7 Charakterystyka wybrany
advertisement
Charakterystyka wybranych grup drobnoustrojów chorobotwórczych mgr Adam Błęka • CHOROBOTWÓRCZOŚĆ- patogenność; zdolność drobnoustroju do wywoływania choroby na drodze zakażenia naturalnego . Chorobotwórczość drobnoustrojowa uwarunkowana jest cechami drobnoustroju oraz zakażonego organizmu. Cechy drobnoustroju decydujące o jego chorobotwórczości to : zjadliwość i toksyczność ZJADLIWOŚĆ – jest to suma cech patogennych określonego gatunku zarazka, obejmująca zarówno zdolność wnikania i rozprzestrzeniania się w organizmie, jak też toksyczne i enzymatyczne działanie na tkanki. TOKSYCZNOŚĆ- jest to zdolność do wydzielania toksyn- jadów o patogennym działaniu na organizm gospodarza. Drobnoustroje przed osiągnięciem odpowiednich dla siebie , docelowych tkanek człowieka przebywają przez różnie długi czas w środowisku zewnętrznym. Szczególnie istotna w tym okresie jest zdolność przeżycia i zachowania zakaźności , którą ułatwiają takie cechy jak: - Oporność na wysychanie- np. laseczki tężca, zgorzeli gazowej, wąglika, prątki gruźlicy, gronkowce; - Oporność na działanie preparatów dezynfekcyjnych – np. prątki gruźlicy; - Oligotrofizm-skąpożywność- większość pałeczek niefermentujących. CHOROBA ZAKAŹNA- to choroba, w której czynnikiem etiologicznym są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy, grzyby ). ZARAZKI- to chorobotwórcze drobnoustroje – patogeny. ZAKAŻENIE- infekcja-to proces wniknięcia drobnoustrojów do organizmu gospodarza i rozmnażania się w nim . WROTA ZAKAŻENIA- miejsce wniknięcia chorobotwórczych drobnoustrojów. ZAKAŻENIE SZPITALNE- zakażenie nabyte w szpitalu, jest to zakażenie , które wystąpiło u pacjenta hospitalizowanego z innego powodu, a ujawniło się w czasie pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu. Czynnik etiologiczny musi być potwierdzony laboratoryjnie. ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA- jest to miejsce, w którym drobnoustroje się znajdują, namnażają się i z którego mogą się wydostawać , aby zakażać wrażliwe organizmy. Źródła zakażenia mogą stanowić: - Osoby chore; - Nosiciele;- zdrowi i ozdrowieńcy; - Zwierzęta- chore i nosiciel;- Zwłoki ludzi i zwierząt przez krótki czas po śmierci. NOSICIELSTWO- stan równowagi immunologicznej między drobnoustrojem i zakażonym organizmem, polegającej na tym, że drobnoustrój namnaża się i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa patogennie na zakażony organizm. Taki organizm nie wykazujący objawów chorobowych , ale wydalający nazywany jest NOSICIELEM. Nosicieli można podzielić na: 1. Zdrowych- takich , którzy nie chorowali, nie wykazują objawów klinicznych choroby, ale można od nich wyizolować zarazki ,np. nosiciel gronkowca złocistego; 2. Ozdrowieńców- takich, którzy chorowali i wydzielają drobnoustroje w okresie rekonwalescencji, np. po przebyciu duru brzusznego, salmonelloz z kalem są wydalane pałeczki SALMONELLA; 3. W zależności od długości okresu wydzielania drobnoustrojów chorobotwórczych , nosicieli można podzielić na stałych i okresowych. DROGI PRZENOSZENIA DROBNOUSTROJÓW CHOROBOTWÓRCZYCH: Przez powietrze- w naturalnym środowisku powietrze nie odgrywa większej roli w przenoszeniu zarazków i rozwoju zakażenia. Wpływają na to czynniki bakteriobójcze , jak działanie promieni nadfioletowych , promieniowanie słoneczne, wysychanie, nieodpowiednie środowisko cieplne, rozcieńczanie, opadanie, itp. Inaczej przedstawia się sprawa w pomieszczeniach zamkniętych , gdzie drobnoustroje chorobotwórcze mogą znajdować się w większych ilościach. W pomieszczeniach zamkniętych mogą znajdować się zarazki gruźlicy, błonicy, krztuśca, grypy, odry i innych chorób wirusowych. Wrotami wejścia i wyjścia jest układ oddechowy. Zarazki są wydalane na zewnątrz podczas kaszlu, mówienia i kichania. Kropelki mogą być wdychane bezpośrednio do dróg oddechowych człowieka zdrowego mogą również opadać na podłogę, ubrania, przedmioty użytkowe, itp. Tutaj wysychają i przemieniają się w zakaźny pył i kurz. Podczas chodzenia po pomieszczeniu , sprzątania zarazki unoszą się w powietrzu i razem z pyłem mogą osiadać na rękach, twarzy, lub są bezpośrednio wdychane przez drogi oddechowe. Jest to tzw. zakażenie pyłowe . OGNIWO I OGNIWO II OGNIWO III górne drogi oddechowe chorego lub nosiciela -Krople z zarazkami unoszące się w powietrzu -Kurz -Bielizna, zabawki -Górne drogi oddechowe człowieka podatnego na zakażenie -Powierzchnia błon śluzowych Wrota wyjścia zarazka Wrota wejścia zarazka Przez wodę- woda na ogół nie jest dobrym środowiskiem dla życia bakterii i wirusów. Żyją one w wodzie przeciętnie kilka dni, a w sprzyjających warunkach do kilkudziesięciu , np. pałeczki duru brzusznego, czerwonki, wirusy choroby Heinego-Medina – 2- 4 dni. Drogą wodna mogą być również przenoszone wirusy , jaja lub larwy pasożytów. Mogą one przebywać w wodzie przez dłuższy czas, nie tracąc swojej żywotności. Wirusy i bakterie giną w chlorze. Przez glebę- gleba uprawna narażona jest na zanieczyszczenia wydalinami i wydzielinami chorych zwierząt i nosicieli. Szczególnie narażone są gleby nawożone nawozem naturalnymdur brzuszny (pałeczki mogą przebywać w glebie kilka tygodni ), dur rzekomy, czerwonka. Do zakażenia może dojść w wyniku spożywania nie umytych warzyw typu; marchewka, ogórek, sałata, rzodkiew. Częste występuje zakażenie wskutek wypłukania drobnoustrojów chorobotwórczych z wodą deszczową i przedostawania się ich do zbiorników wody do picia. Innym mechanizmem zakażenia jest dostawanie się do gleby drobnoustrojów chorobotwórczych wraz z kałem zwierząt trawożernych ( tężec, zgorzel gazowa, wąglik). Mają one postać zarodnikową , która może przetrwać w glebie nawet kilka lat- człowiek zwykle zakaża się przez skaleczenie i zanieczyszczenie ran zakażoną ziemią. Gleba jest także nośnikiem chorób pasożytniczych – jajeczka niektórych robaków , np. glista ludzka, włosogłówka tęgoryjca dwunastnicy zachowują swoją zjadliwość przez kilka miesięcy. Przez żywność- następuje po zjedzeniu pokarmów, w których znajdują się drobnoustroje chorobotwórcze. W organizmie rozmnażają się one na błonach śluzowych przewodu pokarmowego- głównie jelito. Do najczęstszych przyczyn powstania zachorowania zaliczyć można produkty spożywcze takie jak: mleko, mięso , jarzyny, owoce, chleb. Mleko może być zakażone: - Bezpośrednio od zwierzęcia – gruźlica, brucelloza, ropne zapalenie wymion; - W trakcie transportu; - W trakcie obróbki; - W trakcie sprzedaży. Choroby szerzące się za pośrednictwem mleka to: dur, brzuszny, dur rzekomy, czerwonka bakteryjna. Istotną rolę odgrywają też przetwory mleczne: lody, śmietanki. Głowna przyczyną powstawania chorób szerzących się drogą pokarmową są najczęściej zakażone ręce i złe warunki sanitarno-bytowe i dlatego nazywane są chorobami BRUDNYCH RĄK. Mięso może ulec zakażeniu jeszcze za życia zwierząt- po dokonaniu uboju niezbędne są badania. Zakażone mięso powoduje takie choroby jak brucelozę i wąglik i zatrucia bakteriami z grupy Salmonella. Niektóre rodzaje mięsa przechowują pasożyty: np. wągry czyli larwy tasiemca Nieuzbrojonego, który w organizmie człowieka rozwija się w dorosłą postać tasiemca. W wieprzowinie może bytować tasiemiec uzbrojony, włosień kręty. Natomiast mięso przetworzone, w konserwie może wywołać zatrucie pokarmowe za sprawą laseczki jadu kiełbasianego. Zakażenia pokarmowe mogą być spowodowane też przez gryzonie i owady np: muchy przenoszą na swoich odnóżach, skrzydłach narządzie gębowym, tułowiu drobnoustroje chorobotwórcze z wydalin ludzi lub zwierząt. przez przenosicieli biologicznych- jest nim żywy organizm. Przenosiciel biologiczny ( żywiciel przejściowy) pobiera drobnoustroje chorobotwórcze od chorego człowieka i przekazuje je człowiekowi zdrowemu ( żywiciel ostateczny). Drobnoustrój dostając się do organizmu żywiciela przejściowego przechodzi odpowiednie etapy rozwojowe i dopiero wtedy może zarażać. W wielu jednostkach chorobowych przenosiciel biologiczny jest niezbędnym ogniwem w łańcuchu epidemiologicznym krążenia drobnoustroju chorobotwórczego w organizmie. KOMARY- zimnica, okres wylęgania 8-21 dni- napady gorączki co 4 dni. Zapłodniona samica jednorazowo składa 150-300 jaj, w ciągu 1 lata powtarza to 5-6 razy. Cykl rozwojowy trwa 2-3 tyg. Samce żywią się sokami roślin, komarzyce są zoofilne – żywią się krwią zwierząt i antropofilne- krwią ludzi. WSZY- odzieżowa, głowowa, łonowa. Antropofilne. Choroby przenosi przede wszystkim wesz odzieżowa. Przenosi RIKETSJE , które wywołują dur plamisty i dur powrotny. Bytuje w szwach odzieży , gdzie samica składa dziennie 2-12 jajeczek. Okres życia wynosi 40-45 dni. Odżywia się krwią człowieka 2-3 razy dziennie. Wesz ulega zakażeniu riketsjami po ukłuci i wessaniu krwi człowieka chorego na dur plamisty. Riketsje dostają się do jelita wszy, gdzie rozmnażają się i wnikają do komórek nabłonkowych jelita. Następnie komórki nabłonka ulegają złuszczeniu , dostają się do jelita wszy i wraz z odchodami w czasie nakłucia ciała przenoszą się do człowieka. Samo nakłucie nie powoduje zakażenia, dopiero człowiek rozdrapuje ranę i wciera odchody wszy do uszkodzonego naskórka. Wesz głowowa- koltun; powstawał na skutek ukąszenia wszy w głowę i następnie drapania tego miejsca brudnymi palcami. Powstawało ropne zakażenie skory , wydzielina ropna zlepiała włosy. Obcinanie i palenie wlosów jest jedyną metodą. Wesz łonowa- nie mają większego znaczenia epidemiologicznego. Pchły- składają jaja poza żywicielem , najczęściej w szparach podłóg, w kurzu . Obecnie pchły nie odgrywają większej roli epidemiologicznej. Pchły szczurze przenoszą na człowieka zarazki dżumy. Kleszcze- żyją ok. 7 lat. Przenoszą np. brucellozę, salmonellozę, kleszczowe zapalenie mózgu, riketsjozę. Karaluchy- czarne i rude- prusaki. Zyją ok. 100-130 dni. Zanieczyszczają i zarażają produkty żywnościowe. Należy usuwać resztki pożywienia, szczelnie zamykać produkty żywnościowe. Można je wytępić w temp. – 10. • Muchy- jednorazowo 150 jaj, najczęściej składa je w nawozach, nieczystościach, zepsutym mięsie. Z jaj wylęgają się larwy, a następnie w ziemi poczwarki i po ok. 20 dniach przy temp. 20 °C wychodzą na powierzchnię dorosłe muchy. Żyją do kilku tygodni, odbywają loty do ok.1,5 km. Przenoszą pałeczki duru brzusznego , durów rzekomych, czerwonki, przecinkowca cholery. CHOROBA ZAKAŻNA- to choroba, w której czynnikiem etiologicznym są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy, grzyby ) ZARAZAKI- chorobotwórcze drobnoustroje. Zakażenie- proces wtargnięcia i rozmnażania zarazków do organizmu gospodarza. OKRES INKUBACJI- ( okres wylęgania) czas od wniknięcia zarazka do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Jest on charakterystyczny dla danej jednostki chorobowej. Krótki okres jest charakterystyczny dla ostrych chorób infekcyjnych, długi np. wirusowe zapalenie wątroby. Łańcuch epidemiologiczny- źródło zakażenia i drogi przenoszenia się zarazków do wrót zakażeń. W celu jego przerwania stosowane są zabiegi sanityzacji – mycie i sprzątanie ; dezynfekcji- odkażanie; dezynsekcji- niszczenie owadów i deratyzacji- niszczenie gryzoni. KOLONIZACJA- jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam stan kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa negatywnie na makroustrój, niekiedy jednak może być on pierwszym etapem infekcji. PATOGENY- to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu chorobowego. SAPROFITY- to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń. ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE- jest to infekcja , w której zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych. ZAKAŻENIE OSTRE- charakteryzuje się gwałtownym początkiem i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka. ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE- ma wolny początek i trwa długo, np. gruźlica. KOLONIZACJA- jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam stan kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa negatywnie na makroustrój, niekiedy jednak może być on pierwszym etapem infekcji. PATOGENY- to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu chorobowego. SAPROFITY- to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń. ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE- jest to infekcja , w której zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych. ZAKAŻENIE OSTRE- charakteryzuje się gwałtownym początkiem i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka. ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE- ma wolny początek i trwa długo, np. gruźlica. • CHOROBY ZAKAŹNE mogą występować jako : 1. Pojedyncze zachorowania- przypadki sporadyczne; 2. Masowe- EPIDEMIA- jest to wyraźny wzrost zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i na określonym terenie . Liczba przypadków tu nie jest określona, np. w Polsce 100 przypadków grypy nie jest uznane za epidemię , ale już 2 zachorowania na „ ptasia grypę”. Chorzy wraz z ich najbliższym otoczeniem są określani jako ognisko epidemii. 3. Pandemia- jest to epidemia obejmująca kilka krajów lub jednocześnie, np. HIV. 4. Endemia- okresowe lub stałe występowanie chorób zakaźnych w danej miejscowości . Ze względu na mechanizm szerzenia się zakażeń wyróżnia się 2 rodzaje epidemii : I. Punktowa- zakażenia pochodzą z jednego , wspólnego źródła zakażenia, np. epidemie mleczne. II. Progresywna- zakażenia pochodzą z różnych źródeł i szerzą się bezpośrednio z osoby chorej na wrażliwą lub przez przenosiciela. Kordon sanitarny – jest tworzony w celu całkowitego odizolowania populacji ludzi przebywających na obszarach epidemicznych od ludzi zdrowych . Jest tworzony w przypadku szczególnie zaraźliwych i niebezpiecznych chorób : dżuma, cholera, dur plamisty. Kwarantanna- obowiązkowe odosobnienie i obserwacja przez czas nie krótszy niż okres wylęgania danej choroby. Objęte są osoby i zwierzęta powracające z terenów endemicznych lub epidemiologicznych zachorowań. Podstawą ochrony makroustroju przed zakażeniem są nieswoiste i swoiste mechanizmy obronne, które zapewniają także stan równowagi w relacji z florą fizjologiczną. Nieswoiste mechanizmy obronne są mało precyzyjne, reagują jednak natychmiast na obecność patogenów, stąd stanowią pierwszą linie obrony. Swoiste mechanizmy obronne , powstając w odpowiedzi na określone antygeny – substancje obce, działają wybiórczo i precyzyjnie , ale uzyskiwanie efektów ich aktywacji wymaga określonego czasu. Jedynie odpowiedź wtórna – na ponowny kontakt z tym samym antygenem , jest szybka, ze względu na istnienie pamięci immunologicznej. ODPORNOŚĆ na zakażenie może być: 1. Wrodzona- dotyczy to odporności nieswoistej; 2. Nabyta- w sposób bierny naturalny; 3. Bierny sztuczny- podanie gotowych przeciwciał; 4. Czynny naturalny – zakażenie; 5. Czynny sztuczny- szczepionki. ODPORNOŚĆ SWOISTA BIERNA – jest ograniczona czasowo, co wynika z faktu określonej żywotności otrzymywanych , gotowych przeciwciał. - Naturalna – powstaje na wskutek przechodzenia przeciwciał przez łożysko lub przekazania ich dziecku wraz z mlekiem matki. Obecność matczynych przeciwciał chroni dziecko przed infekcjami w pierwszym okresie życia. Odporność uzyskana od matki chroni dziecko przed wirusami np. odry przez 4-6 miesięcy życia. - sztuczna- jest efektem podania gotowych przeciwciał i ma za zadanie ochronę osób wrażliwych na zakażenie, w sytuacji narażenia ich na infekcję. Dotyczy to osób, u których czas jaki upłynął od podania szczepionki jest zbyt krótki na wytworzenie własnej odporności. ODPORNOŚĆ SWOISTA CZYNNA-. Nabywa organizm w sposób naturalny, np. po przebyciu choroby zakaźnej bezobjawowo lub o znanym przebiegu klinicznym. Odporność taka może być dożywotnia ( np. po przechorowaniu odry) lub długotrwała( po przechorowaniu duru brzusznego) lub krótkotrwała ( po przechorowaniu grypy ). Odporność czynną organizmu można nabyć w sposób sztuczny, po podaniu szczepionki. Po 2 tygodniach od szczepienia następuje wytworzenie się swoistej odporności. Istnieją różne sposoby przygotowania szczepionek. Mogą one zawierać: zabite bakterie lub wirusy, unieczynnione bakterie, w niektórych przypadkach żywe, ale osłabione bakterie lub wirusy. NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE: miejscowe i układowe. MIEJSCOWE- są związane z anatomiczną budową , fizjologiczną aktywnością organizmu, niekorzystnymi warunkami oraz obecnością niespecyficznych substancji o właściwościach antybakteryjnych. 1. Skóra i błona śluzowa- mechaniczna bariera dla drobnoustrojów. W wyniku obecności kwasu mlekowego i kwasów tłuszczowych wytwarzanych przez gruczoły potowe i łojowe, na powierzchni skóry utrzymane jest niskie pH działające bakteriobójczo i grzybostatycznie. Kolonizacja skóry florą naturalną ogranicza penetrację i wzrost bakterii. Efektywność mechanizmów obronnych zależy od odżywienia i czynności gruczołów dokrewnych i wieku. 2. Nabłonek migawkowy układu oddechowego- aktywnie usuwa cząstki, które wtargnęły do dróg oddechowych. Drobnoustroje są zatrzymywane przez śluz i wydalane z dróg oddechowych w wyniku kaszlu i kichania. 3. Pasaż jelitowy- zapobiega nadmiernemu namnażaniu się drobnoustrojów na błonie śluzowej jelita. 4. Przepływ moczu- mechanicznie usuwa drobnoustroje kolonizujące się w okolicy ujścia cewki moczowej drogą wstępującą. 5. Niskie pH – żołądka i pochwy hamuje wzrost drobnoustrojów, ponieważ większość preferuje pH obojętne. 6. Lizozym- obecny głównie w łzach, ślinie, pocie, niszczy PEPTYDOGLIKAN ( składnik ściany komórkowej bakterii). UKŁADOWE- oparte są na nieswoistej biochemicznej i komórkowej reakcji na obecność antygenu a ich aktywność jest często integralną częścią swoistej odpowiedzi immunologicznej. 1. Fagocytoza, pinocytoza- polega na pochłanianiu i degradacji mikroorganizmów. 2. Naturalne komórki bójcze- NK- to duże limfocyty ziarniste , które eliminują komórki zakażone wirusami lub wewnątrzkomórkowymi bakteriami. 3. Układ dopełniacza- układ złożony z 28 białek. 4. Komórki pomocnicze kontrolujące stan zapalny- są odpowiedzialne za przyciąganie leukocytów i innych czynników odporności do miejsca zakażenia. 5. Gorączka – hamuje replikację czynnika zakaźnego. 6. Interferony- chronią zdrowe komórki przed wniknięciem wirusów. SWOISTE MECHANIZMY OBRONNE – układ odpornościowy umożliwia rozpoznanie antygenu i jego zniszczenie w wyniku wytwarzania odpowiedzi immunologicznej. Ponowny kontakt z tym samym antygenem prowadzi do przyspieszonej i jednocześnie zwiększonej odpowiedzi, a reakcja ta jest wynikiem istnienia pamięci immunologicznej. Uwarunkowanej obecnością limfocytów pamięci B i T. Układ immunologiczny jest złożonym systemem w skład, którego wchodzą : - narządy- grasica, szpik, grudki limfatyczne, migdałki, wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne, śledziona; - Naczynia limfatyczne; - Limfocyty krążące. SZCZEPIONKI 1. Szczepienia należą do najbardziej skutecznych metod zapobiegania chorobom zakaźnym. 2. Na liście dostępnych interwencji medycznych, uszeregowanych wg. wyników analizy „koszty – skuteczność”, szczepionki znalazły się na pierwszym miejscu. 3. Szczepienie polega na wprowadzeniu do organizmu preparatu zawierającego antygen pochodzący z patogenu, w celu wytworzenia odporności humoralnej lub/i komórkowej. PODZIAŁ SZCZEPIONEK: 1. Szczepionki swoiste- zapobiegające konkretnym chorobom ( wścieklizna, wzw B); 2. Szczepionki nieswoiste – zwiększające poziom ogólnej odporności ( np. Luivac, Panodina) SZCZEPIONKI STAREJ GENERACJI 1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustrojeszczep szczepionkowy uzyskiwany jest na drodze atenuacji ( proces odzjadliwienia) w wyniku hodowli drobnoustrojów w środowisku odmiennym od naturalnego. Przykładem takiej szczepionki jest BCG – przeciw gruźlicy, Sabina – przeciw poliomyelitis, MMR- przeciw śwince, odrze i różyczce. 2. Szczepionki zawierające inaktywowane drobnoustroje – szczepionki zawierają drobnoustroje inaktywowane ( zabitecałe lub fragmenty) termicznie lub chemicznie, wywołują zwykle odpowiedź typu humoralnego a efekt obserwowany jest dopiero po kilkakrotnym podaniu. Do tej grupy należą: szczepionka przeciw ksztuścowi( DiTePer), przeciw poliomyelitis ( Salka), przeciw wściekliźnie, grypie, zapaleniu wątroby typu A. SZCZEPIONKI przygotowywane dla określonego pacjenta z jego własnych odpowiedzialnych za infekcję szczepów to autoszczepionki; najczęściej są stosowane u pacjentów z przewlekłymi infekcjami gronkowcowymi i trądzikiem młodzieńczym. 3.Szczepionki podkjednostkowe – szczepionki zawierają oczyszczone produkty drobnoustrojów: np. wielocukry otoczkowe ( dwoinka zapalenia płuc, meningokoki). 4. Toksoid – inaktywowana zwykle formaliną egzotoksyna ( błonicza, tężcowa). SZCZEPIONKI NOWEJ GENERACJI 1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustroje – atenuacja w tym przypadku jest wynikiem ściśle określonej mutacji . Szczepionki takie są stosowane w profilaktyce zakażeń Salmonella typhi – dur brzuszny oraz Vibrio cholerae ( cholera). GRYPA- Sezon szczepień rozpoczyna się od września. Szczepienie na dany sezon jest jednorazowe dla dorosłych i dzieci powyżej 6 r.ż. Dzieci w wieku od 7 miesiąca życia do 6 lat szczepione pierwszy raz w życiu wymagają powtórzenia dawki. Szczyt zachorowań w Polsce notuje się od stycznia do kwietnia. Zakaźność grypy jest bardzo wysoka, dlatego choroba rozprzestrzenia się szczególnie szybko w skupiskach ludzi takich jak: przedsiębiorstwa i duże zakłady pracy, przedszkola, szkoły, szpitale, środki transportu, zakłady usługowe i punkty handlowe. Współistnienie przewlekłych chorób układu oddechowego lub układu krążenia zwiększa ryzyko śmierci w wyniku infekcji grypowej 40-krotnie, niezależnie od wieku pacjenta. Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed grypą jest szczepienie Szczepionka zawiera 3 podtypy wirusa co roku uaktualnione zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia. Nie można zachorować na grypę w wyniku podania szczepionki. Szczepionka zawiera zabite wirusy bądź ich składowe. Odporność po szczepieniu powstaje już po 7 dniach. Na skuteczność szczepień nie ma wpływu powtarzanie ich co roku. Minister Zdrowia zaleca szczepienie przeciwko grypie: ze względów klinicznych: – osobom w podeszłym wieku, – osobom przewlekle chorym, – głównie ze schorzeniami układu oddechowego, – krążenia, – nerek, – cukrzycą, ze względów epidemiologicznych: – pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa, handlu, transportu, budownictwa, – pracującym na otwartej przestrzeni i narażonym na kontakty z dużą liczbą ludzi. ODPORNOŚĆ POSZCZEPIENNA Odporność poszczepienna jest odpornością czynną, tzn. po immunizacji antygenem w organizmie biorcy powstają przeciwciała; inaczej niż w przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci surowicy (odporność bierna). Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku tygodni do kilku lat, w zależności od: rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita), ilości przebytych szczepień (rewakcynacja), stanu ogólnego biorcy w chwili szczepienia (zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp. DROGI PODANIA SZCZEPIONEK Większość szczepionek podawana jest w postaci zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się doustnie (przeciw poliomyelitis). Można szczepić drogą wziewną – rozpylając szczepionkę do nosa (przeciw grypie). Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji) lub cienkiej igły, którą uciskano wielokrotnie powierzchnię skóry. PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ zaburzenia odporności przy szczepionkach atenuowanych – ale nie zakażenie HIV ostre choroby zakaźne ostre choroby z temp. > 38–38,5°C okres zaostrzenia choroby przewlekłej alergie na składniki szczepionki ciąża (dotyczy głównie pierwszego trymestru, przede wszystkim szczepionki atenuowane, głównie przeciw różyczce) WYKRYWANIE ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA Wykrycie źródła zakażenia wymaga stosowania różnorodnych metod: - Zebranie wywiadu epidemiologicznego; - Rozpoznanie choroby- dokonuje tego lekarz na podstawie typowych objawów, czyli obrazu klinicznego; - Izolacja chorych- w szpitalach zakaźnych lub w domu. W specyficznych przypadkach stosuje się kwarantannę. W Polsce istnieje obowiązek zgłaszania i rejestracji chorób zakaźnych ( w stacjach sanitarno-epidemiologicznych lub wydziale zdrowia). W przypadku zwierząt hodowlanych stosuje się też kwarantannę i izolację. W stosunku do dzikich zwierząt przeprowadza się tzw. polowanie sanitarne. NISZCZENIE DRÓG I CZYNNIKÓW ZAKAŻENIA. Rozróżnia się kilka metod niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych. Do nich należą:oczyszczanie, dezynfekcja, dezynsekcja, sterylizacja, deratyzacja, sanityzacja, i inne. A. DEZYNFEKCJA- ( łac. dis,inficio) – oznacza odkażanie. Jest sposobem walki z drobnoustrojami za pomocą środków chemicznych i mechanicznego usuwania zarazków- fizycznych. Zasadniczym celem czynności dezynfekcyjnych jest przerwanie drogi szerzenia się zarazków ze źródła zakażenia na osobniki zdrowe. Ważnym celem jest zabicie jak największej liczby drobnoustrojów. Proces dezynfekcji można przeprowadzić stosując metody : 1. FIZYCZNE- promieniowanie nadfioletowe, ultradźwięki, filtracja. Promieniowanie nadfioletowe UV- bakteriobójcza aktywność promieni zależy od odporności drobnoustrojów i czynników środowiskowych- temperatura, wilgotność, ciśnienie, gęstość, współczynnik odbicia fal. Decydujące znaczenie ma długość fal. Promieniowanie UV nie przenika w głąb materiałów. Płyny są półprzepuszczalne, natomiast ciała stałe wchłaniają energię promieniowania w warstwach powierzchniowych. Lampy bakteriobójcze są stosowane do eliminacji drobnoustrojów przenoszonych drogą powietrzną. Najwyższa skuteczność promieniowania UV jest w temperaturze 27-40 ºC przy wilgotności względnej powietrza około 65%.Ważny jest sposób usytuowania lampy, umożliwiające całkowite prześwietlenie powietrza lub objęciem zasięgiem całej odkażonej powierzchni. Intensywność promieniowania maleje wraz z kwadratem odległości Światło emitowane z lampy nie świadczy o jej aktywności bakteriobójczej. Prawidłowe użytkowanie promiennika wymaga kontroli czasu eksploatacji- rejestr czasu pracy, czas podawany przez producenta należy uważać jako maksymalny. Lampy powinny być oczyszczone, ponieważ kurz pochłania znaczne ilości promieniowania i zmniejsza wydajność urządzenia. ULTRADŹWIĘKI- myjnie do narzędzi laparoskopowych. Energia ultradźwiękowa przenika przez każdy materiał usuwając zanieczyszczenia. 2. TERMICZNE-wysoka temperatura. Jest to metoda skuteczna, nietoksyczna, nie pozostawiająca zanieczyszczeń, łatwa do kontroli. Ciepło w postaci wrzącej wody lub pary wodnej w ciśnieniu atmosferycznym pozwala na selektywne niszczenie drobnoustrojów w zależności od zastosowania parametrów temperatury i czasu działania. Pasteryzacja- jest to postępowanie mające na celu eliminowanie drobnoustrojów w płynach. Polega na ogrzaniu płynu do temperatury 65ºC przez 30 minut. Stosuje się najczęściej w stosunku do mleka, soków, wina. Np. mleko- w procesie tym giną bakterie w tym szczepy patogenne takie jak Brucelloza, Salmonella, prątki gruźlicy i inne. W przemyśle stosuje się też szybką pasteryzację – temp. 72ºC na 15-30 s. i szybkie ochładzanie- ma na celu zahamowanie rozpadu cennych składników, np. witamin. Pierwszy tę metodę zastosował L. Pasteur przy wytwarzaniu win oraz w przygotowywaniu płynnych pożywek bakteryjnych- bulion. 2. TYNDALIZACJA- jest to pasteryzacja przeprowadzana raz dziennie przez trzy kolejne dni. Zastępuje sterylizację płynów i produktów wrażliwych na wyższe temperatury, Tyndalizacji poddaje się konserwy roślinne i mięsne, niektóre pożywki bakteryjne i płyny lecznicze. Nazwa procesu pochodzi od angielskiego fizyka John’a Tyndall’a. 3. DEKOKTACJA- jest to proces niszczenia drobnoustrojów poprzez działanie wrzącej wody lub pary wodnej w normalnym ciśnieniu atmosferycznym przez 15-20 min. Gina tylko postacie wegetatywne drobnoustrojów. Proces ten zastępuje sterylizacje sprzętu medycznego i płynów leczniczych. Stosowany jest w przemyśle mleczarskim, fermentacyjnym, piwowarskim i w wytwarzaniu półproduktów spożywczych. 4. GOTOWANIE- jest to proces eliminacji drobnoustrojów w temperaturze 100ºC . Gotowanie przez 25 minut niszczy postacie wegetatywne wszystkich drobnoustrojów. 5. WYPARZANIE WODĄ- w temperaturze 100ºC zmniejsza liczbę drobnoustrojów. Dezynfekcję wrzącą wodą – parą przeprowadza się w naczyniach zamkniętych, zaopatrzonych w perforowany wkład. Do dezynfekcji termicznej można stosować: 1. Dezynfektor termiczny- do kuchni mlecznej z programem pasteryzacji, które mogą być też wykorzystywane do mycia butelek i innych przedmiotów. 2. Laboratoryjne myjnie-dezynfektory- urządzenia z różnego rodzaju wózkami wsadowymi do mycia butelek, pipet, kolb. 3. Myjnie basenów- do opróżniania, mycia i dezynfekcji basenów, kaczek, ssaków. 4. Mechaniczne myjnie- dezynfektory- do mycia i dezynfekcji narzędzi chirurgicznych, sprzętu anestezjologicznego oraz sprzętu o skomplikowanej budowie. ( 93º 10min.) Atuty: kontrolowanie skuteczności za pomocą testów chemicznych. 3. TERMICZNO-CHEMICZNA- jest to metoda, która ma zastosowanie do dezynfekcji sprzętu termolabilnego , np. endoskopy. W temperaturze 60ºC przy użyciu chemicznego preparatu uzyskiwany jest efekt bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, wirusobójcze. Komory dezynfekcyjne są to specjalistyczne urządzenia do dezynfekcji termiczno-chemicznej takich przedmiotów jak: koce, materace, łóżka , sprzęt ortopedyczny, ubrania, meble. Komory parowo-formalinowe- metoda z wyboru, w przypadku przedmiotów wykonanych z tworzyw ulegających zniszczeniu w temp. Powyżej 100ºC. 4. CHEMICZNA- polega na stosowaniu chemicznych substancji inaktywujących drobnoustroje. Metodę tę stosuje się w przypadku niemożliwości wykorzystania innych metod. Stosuje się środki zatwierdzone przez Państwowy Zakład Higieny.”Zasady bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych” reguluje Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego Cechy idealnego preparatu dezynfekcyjnego. Idealny preparat dezynfekcyjny to taki, który: - Eliminuje niepożądane drobnoustroje; - Utrzymuje aktywność w obecności substancji organicznych ( ropa, krew, białka )i innych ( detergenty, mydła) oraz niezależnie od jakości wody używanej do przygotowania roztworu; - Jest skuteczny w stężeniach , które są limitowane względami organizacyjnymi( krótki czas działania); - Nie indukuje oporności; - Jest trwały w postaci preparatu stężonego i roztworu użytkowego; - Dobrze rozpuszcza się w wodzie wodociągowej; - Nie niszczy dezynfekowanych powierzchni; - Nie jest toksyczny dla ludzi i środowiska; - Nie posiada przykrego zapachu; - Jest akceptowany ze względów ekonomicznych. GŁÓWNE GRUPY CHEMICZNE ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH . 1. ZWIĄZKI FENOLOWE- Pochodne smoły pogazowej. Preparaty z tej grupy są stosowane do dezynfekcji otoczenia. Roztwór użytkowy dla przedmiotów nie zanieczyszczonych organicznie wynosi 1,5-2%; dla zanieczyszczonych 5%. Środki: LIZOL R, SEPTYL R. Nie mogą być stosowane do dezynfekcji sprzętu mającego kontakt z błonami śluzowymi i skórą, powierzchni mających kontakt z pożywieniem i w oddziałach noworodkowych. 2. PREPARATY ZAWIERAJĄCE CHLOR- czynnikiem aktywnym jest ulatniający się chlor. Najczęściej używanymi środkami z tej grupy są podchloryny: w postaci płynnej – ACE, DOMESTOS, CLOROX,JAVEL; w postaci stałej- PODCHLORN WAPNIA, NaDCC; oraz w postaci tabletek z NaDCC np. PRESEPT. CHLORIZOL. Preparaty z tej grupy stosowane są do uzdatniania wody, do dezynfekcji powierzchni twardych( wanny, umywalki). Są środkami z wyboru do dezynfekcji otoczenia po rozlaniu się krwi lub innych płynów ustrojowych. Stosuje się je także do dezynfekcji bielizny szpitalnej i odpadów klinicznych. 3. ALDEHYDY- środki o działaniu sterylizującym. W preparatach zawarte są głównie: aldehyd mrówkowy, glikosal oraz aldehyd glutarowy. Aldehyd mrówkowy- jest silną trucizna. Używany do dezynfekcji w postaci pary w specjalnych komorach i do dezynfekcji pomieszczeń, w których izolowano chorych na bardzo niebezpieczne choroby zakaźne ( wyjątkowe sytuacje po uzyskaniu specjalnego pozwolenia od Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych, wykonują tylko odpowiednio przeszkolone osoby). Aldehyd glutarowy- do materiałów medycznych wykonanych z tworzyw sztucznych. Najczęściej stosuje się2% roztwór. Jest składnikiem wielu preparatów do dezynfekcji narzędzi. 4. KWAS NADOCTOWY- związek o właściwościach sterylizujących. Zaleca się do preparatów, które mogą ulec zniszczeniu w procesie sterylizacji termicznej. 5. NADTLENEK WODORU- stosowany w stężeniu 3-6% do soczewek kontaktowych, aparatów do pomiaru ciśnienia śródgałkowego. 6. ALKOHOLE- stosowane na fizycznie czyste powierzchnie. Szczególne zastosowanie w aseptyce skóry. B. STERYLIZACJA- łac.,sterilis- wyjałowienie. Jest to czynność polegająca na niszczeniu i usuwaniu wszystkich drobnoustrojów znajdujących się na i w przedmiotach i płynach. Przeprowadza się za pomocą czynników fizycznych lub mechanicznych. Ogólne zasady sterylizacji: - Przedmioty muszą być czyste, odpowiednio opakowane i ułożone w komorze sterylizatora; - Metody i parametry sterylizacji powinny być rygorystycznie przestrzegane; - Warunki przechowywania powinny wykluczyć możliwość wtórnego zanieczyszczenia wysterylizowanego sprzętu. Dobór sterylizacji zależy od rodzaju i właściwości sterylizowanego materiału. STERYLIZACJA PARĄ WODNĄ W NADCIŚNIENIUAUTOKLAW- jest metodą preferowaną, najszybszą, nietoksyczną, najbardziej ekonomiczną dla sprzętu. Para wodna osiąga wysoką temperaturę i dobrze penetruje w głąb tworzyw. Gorąca para musi działać przez odpowiedni czas , aby proces został zakończony pomyślnie. 121ºC przez 20 minut przy ciśnieniu 1,036 Bar ponad ciśnienie atmosferyczne; 134ºC przez 3-4 minuty przy ciśnieniu 2, 026 Bar ponad ciśnienie atmosferyczne STERYLIZACJA SUCHYM GORĄCYM POWIETRZEM- ma ograniczony zakres stosowania ze względu na wysoka temperaturę oraz wolna penetrację czynnika sterylizującego do wnętrza pakietu. Metoda ta jest wykorzystywana do sterylizacji szklanych pojemników, maści, pudrów, substancji oleistych. Zalecane warunki:170 C 120MIN; 180C 60 MIN. STERYLIZACJA NISKOTEMPERATUROWA- metoda z wyboru w przypadku wyjaławiania materiałów i urządzeń wrażliwych na wysoką temperaturę i wilgoć. Czynniki sterylizujące to : tlenek etylenu. Formaldehyd, nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, aldehyd glutarowy, promienie jonizujące. DERATYZACJA- jest to postępowanie mające na celu zwalczanie gryzoni, a przede wszystkim szczurów. Do najważniejszych metod należy zapobieganie ich zadomowieniu się , usuwanie i likwidacja odpadków oraz uniemożliwienie im dostępu do artykułów spożywczych. Biologicznie tępi się szczury przez utrzymywanie ich wrogów naturalnych, np. kotów, psów. Szczury tępi się też za pomoc różnych pułapek, klatek oraz wykładanie trutek. Można też zastosować FUMIGACJĘ- gazowanie w pomieszczeniach zamkniętych. DEZYNSEKCJA- jest to postępowanie mające na celu zwalczanie owadów, insektów. Można zastosować metody biologiczne, polegające na zwalczaniu owadów przez stworzenie im jak najgorszych warunków bytowania i na ułatwieniu rozmnażania się ich wrogów naturalnych. Szczególna uwagę zwraca się na miejsca wybierane do swojego bytowania: śmietniki, piwnice, ubikacje, obory, magazyny z żywnością . Metoda fizyczna polega na stosowaniu wysokiej temperatury suchego lub wilgotnego gorącego powietrza, gotowania, pary wodnej. Metoda chemiczna to zastosowanie : proszków, płynów i gazów. W zależności od mechanizmu działania środki chemiczne dzielimy na: kontaktowe, działające przez przewód pokarmowy owada, przez drogi oddechowe owada. Najważniejsze w celu zapobiegania zarażeniom przez drobnoustroje dbaj o swoje bezpieczęstwo przez używanie odzież ochronnej oraz dokładne mycie rąk. Dziękuje za uwagę W razie pytań proszę pisać: [email protected] [email protected] Powielanie, kopiowanie, przetwarzanie, dystrybucja lub jakiekolwiek wykorzystanie w części lub całości w celach komercyjnych wymaga uprzedniej pisemnej zgody. Treści są chronione prawem autorskim wymaga uprzedniej pisemnej zgody autora lub twórcy. mgr Adam Błęka BHP 50
