Wykład 15.10.2010 Rewolucja w Rosji i w krajach europejskich

Wykład 15.10.2010
Rewolucja w Rosji i w krajach europejskich 1917-1923. Bolszewizm.
Sytuacja w koloniach w okresie międzywojennym
1. Rosja do lutego 1917 r. – źródła słabości:
Autokracja (samodzierżawie)
Dominacja gospodarki rolniczej i absolutna przewaga liczebna wsi nad miastem oraz
chłopstwa nad pozostałymi klasami.
Początki rewolucji przemysłowej i modernizacji struktur państwowych.
Wielonarodowy i wielowyznaniowy charakter państwa – polityka rusyfikacji i
uprzywilejowania prawosławia.
Nieefektywna administracja (system rang, zasada lojalności wobec zwierzchnika,
korupcja, brak wykształconych kadr).
2. Rewolucja 1905-1907 r.
Częściowe ustępstwa caratu – połowiczne reformy: wprowadzenie Dumy Państwowej,
powstanie partii politycznych i stowarzyszeń, swoboda wyznaniowa
3. Rewolucja lutowa
Obalenie caratu w wyniku rozruchów głodowych i wymówienia posłuszeństwa
władcy przez generalicję i Dumę pragnących bardziej efektywnego prowadzenia
wojny.
Okres Dwuwładzy (II – X 1917): Rząd Tymczasowy i Rady Delegatów Robotniczych.
Przelicytowanie w składaniu obietnic przez Lenina innych partii rewolucyjnych
(mienszewików, eserowców), opowiadających się za praworządną strategią reform
społecznych wprowadzanych przez Konstytuantę.
4. Trzy interpretacje źródeł rewolucji bolszewickiej (25 X/7 XI 1917):
a. szkoła „liberalna” – pucz, który zepchnął Rosję z ewolucyjnej drogi do
kapitalizmu i demokracji
b. szkoła sowiecka – klasowy ruch mas robotników, chłopów i inteligencji
pracującej. Koncepcja oparta na deterministycznym rozumieniu dziejów.
c. szkoła nieideologicznego wyjaśnienia przyczyn rewolucji – sukces wyjątkowej
strategii bolszewików:
- ogłoszenie hasła pokoju między narodami i rewolucji przeciw
światowej burżuazji
- powstanie i działanie partii „nowego typu” („zakon zawodowych
rewolucjonistów”, zakaz działalności frakcyjnej) oraz militaryzacja
polityki i teoria wroga „obiektywnego”
- maksimum populizmu – ogłoszenie rozdawnictwa ziemi („grab
zagrabione”) i wycofania się z wojny bez strat
- wykorzystanie słabości strategii legalistycznej głoszonej przez Rząd
Tymczasowy (partie liberalne i pozostałe partie rewolucyjne) czyli
ogłoszenie natychmiastowej realizacji reform społecznych bez
oglądania się na wolę Konstytuanty
5. Chłopski charakter rewolucji – „klucz” do sukcesu bolszewików:
a. właściwa rosyjskiemu chłopstwu skłonność do anarchizmu
b. zadawniony konflikt chłopów z:
- ziemiaństwem (o nowy podział ziemi),
- miastem (jako ostoją biurokracji czerpiącą korzyści z eksploatacji wsi),
- państwem (jako systemem podatkowym i rekrutacją do wojska),
- Obcymi (ludowa ksenofobia).
c. jak bolszewicy „wygrali” rywalizację o „duszę” chłopstwa:
- przejęli i wykonali eserowski program reformy rolnej. Rozdając ziemię,
zdołali „spacyfikować” antypaństwowy potencjał chłopskiego
anarchizmu – innymi słowy: ponieważ znieśli ziemiaństwo i rozdali
ziemię, chłopi pogodzili się z dalszą obecnością miasta i państwa w ich
życiu (Obcy – np. Żydzi – najczęściej stracili majątek na skutek wojny
domowej i/lub padli ofiarą samosądów rewolucyjnych).
- utrzymując (z konieczności, ponieważ ich ekspansję zatrzymano)
rewolucję w granicach dawnego imperium carskiego, spowodowali, że to
rosyjscy chłopi zadecydowali o zwycięstwie rewolucji.
6. Inne źródła sukcesu bolszewików:
a.
b.
c.
d.
terror prowadzony przez państwo (CzeKa)
propaganda rewolucyjna
słabość ideologiczna i brak koordynacji Białych
słaby udział interwencyjnych wojsk Ententy w Rosji
7. Przebieg rewolucji [Uwaga: to tylko zarys !]
rozprawa z klasami posiadającymi i duchowieństwem (od XI 1917)
wojna z Białymi i interwencją Ententy (1918 –1920)
wojna z Polską (1920)
wojna z ruchami niepodległościowymi (Ukraina, Białoruś, Finlandia, Estonia,
Łotwa, Litwa, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Azja Środkowa – 1918-1921)
e. stłumienie sprzeciwu robotniczego (Kronsztadt 1921)
f. pacyfikacja armii chłopskich (1921)
a.
b.
c.
d.
8. Na czym polegało fiasko projektu Lenina:
Leninowi udało się tylko jedno – utrzymanie władzy.
Nie udały się:
- rządy rad
– powstała nie „dyktatura proletariatu”, lecz dyktatura partii nad
proletariatem (i całym społeczeństwem)
- demontaż państwa jako aparatu przymusu
– mieszkańcy Rosji byli dotąd bardziej poddanymi niż obywatelami – znali
tylko jeden typ władzy (jako zorganizowanej przemocy). Państwo
bolszewickie łatwo weszło w „koleiny” modelu władzy caratu. Ponieważ
ogłosiło walkę z klasami posiadającymi i dążyło do realizacji projektu
-
-
rewolucji światowej jego kompetencje (a tym samym ucisk obywateli) jeszcze
wzrosły
zarządzanie fabrykami przez robotników
– wprowadzono „komunizm wojenny”, który w produkcji przemysłowej
oznaczał dyktat komisarzy partyjnych
rozdanie ziemi chłopom na stałe
– już w 1929 rozpoczęto kolektywizację rolnictwa
zniesienie narodów jako podstawy organizacji politycznej
– państwo nabrało charakteru federacji składającej się z narodowych
republik, ponieważ tożsamość narodowa (wbrew Marksowi) okazała się czymś
realnym
Postacie w Rosji: Mikołaj II, Aleksander Kiereński, Ławr Korniłow, Włodzimierz Lenin,
Lew Trocki, Lew Kamieniew, Grigorij Zinowiew, Feliks Dzierżyński, Anton Denikin,
Aleksander Kołczak.
9. Rewolucyjne skutki wojny w Europie:
- Zachód:
a. zachowanie struktury klasowej i ustroju politycznego, ale pełna
demokratyzacja polityki
b. zadłużenie finansowe – podważenie podstaw gospodarki
c. wzrost siły rewolucyjnego ruchu robotniczego – powstanie partii
komunistycznych, którego jednak nigdzie nie zdołały przejąć władzy
- Środek i Wschód:
a. załamanie struktury klasowej i umasowienie społeczeństw
b. upadek rządów/rozpad imperiów (Niemcy, Austro-Węgry, Rosja, Turcja) –
krach gospodarczy – chaos i bieda
c. głęboka frustracja w krajach pokonanych (straty terytorialne w pokojach
narzucanych przez Ententę)
d. rozbudzone politycznie chłopstwo – potrzeba nowego podziału ziemi
e. kwestia narodowa:
- powstawanie nowych państw narodowych – obietnica rozwiązania
kwestii społecznej poprzez ich władze – wyhamowanie rewolucyjnego
potencjału kwestii chłopskiej (np. Polska)
- poszukiwanie nowej tożsamości przez narody postimperialne (Rosja,
Turcja, Austria)
- Niemcy – należą do Środka, ale różnią się od innych państw tej części Europy:
- silnym uprzemysłowieniem – kwestia robotnicza zamiast kwestii
chłopskiej
- silnym autorytetem prawa – zasada praworządności honorowana także
przez rewolucyjny rząd socjaldemokratów – ograniczenie radykalizmu
rewolucji
10. Rewolucje w Europie – trzy modele:
a. socjaldemokratyczna – Niemcy, Austria, Węgry (państwa istniejące wcześniej,
zreformowane pod rządami lewicy 1918-1919)
b. narodowo-demokratyczna – państwa nowopowstałe: Polska, Czechosłowacja,
państwa bałtyckie
c. bolszewicka – Rosja, a poprzez oddziaływanie powołanego przez nią
Kominternu (III Międzynarodówka) także „drugie” rewolucje w niektórych
krajach pokonanych – Węgry, Bawaria (1919)
11. Okres międzywojenny jako przełom w czerpaniu korzyści ekonomicznych z
kolonii
Rosły koszty administracji cywilnej i wojska ze względu na:
- konieczność objęcia działaniami administracyjnymi szybko rosnącej liczby (zob.
niżej) autochtonów
- rozwój ruchów emancypacyjnych i organizowane przez nie strajki, manifestacje, a
nawet powstania (np. powstanie Rifenów w Maroku)
- spadek liczby osób skłonnych do przesiedlenia się z metropolii do kolonii na stałe
- kłopoty gospodarek metropolii zorientowanych na odbudowę powojenną, wyjście
z zadłużenia wobec USA oraz uporanie się ze skutkami Wielkiego Kryzysu, nie
dysponujących dużymi nadwyżkami kapitału inwestycyjnego i nadwyżek
produkcji
Aż przerosły poziom zysków wynikający z :
- tanich surowców
- taniej siły roboczej
- pewnych rynków zbytu
12. Eksplozja demograficzna w koloniach w okresie międzywojennym
Azja, Afryka i Ameryka Południowa – szybki wzrost liczby ludności w I połowie XX w.
Europa – utrzymywanie się w I połowie XX w. w fazie ograniczonego przyrostu
naturalnego (zapewniającego jednak zastępowalność pokoleń)
13. Skutki I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej w Azji
- załamanie autorytetu metropolii na skutek klęsk poniesionych w Wielkiej Wojnie.
- wpływ ideologiczny europejskiego modelu państwa narodowo-demokratycznego (tj.
konstytucyjnego, parlamentarnego, egalitarnego i świeckiego) na elity krajów
skolonizowanych miał miejsce już od lat 80. XIX w.:
a. Japonia – „odgórna” rewolucja Meidżi od 1867/68
b. Indie – Indyjski Kongres Narodowy od 1885 i walka Gandhiego z Wielką Brytanią
bez użycia przemocy
c. Chiny – rewolucja i republika od 1911 – chaos i wojna domowa między Partią
Narodową a komunistami
d. Turcja – rewolucja młodoturecka od 1908 (republika od 1922 – Kemal Pasza Ataturk)
e. Meksyk – rewolucja od 1910 – rozdział kościoła od państwa, reforma rolna
- wpływ ideologiczny bolszewickiego modelu państwa zaznaczył się dopiero od 1918 r. i
okazał silniejszy tylko na obszarze Azji Dalekowschodniej (zwł. Chiny, Indochiny, trochę
słabiej w Indonezji). Wpływ ów okazał się znikomy lub żaden w krajach islamskich
(Turcja, kraje arabskie) i niewiele większy w krajach hinduistycznego kręgu kulturowego
(Indie).
Postacie: Fryderyk Ebert, Róża Luksemburg, Miklos Horthy, Bela Kun, Pu I, Sun Jat Sen,
Czang Kai Szek, Mao Zedong, Mohandas Gandhi, Kemal Pasza (Ataturk).