Demencja - GKT Serwis

GKT Serwis - opieka nad osobami starszymi - opiekunki Niemcy - Demencja
07/18/17 22:10:01
Demencja
Demencja
Demencja oznacza znaczne obni¿enie sprawno¶ci umys³owej, emocjonalnej i spo³ecznej, które prowadzi do umniejszenia
funkcji spo³ecznych i niemal zawsze towarzyszy chorobie mózgu. Choroba dotyka przede wszystkim pamiêci
krótkotrwa³ej, w szczególno¶ci umiejêtno¶ci my¶lenia, jêzyka i motoryki, a w niektórych przypadkach powoduje równie¿
zmiany w strukturze osobowo¶ci. Kluczowe w zrozumieniu demencji jest ró¿nicowanie miêdzy utrat± nabytych ju¿
umiejêtno¶ci a wrodzonym brakiem uzdolnieñ.
Obecnie znanych jest nam wiele, ale nie wszystkie, przyczyn demencji, a niektóre jej formy daj± siê leczyæ w pewnym
zakresie, co oznacza, ¿e mo¿na opó¼niæ wyst±pienie pewnych symptomów we wczesnym stadium demencji.
Najczê¶ciej wystêpuj±c± form± demencji, jednak nie jedyn±, jest choroba Alzheimera. Demencja mo¿na mieæ ró¿ne
przyczyny, a znacz±ce dla terapii jest stwierdzenie cech ró¿nicuj±cych.
Definicja
Kryteria diagnostyczne dla demencji obejmuj± kombinacje deficytów umiejêtno¶ci kognitywnych, emocjonalnych i
spo³ecznych, które prowadz± do os³abienia funkcji spo³ecznych i zawodowych. Symptomem przewodnim jest zaburzenie
pamiêci. W pocz±tkowej fazie choroby pojawiaj± siê zaburzenia pamiêci krótkotrwa³ej i umiejêtno¶ci postrzegania. W
dalszym przebiegu zanikaj± równie¿ trwa³e tre¶ci pamiêci d³ugotrwa³ej, a dotkniêci chorob± z biegem czasu trac± nabyte
przez ca³e ¿ycie umiejêtno¶ci i zdolno¶ci.
Demencja (ICD-10 kod F00-F03) jest czêsto skutkiem chronicznej i postêpuj±cej choroby mózgu z zaburzeniem wielu
wy¿szych funkcji mózgowych, w tym pamiêci, my¶lenia, orientacji, kondycji duchowej, liczenia, zdolno¶ci uczenia siê,
jêzyka, mówienia i umiejêtno¶ci dokonywania oceny i wyboru.
Aby zdiagnozowaæ demencja zgodnie z uk³adem ICD symptomy choroby musz± wystêpowaæ przez minimum 6
miesiêcy. Zmys³y (organy, jak i dzia³anie) funkcjonuj± u danej osoby jak zazwyczaj. Spadkowi umiejêtno¶ci
kognitywnych z regu³y towarzysz± zmiany w kontroli stanów emocjonalnych, zachowañ spo³ecznych albo motywacji.
Symptomy te wystêpuj± równie¿ w przypadku choroby Alzheimera, chorób naczyniowych mózgu i innych, które w
pierwszym lub drugim stopniu dotycz± mózgu i neuronów.
Upo¶ledzenie umiejêtno¶ci kognitywnych nie wystêpuje nagle, np. w postaci zamglenia ¶wiadomo¶ci lub delirum. Aby
nast±pi³o pogorszenie pamiêci musi nast±piæ jedno z nastêpuj±cych zaburzeñ:
• afazja: zaburzenia mowy
• apraksja: upo¶ledzenie umiejêtno¶ci wykonywania precyzyjnych, celowych ruchów
• agnozja: upo¶ledzenie umiejêtno¶ci identyfikowania przedmiotów lub ich ponownego rozpoznawania
• zaburzenia funkcji wykonawczych: planowania, organizacji, zachowywania kolejno¶ci
Czynniki ryzyka
G³ównym czynnikiem ryzyka jest zaawansowany wiek. D³u¿szy okres ¿ycia kobiet jest zapewne najlepszym
wyt³umaczeniem, dlaczego to w³a¶nie kobiety stanowi± wiêkszy odsetek chorych na demencjê. Depresje postrzega siê
jako czynnik ryzyka sprzyjaj±cy rozwojowi demencji, albowiem czêsto pojawiaj± siê w jej wczesnych stadiach demencji.
Objawy motoryczne
Równie¿ zaburzenia motoryki nale¿± do obrazu chorby w przypadku zaawansowanej demencji. Pacjentom z biegiem
czasu sztywniej± coraz to wiêksze obszary cia³a. Ich chód siê zmienia, stawiaj± ma³e kroki, szuraj± stopami, szeroko
stawiaj± nogi. S± zagro¿eniu upadkiem, gdy¿ dochodzi do zaburzenia poczucia utrzymania równowagi.
1/4
GKT Serwis - opieka nad osobami starszymi - opiekunki Niemcy - Demencja
07/18/17 22:10:01
Zaburzenia zachowania
Symptomy psychotyczne mog± wyst±piæ we wszystkich rodzajach demencji. S± one typowe dla demencji z cia³ami
Lewy’ego, która pojawia siê przy syndromie Parkinsona. Chodzi przede wszystkim o halucynacje optyczne. Zazwyczaj
chorzy widz± najpierw w pó³mroku nieobecne osoby, z którymi nawet prowadz± rozmowy. We wczesnym stadium
pacjenci s± jeszcze w stanie zdystansowaæ siê od swoich pseudo-halucynacji, co oznacza, ¿e wiedz±, i¿ osoby, z którymi
rozmawiaj± s± nieobecne. Pó¼niej widz± zwierzêta lub postaci fantastyczne, wzory na ¶cianach, k³êby kurzu. W
zaawansowanym stadium prze¿ywaj± groteskowe, czêsto gro¼ne rzeczy, np. uprowadzenia. Te sceniczne halucynacje s±
z regu³y nacechowane strachem. Pacjentom zdarza siê zachowywaæ agresywnie wobec dzia³aj±cych w dobrej wierze
bliskich, gdy wci±gn± ich w swój system ob³êdu. Granica z delirium jest w tym przypadku p³ynna.
Osoby chore na demencjê trac± inicjatywê, zaniedbuj± swoje hobby, higienê osobistê i porz±dki w mieszkaniu, wreszcie
nie s± w stanie od¿ywiaæ siê w wystarczaj±cy sposób, nie maj± chêci do jedzenia, zaprzestaj± odczuwaæ g³ód i w koñcu
zapominaj± o gryzieniu pokarmu i jego po³ykaniu. Chudn± i staj± siê podatni na choroby wewnêtrzne, jak np. zapalenie
p³uc. Zmienia siê równie¿ ich dzienno-nocny rytm ¿ycia.
Zrozumieæ chorego
Je¶li opiekun spróbuje siê wczuæ w ¶wiat uczuæ osób chorych na demencjê, ³atwiej przyjdzie mu komunikacja z nim.
Dla osób dementywnych ¶wiat staje siê dziwny i niezrozumia³y, poniewa¿ trac± oni specyficzne dla cz³owieka
umiejêtno¶ci poznawcze i orientacjê. Nie potrafi± umie¶ciæ przedmiotów, sytuacji i osób w szerszym kontek¶cie. Z
powodu zaburzenia funkcji przypominania maj± ograniczony dostêp do swojej wcze¶niejszej wiedzy (pamiêæ
semantyczna) i do¶wiadczenia (pamiêc epizodyczna – wymazywana wstecz), dziêki którym potrafili siê odnale¼æ w
ka¿dej sytuacji. Brakuje im wiedzy i pewno¶ci ¼róde³, które s³u¿± opanowaniu obecnej sytuacji. Czêsto zanika granica
miêdzy snem, rzeczywisto¶ci± i przesz³o¶ci±. Chorzy maj± halucynacje, które odczuwaj± jako realne sytuacje. W
kontakcie z osob± dementywn± czêsto nie daje siê wyt³umaczyæ im ich irracjonalno¶ci. W idealnym przypadku jednak
opiekuj±cy siê chorym powinnien podchwyciæ nastrój, jaki kryje siê za halucynacjami. Je¶li chory jest jeszcze w stanie
rozpoznaæ, ¿e jego zachowanie jest w danej sytuacji nieadekwatne, mo¿e siê to u niego skoñczyæ niepokojem i
poczuciem rezygnacji.
Osoby chore na demencjê potrzebuj± du¿o czasu na reakcjê i dzia³anie. W zaawansowanym stadium wystarczaj±ce
od¿ywnianie nie jest mo¿liwe drog± naturaln±, poniewa¿ chorzy w skutek zaburzenia bod¼ców nie s± w stanie po³ykaæ
pokarmu. Cierpliwo¶æ i czasowe mo¿liwo¶ci opiekunów w pó¼nym stadium choroby s± naci±gniête do granic
mo¿liwo¶ci.
Osoby, które choruj± na na demencjê, czêsto czuj± siê niezrozumia³e, jakby któs nimi dowodzi³ lub sprawowa³ nad nimi
kuratelê, nie potrafi± poj±æ motywów decyzji swoich opiekunów. Zaskakuj±cy jest jednak fajt, ¿e wielu chorych potrafi
wyraziæ swoje ¿yczenia. Niektórzy potrafi± jeszcze wyczuæ, czy kto¶ w ich towarzystwie siê nudzi lub czuje siê
dotkniêty ich zachowniem. W zaawansowanym stadium trac± jednak umiejêtno¶æ kontaktu emocjonalnego, co mo¿e
stanowiæ du¿e obci±¿enie dla cz³onków rodziny.
Chorzy reaguj± czêsto poddenerwowaniem, gdy obarcza siê ich odpowiedzialno¶± za rzeczy, które w miêdzyczasie
zapomnieli, a tym samym s± czuj± siê podwójnie obci±¿eni, raz przez to, ¿e zarzuca im siê pope³nienie b³êdu, a tak¿e
przez to, ¿e zostaj± skonfrontowani ze swoimi s³abo¶ciami.
Równie¿ chorzy na demencjê maj± jeszcze uczucia. Szczególnym problemem s± depresje, manifestuj±ce siê przed
nadej¶ciem demencji, czêsto wtedy, gdy chorzy zauwa¿aj± swój spadek formy duchowej. Objawy depresji mog± byæ
podobne do tych zwiastuj±cych demencjê, st±d zdarza siê, ¿e przy zbyt ma³ej wiedzy choroby te s± ze sob± mylone. Im
bardziej zaawansowana demencja, tym bardziej p³aski staje siê ¶wiat uczuæ, który ustêpuje afektywnej obojêtno¶ci z
brakiem umiejêtno¶ci odczuwania smutku lub rado¶ci lub wyra¿ania uczuæ, przy równoleg³ej utracie zainteresowania
¶wiatem zewnêtrznym.
2/4
GKT Serwis - opieka nad osobami starszymi - opiekunki Niemcy - Demencja
07/18/17 22:10:01
Postêpowanie z osobami dementywnymi
Opieka nad osobami chorymi na demencjê powinna byæ dopasowana do ich zmienionego sposobu prze¿ywania.
Najwa¿niejsza jest cierpliwo¶æ. Prez okazywanie zniecierpliwienia przez osoby kontaktowe chory ma wra¿enie, ¿e co¶
zrobi³ ¼le, co jest z kolei przyczyn± niezadowolenia, smutku, z³ego samopoczucia.
Równie wa¿ne jest, aby u¶wiadomiæ sobie, ¿e chorzy ze wzglêdu na zaburzenia pamiêci s± w stanie uczyæ siê tylko
warunkowo. Wiêkszo¶æ z tego, co siê do nich mówi, zapominaj± ju¿ po paru minutach. Dlatego nie mo¿na z nimi nic
pewego ustalaæ. Jednak mo¿na ich „musztrowaæ”: gdy posadzimy chorego przy stole i mu wyt³umaczymy, ¿e to jest jego
miejsce, to ca³kiem mo¿liwe, ¿e w przysz³o¶ci sam wybierze sobie to miejsce do siedzenia. Na pytanie: „Gdzie jest twoje
miejsce?” chory bêdzie odpowiada³ wymijaj±co, dlatego lepiej zrezygnowaæ z zadawania pytañ.
Komunikacja
Komunikacja powinna przebiegaæ w prostym jêzyku. Z jednej strony jest to uwarunkowane os³abieniem s³uchu w
starszym wieku, z drugiej przez upo¶ledzenie zdolno¶ci do abstrakcyjnego my¶lenia d³u¿sze zdania okazuj± siê nie
zawsze zrozumia³e. Ka¿de zdanie powinno zawieraæ jedn± informacjê. Tak¿e nie mówimy: „Wstañ i za³ó¿ p³aszcz“,
tylko „Wstañ proszê“, a dopiero pó¼niej podajemy nastêpn± informacjê. Jêzyk powinnien byæ prosty, a zdania krótkie i
wyraziste. Czêsto powiedzenia i przys³owia s± lepiej rozumiane ni¿ abstrakcyjne zwroty. Warto zapamiêtaæ sobie zwroty
i pojêcia, które chory rozumie, i korzystaæ z nich w dalszej komunikacji.
Nale¿y równie¿ unikaæ k³ótni z chorym na demencjê, nawet je¶li nie ma racji, poniewa¿ wzmocni to jedynie uczucie
zmieszania i niezadowolenia, które pozostan± po k³ótni (nawet je¶li nie jest on ju¿ w stanie przypomnieæ sobie samego
zaj¶cia). Dla chorego na demencjê k³ótnia jest tym bardziej niebezpieczna, gdy¿ nie jest on w stanie odnie¶æ siê do
swojego do¶wiadczenia, ¿e k³otnie mijaj± - chorzy ¿yj± prawie wy³±cznie w tera¼niejszo¶ci. Przysz³o¶æ nie ma dla nich
¿adnego znaczenia.
Gdy mowa jest ledwo mo¿liwa, o tyle wa¿niejsze jest, aby pobudzaæ te¿ inne zmys³y. Do podopiecznego mo¿na dotrzeæ
te¿ przez smak, zapach, obraz, d¼wiêk, ruch i dotyk, np. podopieczny mo¿e siê o¿ywiæ na d¼wiêk znanych pie¶ni
ludowych. Niemniej trzeba pamiêtaæ, ¿e niektóre zmys³y mog± ulec zmianie. I tak zmys³ smaku wyostrza siê przede
wszystkim na s³odkie potrawy. Nale¿y jednak uwa¿aæ, aby nie anga¿owaæ zbyt wielu zmys³ów przez wiele bod¼ców na
raz. Na³o¿enie siê kilku wra¿eñ zmys³owych mo¿e stwarzaæ poczucie zagro¿enia, poniewa¿ chory nie umie rozdzieliæ
ró¿nych wra¿eñ od siebie i przyporz±dkowaæ znanym sobie kategoriom. Nadmiar bod¼ców prowadzi raczej do
zmieszania ni¿ stymulacji. Nale¿y szukaæ równowagi pomiêdzy nadwy¿k± a absolutnym niedoborem bod¼ców.
Biografia
Jedn± z metod pracy z podopiecznym jest tworzenie biografii, dziêki której mo¿na siê dowiedzieæ, jakie znaczenie maj±
dla chorego pewne zachowania (np. co to znaczy, gdy podopieczny nie chce i¶æ wieczorem spaæ? Czy daje sygna³
„Brakuje mi herbaty przed snem” czy mo¿e ma namy¶li: „Têskniê za moj± ¿on±”?). Im dok³adniej poznamy
przyzwyczajenia i cechy chorego, tym ³atwiej bêdzie nam go zrozumieæ. Równie¿ przy tej metodzie zaleca siê
prowadzenie gruntownej dokumentacji i ¶cis³± wspó³pracê ze wszystkimi osobami zaanga¿owanymi w opiekê.
Postêpowanie z samym sob±
Jednym z niedocenianych problemów jest podej¶cie cz³onków rodziny wobec siebie samych. Czêsto zaniedbuj± oni
kontakty spo³eczne i ¿yj± niemal¿e wy³±cznie dla chorego, z którym ledwo mog± siê porozumieæ. Dopada ich te¿
poczucie winy z powodu narastaj±cej agresji wobec podopiecznego. Boj± siê równie¿, ¿e w nieodleg³ej przysz³o¶ci
zachoruj± na podobn± chorobê. Wszystko to koñczy siê w wielu przypadkach depresj± lub zaburzeniami
psychosomatycznymi jak np. chroniczne bóle.
Nierzadko psychiczna choroba u opiekunów pojawia siê dopiero po ¶mierci podopiecznego, kiedy to w³a¶ciwie powinni
znów korzystaæ z ¿ycia. Choroba partnera lub rodziców dotyka mocno równie¿ innych cz³onków rodziny. Ataki na
partnera s± zawsze atakami na opiekuj±cych siê chorym cz³onków rodziny. Gdy chory partner zachowuje siê
3/4
GKT Serwis - opieka nad osobami starszymi - opiekunki Niemcy - Demencja
07/18/17 22:10:01
nielogicznie, w oczach rodziny wygl±da to na z³o¶liwo¶æ, brak dobrej woli. Z tego te¿ powodu rodzina powinna
zawczasu szukaæ pomocy na równi z podopiecznym.
4/4