGO TEST BIOLOGICZNY EMISJI PROMIENIOWANIA W WRAŻLIWOŚCI PACJENTA - systematyczna kontrola emisji promieniowania lampy (raz na 3 miesiące) - prowadzenie ewidencji czasu pracy lampy i naświetlań. Test biologiczny oceniający indywidualną wrażliwość pacjenta na promieniowanie nadfioletowe przeprowadza się za pomocą tradycyjnego rumieniomierza. Rumieniomierz to pasek z kartonu o rozmiarach 100x200mm, w którym wycięto w jednej linii i w równych odstępach ok. 20mm 5 równych okrągłych otworów o średnicy 20 mm. Rumieniomierz przykłada się na przyśrodkową stronę przedramienia. Całą powierzchnię ciała, poza przedramieniem, zakrywa się szczelnie tkaniną. Oczy pacjenta chroni się okularami. Lampę ustawia się w odpowiedniej odległości (50 lub 100 cm), centralnie nad przedramieniem. Kolejne pola odsłania się po przekroczeniu czasu niezbędnego do uzyskania pełnej emisji promieniowania od 10 do 30 sek lub od 0,5 do 1 min. Czas naświetlania kolejnych pól wynosi w przypadku odstępów 0,5 min.: o,5, 1, 1,5, 2, 2,5, lub w ostępach 1 min.: 1,2,3,4,5 min. Skórę w miejscach naświetlonych powinno się obserwować po 3, 6, 9, 12 i 24 h. Oceny dokonuje się zwykle po 24 h. Progowy rumień występuje na ogół po 3 godzinnym okresie utajenia i znika po 12 h, za czas naświetlania, który wywołał odczyn progowy, należy przyjąć czas naświetlania pola bez odczynu, ale które poprzedza pole z odczynem. Stanowi to wyznacznik progowej dawki rumieniowej, określanej skrótem angielskim MED. I jest miarą indywidualnej wrażliwości na promienie nadfioletowe. Przy zmianie czasu naświetlania, w związku ze zmianą odległości źródła promieniowania nadfioletowego od skóry pacjenta, korzysta się ze wzoru: X=A x B2 : C A- czas naświetlania potrzebny do wywołania odczynu progowego przy starej odległości, B- nowa odległość, C- odległość przy wykonywaniu testu biologicznego ZASADY DAWKOWANIA PROMIENI NADFIOLETOWYCH Stopień Cechy charakterystyczne odczynu Odczyn Po 6-8 h okresu utajenia po dawce promieniowania UV powstaje lekko progowy różowe zabarwienie skóry znikające w ciągu 2-4 h. Nie powoduje MED. łuszczenia się skóry ani pigmentacji. E Iº Odczyn rumieniowy pierwszego stopnia objawia się różowym zabarwieniem skóry po okresie utajenia ok.4 h, znikającym stopniowo po 12 h(maksimum w ciągu 24h). Nie powoduje łuszczenia się skóry. Po kilkakrotnym naświetlaniu tą dawką powstaje równomierna, słaba pigmentacja. E IIº Odczyn rumieniowy drugiego stopnia cechuje się wystąpieniem po okresie utajenia 3-4 h (lub krótszym) silniejszego różowego zabarwienia skóry ograniczonego do naświetlanego miejsca. Towarzyszy temu lekka bolesność, uczucie pieczenia i gorąca. Po 24 h (do 2-3 dni) odczyn stopniowo zmniejsza się, występuje łuszczenie się naskórka i wyraźna pigmentacja. E IIIº Odczyn rumieniowy trzeciego stopnia występuje po okresie utajenia do 2 h. Skóra staje się żywo czerwona, bolesna, napięta. Odczyn zaczyna ustępować od 3 dnia i trwa ok.5 dni. Występuje silne łuszczenie i wyraźna pigmentacja skóry. E IVº Odczyn rumieniowy czwartego stopnia est silniejszy od poprzedniego, występują pęcherze surowicze. Utrzymuje się 7-10 dni. Naskórek silnie się łuszczy, a pod pęcherzami, które wchłaniają się tworzy się nowy naskórek. Powstaje pigmentacja utrzymująca się dość długo. E Vº Odczyn rumieniowy piątego stopnia występuje już po ok. 1-1,5 h i cechuje go obrzęk skóry, pęcherze i martwica sięgająca głębszych warstw skóry. Odczyn ten trwa ok.9 dni. Na ogół pozostawia gładką bliznę. WSKAZANIA DO STOSOWANIA PROMIENI NADFIOLETOWYCH - choroby gardła i nosa, miejscowo - przewlekłe nieżyty oskrzeli, ogólnie - dychawica oskrzelowa, ogólnie - krzywica, miejscowo - nerwoból nerwu kulszowego, miejscowo - gościec tkanek miękkich, ogólnie - choroba zwyrodnieniowa dużych stawów, miejscowo - trądzik pospolity, miejscowo - czyraczność, miejscowo - stany zapalne tkanek miękkich, ogólnie - łysienie plackowate, miejscowo - owrzodzenie troficzne, miejscowo - trudno gojące się rany, miejscowo - łuszczyca, ogólnie - utrudniony zrost kostny, ogólnie - stan rekonwalescencji, ogólnie - niedoczynność gruczołów wydzielania wewnętrznego (gruczoł tarczowy, jajniki) ogólnie PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA PROMIENI NADFIOLETOWYCH - nowotwory złośliwe, czynna gruźlica płuc - choroby skóry przebiegające ze wzmożonym odczynem na promienie UV, - stany zwiększonej wrażliwości na światło, sprawy chorobowe przebiegające z gorączką, - nadczynność tarczycy, cukrzyca, - wzmożona pobudliwość układu nerwowego autonomicznego, - skłonność do krwawień z przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, - miażdżyca naczyń i znaczne nadciśnienie tętnicze, obniżone ciśnienie tętnicze, - zakażenia ogniskowe, niedokrwistość złośliwa, - niewydolność krążenia, ostry gościec stawowy, - reumatoidalne zapalenie stawów w okresie leczenia preparatami złota, - padaczka, - zła tolerancja promieni UV PATOLOGICZNE REAKCJE NA NADMIERNĄ EKSPOZYCJĘ NA CIAŁO PROMIENI UV ZAKRES WIDMA SKÓRA OKO OBJAWY OGÓLNE Oparzenie, Zapalenie Mutacje, zwyrodnieniowy, spojówek, zaostrzenie starczy zanik skóry uszkodzenie niektórych chorób, rogówki gorączka, niepokój Jak wyżej Jak wyżej Nadfiolet UV-C UV-B Oparzenia, hiperpigmentacja, starczy zanik skóry, reakcje fototoksyczne, fotoalergiczne, kancerogeneza UV-A Oparzenia, reakcje Zapalenia fototoksyczne, spojówek, zaćma, fotoalergiczne uszkodzenia siatkówki Światło widzialne Reakcje Zapalenia fotoalergiczne spojówek, uszkodzenie siatkówki Podczerwień IR-A Oparzenia Zaćma, oparzenia Objawy siatkówki IR-B Oparzenia ogólnego przegrzania, Oparzenia rogówki, gorączka, wymioty, zamglenie rogówki, przyspieszenie tętna zaćma IR-C oparzenia Oparzenie rogówki Stopień nasilenia odczynu Dopuszczalna Liczba naświetlań rumieniowego powierzchnia naświetlań przerwy między nimi Odczyn progowy E Iº Bez ograniczeń 15-20 oraz naświetlań, codziennie lub co drugi dzień w zależności od wskazań Odczyn E IIº 30% powierzchni ciała zwykle kilka naświetlań z zachowaniem 3-5 dniowych przerw Odczyn E IIIº 200 cm2 Odczyn E IVº zwykle Odczyn Vº jednorazowo, można 1-5 cm2 powtórzyć po upływie 2-3 tygodni Do 6 miesięcy Dawka wyjściowa Liczba zabiegów wyrażona w dawkach progowych 1/8 Ok.15 6-12 miesięcy 1/4 Ok.15 2,5-3,0 1-6 lat 1/2 Ok.20 3,5-6,0 7-14 lat 1/2 Ok.20 8 wiek Dawka maksymalna wyrażona w dawkach progowych 2
