Wstep - Forum UMCS
advertisement
Spis treści 1.Pojęcie i narzędzia zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej........................3 1.1.Definicja...................................................................................................................3 1.2.Narzędzia................................................................................................................3 2.Instytucje zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej......................................9 2.1.Podstawowe cele i zasady GATT..........................................................................9 2.2.Światowa Organizacja Handlu (WTO)...............................................................11 3.Polityka handlowa Polski....................................................................................................12 3.1.Obroty handlu zagranicznego Polski..................................................................13 3.2.Środki wspierania eksportu.................................................................................14 Zakończenie............................................................................................................................15 2 Wstęp Polityka w handlu światowym od początku wydawała mi się interesująca. Jest to bardzo obszerny temat i jako że z dziedziny ekonomii bardzo na czasie.Przez ostatnie kilkadziesiąt lat w handlu światowym dokonuje się wiele zmian.Powstaja różnego rodzaju organizacje,stowazyszenia i układy mające na celu wprowadzenie całkowitej liberalizacji światowego handlu. Dlatego postaram się, choć w skrócie przedstawić istotne założenia i mechanizmy rządzące zagraniczną i międzynarodową polityką handlową. Narody od dawnych czasów prowadziły między sobą wymianę handlową, ale największy rozwój i określenie reguł w handlu nastąpił w XX wieku.Wiązało się to miedzy innymi z rozwojem technologicznym i przyrostem populacji na swiecie.Wytworzyła się w tym czasie wyraźna hierarchia na szczycie, której stoją po dziś najbogatsze państwa i korporacje o zasięgu międzynarodowym. To one dyktują warunki na arenie handlu światowego. Moja praca w pierwszej części zawiera podstawowe pojęcia i narzędzia polityki w handlu zagranicznym i międzynarodowym.Określają one podstawowe i uniwersalne prawa w polityce handlowej. Część druga przedstawia dwie największe struktury skupiające większość państw biorących czynny udział w światowej polityce handlowej.Są to GATT (Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu) oraz WTO(Światowa organizacja Handlu).Gdzie WTO jest wynikiem podpisanego porozumienia w ramach układu GATT. Ostania cześć pracy pozwoli przybliżyć politykę handlowa Polski i jej rolę w światowych strukturach miedzynarodowgo handlu.Czyli Polskie propozycje w kwestii negocjacji na kolejnych rundach w ramach WTO, udział polskiego handlu zagranicznego zawarty w bilansie oraz propozycje polskiego rządu przy wspieraniu eksportu. 3 1.Pojęcie i narzędzia zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej. 1.1.Definicja. Polityka handlowa- ogół decyzji rządowych dotyczących wymiany międzynarodowej. Występuje w dwóch podstawowych formach: polityki wolnego handlu i polityki protekcjonizmu. Polityka wolnego handlu oznacza brak oddziaływania rządu na handel zagraniczny i pozostawienie podmiotom gospodarczym pełnej swobody w zakresie kształtowania rozmiarów, struktury asortymentowej i kierunków geograficznych eksportu i importu. Polityka protekcjonizmu oznacza wykorzystywanie przez rząd określonych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych w celu podporządkowania decyzji podmiotów gospodarczych w zakresie handlu zagranicznego realizowanym celom ogólnogospodarczym, czasem również politycznym. 1.2.Narzedzia. Definicje polityki wymiany gospodarczej z zagranicą (polityki handlowej) zawierają dwa elementy, a mianowicie cele i narzędzia, które służą do osiągnięcia wytyczonych celów. Jest ich bardzo dużo, a wybór zależy od realizowanego celu. W literaturze ekonomicznej narzędzia te, w zależności od przyjętego kryterium, najczęściej dzieli się na: - administracyjnego i rynkowego oddziaływania, - selektywnego i globalnego oddziaływania, - instrumenty polityki pieniężno-kredytowej, fiskalno-budżetowej, handlowej i walutowej.1 W polityce wymiany gospodarczej z zagranicą (polityce handlowej), państwo może stosować zakazy i nakazy (narzędzia administracyjnego oddziaływania). W gospodarce rynkowej ich stosowanie jest jednak ograniczone. Nie jest ono zgodne z zasadą wolności, która jest podstawą państwa demokratycznego. Najczęściej mamy do czynienia z instrumentami pośredniego oddziaływania, które opierają się na wykorzystywaniu mechanizmu rynkowego (nakazy i zakazy to instrumenty bezpośredniego oddziaływania). Państwo może również stosować narzędzia, które oddziaływają na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą (globalne) oraz na niektóre wybrane aspekty, np. wzrost obrotów usług, poprawa sytuacji w bilansie handlowym itp. (selektywne). Ponadto państwo oddziaływujące na wymianę gospodarczą z zagranicą oprócz typowych narzędzi polityki handlowej (cła, opłaty 1 J.Rymarczyk,Handel zagraniczny,PWE 2000r.Warszawa,str.63 4 wyrównawcze, subwencje eksportowe itd.) stosuje wiele narzędzi właściwych polityce makroekonomicznej (np. zmiany stóp podatkowych, kursu walutowego itp.). Narzędzia taryfowe. Cło jest to opłata nakładana przez państwo na towar w momencie przekraczania przez niego granicy celnej. Historycznie jest to najstarszy instrument polityki handlowej. W przeszłości cła stanowiły ważne źródło dochodu państwa, a także ochraniały własną produkcję.2 Cła dzieli się w zależności od przyjętego kryterium. Według kryterium kierunku ruchu towarów. Cła importowe – mają najszerszy zakres i niewątpliwie największe znaczenie. Mogą być wykorzystywane do różnych celów (fiskalnych, ochrony produkcji krajowej, bilansu płatniczego itp.). W praktyce mówiąc o cłach mamy na myśli ten rodzaj ceł. Cła eksportowe – występują rzadko i mają charakter sporadyczny. Tylko, bowiem w wyjątkowych sytuacjach kraj jest zainteresowany wzrostem cen swoich towarów na rynkach zagranicznych i ograniczeniem możliwości ich zbytu. Ma to miejsce jedynie w przypadku poważnego braku tych towarów na rynku krajowym (np. dawne kraje socjalistyczne lub niektóre kraje rozwijające się). Cła tranzytowe – mają również charakter zanikający. Tranzyt jest, bowiem poważnym źródłem dochodów państwa i przynosi gospodarce krajowej znaczne korzyści. Według kryterium technicznego sposobu ustalania wysokości: Cła ad valorem – ustalane w procentach w stosunku do wartości towaru. Cła specyficzne – ustalane w stosunku do ilości towaru ( „od sztuki”). Cła kombinowane – ustalane zarówno w stosunku do wartości, jak i ilości towaru. Istnieje tendencja do wzrostu udziału ceł ad valorem. Mają one tę przewagę nad cłami specyficznymi, że stanowią stały procent wartości towaru. W przypadku ceł specyficznych wraz ze zmianą wartości towaru (inflacja, zmiana koniunktury) zmienia się również wielkość cła w ujęciu procentowym w stosunku do nowej wartości towaru. Ma to ogromny wpływ na opłacalność eksportu bądź importu i powoduje zakłócenia w handlu międzynarodowym. Według kryterium źródła ustalania: Cła autonomiczne – ustalane samodzielnie przez dane państwo. Cła umowne – ustalane w wyniku porozumienia z innym krajem (bądź grupą państw). Między tymi rodzajami ceł zachodzą pewne powiązania. W ostatnim czasie w wyniku powstania międzynarodowej polityki wymiany gospodarczej z zagranicą wzrasta rola ceł umownych. 2 J.Rymarczyk,Handel zagraniczny,PWE 2000r.Warszawa,str.72 5 Miały na to wpływ kolejne rundy rokowań GATT, a także wzrost procesów integracyjnych w gospodarce światowej. Według kryterium rodzaju taryfy celnej: Cła maksymalne. Cła minimalne. Taryfa celna może zawierać minimalny i maksymalny poziom cła. Takie zróżnicowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy dany kraj przyznał klauzulę największego uprzywilejowania (KNU) tylko niektórym państwom. Wtedy stosuje się względem nich cła minimalne, a wobec cła maksymalne. Według kryterium zróżnicowanego traktowania: Cła dyskryminacyjne – ustalane na poziomie wyższym od poziomu, który obowiązuje w danym kraju. Wynikają one zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i politycznych. Cła te w stosunku do niektórych krajów mogą być wprowadzone na stałe lub stosowane doraźnie, (jeżeli pojawi się jakaś przyczyna). Czasowa stosowane cła dyskryminacyjne mogą mieć charakter ceł: - retorsyjnych (jako środek ekonomicznego bądź politycznego odwetu), - wyrównawczych (jako rekompensata za stosowane za granicą środki wspierania eksportu), - antydumpingowych, (gdy zdaniem władz eksporter stosuje cenę dumpingową). Cła preferencyjne – stosowane są w stosunku do krajów, którym chce się zapewnić szczególne traktowanie. Wtedy mogą być niższe od stawki minimalnej, a czasem może nawet występować tzw. stawka zerowa. Stosowanie tego typu ceł jest sprzeczne z klauzulą największego uprzywilejowania, gdyż musiałoby objąć wszystkie kraje, którym KNU została przydzielona. W praktyce występują w ramach tzw. preferencji celnych, które traktowane są jako wyjątek od klauzuli największego uprzywilejowania. Do najważniejszych z nich zaliczamy preferencje w ramach ugrupowań integracyjnych (np. w Unii Europejskiej) oraz preferencje udzielane krajom rozwijającym się. Według kryterium ekonomicznego charakteru ceł (chodzi o różnice w celach i środkach, jakie powodują): Cła fiskalne – mają na celu głównie zapewnienie dochodów budżetowi państwa. Istnieje trudność w identyfikacji tego rodzaju ceł, gdyż każde cło zwiększa dochody państwa. Przykładem cła fiskalnego jest cło na towary, które nie są produkowane w kraju, np. cło na owoce tropikalne w krajach, w których one nie rosną. W praktyce jednak i tutaj może ono mieć charakter ochronny 6 (wysokie ceny owoców tropikalnych przyczyniają się do zwiększenia popytu na owoce produkowane w kraju). Cła ochronne – mają przede wszystkim chronić produkcję krajową (np. nowe gałęzie produkcji). Powodują one wiele negatywnych skutków: osłabienie konkurencyjności, spadek zainteresowania rozwojem postępu naukowo-technicznego itd. Są one stosowane w wielu krajach. Odmianą ceł ochronnych są tzw. cła ekspansywne. Mają one za zadanie ochronę wysokiego poziomu cen wewnętrznych ustalonych przez monopole i stanowią główny czynnik zapewniający cenę monopolową na rynku wewnętrznym. W ten sposób przyczyniają się do ekspansji producentów krajowych na rynku wewnętrznym i zagranicznym. Podobny charakter (ochronny) mają tzw. cła prohibicyjne. Są to cła, które likwidują import. Narzędzia pozataryfowe. Do pozataryfowych narzędzi polityki handlowe zaliczamy wszystkie pozacelne środki tej polityki. Są to takie instrumenty, które ograniczają lub zniekształcają handel międzynarodowy, zmieniają jego strukturę geograficzną i towarową. Narzędzia pozataryfowe w ujęciu historycznym są środkami nowszymi w stosunku do cła. Występowały one również w przeszłości (epoka merkantylizmu), jednak nie w tak szerokiej skali. Współcześnie rozwinęły się wraz z liberalizacją stawek celnych po II wojnie światowej. Często, bowiem redukcji ceł towarzyszyło wprowadzenie innych barier handlowych. Dopiero w ostatnich latach, w wyniku porozumień zawartych przez GATT w ramach tzw. Rundy Tokijskiej, a zwłaszcza Rundy Urugwajskiej ich rola zmniejszyła się. Liczba narzędzi pozataryfowych jest ogromna. Jest to zróżnicowana grupa środków, często nieporównywalnych, wywołujących różne skutki. Z tego powodu ich klasyfikacja jest bardzo utrudniona. Próbowano je klasyfikować wg różnych kryteriów, np. celu ich wprowadzania, mechanizmu funkcjonowania, ich wpływu na gospodarkę, częstotliwości ich występowania itp. Według szerokiego, uniwersalnego kryterium (wpływ środków pozataryfowych na strukturę towarową, wolumen handlu i kierunku handlu zagranicznego) możemy wyróżnić trzy typy środków pozacelnych. Są to: – środki bezpośrednio oddziałujące na handel międzynarodowy, – środki pośrednio dyskryminujące, – środki ogólnogospodarcze nie wpływające bezpośrednio na handel.3 Jeżeli chodzi o typ pierwszy, to podzielono je na środki oddziałujące na import oraz eksport. Wyróżniono tam również – w każdej z tych grup – środki ilościowe i działające poprzez koszty i ceny 3 J.Rymarczyk,Handel zagraniczny,PWE 2000r.Warszawa,str.74 7 Klasyfikacja GATT z 1985r (uwzględniająca w szczególności relacje środków pozataryfowych do produkcji krajowej) wyodrębnia pięć kategorii narzędzi pozacelnych. Są to: – udział państwa w handlu (pomoc rządu, cła wyrównawcze, zakupy rządowe, handel państwowy, monopol państwa), – cła i administracyjne postępowanie przy imporcie (cła antydumpingowe, wartościowanie celne, klasyfikacja, zasady pochodzenia towaru, formalności celne), – techniczne przeszkody (ogólne i techniczne przepisy, standardy, wymogi dotyczące testowania i certyfikatów), – ograniczenia specyficzne (ograniczenia ilościowe i licencjonowanie importu, embargo, kontrola wymiany, VER, dyskryminacyjne porozumienia dwustronne itp.), – opłaty w imporcie (uprzednie depozyty importowe, opłaty portowe, podatki dyskryminujące, restrykcje kredytowe, podatki graniczne). Główne narzędzia pozataryfowe. Subwencje eksportowe Subwencje (subsydia) eksportowe są to wszelkie ulgi dla producentów krajowych udzielane przez państwo w celu zachęcenia ich do zwiększenia eksportu. Powodują one zwiększenie ich konkurencyjności na rynkach zagranicznych (bez ograniczania ich zysku). Jest to jednak element nielojalnej konkurencji. Subwencje eksportowe- w odróżnieniu od wielu innych barier pozataryfowych- nie ograniczają, lecz zwiększają obroty towarowe (eksport). Opłaty wyrównawcze Mają na celu podtrzymanie wysokich cen rynku wewnętrznym na określone produkty. Ich wprowadzenie może wynikać z chęci rozwoju jakiejś gałęzi ze względów strategicznych, zapewnienia producentom wysokich dochodów, z konieczności poprawy sytuacji w bilansie płatniczym, zmniejszenia deficytu w budżecie państwa itd. Zadaniem tych opłat jest wyrównywanie różnicy pomiędzy niską ceną zagraniczną a wysoką ceną krajową (podniesienie ceny zagranicznej do ceny krajowej). Stosowane są zamiast cła lub (najczęściej) jako ich uzupełnienie. Dodatkowe opłaty nakładane na import Są to opłaty stosowane z różnych przyczyn, a mianowicie: - opłaty ze względów fiskalnych (dotyczą głównie dóbr nie produkowanych w kraju lub artykułów luksusowych), 8 - opłaty specjalne, np. manipulacyjne, administracyjne, statystyczne itp. (mogą występować z przyczyn fiskalnych, chęci ochrony rynku, poprawy sytuacji w bilansie płatniczym itd.), - dopłaty do ceł, głównie w celu poprawy sytuacji w bilansie płatniczym. Opłaty pełnią, więc podobna funkcję, jak cła. Można ich uniknąć podwyższając poziom stawek celnych, ale w praktyce tego się nie stosuje. W ten sposób unika się ustalania ceł na wysokim poziomie, co byłoby nie najlepiej odbierane przez inne państwa czy organizacje międzynarodowe Dodatkowe opłaty nakładane na import mają ponadto charakter autonomiczny. Ograniczenia ilościowe Są to wszelkie posunięcia państwa, które mają na celu ograniczenie wielkości importu bądź eksportu. Ograniczenia te mogą mieć charakter ilościowy lub wartościowy. Przybierają postać limitów, kontyngentów, licencji itp. Mogą być stosowane na różnym poziomie. W skrajnym przypadku limit (kontyngent) może wynosić zero. Wtedy mamy do czynienia z zakazem importu (embargo). Może być wyższy od poziomu importu, jaki byłby możliwy, gdyby tych ograniczeń nie było. Kontyngent taki jest, więc fikcją. Dobrowolne ograniczenia eksportu Są to ograniczenia w stosunku do eksportu, tzw. VER (Voluntary Export Restraint). Polegają na tym, że eksportujący dany towar zobowiązuje się wobec importera,że jego eksport w ciągu roku nie przekroczy określonej kwoty. Ograniczenia te są stosowane najczęściej na żądanie importera, dlatego określenie „dobrowolne” nie odzwierciedla istoty zjawiska i może być mylące. Protekcjonizm wewnętrzny Związany jest z polityką regionalną, socjalną, przemysłową itd. Wiele przedsięwzięć (środków) w ramach tych polityk ma wyraźnie na celu wywołanie określonych skutków w wymianie międzynarodowej. Na przykład, wspierając regiony zacofane gospodarczo państwo stosuje ulgi podatkowe, udziela tańszych kredytów itp., co równocześnie przyczynia się do wzrostu eksportu. Handel państwowy W wielu krajach, zwłaszcza rozwijających się, istnieje monopol państwowy w handlu. Obejmuje on mniejszy lub większy zakres towarów, a także import. Stanowi barierę pozataryfową, jeżeli dany monopol preferuje produkt krajowy kosztem produktu importowanego. Preferencje te są odpowiednikiem ograniczeń ilościowych importu. Zakupy rządowe Są to tzw. zamówienia publiczne. Ich udział w produkcie krajowym brutto w ostatnich latach znacznie wzrósł. Są barierą pozataryfową w sytuacji, kiedy rząd preferuje zakupy krajowe, nawet, 9 jeśli oferowana przez krajowych cena jest wyższa od ceny oferowanej przez producentów zagranicznych. Ograniczenia dewizowe Jest to bardzo restrykcyjny środek stosowany przez państwo, które w ten sposób kontroluje całość obrotów z zagranicą (dotyczy także obrotu kapitałowego). Skutki ich stosowania dla gospodarki są poważniejsze niż w przypadku ograniczeń ilościowych importu. Ograniczenia biurokratyczne Maja na celu ograniczenie importu. Mogą to być: bariery techniczne (przepisy i normy dopuszczające towar na rynek), przepisy dotyczące bezpieczeństwa (sanitarne itp.), ochrony środowiska naturalnego, sposobu dokonywania odprawy celnej (np. ograniczenie ilości punktów odpraw) itp. Pełnią rolę barier pozataryfowych, kiedy podobne przepisy dla produktów krajowych są bardziej liberalne. Podwyższenie podstawy wymiaru cła Dokonuje się różnorodnych manipulacji, aby cena, która jest podstawą wymiaru cła była wyższa od rzeczywistej ceny zakupu. Może to być cena standardowa, cena minimalna, cena obowiązująca w kraju, a nie za granicą itp. 2.Instytucje zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej. Pierwsza instytucją mającą na celu liberalizację światowego handlu było GATT (Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu). Porozumienie handlowe podpisane 30. Października 1947r w Genewie. Po wielu rundach negocjacyjnych przekształcone w WTO (Światową Organizację Handlu). 2.1.Podstawowe cele i zasady GATT. Układ ogólny w sprawie ceł i handlu (General Agreement on Tariffs and Trade) 20 października 1947 roku został podpisany Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, który mimo tymczasowego charakteru przez 50 lat wyznaczał przebieg rozwoju handlu międzynarodowego. Układ podpisało 23 sygnatariuszy, wszedł w życie po ratyfikowaniu go przez 8 z nich. GATT to umowa wielostronna, posiadająca także cechy instytucji międzynarodowej. Zasady GATT przyjmuje każdy przystępujący członek (nowa strona Układu). Zasięg Układu rósł bardzo wyraźnie od 23 sygnatariuszy w 1947 do 103 członków zwyczajnych i 29 de facto w latach dziewięćdziesiątych.4 4 B.Hoekman,M.M.Kostecki,Ekonomia światowego systemu handlu,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2002r.Wrocław,str.47 10 Najwyższym organem GATT była Konferencja Układających się Stron, od 1961 działała Rada Przedstawicieli. Oba organy byty obsługiwane przez Sekretariat Głównym celem stopniowej redukcji ceł i innych ograniczeń wymiany handlowej było pobudzenie lepszego rozwoju zasobów produkcyjnych, zwiększenie wymiany międzynarodowej poprzez wyeliminowanie dyskryminacji oraz barier swobodnej obrotu na rynkach światowych. Układ zawiera postanowienia dotyczące redukcji ceł, ale także przepisy dotyczące ograniczeń poza taryfowych, np. ograniczenia ilościowe, opłaty importowe i eksportowe, wycena wartości dla ustalenia wysokości cła; środki zwalczania nieuczciwej konkurencji, np. antydumping, cła antysubwencyjne. Istotną cechą wyróżniającą przepisy GATT, część druga, art.3-23, była zarysowana w nich możliwość zastąpienia (odstąpienia) od postanowień Układu i zastąpienie ich prawem krajowym, jeśli tego wymaga interes państwa. Ta elastyczność pozwoliła na zróżnicowanie przepisów krajowych. W części drugiej, obowiązującej w pełni, znalazły się przepisy dotyczące warunków koncesji, spraw proceduralnych oraz podstawy dla preferencyjnych porozumień handlowych strefa wolnego handlu, unia celna. Rok 1965 przyniósł jeszcze jedną, czwartą, część poświęconą krajom rozwijającym (odrębny zapis był wyrazem rosnącej wówczas aktywności politycznej tej grupy). Do Układu GATT dołączone zostały, uzgodnione w toku negocjacji, listy koncesji taryfowych Zasady funkcjonowania GATT zaczerpnięto ze sformułowanego w latach 30-tych modelu Heckhera-Ohlina, który wskazywał na wyższość mechanizmów wolnego handlu nad gospodarką kontrolowaną przez regulacje krajowe, jednakże trudna sytuacja gospodarcza państw w okresie powojennym znacząco wpłynęła na stworzenie modelu stopniowego dochodzenia do liberalnego rynku wymiany międzynarodowej. W Układzie zapisano podstawowe zasady, swego rodzaju kodeks handlu zagranicznego. Najważniejsze z nich: Klauzula największego uprzywilejowania, zasada niedyskryminacji (art. l Układu Ogólnego GATT). Strony GATT w myśl tej zasady muszą być traktowane jednakowo. Każdy przywilej przyznany jednemu państwu musi być także przyznany wszystkim pozostałym stronom Układu. Klauzula dotyczy opłat celnych, częściowo podatków oraz opłat wewnętrznych. Zasada ta odzwierciedla dążenia do stworzenia idealnego modelu wymiany międzynarodowej. Praktyczny wymiar klauzuli oznaczał jednak brak możliwości małych podmiotów ( państw rozwijających się) na dotarcie do dużych rynków (państw wysoko rozwiniętych). Jednocześnie klauzula wyposaża małe państwa w przywileje, których nie uzyskałyby od wielkich partnerów, np. w drodze negocjacji bilateralnych. 11 Klauzula narodowa (art. III Układu Ogólnego GATT) zobowiązuje strony Układu GATT, aby towary importowane po przekroczeniu granicy byty traktowane tak samo jak towary krajowe. Układ zobowiązał strony także do przestrzegania zasady wzajemności ustępstw i korzyści, sam nie zawiera jednak ścisłego rozwinięcia tej zasady. Państwo nie ma obowiązku udzielania koncesji handlowych, jeśli samo nie otrzymało od ubiegającej się strony porównywalnych przywilejów. Działalność UNCTAD w latach siedemdziesiątych przyczyniła się do dopuszczenia odstępstw w postaci preferencji na rzecz państw rozwijających się, zwłaszcza systemu Ujednoliconych Preferencji Celnych (Generalised System of Preferences). Za zasadę GATT przyjmuje się także uznanie taryf celnych i opłat o podobnym charakterze jako jedyny dozwolony mechanizm polityki handlowej. Zasady zostały częściowo przekształcone (uściślone) podczas Rundy Urugwajskiej, a od 1 stycznia 1995 roku stały się zasadami Światowej Organizacji Handlu. Znaczenie osiągnięć działalności GATT jest ogromne dla pogłębiania liberalizacji handlu światowego. Rundy negocjacji (dotychczas było ich osiem) przyniosły porozumienia umożliwiające obniżenie ceł w państwach wysoko uprzemysłowionych z 40% w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, do około 6% w latach osiemdziesiątych. Działania w ramach GATT skłaniały do coraz niższego poziomu stawek celnych, co z kolei wywołało zjawisko wykorzystania przez państwa środków pozataryfowych dla ochrony własnego rynku (w latach siedemdziesiątych zjawisko neoprotekcjonizmu wystąpiło najsilniej w związku z ogólnoświatowym kryzysem energetycznym, który z kolei przyniósł falę inflacji), mimo kryzysu przejściowego. Dorobek GATT rozwijał się także w zakresie przedmiotowym. Rundy negocjacji dotyczyły obniżania stawek celnych, zmniejszania działań ochrony pozataryfowej rynków krajowych, pojawiły się porozumienia sektorowe (np. dotyczące produktów rolnych). Runda Urugwajska przyniosła także postanowienia dotyczące rynku usług, inwestycji zagranicznych, a nawet handlowych aspektów prawa ochrony własności intelektualnej. Jednakże realizacja tych postanowień jest realizowana przez Światową Organizację Handlu. Celami organizacji były: likwidacja ograniczeń hamujących rozwój wymiany handlowej, obniżenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w międzynarodowym handlu, rozstrzyganie sporów pomiędzy członkami. Oznacza to, że głównym celem jest liberalizacja handlu międzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zbliżonych do wolnej konkurencji. Konferencje układających się stron GATT (główny organ) nabrały charakteru sesji odbywających się 1-2 razy w roku. W 1960 utworzono stały organ wykonawczy - Radę Przedstawicieli. Od 1951 działa Sekretariat z Dyrektorem Generalnym, mający siedzibę w Genewie. W 1964 doszło do rewizji traktatu i zawarcia porozumienia pomiędzy krajami 12 ubogimi i bogatymi, które przewiduje odejście od zasady wzajemności w rokowaniach handlowych. Rola GATT spadła w wyniku utworzenia wspólnego rynku sześciu, a potem dziewięciu i dwunastu państw Europy, co wprowadziło system preferencyjny w handlu zagranicznym. Inne organizacje regionalne tworzyły podobne systemy preferencji. 2.2.Światowa Organizacja Handlu (WTO). 15 kwietnia 1994 roku na spotkaniu kończącym Rundę Urugwajską, podpisano Akt Końcowy, a wraz z nim przyjęto Porozumienie, ustanawiające Światową Organizację Handlu (World Trade Organisation - WTO). Członkami pierwotnymi WTO stały się strony Układu Ogólnego GATT, podpisały Porozumienie ustanawiające WTO, dołączyły listę swoich koncesji i ratyfikowały go do końca 1996 roku. Członkostwo innych państw będzie rozstrzygane w drodze negocjacji i akceptacji kandydatury przez dwie trzecie wszystkich członków organizacji. Polska była jednym ze 124 sygnatariuszy Porozumienia, przystąpiła do WTO 1 stycznia 1995, a od 1 lipca 1995 po zakończeniu procesu ratyfikacyjnego stała się członkiem WTO.5 WTO jest organizacją nie wchodzącą w skład systemu Narodów Zjednoczonych, posiada osobowość prawną. Dysponuje własnym budżetem. Decyzje w ramach WTO są podejmowane w oparciu o zasadę konsensusu. Głównym celem WTO jest: Kontrola działań związanych z wprowadzaniem w życie postanowień Rundy Urugwajskiej, działania na rzecz podnoszenia efektywności wykonywania postanowień Rundy Urugwajskiej przez państwa. Podczas Rundy Urugwajskiej dyskutowano nad: dalszą liberalizacja handlu, szczególne miejsce zajęły dyskusje nad sektorem produktów rolnych i sektorem produktów tekstylnych, umocnieniem roli zasad wymiany międzynarodowej (zmiany w zapisie GATT), stworzeniem zapisu wielostronnego dotyczącego zasad obrotu międzynarodowego usługami, handlowym aspektem praw własności intelektualnej.6 Wraz z Aktem Końcowym w 1994 roku zostały przyjęte załączniki: wielostronne porozumienie w sprawie handlu towarami, Układ Ogólny w sprawie handlu usługami zw. GATS, Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej zw. TRIPS (dotyczy ono rozwiązywania kwestii naruszania praw autorskich i ochrony znaków towarowych), Postanowienia dotyczące zasad regulujących rozstrzyganie sporów. 5 J.Rymarczyk,Handel zagraniczny,PWE 2000r.Warszawa,str.51 B.Hoekman,M.M.Kostecki,Ekonomia światowego systemu handlu,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2002r.Wrocław,str.234 6 13 Państwa przystępujące do WTO muszą przyjąć wszystkie Postanowienia (z wyjątkiem fakultatywnych). Dodatkowo każdy członek Organizacji musi sprawdzić i ewentualnie dostosować swoje regulacje do zobowiązań płynących z końcowych uzgodnień Rundy Urugwajskiej. Struktura Światowej Organizacji Handlu. Konferencja Ministerialna - najwyższy organ, zbierający się przynajmniej raz na dwa lata. Konferencja podejmuje decyzje dotyczące wielostronnych porozumień handlowych. Rada generalna WTO - organ wykonawczy, obradujący regularnie jako: Organ Rozstrzygania Sporów - nadzorujący mechanizmy rozwiązywania sporów. Organ Przeglądu Polityki Handlowej - analizujący stan polityki ekonomicznej państw. Radzie podlegają także: Rada Handlu Towarami Rada Handlu Usługami Rada Handlowych Aspektów Ochrony Własności Intelektualnej (TRIPS) Rady posiadają wyspecjalizowane Komitety zajmujące się porozumieniami zawartymi w ramach WTO (np. Komitet ds. Rolnictwa) Sekretariat7 3.Polityka handlowa Polski. Wymiana handlowa z zagranicą staje się coraz trwalszym czynnikiem konsolidacji polskiej gospodarki i jej dalszego wzrostu. Tezę tę potwierdza nie tylko wysoka dynamika obrotów zewnętrznych, zwłaszcza po stronie importu, lecz również zorientowanie strategii rozwojowej polskich firm na import i eksport. Jednocześnie ujawniają się liczne ograniczenia w zdolności polskiej gospodarki do konkurowania na rynku międzynarodowym wynikające z barier strukturalnych, niewystarczającej atrakcyjności jakościowej i technologicznej towarów oraz słabości potencjału marketingowego większości naszych firm. Mimo rosnącej roli w gospodarce handel zagraniczny nadal odgrywa znacznie mniejszą rolę w tworzeniu dochodu narodowego niż w innych krajach regionu znajdujących się wraz z nami w grupie kandydatów do Unii Europejskiej. Eksport Polski stanowi równowartość około 19% polskiego PKB, podczas gdy Czech - niemal 50%, a Słowacji - nawet powyżej tego wskaźnika. Wartość eksportu B.Hoekman,M.M.Kostecki,Ekonomia światowego systemu handlu,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we rocławiu 2002r.Wrocław,str.64 7 14 na mieszkańca jest w Polsce zbliżona do 700 dol., jest to trzykrotnie mniej niż na Węgrzech oraz prawie sześciokrotnie - niż w Słowenii. W 1998 r. polski eksport osiągnął wartość 30,2 mld dol. według statystyki płatniczej NBP. Wzrost sprzedaży eksportowej wyniósł zatem 11,1% w stosunku do 1997 roku. Znamienny jest fakt malejącej dynamiki sprzedaży w kolejnych kwartałach. Import zaś wyrażał się w kategoriach płatniczych kwotą 43,9 mld dol., wyższą o 13,9% w porównaniu z poprzednim rokiem. Tutaj z kolei obserwowano stopniowe przyspieszanie dynamiki w kolejnych okresach 1998 roku.8 3.1.Obroty handlu zagranicznego Polski. Tabela 1 Zestawienie wymiany w polskim handlu zagranicznym. Wyszczególnienie A - rok poprzedni = 100 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 A I A I w mln USD w mln USD 116,7 100,0 120,5 100,0 22895 29050 109,7 109,7 128,0 128,0 24440 37137 113,7 124,7 122,0 156,2 25751 42308 109,4 136,4 114,6 179,0 28229 47054 102,0 139,1 104,4 186,9 27407 45911 125,3 174,3 110,8 207,1 31651 48940 36092 50275 w mln USD -6155 101,7 -12697 97,3 -16557 99,4 -18825 104,3 -18504 100,8 -17289 96,0 w% -4,9 -8,9 -11,5 -11,6 -12,0 -10,9 w% -41,1 -70,4 -80,1 -68,7 -72,6 -62,9 I - 1995 = 100 HANDEL ZAGRANICZNY Eksport towarów (ceny stałe) Import towarów (ceny stałe) Eksport towarów Import towarów Saldo obrotów towarowych handlu zagranicznego Terms of trade Relacja salda obrotów towarowych handlu zagranicznego do produktu krajowego brutto Relacja salda obrotów towarowych handlu zagranicznego do rezerw oficjalnych brutto -14183 Źródło: dane GUS Tabela wymiany handlowej na przykładzie lat 1995-2001 jasno określa jakim problemem dla polskiej gospodarki jest ujemny bilans obrotu towarowego. Kolejne rządy starają się w tym względzie uzdrowić sytuacje polskiego eksportu wprowadzając programy pomocowe dla firm eksportowych. Jednakże sytuacja polskich firm produkujących na eksport nie zmieni się bez uzdrowienia gospodarki polski w skali makro. 8 www.gus.gov.pl 15 3.2.Środki wspierania eksportu. Ministerstwo Gospodarki opracowało plan pobudzania handlu zagranicznego na lata 1999 - 2002. Szczegółowo został opracowany program wdrożenia finansowych instrumentów wspierania eksportu. O użyteczności systemu wspierania eksportu najlepiej świadczy poniższa tabela, sporządzona na podstawie badań przeprowadzonych przez IKC HZ9 Tabela 2 Stopień wykorzystania instrumentów specyficznych przez eksporterów Wybrane instrumenty Odsetek firm Odsetek firm Brak korzystających nie korzystających odpowiedzi Rachunek dewizowy w banku 62% 30% 8% Zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym poprzez terminowe transakcje walutowe 17% 75% 8% Ulga podatkowa dla eksporterów z tytułu inwestycji 14% 80% 6% Gwarancje bankowe dla kredytów eksportowych 13% 80% 7% Ubezpieczenia kredytów i ryzyka eksportowego np. KUKE 9% 84% 7% Poręczenia i gwarancje rządowe dla kontraktów eksportowych 3% 90% 7% Subsydiowanie eksportowych 2% 90% 8% stopy procentowej kredytów Źródło: dane IKC HZ Z tabeli wynika, że poza możliwością posiadania rachunku dewizowego, tylko nieliczne firmy korzystają z instrumentów wspierania eksportu, a więc dotychczasowe działania polityki proeksportowej tylko w niewielkim stopniu wpływają na wzrost eksportu. Głównymi przyczynami, które powodują tak małe wykorzystywanie tych środków są: 9 wysokie koszty, zbyt wielkie kryteria brak wiedzy eksporterów o danych instrumentach. www.ikchz.warszawa.pl 16 Zakończenie W omawianej przeze mnie pracy starałem się poruszyć najbardziej istotne aspekty z zakresu polityki handlowej w Polsce i na świecie. Za istotne uznałem podstawowe mechanizmy regulujące handel międzynarodowy ponieważ wraz z rozwojem na świecie zmieniają się prawa nim rządzące .Dzieje się tak od zarania dziejów i ewoluuje do dnia dzisiejszego. Poznanie samych narzędzi polityki handlowej wymaga ogromnej wiedzy i oczywiście dużo czasu. Sam nie mogłem tego opanować w tak krótkim okresie czasu jakim jest pisanie tego referatu. Zwracam również państwa uwagę na istotna rolę GATT, a później WTO w handlu międzynarodowym. Są to instytucje dążące do uwolnienia handlu na świecie i ich działania doprowadzą ostatecznie do powstania świata bez barier administracyjnych w zakresie wymiany handlowej . Ostatnia część mojego referatu przybliża symbolicznie jakie miejsce w handlu międzynarodowym zajmuje polska i jak dużo jest jeszcze do zrobienia w tym względzie. Miejmy nadzieje,że działania kolejnych rządów doprowadzą wreszcie do sytuacji, w której nie będziemy musieli się wstydzić na forum międzynarodowym. 17 Bibliografia. 1.J.Rymarczyk,Handel zagraniczny,PWE 2000r.Warszawa 2.B.Hoekman,M.M.Kostecki,Ekonomia światowego handlu,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2002r.Wrocław. 3.P.Krugman,M.Obstfeld,Międzynarodowe stosunki gospodarcze,PWN 2001r.Warszawa,str.63 4.www.gus.gov.pl 5.www.ikchz.warszawa.pl 18
