CHRONIONE ROŚLINY ZIELARSKIE WPROWADZANE DO UPRAW
advertisement
Zadanie 1.2 Kolekcja chronionych i rzadkich roślin leczniczych „Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin rolniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących” Cel zadania: utrzymanie zasobów genowych w kolekcji roślin zielarskich, gromadzenie wartościowych obiektów roślin zielarskich poprzez zbiory w terenie i wymianę obiektów, charakterystyka i ocena zebranych i przechowywanych obiektów roślin zielarskich, w tym: identyfikacja botaniczna, charakterystyka morfologiczna, ocena cech użytkowych, opracowanie oraz przekazywanie danych paszportowych i waloryzacyjnych ocenianych materiałów roślin zielarskich do bazy danych EGISET, przekazywanie materiałów nasiennych do przechowalni długoterminowej Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, IHAR-PIB w Radzikowie, udostępnianie zasobów, informacji oraz współpraca z użytkownikami zasobów genowych. Prace prowadzone są w ramach programu wieloletniego pt. „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju” koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW CHRONIONE ROŚLINY ZIELARSKIE WPROWADZANE DO UPRAW Kontakt w sprawach związanych z kolekcją chronionych i rzadkich roślin leczniczych: INSTYTUT WŁÓKIEN NATURALNYCH I ROŚLIN ZIELARSKICH W POZNANIU Waldemar Buchwald – Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – kurator kolekcji e-mail: [email protected]; tel. (61) 65 17 191 Anna Forycka – Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich e-mail: [email protected] www.iwnirz.pl ZAKŁAD BOTANIKI, HODOWLI I AGROTECHNIKI ROŚLIN ZIELARSKICH CHRONIONE ROŚLINY ZIELARSKIE WPROWADZANE DO UPRAW Zasoby roślin zielarskich pozyskiwanych ze stanu naturalnego systematycznie zmniejszają się. Wiele cennych dla lecznictwa gatunków objętych zostało ochroną prawną, zatem konieczne jest wprowadzanie ich do upraw. Struktura agrarna polskiego rolnictwa (rozdrobnienie i zróżnicowanie wielkości gospodarstw) umożliwia, a wręcz sprzyja uprawie ziół w różnych systemach produkcji - od ekologicznego po intensywne technologie konwencjonalne. W Polsce uprawia się obecnie około 70 gatunków roślin leczniczych i aromatycznych. Większość roślin zielarskich charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem genetycznym i fenotypowym. Wymagają one prac hodowlanych dla uzyskania odmian charakteryzujących się wysokimi plonami surowców zawierających pożądane związki biologicznie czynne. Podstawą hodowli twórczej jest gromadzenie, ocena i zabezpieczenie zmienności genetycznej istniejących populacji naturalnych roślin. W latach 2008-2015 prowadzono badania terenowe następujących roślin zielarskich objętych ochroną prawną: arnika górska, arcydzięgiel litwor i kocanki piaskowe. Równolegle tworzono kolekcję pochodzeniową w Ogrodzie Roślin Leczniczych IWNiRZ, która umożliwia produkcję materiałów rozmnożeniowych tych gatunków. Wprowadzenie ich do upraw przyczyni się do zróżnicowania produkcji roślinnej w gospodarstwach rolniczych. Arnika górska (Arnica montana L.) – bylina, dorastająca do wysokości 60 cm. Surowcem zielarskim jest kwiatostan o aromatycznym zapachu i gorzkim smaku. Stosowany jest zewnętrznie w leczeniu obrzęków, stłuczeń i siniaków, zwłaszcza w kontuzjach sportowców. Zalecany bywa w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej i gardła. We wczesnym średniowieczu arnikę zalecano jako afrodyzjak oraz uznawano za roślinę chroniącą przed uderzeniem pioruna i urokiem czarownic. Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium Moench.) – byliny o wysokości do 50 cm. Surowcem zielarskim jest kwiatostan kocanek o swoistym zapachu i gorzkim smaku. Działa żółciotwórczo, żółciopędnie i rozkurczająco. Używany jest najczęściej w schorzeniach i niewydolności wątroby oraz w stanach zapalnych i bolesnych skurczach dróg żółciowych. Dawniej kocanki wykorzystywano do barwienia tkanin na kolor żółty. Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L.) – roślina dwuletnia, czasem bylina, do 2 m wysoka, o silnym zapachu. Surowcem zielarskim jest korzeń stosowany w celu zwiększenia wydzielania soku żołądkowego i żółci. Wchodzi także w skład mieszanek ziołowych o działaniu uspokajającym. Arcydzięgiel nadaje zapach likierowi benedyktyńskiemu. W cukiernictwie używane są kandyzowane ogonki liściowe.
