Problematyka komunikowania międzykulturowego

prof. Jerzy Zdanowski
Orientalizm
Problematyka komunikowania międzykulturowego
(wykład 30 godzin)
Celem wykładu jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami
komunikowania międzykulturowego odniesionymi do kontaktów między kulturą
europejską a światem islamu.
Przedstawione zostaną modele oraz aksjomaty
komunikowania. Omówione będą mechanizmy spotkania międzykulturowego oraz
zjawiska temu towarzyszące. W części dotyczącej kontaktów kultury europejskiej z
kulturami Bliskiego Wschodu punktem wyjścia będzie praca Edwarda Saida Orientalizm
oraz zawarte w niej trzy rozumienia terminu „orientalizm”. Przedstawione zostaną obrazy
Orientu muzułmańskiego powstałe w Europie oraz funkcje, jakie Orient odgrywał w
kulturze europejskiej. Pokazane zostaną filmy obrazujące główne zagadnienie. Studenci
przygotowują i przedstawią na zajęciach referat o wybranym przykładzie spotkania
między kulturą europejską a światem kultur pozaeuropejskich.
Tematy:
1. Komunikowanie międzykulturowe: pojęcia, terminy, teorie i modele. (3 marca 2011)
2. Wczesne europejskie obrazy islamu i Bliskiego Wschodu. (17 marca 2011)
3. Orient muzułmańskich w obrazach europejskiego Odrodzenia, Oświecenia i romantyzmu.
(31 marca 2011)
4. Orient w europejskiej historiozofii (zagadnienie azjatyckiego sposobu produkcji).
(14 kwietnia 2011)
5. Orientaliści i koncepcja Orientu mimetycznego. (12 maja 2011)
6. Orientalizm polityczny (lord Cromer i jego kontynuatorzy) (26 maja 2011)
7. Zachód w obrazach Orientu. (2 czerwca 2011)
Literatura:
Obowiązkowa: Edward Said, Orientalizm, Warszawa, Zysk i S-ka, 2005; L. Korporowicz,
Osobowość i komunikacja, Instytut Kultury, Warszawa, 1996, s. 149-159 (modele
komunikowania); Komunikacja międzykulturowa, red. A. Kapciak, L. Korporowicz, A. Tyszka,
Instytut Kultury, Warszawa, 1996, s. 59-77 (aksjomaty komunikowania); Jerzy Mikułowski
Pomorski, Komunikacja Międzykulturowa. Wprowadzenie, Wyd. AE w Krakowie, 2003, s. 5258; B. Olszewska-Dyoniziak, Człowiek-kultura-osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii
kulturowej, Atla2, Wrocław 2001, s. 147-157, 230-232.
Temat 2:
Problem: Jak kultura europejska wyjaśniała i porządkowała historię Wschodu i jaki był
mechanizm tego procesu? Jak można rozumieć termin „orientalizm”?
Zagadnienia: Orientalizm jako dziedzina wiedzy – zarys dziejów badań nad Orientem
(starożytność, pojęcie Orientu, pojęcia Lewant a Orient); Orient w literaturze europejskiej.
Literatura: E. Said, Orientalizm (Wstęp), s. 29-33); Jan z Damaszku o islamie, Pieśń o
Rolandzie; John V. Tolan, Mirror of Chivalry: Salah al-Din in the Medieval European
Imagination, [w:] Images of the Other. Europe and the Muslim World before 1700, red. David
Blanks, The American University in Cairo Press, Cairo 1997, s. 7-38; E. Said, Orientalizm, s. 90120 (Kreacyjna geografia i jej przedstawienia)
Temat 3:
Problem: Jakie funkcje pełnił Orient muzułmański w kulturze europejskiej?
Zagadnienia: Orient jako kultura ma pewne cechy.
Literatura: Dante, Boska komedia (fragment o Mahomecie); Charles Louis de Secondat
Montesquieu, Listy perskie; Cervantes, Don Kiszot; G. Byron, Giaur, Korsarz; Juliusz Słowacki
Listy do matki (opis Egiptu); E. Said, Orientalizm, s. 241-282. (Angielskie i francuskie
pielgrzymki i pielgrzymi)
Temat 4:
Problem: Kiedy i w jakiej formie Orient przedstawił się Europie materialnie? Znaczenie
Description de l’Egypte.
Zagadnienie: Orient to nie tylko kultura, ale również struktura społeczno-gospodarcza.
Literatura: M. Weber, Socjologia religii (fragmenty o prorokach ); J. Bartkiewicz,
Współczesny stan badań nad „azjatycką formacją społeczną”, „Acta Asiatica Varsoviensia”, nr
1, 1988, s. 10-26; J. Bartkiewicz, Teoria przedkapitalistycznej formacji społecznej w kulturach
orientalnych, Ossolineum, Wrocław, 1989, s. 3-38; Said, Orientalizm, s. 121-145
(Przedsięwzięcia)
Temat 5:
Problem: Dlaczego islam został określony przez zachodnich orientalistów jako system
mimetyczny?
Zagadnienia: ciągłość myślenia o Oriencie w zachodniej orientalistyce.
Literatura: Gustave E. von Grunebaum, Medieval Islam. A Study in Cultural Orientation, The
University of Chicago Press, Chicago 1971, s. 144-169, 337-347. E. Said, Orientalizm, s. 184218 (Silvestre de Sacy i Ernest Renan) oraz s. 9-24 (Przedmowa do wydania 2003).
Temat 6:
Problem: Jaką rolę pełnił orientalizm w stosunkach politycznych między Zachodem a
Wschodem? (tezy przemówienia lorda Balfoura o Oriencie z 13 czerwca 1910 r.)
Zagadnienie: Świat według lorda Cromera (orientalczyk jako rasa).
Literatura: E. Said, Orientalizm, s. 67-90 (znajomość Orientu).
Temat 7: Prezentacje studentów
Pytania dla całego wykładu
1. Jakie trzy rozumienia terminu „orientalizm” podaje Said?
2. Czy Orient jest bytem fizycznym, czy bytem kulturowym? (podaj argumenty na rzecz
jednego lub drugiego stanowiska)
3. Jak rozumiesz stwierdzenie Saida, że Orient został „zorientalizowany”? (stosunki siły
i dominacji)
4. Czy można wyzwolić się od postawy cromerowskiej przy badaniu Orientu? A od
europocentryzmu?
5. Czy uważasz, że Said ma rację utożsamiając „orientalizm” z „rasizmem”?
2