Betty Friedan i dylematy feminizmu liberalnego

Betty Friedan i dylematy
feminizmu liberalnego
Renata Ziemińska
Feminizm liberalny
opresję kobiet wywodzi z nierównych
szans prawnych, ekonomicznych czy
edukacyjnych oraz ze złych społecznych
instytucji i obyczajów;
 walczy o dopuszczenie kobiet do pełnego
uczestnictwa w sferze publicznej.
 jest związany z liberalizmem jako ideologią
wolności dla obywateli.

Historia feminizmu liberalnego

Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill i
Harriet Taylor Mill byli teoretykami reform
społecznych, które miały rozwiązać
problem kobiet poprzez uzyskanie prawa
do równej edukacji, samodzielności
ekonomicznej i praw wyborczych.
Feminizm liberalny drugiej fali
Na początku XX wieku w większości krajów
kobiety uzyskały prawo głosu (USA 1920; Polska
1918).
 Wkrótce zauważono, że do równości prawo
głosu nie wystarczy (feminizm drugiej fali).
 W latach 60-tych w USA zaczyna się walka z
dyskryminacją (obciążenie opieką nad dziećmi,
brak równych szans w zatrudnieniu i zarobkach).

Betty Friedan 1921-2006
„Mistyka kobiecości” 1963
Betty Friedan pisze o problemach białych
wykształconych kobiet klasy średniej pełniących
tradycyjne role żony i matki.
 Kobiety uzyskały prawo głosu, ale przed
korzystaniem z prawa do równości
powstrzymywały je stereotypy obyczajowe, które
Friedan nazywa mistyką kobiecości.
 W efekcie całe rzesze dobrze wykształconych
kobiet pełniły rolę gospodyń domowych nie
mając odwagi na karierę zawodową.

Mit kobiecości
Mistyka kobiecości zakłada, że małżeństwo i
macierzyństwo, faktycznie wysoko cenione przez
większość kobiet, jest spełnieniem wszystkich
kobiecych potrzeb.
 „Źródłem kobiecych kłopotów w przeszłości było
to, że zazdrościły mężczyznom, chciały być takie,
jak oni, zamiast zaakceptować własną naturę,
która może znaleźć spełnienie jedynie w
seksualnej bierności, męskiej dominacji i
pielęgnowaniu miłości macierzyńskiej” (2001,
92).

Konsekwencje tego mitu
Marzenie o karierze i niezależności jest diabelską
pokusą, która prowadzi na manowce.
 Macierzyństwo jest powołaniem każdej kobiety i
jedynym źródłem jej szczęścia.
 Kobiety, które rozwijają własną karierę mają
poczucie winy i przestają być kobietami (tracą
kobiecość).
 Kobiece gazety kreowały obraz kobiety, która nie
interesuje się niczym poza domem,
zadowalaniem męża i rodzeniem dzieci.

Negatywna rola Z. Freuda
Freud przyczynił się do utrwalenia mitu
kobiecości, pisząc, że kobieta jest biologicznie
upośledzona, ma słabe ego, nie panuje nad
emocjami i brakuje jej poczucia sprawiedliwości.
Jedynym przeznaczeniem tej niedojrzałej istoty
jest podporządkować się mężczyźnie.
 Freud był ogromnym autorytetem w USA i
uwierzyły mu dwa pokolenia powojennych
wykształconych Amerykanek.

Problem, który nie ma nazwy
Wykształcone kobiety, które zostały
gospodyniami domowymi i poświęciły się
rodzinie miały poczucie niespełnienia.
 Edukacja nie została wykorzystana, chciały
czegoś więcej, przeżywały frustracje i
popadały w neurozy, czuły się jak w
pułapce, ich energia została zahamowana,
przeżywały kryzys tożsamości (poza rolą
matki i żony nie miały własnego życia).

NOW
W 1966 powstała w USA Narodowa
Organizacja Kobiet NOW, która domagała
się równych szans w zatrudnieniu i
zarobkach.
 Założycielką i pierwszą przewodnicząca
została Betty Friedan.
 Friedan wezwała kobiety do kariery poza
domem, aby nie zaprzepaściły tego, co
wywalczyły poprzednie pokolenia kobiet.

Walka o równość ekonomiczną
„Druga faza” 1981
18 lat później przedstawia sytuację kobiet
z pokolenia jej dzieci, które wzięły sobie
do serca doświadczenia matek i miotają
się między karierą zawodową a
obowiązkami domowymi.
 Kobiety obciążone macierzyństwem nie są
w stanie rywalizować z mężczyznami na
ich prawach, które do kobiet nie pasują.

„Druga faza” 1981
Dwa standardy doskonałości

W miejscu pracy obowiązują standardy
ustanowione przez tradycyjnych mężczyzn
nie obciążonych domowymi obowiązkami,
w domu standardy ustanowione przez
tradycyjne kobiety, które całe swoje
poczucie wartości i władzy czerpały z
idealnego wzorca matki i żony.
Kobieca psychika
Wybranie tylko pracy lub tylko rodziny nie
jest dobrym rozwiązaniem. Kobiety które
wybrały karierę a są samotne – nie są
szczęśliwe. Te które mają tylko rodziny, nie
mają poczucia wartości (są zależne).
 Feminizm liberalny musi zaproponować
trzecią drogę, ponieważ tego wymaga
sytuacja większości kobiet.

Współpraca a nie rywalizacja
Zamiast rywalizacji kobiety winny podjąć
strategię współpracy. Odpowiedzialność za
rodziny nie może obciążać tylko kobiet.
 Towarzyszyć temu powinno docenienie
wartości typowo kobiecych. Niegdyś
Friedan uważała, że kobieta będzie równa
mężczyźnie, kiedy stanie się taka sama jak
on. Teraz widzi, że naśladownictwo nie ma
sensu.

„Krynica wieku” 1993
Friedan zachęca starszych mężczyzn, aby
rozwijali bierne, opiekuńcze cechy kobiece, zaś
starsze kobiety, aby rozwijały śmiałość,
asertywność, zdolności kierowania ludźmi.
 Po pięćdziesiątce najlepiej eksplorować cechy
drugiej płci. Kobietom dobrze służy praca i
działalność publiczna, zaś mężczyźni są bardziej
skłonni zająć się życiem wewnętrznym.

„Krynica wieku” 1993
Androginia
Najszczęśliwsze i najbardziej witalne są
osoby androginiczne czyli łączące
pozytywne cechy obu płci np. zarazem
odważne i wrażliwe.
 Androginia zbliża feminizm Betty Friedan
do humanizmu: kobiety winny wyjść poza
problemy kobiece i razem z mężczyznami
jako równe osoby, pracować nad
problemami człowieka w ogóle.

Główny nurt

Friedan reprezentowała feminizm
umiarkowany, rozumiała, że tradycyjne
kobiety cenią małżeństwo i macierzyństwo
(jako przewodnicząca NOW nie pozwoliła
utożsamić feminizmu z lesbizmem ani z
nienawiścią do mężczyzn), a zarazem
rozumiała głosy feministek radykalnych, że
poprawa sytuacji kobiet wymaga zmiany
mentalności społecznej, docenienia
wartości kobiecych.
Zarzut ze strony konserwatyzmu
Niektóre różnice płciowe są określone
biologicznie i nie ma na to rady. Radykalna
zmiana mentalności społecznej wymagałaby
totalitarnego państwa, które wdraża intensywną
socjalizację.
 Kobiety zamiast naśladować mężczyzn w
wyścigu szczurów, powinny pozostać sobą i
pracować nad społeczeństwem, w którym liczy
się nie tylko kariera ale i więzi rodzinne.

Zarzut ze strony feminizmu
kulturowego
Liberalizm preferuje jednostki racjonalne,
autonomiczne, samodzielne, które żyją
niezależnie (polityczny solipsyzm).
Tymczasem dziecko nie może istnieć jako
samotny atom i wymaga troski przez wiele
lat. Biologia ludzka wymaga
współzależności, życia w grupach,
współpracy w wychowaniu.
Samowystarczalność jest mitem. Liberalne
wartości nie są dobre dla kobiet.
Zarzut ze strony feminizmu
socjalistycznego
Ubogie kobiety zmuszone do pracy,
chętnie zostałyby w domu i poświęciły
swój czas rodzinie. Idea kobiety
wyzwolonej to jeszcze jedna fantazja
bogatych kobiet, która kobiety ubogie
może zaprowadzić na manowce. Feminizm
liberalny jest konserwatywny.
 Mamy zatem zarzuty ze strony
konserwatyzmu i zarzuty o konserwatyzm.

Ograniczenia
Feminizm liberalny powstał w kręgu
białych, wykształconych, bogatych i
heteroseksualnych kobiet.
 Uzyskanie równości wobec prawa
ujawniło, że opresja kobiet ma głębszą
przyczynę, której nie zaradzą zwykłe
społeczne reformy (trzeba zmienić
patriarchalną mentalność).

Zalety
Inne rodzaje feminizmu: radykalny, kulturowy,
psychoanalityczny, egzystencjalny,
postmodernistyczny, globalny czy ekologiczny
popadają w skrajności, bywają
przeintelektualizowane lub adresowane do
mniejszości.
 Feminizm liberalny jest adresowany do typowych
kobiet, które cenią małżeństwo i macierzyństwo,
ale chcą jeszcze samorealizacji.

Podstawowy problem

Podstawowym problemem dla każdego
feminizmu jest postawa wobec
macierzyństwa. Czy jest ono źródłem
kobiecych wartości (feministki kulturowe),
z których nie powinny rezygnować, czy też
macierzyństwo to przekleństwo kobiet
(feministki radykalne), które stanowi
przeszkodę w niezależności i karierze?
Główny dylemat
Czy walczyć o własną niezależność i
karierę, kosztem macierzyństwa lub
podwójnych obowiązków
 czy lekceważyć niezależność i karierę jako
męskie wartości (nie rywalizować lecz
tworzyć więzi, nawet jeśli nikt tego nie
doceni)?
