Pieniądz bezgotówkowy a pożyczka

Pieniądz bezgotówkowy a pożyczka
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Czy w opisanej sytuacji powinien być zapłacony podatek od czynności cywilnoprawnych?
Wyrok NSA z 26.11.2010 r. (II FSK 1301/09)
Pożyczka pieniężna może być udzielona nie tylko przez wręczenie pożyczkobiorcy
określonej ilości znaków pieniężnych, ale także przez przekazanie pożyczkobiorcy
określonej sumy pieniężnej w każdej dostępnej formie - w tym przez elektroniczny
przelew pieniądza bezgotówkowego. Czynność ta powoduje powstanie obowiązku
podatkowego na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z 9.09.2000 r. o podatku od
czynności cywilnoprawnych 1 (dalej: u.p.c.c.).
Spółka komandytowa (pożyczkodawca) zawarła w lutym i marcu 2008 r. z inną spółką
(pożyczkobiorca) dwie umowy pożyczki. Na mocy tych umów pożyczkodawca udzielił
pożyczkobiorcy pożyczki. Od powyższych umów pożyczkobiorca zapłacił podatek od czynności
cywilnoprawnych.
W czerwcu 2008 r. pożyczkobiorca wystąpił do organu podatkowego o stwierdzenie i zwrot
nadpłaty. Zdaniem pożyczkobiorcy podatek od czynności cywilnoprawnych uiszczono
nienależnie, gdyż w świetle art. 1 ust. 4 u.p.c.c. umowa pożyczki podlega podatkowi tylko
wówczas, gdy wszystkie prawa majątkowe będące przedmiotem pożyczki są wykonywane na
1/4
Pieniądz bezgotówkowy a pożyczka
Wpisany przez Tomasz Burczyński
terytorium Polski. Strona wyraziła przekonanie, że suma pieniężna jest swoistego rodzaju
dobrem niematerialnym, a nie rzeczą, toteż w niniejszej sprawie przedmiotem pożyczki nie były
pieniądze rozumiane jako rzeczy, lecz prawa majątkowe.
Skarżąca wywiodła z treści art. 454 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), że w momencie zawarcia
umowy pożyczki wierzycielem jest pożyczkobiorca, który z tą chwilą nabywa roszczenie o
wydanie przedmiotu pożyczki. Skoro zatem opodatkowaniu podlega czynność prawna
udzielenia pożyczki, to miejsce siedziby wierzyciela w momencie udzielania pożyczki powinno
decydować o miejscu wykonania prawa majątkowego. W niniejszej sprawie miejscem tym były
Stany Zjednoczone, a nie Polska.
Organy podatkowe odmówiły uwzględnienia żądań strony, wskazując między innymi, że
przedmiotem pożyczki mogą być pieniądze jako rzeczy sui generis lub inne rzeczy oznaczone
co do gatunku, a nie prawa majątkowe. W przypadku pieniędzy znajdujących się na rachunku
bankowym należy wziąć pod uwagę miejsce, w którym rachunek ten jest prowadzony, to jest
siedzibę banku (oddziału) pożyczkodawcy. W tym wypadku siedziba banku znajdowała się w
Polsce, podobnie jak pieniądze, dlatego ich pożyczenie podlega opodatkowaniu.
Skarga podatnika została uwzględniona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, jednakże
organ podatkowy II instancji złożył od wyroku Sądu pierwszej instancji skargę kasacyjną.
Rozpoznając ją, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że przedmiotem podatku od
czynności cywilnoprawnych jest sam fakt zawarcia umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy
oznaczonych tylko co do gatunku. Obowiązek podatkowy w podatku od czynności
cywilnoprawnych powstaje w chwili dokonania danej czynności cywilnoprawnej. Z kolei w
przypadku rzeczy lub praw majątkowych obowiązek taki powstaje, gdy rzecz lub prawo
majątkowe, będące przedmiotem tej umowy, znajduje się lub jest wykonywane na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ust. 4 pkt 1 u.p.c.c.).
2/4
Pieniądz bezgotówkowy a pożyczka
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Zdaniem Sądu, w związku z rozwojem nowoczesnych form finansowania i kredytowania, coraz
większą rolę w obrocie gospodarczym odgrywa pieniądz bezgotówkowy. Wyłania się więc
pytanie, czy na tle art. 720 k.c. pieniądz bezgotówkowy może być przedmiotem pożyczki. Sąd
przyjął, iż nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że na tak postawione pytanie należy
odpowiedzieć twierdząco. Ze sformułowania art. 720 § 1 k.c. wynika, że przedmiotem pożyczki
są „jednostki pieniężne" wyrażające pewną wartość ekonomiczną. Przy pożyczce pieniężnej
możliwe jest posłużenie się różnymi formami zapłaty (w gotówce, przez przelew bankowy lub
przelew elektroniczny). Oznacza to, że przedmiotem pożyczki może być także tzw. pieniądz
bezgotówkowy, a więc jednostki pieniężne (w odróżnieniu od znaków pieniężnych, czyli
pieniądza gotówkowego - banknotów i monet). A zatem wydanie przedmiotu pożyczki może
nastąpić w bardzo różny sposób, jednak istotne znaczenie ma tylko to, że biorący pożyczkę
uzyskał możliwość swobodnego dysponowania określoną sumą pieniężną. Realizacja umowy
może więc odbyć się także bezgotówkowo.
Należy podkreślić, że pieniądz bezgotówkowy, choć nie istnieje w formie zmaterializowanej,
może być bez ograniczeń wymieniany na banknoty i monety oraz wprowadzany do obrotu bez
pośrednictwa banku. W konsekwencji należy przyjąć, iż zapłata bezgotówkowa oznacza
wydanie przedmiotu pożyczki.
W konsekwencji NSA wywiódł zaprezentowaną tezę oraz stwierdził dodatkowo, że zasady
gospodarki rynkowej, a także wynikająca z art. 32 Konstytucji RP zasada równości wobec
prawa, wymagają przyznania jednakowych uprawnień i nałożenia jednakowych obowiązków na
wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, które udzielają sobie pożyczek w
różny sposób. W ocenie Sądu, opartej na poglądach piśmiennictwa, zapewne w nieodległej
przyszłości nastąpi dalsza dematerializacja pieniądza i być może całkowicie zrezygnuje się z
pieniądza gotówkowego na rzecz czysto abstrakcyjnego pieniądza w postaci zapisów na
rachunkach bankowych oraz pieniądza elektronicznego.
3/4
Pieniądz bezgotówkowy a pożyczka
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Powyższe nie oznacza jednak celowości powstania przeciwstawnej od dotychczasowej
koncepcji opodatkowania umów pożyczek pieniędzy realizowanych w formie pieniądza zarówno
gotówkowego, jak i bezgotówkowego. Jeżeli pieniądz elektroniczny ma być substytutem
pieniądza gotówkowego, to niewątpliwie powinien spełniać te same funkcje i posiadać te same
(modelowe) cechy, a w tym: miernika wartości i środka płatniczego.
W rezultacie NSA uchylił zaskarżony wyrok i oddalił skargę podatnika.
1. Tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.
4/4