Stosunki Państwo-Kościół w historii
advertisement
Stosunki Państwo-Kościół w historii Europa (chrześcijańska) Papocezaryzm Państwa wyznaniowe (konfesyjne) Cezaro-papizm Monizm < 313 r. < Dualizm 313 – Edykt mediolański 380 – Edykt Teodozjusza Wlk. 476-1453 – cezaropapizm bizantyjski 754/756-1870 – Państwo Kościelne 800 – koronacja Karola Wielkiego 862 – koronacja Ottona I 1059 – kanoniczny wybór Papieża 1075 – „Dictatus Papae” (spór Grzegorz VII – cesarz Henryk IV), teokracja 1122 – tzw. Konkordat wormacki (symonia, nepotyzm, nikolaizm, inwestytura) 1215 – Sobór laterański IV (papież Innocenty III) 1309-1377 – Niewola Awiniońska Papieży (Klemens V) 1414-1418 – Sobór w Konstancji 1417 – 4 artykuły praskie 1517 – 95 tez Marcina Lutra 1555 – pokój w Augsburgu 1545-1563 – sobór trydencki 1563 – dekret „Tametsi” 1598 – tzw. edykt nanteiski 1618-1648 – wojna 30-letnia 1648 – Traktat westfalski 1685 – odwołanie edyktu nanteiskiego (Ludwik XIV) 325 – Synod niceiski I 392/435 – edykty nietolerancyjne 496 – chrzest Franków (Chlodwig) 988 – chrzest Rusi 1054 – Wielka Schizma Wschodnia 1415 – proces Jana Husa 1439 – Unia florencka 1534 – I akt o supremacji (Anglia) 1558 – II akt o supremacji 1699/1721 – reformy cara Piotra I 1906 – Rosja (Duma) 966 – chrzest Polski ok. 990-992 – „Dagome iudex” 1000 – Zjazd gnieźnieński (metropolia; diecezja w: Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu) 1138-1320 – rozbicie dzielnicowe 1180 – zjazd Łęczycki (Kazimierz Sprawiedliwy) 1210-1215 – Przywilej w Borzykowie i Wolborzu poł. XIII – proces kanonizacyjny św. Bp Stanisława 1258 – Przywilej (statut) kaliski Bolesław Pobożnego (dla Żydów) 1381 – Przywilej dla duchowieństwa (Koszycki Ludwika Węgierskiego z 1374) 1424 – Edykt wieluński (Władysław Jagiełło), przeciwko husytom 1519, 1525, 1736 – Konkordaty z Polską 1570 – Ugoda sandomierska 1573 – Konfederacja warszawska 1596 – Unia brzeska 1658 – wypędzenie arian z Polski 1791 – Konstytucja 3-Maja 1795 – III rozbiór Polski 1 Separacja przyjazna, obojętna Separacja wroga Separacja czysta Separacja skoordynowana Państwa świeckie 1789 – Wielka Rewolucja Francuska 1790 – Konstytucja Cywilna Kleru 1791 – Konstytucja Francuska 1801 – Konkordat Pius VII – I konsul Napoleon Bonaparte Niemcy – terytorializm Austria: terezjanizm (Maria Teresa 17401780) i józefinizm (Józef II 1765/801790); 1781 – patent tolerancyjny Józefa II 1891 – „Rerum novarum” (encyklika Leona XIII) 1921 – Konstytucja z 17 marca 1921 (Polska) 1925 – Konkordat RP ze Stol. Apost. 1929 – Traktaty laterańskie (Watykan) 1933 – konkordat z III Rzeszą 1871 – Komuna Paryska od 1923 Mongolia 1905 – Ustawa o stosunku Państwa od 1945 – kraje tzw. „demokracji do Kościołów ludowej”: Polska (12.09.1945 – zerwanie konkordatu, 1952), Węgry (1947), 1847-1848 – Kapitał (K. Marks), Czechosłowacja (1948), Rumunia (1948), Bułgaria (1947), Jugosławia, „Religia to opium dla ludu” 1917 (25 X) – Wielka Rewolucja NRD, Albania (1950; od 1967 - ateizm) od 1949 – ChRL; od 1960 – Kuba; od Bolszewicka w Rosji 1918 – dekret o rozdziale Kościoła 1978 Wietnam od Państwa 1936 – konstytucja ZSRR 1977 – konstytucja ZSRR 1787 (17 IX) – Konstytucja USA 1630 – deklaracja prawnonaturalne 1791 – I Poprawka 1632 – R. Williams (Rhode Island) 1776 – Konstytucja Wirginii 1919 – Republika Weimarska (Niemcy) 20-lecie XX w. – Austria 1949 – Republika Federalna Niemiec 1991 – Zjednoczone Niemcy od 1976/78 Hiszpania; od 1978 Włochy; po 1989 r. – Polska, Węgry; Słowacja, Rosja? 2 Stosunki Państwo-Kościół w II Rzeczypospolitej 1) Konstytucja z 17 marca 1921 r. Gwarancje w wymiarze indywidualnym Art. 110: „Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religji”. Art. 111: „Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom. Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawania zarówno publicznie jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”. Art. 112: „Wolności wyznania nie wolno używać w sposób, przeciwny ustawom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z powodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej”. Gwarancje w wymiarze instytucjonalnym Art. 113: „Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoich fundacji i funduszów, tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami państwa”. Art. 114: „Wyznanie rzymskokatolickie, będące religją przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwa naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań. Kościół Rzymsko-Katolicki rządzi się własnemi prawami. Stosunek Państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm”. Konkordat Stolica Apostolska-Polska, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (Dz.U. Nr 72, poz. 501) – (27 art.) Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r. Art. 2. (1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. (2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historji za losy Państwa. 3 Kościoły i związki wyznaniowe w II RP „Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnemi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień, sprzecznych z prawem. Stosunek Państwa do tych Kościołów i wyznań będzie ustalany w drodze ustawowej po porozumieniu się z ich prawnemi reprezentacjami”. Art. 115: Art. 116: „Uznanie nowego lub dotąd prawnie nieuznanego wyznania nie będzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”. 1) Gminy wyznaniowe żydowskie (1927) 2) Wschodni Kościół Staroobrzędowy w RP, nie posiadający hierarchii duchownej – Bezpopowcy (1928) 3) Muzułmański Związek Religijny w RP (1936) 4) Karaimski Związek Religijny w RP (1936) 5) Kościół EwangelickoAugsburski w RP (1936) 6) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (1938) Np.: Kościół EwangelickoReformowany w RP (Jednota Wileńska i Warszawska); Kościół Mariawicki; Kościoły EwangelickoUnijne (Poznań, Górny Śląsk); Kościół EwangelickoLuterski (Staroluterski); Bracia Morawscy (hernhuci); Kościół Starokatolicki; Mennonici, Baptyści, itd. Np.: Kościół Polskokatolicki w RP; Kościół EwangelicznoBaptystyczny w RP; Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP; Kościół Anglikański; Nietolerowane Tolerowane Prawnie nieuznane Przepisy zaborcze Ustawy indywidualne (polskie) Prawnie uznane (ok. 42) Np.: Kościół EwangelickoMetodystyczny w RP; Badaczy Pisma Świętego; Liberalny Kościół Katolick Podstawa prawna: 1) specjalne przepisy zaborcze, 2) prawo o stowarzyszeniach, 3) art. 111 i 112 Konstytucji z 1921 r. Ochrona karna wolności sumienia i wyznania: Kodeks karny z 11 lipca 1932 r. Art. 132. § 2. Tym samym karom podlega (karze więzienia do lat 2 lub aresztu do lat 2), kto znieważa duchownego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego - podczas pełnienia przez nich obowiązków służby lub powołania. Art. 133. § karze więzienia do lat 5 podlega, kto dopuszcza się czynnej napaści na duchownego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego - podczas lub z powodu pełnienia przez nich obowiązków służby lub powołania. Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciw uczuciom religijnym. Art. 172. Kto publicznie Bogu bluźni, podlega karze więzienia do lat 5. Art. 173. Kto publicznie lży lub wyszydza uznane prawnie wyznanie lub związek religijny, jego dogmaty, wierzenia lub obrzędy, albo znieważa przedmiot jego czci religijnej lub miejsce przeznaczone do wykonywania jego obrzędów religijnych, podlega karze więzienia do lat 3. 4 Art. 174. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu zbiorowemu wykonywaniu aktu religijnego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego, podlega karze aresztu do lat 2. „SEPARACJA WROGA” W POLSCE LUDOWEJ I). Źródła prawa: 22 VII 1944 – Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego 22 VII 1952 – Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, art. 70 ust. 2 zd. 1 „Kościół jest oddzielony od państwa”. - brak zapowiadanej (art. 70 ust. 2 zd. 2) ustawy ramowej o określeniu stosunków Państwo-Kościół. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) II). Przejawy dyskryminacji (przykłady): 12 IX 1945 – uchwała Rady Ministrów TRzJN o zerwaniu Konkordatu z 1925 r. Usuwanie religii z życia publicznego: - usunięcie roty przysięgi religijnej składanej przy obejmowaniu urzędów państwowych, słów: „Przysięgam Panu bogu Wszechmogącemu” – „Tak mi, Panie Boże dopomóż”: dekret PKWN z 28 XII 1944 – o ślubowaniu urzędników państwowych i sędziów; 6 X 1948 – o rocie ślubowania ministrów, funk. państwowych ... - zniesienie przysięgi religijnej w sądownictwie; w to miejsce wprowadzono świeckie przyrzeczenie – 27 IV 1949 o zmianie przepisów postępowania karnego... - zmiana roty przysięgi wojskowej „Tak mi dopomóż Bóg” – 8 VII 1950 Wprowadzenie obligatoryjnych ślubów cywilnych: - dekret Rady Ministrów z 25 IX 1945 z mocą od 1 I 1946 Nowe prawo rodzinne bez elementów wyznaniowych z 22 I 1946 r. Nowe prawo o aktach stanu cywilnego z 25 IX 1945 z mocą od 1 I 1946, duchowni przestali pełnić funkcje urzędników stanu cywilnego Zmiana przepisów dotyczących ochrony karnej ochrony wolności sumienia i wyznania: - Kodeks karny z 1932: naruszenie uczuć religijnych (art. 172) i obraza Boga (art. 173) - 5 VIII 1949 dekret nowe „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania” Pozbawienie Kościoła praw majątkowych: - dekret z 6 IX 1946 o ustroju rolnym i osadnictwie na ziemiach zachodnich i północnych; ziemia kościelna przejęta do Państwowego Funduszu Ziemi - ustawa z 20 III 1950 o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego; przejęto gospodarstwa rolne, pozostawiając proboszczom do 50 ha (100 ha) i klasztorom do 5 ha. - 24 IV 1952 o zniesieniu fundacji kościelnych; majątek na rzecz państwa Represje wobec zakonów i likwidacja stowarzyszeń kościelnych: - dekret z 5 VIII 1949 o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach z 1932 r. „zakony i kongregacje duchowne” poddano nadzorowi organów państwowych Upaństwowienie szpitali i organizacji „Caritas”: - ustawa z 28 X 1948 o zakładach społecznych służby zdrowia, przejęto szpitale, sanatoria, żłobki i domy małych dzieci prowadzone przez Kościół 5 1950 odebrano majątek przedwojennej organizacji „Caritas” i w jej miejsce utworzono nową „Caritas” świeckich katolików 10) Znoszenie świat kościelnych: - ustawa z 18 I 1951 o dniach wolnych od pracy zniesiono 4 dni świąteczne: 2 luty (Oczyszczenia NMP), 3 maja (Święto Matki Boskiej Królowej Polski), drugi dzień Zesłania Ducha Świętego i 8 grudnia (Niepokalanego poczęcia NMP) 11) Likwidacja prasy i wydawnictw kościelnych: - dekret z 5 VII 1946 o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, cenzura prewencyjna, likwidacja czasopism kościelnych, limitowanie papieru, przejęcie drukarni kościelnych, maszyn do pisania itp. 12) Usuwanie religii ze szkół publicznych, likwidacja szkół katolickich: - 13 IX 1945 okólnik ministra oświaty pozostawia naukę religii tylko wyznań uznanych, chyba że rodzice sobie nie życzą nauczania religii, szykana rodziców - 1 IX 1954 usuniecie religii ze szkół pedagogicznych i zawodowych - 15 VIII 1961 ustawa o rozwoju oświaty i wychowania eliminuje trwale religię ze szkół - 1954 administracyjna likwidacja wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych (UJ, UW) i utworzono w to miejsce państwową Akademię Teologii Katolickiej (Warszawa); - 1952 likwidacja Katedry Historii Prawa Kościelnego UJ 13) Ingerencja w sprawy obsady urzędów kościelnych: - 12 IX 1945 państwo traci wpływ na obsadę stanowisk kościelnych - administracyjne usuwanie duchownych ze stanowisk (1947 biskupów krakowskich, 1951 z ziem zachodnich) - 9 II 1953 dekret o obsadzaniu przez duchownych stanowisk kościelnych (obsadzanie i zmiany personalne, zmiany administracji kościelnej) – za zgodą władz państwowych - memoriał Non possumus (8 V 1953, Kraków) aresztowanie prymasa S. Wyszyńskiego - 31 XII 1956 dekret o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych (personalne i terytorialne zmiany po uprzednim porozumieniu stron) 14) Organy wyspecjalizowane z walki z Kościołem: - 1945-1950 nadzór - Ministerstwo Administracji Publicznej - 1950-1989 – Urząd do Spraw Wyznań, komórki wojewódzkie, a do 1956 także powiatowe - 1949 utworzenie ZBOWiD, i w jej ramach Koło Księży zw. „księża patrioci” 15) Legalizacja Kościołów i związków wyznaniowych: - ustawy indywidualne: przedwojenne 6 (Muzułmanie, Karaimi, EwangelickoAugsburskie, Prawosławni, Żydzi, Staroobrzędowcy), powojenne 4 (Metodyści, Ewangelicy-Reformowani, Mariawici, Starokatolicy-Mariawici) - administracyjny tryb: Polskokatolicki (Narodowy), Baptyści, Adwentyści Dnia Siódmego + 29 jako stowarzyszenia rejestrowe po 1949 r. 16) Podmiotowość publicznoprawna i cywilnoprawna Kościoła katolickiego i innych: - W II RP Kościół katolicki i inne (5) uznane uważano, że miały przymiot osobowości publicznoprawnej, albo niektóre funkcje związków wyznaniowych miały charakter publicznoprawny (Np. prowadzenie i rejestracja akt stanu cywilnego, zakładanie, posiadanie i zarządzanie cmentarzami wyznaniowymi na równi z komunalnymi, nauczanie religii w szkołach publicznych, zrównanie sądownictwa kościelnego w sprawach małżeńskich z orzecznictwem państwowym (b. zabór rosyjski) do końca 1945 r., zrównanie duchownych - 6 poszczególnych wyznań z funkcjonariuszami państwowymi, uprawnienia do ochrony karnej religii, uprawnienie do pomocy państwa (brachium saeculare). - W Polsce Ludowej brak uznania publicznoprawnej podmiotowości dla w/w. - Osobowość cywilnoprawną tylko kościoły uznane, a także ich jednostki organizacyjne (diecezje, parafie, gminy i diecezjalne seminaria duchowne Kościoła Rzymsko-Katolickiego - orzeczenie SN z dnia 18 kwietnia 1963 r., sygn. I CR 223/63) 17) Brak: ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Rzymskokatolickiego w PRL, Konkordatu, ustawy ramowej. 18) Dyskryminacja ubezpieczeniowa osób duchownych: ubezp. społeczne, zdrowotne, inne. 19) IV Wydział UB do walki z Kościołem Katolickim i innymi związkami wyznaniowymi. 20) Służba wojskowa alumnów, diakonów, prezbiterów i zakonników. 7
