x60Spis treści 1. Co to są środki masowego przekazu 3 2. Wpływ środków masowego przekazu na społeczeństwo 4 2.1 Na społeczeństwo (ogółem) 4 2.2 Negatywny wpływ mass mediów na dzieci i młodzież 5 2.3 Internet jako jeden ze środków masowego przekazu 7 1.Co to są środki masowego przekazu? Środki masowego przekazu, środki komunikowania masowego, mass media, środki masowej informacji i propagandy, instytucje i urządzenia techniczne, za pomocą, których przekazuje się treści informacyjne bardzo licznym i zróżnicowanym odbiorcom. Do środków masowego przekazu zalicza się: wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię (płyty, kasety), szeroko rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje książkowe. Środki masowego przekazu związane są z kulturą masową. Zaczęły się rozwijać w XIX w. (prasa), w XX w. rozwinął się film (lata 20.), radio (lata 30.), telewizja (lata 50.). Termin mass media powstał w USA w latach 40., określając masowy charakter produkcji i odbioru przekazu, a także jego stereotypowość, schematyzm, łatwą dostępność połączoną ze skłonnością do uproszczeń. Środki masowego przekazu są często atakowane za obniżanie poziomu kultury, a nawet propagowanie złego smaku i trywialnych treści. Ich wpływ na 2 wszystkie dziedziny życia (szczególnie politycznego) jest ogromny. Pełnią również pożyteczną rolę narzędzi najszerszej edukacji społecznej i kulturalnej. Nikt współcześnie nie wątpi, że media wpływają na rozwój i postępowanie człowieka, a także zbiorowości społecznych. Problem dotyczy zakresu tych wpływów. Wpływ ten ma charakter masowy, obejmuje całe społeczeństwo i dotyczy tylko niektórych środowisk, jednostek. Innym zagadnieniem jest ocena tego faktu; czy oddziaływanie środków masowego przekazu jest wyłącznie pozytywne, czy tez są przypadki negatywne. Wsród funkcji, jakie odgrywaja media we współczesnym społeczeństwie jest funkcja informacyjna i opiniotwórcza. Środki masowego przekazu można sklasyfikować ze względu na ich niejednolitą siłę oddziaływania Wśród środków masowych można wyróżnić takie, które oddziałują na odbiorców za pośrednictwem: wzroku (książka, prasa), słuchu (radio), słuchu i wzroku (telewizja i film dźwiękowy). Inny podział środków masowych przyjmuje za kryterium kod przekazu. Wyróżnia się wówczas środki „wielkie” (telewizja, film dźwiękowy, komputer) oraz „małe” (radio, książka). Środki te posługują się kodami - analogowym (muzyka, taniec), cyfrowym (druk, słowo mówione) oraz ikonicznym. Tylko telewizja i film dźwiękowy mogą posługiwać się trzema kodami jednocześnie i przekazywać informacje licznym odbiorcom (w ciągu ostatnich kilku lat skutecznie do tej grupy dołączył Internet). Jeszcze inna klasyfikacja mediów, przyjmuje za kryterium cechy charakterystyczne oraz sposoby ich percepcji. Uwzględnia ona środki „gorące” i „zimne”. Środki „gorące” apelują do emocji odbiorcy, nie wymagają umysłowego wysiłku, są łatwe w odbiorze. Przekaźnik „gorący” (radio, prasa) stanowi przedłużenie konkretnego receptora, co zapewnia „ostrą” percepcję. Oddziałując na emocje, działa w sposób silny, lecz powierzchowny i nietrwały. Środki „zimne” (telewizja) wymagają od odbiorcy zaangażowania w odbiór przekazu. Apelując do intelektu, skłaniają do umysłowego wysiłku, do aktywnego dopełnienia przekazu” 2. Wpływ środków masowego przekazu na społeczeństwo. 2.1 Na społeczeństwo (ogółem) Środki masowego przekazu są potężna bronią używaną przez wiele środowisk (nie tylko przez władzę) do kierowania i kształtowania opinii publicznej. Opinia publiczna to poglądy, nastawienia, oceny (sądy), dotyczące aktualnego, ale określonego przedmiotu (wartości) lub określonej osoby i jej sposobu zachowania się, formułowane i przekazywane sobie przez członków publiczności, skupionej wokół osądzanej wartości lub osoby. Jan Szczepański, autor książki "Elementarne pojęcia socjologii" definiuje opinię społeczną jako ukazywane postawy jednostek poglądy jednostek i grup wobec danego osobnika, wartości. Istotą tego nieformalnego pisze Szczepański systemu czynności jest więc stała ocena zachowań członków 3 grupy przez innych członków, ocena wzajemna i zazębiająca się, z którą jednostka musi się liczyć w swoim postępowaniu. Znaczenie opinii publicznej polega na tym, że dysponuje ona sankcjami, a przez to powoduje reakcje grup i środowisk na zachowanie się np. danej osoby w sytuacjach uznawanych za ważne dla grupy czy środowiska. Łatwo się domyślić, dlaczego więc tak często wykorzystuje się środki masowego przekazu do kształtowania tej opinii, a jej twórcami mogą być m.in.: osoby aktywne społecznie; instytucje zajmujące się przekazem informacji, mające szerokie dojście do grup społecznych (agencje prasowe gazety, telewizja, radio). Od powstania kinematografii, była ona wykorzystywana w celach propagandowych. Przykładem mogą być totalitaryzmy: niemiecki i sowiecki, które w doskonały sposób za pomocą tego źródła kształtował, w zależności od potrzeby opinię publiczną. Zresztą tak samo postępowały inne państwa podczas I i II wojny światowej. I choć niewątpliwie środki masowego przekazu mają możliwość przekazywania informacji na szeroką skalę, dając możliwość dokładnego informowania, a więc posiadają niezaprzeczalnie aspekty pozytywne to jednak potencjał ten nie jest wykorzystywany gdyż nie przynosi tyle korzyści, nie daje możliwości ukształtowania opinii na swoje potrzeby. Jak widać na przykładzie historii środki masowego przekazu są jedynie środkami masowej kontroli nad społeczeństwem. Jest to nader widoczne jednostek czasach wojen. Lecz manipulacja opinią publiczną jest widoczna nie tylko podczas wojen, bystry obserwator zauważy ją, na co dzień,podczas codziennego oglądania telewizji, czytania gazety, czy słuchania radia. Za pomocą reklam skutecznie jest nam "wtłaczane" jak modny "mężczyzna" powinien się ubrać, jakie powinien mieć kosmetyki, czym się powinien golić. Wiemy już także, w czym poprawna "pani domu" powinna prać brudne rzeczy, co czytać, co jeść, gotować, czym sprzątać. Dzięki środkom masowego przekazu wiemy już wszystko na temat naszych powinności. Dodatkową korzyścią w kreowaniu opinii za pomocą mediów, jest umacnianie stereotypów. Historia nie lubi być zmienna, lecz uwielbia się powtarzać, dlatego: "prawdziwy mężczyzna" to tylko ten, który "męsko" pachnie, "męsko" się ubiera, ma "męski" samochód. Natomiast wpajanie stereotypu kobiety kury domowej jest widoczne na 2/3 reklam. To kobieta zajmuje się domem,od wyjścia mężczyzny do pracy, aż do jego powrotu. To ona przygotowuje mu obiad korzystając z najlepszych zup błyskawicznych. Ona pierze jego koszulę w proszku lepszym od innych i na dodatek najtańszym! To kobieta sprząta dom tocząc batalię z tysiącami bakterii, opiekuje się dziećmi, robi zakupy dba o zdrowie całej rodziny, i co najważniejsze pomimo to nadal ma czas na przeczytanie swojego ulubionego pisma rodzinnego, które jeszcze ją umacnia w tej postawie. Zastraszający jest fakt manipulacji dziećmi za pomocą reklamy skierowanej wprost do nich. Prym tu wiodą firmy: McDonald z clownem Rolandem na czele, Mattell z lalką Barbie i wiele innych, które za pomocą reklamy potrafią dziecku wmówić wszystko. Fakt ten może poważnie 4 wpłynąć na ukształtowanie się charakteru i psychiki dziecka. Niektóre kraje to zrozumiały zabraniając emitowania takich reklam, lecz furtkę "reklamowej manipulacji" nadal pozostawiły sobie otwartą. Przecież dziecko kiedyś i tak dorośnie. Sądzę, że moje pokolenie zrozumie tą sytuację w pełni za kilkanaście lat, byle by nie było już za późno. Marks kiedyś powiedział, że "religia to opium dla ludu", a ja użyję sformułowania, że opium to nie jedyny narkotyk, jaki otumania ludzi. Niewątpliwą wadą środków masowego przekazu jest to, że podają one masę informacji, niekoniecznie tych wartościowych i koniecznych. Przeciętnemu szaremu człowiekowi, który wrócił z pracy i włącza telewizor, bardzo trudno z potoku seriali, reklam, garstki programów informacyjnych, teleturniejów, amerykańskich filmów akcji, wybrać to co naprawdę jest wartościowe i ciekawe. Coś co może poszerzyć wiedzę człowieka. Informacje mogące dać pełny obraz danej sytuacji itp. Środki masowego przekazu nie wątpliwie mają wielki wpływ na kształtowanie opinii publicznej, i nie rzadko są wykorzystywane przez grupy interesu do uzyskiwania swoich partykularnych korzyści. I tylko od naszej świadomości zależy to czy będziemy biernymi konsumentami przyjmującymi wszystko, co nam się podaje czy też wolnymi jednostkami aktywnie szukającymi alternatywnych źródeł informacji. 2.2 Negatywny wpływ mass mediów na dzieci i młodzież. Środki masowego przekazu działają bezosobowo, w oderwaniu od potrzeb indywidualnego człowieka, nie uwzględniając osobowości, psychiki i sytuacji danej jednostki. Czy można jednak przyjąć, że ich wpływ na dzieci i młodzież jest silniejszy niż w przypadku osób dorosłych? Odpowiedź twierdząca nie wydaje się błędem. Siła i częstotliwość oddziaływania mediów na pojedynczego człowieka jest niewątpliwie duża, a zwiększa się jeszcze w przypadku osób młodych i bardzo młodych, znajdujących się w fazie kształtowania psychiki i osobowości, fazie, która tak często cechuje się rozchwianiem emocjonalnym, brakiem stałego systemu wartości i norm, buntem i negacją zastanego świata. Często prowadzi to do rozmywania granic pomiędzy dobrem a złem, prawdą i fałszem, nie pozwala na w pełni krytyczne przyjmowanie informacji czy opinii i co za tym idzie - zwiększa podatność na wszelkie wpływy. W nauce wskazuje się, że najbardziej podatność taką wykazują dzieci i młodzież wychowywane w nieprawidłowych środowiskach rodzinnych, o zaburzonych relacjach międzyludzkich, niedojrzałe pod względem osobowościowym czy te opóźnione w rozwoju umysłowym. Takie też dzieci najczęściej oglądają powszechnie dostępne programy telewizyjne; telewizja zastępuje dotychczasowe role zwyczajowo pełnione przez rodziny, szkoły, a czasem nawet środowiska rówieśnicze. Im mniejsze jest pozytywne oddziaływanie rodziny i najbliższego otoczenia dziecka, tym większa rola innych czynników, w tym zwłaszcza elektronicznych środków masowego przekazu. Niekiedy media stają się ucieczką od frustracji i problemów rodzinnych, niekiedy fikcja lub rzeczywistość medialna staje się realną szkołą życia i punktem odniesienia w codziennym życiu. 5 Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, nie można się dziwić, że większość badaczy tej problematyki przychyla się do poglądu, iż środki masowego przekazu są co najmniej jednym mogących istotnych czynników mogących wpływać na rozwój i zachowania młodych odbiorców, w tym zwłaszcza widzów. Badania prowadzone w ostatnich latach zawierają szczególnie cenne informacje w tym zakresie, informacje, które ukazują zmiany zachodzące na rynków środków przekazu w dobie społeczeństwa informacyjnego. Okres dorastania określany w psychologii rozwojowej także mianem adolescencji, obejmuje przedział między dziesiątym a dwudziestym pierwszym rokiem życia. Ten etap rozwoju jest jednym z najtrudniejszych w życiu człowieka. Obejmuje bowiem radykalne zmiany fizyczne i psychiczne. Charakteryzuje się częstymi zaburzeniami równowagi emocjonalnej, ujawnieniem sprzecznych postaw i poglądów. To okres narodzin nowej świadomości, okres przeobrażania się dziecka w osobę dorosłą. Oczywistym jest, iż właśnie w tym okresie zaznaczyć się może wpływ różnych środków masowego przekazu. W szczególności odnosi się to do rozwoju umysłowego. „Operacje formalne (wiek 11–15 lat) są ostatnim stadium rozwoju myślenia. Jest ono osiągane przez kilkunastolatki, a trwa przez całe życie. Poziom ten oznacza odchodzenie od niedojrzałych operacji umysłowych i sygnalizuje nowe sposoby rozumienia i badania świata. Zdolność do takiego myślenia to zrezygnowanie z operacji umysłowych właściwych dla dziecka i pojawienie się dojrzałej myśli”. Procesy myślowe są uzależnione od obrazu rzeczywistości, jaki dociera do młodego człowieka, a ten kształtowany jest także, choć nie wyłącznie, przez media. Media mogą wywrzeć silny wpływ także w obszarze dojrzewania emocjonalnego i społecznego. W stadium adolescencji „większego znaczenia nabiera włączenie się w społeczność. Staje się ono ważniejsze niż we wcześniejszych okresach życia. W okresie tym, rówieśnicy i grupy rówieśnicze oferują oparcie i poczucie bezpieczeństwa dorastającym, którzy usiłują zapewnić sobie niezależność od rodziny i autonomię. Charakterystycznymi formami zachowań odzwierciedlających wzrastające zainteresowanie nastolatków włączaniem się w środowisko społeczne są: fascynacja ubiorem i wyglądem, wykonywanie nieobowiązkowych czynności domowych w celu uzyskania dodatkowych pieniędzy lub prowadzenie częstych i długich rozmów przez telefon”. Najnowsze badania amerykańskich naukowców stwierdzają, że dzieci, które w nadmiarze oglądają telewizję nie są wolne, są przywiązane do aktualnej chwili i w dłuższej perspektywie będą zaniedbywać relacje i kontakty z innymi. Wyobcowują się ze wspólnoty i stają się samotni. Odbiorca znajduje się w wyimaginowanym świecie obrazów. „Medialny człowiek z czasem zacznie przedkładać świat sztuczny nad realny, przestając zajmować się swoim otoczeniem. Badania te również wykazały, że nadmierni konsumenci telewizji posiadają gorszy wzrok i mocniej rozwiniętą prawą półkulę mózgową, co oznacza, że mniej oddają się refleksyjnemu myśleniu i analizowaniu. Naukowcy twierdzą również, że np. przyczyn agresywnych zachowań młodzieży należy szukać m. in. w destrukcyjnym wpływie telewizji, która wyświetla wiele filmów 6 pełnych przemocy. Programy telewizyjne zbyt często podają gotowe instrukcje dla wszelkiego rodzaju psychopatów. Niestety audycje te pojawiają się w godzinach największej oglądalności. Telewizja powinna z nich zrezygnować, gdyż ich pokazywanie kłóci się z misją telewizji publicznej. Serwuje się widzom komercyjną „papkę”, w której jest pełno trupów, leją się hektolitry krwi, a śmierć staje się czymś banalnym. To znieczula na cierpienie. Telewizję powinni oglądać ludzie całkowicie dorośli, którzy potrafią odróżnić fikcję od rzeczywistości. 2.3 Internet jako jeden z głównych środków masowego przekazu (pozytywne wykorzystanie Internetu). Dokonujące się przemiany społeczno–ekonomiczne wymagają przeobrażeń polskiego systemu edukacji, prowadzących do osiągania wysokiej efektywności kształcenia. Obecnie uczeń ma ogromne możliwości w pogłębianiu swojej wiedzy, poprzez styczność z nową technologią informacją, która wykorzystuje przede wszystkim komputery oraz sieci komputerowe i ma olbrzymi wpływ na życie człowieka. Częścią tej technologii jest Internet, który coraz bardziej staje się niezbędny w codziennym życiu. Daje on nowe możliwości, ale i stwarza nowe zagrożenia, zwłaszcza w kontekście szybkiej informatyzacji szkół i organizowania w nich pracowni internetowych. Postrzegając Internet jako nowe, atrakcyjne medium o charakterze masowym daje się wysunąć kilka wniosków i uogólnień. Po pierwsze można przyjąć, iż w najbliższej przyszłości szkoła będzie jednym z głównych źródeł dostępu do Internetu dla młodzieży, zwłaszcza uboższych rejonach uboższych i słabiej rozwiniętych. Po drugie jasno można zauważyć, że szkoła będzie musiała wskazywać, jak dostęp do Internetu zamienić w dostęp do informacji tak, aby był on świadomy i możliwie pełny. Należy bowiem dążyć do sytuacji, w której Internet będzie szeroko postrzegany jako medium wymiany informacji, a nie jako jedno z wielu źródeł rozrywki. „Przeglądanie zasobów Internetu, w kontekście możliwości oddziaływania tego medium na dzieci i młodzież, nie musi dotyczyć bezpośredniego kontaktu dziecka z siecią. Zwraca bowiem uwagę walor edukacyjny stron nie tworzonych z myślą o młodych internautach. Na pewno powinni zauważyć to nauczyciele, którym Internet może dostarczyć wielu materiałów przydatnych w realizacji poszczególnych przedmiotów”. Po trzecie można i należy dostrzegać w Internecie szansę, a nie zagrożenie, przynajmniej jeśli chodzi o treści w nim zgromadzone i dostępne. „O wiele większe obawy niż niski poziom językowy i estetyczny niektórych stron, wzbudza u rodziców i nauczycieli możliwość dotarcia do dzieci poprzez Internet treści niecenzuralnych, rasistowskich – krótko mówiąc – skrajnych. Twierdzenie, że Internet wręcz zalewa umysły niewinnych dzieci wspomnianymi treściami, nie jest prawdziwe. Owszem, można na nie przypadkowo trafić, szczególnie przy korzystaniu z wyszukiwarek. Wśród adresów będących efektem poszukiwań może się rzeczywiście trafić strona o treściach niepożądanych. Ale w przypadku stron z materiałami pornograficznymi, 7 większość z nich pyta o wiek użytkownika sieci oraz zgodę na przejście do kolejnego poziomu. Jeśli więc nie szuka się tych treści, nie powinno się do nich dotrzeć. Pewnym potwierdzeniem tej tezy mogą być badania amerykańskiej agencji rządowej, z których wynika, że transfer plików pornograficznych stanowi zaledwie 0,2% całego transferu plików w Internecie”. 8