Kopce grobowe wśród kwiatów wrzosu

Kopce grobowe wśród
kwiatów wrzosu
Już przed 5000 lat chowano swoich zmarłych na wrzosowych pagórkach na południe od rzeki Łaby. Szczególną
siłę przyciągania miało południowe wzniesienie od strumyka Goldbeck, na którym od młodszej epoki kamiennej do
epoki żelaza (4500 do 700 p.n.e) powstało przynajmniej
150 kopców grobowych. Jednym z reliktów tego cmentarzyska („Nekropole“) jest Goldbecker Hügelgräberheide
(wrzosowisko kopców grobowych) w powiecie Stade:
tajemnicze miejsce w małej
wrzosowej oazie.
2000-letnie
cmentarzysko
Die Goldbecker
Hügelgräberheide –
wrzosowisko kopców
grobowych
Wspomagane i popierane przez:
Bingo Umweltstiftung
Niedersachsen
Lions Club Buxtehude
Firma Kies und Mörtel
Heinrich Dallmann GmbH & Co.KG
Werk Goldbeck
Firma Braas Rahmstorf
O ponad 20 metrowej średnicy
Rolnik Detje przekazał
i więcej jak 2-u metrowej
wrzosowisko w 1926 roku
wysokości, sterczą, wyraźnie wipowiatowi Stade
doczne największe kopce grobowe Goldbecker Heide. Inne leżą ukryte między drzewami lub
pod purpurowo kwitnącym wrzosem. 70 kopców udokumentowali archeolodzy na tym 7,5 hektarowym obszarze rezerwatu. Zewnętrznie, jest niemożliwe do rozpoznania, jak stare są
pojedyncze mogiły tego cmentarzyska „Nekropole“. Istnieje
reguła, że kopce o średniej wielkości pochodziły z młodszej
epoki kamiennej, ok. 2000 p.n.e, zaś największe zachowane
kopce, powstały w epoce brązu ok. 1300 p.n.e. Najmniejsze
kopce grobowe usypali ludzie w okresie przejścia z epoki
brązu do żelaza (ok. 700 p.n.e). Wykopaliska wykazały, że w
niektórych kopcach grobowych, pochowani są również zmarli
z różnych epok przedchrześcijańskich warstwami. Wraz z
kultywacją wrzosowego krajobrazu, w 19 wieku, większość
miejsc kultu Stader Geest dostała się pod pług lub zostala
zlikwidowana przez eksploatację piasku. Jeszcze w porę
mogli udokumentować archeolodzy najstarsze znalezisko, na
wschód od rezerwatu Goldbecker Heide. Ta komora kamienna, „kultury pucharów lejkowatych“(„Trichterbecher“),
powstała ok. 3000 p.n.e.
Największe kopce grobowe Goldbecker Heide mają około 3300 lat
Kręgi ognia i grobowce
Wyposażenia grobowe i ślady tajemniczych rytuałów,
opowiadają co najmniej 5000-letnią historię Nekropole
Goldbecker Heide. Naukowcy wychodzą z tego założenia, że
okres tworzenia kopców grobowych, rozpoczął się w młodszej
epoce kamiennej, z przejściem Nomadów do osiadłego
trybu życia. Kręgi grobowe wokół kopców, w których można
stwierdzić ślady wypalonego ogniska, wskazują na znaczący
kult zmarłych. Młodsza epoka kamienna: Już w najstarszym
udokumentowanym grobie Goldbecker Heide, komorze kamiennej, znalazły się ślady zaawansowanej sztuki wyrabiania
naczyń glinianych tzw. Tiefstichkeramik „kultury pucharów
lejkowatych”.
Grobowce były przeznaczone jako miejsce spoczynku dla kilku
zmarłych, W 1962 roku, krótko przed zagrażającym zniszczeniem poprzez eksploatację piasku, w siedmiu kopcach znaleźli
archeolodzy jamy grobowe z leżącymi z boku szkieletami
w „pozycji embrionalnej”. Pochodzą one z okresu kultury
pojedynczych grobów (2600 do 1900 p.n.e), kiedy to również
powstało sanktuarium megalityczne Stonehenge w Anglii.
Epoka brązu i żelaza: Nad pierwszymi grobami z epoki kamiennej i pod innymi kopcami, odkryli archeolodzy groby
z ciałami zmarłych z epoki brązu (1700 do 1200 p.n.e jak
również urny z młodszej
epoki brązu (1200 do
700 p.n.e) i z początku
epoki żelaza (od 700
p.n.e). Urny oznaczają
przejście do ciałopalnego
pochówku.
Kolumny jałowców z 20-ego
wieku na Goldbecker Heide
Zwyczajny wrzos i modraszka
Serdecznie witamy na Goldbecker
Hügelgräberheide (wrzosowisku kopców
grobowych)
•
•
•
•
•
Proszę korzystać ze szlaków turystycznych!
Jazda konna nie jest dozwolona!
Psy należy prowadzać na smyczy!
Rowery prosimy pozostawić przed wejściem do rezerwatu!
Rozpalanie ogniska i rozbijanie namiotów nie jest dozwolone!
Dane wydawnicze
Landkreis Stade, Naturschutzamt, Am Sande 4 – 21682 Stade
Osoba pierwszego kontaktu: Helmut Bergmann
Telefon: 0 41 41 - 1 25 45
E-Mail: [email protected]
Archeologiczna pielęgnacja zabytków
Schloss Agathenburg – 21684 Agathenburg
Osoba pierwszego kontaktu: dr. Diether Ziermann, Dietrich Alsdorf
Telefon: 0 41 41 - 6 40 11
E-Mail: [email protected]
Dane wydawnicze
Wydawca: Landkreis Stade, Naturschutzamt
Layout i opracowanie: simonsdesign, www.simons-design.de
Tekst: Christian C. Schmidt, www.ccs-media.de
Zdjęcia: Archäologische Denkmalpflege (Landkreis Stade),
H. Bergmann, FotoNatur.de: Holger Duty, LGN,
Lions-Club Buxtehude, N. Ruhl, H.-J. Schaffhäuser.
Druk: Druck Service Wolfgang Messauer, Oldenburg
Lipiec 2010 - Landkreis Stade, Naturschutzamt
G E O I N F O R M AT I O N
LANDENTWICKLUNG
LIEGENSCHAFTEN
Reprodukcja za zgodą Urzędu ds.geoinformacji, zagospodarowania
terenu, Liegenschaften Otterndorf,Goldbecker
KatasteramtHeide
Stade-A-790/2010
nach Cuxhaven
A 23
Położenie i dojazd do Goldbecker Heide
A26
B74
Stade
Łaba
Hamburg
Horneburg
Buxtehude
Harsefeld
kierunek
A7
B73
Stade,
Bremervörde
Apensen
Horneburg,
Buxtehude
Goldbecker Heide
Ahlerstedt
Beckdorf
Hollenstedt
A1
Sittensen
L130
Goldbecker Heide
Goldbeck
eck
k
Rahmstorf
remen
kierunek A1
© Copyright: Fotonatur.de / Holger Duty
Podczas wycieczki przez teren rezerwatu Goldbecker Hügelgräberheide, musimy przestrzegać kilku reguł, aby długotrwale
chronić rzadkie gatunki zwierząt i roślin, jak również archeologiczne zabytki, przed zniszczeniem.
Goldbecker Hügelgräberheide, o
powierzchni 7,5 hektarów, jest
największym terenem wrzosu w powiecie Stade. Jest to jednak drobne
odbicie tego,jak prezentował sie
ogólny krajobraz Geest między Łabą
i Wezerą od średniowiecza poprzez
19 wiek.
Dzisiaj troszczą się miłośnicy przyrody o tą oazę wrzosu i usuwają nowy
przyrost drzew. Również z historycznego punktu widzenia, jest bogate
w gatunki wrzosowisko, „rajem
Na górze: Gąsiorek nadstworzonym ludzką ręką”. Bowiem
ziewa swoje zdobycze na
,gdyby nie długotrwałe karczowanie
cierń krzewu
lasów, nie istniałby tutaj otwarty
Na dole: Kwiat zwyczajnego wrzosu
krajobraz. Do średniowiecznego
„spustoszenia lasow” doszły na wrzosowisko jeszcze owce.
Przeżyły więc tutaj przede wszystkim rosliny, które poprzez
kolce lub truciznę, mogły obronić się przed tymi chciwymi
pyskami. Nie jest więc przypadkiem, że na Goldbecker Heide, spotyka sie jedynie 4 rodzaje janowca. W powiecie Stade
pojedyncze jałowce nadają wrzosowisku kopców grobowych
w wolnej naturze, przepiękny, prawie mistyczny charakter.
Zostały one tutaj posadzone prawdopodobnie w pierwszej
połowie 20-ego wieku.
Nazwę swą jednak zawdzięcza ten krajobraz wrzosowi
zwyczajnemu, który wcześniej używano do wiązania mioteł.
Te, osiągające 1 metr wysokości, karzełkowate krzewinki,
rosną bardzo wolno. Goldbecker Heide jest ojczyzną ponad
120 gatunków roślin. Sosny, brzozy i dęby dają cień i chronią
przed wiatrem, ale nie powinny się dalej rozpościerać. Nie
jest jeszcze zbadane, ile gatunków zwierząt żyje między
grobowymi kopcami. Są tutaj takie rodzaje ptaków
jak: świergotek drzewny, gąsiorek i jastrząb. Jaszczurki
żyworodne przemieszczają się po wrzosowisku, modraszki i
inne motyle lądują na kwiatach. Jednak dużo bezkręgowców
tego wrzosowiska, eksperci zakładają, że jest ich ok. 2500
gatunków, maskują się dobrze i pozostają dla spacerowiczów niewidoczne.
Niszczyciele grobów i
obrońcy wrzosowiska
Kto Goldbecker Heide z pełnym wrażenia kopców grobowych ensemble odwiedza, czuje się jak na wyspie spokoju.
W porównaniu z tym, jest bezpośrednie otoczenie tego
7,5 hektarowego obszaru, intensywnie użytkowane.
Przedsiębiorstwo przemysłowe, rolnictwo i eksploatacja
gruntu kształtują tutaj obraz. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności, wrzosowisko kopców grobowych, już w 1926
r. zostało własnością powiatu, a w 1948 r. utworzono tu
rezerwat przyrody. Tylko tak można było, ten kultorowohistorycznie i ekologicznie cenny obszar, utrzymać.
70 grobowych kopców są pozostałością znacznie większego
Nekropole, który rozciągał się niegdyś od Goldbeck po
Rahmstorf. Około 50 kopców grobowych zostało zniszczonych przez rolnictwo i eksplatację piasku, duże kamienie
(Findlinge) zostały zużyte jako materiał budowlany. Niszczyciele grobów plądrowali kopce grobowe przez całe stulecia,
nawet na terenie chronionym, o czym swiadczą niecki na
większości kopców. Również natura wrzosowiska kopców
grobowych jest w zagrożeniu. Używanie nawozów zakłóca
ekologiczny system wrzosowiska, właściwie ubogiego w
składniki odżywcze. Eksploatacja gruntu na obrzeżach tego
obszaru zmieniła zasoby wody i wygląd krajobrazu.
Aby tą największą powierzchnię wrzosowiska w powiecie
Stade, na której już od dawna nie pasą sie owce, utrzymać,
są każdego roku konieczne kosztowne metody pielęgnacji.
Tak więc w zakrzewionych miejscach, z dużym wysiłkiem
jest wciąż zbierana górna warstwa gruntu (Abplaggen), aby
wysokie zarośla nie wyparły potrzebującego światła wrzosu.
Poza tym, zaangażowani członkowie Lions – Club Buxtehude, poświęcają corocznie wiele godzin, aby usunąć przyrost
młodych zarośli (Entkusseln).
Konieczne prace archeologiczne na krawędzi terenu eksploatacji piasku w 1983 roku.
Cechy Goldbecker Heide
Położenie: Południowa strona powiatu Stade (Dolna Saksonia, Beckdorf, gmina Apensen) graniczy z powiatem Harburg.
(Współrzędne GPS: 53°24´09´´N, 09°38´50´´E)
Wielkość: 7,5 hektarów
Własność: powiat Stade od 1926 roku.
Użytkowanie: rezerwat przyrody od roku 1948. Utrzymanie otwartego wrzosowiska (Abplaggen, Entkusselung),
rozwój lasu dębowo – brzozowego. Ochrona archeologicznych osobliwości (Grabhügel, Wölb-Äcker). Rola kulturalnoedukacyjna i rekreacyjna. Zmiany przez intensywne rolnictwo i
eksploatację ziemi w sąsiedztwie.
Natura i krajobraz: Największy obszar wrzosu w powiecie
Stade na wysokości Geest (dobre 40 m n.p.m) na południe
od strumyka Goldbeck (również Goldbach lub Beeke). Flora:
Ponad 120 gatunków roślin, m.in: 4 gatunki janowca, wrzos
zwyczajny i wrzosiec bagienny, jałowiec i inne zagrożone
gatunki czerwonej listy. Częściowe zalesienie sosną, dębem,
brzozą. Fauna: Liczne gatunki ptaków, w tym świergotek
drzewny, gąsiorek, jastrząb, zielony i duży dzięcioł, świstunka,
różne gatunki sikorek. Jaszczurka żyworodna, liczne gatunki
chrząszczy, motyli i pajaków.
Goldbecker Heide
Miejsca archeologicznych
odkryć na Goldbecker Heide
Ze swoimi 70 kopcami grobowymi z trzech tysiącleci i
jeszcze wyraźnie widocznym średniowiecznym pofalowaniem pól (Wölb-Äcker), jest wrzosowisko kopców
grobowych (Goldbecker Hügelgräberheide) znaczącym
archeologicznie miejscem.Już w 1926 roku nabył powiat Stade ten 7,5 obszar,a w 1948 uznał go za rezerwat
przyrody. Jako relikt, niegdyś rozciągłego pólnocnoniemieckiego wrzosowego krajobrazu, ma on wartość
ekologiczną i kulturowo-historyczną.
Legenda
P
Droga regionalna
PKW
Szlak turystyczny
P
Strefa ochrony
środowiska
Parking
samochodowy
i
400 m
kopce grobowe z okresu
kultury pojedynczych grobów i
epoki żelaza
pofalowanie pól
P
PKW
Goldbeck 0,5 km
Beckdorf 2,5 km
Grabhügel
Bronzezeit
i
Grabhügel
Einzelgrabkultur
und Eisenzeit
Wölbäcker
P
Widok na wieżę
koscioła Apensen
N
Widok w kierunku
k Litberg
Litb
przy Sauensiek,65 m.n.p.m.
z wieżą (25 m.) na najwyższym wzniesieniu w
powiecie Stade.
Zasięg pofalowania
pól (Wölb-Äcker)
600 m
i
Mały szlak,
oprowadzający po
wrzosowisku, trwa
ok. 1/2 godziny.
Tablica
informcyjna
Parking rowerowy
200m
kopce grobowe z
epoki brązu
Rahmstorf 1,0 km
Moisburg 3,5 km
Archeologia: Dla regionu jedyna w swoim rodzaju grupa
archeologicznych zabytków, składająca się z ok. 70 kopców
grobowych. Najstarsze miejsca cmentarzyska (Nekropole) mają
ok. 5000 do 3700 lat (młodsza epoka kamiennia, „kultura
pucharów lejkowatych” i kultura pojedynczych grobów), duża
część ok 3700 do 2700 lat stara (epoka brązu) jak również
początek epoki żelaza sprzed 2700 lat.
Średniowieczne pofalowania pól (Wölb-Äcker) prawdopodobnie z 12/13 wieku. Mimo szabrownictwa poprzednich wieków,
wykopaliska naczyń z epoki kamienniej, krzemienne ostrza i
topory, siekiery z kamienia, ostrze sztyletu z epoki brązu i szpilka zakończona kółkiem (Radnadel). Niektóre objekty można
zobaczyć w Schwedenspeicher-Museum w Stade.
Mapka pokazuje schematycznie
położenie i gęstość wystepujących
kopców grobowych jak również
pofalowanie pól (Wölb-Äcker) na
Goldbecker Heide (patrz ujęcie duże
z góry, z półgodzinnym szlakiem krajobrazowym, w dolnej części mapki)
Archeologiczne skarby wrzosowiska kopców grobowych
Od kamiennego topora po sztylet z brązu.
Epoka kamienia, brązu i żelaza, ich dzień powszedni i
zmiany technologiczne, odzwierciedlają się w
wyposażeniu pochówków, jakie zmarli dostawali
na drogę w zaświaty.
1
2
3
1. Topór skalny
2. Topór krzemienny
3. Ostrze sztyletu z brązu (długość ok. 21cm)
Zanim człowiek na Goldbecker Heide, ok.1700
p.n.e.poznał brąz,miał już doskonałą broń z kamienia.Twardy jak stal krzemień, umożliwiał ścięcie
pnia drzewa o średnicy 17 cm w ciągu 5 minut.
Co do okrutnego działania sztyletu z krzemienia
lub toporu wojennego typu jutlandzkiego, jakie
znaleziono na terenach Goldbecker Hügelgräberheide, nie ma żadnej wątpliwości.W młodszej epoce kamiennej rozpowszechniły się poza tym zdolności wyrabiania
artystycznych produktów z gliny.
Pofalowanie pól (Wölb-Äcker)
Brązownicy, którzy
przerabiali importowaną
miedź i cynę, żyli również
od 1600 p.n.e. w
okolicach Stade. Z tego
też okresu znaleziono
odpowiednie skarby w
kopcach grobowych
Goldbeck: tzw. Radnadel czyli szpilkę
Grób z epoki kamiennej (2400 -1900
p.n.e.) Sponad koła grobu i centralnego
zakończoną kółkiem z
pochówku został przez archeologów
ok. 1400r.p.n.e., którą
usunięty kopiec.
archeolodzy odkryli w
dużym kopcu z epoki brązu. Szpilka-koło wchodziła często w
skład wyposażenia pochówków kobiet. Jednym z najbardziej
robiącym wrażenie znaleziskiem na Goldbecker Heide,jest
ostrze sztyletu z brązu,z młodszej epoki brązu. Badania
dowiodły, że rękojeść składała się z poroża jelenia.
Epoka żelaza-w porównaniu do południowej Europy-zaczęła
się w północnych Niemczech bardzo późno. Przy czym,
potrzebny surowiec, darniowa ruda żelaza (Raseneisenerz),
występował obficie w wielu miejscach. Dopiero ok. 650
p.n.e. rozpoczęła się rodzima produkcja żelaza i przez to
niezależność od importu. Huty żelaza powstaly m. in. w
Ahlerstedt i Fredenbeck. Wyposażenia pochówków w grobach epoki żelaza przedrzymskiego nie są na wrzosowisku
Goldbeck udokumentowane.
Również rolnicy średniowiecza pozostawili na Goldbecker Heide swoje ślady. Wołami, ciągnącymi żelazne pługi,
stworzyli pofalowanie pól (Wölb-Äcker). Nazwa ta odnosi
się do przekroju pofalowanej formy równolegle biegnących
grządek rolnych. Te osiem do dziesięciu metrów szerokie
grządki, są najlepiej widoczne na południu tego obszaru.
Między właściwymi pasami rolnymi, przebiega każdorazowo
obniżenie w formie rowu. Pofalowanie pól jest następstwem
tamtejszej techniki uprawy pługiem, przy której skiba zawsze
była obracana do środka pola. Przez to rosły pasy roli w
środku coraz wyżej. Korzyść: W mokrych latach, pozostawało
to wysokie pole suche. Natomiast rolne obniżenie było, nawet
w suchych latach, mokre. Tak zabezpieczali się rolnicy przed
złymi zbiorami. Goldbecker Wölb-Äcker powstały w 12/13
wieku. W tym czasie uprawiali rolnicy m.in. żyto, owies, proso
i konopię.
Delikatny śnieg pozwala lepiej rozpoznać pofalowanie pól (Wölb-Äcker) na
Goldbecker Heide.
Historia Goldbecker Heide
Narodziny Chrystusa
Młodsza epoka kamienna 4500 –1700 p.n.e.
Czasy nowożytne
Epoka żelaza 700 p.n.e. – 500 n.e.
Epoka brązu 1700-700 p.n.e.
Miejsce odkryć Goldbecker Heide: Około
4000 lat stare wyposażenia pochówków w
grobach z epoki kamienia (kultura pojedynczych grobów) m.in. wysoko warto-ściowe
ręcznie wyrabiane krzemienne przecinaki,
gliniane naczynia, krzemienne i skalne
topory.
Od 1948 rezerwat przyrodyt
W 1926 roku Goldbecker Heide zostało własnoscią powiatu
Ozdoby i akcesoria ubrań jak
ta szpilka zakończona kółkiem
(Radnadel) z brązu (widoczna jest
tylko jej głowa), którą otrzymywały
damy epoki brązu z Goldbeck,
przed 3400 latami, do grobu.
Średniowiecze 500–1500 n.e.
Inteligentna uprawa gleby.
Średniowieczne pofalowanie pól
(Wölb-Äcker) w przekroju. Wysokie
pole w środku było suche. W mokrych
obniżeniach,podczas bardzo suchych
lat,plony były lepsze.
Dzisiejsza pielęgnacja biotopów na
Goldbecker Hügelgräberheide: członkowie
Buxtehuder Lions Club przy oczyszczaniu
(Abplaggen) wrzosowiska, które w ten
sposób jest odmładzane. Jednocześnie są
usuwane sadzonki drzew.