rzymskie.rzeczowe

2.10.2012
Wspólnota obywateli – państwo.
SPQR – wiadomo co to (senat i lud). Res publica – rzecz publiczna, pospolita, wspólna (podstawowe
określenie państwa rzymskiego). Żywiołowy wzrost znaczenia państwa rzymskiego – tadam = sens
wykładów. Tworzono instytucje mające za zadanie poprawe życia ludzi, wprowadzane powoli,
rozsądnie. Prawo rozumiane w Rzymie to nie były konkretne przepisy, nie tak to rozumiano.
Formowano prawo nie jako kolejne przepisy. Prawo > przepis. Bywało że odchodzono od zwyczajów,
jako już przestarzałych i nieaktualnych.
Termin rzymskie prawo państwowe – pojęcie archaiczne.
Prawo XII tablic – źródło wszelkiego prawa – publicznego i państwowego.
Koniec pryncypatu – próba wyprowadzenia znaczenia prawa publicznego.
533r.n.e. – D. Ulpian podzielił naukę prawa na 2 części: publiczne i prywatne. (2 działy).
Publiczne – sprawy państwowe
Prywatne – prawo w interesie jednostek
Są bowiem pewne rzeczy użyteczne dla ogółu, inne dla prywatnych. Publiczne rzeczy – święte,
kapłanów i magistratu.
Obywatele miast – podmiot prawa publicznego albo prywatne – tak mówili juryści.
Prawo publiczne - zasada prawna nie podlegająca dyskusji i przydatna dla całego społeczeństwa.
To co źródła mówią jest ważniejsze niż to co sobie wydumamy.
Rzymianie uważali prawo za jednolite, całościowe. Rozróżniano, ale z dystansem. Wszystkie zbiory
mają charakter mieszany.
Użyteczność – utilitas – dla ogólu = cecha rozróżniająca prawa prywatne od publicznych.
Wyrzucenie sfery sacrum i sacerdotes (w tych 2 prawa sakralne) a zostawianie magistrates (elementy
prawa konstytucyjnego tutaj są), jest dość dowolne. Rzymianie wszystkie te rzeczy uważali za
UŻYTECZNE i jako całość je pojmowali.
Żyjemy w tradycji która rozdziela sfery sacrum i profanum, rzymianie tak nie mieli. Religia miała
charakter publiczny. Kult chrześcijan był przeciwko obowiązkom typowego rzymianina –
prześladowania = zemsta.
Różnica pomiędzy sacrum a profanum ma głębokie korzenie w chrześcijaństwie („Oddaj cesarzowi to
co cesarskie”). Odrębność władzy królewskiej i kapłańskiej – V w. list papieża do cesarz.
Prawo rzymskie to nie prawo konstytucyjne, nie może być tak nazywane. Konstytucja jako ustawa
zasadnicza nie miała miejsca w prawie rzymskim. Rzymianie nawet takiego czegoś sobie nie
wyobrażali.
Najbezpieczniej nazwać zajęcia rzymskim prawem państwowym, bo to pojęcie ogólne. Nazwa ta
pochodzi z XIXw. TheodorMommsen – „rzymskie prawo państwowe”.
Większe dyskusje dot. prawa prywatnego niż publicznego. „Prawo rzymskie publiczne nie daje się do
przyjęcia, bo dotyczy państwa którego nie ma”. Juryści rzymscy marginalnie zajmowali się prawem
publicznym, ale warto pamiętać, że rzymianie byli przeciwko jakimś separacjom, bo prawo to wg nich
jedność.
Prawo rzymskie w kulturze europejskiej było analizowane w całości. Pojęcia rzymskie przenikały do
naszego pojmowania świata. Latynizacja terminologii prawniczej, nie dot. tylko prawa ale i państwa.
Rzeczpospolita szlachecka – naśladowanie doskonałego ustroju republiki rzymskiej – tak uważano.
Monarchia + arystokracja + demokracja = ustrój republikański. Polska miała być idealnym
odwzorowaniem tego: monarcha, senat, sejm.
Powolne odchodzenie od rzymskiej tradycji, branie słów z języków narodowych. Rzymianie tylko
swoją res publice uważano za państwo.
Pojęcia z prawa rzymskiego (prawa królewskie, jurysdykcja, rządy prawa) były wykorzystywane w
debatach w XV i XVI wieku.Nowożytne czasy nie zerwały łączności z tą tradycją prawa, ale tę więź
rozluźniły.
Absolutyzm, utylitaryzm, republika…-rzymskie terminy. Rzymskie prawo państwowe jest źródłem
tych pojęć, nie prawo prywatne.
Włoska szkoła prawa karnego – komentatorzy prawa rzymskiego. PR jest bazą tego co dziś myślimy o
prawie karnym. Definicja prawa karnego ma korzenie w XIX, ale fundamenty tej definicji pochodzą z
Prawa Rzymskiego.
Masa przepisów które wychodzą dzisiaj, tłumią echo prawa rzymskiego.
Państwo rzymskie jako przykład MEGAorganizacji.
Rzym żyje w symbolach – godło RUSKÓW. Idea trzeciego Rzymu – Moskwa.
Kapitol w USA – Senat ma tam swoją siedzibę – pokłosie Rzymu. Paxromana – jak utrzymać wszystko
w ryzach. „Ameryka – nowy Rzym. Równoległy rozwój dwóch imperiów”.
„Wielka Strategia Rzymu” – nadużycie. To nie byli stratedzy, ale taktycy! Paxromana to inny model
niż paxbritanica czy americana (?). 35tys. Urzędników w całym imperium rzymskim (IVw.)
Dwa ośrodki decyzyjne – to źle. Ludzie działają wg hierarchicznego podporządkowania.
Ważne jest, żeby pojąć, że prawo ma naturalne bariery, jak człowiek (Kultura też jest naturalną
granicą). Tych granic nie jest wiele, ale jednak są.Koncepcja socjobiologii i pewne elementy
psychologii ewolucyjnej. Niektóre działania społeczne są wynikiem doboru naturalnego. Edward
Wilson – twórca koncepcji socjobiologii (a sam ogarniał mrówki).
Ciągłość kulturowa + te same zachowania ich i nas = łatwo zrozumieć rzymian.
Postrzeganie ewolucyjne – wymóg, nie chodzi tu o formułki a o zrozumienie.
Karol Koranyi – „Powszechna historia państwa i prawa”
„Powszechna historia ustrojów państwowych” – Baszkiewicz.
Diaro – „Prawo rzymskie u podstaw prawa prywatnego”
9.10.2012
Rzymianie odcinali się od innych nacji – ekskluzywizm. Pod terminem miasto, rzymianie rozumieli
tylko Rzym, miastem-państwem Rzym był aż do dominatu (albo i dłużej). Przeważał język latyński.
Osadnictwo stałe wzgórza Rzymu około 1000r.p.n.e.
Palatyn – latynowie, Kwirynał – sabinowie.
Element społeczny religii (politeizm) – brak indywidualizmu. Kult zmarłych – cecha rzymian,
przyłączanie do kultu rzymskiego kultów lokalnych.
Silne wpływy etruskie – etruski ród Ruma (Roma, nazwa). Skrajny pogląd mówi, że cywilizacja
rzymska to kontynuacja cyw. Etruskiej pod inną nazwą i z innym językiem. Etruskie są walki
gladiatorów, pojęcie liktorów, mit o Eneaszu. Społeczeństwo etruskie rozpadło się na dwie grupy:
arystokratyczne rody i warstwy niższe. Wraz z pojawieniem się rolnictwa, pojawiło się
rozwarstwienie. To uniwersalna cecha.
Społeczeństwo rzymskie było de facto rodzajem federacji ojców rodzin (pater familias). W Rzymie
jednak, w odróżnieniu od Etrurii warstwy niższe w walce o swoje prawa uzyskiwały stopniowo
znaczenie polityczne, a klientela rzymska nigdy nie była pozbawiona wolności osobistej. Klientyzm.
W społeczności rzymskiej, każdy mógł zostać obywatelem – przekrazcanie przez asymilacje
uniwersalnie podzielanej przez ludzi ksenofobii. Rzym wyrasta na lidera społeczności Italii.
Ród (gens)->Kuria(curia)->Plemię(tribus)
Oparcie pierwotnej organizacji na teorii dopasowania łącznego – dostosowanie danego organizmu
jest sumą sukcesu reprodukcyjnego I wpływu tego ograniczenia na sukces reprodukcyjny jego
krewniaków. (NATURE nr 471 2011r.)
Do króla należało: zwoływanie- zgromadzeń ludowych, rady starszych oraz dowództwo nad
wojskiem, tłumaczenie woli bogów z zachowania ptaków (auspicja), sprawiał kult, rozstrzygał sprawy
sporne i wymierzał sprawiedliwość.
Mit złotego wieku – stare, dobre czasy; interregnum – okres bezkrólewia
W pewnym momencie nastąpiła zmiana władzy z obieranej na dziedziczą. Lex – ustawa, ius – prawo
Lex et imperio – korzenie w okresie królestwa
ServiusTullius (578-535) – wprowadził terytorailny system podziału ludności i zróżnicował ją wg
cenzusu majątkowego oraz przeprowadził reorganizację wojskową – podwaliny pod system
republikański. Otoczył Rzym murami.
Timokracja – ustrój w którym przywileje polityczne uzależnione były od majątku (jego
zdegenerowaną postacią wg Arystotelesa miała być demokracja).
Spis obywateli co 5 lat; komisja centurialna – zebrania wszystkich obywateli
Prawo prywatne – rządzi ojciec rodu, prawo publiczne – wszyscy są równi. Reformy Tulliusa – koniec
systemu rodowego.
16.10.2012
Początki republiki rzymskiej. Po wypędzeniu królów władzę przejęli wywodzący się z rodów
patrycjuszowskich dwaj urzędnicy (magistratus), nazywani najpierw pretorami (praetores), a później
konsulami. Ośrodkami władzy obok magistratus, były także zgromadzenia ludowe i senat.
Magistratury to urzędy republikańskie. Trwały nawet przez całe cesarstwo. W ustroju rzymskim nic
nie likwidowano, ale przestano zwoływać.
Senat najwyższą pozycję miał w czasie pryncypatu.
Źródłem podstawowych zasad ustrojowych Rzymu było prawo zwyczajowe, tylko wyjątkowo
uzupełniane ustawami (leges) – akty prawne uchwalane przez zgromadzenia ludowe.
Ustrój mieszany.
Wczesna republika rzymska 510-367/287 – czasami nazywa się dwojakim państwem
(patrycjuszowską i plebejuszowska)
Ustawa XII tablic – plebejusze chcieli mieć pewność co do prawa.
Plebejusze nie mogli zawierać małżeństw z patrycjuszami. Ogólnie ich prawa były z czasem
zrównywane z prawami patrycjuszy. Lex Hortensia z 287r.p.n.e. zrównanie praw (koniec konfliktu
między nimi o władzę w państwie).
Antyk to cywilizacja greko-rzymska.
P. Veyne – „Cesarstwo greko-rzymskie”
W Rzymie nie było w pełni takich walk między zwolennikami demokracji, oligarchii czy monarchii. W
Rzymie władze spontanicznie się równoważyły i hamowały.
W czasie rozrastania się terytorium, rosła liczba obywateli rzymskich. (14r. p.n.e. około 5mln
obywateli).
Agerpublicus – tereny poza Italią, które były własnością ludu rzymskiego. W praktyce były
przechwytywane przez możnych. Następował proces przeistaczania społeczeństwa rolniczego, do
władzy wielkich możnych.
Rzymska rewolucja (133-27) – spory dotyczące jak wykorzystać efekty podbojów.
Wczesna republika. Struktura społeczna była zapewne zbliżona do tej z okresu królestwa –
patrycjusze i plebs oraz klienci i niewolnicy.
W późnej republice natychmiast wykształciły się z elity patrycjuszy i plebejuszy dwa stany: nobilów
(ordo senatorius) i ekwitów (ordo equester). Układ ten nawiązywał do modelu etruskiego ale z
zasadniczą różnicą: od momentu uzyskania przez plebs odrębnej pozycji prawnej, wszechwladza
arystokracji – patrycjatu została wyraźnie osłabiona.
Patrycjusze (patricii, od słowa patres- ojcowie). Arystokracji rzymscy rekrutowali się z plemion
italskich. Tworzyli rody (gentes) i stanowili arystokracje rodową, którą odseparowywało wszystko
(kultura, tradycja, prawa, kulty rodowe) od innych grup społecznych. Rodzina agnacyjna, długo
utrzymująca się forma, specyficzna dla Rzymu, istnieje jednak jakieś tam porównanie w innych
kulturach.
Plebejusze (plebs, mnóstwo od słowa plere – wypełniać) – byli obywatelami już w okresie królestwa;
nie posiadali jednak przywilejów; obce pochodzenie – ksenofobia. Różnica w przywilejach była spora,
dlatego tak walczyli o nie.
Patrycjusze – niechęć do pracy. Plebejusze się tym trudnili, a to było postrzegane negatywnie w
ramach kultury antycznej. Wg legendy, Romulus zakazał pracy rzemieślniczej i uprawiania handlu.
Rolnictwo ok, ale i tak uprawiali ziemie jakieś sługi czy niewolnicy.
Na terenie całego morza śródziemnego zmalało znaczenie kawalerii a wzrosło znaczenie piechoty
ciężkozbrojnej. Ta piechota rekrutowała się z części zamożnych plebejuszy.
Ekskluzywizm w zakresie małżeństw – interpretowany z punktu widzenia psychologii ewolucyjnej:
„Biologia daje nam podstawowe elementy rozwoju politycznego. Natura ludzka w różnych
społeczeństwach pozostaje w znacznej mierze niezmienna. Olbrzymia różnorodność form
politycznych, obserwowana zarówno obecnie, jak w toku dziejów, wynika przede wszystkim z
rozmaitości zamieszkiwanych przez istoty ludzkie środowisk fizycznych”
Klienci (od cluere – być komuś posłusznym) – stosunek wierności (Fides) z patronem. Stosunek taki
zobowiązywał klienta do różnych świadczeń i posłuszeństwa (operae, obsequium) – ale obowiązki
dwustronne; początkowo patronami – patrycjusze. Altruizm dwustronny – daje byś dał. Klienci nigdy
nie stanowili czynnika politycznego.
Mniej zamożni i wpływowi, byli niewolnicy. Wyzwoleniec był zależny od pana który go wyzwolił
(„Piekło społeczne wyzwoleńców”). Wyzwoleńcy stawali się obywatelami.
Niewolnictwo było wszędzie, różny był tylko jego zakres. Okres niewolnictwa patriarchalnego –
niewolnik prawie jak syn.
Skłonność do poligenii, chociaż oficjalnie była monogamia.
Nobilitas – od nosco, ere – znany – około 20 najwazniejszych patrycjuszowskich rodzin plus
hominesnovi
Equites – jeźdźcy – stan ekwicki, pierwotnie pokłosie reformy tuliańskiej – to nie jest żadna burżuazja
Proletarii – zwłaszcza schyłek republiki – destabilizacja ustroju republikańskiego, biedota.
23.10.2012
6.11 – spotkanie z Musinem – nie ma wykładu
Po republice rzymskiej wiele przeszło do naszego świata (zwłaszcza ze słownika politycznego).
CivesRomani – prawo rzymskie, ius Civilis – prawo obywatelskie (dla rzymian tak to znaczyło).
Terytorium to pojęcie sztuczne. Obywatelskość połączona z pochodzeniem jest nam bliższa, bo to już
biologia. Jesteśmy bliżej powiązani z grupą z której pochodzimy.
Nie chodzi tylko o prawa polityczne, a o prawa dla całego narodu, gminy. Rzym nigdy nie przełamał
powiązania z miastem (Rzymem).
Kwiryci – pierwotne określenie, pojęcie wzięte od zebrania mężczyzn w kurii. Uprawnienia: służba w
legionach (zawsze służyli tu obywatele rzymscy) (obowiązek wobec ojczyzny, w imię zbiorowości z
której się wywodzimy). Rzym był praktycznie zawsze w jakichś konfliktach zbrojnych (na obrzeżach
ciągle walczono). Wojna miała dać władzę i majątek, jedyna alternatywa (dziś jest inaczej).
Cechą charakterystyczna Rzymu jest militaryzm. Wojna sprzyjała Rzymowi wręcz w wymiarze
genetycznym całego basenu Morza Śródziemnego.
Schyłek państwa rzymskiego, pojawia się kiedy ludzie przestawali interesować się wojnami (późny
antyk).
Cives sine suffragio – federalny ustrój Rzymu. Obywatelstwo to był przywilej o który walczono. Potem
każdy je miał więc było mało warte. Dawało pewne przywileje, równość w sądzie na przykład.
Ius honorum – prawo do sprawowania urzędów. Urzędy były bezpłatne, czasami trzeba było dołożyć.
Prawo prowokacji – ius provocationis – prawo odwołania się do urzędników, którzy karali karą
śmierci, grzywną. Chroniło obywateli rzymskich przez przedstawicieli magistratu rzymskiego.
Ustawy były czymś niezwyczajnym, zwyczaje były zwyczajne (u nas wprost przeciwnie).
Ius auxilii – prawo pomocy ze strony trybuna plebejskiego. Pomoc przed tymi którzy posiadali
imperium.
Kryterium przynależności : do kurii, centurii lub tribus.
Do zgromadzeń wszystkich wolnych obywateli Rzymu mogli należeć tylko mężczyźni.
Zwoływanie – magistratus, mający ius agendi cum populo; Możność dokonywania auspicia.
Tajne stowarzyszenia obywateli rzymskich to były spiski. Dozwolone były tylko te sprzysiężenia
zwołane przez magistrature.Ten kto zwoływał zgromadzenie dominował.
Contiones – tu można było dyskutować, magistratura tam oficjalnie przekazywała informacje jakieś,
ale to kończyło się dyskusjami. Brak kryteriów zwoływania. Kobiety mogły wziąć udział też, ale nie
miały nic do powiedzenia.
Głosowanie tajne – dopiero lex Papiria z 131r. p.n.e. tajne głosowanie (tabullae ceratae) – VR (za) lub
A (przeciwko).
Najstarsze ze zgromadzeń – comitia curiata
Na podstawie uchwalanej lex curiata de imperio, przekazywano władzę (imperium) nowo wybranym
urzędnikom (magistratus), wojna i pokój, leges
Liktor (łac. lictor l.mn. lictores) – był to niższy funkcjonariusz, który podczas pochodów początkowo
poprzedzał królów (rex) rzymskich, a potem niektórych wyższych urzędników oraz cesarzy.Liktorzy
stanowili osobistą ochronę urzędników, później zaczęli pełnić funkcje reprezentacyjne, a ich liczba
wskazywała na zajmowaną pozycję.
Comitia centuriata – comitiatus maximus
- zgromadzenie wojskowe –zbierały się poza miastem, w szyku bojowym, na Polu Marsowym – tzw.
Saepta
- podział populus, dokonany dla celów wojskowych, na pięć klas majątkowych (reforma tuliańska) –
podział centurialny stał się podstawą do pobierania podatków i przeprowadzania głosowania.
Rzymianie byli przesiąknięci ideą fatum.
Leges rogatae – ustawy zaproponowane (od rogatio – propozycja).
Vendetta – podstawa ludzkiej sprawiedliwości.
Crimina publica – będzie się pojawiać w orzecznictwie c. tribus. (jakiś zakres crimina publica).
Kradzież wg rzymian, jest przestępstwem prywatnym.
Comitia tributa – możliwe że zwoływano je jeszcze przed spisaniem Prawa XII Tablic (lex
duodecimtabularum).
W źródłach następuje kompletne zamieszanie terminologii.
Senat rzymski – senatus
-senatuspopulusqueRomanus – senat lud rzymski
- republika – senat stopniowo stawał się radą złożoną głównie z byłych magistratus. Senat był
zdominowany przez możnych.
Senat był stały. Wybierał urzędników, ustalał kierunek polityki zagranicznej.
30.10
Formalnie magistratury były wybierane przez zgromadzenia ludowe.
Intercessio – kontrolowanie urzędników miedzy sobą. (+ w znaczeniu prawa publicznego)
Edykt – prawo do ich wydawania i stosowania przymusu nie było wcale takie proste. Dzięki temu
nastała stabilizacja urzędnicza. August miał prawo wydawania edyktów, był urzędnikiem, podlegał
jakiejś tam kontroli (oddziaływanie koterii) (głównie pretorzy wydawali). Prawo (edykty) obowiązuje
wtedy gdy jest upublicznione. Pętało też dominus et deus. Upubliczniano też hasła wyborcze.
Upubliczniano na forum romanum, w głównych miastach prowincji. Służyły do tego tablice. U nas (w
kulturze europejskiej) zawsze prawo pętało też władcę, nie był nigdy panem totalnie absolutnym (jak
w Chinach).
Cenzor miał potestas, nie miał imperium, był urzędnikiem wyższym.
Niżsi: edyl kurulny i kwestor – potestas. Poza nimi istniała ekipa urzędników - pomocników którzy nie
mieli ani imperium ani potestas.
Urzędnicy nadzwyczajni Dyktatura i decendirowie, trybuni wojskowi z władzą konsularną, magister
ekwitów.
Urzędnicy republikańscy – magistratus populiromani:
Konsulowie – consules
Decemwirowie – decemviri
Tribunimilitumconsulari potestatem
Pretorzy - praetores
Dyktator – dictator
Cencorzy – censores
Edylowie kurulni – aediliscurulis
Kwestorzy – quaestores
Urzędnicy pomocniczy – apparitores–vigintisexviri
06.11
Bunty drastyczne – okres schyłkowy republiki. Niewolnicy nie chcieli niszczyc ustroju społecznego –
chcieli zająć miejsca swoich panów.
W armii rzymskiej zawsze istniał komponent – sojusznicy i rzymscy obywatele (oblig). Sojusznicy nie
mieli pełni praw obywatelskich, stąd wybuch wojny.
Bogaci stają się bogaci, biedni biedniejsi – uniwersalny schemat.
Nobilowie uważali dany urząd za splamiony, jeżeli nowy człowiek go objął. Nobilowie mieli się za
wybranych, najważniejszych.
W Rzymie pojawiły się duże stronnictwa polityczne: optymaci (konserwatyzm ustrojowy) i popularzy
(korzystne cele dla ludu [ale i dla własnego dobra] – przywódcami ich często zostawali nobiles).
Konflikt miedzy nimi do nie kwestia jakiejś prawicy i lewicy. To nie partie polityczne.
Elementem napędzającym zmiany w Rzymie były wybitne jednostki i ich ambicje. Chęć sławy,
bogactwa - Nobiles i zaprzyjaźnione ugrupowania. Ważna sprawą byli klienci (służyli niemal jak
prywatne armie).
Mariusz Gajusz – armia zawodowa (reforma wojska). Pojawia się ochotniczy naciąg do wojska, mogli
tam być ludzie którzy nic nie posiadali. Liczą oni na jakieś zyski związane z łupami i innymi
gratyfikacjami. Wodzowie mogli z łatwością wykorzystywać tych ludzi.
Kolegialność magistratur zwalczała jednostkowe ambicje.
Rzymska rewolucja 133-27 r.p.n.e. – wyrazem konfliktu wewnętrznego w Rzymie okresu przemian
miedzy 133 a 27r.p.n.e. było powstanie dwóch zwalczających się wszelkimi środkami stronnictw
politycznych: optymatów (optimates) broniących interesów bogatych rodów i pragnących
wzmocnienia pozycji senatu; popularów (populares) opowiadających się często – jednak równie
często nominalnie tylko –za wprowadzeniem wielu reform korzystnych dla ubogich obywateli, w tym
nadziałów ziemi publicznej.
Reformy Tyberiusza (133r.p.n.e. objął urząd trybuna plebejskiego) – odebranie posiadaczom i podział
między potrzebujących ziemi o areale przekraczającym limit 500 iugera określony w lex LiciniaSextia
de modo agrorum z 367r. Projekt zakładał dodatkowo przyznanie latyfundystom dodatkowych 250
iugera na każdego syna, z tym zastrzeżeniem, że gospodarstwo w sumie nie mogło przekroczyć 1000
iugera.
Rewolucja rzymska pokazała, że nie ma już w Rzymie pola do kompromisu (jedna z przyczyn
pryncypatu). Wszelkie działania które mają narzucić innej grupie społecznej swoją wolę, burzą ład
społeczny.
Ustrój rzymski wiele lat polegał na zwyczaju i wszystko działało. To że coś jest spisane nie oznacza
tego, że jest to lepsze.
Tyberiusz zniszczył pozycję drugiego trybuna (oskarżenie o działanie szkodliwe na rzecz ludu).
Pojawia się specjalna komisja która miała dzielić ziemię. Twór nadzwyczajny – w komisji był teść i brat
Tyberiusza. A taki twór to naruszenie modelu ustrojowego (jak nie było wojny czy coś). Senat nie
chciał takich reform, a za te komisje musiał płacić (senat zdominował skarb państwa). Mówiono że
senat to nie lud, że lud jest ważniejszy. Sytuacja zaogniła się.
Wzrost pozycji Trybuna Ludowego. Tyberiusz podważył jeszcze jeden element rzymski. Sejm zawsze
zajmował się sprawami zagranicznymi, ich kompetencja została podważona. W konsekwencji,
Tyberiusz został oskarżony o tyranie i łamanie republikańskich zasad (co było słuszne). Trybun był
nietykalny w trakcie trwania urzędu, ale po zakończeniu urzędowania był „tykalny”. Tyberiusz chciał
potem znowu uzyskać urząd trybuna, jego próby zostają podważone, ponieważ w modelu rzymskim
było mówione że urząd trwa tylko 1 rok (trybunów tez to dotyczy).
Senatus consultum ultimum
Doszło do walk, Tyberiusz zginął.
Reformy Gajusza – reformy trybunałów karnych, rozdawnictwo zboża dla ubogich, przyznanie
sprzymierzeńcom obywatelstwa (nieudane).
Uaktywnienie polityczne ekwitów (później byli filarami ustroju).
Im dalej od Rzymu, tym bardziej niezależnie. Oprócz magistratury, senatu, pojawia się ARMIA!
Rozdanie obywatelstwa było niekorzystne dla Rzymu. Jeżeli jest 463 tys. obywateli rzymskich, to
wzmocniło to tych którzy nimi rządzili. Rozdanie obywatelstwa podkopało wpływu komicjów (nie
dało się ich zebrać). Pozycja Senatu została wzmocniona przez to. I tak nie całego Senatu a tylko
wybranych z niego (nobiles). {S-C-M [ Senat, Komicje, Magistratura]}
Sulla jako wódz dokonał rzeczy bezprecedensowej. Został uznany za wroga, senat użył senatus
consultum ultimum. W 83r.p.n.e. Sulla prowadzi armie rzymską przeciwko Rzymowi. W 82r. Rzym
zostaje zajęty w wyniku bratobójczej walki. Novum ustrojowe – dyktatura nowego typu. Dyktatorem
został o charakterze nieograniczonym (a w ustroju było, że 6 msc). Miał nieograniczoną władzę.
Niedopuszczalna prowokacja od jego decyzji (odwołanie). Sulla buduje pozycje na proskrypcji
(wszyscy do Oktawiana tego używali). Sulla – optymaci. Na listach byli przeciwnicy optymatów.
Dyktatura Sulli znowu wzmacnia grupę nobilów (optymatów). To budowanie zaplecza politycznego,
senatorzy którzy dostali się dzięki niemu do Senatu, są mu wdzięczni. To on ustalił po jakim wieku,
roku można obejmować urzędy. Zniósł cenzurę. Zwiększono liczbę niektórych urzędników
(kwestorów, pretorów) . Chciał doprowadzić do tego, by wodzowie w prowincjach nie mieli dużych
wpływów. Ograniczenie wpływów konsulów.
Cursushonorum – wprowadzenie granic urzędowania.
Byli konsulowie, pretorzy którzy zajmują się zarządzaniem w prowincjach, zwiększyli swe wpływy.
Sulla próbował uszczuplić, złamać pozycję trybuna plebejskiego (emanacja plebejskiego państwa w
państwie).
Lex Cornelia – ustawy, które stabilizują zasady postępowania karnego w prawie rzymskim.
Podstawowy element kształtującego się prawa rzymskiego, karnego.
11.13
Sulla ograniczył władze Trybunów. Lex Cornelia de tribunicia potestatem wszystkie projekty
plebiscytów musiały być zatwierdzone przez senat, trybunom odebrano intercessio, a po
sprawowaniu trybunatu nie można już było ubiegać się o inne urzędy.
78r.p.n.e. ostre spory między popularami (Lepidus) a optymatami (Katullus) oraz powstanie
Spartakusa (73r.p.n.e.) – zaognienie sytuacji wewnętrznej.
Krassus, Pompejusz w 70r. zostają konsulami. Przywrocili status quo sprzed reformy Sulli (o
Trybunach).
Pompejusz – człowiek numer jeden rzymskiej sceny politycznej, mimo że nie był senatorem, dawny
zwolennik Sulli
-Pompejusz walczył z nobiles, musiał pójść na ugodę i nie miał pełni władzy.
W 67r.p.n.e. na mocy lex Gabinia przyznano mu na trzy lata imperium proconsulare obejmujące
obszar całego MŚ i przydzielono 20 legionow wojska i 500 okrestow
Ustawa ta wprowadzała zaś de facto do uniezależnienia procesu legislacyjnego od wpływów senatu i
prowadziła do zdobycia szczególnej pozycji przez Pompejusza
Na mocy lex Manilia rozszerzono zasięg jego imperium na obszar prowincji wschodnich, gdzie trwała
wojna z królem Pontu Mitrydatesem VI.
Tymczasem w Rzymie konsulat na 63r. objałhomus novus wybitny orator, Cicero.
Dopiero August znalazł rozwiązanie z rozdawnictwem ziem.
Nastawienie senatu i dążenie do jego izolacji politycznej skłoniło Pompejusza do nieformalnego
sprzymierzenia się z dwiema innymi potężnymi postaciami sceny politycznej – 60r.p.n.e., Krassus –
pogrocma Spartakusa i najbogatszy człowiek Rzymu oraz Cezar – arystokrata, bardzo popularny i
obiecujący polityk, m.in. pontifex maximus
Konsulowie 59r.p.n.e. – Cezar i Bibulus. Cezar przedłożył projekty ustaw – leges luliaeagriarae – na
mocy których miano nadać ziemie weteranom pompejanskim oraz rozdzielić tereny położone w
Kampanii przy czym pierwszeństwo nadziałów mieli ojcowie z trójka synów. Bibulus chociaż chciał,
nie mógł temu przeciwdziałać.
Władza charyzmatyczna – związana z pozycja różnych wodzów. Rzym – zamieszanie wywołane przez
ostre wiaki stronnictw popularów (Klodiusz) i optymatów (Milon)
-Sytuacja sprzyjała triumwirom jako rzecznikom przywrócenia spokoju publicznego. W 56.r.pne
potwierdzili swoje porozumienie, a zgodnie z ich ustaleniami konsulat w jednym roku objeli
Pompejusz i Krassus, a niamiestnictwo Cezara w Galii przedluzono na kolejnych 5 lat, zarząd Hiszpanii
przypadl Pompejuszowi a bogatej Syrii Krassusowi.
Rok 52 – z powodu ciągłych walk band ulicznych pod wodzą Klodiusza i Milona nie zdołano
przeprowadzić wyborów konsularnych. Kolejni interreges – zupełny chaos zapanował kiedy Klodiusz
został zamordowany w przypadkowymi ludzmiMilona. Wzburzony tłum podpalił kurie senacką –
reakcja Senatu: Pompejusz Magnus – jedyny konsul na ten rok, consul sine collega. Pompejusz
zajmował się tez aprowizacją mieszkańców rzymskich.
Wojna domowa – Pompejusz a Cezar w 48 Cezar wygrywa pod Farsalos
Od tego monentu Cezar piastował jednocześnie dyktaturę i konsulat, w 45r został wybrany konsulem
sine collega, a rok później powierzono mu nieograniczoną w czasie dyktaturę. Przysługiwała mu także
nietykalnośctrybunska oraz praefecturamorum, czyli obowiązek czuwania nad obyczajami, który
dotychczas ciążył na cenzorach. Wyznaczał kandydatów na wszystkie urzędy, poza konsulatem, był
pontifex maximus. Tytuł imperator oraz pater patriae – „ojciec ojczyzny”. Towarzyszło mu aż 72
liktorów.
Oktawian – młody i niedoświadczony. Miał 19 lat kiedy zamordowano Cezara.
II Triumwirat – Oktawian, Antoniusz i Lepidus. Ten triumwirat miał charakter jawny i formalny. Na
mocy lex Titia z 43r cała trojka otrzymala nadzwyczajny urząd triumviri rei publicaeconstituende na 5
lat. (W 38r. przedluzony na kolejne 5). Tym samym odnowiona została faktycznie zakazana za
dawnego konsulatu Antoniusza w 44r. dyktatura! Był to faktycznie drugi triumwirat, chociaż
formalnie pierwszy.
27.11
Przywrocenie starych dobrych obyczajów. 43 lata samodzielnych rządów Oktawiana. Nigdy w
dziejach Rzymu, nie było tak,żbey pełnia władzy faktycznej była w ręku jednego człowieka.
Władza charyzmatyczna – jeden z idealnych typow władzy wystepujacy wówczas, gdy osoby
powoływane sa do sprawowanie władzy dzięki ich własnej silnej, niekwestionowanej charyzmie.
Bardzo często same w ten sposób powoluja się do sprawowania władzy. Zrodlem władzy
charyzmatycznej sa nadzwyczajne cechy posiadane przez przywodzce, takie jak magiczny wpływ, na
otoczenie, niezwykle bohaterstwo.
Nigdy jednak ustrój cesarstwa rzymskiego nie przybrał postaci w pełni monarchicznej – cesarz
zajmował tron nie jako wlasciciel, lecz według obowiazujacej ideologii formalnie jako mandatariusz
zbiorowości, przez nią wyposażony w moc kierowania Rzeczypospolitą „władza imperialna to
delegacja, misja powierzona jednostce niby to wybranej czy zaaprobowanej przez lud rzymski”
Oktawian nie postrzegał swojej władzy jako komedii republiki. Poczucie naturalnych praw do tronu.
Imperator nie był krolem z łaski bożej. Zawsze było mówione tak, ze wladza ludu została przelana na
władcę. Lex de imperio.
Kombinacja roznychuprawnien republikańskich – władza princepsa. Wzrost liczby urzednikow –
republika kilkadziesiąt, princeps kilkaset, dominat kilkanaście tysięcy.
Patronat wielkich wodzów nad państwami, przenoszenie wzorców hellenistycznych monarchii.
Szczególnie miejsce wśród prowincji zajmował Egipt.
Współpraca pierwszego senatora z pozostałymi. Walka o magistratury ciagle trwała, ze względu na
możliwość osiągnięcia prestiżu, statusu społecznego. Senat wypiera w praktyce ustawodawstwo,
zgromadzenia rpzestały być powoływane.
Za pryncypatu poszczególne urzędy republikańskie pozostały formalnie odrębne. Zniesiono jednak w
stosunku do cesarza zakaz ich kumulowania (incompatibilitas) oraz ograniczenia czasowe
(annualitaas) i kolegialność (collegialitas), choć sama zasada kolegialności i kadencyjności urzedow –
republikańskich – została utrzymana. Na przełomie II i IIIw.n.e. doszło do oddzielenia władzy cesarza
od urzędu i traktowania władzy cesarza jako jednolitej i pelnej. Cesarze stanowili prawa – konstytucje
(constitutiones).
04.12
Podział społeczny – pryncypat.
Warstwewyzsza stanowiła nowa nobilitas ze stanu senatorskiego (ordo senatorius) i ekwickiego (ordo
equester) oraz członkowie rad miejskich (ordo decurionum).
Warstwa srednia składała się ze średniego szczebla dowódcow armii, kupocow, rzemieslnikow i
rolników.
Rewolty koncza się w sumie wraz z koncem republiki. Niewolnictwo funkcjonowalo zawsze. Najwiecej
u schyłku republiki.
Ustrój pryncypatu to jest ustroj który opiera się na armii i na weteranach, którzy czerpią zyski z bycia
weteranem. Pryncypat – militarna dyktatura.
August zdefiniował po raz pierwszy ordo senatorius jako dziedzicznie odrebna prawnie grupę, której
przedstawicielom (agnatycznym do 3-ego pokolenia) nie wolno było wchodzić w związki małzenskie z
przedstawicielami roznych niegodnych zawodów, ich dziećmi i wyzwoleńcami; penalizowano też
bezżenność i bezdzietność.
Za Justyniana zostały zniesione ostatnie zakazy małzenskie. Zakaz bezżenności był, tylko dla
senatorów.
Stan ekwicki – (ordoequester) viriegrerii
W okresie rządów Augusta stan ekwicki liczył około kilkanascie-20k osób. Z czasem ich liczba wzrosła,
zwłaszcza w prowincjach. Byli oni powoływani przez cesarza w dowolnym czasie.
Od Augusta zapoczątkowano tworzenie administracji cesarskiej – państwowej ze stanu ekwickiego –
arystokracja urzędnicza, kontynuując tradycje republikańskie, kiedy spełniali oni funkcje sedzior,
wyższych oficerów – trybunów i prefektów. Powstająwówczaszręby biurokracji cesarskiej, która –
nawiazujac do modelu weberowskiego – przyjmować zaczyna pewne cechy związane z typem władzy
legalnej, przy tym należy pamietac, ze aparat biurokratyczny za pryncypatu nie był rozbudowany.
Członkowie rad miejskich – ordo decuriones - stanowili obok lokalnych urzednikow ordo
decurionum. Mieli oni decydujący głos prawie we wszystkich dziedzinach zycia publicznego
spolecznosci miejskiej. Liczebnosc rad zalezala od iwelkoscimunicipum, przeciętnie wynosila ona 100
członkow. Jeżeli pojawia się kryzys u decurionów, łamie się model cywilizacyjny.
Ziemie w Italii były sprzedawane na własność, w prowincjach działało to na zasadzie wieczystego
użytkowania. Weterani najczęściej byli decurionami.
Pojawia się po raz pierwszy podatek od spadku.
Nominalnie najwieksza armia rzymska była w V wieku. Efekt reform wojskowych za Augusta:
Zlikwidowano problem głodu ziemi i armii jako drogi szybkiego awansu, co miało miejsce w czasach
wojen domowych. A liczba tych, którzy dozywali była na tyle niewielka, ze można im było placic
sensowne ekonomicznie odprawy, co wzmiacniało poparcie dla ustroju.
Model oparty na darmowym rozdawnictwie zboza itp. Miał funkcjonować az do 7 w. jeżeli chodzi o
imperium wschodnie. Stabilnosc dostaw bardzo wazna.
Najwazniejszym podparciem dla princepsa był senat. August
wprowadzilformułesenatuspopulusqueRomanus, wysuwając na czoło znaczenie Senatu ponad
ludem! Stopniowo na senat przeszły wyboru urzednikow – magistratus.
11.12
Urzednicy republikańscy – znaczenie prokonsulów
Notitiadignitatum – przełom IV/Vw.
Dla zyjacych tam ludzi podczas pryncypatu – to zawsze była republika tylko ze cesarz był
najważniejszy
Suffragium – praktyka polecania ze strony możniejszych, to nie była kwestia jakiejś korupcji a raczej
checwspolpracy z tymi sprawdzonymi i znanymi.
Profesjonalizacja kadry urzędniczej – dotyczyła ludzi pracuajcych w kancelariach, jakichś
protokolantów…
Konsulowie za pryncypatu – znaczna czesc kompetencji konsulowprzejałprinceps, nie sprawowali już
dowodzstwa nad wojskiem ani nie kierowali zżyciem politycznym państwa, nadal jednak cieszyli się
prestiżem. Pojawiaja się nowi konsulowie – consulessuffecti – dlatego ze było coraz więcej chętnych.
Doszło nawet do liczby 12 (za kommususa 20) konsulow rocznie (tak duza liczba sluzyla tez tworzeniu
koterii princepsa). Konsulowie nadal byli sędziami.
Pretorzy za pryncypatu zachowali swoja jurysdykcje zarówno w sprawach cywilnych, jak i w karnych,
a pondatto od edylów przejeli urządzanie igrzysk, i stopniowo to było ich najważniejsze zadanie.
Cognitio extra ordinem – postepowanie nadzwyczajne stało się zwyczajne. Nadzwyczajne : tradycyjny
model republikański. Edykty pretorskie ciaglesa te same, modyfikacji dokonywał cesarz, pretor tylko
ogłaszał. Pojawily się konstytucje cesarskie.
InstitutionesIustiniani .
Także edykty pretorow maja niemale znaczenie prawne. Zwyklismy je nazywać ius honorarium,
bowiem opatrzyli sankcja to prawo ci, którzy sprawują zaszczytny urząd, to jest urzędnicy.
Oprocz pretorów isntiejacych w republice powoływano pretorow do wykonania specjalnych
zadań.Cenzura jako odrębny urząd wyszla z uzycia za czasów Augusta – przejal on wszystkie jej
funkcje. Cesarz Klaudiusz w 47 reaktywowal go w pewnym sensie, jako jeszcze jeden atrybut władzy
cesarskoej – miał nawet kolege w urzędzie.
Edylowie – trzech kurulnych i trzech plebejskich, spadli w zasadzie do roli policji targowej i
sprawujących sadownictwo w sprawach handlowych. I to było najważniejsze u edylów. W okresie
wczesnego pryncypatu ogarniali także konreolelazni, jadłodajni, prostytucji. Czuwaniem nad
porządkiem w miescie (curaurbis) przejeli z czasem praefectivigilium podwładni praefectus urbi.
Kwestorzy utracili zarząd skarbu państwowego (aerariumpopuliRomani) na rzecz cesarskich
urzednikow skarbowych, spadli do roli pomocnikow cesarza w senacie. Od czasów Klaudiusza wszyscy
kwestorze, w związku z objeciem swojego urzędu byli zobowiązani do urządzania igrzysk
gladiatorskich na wlasny koszt, stad ten urzed był sprawowany przez najbogatszych senatorów. Było
8-10 kwestorw, była to liczba za mała.
Uprawnienia trybunów plebejskich przejal August.
Urzednicy cesarscy: nie obejmowali ich reguły takie jak urzednikow republikańskich. Obsadzane były
przez cesarza, były dobrze płatne, służyli do odwołania, w zasadzie jednoosobowe. Niektóre z nich
były przeznaczone wyłącznie dla stanu senatorskiego, inne dla stanu ekwickiego. Nie były
ograniczone prawem sprzeciwu (intercessio) innych urzędników, a tylko wola cesarza. Zakaz
kumulacji urzedów. Najwazniejszymi urzędnikami byli:
praefectuspraetorio - prefekt pretorianów. Wywodzi się z wojskowości, dostępny tylko dla ekwitów.
Chronili Augusta, było ich 2-4, później „dla każdego panujacego jeden prefekt”. Zrzucano na niego
czesc czynności administracyjnych. Staje się coraz częściej sedzią w miejsce cesarza (bardzo ważne).
Apogeum znaczenia w III w. „Wielki wezyr” – odpowiedzialny za utrzymanie porządku w Imperium w
wielu wymiarach. Panowalo przekonanie, ze od jego wyroków NIE ma odwołania (ewentualnieprosba
do cesarza – suplika).
praefectus urbi – sprawował dowództwo nad 3 kohortami stacjonującymi w miescie
(cohortesurbanae). Funkcja zastrzezona dla osób ze stanu senatorskiego, zazwyczaj byłych konsulów
– wielki prestiż. 100 mil wokół Rzymu było pod jego jurysdykcją. Tak jak w okresie republiki pretor
miejski wyparł prefekta miasta, tak w okresie
pr. Annonae – prefekt zaopatrzenia. Pierwszoplanowa rola do spełnienia w Rzymie, dostawy na czas
– spokoj w miescie.
pr. Vigilum – prefekt strazy miejskiej, sprawy kryminalne
pr. Vehiculorum – nazywany niesłusznie prefektem poczty. Ze stanu ekwickiego, zajmowal się
cursuspublicus, której funkcją było m.in. doręczanie poczty cesarskiej oraz zapewniało transport osób
– początkowo uprawnionych urzednikow cesarskiej oraz senatorów. Mogl w tym celu dokonywać
rekwizycji koni i pojazdow. Osoby zajmujące się obsluga poczty, a wiec poslancy i kurierzy, wlasciciele
stacji zmieniania koni oraz obsługi przydrożnych zajazdow i tawern, zostały wykorzystane przy
tworzeniu korpusu agentes in rebus. Do jej szczególnych zadań nalezalo m.in. sledzenieurzednikow.
08.01
Justynian wprowadzał wiele elementów bizantyjskich.
Pozycja cesarza – niezmienna w dominacie. Znika pozycja senatu, elementy charakterystyczne
cesarza w Bizancjum, rozdział kompetencji cywilno-wojskowych.
Kryzys IIIw. – załamanie modelu ustrojowego który wytyczył August. Ten kryzys zaczął się tak
naprawdę wcześniej. Reformy dioklecjańsko-konstantynskie.
Wraz z pogłębianiem kryzysu następował rozwój chrześcijaństwa. Po 312r. nastepuje stopniowa
chrystianizacja państwa.
Tetrarchia – dwóch cezarów i dwóch Augustów, to trwało krótko. Za Dioklecjana jeszcze ok, potem
już wszystko dupnęło.
Tylko Dioklecjan miał tyle poweru że sam zabdykował i zmusił do tego współwładcę.
Dioklecjan nie miał syna, pozostali tetriarchowie mieli. A każdy chce dla swojej rodziny najlepiej.
Nastąpiła degradacja Italii jako centrum, Rzymianie uważali że rządzą całym światem, inna jest tylko
forma zarządzania. Rośnie rola armii przy wyborze następnego władcy. „Kto da najwięcej” – czynnik
zwiększający uzurpacje. Cesarze zaczynają być emanacją armii.
Pochodzą z Illyrii. Takimi władcami byli Dioklecjan, Konstantyn. Symbolicznym końcem upadki Italii
jest wprowadzenie podatku i to, że władca rzadko w Italii bywał. Mimo wszystko Rzym był ważnym
ośrodkiem, władcy fundowali budowę obiektów, np. łaźnie dioklecjańskie. Fundowano w niego
propagandowo.
Zaczęła rosnąć pozycja innych ośrodków: Nikomedia, Mediolan, Trewir. Ustanowienie stolicy w
Konstantynopolu był symboliczny, był powiązany z ideą miasta które miało być połączone z
chrześcijaństwem. Rzym był za to jeszcze bardzo pogański.
Cesarstwo przestało się opłacać elitom, elita wolała płacić za ochronę najemnikom. Żołdak to był
niekulturalny człowiek, ktoś kim można pomiatać. Kwestia ekonomiczna jest czynnikiem który
spowodował że Rzymianie przestali dbać o armię. W IIIw. Pojawiają się mury otaczające miasto.
Pozycja cesarza: Dominus et Deus – Pan i Bóg. Urząd imperatora przestał być w nim najwyższą
magistraturą, a stał się władzą despotyczną panującego z woli Boga, a nie z woli ludu rzymskiego.
Jeżeli uzurpacja się uda – to to nie była uzurpacja, władca nie był wybrańcem Boga.
Cezaropapizm – papież się liczy. Nadrzędność cesarz nad instytucjonalnym kościołem.
15.01
Życie dworskie było ważne – święty dwór cesarski. W okresie Dioklecjana – sakralizacja władców
powiązanych z bóstwami panteonu pogańskiego. Potem chrystianizacja, ale formuła boskiego
charakteru władcy jest podtrzymana. „Izoapostolos” równy apostołom – cesarz zasiadał na
podwójnym tronie, wraz z Chrystusem.
Orientalizacja – kadzidła, zasłony (wpływy sassanickie – z Persji). Dostęp do cesarza był limitowany,
określany wg pewnego schematu. Ordo dignitatum – kontrola życia dworskiego. Taka wizja relacji
była widoczna nawet w XVw. Adventus, czyli wjazd cesarza do miasta był coraz rzadszy. Cesarze mało
wyjeżdżali.
Obraz wszechmocnego cesarza uległ zniekształceniu już w IV/Vw.
Konstantyn zebrał istniejące już Tradycje i nadał im chrześcijański wymiar. Euzebiusz z Cezarei –
twórca Historia Ecclesiastica – historia Kościoła (narodziny Chrystusa, zjednoczenie państwa,
chrystianizowanie go przez Konstantyna). Pojawia się motyw władcy namiestnika Boga. Vita
Constantini – Jezus – Konstantyn jako władca chrześcijański. Nie przez przypadek Jezus urodził się w
państwie zjednoczonym przez Augusta – powiazanie Jezusa z cesarstwem. Wizja, wg której cesarstwo
zmierzało ku chrześcijaństwu. Cesarstwo ma określone zadania w celu zbawienia – zjednoczenie
świata, przygotowanie ludzkości do zbawienia. Cesarstwo powinno przyjmować pogan w ramy
swojego państwa, żeby ich zbawić. Na wschodzie wizja że cesarstwo musi istnieć była kluczowa –
dlatego tak łatwo w prawosławiu przyjęto koncepcje Trzeciego Rzymu.
Romanitas utożsamiana z christianitas.
W pozycji cesarza oprócz tradycji wschodnich i starych pojawia się element starotestamentowy.
Cesarz, jako nowy Dawid - od czasów justyniańskich. Lud chrześcijański to nowy lud wybrany pod
przewodnictwem cesarza. Cezaropapizm zwłaszcza w odniesieniu do Justyniana.
Euzebiańska jedność sfery boskiej i imperatorskiej – Justynian VI - symfonia władz.
Silne ekonomicznie cesarstwo wschodnie przetrwało trudny okres przełomu IV i V wieku, związany z
pojawieniem się niebezpieczeństwa reprezentowanego przez różne odłamy Gotów i innych
barbarzyńców. Wschód przyjmował stopniowo wobec Cesarstwa Zachodniego pozycje silniejszego
partnera, zdolnego osadzać na tronie w Rawennie swoich kandydatów. Po 476r. cesarze
wschodniorzymscy sprawowali nominalną zwierzchność nad kształtującymi się tam królestwami.
Barbarzyńscy władcy – urzędnicy cesarscy, królowie dla swoich ludów. Chlodwig też był konsulem
rzymskim. Tylko Wandalowie sami utworzyli państwo bez zgody rzymian.
Cesarze rzymscy nigdy nie wyrzekli się zwierzchnictwa nad całym światem chrześcijańskim. Polityka
Cesarstwa zmierzała zawsze do restauracji Imperium w antycznych granicach i strzeżenia jedności
wiary oddających jedność Kosmosu. Nastroje chiliastyczne – Justynian podobno był przesiąknięty
ideą, że zaraz świat się skończy. Dlatego tak chciał wszystko zjednoczyć. W jego czasach zaczyna się
rodzić poczucie odrębności.
Tytulaturacesarska:
-
IV-VI w. Imperator Augustus Caesar
Od czasów Konstantyna Wielkiego przydomek zwycięzcy (Victor)
Stopniowo wypierany był w praktyce prowincjonalnej na Wschodzie od VI-VII wieku przez
grecki tytuł królewski basileus
Przydomki pius (pobożny), sacer (święty) „chrześcijański”
W V wieku stosowany był też termin triumphator. Z użycia wychodzą natomiast przydomki
władców, czerpane od nazw zwyciężonych ludów (Parthicus, Gothicus, etc.), znane z
-
pryncypatu. Przywraca je do łask w VI wieku Justynian, ale i tak zostają zastąpione one przez
basileus.
Małżonka, siostra lub matka cesarska nosić zaś mogła miano Augusty
Symbole władzy cesarskiej – diadem (regularnie noszony przez cesarzy od czasów Konstantyna),
pozłacane i wysadzane szlachetnymi kamieniami trzewiki oraz tradycyjny rzymski płaszcz
purpurowy, oznaczający zwierzchnictwo nad wojskiem. Dla rodziny cesarskiej zastrzeżone były
różne gatunki purpury, cesarzowe również miały prawo do insygniów cesarskich.
Inne elementy: zanika motyw korony radialnej związany z kultem Słońca, baldachim
rozpościerany nad tronującym cesarzem, labarum z chrystogramem, nimb (aura okalająca głowę
– kiedyś związany z kultem słońca, później oznaczał bożego wybrańca), symbol globu, długi
sceptr, zaczął pojawiać się symbol Krzyża, wszechobecne portrety cesarza – cesarz jest
wszechobecny.
Główną rolę odgrywał wybór kandydata przez wyższych oficerów armii, zatwierdzony przez
zgromadzenie wojska zebrane na otwartym polu (campus). Władza leży w obozie wojskowym,
poza Rzymem. Taki model był podtrzymywany. Instytucja współrządcy wybieranego przez
aktualnego cesarza. Wpływ na wybór mieli też jednak najwyżsi urzędnicy cesarscy, senat oraz lud
Rzymu i Konstantynopola. Najważniejsza rola armii.
Objęcie tronu – pojawienie się koronacji. Ceremonia objętia tronu w IV-V w. nie miała wzoru.
Koronacja za pomocą torques (otwarty naszyjnik) towarzyszące aklamacji wojska i nałożeniu
wojskowego stroju z diademem. Donacje dla armii. Częsta praktyka germańska podniesienia na
tarczy. Nowością była koronacja, w której uczestniczył abp Konstantynopola. Nie koronował, ale
udzielał błogosławieństwa, taka koronacja od cesarza Leona w 457r. utrwala się, nie było to
jednak elementem niezbędnym.
Nie było czegoś takiego jak przyrodzone prawa do tronu, nie musiało to być z ojca na syna. Forma
dynastyczna istniała, ale w ograniczonym zakresie. 394/395r. ostatni moment kiedy jeden władca
rządził sam w całym Imperium.
Współrządy wielu cesarzy – formalna niepodzielności władzy imperialnej. Kocenpcja jedności
władców – similitudo – równość, concordiaimperatorum – harmonia cesarzy, unanimitas –
jednomyślność.
V w. – rola małżeństwa z reprezentantką rodziny cesarskiej lub wdową po zmarłym cesarzu –
więzy krwi. Kobiety dzięki pochodzeniu z rodziny panującej (zwłaszcza na Wschodzie), mogły
wywierać wpływ na wybór następnego panującego przez wskazanie kandydata na męża jako
opiekuna małoletnich następców tronu lub głównego cesarza. Nie miały jednak prawa do
samodzielnych rządów, tak samo członkowie rodziny cesarskiej, chyba że sprawowali urząd.
Kandydat powinien być pobożny – filantropia, sprawiedliwość, miłosierdzie i pokora. Od V w.
cesarz musiał być ortodoksyjnym chrześcijaninem.
Cesarz podczas koronacji musiał przysiąc: przysięgał senatowi, ludowi i armii że nie wprowadzi
zmian do wyznania wiary przyjętego na Soborze Chalcedońskim w 451r. Przysięga nie musiała
być, ale zwyczajowo ją akceptowano.
Monarcha musiał przestrzegać wynikających z przysięgi ograniczeń. Cesarz sprawował też władzę
nad Kościołem, uznane było prawo do rewolty.
Sobór był zależny od cesarza, nawet ich przedstawiciele później kierowali organizacją soboru.
Wszystkie sobory w okolicach Konstantynopola, żeby była kontrola. Organizacja kościelna była
większa na wschodzie.
O tym kto będzie biskupem decydowała władza świecka. Największy wpływ Antiochii, Aleksandrii,
Konstantynopolu i Rzymu. Spory chrześcijańskie były wpisane w istotę religii. Rzym ma inną
pozycję – struktury cesarstwa tam słabną, Kościół staje się tam niezależny. Tylko tam był
patriarchat na Zachodzie, to spowodowało zwiększoną swoistość kościoła, niepodzielonego
organizacyjnie. Struktury kościelne kontynuowały tradycje antyczne, a że romanistas
identyfikowano z christianitas, pozycja Rzymu była silna.
Na poglądy Augustyna mieli wpływ barbarzyńcy. Po raz pierwszy przełamał chrześcijaństwo
łączone z państwem. Ojczyzną chrześcijan jest niebo, a nie Rzym; jeżeli Rzym upadnie to nic się
nie stanie. Czymś innym są interesy Kościoła i interesy państwa.
22.01
Oprócz magistratur ogromną rolę pełnił senat. Senatorowie byli uznawani za najwyższą kategorię
człowieka. Szczególnie silna była rola Senatu w samym Rzymie. Senat na zachodzie to
przedstawiciele rodów i właścicieli ziemskich. Przekonani byli o tym, że należą do lepszej grupy
społecznej. Senatorowie pełnili funkcję dowódcze w armii, dlatego od III wieku następuję
separacja senatu od armii, by uniemożliwić uzurpację. To powodowało alienacje senatu od armii.
Obok senatu Rzymu w V wieku ważną rolę na Zachodzie odgrywało też zgromadzenie galijskich
notabli w Arles.
Senat nadal posiadał funkcję konsultacyjną. Przy tworzeniu prawa udział senatu był istotny.
Administracja cesarska.
Cesarz był bezpośrednim zwierzchnikiem wszystkich urzędników, wszystko formalnie od niego
zależało. Mimo wszystko ta struktura administracyjna stanowiła element kontrolny cesarza.
Władza była jednak związana prawem, cesarz gdzieś tam wśród korzeni był urzędnikiem,
wzmacniało to administrację cesarską, która też wg tego prawa działała.
Dygnitarze rekrutowali się z elit. Asesorzy – urzędnicy związani z prawem.
Kariera urzędnicza gwarantowała uposażenie w naturze (na początku). Wszystko było
zorganizowane na sposób wojskowy – dlatego mówi się o militaryzacji cesarstwa. Następowała
naturalizacja w opłatach. Otrzymywano i dawano w naturze, później zamiana na pieniądz.
Administracja cesarska postanowiła dawać mniej niż się należało. Pobierali świadczenia od
nieistniejących osób. Powtórna monetaryzacja szybciej dokonała się na Zachodzie, naturalne
opłaty dłużej miały miejsce na Wschodzie.
Zjawisko suffragium – polecenia za które płacono. Zjawisko korupcyjne.
Stanowiska urzędnicze łączyły się z przywilejami. Również stanowiska honorowe łączyły się z
przywilejami, np. podatkowymi.
Podział spraw na cywilne i wojskowe. Często mieszano te urzędy. Wszystkie urzędnicze stroje były
strojami wojskowymi.
Tytulatury honorowe:
Wyżsi urzędnicy mieli prawo do tytułów honorowych, związanych z zajmowanymi stanowiskami
wojskowymi (dignitatesmilitares) i cywilnymi (dignitatesciviles).
Tytuły honorowe oznaczały, iż noszące je osoby należały do warstwy uprzywilejowanej – honestiores.
T.H. były związane z tytulaturą jaką stosowano w kancelarii adwokackiej, powstały z
grzecznościowych tytułów. Pierwotnie istniały trzy kategorie honorowe: egregius, perfectissimus i
senatorska clarissimus. Wewnątrz clarissimus kolejne kategorie które podlegały dalszemu
zróżnicowaniu w zakresie etykiety dworskiej. Pojawił się tytuł comes – najbliższy współpracownik
cesarza.
Praefecti pretorio – zajmował się wszystkimi sprawami administracyjnymi, był dowódcą oddziałów
przybocznych cesarza, miał udział w tworzeniu prawa.
Wyjątkowy status miały Rzym i Konstantynopol – praefectus urbi.
Pod prefektami były wikariaty. Ich zarządcami byli wikariusze diecezji – średni urzędnik. Mieli
odciążać sądownictwo apelacyjne prefektów pretoriańskich.
Państwo rzymskie uległo podziałowi – podział dużych prowincji. Zlikwidowano podział na prowincje
senatorskie i cesarskie. Podstawową nazwą dla namiestnika prowincji była nazwa „prezes prowincji”.
Była łamana zasada, że namiestnik nie może podchodzić z prowincji którą zarządza.
Pojawiały się sądy biskupie, które zyskiwały coraz większą pozycję, uzupełniały sądownictwo
namiestników prowincjonalnych.
Osadnictwo barbarzyńskie prowadziło do dezintegracji administracji cesarskiej na zachodzie.
Ważną rolę pełnił pałac cesarski, który stał się elementem stałym i osobnym ośrodkiem władzy i
wsparcia dla cesarza. Hierarchia w ramach tego pałacu, stała się hierarchią osobną wobec hierarchii
terytorialnej. Działo się to kosztem znaczenia praefectus pretorii.
Agentes in rebus – szpiedzy państowi. Korpus specjalnych wysłanników cesarskich, zajmujący się
różnymi rzeczami.