prognoza oddziaływania na środowisko projektu strategii rozwoju
advertisement
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ. Autor: mgr inż. Michał Dąbrowski Współpraca: mgr Krzysztof Żygowski mgr Łukasz Filo Gdaosk, sierpieo 2010 rok 1 Spis treści 1. Wstęp. ............................................................................................................................................. 4 1.1. Podstawy formalno – prawne. ................................................................................................ 4 1.2. Cel, zakres prognozy. ............................................................................................................... 4 1.3. Metodyka, wykorzystane materiały sporządzonej Prognozy. ................................................. 6 1.4. Proponowane w Strategii metody analizy skutków realizacji postanowieo jej oraz częstotliwośd ich przeprowadzania. ........................................................................................................ 7 2. Powiązania z innymi dokumentami na poziomie UE, kraju i regionu. ......................................... 11 2.1. Dokumenty UE....................................................................................................................... 11 2.2. Dokumenty krajowe .............................................................................................................. 12 2.3. Poziom regionalny ................................................................................................................. 14 2.4. Poziom lokalny....................................................................................................................... 14 3. Ogólna charakterystyka Strategii. ................................................................................................. 14 4. Analiza i ocena stanu środowiska na obszarze objętym Strategią. ............................................... 17 4.1. Położenie geograficzne, krajobraz, różnorodnośd biologiczna. ............................................ 17 4.2. Ludnośd.................................................................................................................................. 19 4.3. Stan powietrza atmosferycznego. ......................................................................................... 20 4.4. Powierzchnia ziemi. ............................................................................................................... 23 4.5. Wody powierzchniowe. ......................................................................................................... 23 4.5.1. Rzeki............................................................................................................................... 23 4.5.2. Jeziora. ........................................................................................................................... 26 4.5.3. Gospodarka wodno-ściekowa. ...................................................................................... 30 4.6. Wody podziemne. ................................................................................................................. 31 4.7. Klimat..................................................................................................................................... 32 4.8. Zabytki. .................................................................................................................................. 33 5. Stan istniejący oraz problemy istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów chronionych. .................................................................................. 33 5.1. Parki krajobrazowe. ............................................................................................................... 36 2 5.2. Obszary chronionego krajobrazu. .................................................................................................. 36 5.3. Rezerwaty przyrody. ....................................................................................................................... 36 5.4. Pomniki przyrody. ........................................................................................................................... 37 5.5. Natura 2000. ................................................................................................................................... 37 6. Opis stanu istniejącego środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt stanowiących przedmiot ochrony w obszarach Natura 2000. ........................................................................................................................ 38 7. Opis stanu istniejącego środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną. ....................... 62 8. Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływao na środowisko związanych z realizacją Strategii. ................................................................................................................................................ 62 8.1. Rodzaj i skala przewidywanych oddziaływao na środowisko. ............................................... 62 8.2. Miejsca problemowe wskazane przez uczestników debat.................................................... 74 8.3. Oddziaływanie Strategii na środowisko w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi. .................. 77 9. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko. ................................... 78 10. 10.1. Ocena Strategii z punktu widzenia możliwości ograniczenia wpływu na środowisko. ............. 79 Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą. .. 79 10.2. Propozycje rozwiązao alternatywnych w stosunku do przewidywanych w projekcie wraz z uzasadnieniem ich wyboru. ................................................................................................................... 80 10.3. 11. Prognozowane zmiany stanu środowiska w wypadku zaniechania realizacji Strategii......... 82 Uwagi i wnioski koocowe. ......................................................................................................... 82 11.1. Wnioski i zalecenia dot. realizacji Strategii. .......................................................................... 82 11.2. Propozycje dotyczące monitorowania zmian w środowisku. ................................................ 83 12. Streszczenie. .............................................................................................................................. 84 13. Literatura i materiały źródłowe. ................................................................................................ 87 3 1. Wstęp. 1.1. Podstawy formalno – prawne. Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko została sporządzono dla projektu „Strategii Rozwoju Społeczno Gospodarczego Ziemi Kościerskiej” zwanego dalej „Strategią”. Prognoza przygotowana została przez przedsiębiorstwo European Projects Group Sp. z o.o. Podstawę prawna sporządzenia prognozy stanowią: Prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.2001 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 902 z późn. zm.); Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 03.10.2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227) Oraz na szczeblu międzynarodowym: Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, Dyrektywy 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska Koniecznośd wykonania niniejszej prognozy wynika z ustawy z dn. 03.10.2008 o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,. Zgodnie z art. 51 ust. 1 tej ustawy nakłada obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko między innymi do projektów strategii, art. 46, ust. 1 pkt. 2. Przy opracowywaniu niniejszej prognozy kierowano się wytycznymi stawianymi przez Paostwowy Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Gdaosku – zgodnie z ustawą z dn. 03 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, art. 58 ust. 1 pkt. 2 oraz Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska – art. 57 ust. 1 pkt. 2. 1.2. Cel, zakres prognozy. Celami przeprowadzenia niniejszej prognozy oddziaływania na środowisko były: Ocena stopnia i sposobu uwzględnienia zagadnieo ochrony środowiska; Ocena potencjalnych skutków środowiskowych wdrażania zapisów Strategii wraz z oceną potencjalnie utraconych szans na zrównoważony rozwój w związku z niewykorzystaniem w pełni możliwości wdrażania Strategii; Przygotowanie rekomendacji wraz z rozwiązaniami alternatywnymi, które pozwolą na udoskonalenie koocowej wersji Strategii; Sformułowanie tekstu w sposób umożliwiający przeprowadzenie konsultacji społecznych. 4 Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227) prognoza została opracowana na podstawie art. 51 ust. 2 powyższej ustawy i: 1. Zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowieo projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacja o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2. Określa analizuje i ocenia: a) Istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c) Istniejące problemy ochrony środowiska z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczącej obszarów podlegającej ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnie 2004 r. o ochronie przyrody, d) Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na cele i podmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralnośd tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności: Różnorodnośd biologiczną, Ludzi, Zwierzęta, Rośliny, Wodę, Powietrze, Powierzchnię ziemi, Krajobraz, Klimat, Zasoby naturalne, Zabytki, Dobra materialne, Z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3. Przedstawia: a) Rozwiązanie mające na cele zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływao na środowisko mogących byd rezultatem realizacji 5 b) projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i podmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralnośd tego obszaru, Biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralnośd tego obszaru – rozwiązania alternatywne do rozwiązao zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonywania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązao alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. W trakcie sporządzania prognozy dodatkowo kierowano się wytycznymi: Paostwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdaosku (zgodnie z pismem SE.NS80/490/84zp/BK/10 z dn. 16.06.2010 r.): 1. Zakres informacji, który winny byd zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju Społeczno – gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010-2025 prognozy jest zgodny z zapisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdaosku (zgodnie z pismem nr RDOŚ-22-WOO7040/29/10/ER): 1. Zaproponowania wymogów, jakie należy spełnid podczas przygotowania do realizacji zadao wyznaczających ramy dla późniejszych realizacji konkretnych przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko; 2. Wskazania potencjalnych miejsc konfliktogennych, a następnie zaproponowania rozwiązao alternatywnych oraz/lub konkretnych rozwiązao minimalizujących adekwatnych do skali i rodzaju negatywnego oddziaływania oraz charakteru obszaru; 3. Uwzględnienia działao chroniących zdrowie ludzi, w szczególności związanych z zabezpieczeniem przed ponadnormatywnym zanieczyszczeniem powietrza, hałasem. 1.3. Metodyka, wykorzystane materiały sporządzonej Prognozy. Prognozę oddziaływania na środowisko Strategii sporządzono przy zastosowaniu metod opisowych dotyczących charakterystyki istniejącego stanu zasobów środowiska ze szczególnym uwzględnieniem przewidywanych znaczących oddziaływao oraz obszarów prawnie chronionych i tendencji niektórych zjawisk, procesów przyrodniczych. Ponadto w prognozie uwzględniono informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla przyjętych dokumentów powiązanych z projektem dokumentu, w tym dla: Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2013; 6 Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego do 2020 r.; Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2004 – 2007 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008 - 2011; Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 - 2015; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich; oraz: Polityka Ekologiczna Paostwa na lata 2009 – 2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016, Rada Ministrów, Warszawa, 2008 r.; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313); Aktualizacja Shadow List obszarów siedliskowych Natura 2000 w Polsce, aneks do raportu na temat reprezentatywności ujęcia gatunków i siedlisk przyrodniczych z Dyrektywy Siedliskowej, Klub Przyrodników, PTOP, WWF, 2006 r.; Raport o stanie środowiska w woj. Pomorskim w 2008 r.; Ocenie rocznej jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2007, opracowanie WIOŚ; Publikacja GUS – Ochrona Środowiska 2008 r. Oceny oddziaływao na poszczególne komponenty oraz środowisko, jako całości oraz analiz jakościowych oparto na dostępnym danych paostwowego monitoringu środowiska, Programu Ochrony Środowiska Powiatu Kościerskiego oraz identyfikacji i wartościowaniu skutków przewidywalnych zmian w środowisku z zastosowaniem metod sieciowych i macierzy oddziaływao. Ponadto w Prognozie wykorzystano podstawy metodyczne zawarte w Metodyce postępowania w sprawie prognozy oddziaływania na środowisko dla Narodowego Planu Rozwoju opracowanej przez Ministerstwo Środowiska. Podczas opracowywania niniejszego dokumentu bardzo istotne znaczenie miały konsultacje społeczne, mające na cele identyfikację problemów i barier związanych poszanowaniem środowiska naturalnego oraz wypracowaniu optymalnych rozwiązao. 1.4. Proponowane w Strategii metody analizy skutków realizacji postanowień jej oraz częstotliwość ich przeprowadzania. System pomiaru efektów realizacji poszczególnych priorytetów oparty jest o osiem specyficznych, obiektywnych i weryfikowalnych wskaźników. Przyjęto po dwa dla każdego z priorytetów Strategii. Dla każdego z priorytetów jeden ze wskaźników ma charakter ilościowy, a drugi – jakościowy. Strategia przewiduje prowadzenie pomiaru efektu realizacji poprzez wskaźniki: 7 Tab. 1. Wykaz wskaźników służących pomiarowi stopnia realizacji celów strategicznych. Numer priorytetu Nazwa priorytetu Wskaźniki I KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARCZA I ATRAKCYJNOŚĆ Liczba zrealizowanych przedsięwzięć w ramach każdego z celów operacyjnych Wskaźniki osiągnięcia celu strategicznego w priorytecie: Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców nie mniejsza niż przeciętna w województwie pomorskim Dobra ocena klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej i inwestowania na terenie Ziemi Kościerskiej przez przedsiębiorców Źródło: dane GUS oraz badania klimatu dla przedsiębiorczości na Ziemi Kościerskiej Okres pomiaru: co min. 5 lat Liczba zrealizowanych przedsięwzięć w ramach każdego z celów operacyjnych II III IV DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA I SPÓJNOŚĆ WEWNĘTRZNA Wskaźniki osiągnięcia celu strategicznego w priorytecie: Przeciętny czas dojazdu do Aglomeracji Trójmiejskiej komunikacją publiczną poniżej 60 minut Dobra ocena wewnętrznej dostępności i spójności komunikacyjnej przez większość mieszkańców Ziemi Kościerskiej i turystów Źródło: badania dostępności komunikacyjnej Ziemi Kościerskiej Okres pomiaru: co min. 5 lat ŚRODOWISKO I RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW Liczba zrealizowanych przedsięwzięć w ramach każdego z celów operacyjnych ZASOBY LUDZKIE I ZINTEGROWANE SPOŁECZEŃSTWO Liczba zrealizowanych przedsięwzięć w ramach każdego z celów operacyjnych Wskaźniki osiągnięcia celu strategicznego w priorytecie: Brak przekroczenia ustawowych norm zanieczyszczenia powietrza i wody na całym obszarze Ziemi Kościerskiej Dobra ocena stanu środowiska naturalnego i wykorzystania zasobów obszaru przez większość mieszkańców Ziemi Kościerskiej i turystów Źródło: badania czystości środowiska (WIOŚ) oraz badania własne Okres pomiaru: co min. 5 lat Wskaźniki osiągnięcia celu strategicznego w priorytecie Zdawalność egzaminów przez uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich nie niższa niż przeciętna w województwie pomorskim Liczna organizacji pozarządowych na 1000 mieszkańców nie niższa niż przeciętna w województwie pomorskim Źródło: dane Kuratorium Oświaty oraz badania aktywności obywatelskiej mieszkańców Ziemi Kościerskiej Okres pomiaru: co min. 5 lat; Podczas realizacji i monitoringu ewaluacji Strategii wezmą udział następujące organy: Tab. 2. Zadania i kompetencje organów realizujących strategię. Lp. Nazwa organu Funkcja w systemie realizacji strategii Przewodniczący Sposób powołania organu i podejmowania decyzji 1 RADA POWIATU KOŚCIERSKIEGO Nadzór nad realizacją Strategii Przewodniczący Rady Powiatu Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym oraz przepisami 8 Podejmowanie uchwał w sprawie zmiany treści Strategii wewnętrznymi Powiatu Kościerskiego 2 ZARZĄD POWIATU KOŚCIERSKIEGO Nadzór nad realizacją Strategii Przygotowywanie projektów zmian treści Strategii dla Rady Powiatu Starosta Powiatu Kościerskiego Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym oraz przepisami wewnętrznymi Powiatu Kościerskiego 3 ZESPÓŁ STRATEGICZNY Decydowanie o bieżących kierunkach działania i realizacji zadao strategicznych Starosta Powiatu Kościerskiego Automatycznie wchodzą w jego skład wójtowie (burmistrzowie) gmin Powiatu Kościerskiego oraz Starosta Powiatu Kościerskiego Decyzje podejmowane są kolegialnie w drodze konsensusu 4 ZESPÓŁ MONITORUJĄCY Opiniowanie raportów z realizacji strategii Proponowanie kierunków działao i zmian w Strategii do Zespołu Strategicznego i Zarządu Powiatu Kościerskiego Przewodniczący Rady Powiatu Kościerskiego Osoby odpowiedzialne za koordynowanie polityki rozwoju w gminach Powiatu Kościerskiego oraz Starostwa Powiatowego oraz przedstawiciele instytucji publicznych, organizacji pozarządowych i branży z obszaru Powiatu Kościerskiego, Członkowie Zespołu są powoływani i odwoływani przez Zarząd Powiatu Kościerskiego Decyzje Zespołu podejmowane są większością głosów 5 KOORDYNATOR Monitoring i ewaluacja Strategii, koordynacja prac i spotkao, sprawozdawczośd Naczelnik Wydziału Rozwoju Starostwa Powiatowego w Kościerzynie, Pracownicy Wydziału Rozwoju Starostwa Powiatowego, odpowiedzialnego za rozwój powiatu, podlegli Naczelnikowi Wydziału oraz ew. firma / instytucja wspomagająca proces ewaluacji. Monitoring realizacji Strategii w oparciu o przygotowaną ewaluację realizacji Strategii (ankiety i ew. ewaluacja dokonana przez zewnętrznego audytora) wydział odpowiedzialny za rozwój powiatu przygotowuje corocznie (w II kwartale) raport z realizacji Strategii. Raport zawiera ocenę ilościową i jakościową podejmowanych działao (opisaną w systemie monitoringu Strategii, propozycje ew. zmian Strategii oraz rekomendacje dotyczące zakresu podejmowania dalszych działao związanych z realizacją Strategii). 9 Dokument ten przedkładany jest w III kwartale pod obrady Zespołu Monitorującego, który na podstawie raportu przedkłada rekomendacje działao dla Zespołu Strategicznego. W III kwartale Zespół Strategiczny podejmuje w oparciu o rekomendacje Zespołu Monitorującego uchwałę o określeniu zadao do realizacji w kolejnym roku realizacji Strategii, ujmując jednocześnie te zadania i projekty oraz działania związane z ich realizacją wraz z zabezpieczeniem zasobów niezbędnych do ich realizacji (finansów i zasobów osobowych) w budżetach i planach działania jednostek odpowiedzialnych za realizację Strategii oraz określają podjęcie określonych działao lobbingowych oraz wspierających realizację Strategii wobec podmiotów zewnętrznych. Taki podział pozwala na efektywne wdrażanie strategii, sprawne podejmowanie decyzji operacyjnych i monitoring oraz ewaluację Strategii oraz możliwośd jej dostosowania do zmian w otoczeniu. Podsumowanie: W dokumencie opisano sposób, częstotliwośd i zakres raportowania poszczególnym podmiotom odpowiedzialnym za monitoring i ewaluację Strategii (koordynator, zespół monitorujący, zespół strategiczny, zarząd powiatu, rada powiatu). System ten wynika wprost z systemu realizacji Strategii. Wśród wielu zaproponowanych wskaźników monitorowania najistotniejsze z punktu ochrony środowiska (priorytet III) są: Liczba zrealizowanych przedsięwzięd; Wskaźniki osiągnięcia celu strategicznego w priorytecie: Brak przekroczenia ustawowych norm zanieczyszczenia powietrza i wody na całym obszarze Ziemi Kościerskiej Dobra ocena stanu środowiska naturalnego i wykorzystania zasobów obszaru przez większośd mieszkaoców Ziemi Kościerskiej i turystów Źródło: badania czystości środowiska (WIOŚ) oraz badania własne Okres pomiaru: co min. 5 lat Skuteczny proces ewaluacji wymaga dobrania właściwych wskaźników do monitorowania w nawiązaniu do ustalonych w Strategii priorytetów. Zestaw ustalonych wskaźników nie odnosi się wprost do działao związanych z ochroną przed nadmierną penetracją i degradacją środowiska przyrodniczego czy różnorodności biologicznej. Zaproponowane typy wskaźników określają zarówno dziedziny podlegające ocenie, jak również parametry liczbowe. Wskaźniki na poziomie priorytetów są ogólne jednakże sposób ich monitorowania m.in. badania czystości środowiska (WIOŚ) zapewni obiektywną weryfikację wdrażanej Strategii z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego. Jedyną niedogodnością jest sposób przedstawiania wyników przez WIOŚ, który koncentruje się na całej strefie kościersko-kartuskie, a nie na samym Powiecie Kościerskim. Dlatego też sugeruje się, iż badania własne prowadzone powinny byd nie rzadziej niż 3 lata. Tak sformułowane wskaźniki oraz źródło ich weryfikacji, pomimo iż zawierają duży stopieo zgeneralizowania, w sposób właściwy określą stopieo poprawy bądź degradacji środowiska naturalnego. Dadzą obraz nie tylko wdrażaniu Priorytetu III, a całej Strategii. 10 2. Powiązania z innymi dokumentami na poziomie UE, kraju i regionu. Każdy dokument o charakterze kierunkowym wyrażający wolę polityczną dla przyszłych zamierzeo tworzony jest w oparciu, m.in. o uwarunkowania zewnętrzne, na które składają się ustalenia innych dokumentów na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. W dokumentach tych ważne miejsce zajmują zagadnienia ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. 2.1. Dokumenty UE. Ochrona środowiska jest przedmiotem regulacji wspólnotowej głównie w postaci dyrektyw UE transponowanych następnie do prac poszczególnych krajów członkowskich. Jeśli chodzi o zasadę zrównoważonego rozwoju, która jest przedmiotem głównie dokumentów kierunkowych o charakterze politycznym, to pojęcie nie jest rozumiane jednoznacznie, a jego aktualną interpretację zawierają materiały opublikowane w 2005 r. Strategia oraz Prognoza Oddziaływania na Środowisko bazują na założeniach i są zgodne z celami zawartymi w dokumentach dotyczących ochrony środowiska o charakterze międzynarodowym. Najważniejsze dla tych zagadnieo są następujące dokumenty: Międzynarodowa ochrona środowiska – „Globalny Program Działao Szczytu Ziemi: Agenda 21” Jeden z najważniejszych programów międzynarodowych dotyczący zrównoważonego rozwoju ludzkości i ochrony zasobów środowiska naturalnego. Przewiduje on działania na poziomie globalnym, narodowym i lokalnym prowadzone w celu koordynacji wysiłków w rozwiązywaniu problemów światowej ekologii i polityki rozwoju. Program dotyczy wszystkich dziedzin życia, w których człowiek oddziałuje na środowisko. Najważniejsze założenia i cele Agendy 21 to m.in.: ochrona i wspomaganie zdrowia człowieka; zrównoważony rozwój osiedli ludzkich (powstrzymanie kryzysu ekologicznego miast) ochrona atmosfery (przeciwdziałanie efektowi cieplarnianemu, zanikaniu warstwy ozonowej, kwaśnym deszczom); bezpieczne wykorzystanie toksycznych substancji chemicznych; bezpieczne gospodarowanie odpadami stałymi i ściekowymi, niebezpiecznymi i radioaktywnymi; zrównoważone gospodarowanie gruntami rolnymi; powstrzymanie niszczenia lasów; ochrona i zagospodarowanie zasobów wód słodkich; zachowanie różnorodności biologicznej (krajowe oceny różnorodności biologicznej, opracowanie strategii ich zachowania); przeciwdziałanie pustynnieniu i suszy; edukacja ekologiczna. 11 Szósty Program Działao Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska. Obecnie obowiązuje Program na lata 2002 – 2012. Wyróżnia on następujące obszary priorytetowe: Zmiany klimatu; Ochrona przyrody i bioróżnorodnośd; Środowisko i zdrowie; Zasoby naturalne i odpady. Program ten promuje pełną integrację wymagao ochrony środowiska z innymi politykami i działaniami Wspólnoty. Zgodnie z założeniami Programu, wszelkie działania podejmowane na poziomie Wspólnoty cechowad powinno całościowe podejście do zagadnieo ochrony środowiska i zdrowia ludzi, z uwzględnieniem wymagao zrównoważonego rozwoju. Strategia Lizbooska (powstała w 2000 r.). Zakłada przekształcenie UE w ciągu dziesięciu lat w najbardziej konkurencyjną gospodarkę światową. Wyznacza ona 5 głównych obszarów działao: gospodarki opartej na liberalizacji, wiedzy i integracji rynków, przedsiębiorczości, spójności społecznej (m.in. zatrudnienie, edukację, zabezpieczenie społeczne). Piątym obszarem jest zrównoważony rozwój, a w nim 4 priorytety: zapobieganie zmianom klimatu, gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona zdrowia i przeciwdziałanie presjom ze strony transportu. W tym ujęciu zrównoważony rozwój sprowadza się do ochrony środowiska. Zrównoważona Europa dla lepszego świata, tzw. Strategia z Goeteborga1. Ze względu na środowisko założenia lizbooskie zostały uzupełnione o elementy trwałego i zrównoważonego rozwoju w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego. Dotyczy ona najpoważniejszych zagrożeo dla zrównoważonego rozwoju w Europie i na świecie, tak zwanych tendencji niezrównoważonych. Należą do nich: Zmiany klimatyczne; Zdrowie publiczne; Transport i wykorzystanie gruntów; Zarządzanie zasobami naturalnymi; Wyzwania związane ze starzeniem się społeczeostwa; Ubóstwo i wyłączenie społeczne. 2.2. Dokumenty krajowe Najważniejszymi dokumentami na poziomie krajowym są: Konstytucja Rzeczpospolitej Polski. 1 Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej, komunikat Komisji, COM (2001)264, Bruksela 2001. 12 W art. 5 i 74 zawiera zrównoważony rozwój jako zasadę, którą winno się kierowad Paostwo, Ustawa prawo ochrony środowiska oraz ustawy jej pokrewne zobowiązujące do kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju w różnych etapach działao: planistycznych, realizacyjnych i zarządzania. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Wyznacza ona podstawy i związki dla rozwoju wiążące politykę społeczną, gospodarczą, ochrony środowiska oraz gospodarki przestrzennej i regionalnej w Polsce. II Polityka Ekologiczna Paostwa Zawiera cele, zasady i działania tej polityki oraz narzędzia instytucjonalne, prawne, gospodarcze mające zapewnid jej realizacje dla trzech horyzontów roku 2002, 2010 i do 2025 roku. Polityka Ekologiczna Paostwa na lata 2009 – 2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016. Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej paostwa jest zapewnienie bezpieczeostwa ekologicznego kraju (mieszkaoców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno – gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowieo Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska. Stąd kierunkami działao systemowych Polityki ekologicznej są: Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych; Zarządzanie środowiskowe; Udział społeczeostwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska; Rozwój badao i postęp techniczny; Odpowiedzialnośd za szkody w środowisku; Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym; Oprócz powyższych dokumentów, szczególne znaczenie mają w kształtowaniu nowej polityki ekologicznej: Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, Krajowy Program Zwiększenia Lesistości, Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej. Nadrzędne dokumenty do Programu to Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007 – 2013. Problematyka rozwoju zrównoważonego należy do ważniejszych problemów rozwoju kraju i jest uwzględniona w NSRR. 13 2.3. Poziom regionalny Wśród dokumentów kierunkowych na poziomie regionalnym są: Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego na lata 2004 – 2013 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. 2.4. Poziom lokalny Powiązanie z dokumentami na szczeblu lokalnym: Program ochrony środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015 Plan gospodarki odpadami dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 -2015. 3. Ogólna charakterystyka Strategii. Dokument Strategii został opracowany przez reprezentantów społeczności Powiatu Kościerskiego. Proces przygotowania dokumentu nadzorował powołany przez Zarząd Powiatu Kościerskiego Zespół ds. Strategii Społeczno-Gospodarczej Ziemi Kościerskiej, który monitorował i wspierał pracę zespołu ekspertów firmy Doradztwo i Szkolenia TREK Jacek Zdrojewski, zajmującej się opracowaniem treści dokumentów, wchodzących w skład Strategii. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010-2025 jest dokumentem długookresowym, wyznaczającym kierunki rozwoju Ziemi Kościerskiej w perspektywie 15 lat, do roku 2025. Poprzez pojęcie „Ziemi Kościerskiej” w dokumencie rozumie się obszar ograniczony granicami administracyjnymi Powiatu Kościerskiego, w którego skład wchodzą gminy: Dziemiany, Karsin, Liniewo, Lipusz, Kościerzyna, Miasto Kościerzyna, Nowa Karczma, Stara Kiszewa. Strategia składa się z następujących elementów: Diagnozy prospektywnej sytuacji Powiatu Kościerskiego i jego uwarunkowao przestrzennych Raportu z konsultacji społecznych oraz wniosków z ewaluacji funkcjonującej do roku 2010 Strategii Rozwoju Gospodarczego Ziemi Kościersko-Zaborskiej Właściwego dokumentu Strategii, zawierającego analizę SWOT, prognozę trendów rozwojowych w zakresie objętym Strategią, definiującego wizję, cel nadrzędny, misję i 14 priorytety oraz cele strategiczne i operacyjne oraz założenia do realizacji i monitoringu Strategii. Taki podział dokumentu pozwolił na wyodrębnienie od siebie stosunkowo dużej objętościowo części diagnostycznej i sprawozdawczej oraz krótszej części prognostycznorealizacyjnej, wyznaczającej kierunki działania oraz system realizacji. Dokument Strategii wskazuje priorytety i cele strategiczne, zakładane do osiągnięcia w roku 2025, uszczegóławiające działania określone w misji. Wskazuje również kto i w jakim zakresie będzie odpowiedzialny za ich realizację i monitoring. W procesie opracowania Strategii zastosowano następujące metody i narzędzia: Analizę (metodą desk research) dostępnych źródeł informacji m.in. statystyk GUS, badao i analiz zleconych w roku 2009 przez Powiatowy Urząd Pracy, prognoz i analiz Instytutu Badao Nad Gospodarką Rynkową oraz innych źródeł, planów i strategii szczebla unijnego, krajowego, regionalnego i lokalnego; Analizę SWOT (sił, słabości, szans i zagrożeo), uzupełnioną o analizę interesariuszy – grup interesu, zainteresowanych rozwojem powiatu; Prognozowanie scenariuszowe (z zastosowaniem metod eksperckich – burzy mózgów, dyskusji panelowych), w tym również uwzględniającego elementy metodologii foresight, poprzez uspołecznienie i tworzenie wizji scenariuszy rozwoju powiatu w ramach otwartych konsultacji oraz wywiadów i opinii ekspertów zewnętrznych. Cel nadrzędny Strategii: Zwiększenie konkurencyjności gospodarki lokalnej; Poprawę dostępności komunikacyjnej i spójności wewnętrznej obszaru; Poprawę stanu środowiska naturalnego; Podniesienie umiejętności i aktywności mieszkaoców Ziemi Kościerskiej. Cel ten realizowany będzie w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju społeczeostwa i gospodarki, z poszanowaniem środowiska naturalnego, w oparciu o racjonalne wykorzystanie zasobów obszaru oraz partnerstwo trójsektorowe, dialog społeczny i współpracę wszystkich odpowiedzialnych za realizację Strategii podmiotów, osób i instytucji. 15 Priorytety działao strategicznych: Priorytet 1: Konkurencyjnośd gospodarcza i atrakcyjnośd Cel operacyjny I.1.: Tworzenie sprzyjającego klimatu dla rozwoju gospodarki i przedsiębiorczości Cel operacyjny I.2.: Wsparcie kluczowych branż gospodarki obszaru Ziemi Kościerskiej Cel operacyjny I.3.: Systemowe wsparcie promocji gospodarczej i turystycznej oraz pozyskiwania nowych inwestorów Priorytet 2: Dostępnośd komunikacyjna i spójnośd wewnętrzna Cel operacyjny II.1.: Poprawa dostępności do Aglomeracji Trójmiejskiej i sąsiednich obszarów Cel operacyjny II.2.: Wzmacnianie roli Kościerzyny jako regionalnego węzła transportowego Cel operacyjny II.3.: Poprawa lokalnej infrastruktury podstawowej warunkującej dostępnośd i spójnośd wewnętrzną Priorytet 3: Środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów Cel operacyjny III.1.: Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez działania inwestycyjne i informacyjno – edukacyjne oraz koordynację działao Cel operacyjny III.2.: 16 Planowanie i zagospodarowanie uwzględniające zrównoważone wykorzystanie czynników rozwoju obszaru Cel operacyjny III.3.: Racjonalne wykorzystanie zasobów Ziemi Kościerskiej Priorytet 4: Zasoby ludzkie i zintegrowane społeczeostwo Cel operacyjny IV.1.: Zwiększenie aktywności, kompetencji i mobilności zawodowej mieszkaoców Ziemi Kościerskiej Cel operacyjny IV.2.: Poprawa podstawowej infrastruktury społecznej oraz zwiększanie zakresu i jakości usług dla mieszkaoców Cel operacyjny IV.3.: Wzmacnianie tożsamości regionalnej i integracja społeczeostwa obszaru 4. Analiza i ocena stanu środowiska na obszarze objętym Strategią. 4.1. Położenie geograficzne, krajobraz, różnorodność biologiczna. Powiat kościerski - Serce Kaszub położony jest na Pojezierzu Kaszubskim, które terytorialnie zajmuje środkowo – południową częśd województwa pomorskiego. Ciekawostką jest fakt, że właśnie na terenie powiatu - na terenie gminy Kościerzyna w miejscowości Kłobuczyno znajduje się środek województwa pomorskiego. Powierzchnia powiatu wynosi 1.165, 85 km2, co stanowi 6,4% całej powierzchni województwa. Z czego lasy to 51 754 ha, użytki rolne 49 011 ha, a wody 5 924 ha. Powiat Kościerski zajmuje 8 miejsce w województwie pomorskim pod względem wielkości. Od strony południowej Powiat Kościerski graniczy z powiatem starogardzkim i chojnickim, od wschodniej z powiatem starogardzkim i gdaoskim, od północnej z powiatem kartuskim a od zachodniej z powiatem bytowskim. Granica z Aglomeracją Trójmiejską została dodatkowo zaznaczona na rysunku kolorem czerwonym. Odległości od stolicy powiatu – miasta Kościerzyny – do ważniejszych ośrodków regionalnych wynoszą odpowiednio: Do Gdaoska 56 kilometrów (lotnisko w Rębiechowie – 51 kilometrów); 17 Do Kartuz 30 kilometrów; Do Bytowa 35 kilometrów; Do Starogardu Gdaoskiego 51 kilometrów; Do Tczewa 66 kilometrów; Do Lęborka 70 kilometrów. Rys. 1. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle województwa pomorskiego i zidentyfikowanych na jego terenie obszarów problemowych R Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, UMWP 2009 18 Rzeźba powierzchni powiatu jest zróżnicowana, z uwagi na odmienne cechy przestrzeni poszczególnych części powiatu, znajdujące się na terenie różnych jednostek fizycznogeograficznych. Aż 4,7% powierzchni powiatu zajmują jeziora i rzeki. Cała rzeźba terenu ma swój związek z procesami glacjalnymi, a główne formy terenu ukształtowane zostały zaledwie kilkanaście tysięcy lat temu podczas ostatniego zlodowacenia w epoce późnego plejstocenu. Wówczas w wyniku następujących po sobie faz stagnacji i regresu lodowca ukształtowany został krajobraz pojezierza, z Źródło: www.pow-koscierzyna.home.pl charakterystycznymi wałami moren czołowych, rynnami jezior, falistym krajobrazem moren dennych oraz nizin sandrowych, utworzonych z piasków wymywanych przez rzeki wypływające z czoła lądolodu, urozmaiconych przez jeziora wytopiskowe. Znaczny jest, typowy dla obszarów pojeziernych, udział terenów bezodpływowych. Powierzchniowo przeważającą formą ukształtowania są faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe, niższe niż w sąsiadującym powiecie kartuskim. W północnej części powiatu różnice wysokości są większe (z kulminacją w okolicach Gostomia). Im dalej na południe tym krajobraz staje się bardziej wyrównany a wzniesienia niższe. Specyfika środowiska przyrodniczego Pojezierza Kaszubskiego i jego duże urozmaicenie sprawia, że występuje tu duża wewnętrzna ekspozycyjnośd krajobrazowa oraz nagromadzenie wielu lokalnych wnętrz krajobrazowych. Moreny czołowe tworzą ciągi wzgórz i pagórków, układające się zgodnie z fazami cofania się lądolodu. Charakterystyczne są liczne zagłębienia terenu, wypełnione często jeziorami, powstałe w wyniku wytapiania się brył martwego lodu, pozostałego po wycofaniu się lodowca. Częśd północna Pojezierza ma wysokie walory przyrodnicze i turystyczne, częśd południowa i wschodnia pojezierza ma walory umiarkowane i specyfikę bardziej rolniczą. Podobny, nieco bardziej wyrównany (moreny denne) charakter ma niewielki fragment południowo-wschodni powiatu, znajdujący się na terenie Pojezierza Starogardzkiego. Obszar Borów Tucholskich, jak również Równiny Charzykowskiej, cechuje występowanie rozległych pól sandrowych, urozmaiconych przez rynny jeziorne, doliny rzeczne i liczne jeziora wytopiskowe. Najważniejszym kompleksem jezior jest zespół Jezior Wdzydzkich, będących jednocześnie jednym z największych i najgłębszych akwenów Pojezierza Pomorskiego. 4.2. Ludność. Obszar Powiatu Kościerskiego2 zamieszkuje 67 774 osób w koocu roku 2008. Gęstośd zaludnienia wynosi 58 osób/km2. Jest to ok. 3% ogółu mieszkaoców województwa pomorskiego, co daje 11 miejsce w województwie pomorskim pod względem ludności), z czego 23 028, czyli ok. 35%, w sześdsetletnim mieście Kościerzyna, które jest siedzibą władz miasta i powiatu oraz jego centrum 2 Dane: Główny Urząd Statystyczny 19 społecznym, gospodarczym, kulturalnym i administracyjnym. Pozostała częśd ludności mieszka na wsi. We wsiach powyżej 1 000 osób mieszka prawie 26 % ludności, we wsiach poniżej 500 mieszkaoców niemal tyle samo co w mieście Kościerzyna. Spośród 7 gmin wiejskich tworzących powiat, największą pod względem powierzchni i liczby mieszkaoców jest gmina Kościerzyna, natomiast najmniejszą gmina Lipusz. Większośd ludności powiatu etnicznie stanowią osoby wiążące swoje korzenie z tutejszą Ziemią i tradycją Kaszubską. Ludnośd wiejska (ponad dwie trzecie ogółu ludności) w powiecie rozmieszczona jest nierównomiernie, czego przyczyną są duże obszary leśne zajmujące znaczną częśd powiatu. W zachodniej i południowo-zachodniej części powiatu wyodrębniają się wśród lasów cztery enklawy, w tym z najbardziej oddaloną gminą Karsin. Zachodnia i południowozachodnia częśd powiatu to rejon zamieszkały przez 27 tys. ludności na obszarze gmin: Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa i większej części gminy wiejskie Kościerzyna. 4.3. Stan powietrza atmosferycznego. Opis stanu powietrza atmosferycznego sporządzono w oparciu o dane zawarte w „Ocenie rocznej jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2007” opracowanej przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdaosku. Oceny takiej dokonuje się ze względu na kryteria ochrony zdrowia i ochrony roślin, przy czym oceny ze względu na ochronę roślin nie wykonuje się w strefach miejskich. W opracowaniu tym ujęto wartości skumulowane dla strefy kościersko-kartuskiej. Zakres pomiarów obejmuje następujące związki: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, sumę tlenków azotu, pył zawieszony PM 10, tlenek węgla, benzen, ozon, benzopiren, oznaczenie metali w pyle zawieszonym (ołów, kadm, nikiel, arsen). Emisja substancji, które przekroczyły wartości dopuszczalne, do powietrza atmosferycznego: pył zawieszony PM 10 – jego źródłem jest przemysł energetyczny, procesy produkcyjne, ruch drogowy, rozładunek materiałów sypkich oraz pylenie wtórne z podłoża. Jego obecnośd stwierdzono w strefie kartusko-kościerskiej (dwie stacje SANEPID w Kościerzynie. W porównaniu z rokiem 2008 uległa nieznacznemu pogorszeniu. Głównym źródłem tego zanieczyszczenia w rejonie przekroczeo są paleniska domowe wchodzące w skład niskiej emisji. Obniżenie emisji tego czynnika wiązało się ze zmniejszeniem emisji pyłu z wszelkich źródeł energetycznych. 20 Benzopiren – zagrożone jest osiągnięcie poziomu docelowego, z terminem jego osiągnięcia w 2013 r., w strefie kartusko-kościerskiej (stacja SANEPID w Kościerzynie). Z uwagi na wysoki poziom tej substancji w powietrzu konieczne jest wzmocnienie monitoringu dla tego wskaźnika. Benzopiren wykrywalny jest w powietrzu w okresie grzewczym (latem praktycznie spadają do zera), a jego głównym źródłem są niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi. Ozon - zachowane są poziomy docelowe założone do osiągnięcia w 2010 r. w całym województwie, jednak zagrożone są poziomy celów długoterminowych dla ozonu ustalonych na rok 2020. Nie są dotrzymane standardy emisji tej substancji. W zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego największy udział ma spalanie paliw w celach energetycznych oraz w komunikacji. Komunikacja jest jednym z największych źródeł zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w dolnych warstwach atmosfery. Zanieczyszczenie powietrza powodowane przez komunikację najbardziej uciążliwe jest wzdłuż ulic o dużym natężeniu ruchu pojazdów w gęstej zabudowie miejskiej, a także wzdłuż dróg. 21 Tab. 3 Zestawienie wyników pomiarowych dla Powiatu Kościerskiego. Rodzaj pomiaru Prowadzący pomiar Manualny Pasywny WSSE WIOŚ Manualny Pasywny WSSE WIOŚ Manualny Reflektometr WSSE WSSE Stacja Średnia roczna [µ/m3] Zestawienie wyników pomiarowych dwutlenku siarki Kościerzyna, ul. Rynek 3,99 Kościerzyna 6,46 Sarnowy 2,78 Nowa Karczma 6,40 Stara Kiszewa 3,45 Zestawienie wyników pomiarowych dwutlenku azotu Kościerzyna, ul. Rynek 18,68 Kościerzyna 17,42 Sarnowy 8,76 Nowa Karczma 13,21 Stara Kiszewa 9,03 Zestawienie wyników pomiarowych pyłu zawieszonego Kościerzyna, ul. Staszica 27,69 Kościerzyna, ul. Rynek 40,49 Zestawienie wyników pomiarowych dwutlenku azotu Ilośd danych w roku [%] Strefa 95 100 100 6,7 100 A A A A A 93 100 100 75 100 A A A A A 89 94 A A 100 100 75 100 A A A A Brak Zestawienie wyników pomiarowych tlenku węgla Brak Zestawienie wyników pomiarowych ozonu Brak Pasywny WIOŚ Zestawienie wyników pomiarowych benzenu Kościerzyna 2,74 Sarnowy 1,28 Nowa Karczma 2,00 Stara Kiszewa 1,81 22 4.4. Powierzchnia ziemi. W strukturze przestrzennej dominują grunty leśne oraz grunty zadrzewione i zakrzewione, które zajmujące łącznie 45,01% powierzchni powiatu oraz użytki rolne obejmujące 43,3% powierzchni. Region powiatu jest zaliczany do regionu o średniej przydatności rolniczej, występują tu głównie grunty orne V i VI klasy. Szczegółowy wykaz powierzchni i rodzajów użytków zlokalizowanych na terenie gmin Powiatu Kościerskiego przedstawiono w załączniku do niniejszego opracowania. Na terenie Powiatu Kościerskiego występują głównie złoża kruszywa naturalnego oraz kredy jeziornej. Kruszywa naturalne: Dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) oraz kruszywa drobne – piaszczyste. W Polsce złoża kruszyw są przeważnie wieku czwartorzędowego. W północnej i centralnej Polsce – na Niżu Polskim najważniejsze są złoża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe) i wodnolodowcowe (sandry, ozy) oraz rzecznej. W północnej części tego obszaru są to złoża żwirowo-piaszczyste, zawierające głównie skały skandynawskie – utwory krystaliczne i wapienne z domieszką kwarcu i piasków. Kreda jeziorna (gytia) Nazywana również wapniem łąkowym lub wapniem jeziornym jest osadem wieku czwartorzędowego. Nagromadzenia jej, związane głównie z osadami pojeziernymi ostatniego zlodowacenia, znajdują się w przeważającej mierze w północnej i północno-zachodniej części Polski. Często występuje z gytią wapienną i torfem. Kredę stosuje się w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Łącznie na terenie powiatu udokumentowano 29 złóż kruszywa naturalnego (piasków i żwirów), których zasoby wynoszą 116 761 tys. ton, z czego do wykorzystania przemysłowego szacuje się, że dostępnych jest 7 537 tys. ton. W większości znajdują się one na terenie gminy Kościerzyna. Obecnie eksploatowane są 3 złoża piasków i żwirów w Gostomiu i Niedamowie, w których łączne wydobycie wynosi 858 tys. ton3. 4.5. Wody powierzchniowe. 4.5.1. Rzeki. Sied rzeczna powiatu jest silnie rozwinięta i należy do Kaszubskiego Systemu Hydrograficznego. Przez teren powiatu przebiega dział wód oddzielający rzeki wypływające z centrum Pojezierza Kaszubskiego na północ (Radunia, Słupia) od rzek płynących na południe (Wierzyca, Wda). 3 Za Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2012 – 2015. 23 Na terenie powiatu znajdują się (w okolicy Będomina) źródła rzeki Wierzycy, a na zachód od Lipusza – źródła Wdy. Górne odcinki tych dwóch rzek wraz z dopływami tworzą podstawową sied hydrologiczną powiatu, uzupełnioną w części wschodniej przez dopływ Wierzycy – Wietcisę, a w południowej części powiatu (gminy Karsin i Dziemiany) również Brdy. Duża częśd tych rzek i jezior położona jest wśród lasów, co znacznie powiększa ich malowniczośd i wartośd wypoczynkową. Analiza czystości wód powierzchniowych oparta została o dane opracowane w „Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 r.” Badaniom poddano 12 rzek: Wisłę, Łebę, Słupię, Redę, Łupawę, Wieprz, Brdę, Dopływy Gwdy, Wdę, Radunię, Motławę i Nogat oraz wodę pobieraną z hali sit czerpni ujęcia „Straszyn”. Zlewnia rzeki Wierzycy: Rzeka Wierzyca wypływa na Pojezierzu Kaszubskim, koło wsi Piotrowo, około 13 km na północny-wschód od Kościerzyny, wpada do rzeki Wisły na jej 876,7 km biegu jako lewostronny 2 dopływ w okolicach miasta Gniewu. Długośd rzeki wynosi 151,4 km, powierzchnia zlewni 1602,6 km . Główne dopływy rzeki Wierzycy: lewostronne – Kacinka i Wietcisa, prawostronne – Piesienica, Węgiermuca i Janka. Na obszarze zlewni występują przeważnie jeziora rynnowe o wydłużonym kształcie. Do większych jezior występujących na tym obszarze zaliczyd można jezioro: Borzechowskie Wielkie, Krąg, Zagnanie, Grabowskie i Przywidzkie. Jak wynika z badao prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdaosku w 2008 r. w większości punktów kontrolnych wody Wierzycy były zadowalającej jakości III klasa, jedynie w Sarnowach ich jakośd odpowiadała IV klasie. Charakteryzowały się one wysokim natlenieniem (70-80%), niskim poziomem rozpuszczonych substancji mineralnych, fosforu, związków azotu, fluorków, metali i zawiesiny ogólnej. Okresowy spadek natlenienia wody notowano powyżej Grabowa (do 48%) i w Sarnowach (do 33%). W wodach rzeki nie wykryto chromu, wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych. Niewielkie ilości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oznaczono tylko w Zapowiedniku i Sarnowach. Poziom fenoli lotnych świadczył o dobrej jakości wód. O jakości wód Wierzycy decydował najczęściej poziom substancji organicznych, fosforanów, azotu ogólnego Kjeldahla, azotynów, selenu, baru, bakterii coli typu fekalnego oraz skład organizmów fitoplanktonu i peryfitonu. W części punktów kontrolnych na ocenę miały wpływ również pojedyncze stężenia kadmu, arsenu i manganu. Niezadowalający poziom materii organicznej występował najczęściej poniżej Gniewu (33% stężeo), a więc poza granicami Powiatu Kościerskiego. Wysokie stężenia fosforanów utrzymywały się najdłużej w Sarnowach (32%) i Nowej Kiszewie (25%). Wysoka zawartośd chlorofilu „a” cechowała wody powyżej i poniżej Jeziora Wierzysko. Niezadowalającą jakością sanitarną odznaczały się wody powyżej Jeziora Wierzysko i dolnego odcinka rzeki: od punktu powyżej Starogardu Gdaoskiego do ujścia. Udział wyników IV-klasowych wynosił tu od 17 do 67%. Najgorszą jakością wyróżniały się wody poniżej Starogardu Gdaoskiego i poniżej Gniewu. Skład makrobezkręgowców bentosowych oznaczony powyżej Jeziora Wierzysko potwierdził zadowalającą jakośd wód. Przekroje ujściowe dopływów Wierzycy: m.in. Małej Wierzycy i Wietcisy charakteryzowały się zadowalającą jakością - III klasa. Niezadowalającą jakośd prezentowały natomiast wody dopływu spod Lubania. Były one wysoko obciążone azotanami (42% stężeo) i fosforanami (42% stężeo). Odnotowano tu także niezadowalające stężenie fenoli lotnych. Przez znaczną częśd roku stan 24 sanitarny wód utrzymywał się tu na zadowalającym poziomie (58% oznaczeo), o niezadowalającej jakości wód przesądziło jednak 17% oznaczeo liczby bakterii grupy coli typu fekalnego. Zlewnia rzeki Wdy: Rzeka Wda wypływa z jeziora Wieckiego, a wpada do rzeki Wisły na jej 813,5 km biegu jako lewostronny dopływ w okolicach miejscowości Świecie. Długośd rzeki wynosi 198 km, powierzchnia 2 zlewni 2325,2 km . Główne dopływy rzeki Wdy: lewostronne – Trzebiocha, Zelgoszczówka, Sobina, prawostronne – Wieprzyk, Prusina. Górny odcinek dorzecza Wdy jest usytuowany w obrębie Pojezierza Kaszubskiego, na południowych zboczach wału moren czołowych, ukształtowanych pod wpływem procesów związanych głównie z ostatnim zlodowaceniem epoki plejstocenu (Vistulian), oraz z późniejszymi przekształceniami. Powierzchnię dorzecza stanowią głównie przepuszczalne, piaszczyste i żwirowe utwory sandrowe, pokrywające warstwą o zróżnicowanej grubości głębsze utwory ilaste i gliny moreny dennej starszego zlodowacenia. Dolinę rzeki Wdy utworzyły wody topniejącego lodowca, spływające w kierunku południowo - wschodnim, ku pradolinie toruosko - eberswaldzkiej. Charakterystyczne elementy terenowe tej zlewni, to zalesione sandry oraz liczne cieki, jeziora rynnowe i wytopiskowe. Jak wynika z badao prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska w Gdaosku w 2005 r. wody rzeki Wdy były zadowalającej jakości - III klasa. Odznaczały się one wysokim natlenieniem, niską ilością zawiesiny ogólnej, substancji biogennych, rozpuszczonych substancji nieorganicznych i metali. Nie wykryto w nich rtęci, wolnych cyjanków, fenoli lotnych, pestycydów chloroorganicznych ani też wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Skład i stopieo zróżnicowania makrobezkręgowców bentosowych wskazywał na dobrą jakośd wód. O ogólnej jakości wód decydował natomiast poziom stężeo substancji organicznych i arsenu oraz liczba bakterii grupy coli typu fekalnego, jak również skład organizmów fitoplanktonowych i peryfitonowych. Zlewnia rzeki Brdy: Rzeka Brda wypływa z jeziora Smołowego na Pojezierzu Bytowskim, a wpada do rzeki Wisły na jej 772 km biegu jako lewostronny dopływ. Długośd rzeki wynosi 238 km, powierzchnia zlewni 2 4639 km . Zlewnia rzeki Brdy położona jest głównie na terenie powiatów: człuchowskiego, chojnickiego, tucholskiego i bydgoskiego. Na terenie Powiatu Kościerskiego obejmuje częśd gminy Karsin i Dziemiany. Obszar zlewni został ukształtowany w okresie zlodowaceo czwartorzędowych a zwłaszcza w ich stadiale poznaoskim oraz pomorskim. Ten ostatni formował jedynie moreny czołowe, położone w źródłowym odcinku rzeki Brdy, które tworzą dziś szerokie szlaki sandrowe z licznymi terasami. Charakterystyczne elementy rzeźby terenu, to liczne jeziora rynnowe 25 i wytopiskowe oraz obszary wydmowe. Typową jednostkę morfologiczną tworzą sandry, jako efekt akumulacyjnej działalności wód lodowcowych. Wody Brdy były zadowalającej jakości - III klasa. Charakteryzowały się one dobrym stanem sanitarnym, wysokim natlenieniem (71-104%), niskim poziomem zawiesiny ogólnej oraz rozpuszczonych substancji nieorganicznych i materii organicznej. Większośd stężeo metali odpowiadała zakresowi I klasy. Nie wykryto w wodzie wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych ani wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Poziom fenoli lotnych wskazywał na bardzo dobrą jakośd wód. O ich zadowalającej jakości przesądziły natomiast pojawiające się okresowo III-klasowe stężenia azotu ogólnego Kjeldahla (17%) i fosforanów (16%), pojedyncze stężenia arsenu i selenu oraz skład organizmów fitoplanktonowych, peryfitonowych i stopieo różnorodności taksonomicznej makrobezkręgowców. 4.5.2. Jeziora. Na terenie Powiatu Kościerskiego znajduje się 240 jezior, z czego największe to: Wdzydze Północne i Południowe, Polaszkowice, Sobąckie, Gatno, Hutowo. Na terenie Kościerzyny występują trzy jeziora: Gałęźne, Kapliczne i Wierzysko. Łącznie jeziora zajmują aż 4 % powierzchni całego powiatu. 26 Tab. 4 Charakterystyka największych jezior Powiatu Kościerskiego. Jezioro Gmina Dorzecze Wdzydze Północne: - Jelenie - Gołuo - Radolne Wdzydze Południowe Kościerzyna Dziemiany Wda (Czarna Woda) Kościerzyna Dziemiany Karsin Stara Kiszewa Nowa Karczma Polaszkowskie Sobąckie Nowa Karczma Gatno Kościerzyna Hutowo Stara Kiszewa Całkowita pow. zlewni [km2] 491,7 Formy ochrony Wda (Czarna Woda) 545,7 Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca 88,0 78,3 34,7 43,1 27 Powierzchnia jeziora [ha] 536,8 Objętośd jeziora [tys. m3] 40 700 Wdzydzki Park Krajobrazowy 918,8 180 100 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 106,5 4 491 91,1 10 010,6 72,6 7 598,8 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 105,2 6 892,5 Wdzydzki Park Krajobrazowy Jezioro Wdzydze Północne: Jezioro jest umiarkowanie podatne na degradację - II kategoria, ale wynik punktacji jest bliski granicy dla III kategorii. Niewątpliwie czynnikiem najbardziej korzystnie wpływającym na jakośd wód jest przewaga terenów leśnych w bezpośrednim otoczeniu jeziora oraz niska zdolnośd recyrkulacji substancji biogennych. Wśród parametrów niekorzystnie wpływających na jakośd wód wymienid należy przede wszystkim znaczną wymianę wody w zbiorniku, duży potencjalny wpływ zlewni na jezioro oraz niewielki udział hypolimnionu. Wody jeziora zaliczono do II klasy czystości. Charakteryzowały się one niską lub umiarkowaną zawartością materii organicznej, a także rozpuszczalnych substancji nieorganicznych i biogennych. Stan sanitarny jeziora odpowiada I klasie we wszystkich jego częściach. Jezioro Wdzydze Południowe: Zbiornik charakteryzuje bardzo dobre warunki naturalne, decydujące o jego wysokiej odporności na degradację - I kategoria. Parametrami o wartościach szczególnie korzystnych ze względu na jakośd wód się wszystkie związane z morfometrią misy, tj. znaczna głębokośd i procent stratyfikacji wód, wysoka zdolnośd rozcieoczania spływających zanieczyszczeo oraz utrudniona rotacja biogenów zdeponowanych w osadach. Korzystnie przedstawia się również otoczenie jeziora (przewaga terenów leśnych), a roczna wymiana jego wód jest stosunkowo niska. Jezioro zostało zaliczone do II klasy czystości. Jego wody odznaczały się niskim lub umiarkowanym poziomem materii organicznej, substancji biogennych i rozpuszczonych substancji nieorganicznych. Ich stężenia odpowiadały I lub II klasie. Jakośd wód obniżał wysoki poziom związków fosforu oznaczony wiosną w warstwie powierzchniowej w rejonie Wdzydz Tucholskich. Stężenie fosforanów było tu około 10-krotnie wyższe od notowanych na pozostałych stanowiskach. Wysoki poziom prezentowały również fosforany nad dnem, których stężenia mieściły się w przedziale 0.078-0.095 mg P/dm3 (III klasa - pozaklasowe). Średnie nasycenie hipolimnionu tlenem na poszczególnych stanowiskach zmieniało się od 10,7 % do 41,9 % i odpowiadał na ogół II klasie. Jezioro Polaszkowskie: Jest to zbiornik w bardzo wysokim stopniu podatny na degradację - poza kategorią. Stanowią o tym zarówno jego cechy morfometryczne, jak i cechy zlewni. Niewielka średnią głębokośd brak pełnej stratyfikacji wód i znaczna objętośd epilimnionu ułatwiają cyrkulację substancji biogennych i lepsze ich wykorzystanie do produkcji biologicznej. Wysoka roczna wymiana wód oraz niewielka ich objętośd przy znacznym rozwinięciu linii brzegowej i dużym obszarze zlewni obniżają odpornośd jeziora na wpływ przylegających do niego terenów. Ponadto sposób zagospodarowania zlewni jest niekorzystny z uwagi na bardzo wysoki udział gruntów ornych, które stanowią potencjalne źródło substancji biogennych. Wody zbiornika zaliczone zostały do III klasy czystości. Odznaczały się one niskim lub umiarkowanie wysokim poziomem materii organicznej i związków azotu zarówno w warstwie powierzchniowej, jak i nad dnem. Zawartośd związków fosforu w warstwie powierzchniowej odpowiadała II klasie, jednak w warstwie przydennej głębszego stanowiska (północna częstośd zbiornika) stwierdzono ich wysoki poziom. Stężenie fosforanów przekraczało tu wartośd dopuszczalną dla III klasy. Wiosną wody akwenu były nadmiernie obciążone rozpuszczonymi substancjami nieorganicznymi (poza klasą). Rozległy epilimnion był dobrze natleniony, ale warstwa 28 skoku termicznego sięgająca dna była już praktycznie pozbawiona tlenu (0.4 mg O2/dm3). Stan sanitarny wód Jeziora Polaszkowskiego odpowiadał I klasie czystości. Jezioro Sobąckie: Jezioro jest w umiarkowanym stopniu podatne na degradację - II kategoria. Jest to dośd głęboki, stratyfikowany zbiornik o niewielkiej rocznej wymianie wody. Ukształtowanie jego misy utrudnia krążenie znajdujących się w nim substancji biogennych i wykorzystanie ich do produkcji pierwotnej, co korzystnie wpływa na jakośd wody. Niekorzystny dla akwenu jest natomiast sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej ze względu na wysoki udział w niej gruntów ornych. Znaczna długośd linii brzegowej w porównaniu z objętością wody obniża zdolnośd akwenu do przyjmowania zanieczyszczeo z obszaru zlewni (tzw. możliwośd rozcieoczania). Wody jeziora zostały zaliczone do II klasy czystości. Były one w niewielkim stopniu obciążone materią organiczną oraz związkami biogennymi, ich stężenia odpowiadały zakresowi I lub II klasy. Stan sanitarny wód odpowiadał I klasie czystości. Jezioro Gatno: Jezioro zalicza się do umiarkowanie podatnych na degradację - II kategoria. Jest to dośd głęboki, stratyfikowany zbiornik, którego kształt utrudnia wykorzystanie znajdujących się w jego wodach substancji biogennych do produkcji biologicznej. Jest on słabo odporny na wpływ z przyległych do niego terenów, jednak sposób zagospodarowania jego zlewni bezpośredniej i niewielka wymiana jego wód sprzyjają utrzymaniu ich w dobrej jakości. Wody akwenu zaliczone zostały do II klasy czystości, jednak wynik punktacji wyznaczającej klasę był zbliżony do dolnej granicy III klasy. Odznaczały się one wysoką ilością rozpuszczonych substancji mineralnych i organicznych w warstwie powierzchniowej oraz fosforu ogólnego i azotu amonowego nad dnem (III klasa). Zawartością substancji biogennych w warstwie powierzchniowej odpowiadała I lub II klasie. Latem tylko warstwa epilimnionu sięgająca 6 m głębokości była dobrze natleniona. Warstwa metalimnionu i cały hipolimnion były już praktycznie pozbawione tlenu. Jego stężenie wynosiło zaledwie 0.2-0.3 mg O2/dm3. Stan sanitarny wód był bardzo dobry i odpowiadał I klasie czystości. Jezioro Hutowo: Jest to zbiornik o umiarkowanej podatności na degradację - II kategoria. Warunkuje ją znaczne rozwinięcie linii brzegowej w stosunku do objętości wody, niewielki udział hypolimnionu oraz przewaga pól uprawnych w zlewni bezpośredniej, które to mogą stanowid potencjalne źródło biogenów. Kształt misy utrudnia jednak wykorzystanie znajdujących się w wodzie substancji biogennych do produkcji biologicznej, co wpływa korzystnie na jakośd wody. Wody jeziora zaliczone zostały do III klasy czystości. Charakteryzowały się one niską lub umiarkowanie wysoką zawartością rozpuszczonych substancji mineralnych, materii organicznej i substancji biogennych w warstwie powierzchniowej (I lub II klasa). Na obniżenie ich jakości miał wpływ wysoki poziom związków fosforu, substancji organicznych rozkładalnych biologicznie i azotu amonowego notowany nad dnem. Stężenie fosforanów prawie 6-krotnie przekraczało tu wartośd dopuszczalną dla III klasy. Pozaklasową wartośd prezentowało także stężenie rozkładalnej biologicznie materii organicznej. Dobrze 29 natlenione były wody sięgające do 4 metrów głębokości. Stan sanitarny wód Jeziora Hutowego był bardzo dobry i odpowiadał I klasie czystości. 4.5.3. Gospodarka wodno-ściekowa. W powiecie kościerskim poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki ściekami komunalnymi jest zróżnicowany. Najwięcej tj. 98% mieszkaoców Miasta Kościerzyna korzysta z sieci kanalizacyjnej. Natomiast stopieo skanalizowania poszczególnych gmin jest znacznie niższy i przedstawia się następująco4: Gmina Kościerzyna - 35% Gmina Dziemiany – 63% Gmina Karsin – 60% Gmina Liniewo - 44% Gmina Lipusz – 46,6% Gmina Nowa Karczma – 54,6% Gmina Stara Kiszewa - 22% Miasto Kościerzyna – 95% Z powyższych informacji wynika, że stopieo skanalizowania gmin jest wciąż niski lub średni (z wyłączeniem gminy miejskiej Kościerzyna), jednak w porównaniu do roku 2003 – znacznie wzrósł. Taki stan w dalszym ciągu wpływa negatywnie na środowisko, ponieważ ścieki bytowe przedostają się przez nieszczelne zbiorniki (szamba) do gleby i wód, lub są wywożone na „dzikie” wylewiska. Na obszarze Powiatu Kościerskiego znajdują się następujące komunalne oczyszczalnie ścieków: Gmina Dziemiany - gminna oczyszczalnia ścieków w Dziemianach, gminna oczyszczalnia ścieków w Kaliszu, gminna oczyszczalnia ścieków w Schodnie, Gmina Karsin - oczyszczalnia ścieków w Cisewiu, Gmina Kościerzyna - oczyszczalnia ścieków Wdzydze Kiszewskie, oczyszczalnia ścieków w Łubianie, oczyszczalnia ścieków w Wielkim Klinczu, Miasto Kościerzyna - oczyszczalnia ścieków w Kościerzynie, Gmina Liniewo - gminna oczyszczalnia ścieków w Orlu, Gmina Lipusz - oczyszczalnia ścieków w Lipusz, Gmina Nowa Karczma - gminna oczyszczalnia ścieków w Lubaniu, gminna oczyszczalnia ścieków w Rekownicy, Gmina Stara Kiszewa - oczyszczalnia ścieków w Starej Kiszewie. 4 Dane na podstawie informacji przekazanych przez gminy Powiatu Kościerskiego w ankietach sporządzonych w trakcie przygotowania Strategii – stan na 31.12.2009 r. 30 Mieszkaocy Powiatu Kościerskiego zaopatrywani są w wodę z ujęd głębinowych (wody podziemne). Znajdują się tutaj następujące wiejskie/miejskie ujęcia wody: Gmina Dziemiany - Dziemiany, Kalisz, Piechowice, Schodno; Gmina Karsin - Karsin, Kliczkowy, Dąbrowa; Gmina Kościerzyna - Wdzydze Kiszewskie, Wąglikowice, Grzybowo, Łubiana, Gostomie, Skorzewo, Częstkowo, Kłobuczyno, Wielki Klincz, Nowy Klincz; Miasto Kościerzyna – Kościerzyna; Gmina Liniewo - Liniewo, Lubieszyn, Wysin, Chrósty Wysioskie, Stary Wiec, Garczyn; Gmina Lipusz - Lipusz, Tuszkowy, Lipuska Huta, Gostomko; Gmina Nowa Karczma - Nowa Karczma, Grabowo Kościerskie, Grabówko, Liniewko, Szatarpy, Szpon; Gmina Stara Kiszewa - Chwarzno, Stara Kiszewa, Stare Polaszki, Kobyle. Na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego z 2008 r. zużycie wody w powiecie kościerskim z wodociągów w gospodarstwach domowych na 1 mieszkaoca wynosiło 21,3. 4.6. Wody podziemne. W granicach zlewni rzeki Wierzycy znajduje się fragment (ponad 90 % powierzchni) Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 116 – zbiornika międzymorenowego Gołębiewo. Dla zbiornika tego opracowano w 1997 r. dokumentację określającą warunki hydrogeologiczne w związku z ustanowieniem obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych zatwierdzoną następnie przez MOŚZNiL decyzją DG kdh/BJK/489-6106a/98 z dnia 04.12.1998. Zbiornik Gołębiewo obejmuje wody pierwszego międzynarodowego poziomu czwartorzędowego piętra wodonośnego (poziom górno czwartorzędowy). Ma on powierzchnię 170 km2 i charakteryzuje się średnią i wysoką, a w części niską odpornością na zanieczyszczenia. W obszarze niskiej odporności na zanieczyszczenia wyznaczono obszar ochronny o powierzchni 53,8 km2, w tym obszar o powierzchni 7,4 km2 o zaostrzonych rygorach. Średnia głębokośd ujęd zlokalizowanych w obrębie GZWP Gołębiewo wynosi 100 m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 30 tys m3/d. Jakośd wód jest wysoka i średnia, wody nieznacznie lub średnio zanieczyszczone, lokalnie wymagają uzdatniania. W granicach zlewni rzeki Wda znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 121 – zbiornik międzymorenowy Czersk o powierzchni 142 km2, wieku czwartorzędowego. Średnia głębokośd ujęd wynosi 10 – 50 m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 50 tys. m3/d. Jakośd wód jest wysoka i średnia, wody nieznacznie lub średnio zanieczyszczone, lokalnie wymagają uzdatnienia. 31 4.7. Klimat. Cały obszar Powiatu Kościerskiego należy do krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, położonego w strefie klimatu umiarkowanego, którego cechą charakterystyczną jest oddziaływanie stałych i sezonowych, wędrujących centrów barycznych, z których wynika duża zmiennośd warunków pogodowych. Na warunki klimatyczne regionu ma również wpływ bliskośd Morza Bałtyckiego, łagodzącego różnice temperatury pomiędzy latem i zimą. Jednak na teren Ziemi Kościerskiej wpływ morza jest ograniczony i obszar ten ma klimat o cechach bardziej kontynentalnych niż północna i wschodnia częśd województwa, co wynika przede wszystkim z czynników geograficznych. Klimat Pojezierza Pomorskiego w stosunku do klimatu Pobrzeża Bałtyckiego odznacza się niższymi temperaturami powietrza zimą, około 2°C. niższe zimą niż na obszarach nadmorskich województwa. Średnia roczna temperatura wynosi 7°C. przy temperaturze stycznia ok. – 3,5°C. a w lipcu 17°C. Średnia liczba dni upalnych i gorących na tym obszarze wynosi 15-30 dni, natomiast mroźnych i bardzo mroźnych od 20 do 45 dni. Średnia roczna amplituda temperatury powietrza na obszarze Pojezierza Pomorskiego wynosi 20-22°C. Roczna suma opadów zwiększa się od ok. 400-450 mm w części wschodniej powiatu do ponad 600 mm w części zachodniej i więcej na obszarach wysoczyzn morenowych w północnej części powiatu. Długośd zalegania pokrywy śniegowej jest wyższa od przeciętnej w regionie i wynosi do 70 dni w części północnej powiatu, co stwarza lepsze niż przeciętna w regionie warunki do rozwoju sportów zimowych. Na obszarze tym również ryzyko wystąpienia gwałtownych burz i gradobid jest większe od przeciętnej w regionie. Większa też od przeciętnej w regionie jest liczba dni z mgłą, szczególnie o charakterze lokalnym na obszarach bezodpływowych i w zagłębieniach terenu. W ciągu roku największy udział na tym obszarze mają wiatry z sektora zachodniego czyli, wiejące z kierunku NW, W i SW. Średnia długośd okresu wegetacyjnego trwa od 200 do 225 dni. Częśd północna i zachodnia powiatu należy do części wewnętrznej krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, będącej najchłodniejszym obszarem w granicach województwa pomorskiego. Występują tutaj najniższe minima absolutne temperatury powietrza, najwięcej dni przymrozkowych i mroźnych oraz stosunkowo znaczna liczba dni gorących. Z agroklimatycznego punktu widzenia że długośd okresu bezprzymrozkowego jest tutaj stosunkowo krótka, co utrudnia rozwój rolnictwa, szczególnie roślin podatnych na przymrozki (truskawki, sadownictwo). Występuje tutaj najwyższa w województwie liczba dni z ciszą i słabym wiatrem oraz najmniejsza liczba dni z wiatrem silnym i bardzo silnym. Sumy roczne opadów są tutaj wysokie, a liczba dni z pokrywą śnieżną największa. Częśd wschodnia i południowa należy do części zewnętrznej tej krainy, o klimacie nieco łagodniejszym, o cechach przejściowych i silniejszym, łagodzącym klimat oddziaływaniu morza, stąd zmniejszenie amplitud temperatury oraz mniejsza niż w części północnej i zachodniej liczba dni mroźnych i gorących oraz nieco większa suma roczna opadów. 32 4.8. Zabytki. Obszar powiatu obejmuje atrakcyjne pod względem kulturowym terenu. Powiat kościerski posiada 30 zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego oraz 62 zabytki archeologiczne5. Jeśli chodzi o zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków województwa pomorskiego to przede wszystkim wyposażenie kościołów w Kościerzynie, Grabowie Kościerskim, Garczynie i Niedamowie. Składają się na nie: ołtarze główne i boczne, ławy, konfesjonały, ambony, chrzcielnice, Meble, naczynia liturgiczne, wota, kurdybany, rzeźby, obrazy, świeczniki, tabernakula, feretrony, dzwony. 5. Stan istniejący oraz problemy istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów chronionych6. Znaczna częśd Powiatu Kościerski objęta jest systemem obszarów chronionych, które tworzone są na podstawie przepisów Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. System ten obejmuje: rezerwaty przyrody (5), parki krajobrazowe (2), obszary chronionego krajobrazu (7), obszary Natura 2000 (17). Tak wiele form ochrony powoduje mniejszą antropopresję na te obszar, a tym samym zachowanie stanu pierwotnego środowiska naturalnego. Pod kątem rozwoju społecznogospodarczego istnieją wady i zalety tylu obszarów chronionych. Nie wątpliwą zaletą jest dynamiczny rozwój produktów turystycznych, co prowadzi do promocji regionu bez większej ingerencji w środowisko, natomiast wadą może byd utrudnienie w pozyskaniu atrakcyjnych lokalizacji pod inwestycje. Jednakże przedmiotem niniejszego opracowania nie jest wpływ Strategii na rozwój społeczno – gospodarczy, a ocena efektów realizacji dokumentu na środowisko naturalne. Znaczna ilośd obszarów chronionych na terenie powiatu przyczynia się do utrzymania pierwotnych wartości przyrodniczych, prawnie uregulowany ograniczony dostęp człowieka i jego działalności do terenów o cennych zasobów przyrodniczych. Taki stan rzeczy przyczynia się do utrzymania walorów, z których znana jest Ziemia Kościerska. Na terenie powiatu utworzono 5 rezerwatów przyrody. Tą formą ochrony obejmuje się obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Zajmują powierzchnię 63 898,2 *ha+ i stanowią ok. 55 % powierzchni powiatu. Mimo, iż na terenie parków krajobrazowych dopuszcza się prowadzenie działalności gospodarczej są one obszarami prawnie chronionymi. Na terenie parków krajobrazowych wprowadzono stosownymi rozporządzeniami Wojewody Pomorskiego szereg zakazów i ograniczeo: 5 6 Dane na podstawie „Programu opieki nad zabytkami powiatu kościerskiego 2006 – 2009”. Dane na podstawie „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008 – 2011”. 33 realizacji przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.); umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronieo i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; likwidowania i niszczenia zadrzewieo śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeostwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeo wodnych; pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeo wodnych; dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; organizowania rajdów motorowych i samochodowych; używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. Najczęściej występującym problemem na terenie obszarów chronionych jest lokalizacja nowej zabudowy, w tym zabudowy turystycznej i rekreacyjnej. Istotnym ograniczeniem jest zatem zakaz lokalizacji nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. Zapewnia to ochronę ekosystemów wodnych najbardziej wrażliwych na degradację. Istotne jest to, że na terenie wszystkich parków krajobrazowych obowiązuje zakaz realizacji przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko. Wyeliminowano w ten 34 sposób możliwośd lokalizacji na terenach parków krajobrazowych inwestycji szczególnie szkodliwych dla przyrody i krajobrazu. Powszechnie obserwowanym zjawiskiem na terenie parków jest postępująca antropopresja. Parki krajobrazowe jako tereny o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych są bardzo atrakcyjnym miejscem dla wypoczynku jak i dla turystyki. W rejonach koncentracji zabudowy turystycznej występują nasilone zagrożenia praktycznie dla wszystkich komponentów oraz całości przyrody. Nieuporządkowana jest gospodarka ściekowa oraz gospodarka odpadami, notuje się wysokie poziomy hałasu. Istotnym narzędziem w tym zakresie regulującym szczegółowo zasady użytkowania i zagospodarowania parków są tzw. plany ochrony. Plany te zawierają precyzyjne zapisy odnośnie możliwości i zasad użytkowania i zagospodarowania obszaru chronionego, w tym koncepcję ochrony zasobów, tworów i składników przyrody oraz wartości kulturowych, a także eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeo wewnętrznych i zewnętrznych. W tym miejscu warto zaznaczyd, iż z dniem 3 czerwca 2010 r. Bory Tucholskie zostały uznane przez agendę UNESCO, dziesiątym Światowym Rezerwatem Biosfery w Polsce. Jest to największy tego typu obiekt w Polsce. Występuje tu wiele naturalnych ekosystemów wodnych torfowiskowych i leśnych, z których najwartościowsze utworzą jedną ze stref RB, a mianowicie strefę rdzenną. Obszar ten na terenie Powiatu Kościerskiego zajmuje Gminy: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Lipusz, Stara Kiszewa. Najczęściej występującymi problemami ze względu na eksploatacje kopalo kruszywa na terenie powiatu (w miejscowościach: Rybaki, Grzybowo, Niedamowo, Barkoczyn) są: emisja zanieczyszczeo do środowiska: pył (podczas procesu wydobycia kruszywa oraz pylenie z odkrytych pojazdów podczas transportu); niszczenie naturalnej szaty roślinnej na terenie kopalo (wycinka drzew oraz innych roślin); niszczenie powierzchni warstwy glebowej na terenie kopalo; zmiany w krajobrazie – wyrobiska pożwirowe, hałdy urobku i warstwy płonnej; zmiany stosunków wodnych – obniżenie lustra wód gruntowych; hałas – wydobycie kruszywa za pomocą urządzeo mechanicznych, tj. koparki, taśmociągi, transport; niszczenie nawierzchni drogowej przez ciężkie pojazdy transportujące kruszywo; utrudnienie dojazdu do miejscowości turystycznych (dotyczy szczególnie żwirowni zlokalizowanych na trasie Kościerzyna – Wdzydze Kiszewskie; obniżenie atrakcyjności turystycznej i osiedleoczej okolic żwirowni. Pomimo powyższych negatywnych skutków, eksploatacja kopalo kruszywa powoduje zwiększone zapotrzebowanie na nowe miejsca pracy zarówno wśród samych kopalo, jak i towarzyszących branż, np. transportowej. Pozytywnym ekonomicznym efektem pośrednim jest rozwój sektora budowlanego (produkcja betonu, elementów betonowych) w oparciu o surowce wydobywane na miejscu. 35 Kopalnie kruszywa Grzybowo II – rejon C i Grzybowo III zlokalizowane są w granicach obszaru Natura 2000 „Bory Tucholskie” PLB 220009. 5.1. Parki krajobrazowe. Tab. 5 Parki krajobrazowe na terenie Powiatu Kościerskiego. Gmina Park krajobrazowy Otulina Kaszubski Park Wdzydzkiego Krajobrazowy Parku Krajobrazowego Powierzchnia [ha] 2 490 4 650 3 460 72 1 600 120 3 008 - Wdzydzki Park Krajobrazowy Dziemiany Karsin Kościerzyna Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa 5 585 4 644 6 443 669 516 Otulina Kaszubskiego Parku Krajobrazowego 1652 800 - 5.2. Obszary chronionego krajobrazu. Tab. 6 Obszary chronionego krajobrazu na terenie Powiatu Kościerskiego. Gmina Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Łącznie: Nazwa obszaru chronionego krajobrazu Borów Tucholskich Doliny Wierzycy Doliny Wietcisy 4.025 4 9.452 13.481 1.847 800 3.955 6.602 602 1.950 2.552 Gowidlińs Lipuski ki powierzchnia [ha] 6.649 137 1.305 1.050 9.194 1.187 17.148 Polasz kowski Przywidz ki Łącznie 172 2.073 203 2.448 20 20 6.649 4.025 3.465 3.475 10.244 1.970 13.610 43.438 5.3. Rezerwaty przyrody. Tab. 7 Rezerwaty przyrody na terenie Powiatu Kościerskiego. l.p. Nazwa rezerwatu 1. Orle nad Jeziorem Rok utworzenia Powierzchnia Opis 1963 1,70 Grupa ok. 200 letnich dębów na siedlisku grądu na brzegu jeziora. Przedmiot ochrony 36 prawdopodobnie pochodzenia antropologicznego. Dużym 2. Czapliniec w Wierzysku 1980 10,33 Kolonia czapli siwej nad Jeziorem Książe. Fragmenty boru mieszanego i kwaśnej buczyny z ok. 200 – letnim drzewostanem. 3. Strzelnica 1980 3,12 Grupa dębów o parametrach pomników przyrody na siedliska kwaśnej buczyny i prawdopodobnie grądu. 4. Brzęczek 1983 17,3 Zbiorowisko żyznej i kwaśnej buczyny z okazałym ok. 150 – letnim drzewostanem. Stanowisko rzadkich i chronionych gatunków roślin. 5. Krwawe Doły 1996 13,02 Fragment boru świeżego z drzewostanem ok. 130 lat. Stanowisko szeregu gatunków porostów, w tym kilku gatunków chronionych i rzadkich. 5.4. Pomniki przyrody. Pomniki przyrody są najczęściej spotykaną formą indywidualnej ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej. Najczęściej są to pojedyncze stare drzewa, aleje, głazy narzutowe, źródła i inne unikatowe obiekty. Na terenie Powiatu Kościerskiego występują 63 pomniki przyrody7, z których większośd to drzewa. Wśród pomnikowych drzew liściastych na terenie powiatu przeważają stare dęby osiągające obwód pnia nawet ponad 5 m. 5.5. Natura 2000. Obszary Natura 2000 to forma ochrony przyrody, uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin i zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Na terenie Powiatu Kościerskiego występuje 17 takich obszarów: a) Specjalne Obszary Ochrony (SOO) Dolina Środkowej Wietcisy (PLH220009); Leniec nad Wierzycą (PLH220073); Wielki Klincz (PLH220083); Stary Bukowiec (PLH220082); 7 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015. 37 Szumleś (PLH22086); Rynna Dłużnicy (PLH 220081); Dąbrówka (PLH220088); Wilcze Błota (PLH220093); Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego (PLH220095); Jeziora Wdzydzkie (PLH220034); Lubieszynek (PLH220074); Młosino – Lubnie (PLH220077); Dolina Wierzycy (PLH220094); Jezioro Krąg (PLH220070); Nowa Sikorska Huta (PLH220090); Piotrowo (PLH220091); b) Obszary Specjalnej Ochrony (OSO): Bory Tucholskie (PLB220009). 6. Opis stanu istniejącego środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt stanowiących przedmiot ochrony w obszarach Natura 2000. Dolina Środkowej Wietcisy (PLH220009) Obszar o wielkości 430,9 ha, obejmuje środkowy odcinek doliny Wietcisy, obejmujący jej przełomy. Fragment doliny charakteryzuje się dużym spadkiem (ok. 30 m) i znacznymi różnicami w wysokości względnej między dnem doliny a otaczającymi ją kulminacjami terenu (50-60 m). Dno doliny porośnięte jest głównie przez wilgotne łąki oraz lasy łęgowe. Zbocze doliny zajmują głównie lasy grądowe, u ich podnóży występują liczne wysięki wód. W obszarze wyróżniono 6 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zajmujących łącznie ponad 25% powierzchni. Dominują dobrze zachowane łęgi olszowe w kompleksie ze zbiorowiskami źródliskowymi i łąkowymi. Zagrożenia Główne zagrożenie stwarza zmiana stosunków wodnych i intensyfikacja gospodarki. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG zajmujące teren: Bocian biały (ciconia ciconia) 38 Błoniak stawowy (circusaeruginosus) Derkacz (crex crex) Zimorodek zwyczajny (alcedo atthis) Gąsiorek (lanius collurio) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Na obszarze nie występują ssaki, płazy, gady, bezkręgowce wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Jeziora Wdzydzkie (PLH220034) Obszar znajduje się w południowej części Pojezierza Kaszubskiego, w dorzeczu Wdy. Centralnym elementem jest tu kompleks mezotroficznych jezior, położonych w krzyżujących się rynnach polodowcowych, wykształconych w obszarze sandrowym. Największe z jezior - Wdzydze (970 ha), o maksymalnej głębokości 68 m, posiada kilka wysp, w większości pokrytych lasem. Szczególnymi wartościami szaty roślinnej wyróżnia się zwłaszcza wyspa Glonek. W obszarze cenne są także jeziora lobeliowe, skupione w jego północno-wschodniej części, z typowymi dla tych zbiorników zespołami roślinnymi i florą. Uczestniczy w niej m.in. gatunek z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej - Luronium natans. Na obrzeżach tych jezior wykształca się niekiedy wąski pasek siedliska 3130, o znikomej powierzchni, dlatego nie ujętego w zestawieniu, jednak o ważnej roli biocenotycznej. W ostoi jest także siedem jezior ramienicowych. Są to: Wdzydze Południowe (południowa częśd basenu Jezior Wdzydzkich), Kotel, Kramsko Małe oraz (na terenie dołączanym do ostoi) Sominko, Płocice, Wielkie Płocice i Kułkówko. W jeziorach tych znaczną powierzchnię litoralu zajmują zbiorowiska ramienic (m.in. Charetum fragilis, Charetum rudis, Charetum tomentosae, Charetum contrariae i Charetum asperea), dominując powierzchniowo. Są to twardowodne, w większości dobrze zachowane i mezotroficzne jeziora. Nieliczne (m.in. Płocice) to płytkie, eutroficzne jeziora, w których mimo wyższej trofii nadal dominują ramienice. W obszarze wyróżniono 17 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które zajmują łącznie blisko 20% powierzchni obszaru. Cenne są tu zarówno jeziora lobeliowe (5 obiektów), jak również ramienicowe (7 zbiorników) oraz liczne zbiorniki dystroficzne, a także skupienie torfowisk wysokich i przejściowych, o typowo wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Wartościowe elementy środowiska przyrodniczego kryją również tutejsze lasy, a zwłaszcza zbiorowiska lasów liściastych, szczególnie nad rzekami, zwłaszcza Wdą i Trzebiochą. Najcenniejszymi jeziorami ramienicowymi w ostoi są jeziora Wielkie Płocice, Sominko i Kotel, w tych zbiornikach zbiorowiska ramienic są najbogatsze, bezwzględnie dominują w litoralu, jeziora te są przy 39 tym najlepiej zachowane. Jezioro Wdzydze Południowe jest zagrożone eutrofizacją, ma stosukowo ubogą florę ramienic, a ich zbiorowiska tych tworzą mozaikę ze zbiorowiskami roślin naczyniowych, niemniej ze względu na wielkośd zbiornika oraz dużą powierzchnię bezwzględną zajmowaną w nim przez ramienice jego ochrona ma szczególne znaczenie. Walorem ostoi są stanowiska bardzo rzadkich gatunków roślin wodnych: - w jeziorze Wielkie Płocice występuje populacja Chara polyacantha, gatunku mającego jedynie kilka stanowisk w kraju, - w jeziorze Głęboczko (jezioro lobeliowe) jest jedno z czterech dotychczas notowanych w Polsce stanowisk Nitella tenuissima, - w jeziorze Wdzydze Południowe występuje Potamogeton xsalicifolius (5 udokumentowanych stanowisk w Polsce). W ostoi stwierdzono obecnośd 7. gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Licznie reprezentowane są rzadkie, zagrożone i chronione gatunki roślin, m.in. z flory torfowisk. Na terenie leśnictwa Wdzydze rośnie 11 drzew doborowych, wciągniętych do rejestru międzynarodowego. Obszar jest równocześnie ostoją fauny, m.in. związanej z biotopami wodno-błotnymi: bobra i wydry, kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Występuje tu najliczniejsza w Polsce populacja reliktowej troci wdzydzkiej. Jest to również ważna ostoja ptasia o randze krajowej K-008. Zagrożenia Główne zagrożenia dla tego obszaru stanowią: eutrofizacja jezior, wycinka drzew i krzewów, a szczególnie niebezpieczna - intensywna zabudowa brzegów jezior w celach rekreacyjnych, a także osuszanie i eutrofizacja torfowisk. Niekorzystne oddziaływania na siedlisko w południowym basenie Jeziora Wdzydze wynikają z obecności dużej ilości infrastruktury turystycznej wzdłuż południowego i wschodniego brzegu jeziora - głównie ośrodki wypoczynkowe w miejscowościach Borsk i Lipa. Dużym zagrożeniem dla stanu niewielkich powierzchniowo jezior (ramienicowych, lobeliowych i dystroficznych) w ostoi jest ich użytkowanie przez prywatnych dzierżawców/właścicieli. Wiąże się to m.in. z nadmiernym lub niewłaściwym pod względem gatunkowym zarybianiem tych jezior, dostarczaniem karmy dla ryb oraz niszczeniem obrzeży. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Łabędź czarnodzioby (Cygnus bewickii) Bielik (Haliaeetus albicilla) Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Żuraw (Grus grus) Puchacz zwyczajny (Bubo bubo) Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Jeziora lobeliowe Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne 40 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme) Bóbr europejski (Castor fiber) Lutra (Lutra Lutra) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Traszka grzebienista (Triturus cristatus) Kumak nizinny (Bombina bombina) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Skalnica torfiskowa (Saxifraga hirculus) Elisma wodna (Luronium natans) Leniec nad Wierzycą (PLH220073); Nieduży obszar, obejmujący fragment doliny Wierzycy oraz brzeg Jeziora Wierzysko i przyległy las na siedlisku grądu subatlantyckiego, z obecnością zagłębienia z torfowiskiem przejściowym i oczkami dystroficznymi. Nad rzeką występują łąki, a na ich skraju pod lasem, jest stanowisko leoca bepodkwiatkowego Thesium ebracteatum. Obecnośd stanowiska leoca bepodkwiatkowego Thesium ebracteatum, jednego z kilku zaledwie podawanych niegdyś w województwie, a drugiego wskazanego do objęcia ochroną w tutejszej sieci Natura 2000. Jest ono obserwowane od 27 lat, co wskazuje na trwanie populacji chronionego gatunku w tym miejscu. Oprócz tego, w ostoi są siedliska: grądu subatlantyckiego oraz torfowiska przejściowego i zbiorników dystroficznych, a także wilgotnych łąk nad rzeką. Zagrożenia Postępujące osuszanie łąk nad Wierzycą powoduje osłabienie siedliska, co może mied bezpośredni wpływ na kondycję stanowiska leoca. Populacja jest częściowo osłabiona przez coroczne koszenie oraz wydeptywanie (przez skraj stanowiska przebiega droga gruntowa) oraz jednorazowe zrzucenie w pobliżu gruzu i śmieci. Niektóre działania w ramach gospodarki leśnej mogłyby spowodowad zniszczenie populacji (np. zrywka prowadzona przez stanowisko leoca). Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG zajmujące teren: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 41 Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Wielki Klincz (PLH220083); Lekko falisty teren z polami uprawnymi i rozrzuconymi gospodarstwami, położony na południowy wschód od zwartej zabudowy Wielkiego Klincza. W zagłębieniu terenu obecne jest torfowisko przejściowe, w przeszłości eksploatowane, z kilkoma wyrobiskami - oczkami wodnymi, o charakterze dystroficznym, w których występuje strzebla błotna. Otacza je zubożały bór bagienny i brzeziny oraz pas łąki. Skupienie zbiorników z bogatą populacją strzebli błotnej, w terenie, który wydaje się umożliwiad bezpieczne bytowanie tego gatunku w przyszłości, przy podjęciu ochrony. Stanowi ważne uzupełnienie sieci ostoi, tworzonych dla ochrony wymienionego gatunku w województwie pomorskim, skupiającym największe jego zasoby w kraju. Zagrożenia Ewentualne niszczenie zbiorników (zasypywanie, osuszanie) lub ich naturalne zanikanie (zarastanie i wypłycanie), albo przekształcanie w stawy rekreacyjne, zwłaszcza zarybiane gatunkami ryb drapieżnych; intensyfikacja rolniczego lub rekreacyjnego zagospodarowania terenu, szczególnie z chemizacją. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG zajmujące teren: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; 42 Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Stary Bukowiec (PLH220082) Falisty teren zajęty przez pola uprawne i ugory, a częściowo ubogie lasy sosnowe na gruntach porolnych, z zagłębieniami, w których występują torfowiska przejściowe, w przeszłości eksploatowane. W dołach potorfowych i oczkach różnej wielkości występuje strzebla błotna. Zagrożenia Potencjalne zagrożenia stanowią: zasypywanie zbiorników ze strzblą, ich osuszanie oraz procesy naturalnego zarastania, a także zanieczyszczenie wody środkami z działalności rolniczej oraz ewentualnośd zarybiania większych oczek gatunkami ryb drapieżnych. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG zajmujące teren: Bocian biały (Ciconia ciconia) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Szumleś (PLH22086) Urozmaicony obszar o rolniczym charakterze, z licznymi małymi zagłębieniami terenu, zajętymi przez torfowiska lub drobne oczka wodne i doły po eksploatacji torfu. Występuje tu skupienie stanowisk strzebli błotnej Eupallasella perenurus; notowano również pływaka szerokobrzeżka Dytiscus latissimus. Znajdują się w ostoi dwa jeziora położone w rynnie, o zboczach zajętych głównie przez 43 kwaśną buczynę, przepływa także niewielki ciek, dopływ Wietcisy, nad którym obecny jest łęg jesionowo-olszowy. Wśród pól i ugorów trafiają się ekstensywnie użytkowane łąki, a przy drogach sterty kamieni polodowcowych z cennymi porostami epilitycznymi (leg. J. Zarembska, det. M. Kukwa). Zagrożenia Ewentualne zanikanie zbiorników ze strzeblą, ich zasypywanie, zanieczyszczenie lub zarybianie gatunkami drapieżnymi. Intensyfikacja gospodarki rolnej i leśnej oraz rozwój budownictwa zarówno domów mieszkalnych i gospodarczych, jak też rekreacyjnego. Wszelkie gwałtowne zmiany w dotychczasowym zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG zajmujące teren: Bocian biały (Ciconia ciconia) Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Żuraw (Grus grus) Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) Gąsiorek (Lanius collurio) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Traszka grzebienista (Triturus cristatus) Kumak nizinny (Bombina bombina) 44 Rynna Dłużnicy (PLH 220081); Wąska, głęboko wcięta rynna w utworach sandrowych. Dno rynny w przewadze wypełniają utwory torfowe typu niskiego, ponadto występują tam dwa jeziora przepływowe: Wielkie Długie i Małe Długie, ciek Dłużnica, wypływający z wydajnych źródlisk w N kraocu rynny oraz niewielkie mineralne wyniesienia. W zatorfionych odcinkach rynny, na jej przekroju poprzecznym, wyraźnie zaznacza się nachylenie terenu w kierunku meandrującego cieku Dłużnicy. Takie ukształtowanie powierzchni jest efektem akumulacji utworów torfowych (w tym niskich kopuł torfowisk źródliskowych) w brzeżnych partiach rynny. Obecne warunki hydrologiczne typowe są dla rynien i dolin przepływowych, zasilanych przez wody podziemne (soligeniczny typ zasilania). Pierwotne warunki wodne zostały naruszone przez próby osuszenia utworów torfowych, przypuszczalnie celem uzyskania terenu dla łąk kośnych. Obecnie rowy odwadniające prawie w całości zarosły i sied hydrograficzna ma niemal naturalny charakter. Dodatkowo jest ona lokalnie modyfikowana przez bobry, zasiedlające niewielkie żeremia w środkowym odcinku rynny, pomiędzy jeziorami. Zbocza rynny porośnięte są przez zbiorowiska leśne: głównie nasadzenia sosny, z domieszką dębu i buka, na siedlisku kwaśnej dąbrowy, a u podstawy zboczy występuje wąski pas grądu. Na dnie rynny współdominują bogate w gatunki zbiorowiska torfowiskowe właściwe dla torfowisk alkalicznych i torfowiskowo-łąkowe(z rzędu Caricetalia davallianae) oraz łąkowe ze związku Calthion. Częśd zbiorowisk łąkowych jest koszona i wypasana. Bardzo niewielką powierzchnię dna rynny zajmują zbiorowiska szuwarów turzycowych, zarośli wierzbowych i lasów łęgowych. Obrzeża obu jezior oraz cieku porasta wąski pas roślinności bagiennej i szuwarowej. W N części rynny, u podstawy mineralnych zboczy, jest kilka domów rekreacyjnych oraz przebiega napowietrzna, energetyczna linia przesyłowa, a w pobliżu jest dawna leśniczówka; w pozostałej części rynny nie ma trwałego zainwestowania, natomiast są pojedyncze zadaszenia i ławki, wskazujące na okresowe rekreacyjne użytkowanie miejsca. Zagrożenia Aktualnie jest to niewielkie skupienie kilku domków letniskowych w północnym kraocu rynny, nie podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Potencjalnymi zagrożeniami są: parcelacja siedlisk podmokłych i ich odwadnianie lub zasypywanie materiałem mineralnym, w celu uzyskania miejsc pod zabudowę, budowa kolejnych domków letniskowych, nadmierna penetracja, zwłaszcza pojazdami mechanicznymi (quady), której początki już zaobserwowano, niewłaściwa gospodarka leśna na zboczach doliny. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 45 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Bóbr europejski (Castor fiber) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Dąbrówka (PLH220088) Ostoja położona jest na Pojezierzu Kaszubskim, pomiędzy Kłobuczynem, Śledziową Hutą a Dąbrówką, w powiecie kościerskim. Obejmuje fragment obszaru sandrowego i wysoczyzny morenowej o rzeźbie pagórkowatej i falistej z licznymi zagłębieniami, pierwotnie w większości bezodpływowymi powierzchniowo. Zagłębienia te są wypełnione torfowiskami i zbiornikami wodnymi. Stanowią one najbardziej wartościowe fragmenty ostoi. Największe torfowiska, w części wyeksploatowane, w części regenerujące, znajdują się na południowy-zachód od Kłobuczyna oraz na północny-wschód od Dąbrówki. Niektóre z torfowisk włączone są sztucznie w system odpływu powierzchniowego za pomocą rowów. Częśd zbiorników powstała w wyniku eksploatacji torfu. W obrębie torfowisk, regenerujących potorfi i obrzeży zbiorników wodnych występuje zróżnicowana roślinnośd mszarna z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Tereny w otoczeniu torfowisk i zbiorników wodnych (w granicach zlewni bezpośrednich i terenów do nich przylegających) są w różny sposób użytkowane. W północnej i zachodniej części ostoi dominują lasy. Są to głównie lasy porolne oraz leśne zbiorowiska zastępcze, głównie z sosną w drzewostanach. Miejscami występuje kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum. W południowej, centralnej i wschodniej części obszaru występują głównie pola uprawne, nieużytki, pastwiska, łąki. W ostoi znajdują się też niewielkie powierzchnie terenów zabudowanych Dąbrówki i Śledziowej Huty oraz pojedyncze rozproszone gospodarstwa rolne i zabudowania letniskowe, także stary nieczynny cmentarzyk. W skład obszaru wchodzi kilka zbiorników ze strzeblą błotną (w tym kompleks częściowo połączonych mniejszych zbiorników), przy czym dwa z nich ("Dąbrówka II", "Kłobuczyno") to najprawdopodobniej największe w Polsce akweny zasiedlone przez strzeblę błotną. Wielkośd zbiorników waha się od 0,75 ha do 5,20 ha (razem 10 ha), a ich maksymalna głębokośd sięga 2 m. Największy zbiornik "Dąbrówka II" jest dobrze zachowanym torfowiskiem, z wieloma połączonymi ze sobą basenami i wyraźnymi śladami dawniejszej eksploatacji torfu. W zbiornikach zaobserwowano liczne występowanie strzebli błotnej Eupallasella perenurus. Ponadto w wytypowanych akwenach stwierdzono występowanie karasia pospolitego Carassius carassius i karasia srebrzystego Carassius gibelio, a w jednym z nich słonecznicy Leucaspius delineatus. Bezpośrednie otoczenie zbiorników stanowi głównie las lub zadrzewienie, rzadziej pola uprawne. W jednym ze zbiorników, położonym około 350 m na NNE od 46 głównego skrzyżowania dróg w Dąbrówce, występuje elisma wodna Luronium natans (stanowisko stwierdzone w 2008 r.). Populacja liczy minimum 100 egzemplarzy. Towarzyszy jej jeżogłówka pokrewna Sparganium angustifolium. Jeziorko jest niewielkie, z mszarem z Comarum palustre i Carex rostrata w części zachodniej oraz szeroką strefą szuwaru turzycy zaostrzonej Carex rostrata w pozostałej części zbiornika. Otwarta tafla jeziora częściowo zajęta jest przez płaty roślinności wodnej z udziałem Potamogeton natans. Zagrożenia Siedliska strzebli błotnej: Na stanowisku "Kłobuczyno" zaobserwowano znaczną presję wędkarską, głównie w odniesieniu do karasia pospolitego i srebrzystego. Ze względu na duże rozmiary i znaczną głębokośd większości akwenów, można się spodziewad, że przy odpowiedniej ochronie przed antropoopresją, strzebla w dalszej perspektywie czasowej w tym obszarze będzie niezagrożona. Można też rozważyd ewentualną renaturyzację otoczenia zbiorników w postaci dodatkowych zalesieo i zadrzewieo. Potencjalnymi zagrożeniami dla akwenów i zamieszkującej je strzebli są: - zarastanie i wysychanie zbiorników, związane z naturalną sukcesją i celowym odwadnianiem, - spływy zanieczyszczeo z pól, - presja rybacko-wędkarska, w tym nadmierne połowy i zarybianie gatunkami niepożądanymi, jak karaś srebrzysty i drapieżniki. Siedlisko elismy wodnej: Utrudnione mogą byd w perspektywie możliwości ochrony zbiornika z elismą wodną. Jest on bowiem własnością prywatną, położony jest blisko wsi Dąbrówka, otoczony pastwiskami i gruntami ornymi, i jest stosunkowo mały. W rejonie, w którym rośnie elisma, znajduje się miejsce postoju łodzi i miejsce wędkowania. W niedalekim sąsiedztwie ma swój wodopój bydło z sąsiadujących pastwisk. Torfowiska przejściowe, zbiorniki dystroficzne, wrzosowiska i psiary: Torfowiska podlegały w większości eksploatacji; obecnie regenerują. Niektóre włączone są w systemy odpływu wód głębokimi rowami. Zagrożeniem dla cennych kompleksów torfowiskowych i zbiorników dystroficznych w rejonie Kłobuczyna i Dąbrówki są także spływy substancji biogennych z otaczających pól - prawdopodobnie również w związku z, obserwowanym w okolicy, wylewaniem na pola gnojowicy. Zagrożeniem dla wrzosowisk i psiar w otoczeniu torfowisk jest zarzucenie wypasu i związane z tym zarastanie ich różnymi gatunkami drzew. Obszar ostoi jest dośd trudny do ochrony z uwagi na sposób użytkowania terenów w otoczeniu torfowisk (grunty orne, pastwiska, lasy porolne) oraz strukturę własnościową (własnośd w większości prywatna). Podstawowym problemem ochrony jest zachowanie właściwych stosunków wodnych w zlewniach bezpośrednich torfowisk i zbiorników wodnych. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: 47 Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Elisma wodna (Luronium natans) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Wilcze Błota (PLH220093) Ostoja obejmuje podmokłą, zatorfioną nieckę otoczoną polami uprawnymi. Na terenie ostoi znajduje się kilka niewielkich zbiorników wodnych, połączonych kanałami, o łącznej powierzchni około 0,7-0.8 ha otoczonych podmokłymi zaroślami brzozowo-wierzbowymi stanowiącymi ich otulinę. Zbiorniki powstały w wyniku dawnej eksploatacji złóż torfowych. Zagrożenia - zagospodarowanie i zarybienie zbiorników innymi gatunkami ryb (zagrożenie potencjalne) - zarastanie i stopniowe wypłycenie się zbiorników Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Elisma wodna (Luronium natans) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; 48 Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego (PLH220095) Ostoja położona jest w centralnej, najwyższej części Pojezierza Kaszubskiego, o typowej młodoglacjalnej rzeźbie terenu. Obejmuje zespół rozległych form dolinnych zwanych rynnami polodowcowymi wraz z jeziorami wypełniającymi ich najgłębsze miejsca oraz fragmenty wysoczyzn (morena czołowa strefy marginalnej, morena denna) i fragmenty terenów sandrowych. Rejon omawianej ostoi jest najwyżej wyniesionym obszarem w całym pasie Pojezierza Pomorskiego oraz w całej Polsce niżowej. Najwyższe są tzw. Wzgórza Szymbarskie, gdzie "szczyt" Wieżyca (najwyższy na całym niżu środkowoeuropejskim) dochodzi do wysokości 329,5 m. n.p.m. Z racji sąsiedztwa najwyższych wyniesieo pojeziernych i głęboko wciętych rynien polodowcowych, mamy tu do czynienia z bardzo dużymi, jak na warunki nizinne, deniwelacjami dochodzącymi do 160 metrów i mocno zróżnicowaną rzeźbą terenu. W podłożu (w obszarach wysoczyznowych) występują głównie piaski zwałowe i wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Spośród utworów holoceoskich ważną rolę w kształtowaniu cennej roślinności odgrywają torfy (niskie, rzadziej wysokie) oraz pokłady kredy jeziornej. Kreda występuje najczęściej w rynnach i wytopiskach, (przykryta jest wtedy najczęściej torfami) lub ponad współczesnymi dnami doliny (nawet kilkanaście metrów). Szata roślinna obszaru jest silnie zróżnicowana - z wieloma rzadkimi zespołami roślinnymi oraz bogatą florą, w której obecne są liczne zagrożone gatunki. Kompleksy leśne w planowanej ostoi związane są ze wzgórzami moren czołowych, fragmentami moreny dennej, kemami i sandrami oraz stokami rynien glacjalnych, które wcinają się w powierzchnie morenowe i sandrowe. Duże powierzchnie lasy zajmują zwłaszcza na wzgórzach moreny czołowej, w części południowo-wschodniej ostoi. Częśd drzewostanów ma charakter wtórny - porolny. Najpowszechniejszymi zespołami leśnymi są: kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum, żyzna buczyna niżowa Galio odorati-Fagetum; niekiedy towarzyszą im subatlantyckie grądy gwiazdnicowe Stellario holosteae-Carpinetum, acydofilne dąbrowy Fago-Quercetum - zajmując jednak decydowanie mniejsze powierzchnie. Miejscami występują drzewostany sosnowe prawdopodobnie na siedliskach śródlądowego boru świeżego Leucobryo-Pinetum. Najcenniejszym z zespołów leśnych, lecz zajmującym niewielką powierzchnię, jest kaszubska buczyna storczykowa ze związku Cephalanthero-Fagenion o prowizorycznej nazwie Fagus silvatica-Cypripedium calceolus. W ostoi notowana nad Jeziorem Ostrzyckim, gdzie wykształca się na rędzinach brunatnych wytworzonych z kredy jeziornej, której pokłady znajdują się kilka metrów powyżej obecnego poziomu tafli jeziora. W ostoi częśd areału siedliskowego tego zespołu jest zajęta przez zastępcze zbiorowiska leśne i nieleśne. Ostoja obejmuje jedne z najcenniejszych przyrodniczo, silnie zróżnicowane siedliskowo obszary Pojezierza Kaszubskiego. Wyraża się to m in.: - występowaniem 19 typów siedlisk przyrodniczych wymienianych w zał. I Dyrektywy Siedliskowej (niektóre z nich są jednak małopowierzchniowe), -obecnością wyjątkowo szerokiego inwentarza zagrożonych i chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym wielu wyszczególnianych w zał. II Dyrektywy Siedliskowej oraz w Dyrektywie Ptasiej, -bogactwem gatunkowym i obecnością wielu zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych - leśnych i nieleśnych. 49 Pod względem siedliskowym, florystycznym i fitocenotycznym szczególnie cenne są następujące miejsca: -torfowiska na przesmykach jezior w dnach dolin subglacjalnych, -jeziora i ich obrzeża, zwłaszcza miejsca występowania kredy jeziornej w podłożu, -obszary wypływów i wysięków wód znajdujące się na różnych wysokościach stoków rynien, zwłaszcza u ich podstaw, -rozcięcia erozyjne, -torfowiska kotłowe wykształcone w niewielkich lecz głębokich obniżeniach terenu, ponad górną krawędzią rynien, a także niewielkie zbiorniki w ich obrębie, -wzgórza morenowe strefy marginalnej. Zagrożenia Główne źródła zagrożeo środowiska przyrodniczego w rejonie ostoi to: - rozprzestrzenianie się zabudowy i obiektów rekreacyjnych, - nasilająca się turystyka, zwłaszcza wypoczynkowa w okresie letnim, - melioracje osuszające zarówno na łąkach, w torfowiskach różnego typu, jak i lokalnie w lasach, pogłębianie i prostowanie cieków; miejscami jest to przyczyną nieodwracalnych zmian, m in. na torfowiskach niskich w dnach rynien spowodowało zastąpienie niektórych torfotwórczych fitocenoz szuwarowych i turzycowo-mszystych przez łąkowe, - włączanie pierwotnie izolowanych zagłębieo (najczęściej z wykształconymi torfowiskami przejściowymi) do systemu odpływu powierzchniowego, - zarzucenie użytkowania kośno-pastwiskowego w terenach intensywnie uwodnionych, z utrudnionym dostępem, przy jednoczesnej nadmiernej intensyfikacji użytkowania w niektórych obszarach łatwo dostępnych, suchszych; problem dotyczy najcenniejszych przyrodniczo obszarów w dnach rynien i na ich stokach (m. in. torfowisk zasadowych, łąk wilgotnych), - zbyt intensywna gospodarka leśna, - zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Siedliska nieleśne Źródła zagrożeo siedlisk nieleśnych: - w stosunku do torfowisk zasadowych oraz towarzyszących im fitocenoz łąk wilgotnych - zarzucenie ekstensywnego użytkowania kośnego, które wraz z melioracjami osuszającymi, lokalną eksploatacją torfu (prowadzoną w przeszłości) jest nasilającą się przyczyną zmian objawiających się w szczególności poprzez rozwój ugrupowao szuwarowych oraz spontaniczny rozwój zakrzewieo (wierzb, olszy czarnej), - w odniesieniu do łąk świeżych, muraw bliźniczkowych: a) zarzucenie użytkowania kośno-pastwiskowego, prowadzące do rozwoju ugrupowao krzewiastych i zaniku gatunków roślin typowych dla zbiorowisk; b) intensyfikacja użytkowania i przekształcanie siedlisk w podsiewane, zubożałe florystycznie, trwałe użytki zielone lub tereny rekreacyjne, - zanieczyszczenie wód w obrębie torfowisk kotłowych w Żurominie; proces uwidacznia się w jego części południowej, - odwadnianie i eksploatacja torfu (w przeszłości) na torfowiskach przejściowych, - zanieczyszczenie wód oraz zagospodarowanie i użytkowanie turystyczne jezior. 50 Siedliska leśne Źródłami niekorzystnych przeobrażeo żyznej buczyny niżowej, kwaśnej buczyny niżowej, subatlantyckiego grądu, lokalnie kaszubskiej buczyny storczykowej są: - wprowadzanie w odnowieniach gatunków drzew obcych siedliskowo i geograficznie (głównie sosny, świerka, lokalnie jodły podokapowo), - selektywne usuwanie ze starszych drzewostanów niektórych gatunków drzew liściastych, - erozja wodna gleb leśnych, zwłaszcza w wąwozach; jest ona spowodowana użytkowaniem ornym prowadzonym w terenach wyżej położonych, przylegających do lasów oraz rozjeżdżaniem pojazdami, - użytkowanie turystyczne (przedeptania runa leśnego). Zagrożeniem dla łegów są: - regulacje cieków. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Bocian biały (ciconia ciconia) Kania ruda (Milvus milvus) Bielik (Haliaeetus albicilla) Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Żuraw (Grus grus) Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) Dzięcioł czarn (Dryocopus martius) Gąsiorek (Lanius collurio) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) 51 Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Sierpowiec błyszczący (Drepanocladus vernicosus) Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus) Lipiennik Loesela (Liparis loeselii) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Lutra (Lutra Lutra) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Traszka grzebienista (Triturus cristatus) Lubieszynek (PLH220074) Pagórkowaty teren, zajęty głównie przez pola uprawne i użytki zielone, z rozrzuconymi w zagłębieniach oczkami wodnymi oraz niewielkimi torfowiskami z dołami potorfowymi. Występuje tu w wielu zbiornikach strzebla błotna Eupallasella percnurus. Zagrożenia Ewentualne zanikanie zbiorników ze strzeblą, ich zasypywanie, zanieczyszczanie lub zarybianie gatunkami drapieżnymi Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Bocian biały (ciconia ciconia) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; 52 Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Miłosino-Lubnia (PLH220077) Obszar obejmuje fragment równiny sandrowej z szeregiem zagłębieo wytopiskowych, wypełnionych torfami i zbiornikami wodnymi o charakterze jezior dystroficznych i lobeliowych. Krzyżujące się rynny jeziorne są wypełnione jeziorami eu- i mezotroficznymi (m.in. jeziora ramienicowe). Otoczone są one torfowiskami przejściowymi i płatami szuwarów, oraz borami bagiennymi. W ostoi stwierdzono też występowanie torfowisk wysokich. Na równinie miejscami uformowały się wydmy, które obecnie porośnięte są borami sosnowymi - dominującymi w ostoi. Wśród nich są bory chrobotkowe, w tym wyjątkowo dobrze zachowane płaty z bogatą florą porostów naziemnych. W leśniczówce Lubnia znajduje się b. ważna kolonia rozrodcza nocka łydkowłosego, a obszar (głównie duże, nie zanieczyszczone jeziora) jest dla niego naturalnym żerowiskiem. Obszar wchłania dotychczasowe Specjalne Obszary Ochrony "Bór Chrobotkowy" i "Lubnia". Zagrożenia 1) Zagrożeniem dla stanu jezior lobeliowych, ramienicowych i dystroficznych na terenie ostoi jest przede wszystkim ich użytkowanie rybackie przez prywatnych dzierżawców. Wiąże się to z zarybianiem tych jezior, a także dostarczaniem karmy dla ryb, co może doprowadzid do zmian trofii tych zbiorników. 2) Zagrożeniem dla jeziora Wielewskiego (jezioro ramienicowe) jest ponadto jego potencjalne zanieczyszczanie ściekami komunalnymi z miejscowości Wiele oraz z ulokowanych nad nim ośrodków wczasowych. W związku z tym jezioro zagrożone jest eutrofizacją. 3) Potencjalnym zagrożeniem dla ww. typów siedlisk jeziornych jest również rozwój turystyki i rekreacji oraz związanej z tym infrastruktury (domki letniskowe, ośrodki, campingi, pomosty, kąpieliska); najbardziej wrażliwe na ten typ oddziaływao są jeziora lobeliowe i dytroficzne. Powyższe zagrożenia, jako że dotycząc miejsc żerowania nietoperzy, należy uznad również za zagrożenie dla populacji nocka łydkowłosego. 4) Potencjalnym zagrożeniem dla samej kolonii tego gatunku mogą byd niewłaściwie przeprowadzone remonty, adaptacje i wszelkie przekształcenia zajmowanej przez nią kryjówki dziennej - dachu i poddasza leśniczówki w Lubni. Ponieważ jednak w 2007 roku budynek został już wyremontowany, zgodnie ze specjalistycznymi zaleceniami odnoszącymi się do ochrony nietoperzy, zaś w kolejnym roku zwierzęta powróciły do tego samego schronienia, zagrożenie to należy uznad za jedynie teoretyczne. Zagrożeniami dla cennych gatunków porostów, współtworzących fitocenozy boru chrobotkowego są: 5) Mechaniczne niszczenie plech w trakcie leśnych prac zrywkowych (przeciąganie kłód i gałęzi przez fragmenty lasu z bogatym runem porostowym), przez samochody osobowe i ciężki sprzęt leśny 53 6) Zbiór chrobotków dla celów ozdobnych (na terenie Borów Tucholskich ma jednak niewielkie znaczenie) 7) Zagrożenie pożarowe - zwiększane poprzez silną penetrację turystyczną. 8) Potencjalnym zagrożeniem dla borów chrobotkowych może stad się również nawożenie mineralne, powodujące silną ekspansję głównych konkurentów porostów naziemnych mszaków - nawet na najuboższych siedliskach. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Jeziora lobeliowe Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postad Peucedano-Pinetum) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Elisma wodna (Luronium natans) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme) Bóbr europejski (Castor fiber) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; 54 Dolina wierzycy (PLH220094) Obszar obejmuję dolinę Wierzycy, o długości około 21 km, na odcinku między jazem w Czarnocioskich Piecach a mostem drogowym w Starogardzie Gdaoskim. Rzeka ma charakter podgórski. Koryto rzeczne ma tutaj szerokośd do kilkunastu metrów, głęboko wcina się w otaczający teren tworząc wyraźne jary i wąwozy. W odcinkach basenowych doliny występują m.in. torfowiska (w tym zasadowe) i szuwarowe łąki, w odcinku przełomowym - pasy łęgu nad ciekiem oraz dobrze wykształcone fitocenozy grądu subatlantyckiego na stromych zboczach. Dolina, mimo obecnego w wielu miejscach zagospodarowania przez człowieka (m.in. elektrownia wodna, mosty, użytkowanie leśne i rolnicze) utrzymuje bogactwo szaty roślinnej (zbiorowisk i flory) oraz fauny i cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi. Na bardzo wysoką różnorodnośd biologiczną składa się występowanie 12 siedlisk programu Natura 2000 oraz wielu rzadkich, chronionych gatunków, zarówno roślin, m.in. z leocem bezpodkwiatkowym (była stąd podawana jeszcze w koocu XX w. także sklanica torfowiskowa), jak i zwierząt. Wierzyca jest stosunkowo niewielką rzeką o bardzo bogatej ichtiofaunie. Stwierdzono tutaj silne populacje co najmniej 2 gatunki ryb z zał. II Dyrektywy Siedliskowej – brzanki i głowacza białopłetwego. W przypadku brzanki jest to najbardziej na północ wysunięte jej stanowisko w Polsce. Stwierdzono tu także występowanie kilku innych, cennych gatunków ryb związanych z szybko płynącymi rzekami – pstrąga potokowego, lipienia, piekielnicy, strzebli potokowej i śliza jak również cenne płaty grądu, obecnośd rzadkich gatunków, jak np. leoca bezpodkwiatkowego, ułudki leśnej), z dużym nagromadzeniem siedlisk i gatunków objętych programem Natura 2000. Występują tu także stabilne populacje dwóch gatunków ssaków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej – wydry i bobra. Dodatkowym atutem są walory krajobrazowe oraz obecnośd płynącej wody, stosunkowo czystej na znacznych odcinkach cieku. Zagrożenia - zabudowa hydrotechniczna rzeki - planowana budowa elektrowni wodnej - plany regulacji rzek - zanieczyszczenia wody - intensywna gospodarka leśna i rolna - chemizacja - zabudowa przy krawędzi doliny Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Bocian biały (ciconia ciconia) Kania ruda (Milvus milvus) Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Żuraw (Grus grus) Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) Dzięcioł czarn (Dryocopus martius) Gąsiorek (Lanius collurio) 55 Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Niżowe i górskie świeże łąki uźytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Lutra (Lutra lutra) Bóbr europejski (Castor fiber) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Jezioro Krąg (PLH220070) Obszar obejmuje swoim zasięgiem wytopiskowe zagłębienie terenu z jeziorem Krąg oraz tereny do niego przyległe z cennym torfowiskiem źródliskowym, położonym w rynnie dochodzącej do wschodniej zatoki jeziora Krąg. Dookoła znajdują się niewielkie wzniesienia, powstałe w wyniku działalności lądolodu. Największą częśd obszaru stanowią wody jezior, znaczny udział powierzchniowy mają też wilgotne łąki. Częśd terenu pokryta jest lasem z dominacją sosny w drzewostanie. Ze względu na dominację powierzchniową jeziora na danym obszarze, a także terenów będącym pod wpływem wód jeziornych, przeważający typ roślinności stanowią zbiorowiska wodne, bagienne i inne wilgociolubne. Zagrożenia Zagrożeniem dla tego terenu jest coraz bardziej nasilająca się zabudowa. Szczególne niebezpieczna może byd zabudowa w pobliżu cennego torfowiska źródliskowego. Zagrożeniem jest też wycinka lasu 56 w pobliżu cennego torfowiska. Ważne jest, aby nie dopuścid do zmiany stosunków hydrologicznych w granicach obszaru. Zagrożeniem dla obszaru może byd także nadmierna eutrofizacja jeziora Krąg. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Bocian biały (Ciconia ciconia) Czapla biała (Egretta alba) Żuraw (Grus grus) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus) Lipiennik Loesela (Liparis loeselii) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Nowa Sikorska Huta (PLH220090) Ostoja leży na Pojezierzu Kaszubskim, między Nową Sikorską Hutą a Kłobuczynem, w powiatach kartuskim i kościerskim. Obejmuje swym zasięgiem fragment wysoczyzny morenowej o rzeźbie falistej z lokalnym wyniesieniem Serża Góra oraz z zespołem niewielkich torfowisk i oczek wodnych w lokalnych obniżeniach terenu. Większośd oczek ma charakter zbiorników dystroficznych. Powierzchnie wysoczyznowe zajęte są w przewadze przez leśne zbiorowiska zastępcze z sosną, świerkiem i brzozą w drzewostanach, w części przez odłogowane pola i grunty orne. W obrębie torfowisk wykształciła się głównie roślinnośd mszarna z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. W dystroficznych oczkach wodnych i dołach potorfowych występują agregacje pływaczy Utricularia vulgaris, U. minor. Na obrzeżach torfowisk obecne są wąskie pasy łąk, lokalnie suche wrzosowiska. W ostoi znajduje się kilka śródleśnych, niewielkich zbiorników z dośd liczną strzeblą. Powierzchnia tych zbiorników wynosi od 0,03 ha do 0,37 ha (razem 0,50 ha). W zbiornikach strzeblowych stwierdzono też liczne karasie pospolite i pojedyncze karasie srebrzyste. 57 Zagrożenia Populacja strzebli w ostoi jest stosunkowo słabo narażona na zmiany środowiskowe ze względu na leśne otoczenie zbiorników, które zasiedla strzebla oraz znaczną odległośd zbiorników i ich zlewni od terenów rolniczych i osiedleoczych. W największym ze zbiorników obserwowano ślady nieznacznej presji wędkarskiej - prawdopodobnie w stosunku do karasi. Potencjalnym zagrożeniem jest naturalna sukcesja roślinności, a tym samym zarastanie zbiorników, co zagraża zwłaszcza najmniejszym zbiornikom. Niektóre torfowiska podlegały w przeszłości eksploatacji; niektóre ze zbiorników powstały w wyniku eksploatacji torfu. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Piotrowo (PLH220091) Ostoja położona jest pomiędzy Piotrowem, Chylową Hutą, Grabowską Hutą oraz wybudowaniami Kłobuczyna - w powiatach kościerskim i kartuskim. Obejmuje ona wysoczyznę moreny dennej przeciętą doliną rzeki Wierzycy, z zagłębieniami wypełnionymi różnej wielkości torfowiskami i zbiornikami wodnymi. Na północnym wschodzie obejmuje fragmentarycznie wzniesienia czołowomorenowe. W ostoi znajduje się obszar źródliskowy rzeki Wierzycy wraz z jej górnym odcinkiem. Obszar charakteryzuje się zróżnicowaną strukturą użytkowania terenu. Występują tu: - duże powierzchnie nieużytków w postaci kompleksu torfowisk, bagien, zbiorników wodnych (w obniżeniach terenu), - łąki i pastwiska (te głównie w dolinach cieków oraz na obrzeżach torfowisk), - zróżnicowanej wielkości kompleksy leśne (najczęściej na stromych stokach wzgórz i dolin oraz w obrębie torfowisk), 58 - duże kompleksy pól uprawnych, - zabudowa wsi Piotrowo oraz pojedyncze rozproszone gospodarstwa rolne osad związanych z obszarem, - droga przecinająca ostoję, prowadząca z Kłobuczyna do Grabowskiej Huty oraz sied lokalnych dróg gruntowych, - linie energetyczne. Torfowiska i towarzyszące im zbiorniki (oczka potorfowe, rzadziej naturalne jeziorka) mają zróżnicowaną wielkośd. Wśród nich jest rozległy, cenny kompleks torfowiskowy, z dużym zbiornikiem dystroficznym - Jeziorem Piotrowskim - położony pomiędzy Piotrowem, a Grabowską Hutą. Większośd torfowisk była w przeszłości eksploatowana. Obecnie torfowiska zdominowane są przez zróżnicowaną roślinnośd mszarną z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae oraz roślinnośd szuwarową rozwijającą się wtórnie w potorfiach. Spotyka się tu m.in. fitocenozy Rhynchosporetum albae. Na przesuszonych kopułach torfowiskowych występują fitocenozy mszarne, w których dominują wrzos i wełnianka, licznie pojawia się sosna. RóŻnej wielkości powierzchnie w obrębie torfowisk zajmują płaty boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum, a także drzewostany sosnowe z trzęślicą modrą i roślinami borowymi w runie. Niekiedy pojawiają się degeneracyjne postaci brzeziny bagiennej Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis. Pło mszarne szeroką strefą występuje również na obrzeżach Jeziora Piotrowskiego. Tu stwierdzono m. in. niewielkie fitocenozy Caricetum limosae. W zbiornikach potorfowych często obecne są fitocenozy z pływaczami Utricularia vulgaris, U. minor oraz agregacje Potamogeton natans. Lokalnie, na obrzeżach torfowisk oraz w dolinkach niewielkich cieków, spotyka się kwaśne młaki niskoturzycowe z rzędu Caricetalia nigrae. Roślinnośd łąkowo-pastwiskowa, lokalnie ziołoroślowa wykształcona jest głównie: w dnie doliny Wierzycy poniżej Piotrowa, w niewielkich dolinkach dowiązujących do tej doliny oraz na mineralnych obrzeżach torfowisk. Lasy obszarów wysoczyznowych oraz stoków dolin to przede wszystkim leśne zbiorowiska zastępcze z sosną oraz brzozą i świerkiem w drzewostanach. Dośd duże powierzchnie zajmuje kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum; małe enklawy obecnie zajmuje subatlantycki grąd gwiazdnicowy Stellario-Carpinetum. W obrębie kompleksu torfowisk i bagien występuje wiele zbiorników wodnych o zróżnicowanej powierzchni i głębokości, zasiedlonych przez strzeblę błotną, w tym kompleks częściowo połączonych mniejszych zbiorników. Większośd tych zbiorników otoczona jest lasem lub zadrzewieniami. Na części widad ślady wcześniejszego wydobywania torfu. Głębokośd niektórych basenów może przekraczad 2 metry. W części ostoi położonej na wschód od Piotrowa powierzchnia zbiorników ze strzeblą wynosi od 0,25 ha do 1,56 ha (razem 5,19 ha). W głównym zespole zbiorników, znajdujących się około 1 km na wschód od Piotrowa, strzebla jest dośd liczna, a słabe użytkowanie bezpośredniego otoczenia może świadczyd o niskim zagrożeniu strzebli w tym obszarze. W niektórych zbiornikach, poza strzeblą stwierdzono karasia pospolitego. Zagrożenia Populacja strzebli w ostoi jest stosunkowo słabo narażona na zmiany środowiskowe ze względu na leśne otoczenie zbiorników, które zasiedla strzebla oraz znaczną odległośd zbiorników i ich zlewni od terenów rolniczych i osiedleoczych. 59 W największym ze zbiorników obserwowano ślady nieznacznej presji wędkarskiej - prawdopodobnie w stosunku do karasi. Potencjalnym zagrożeniem jest naturalna sukcesja roślinności, a tym samym zarastanie zbiorników, co zagraża zwłaszcza najmniejszym zbiornikom. Niektóre torfowiska podlegały w przeszłości eksploatacji; niektóre ze zbiorników powstały w wyniku eksploatacji torfu. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Żuraw (Grus grus) Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Nie stanowią przedmiotu ochrony; Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Bory Tucholskie (PLZB220009) Obszar Borów Tucholskich obejmuje wschodnią częśd makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego. W jego skład wchodzą następujące mezoregiony: Bory Tucholskie, wschodnia częśd Równiny Charzykowskiej, północno-wschodnia częśd Pojezierza Krajeoaskiego, północna częśd Doliny Brdy oraz północna częśd Wysoczyzny Świeckiej. Obszar jest dośd jednolitą równiną sandrową, rozciętą dolinami Brdy i Wdy oraz urozmaiconą licznymi jeziorami, oczkami wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej. Dominują siedliska leśne, przede wszystkim bory sosnowe. Typowy obszar młodoglacjalny, obejmujący w większości jałowe piaski. Rzeźba terenu ostoi jest urozmaicona, występują tu wysoczyzny i rozległe wzgórza, liczne pagórki oraz doliny i rynny. Sied wodna jest silnie rozwinięta (wody zajmują ok. 14% powierzchni). Ostoję odwadnia rzeka Brda wraz ze swymi licznymi dopływami, z których najważniejszym jest Zbrzyca. Wiele rzek charakteryzuje duży spadek i silny prąd. Wśród jezior liczne są jeziora przepływowe połączone z systemem wodnym Brdy; sporo jest jezior oligotroficznych i mezotroficznych, nieliczne są eutroficzne, a torfowiskom 60 towarzyszą dystroficzne. W sumie jest ok. 60 jezior; największe Charzykowskie - 1363 ha, zaś najgłębsze Ostrowite - 43 m. Lasy (ok. 70% obszaru) to głównie bory świeże, ale także bagienne i suche; występują też grądy, lasy bukowo-dębowe, łęgi i olsy. Liczne torfowiska. Grunty orne, łąki i pastwiska pokrywają ok. 15% terenu. Ostoję odwadnia rzeka Brda wraz ze swymi licznymi dopływami, z których najważniejszym jest Zbrzyca. Wiele rzek charakteryzuje duży spadek i silny prąd. Zagrożenia Eksploatacja torfu, kredy, piasku; zmiany stosunków wodnych, zagrożenie eutrofizacją siedlisk oligotroficznych; presja turystyczna, zabudowa letniskowa, zabudowa rozproszona, kłusownictwo, drapieżnictwo ze strony norki amerykaoskiej, odpady, ścieki, zanieczyszczenie wód, zakładanie upraw plantacyjnych (borówka amerykaoska). Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Nur rdzawoszyi (Gavia stellata) Bąk zwyczajny (Botaurus stellaris) Bocian biały (ciconia ciconia) Bocian czarny (Ciconia nigra) Łabądź czarnodzioby (Cygnus bewickii) Łabędź krzykliwy (Cygnus Cygus) Podgorzałka (Aythya nyroca) Trzmielojad (Pernis apivorus) Kania czarna (Milvus migrant) Kania ruda (Milvus milvus) Bielik (Haliaeetus albicilla) Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Błotniak zbożowy (Circus cyaneus) Błotniak łąkowy (Circus pygargus) Rybołów (Pandion haliaetus) Kropiatka (Porzana porzana) Derkacz (Crex crex) Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) Rybitwa białowąsa (Chlidonias hybryda) Rybitwa czarna (Chlidonias Niger) Puchacz zwyczajny (Bubo bubo) Lelek zwyczajny (Caprimulgus europaeus) Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) Lerka (Lullula arboreta) Świergotek polny (Anthus campestris) Muchołówka mała (Ficedula parva) Gąsiorek (Lanius collurio) 61 Typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus) Elisma wodna (Luronium natans) Lipiennik Loesela (Liparis loeselii) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Lutra (Lutra Lutra) Bóbr europejski (Castor fiber) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nie stanowią przedmiotu ochrony; 7. Opis stanu istniejącego środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną. W stosunku do oddziaływania na siedliska przyrodnicze, siedliska gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną poza obszarami Natura 2000 nie jest możliwe wykonanie oceny oddziaływania. Wiąże się to z brakiem rozpowszechnionych materiałów dot. typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków oraz gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną poza obszarami Natura 2000 na terenie powiatu kościerskiego oraz brakiem danych dot. lokalizacji inwestycji. Z tego powodu nie jest możliwe wykonanie analizy oddziaływania na obszary chronione. Wykonanie takiej szczegółowej oceny oddziaływania będzie możliwe dopiero na etapie przygotowania ocen środowiskowych dla poszczególnych inwestycji. 8. Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko związanych z realizacją Strategii. 8.1. Rodzaj i skala przewidywanych oddziaływań na środowisko. Podstawowym celem sporządzenia niniejszej prognozy jest wskazanie potencjalnych skutków realizacji ustaleo Strategii na środowisko i mieszkaoców. Realizacja Strategii wiązad się będzie nie tylko z efektami gospodarczymi i społecznymi, na które jest ukierunkowana, ale także ze skutkami 62 w środowisku przyrodniczym. Znaczne oddziaływanie może się wiązad z planowanymi działaniami w ramach Priorytetu I – Konkurencyjnośd gospodarcza i atrakcyjnośd, Priorytetu II – Dostępnośd komunikacyjna i spójnośd wewnętrzna oraz Priorytetu III – Środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów. Do trwałych przekształceo w środowisku doprowadzid może realizacja przedsięwzięd związanych z budową i przebudową infrastruktury drogowej oraz kolejowej. Przewiduje się, że realizacja w/w przedsięwzięd spowoduje trwałe zmiany w środowisku naturalnym, a efekt ekologiczny ich realizacji będzie miał szeroki zakres przestrzenny, gdyż powinien poprowadzid do poprawy stanu środowiska w skali ponadlokalnej w dłuższej perspektywie. W zdecydowanej większości oddziaływania związane z realizacją przedsięwzięd z poszczególnych priorytetów będą miały charakter krótkotrwały i odnosid się będą tylko do czasu budowy lub modernizacji obiektów i urządzeo. Charakter długotrwały oddziaływao będą miały tylko te nowo zrealizowane przedsięwzięcia, gdzie w wyniku ich eksploatacji występowad będzie emisja zanieczyszczeo do środowiska (hałas, ścieki, zanieczyszczenia powietrza itp.). Są to jednak obiekty, których realizacja rozwiąże szereg dotychczasowych problemów ekologicznych o wymiarze często ponad lokalnym (np. drogi, kolej). W ocenie, które z zamieszczonych celów Strategii mogą znacząco wpłynąd na środowisko kierowano się następującymi kryteriami: Emisja do środowiska w wyniku prawdopodobnych działalności; Zmian w poziomie energii (elektrycznej, cieplnej wytwarzanej z konwencjonalnych źródeł) generowanej przez te działania; Przekształceo struktury przestrzennej w wyniku realizacji celów strategii; Zmian prawdopodobieostwa powstania zdarzeo nagłych i o poważnych skutkach. Poniższa matryca oddziaływao i znaczenia wpływu powstała wyłącznie o interpretacje zapisu priorytetów i tzw. założeo programowych, które je uzupełniają. Stąd tak wiele jest oddziaływao nieokreślonych jednoznacznie, co zwiększa pole niepewności. Tab. 8 Matryca oddziaływao. Kierunki polityki i działania o potencjalnym znaczącym wpływie na środowisko Emisje do środowiska Zmiany energii I. 1. Tworzenie sprzyjającego klimatu dla rozwoju gospodarki i przedsiębiorczości 63 Przekształcenia strukturalne przestrzeni Potencjalne awarie / zagrożenia naturalne I. 2. Wsparcie kluczowych branż gospodarki obszaru Ziemi Kościerskiej I . 3. Systemowe wsparcie promocji gospodarczej i turystycznej oraz pozyskiwania nowych inwestorów II. 1. Poprawa dostępności do Aglomeracji Trójmiejskiej i sąsiednich obszarów II. 2. Wzmacnianie roli Kościerzyny jako regionalnego węzła transportowego II. 3. Poprawa lokalnej infrastruktury podstawowej warunkującej dostępność wewnętrzną III. 1. Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez działania inwestycyjne III. 2. Planowanie i zagospodarowanie uwzględniające zrównoważone wykorzystanie czynników rozwoju obszaru. III. 3 Rozwiązywanie konfliktów związanych z niewłaściwym wykorzystaniem zasobów Ziemi Kościerskiej. Oznaczenia: - możliwe oddziaływanie znaczące; - oddziaływanie znaczące - o skutkach nieokreślonych (negatywne lub pozytywne), - korzystnych, - niekorzystnych Powyższa matryca oddziaływao nie uwzględnia Priorytetu 4 – Wsparcie kompetencji i aktywności mieszkaoców oraz budowa zintegrowanego społeczeostwa Ziemi Kościerskiej. Cele operacyjne tego Priorytetu nastawiany są przede wszystkim na sferę intelektualną mieszkaoców powiatu w związku z tym nie wzięto go pod uwagę sporządzając matrycę. Największe zmiany i przekształcenia w środowisku spowoduje realizacja przedsięwzięd w ramach priorytetu 2 „Poprawa dostępności komunikacyjnej i zwiększenie spójności wewnętrznej Ziemi Kościerskiej”, a zwłaszcza realizacja projektów związanych z budową, przebudową dróg oraz rozwojem kolei metropolitalnej. Skala zmian i przekształceo rosnąd będzie wraz z rangą komunikacyjną dróg. Największe zagrożenia (ze względu na parametry dróg) związane będą z 64 realizacją dróg krajowych, wojewódzkich oraz obwodnicy Kościerzyny. Natomiast najmniejsze z drogami lokalnymi, chodnikami i ścieżkami rowerowymi. Realizacja projektów „drogowych” dotyczyd będzie przede wszystkim modernizacji dróg już istniejących i wiązad się będzie głównie z poprawą ich stanu technicznego. Wyjątkiem będzie budowa obwodnicy Kościerzyny, przedstawiona w Strategii jako czynnik sprzyjający otoczeniu. Działania związane z rozbudową infrastruktury drogowej spowodują zajęcie pod drogi pasów terenu przylegających do istniejących do istniejącej już infrastruktury drogowej i będących już pod wpływem antropopresji związanej głównie z emisją hałasu i zanieczyszczeo komunikacyjnych. Skutkiem przebudowy, budowy dróg będzie przede wszystkim poprawa warunków akustycznych i aerosanitarnych terenów przyległych, a więc poprawa warunków życia w miejscowościach przez które przebiegają te drogi. Wyznaczenie przebiegu dróg w ten sposób, aby na jak najkrótszych odcinkach przebiegały one przez tereny zalesione i o najwyższych walorach przyrodniczych (np. hydrogeniczne) oraz obszary gleb o klasie wyższej niż V, aby omijały obszary chronione (parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody). W przypadku przecinania przez drogi bardziej rozległych kompleksów leśnych, konieczna jest budowa przejśd dla zwierząt, w niektórych wypadkach celowe jest instalowanie osłon przeciwhałasowych i blokujących wejście dużej zwierzyny na jezdnię. Powierzchnia leśna planowana do wycięcia w celu budowy dróg i towarzyszącej jej infrastruktury, powinna byd jak najszybciej zrekompensowana w postaci nowych nasadzeo leśnych. Niewątpliwie spośród planowanych inwestycji infrastrukturalnych największe oddziaływanie na środowisko będzie miała obwodnica Kościerzyny. Projekt pt. „Budowa Obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20 Stargard Szczecioski – Gdynia wraz z przebudową linii wysokiego napięcia” uzyskał pozytywną decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Przewidywana Obwodnica Kaszub ma byd zlokalizowana na obszarze Miasta Kościerzyny oraz Gminy Kościerzyna. Długośd trasy ma wynieśd 10,9 km. Będzie ona drogą przyspieszonego ruchu o klasie GP (droga główna ruchu przyspieszonego), na której projektowa prędkośd ma wynieśd 80 km/h. Zakłada się, że nowa Obwodnica będzie drogą dwupasmową, o szerokości 14 metrów ( 2 x 7 m). Szerokośd opaski zewnętrznej po każdej ze stron jezdni wyniesie 0,5 metra, natomiast pas dzielący jezdnię ma mied szerokośd 4 metrów ( 3 m + 2x 0,5 m opaska). 65 Rys. 2 Planowany przebieg obwodnicy Kościerzyny Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. W wariancie IIc (południowym) zaplanowano 4 węzły dwupoziomowe i 3 przejazdy na wprost. W celu obsługi ruchu lokalnego oraz gospodarczo - rolniczego przewiduje się drogi dojazdowe klasy D, pozwalające na swobodny dojazd do pojedynczych gospodarstw, jak również do upraw rolnych przez właścicieli działek, których grunty zostaną odcięte od siedlisk. W związku z budową i przebudową dróg nastąpi ubytek powierzchni aktywnych biologicznie, tj. użytki rolne, miejscami tereny leśne, które występują w bezpośrednim otoczeniu dróg i są często zanieczyszczone (metale ciężkie). Jednakże planowane przebudowy należy wykonad po uprzednich wytycznych organów właściwych dla wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Wykonanie powyższych prac zgodnie z wytycznymi powinno gwarantowad możliwie najmniejsze oddziaływanie na środowisko. Odciążenie Centrum miasta od ruchu tranzytowego zmniejszad będzie uciążliwośd dla mieszkaoców. Zarazem na znacznie większe niż dotąd oddziaływania (ze względu na wzrost przepustowości dróg) mogą byd narażone obszary, gdzie ruch ten zostanie przeniesiony – powstaje tu więc potrzeba uwzględnienia obszarów chronionych przy trasowaniu dróg (nie zawsze właściwie 66 uwzględniane w dotychczasowej praktyce). Doświadczenia i zasada przezorności każą zwrócid uwagę na te zależności. Zestawienie potencjalnych kolizji8: Długośd odcinka, na którym może wystąpid kolizja z korytarzami ekologicznymi (odnoga korytarza GKPn-13) – 1,7 km Kolizje z Obszarami Chronionego Krajobrazu – Lipuski Długośd odcinka, na którym może wystąpid możliwośd występowania oddziaływania skumulowanego z liniami kolejowymi – 2,19 km Długośd odcinka, na którym może wystąpid możliwośd występowania oddziaływania skumulowanego z liniami elektroenergetycznymi – 1,06 km Kierunek i rodzaj działao minimalizujących oddziaływanie drogi na korytarze należy wybrad po szczegółowej analizie prognoz natężenia ruchu w perspektywie wieloletniej. Nr drogi DK20 Redukcja emisji zanieczyszczeo wariantu realizowanego w porównaniu do wariantu zerowego [%] CO2 CO CH4 NOX N20 42 43 50 49 33 Kolejnym zagrożeniem dla środowiska naturalnego może byd rozwój infrastruktury kolejowej – „Kolej Kaszubska”. Jednakże jedynie w fazie realizowania przedsięwzięcia - remontu istniejącej trasy kolejowej. W fazie eksploatacji oddziaływanie na środowisko tj. hałas, zanieczyszczenie środowiska, zajętośd terenu dla kolei w przypadku przejechania jednego kilometra przez pociąg jest pięd razy mniejsza niż w przypadku ruchu samochodowego. Kolej Kaszubska będzie rozwinięciem programu „Pomorskiej Kolei Metropolitalnej”, a wniosek o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na pierwszy etap tego programu „Rewitalizacja Kolei Kokoszkowskiej” znajduje się w trakcie opiniowania Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdaosku. Rozwiązanie to, przy dużej efektywności komunikacyjnej zajmie ograniczoną przestrzeo i nie zniszczy krajobrazu. Kolej zminimalizuje korzystanie z samochodów, co spowoduje ograniczenie emisji spalin i hałasu. W ramach tego przedsięwzięcia planowana jest modernizacji istniejącej linii kolejowej na trasie Gdynia – Kościerzyna. Zostaną zmodernizowane 82 km torów, remont dziesięciu wiaduktów i jednego mostu. W ramach projektu pt. „Rewitalizacji i modernizacja tzw. Kościerskiego korytarza kolejowego na trasie Kościerzyna – Gdynia” odnowione zostaną również perony na 15 stacjach i przystankach osobowych. Należy podkreślid, że rewitalizacja wymienionych linii kolejowych w efekcie koocowym przynieśd może korzyści środowiskowe, jako alternatywny bardziej przyjazny dla środowiska środek transportu. 8 Źródło: Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programy Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 – 2015. 67 Rys. 3 Układ linii Kolei Metropolitalnej i Kolei Kaszubskiej i jego znaczenie dla poprawy dostępności transportowej Powiatu Kościerskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Regionalnej Strategii Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata 2007 – 2020. Realizacja projektów związanych z rozbudową transportu publicznego nie powinna powodowad negatywnego oddziaływania na środowisko. Wpłynie natomiast na poprawę warunków akustycznych oraz w przypadku transportu publicznego - ponadto na obniżenie poziomu emisji zanieczyszczeo komunikacyjnych, tym samym na poprawę warunków aerosanitarnych. Ma to szczególnie znaczenie dla terenów osiedli mieszkaniowych. Proponowane działania przyczynią się do równoważenia rozwoju, w szczególności wspieranie projektów służących rozwojowi transportu publicznego i niezmotoryzowanego w miastach, co jest pozytywnym kierunkiem Strategii. 68 Tab. 9 Wykaz ważniejszych przedsięwzięd w ramach priorytetu 2 – informacje na podstawie ankiet z debat. L.p. Rodzaj przedsięwzięcia sprzyjający rozwiązaniu zidentyfikowanych Oddziaływanie problemów 1 Budowa drogi Raduo - Kalwaria Gmina Dziemiany 2 Remont nawierzchni ul. Wąskiej w Dziemianach Dziemiany 3 Regionalny węzeł komunikacyjny Kościerzyna Północ – połączenie drogi Województwo krajowej 20 z drogą wojewódzką 214 4 Modernizacja dróg transportu rolnego Kalisz, Dziemiany 5 Budowa i modernizacja nawierzchni chodników Dziemiany 6 Modernizacja chodników i ciągów pieszych Gmina Lipusz 7 Modernizacja dróg oraz dróg gruntowych Gmina Lipusz 8 Kolej Kaszubska Powiat Kościerski Gmina Realizacja priorytetu 1 „Podniesienie konkurencyjności gospodarczej i atrakcyjności inwestycyjnej oraz turystycznej Ziemi Kościerskiej” nie powinna wpłynąd znacząco negatywnie na przekształcenia w środowisku. W ramach priorytetu przewidziane są inwestycje związane m.in. z rozwojem przedsiębiorczości, turystyki, szkolnictwa. Proponowane działania w zakresie priorytetu 1 należy starannie zaplanowad i muszą uwzględniad wymogi ochrony przyrody i krajobrazu oraz byd dostosowane do wrażliwości środowiska przyrodniczego w danym regionie. Zakres inwestycji nie może wykraczad poza normy obowiązujące na obszarach chronionych i przestrzegad zasad planów ochrony. Nie dopuszcza się realizacji przedsięwzięd, które mogłyby pogorszyd warunki bytowania ptaków lub zagrażad stanowiskom siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. Przygotowanie produktów turystycznych, w tym związanych z lecznictwem uzdrowiskowym, agroturystyką będzie w dużej mierze realizowana na obszarach chronionych, ale nie należy prognozowad, aby ich realizacja mogła prowadzid do trwałego obniżenia walorów przyrodniczo-krajobrazowych bądź powstania nowych zagrożeo. W ramach tego kierunku działao nie wskazano, o jaki rodzaj inwestycji chodzi. W związku z tym mogą one wywoływad zarówno wpływ pozytywny, jak i negatywny w stosunku do różnorodności biologicznej. W przypadku, jeśli będzie to budowa „twardej” infrastruktury turystycznej, to istnieje duże ryzyko zaistnienia negatywnych istotnych oddziaływao na środowisko przyrodnicze. W sytuacji, w której zaistnieje zbyt duży ruch turystyczny, który nie będzie dostosowany do wrażliwości środowiska naturalnego spowoduje to największe negatywne oddziaływanie na środowisko. Analizując rozwój infrastruktury turystycznej związany z pozytywnymi oddziaływaniami należy zauważyd, że pozytywne aspekty mogą wystąpid w przypadkach, jeśli na terenach wrażliwych 69 przyrodniczo ograniczy się dostęp masowej turystyki albo przeniesie uciążliwą turystykę z terenów cennych przyrodniczo. Zagrożeniem z punktu widzenia rozwoju turystyki powiązanego z poprawą obsługi komunikacyjnej może skutkowad zwiększeniem ruchu turystycznego i w rezultacie presji turystycznej na cenne obiekty przyrodnicze położone w sąsiedztwie ciągów komunikacyjnych, które łączą stolicę powiatu z sąsiednimi aglomeracjami. Turystyka jest nie tylko dynamicznie rozwijającą się gałęzią gospodarki, ale ma też ogromny wymiar ekologiczny. Działalnośd turystyczna jest w znacznym stopniu zależna od dobrego stanu przyrody i środowiska. Wiele ekosystemów, które są bardzo ważne dla zachowania różnorodności biologicznej w przyrodzie, jest w coraz większym stopniu obciążanych wykorzystaniem turystycznym. Tam, gdzie dochodzi do przeciążenia potencjalnych możliwości danego obszaru i niszczenia naturalnych ekosystemów przyrodniczych, zagrożone są także gospodarcze podstawy egzystencji turystyki. Działania związane z rozwojem przedsiębiorczości, które mają na celu wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw powiatu, w tym wzrost ich potencjału ekonomicznego oraz zwiększenie zatrudnienia w regionie nie wpłyną niekorzystnie na przyrodę obszarów prawnie chronionych. Większe inwestycje przemysłowe ukierunkowane na zwiększenie zdolności wytwórczych nie mogą byd lokalizowane na terenach chronionych, jeżeli należą do przedsięwzięd znacząco oddziaływujących na środowisko. Znacznym przekształceniom ulegnie powierzchnia ziemi spowodowana funkcjonowaniem przedsiębiorstw związanych pozyskiwaniem surowców naturalnych (głównie kruszyw, np. piasek, żwir) niezbędnych do budowy inwestycji infrastrukturalnych projektowanych w ramach Strategii. Obszarem niepewności podczas oceny oddziaływania rozwoju przedsiębiorczości jest brak wskazania w Strategii jaka rodzaj przedsiębiorczości będzie dominująca (oprócz turystyki). Należy przypuszczad, że na terenie Powiatu rozwijana będzie przedsiębiorczośd oparta na rolnictwie. Wywrze ona pozytywny wpływ poprzez wdrażanie, upowszechnianie i wspieranie właściwego gospodarowania na obszarach przyrodniczo cennych. Jednak przy tego typu działaniach nie można pominąd możliwych negatywnych wpływów, które mogą wystąpid przy nadmiernym rozwoju i intensyfikacji rolnictwa, gdyż niektóre gatunki chronione w ramach analizowanych obszarów wymagają ekstensywnych metod gospodarowania oraz tradycyjnego krajobrazu polskiej wsi. Opisane wpływy mogą również wiązad się z kierunkiem działania polegającym na aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich poprzez wsparcie miejsc pracy w działalności pozarolniczej. Również analizując wpływ kierunku na obszary Natura 2000 i inne obszary chronione, przyjmując założenie, że kreowane i wspierane będzie właściwe gospodarowanie, ocenia się jako działania pozytywne. Tab. 10 Wykaz ważniejszych działao w ramach Priorytetu 1 – informacje na podstawie ankiet z debat. L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Oddziaływanie 1 Rozbudowa Zespołu Szkół nr 1 w Karsinie Karsin 2 Rozbudowa infrastruktury turystycznej nad jeziorem Wielewskim Wiele 70 3 Rewitalizacja Rynku Miasta Kościerzyna 4 Rozbudowa i modernizacja Sali Widowiskowej im. L Szopioskiego w Kościerzyna Kościerzynie wraz z uporządkowaniem otoczenia 5 Budowa trasy rowerowe „Trzy jeziora”: Gałęźne – Kapliczne – Wierzysko Kościerzyna 6 Budowa Sali sportowo – rekreacyjno – kulturalnej przy obiektach szkolnych Kalisz 7 Budowa Sali sportowej wraz z wyposażeniem i zagospodarowaniem otoczenia Lipusz W ramach priorytetu 3 „Środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów” określone są bardzo ważne kierunki działao, polegające na wsparciu koniecznych działao z zakresu zachowania różnorodności gatunkowej i ochrony siedlisk przyrodniczych. Kierunek ten można zakwalifikowad jako zapowiedź przyszłych działao mających na celu ograniczenie lub kompensację ewentualnych strat i zmian w środowisku przyrodniczym związanych z realizacją gospodarczych elementów Strategii. Cały zakres Priorytetu 3 nakierowany jest na uzyskanie pozytywnego efektu ekologicznego. Efektem takiego działania będą poniższe Inwestycje. Tab. 11 Wykaz ważniejszych działao w ramach Priorytetu 3 – informacje na podstawie ankiet z debat. L.p. Rodzaj przedsięwzięcia kanalizacji Oddziaływanie 1 Budowa sieci kanalizacyjnej wodociągowej, Osowo, Bąk, Wdzydze Tucholskie, Borsk, Przytarnia, Górki, Kalisz Dziemiany, Trzebuo, Piechowice, Rymanowiec, Szklana Huta, Tuszkowy, Zielony Dwór, Nowy Barkoczyn, Lubao 2 Modernizacja systemu wytwarzania ciepła, Powiat Kościerski budowa kotła na biomasę w kotłowni Tetmajera 3 i Świętopełka 3 Rozbudowa sieci ciepłowniczej 4 Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w Kościerzyna rejonie Rynku 5 Ochrona środowiska Wdzydzkiego Parku Wielki Klincz, Łubiana, Wdzydze Krajobrazowego poprzez kompleksową rozbudowę systemu kanalizacji i oczyszczalni ścieków na obszarze zlewni rzeki Wdy i Wierzycy w tzw. aglomeracji Wielki Klincz, Łubiana i Wdzydze 6 Rozbudowa i przebudowa oczyszczalni ścieków w Kościerzyna Wybudowanie, Skorzewo, Wielkim Klinczu oraz budowa sieci kanalizacji Nowa Wieś, Korne, Kaliska Kościerskie, Miasto Kościerzyna 71 sanitarnej Dobrogoszcz 7 Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Orle, Głodowo Orlu wraz z budową kanalizacji Sanitarnej w Głodowie 8 Budowa stacji uzdatniania wody Stary Wiec 9 Rekultywacja składowiska śmieci Liniewskie Góry Powyższe działania pomimo, iż nie są wprost ujęte w Strategii, jeśli zostaną zrealizowane zapewnią znaczną redukcję zanieczyszczeo, likwidację punktowych źródeł zanieczyszczeo, poprawę jakości wód powierzchniowych. Czasowe uciążliwości mogą wystąpid podczas realizacji inwestycji, jednak po ich zakooczeniu znacznie ulegnie poprawie jakośd środowiska naturalnego. Inwestycje związane z farmami wiatrowymi nie zostały wymienione wśród uczestników debat. Jednakże pierwsze kroki zostały już podjęte w celu realizacji budowy farm wiatrowych. Planowane są lokalizacje elektrowni wiatrowych, w szczególności w północnej i wschodniej części Powiatu (m.in. Gmina Lipusz). Na dużej części powiatu występują ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych, związane z ochroną środowiska. Są one przedstawione na rysunku 4. Rys. 4. Ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych w Powiecie Kościerskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego (2009) Ograniczenie emisji zanieczyszczeo gazowych i pyłowych do atmosfery związanych z wytwarzaniem energii cieplnej dla celów bytowych i gospodarczych związane będzie z promowaniem oraz faktycznym wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Taki stan rzeczy jest również zgodny z Regionalną Strategią Energetyki Województwa Pomorskiego, cel nr 3: „Redukcja uzależnienia od tradycyjnych źródeł energii poprzez zwiększenie udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych do poziomu, co najmniej 19 % w 2025 r.” 72 Skumulowane oddziaływania przedsięwzięd realizowanych w ramach tego priorytetu znacząco pozytywnie wpłyną na stan środowiska obszaru regionu. Likwidacja wielu punktowych źródeł zanieczyszczeo pozwoli na poprawę również jakości licznie występujących jezior i rzek. Inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej służącej ochronie środowiska, takie jak sieci kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków, mimo że czasami powodują trwałe lokalne przekształcenia w środowisku, wpływają korzystnie w ujęciu długofalowym na jego stan poprzez ograniczenie negatywnego oddziaływania emitowanych zanieczyszczeo. Ważnym czynnikiem wpływającym na zanieczyszczenia może byd wprowadzenie systemu segregacji śmieci co pozwoli dostosowad region do norm ekologicznych oraz standardów powszechnych w Unii Europejskiej. Problemem zarówno pod kątem otoczenia społeczno-gospodarczego, jak i środowiska naturalnego mogą byd kopalnie kruszywa zlokalizowane w pobliżu obszarów o szczególnej atrakcyjności turystycznej lub potencjalnych funkcjach osiedleoczych bądź uzdrowiskowych. Strategia nie sugeruje gotowych rozwiązao dot. tego problemu. Działalnośd wydobywcza kopalni piasku niesie za sobą zanieczyszczenie powietrza pyłami mineralnymi pochodzącymi zarówno z wywiewania z części odkrytej złoża jak i pylenie wtórne (wymuszone) spowodowane transportem samochodowym. O ile emisja pyłu kwarcowego z wyrobiska ma charakter cykliczny (w okresach silnych wiatrów) i dotyczy tylko wyrobiska to emisja wymuszona spowodowana środkami transportu oponowego ma zasięg zdecydowanie większy i dotyczy terenów wokół kopalni. Tereny narażone na emisję wtórną powodowaną środkami transportu powinny byd położone daleko od zabudowy zagrodowej. Realizacja Priorytetu 4 „Wparcie rozwoju kompetencji i aktywności mieszkaoców oraz budowa zintegrowanego społeczeostwa na Ziemi Kościerskiej” będzie neutralna na stan środowiska naturalnego. Reasumując należy stwierdzid, że realizacja działao w ramach ustalonych w Strategii priorytetów nie spowoduje większych negatywnych zmian w środowisku naturalnym i nie wpłynie niekorzystnie na walory przyrodnicze i krajobrazowe – szczególnie obszarów chronionych regionu, pod warunkiem przestrzegania zakazów i ograniczeo obowiązujących na tych obszarów. Można stwierdzid, że uciążliwości będą miały miejsce podczas realizacji przedsięwzięd związanych przede wszystkim z budową i modernizacją dróg oraz kolei, jednak skumulowane oddziaływanie po ich zrealizowaniu pozwoli na poprawę stanu środowiska i warunków życia mieszkaoców w regionie. Na obszarach chronionych, należy utrzymad priorytet zachowania walorów środowiska oraz racjonalnego jego użytkowania. Przy realizacji Strategii konieczne jest utrzymanie istniejących korytarzy ekologicznych. Praktyczną wskazówką, jaka wynika ze stosowania zasad zrównoważonego rozwoju jest koniecznośd przestrzegania w pierwszym rzędzie ustaleo dotyczących obszarów szczególnie podatnych na negatywne zmiany. Oznacza to ni mniej ni więcej podporządkowanie innych polityk, polityce zrównoważonego rozwoju. 73 8.2. Miejsca problemowe wskazane przez uczestników debat. Tab. 11 Waga ważniejszych miejsc problemowych Ziemi Kościerskiej w odniesieniu do negatywnego oddziaływania na środowisko według uczestników debat. Gmina Problem Wartość średnia (*) Gmina Karsin Miasto Kościerzyna Gmina Kościerzyna Gmina Nowa Karczma Gmina Lipusz Gmina Dziemiany Gmina Stara Kiszewa Gmina Liniewo Obszar problemowy: DOSTĘPNOŚĆ Zły stan i niskie bezpieczeństwo dróg lokalnych (gminnych i powiatowych) w powiecie kościerskim Zły stan, niska przepustowość i bezpieczeństwo dróg wojewódzkich i krajowych (tranzytowych) Brak / niewystarczająca liczba szybkich i bezpośrednich połączeń kolejowych i autobusowych do Trójmiasta Zbyt długi czas dojazdu samochodem, autobusem i pociągiem do Trójmiasta Utrudniony dojazd do Kościerzyny i innych ośrodków usługowych na Ziemi Kościerskiej z małych miejscowości Utrudniony przejazd w godzinach szczytu przez Kościerzynę Brak chodników i ścieżek rowerowych na terenach zabudowanych Problem z dojazdem do ośrodków wypoczynkowych i obiektów oraz obszarów atrakcyjnych turystycznie 24% 36% 7% 20% 24% 19% 33% 30% 29% 10% 0% 19% 20% 5% 11% 8% 8% 11% 11% 7% 15% 0% 5% 9% 0% 13% 29% 11% 7% 15% 13% 10% 16% 17% 5% 3% 5% 14% 0% 0% 10% 4% 8% 0% 3% 21% 11% 7% 14% 30% 4% 33% 7% 24% 19% 28% 12% 17% 8% 25% 18% 11% 14% 6% 14% 11% 7% 5% 2% 8% 3% 0% 12% 13% 15% 7% 15% 6% 0% 28% 8% 12% 5% 7% 7% 4% 4% 14% 7% 25% 0% 14% 6% 21% 14% 5% 3% 16% 0% 10% 0% 11% 21% 5% 12% 7% 3% 11% 6% 7% 7% 7% 0% 10% 0% 8% 5% 15% 14% 7% 22% 10% 13% 13% 23% 24% 7% 0% 14% 11% 0% 6% 7% 0% 3% 13% 14% 17% 17% 14% 21% 7% 5% 13% Obszar problemowy: GOSPODARKA Utworzenie nowych terenów inwestycyjnych Wsparcie kluczowych sektorów gospodarki (turystyka, branża drzewna, przemysł rolno-spożywczy, sektor medyczny itp.) Ułatwianie dostępności obszarów rozwoju usług turystycznych Budowa publicznej infrastruktury turystycznej (przystani żeglarskich, szlaków kajakowych, rowerowych, kąpielisk itp.) Tworzenie bazy nowych produktów turystycznych (turystyka aktywna, kulturowa, religijna, uzdrowiskowa itp.) Obszar problemowy: ŚRODOWISKO Inwestowanie w podstawową infrastrukturę ochrony środowiska (sieci kanalizacyjne itp.) Rozwiązanie konfliktów środowiskowych (eksploatacja kruszywa, nadmierna zabudowa terenów atrakcyjnych turystycznie) Edukacja ekologiczna mieszkańców (ochrona środowiska, oszczędzanie energii) 74 Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów Ograniczanie emisji zanieczyszczeń przez mieszkańców (zbiorcze systemy zaopatrzenia w ciepło, ekologiczne formy ogrzewania) Termomodernizacja obiektów publicznych i prywatnych Inwestowanie w ekologiczne źródła energii (wodna, słoneczna, biogazownie itp.) Usuwanie i utylizacja azbestu Likwidacja dzikich wysypisk i kontrola w zakresie gospodarki odpadami Likwidacja nielegalnej zabudowy 12% 14% 7% 11% 14% 17% 20% 14% 5% 10% 4% 0% 0% 17% 3% 6% 0% 24% 0% 8% 6% 0% 7% 7% 9% 5% 0% 12% 9% 7% 21% 17% 0% 11% 6% 10% 5% 19% 2% 0% 13% 19% 14% 11% 21% 14% 4% 21% 7% 14% 3% 11% 6% 24% 0% 6% 2% 27% 7% 5% 5% 13% 5% 25% 33% 11% 38% 18% 21% 33% 32% 29% 11% 7% 4% 0% 5% 4% 7% 27% 23% Obszar problemowy: SPOŁECZEŃSTWO I JAKOŚĆ ŻYCIA Budowa i modernizacja dróg lokalnych Budowa i modernizacja infrastruktury podstawowej (wodociągi, kanalizacja itp.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet uczestników debat. 75 W obszarze dostępności komunikacyjnej, za kluczowe problemy Ziemi Kościerskiej uczestnicy debat uznali: Zły stan i niskie bezpieczeostwo dróg lokalnych (gminnych i powiatowych) w powiecie kościerskim (24%); Utrudniony przejazd w godzinach szczytu przez Kościerzynę (22%). Pozostałe kwestie związane z infrastrukturą drogową również zostały ujęte wysoko w hierarchii potrzeb (drogi wojewódzkie, krajowe, budowa chodników i ścieżek rowerowych na obszarach zabudowanych, poprawa dostępności obszarów i miejscowości atrakcyjnych turystycznie). Oznacza to, że działania w zakresie poprawy infrastruktury drogowej znajdują się zdecydowanie na pierwszym miejscu w zakresie dostępności obszaru. Innym elementem, który był również zauważony, była modernizacja linii kolejowej z Kościerzyny do Gdaoska w celu skrócenia czasu podróży na tej trasie. Dla poprawy sytuacji gospodarczej obszaru z punktu widzenia oddziaływania na środowisko, za priorytetowe uznano: Utworzenie nowych terenów inwestycyjnych (12 %) Wsparcie dla kluczowych sektorów gospodarki (np. turystyka, branża drzewna itp.) (12%); Budowę publicznej infrastruktury turystycznej (przystani żeglarskich, szlaków kajakowych, rowerowych, kąpielisk itp.) (10%); Pozostałe problemy ocenione zostały znacznie niżej. Tym samym widoczna jest duża zgodnośd uczestników debat dotycząca potrzeby intensywnych działao wspierających przedsiębiorców, również nowych (oraz inwestorów zewnętrznych), jak również wsparcie w obszarze infrastruktury i przedsiębiorczości turystycznej. Dla poprawy sytuacji w zakresie środowiska, za kluczowe działania uczestnicy debat uznali: Inwestowanie w podstawową infrastrukturę ochrony środowiska (sieci kanalizacyjne itp.) (15%); Likwidację dzikich wysypisk i kontrola w zakresie gospodarki odpadami (14%); Edukacja ekologiczna mieszkaoców (ochrona środowiska, oszczędzanie energii) (13%); Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów (12%); Inwestowanie w ekologiczne źródła energii (wodna, słoneczna, biogazownie itp.) (12%). Duża ilośd wskazanych działao wskazuje na szerokie zrozumienie dla problemów związanych z ochroną środowiska. Zaakcentowano kluczowe obszary działao dotyczące budowy infrastruktury oraz lepsze zarządzanie środowiskiem (m.in. poprzez planową gospodarkę odpadami), jak również wykorzystanie i rozwój odnawialnych źródeł energii. Doceniana jest również rola edukacji ekologicznej. Natomiast wskazane jako poważny problem zagrożenie azbestem nie przekłada się na priorytet w jego usunięciu, co oznacza, że uczestnicy debat zdają sobie sprawę z zagrożenia, jakie on może powodowad, ale koncentrują swoją uwagę na innych problemach. Dla podniesienia jakości życia mieszkaoców i rozwoju społeczeostwa obszaru, jako priorytetowe działania wskazano: Budowa i modernizacja dróg lokalnych (25%); Budowa i modernizacja infrastruktury podstawowej (wodociągi, kanalizacja itp.) (11%); 76 Poprawa bezpieczeostwa pieszych i rowerzystów (budowa chodników, skrzyżowao ze światłami, urządzeo uspokajających ruch itp.) (11%); Utworzenie w Kościerzynie wyższej szkoły zawodowej (9%). Zdaniem uczestników debat najważniejsze w tym obszarze są zadania infrastrukturalne (modernizacja dróg, poprawa bezpieczeostwa pieszych i rowerzystów, rozbudowa kanalizacji itp.). W sferze związanej z obsługą potrzeb socjalnych, edukacyjnych i kulturalnych mieszkaoców zaznaczono potrzebę poprawy dostępu do edukacji (szkolnictwo wyższe w Kościerzynie), natomiast pozostałe działania są wtóre w porównaniu z potrzebami w zakresie infrastruktury. Z powyższych ankiet uczestników debat wynika, iż na terenie powiatu występuje wiele problemów jednakże większośd z nich nie urasta do rangi konfliktu. Wyjątkiem tutaj jest konflikt związany z eksploatacją kopalo kruszywa. Występuje on przede wszystkim w Gminie Kościerzyna oraz mieście Kościerzyna w związku z eksploatacją złoża Rybaki VI zlokalizowanego na działkach 424, 426, 438, 439, 440, 410, 444 w obrębie Rybaki. Aktualnie Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Gdaosku stwierdziło nieważnośd decyzji Wójta gminy Kościerzyny z dnia 15.02.2007r. nr OŚ7624/1d/2007 w sprawie decyzji ustalenia środowiskowych uwarunkowao zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na eksploatacji kruszywa naturalnego (pospółki) ze złoża „Rybaki VI”. 8.3. Oddziaływanie Strategii na środowisko w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi. Ze względu na programowy, a nie ramowy charakter omawianego dokumentu, ocena oddziaływania na środowisko Strategii musi posiadad duży stopieo ogólności. Realizacja zapisów Strategii ukierunkowana jest na wzrost gospodarczy regionu. Taki stan rzeczy wywoła potrzebę zwiększonego korzystania zasobów i walorów środowiska naturalnego. Rozwijająca się gospodarka wymaga zwiększenia ilości terenów pod Inwestycje, dodatkowej produkcji surowców, wody i energii. Taki stan rzeczy niesie za sobą szereg potencjalnych zagrożeo dla środowiska. Można założyd, iż każda poprawa stanu środowiska uzyskana w wyniku realizacji działao Strategii będzie pozytywnie oddziaływała na zdrowie ludzi i jakośd ich życia (rozumianego jako proces biologiczny). Oddziaływanie to będzie miało zwykle charakter pośredni, a jego skutki dla zdrowia uwidocznią się przede wszystkim w dłuższej perspektywie czasu. Osobną grupę stanowią przedsięwzięcia oddziałujące na organizm ludzki w sposób bezpośredni i szybko odczuwalny. Należą do nich działania związane np. z rozwojem infrastruktury ochrony zdrowia, zapobieganiem wypadkom i kolizjom drogowym, walką z przestępczością i patologiami społecznymi itp. Najsilniejsze pozytywne oddziaływanie na stan środowiska naturalnego, a w rezultacie na podstawy stałej poprawy zdrowotności i jakości życia jego mieszkaoców, będzie miała realizacja działao zawartych w Priorytecie 3 – Środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów. Dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, istotne będą kompleksowe działania, mające na celu rozbudowę i ulepszenie systemu odbioru i oczyszczania ścieków (komunalnych, przemysłowych, opadowych itp.), ponieważ zredukują ilośd zanieczyszczeo przenikających do środowiska wodnego, w 77 i gleb. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do jakości wód pitnych, rekreacyjnych (liczne kąpieliska) oraz wykorzystywanych gospodarczo (np. do hodowli ryb i nawadniania upraw żywnościowych). Korzystne dla zdrowia ludzi będzie także upowszechnianie bezpiecznych systemów odzyskiwania i unieszkodliwiania odpadów jak i zabezpieczenia zdrowia i życia ludności. Realizacja Priorytetu 1 – Konkurencyjnośd gospodarcza i atrakcyjnośd, Priorytetu 2 – Dostępnośd komunikacyjna i spójnośd wewnętrzna spowoduje wzrost aktywności gospodarczej, społecznej, turystycznej oraz ruchliwości przestrzennej związanej z potrzebą zwiększonych przewozów surowców i towarów, zwiększonych dojazdów do pracy oraz sezonowo – wyjazdów turystycznych. Czynniki te spowodują przyrost liczby środków transportu oraz ilości przewozów, a to z kolei - wzrost negatywnych oddziaływao (hałas, wibracje, spaliny). Pozytywnym czynnikiem może tutaj byd rozwój znacznie przyjaźniejszego dla środowiska transportu kolejowego. Poprawie jakości powietrza może sprzyjad wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Pomimo, iż w Strategii nie jest poruszona ta kwestia to uwarunkowania ekonomiczne, różnego rodzaju akcje promocyjne oraz wsparcie finansowe ze środków publicznych będzie sprzyjało rozwojowi zastosowania urządzeo wykorzystujących OZE. Do działao kompensacyjnych zaliczyd należy także wzrost jakości przestrzeni publicznych, zwiększanie ilości i jakości terenów zielonych, wysokiej klasy obiektów rekreacyjno-sportowych, parków - w tym terenów pozyskanych w wyniku rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich. Sprzyjad one będą poprawie warunków do odpoczynku i rekreacji mieszkaoców szczególnie miasta Kościerzyna. Szansę dla aktywizacji mieszkaoców obszarów wiejskich i małych miast do organizowania i aktywnego uczestniczenia w miejscowych imprezach, inicjatywach organizowanych cyklicznie. 9. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko. Na podstawie zapisów w Strategii można stwierdzid, iż priorytety i przewidywane kierunki rozwoju zawarte w tym dokumencie nie wskazują na możliwośd jakiegokolwiek oddziaływania transgranicznego mogące objąd terytorium innych paostw. Wszystkie prowadzone działania ze względu na swój charakter będą dotyczyły jedynie obszaru naszego kraju, a oddziaływanie poszczególnych projektów będzie miało przede wszystkim charakter lokalny. Jednocześnie oddziaływanie negatywne, które może, chod nie musi dotyczyd utraty różnorodności biologicznej czy lokalnych stosunków wodnych nie będzie miało charakteru transgranicznego. Najbliższa granica Paostwa przebiega w odległości ok. 95 km od miasta Kościerzyna. W związku z powyższym w odniesieniu do samej Strategii nie stwierdzono oddziaływania transgranicznego wymagającego uruchomienia procedury zapisanej w Konwencji z Espoo, a potwierdzonej Prawem ochrony środowiska. Podstawową zasadą tej procedury jest wprowadzenie obowiązku informowania o planowanym podjęciu działalności mogącej mied wpływ na środowisko innych paostw. 78 10. Ocena Strategii z punktu widzenia możliwości ograniczenia wpływu na środowisko. 10.1. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą. Strategia koncentruje się na celach rozwoju społeczno – gospodarczego Ziemi Kościerskiej poprzez: Zwiększenie konkurencyjności gospodarki lokalnej; Poprawę dostępności komunikacyjnej i spójności wewnętrznej obszaru; Poprawę stanu środowiska naturalnego; Podniesienie umiejętności i aktywności mieszkaoców Ziemi Kościerskiej. W tak sformułowanych celach głównych występuje bezpośrednie odniesienie do zasady rozwoju zrównoważonego przyjętej również w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego. Oprócz tego w priorytetach zostało uwzględnione, iż kierunek rozwoju powiatu jest powiązany z ekologiczną polityką. Uznanie potrzeby poprawy stanu środowiska przyrodniczego za jedną z podstawowych przesłanek Strategii oznacza przyjęcie kierunku na ograniczenie i minimalizację oddziaływao na środowisko jako warunek dalszego rozwoju społeczno – gospodarczego regionu. Stopieo szczegółowości Strategii nie określa żadnych konkretnych zadao mających na celu ochronę środowiska naturalnego. W tym miejscu można jedynie zasugerowad m.in. likwidację dzikich wysypisk śmieci, wsparcie inicjatyw związanych z rozwojem energii odnawialnej, usuwanie azbestu, budowa infrastruktury ochrony środowiska). Należy podkreślid, iż Strategia zawiera ważne zapisy dotyczące wsparcia finansowego wszelkich inicjatyw m.in. związanych z ochroną środowiska. Kierunek ten można zakwalifikowad jako zapowiedź przyszłych działao mających na celu ograniczenie lub kompensację ewentualnych strat i zmian w środowisku przyrodniczym związanych z realizacją zapisów Strategii przy udziale środków publicznych. Z drugiej strony trudno określid na tym etapie czy w rzeczywistości zostaną zapewnione środki finansowe na realizację założeo Strategii w przyszłości. Jak wyżej zauważono, iż jednym z podstawowych celów wdrażania zapisów Strategii jest zrównoważony rozwój uznano, iż nie ma sensu opisywanie każdego z priorytetów osobno. Natomiast warto zauważyd, że treśd Strategii powstała dzięki przeprowadzeniu 12 debat lokalnych, w których wzięło udział łącznie ponad 220 osób. Jedna z takich debat dotyczyła środowiska. Dzięki tym debatom, autor mógł odnieśd się w sposób bezpośredni do ochrony środowiska na terenie Powiatu Kościerskiego. Miał obraz przedstawiony zarówno przez mieszkaoców, jak i władze 79 powiatu i w ten sposób stworzył strategię zgodnie z oczekiwaniami społeczeostwa wobec jednego z największych walorów Powiatu Kościerskiego – środowiska naturalnego. Przewidywane w Strategii wszelkie działania mają byd wdrażane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jednakże nie sprecyzowano w dokumencie jakiego rodzaju to mają byd działania (oprócz priorytetu III – Poprawa stanu środowiska naturalnego i racjonalne wykorzystanie zasobów Ziemi Kościerskiej). Autor Strategii przykłada bardzo dużą uwagę do zasobów naturalnych na obszarze powiatu, dlatego też jeżeli zapisy dokumentu będą realizowane w sposób opisany w Strategii oraz niniejszej Prognozie, to należy spodziewad się minimalnych, krótkotrwałych negatywnych oddziaływao na środowisko, a w dłuższym okresie pozytywnych efektów środowiskowych wdrażanej Strategii. 10.2. Propozycje rozwiązań alternatywnych w stosunku do przewidywanych w projekcie wraz z uzasadnieniem ich wyboru. Strategia przewiduje działania o charakterze „prośrodowiskowym”, których realizacja przyniesie w efekcie ograniczenie lub zmniejszenie oddziaływania na środowisko związanego z planowanym rozwojem społeczno - gospodarczym. Zapisy w omawianym dokumencie, stwarzają możliwośd uzyskania pozytywnych efektów środowiskowych. Jednakże przy tak postawionych celach i braku zapisu o przewidzianych do realizacji zadao propozycje rozwiązao alternatywnych trudno określid. Konkretne rozwiązania, których celem jest zapobieganie, ograniczenie lub kompensacja przyrodnicza niekorzystnych zmian i oddziaływao stanowią optymistyczną prognozę działao mających na celu poprawę środowiska naturalnego w powiecie. W tym miejscu należy zaznaczyd, aby wszelkie działania były faktycznie przeprowadzane w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Istotnym czynnikiem podczas omawiania rozwiązao alternatywnych jest eksploatacja zasobów kruszywa znajdujących się na obszarze Ziemi Kościerskiej. Jest on niewątpliwie konfliktogennym problemem sygnalizowanym w szeregu debat i opinii osób uczestniczących w procesie opracowania dokumentu. Można napotkad się na różne analizy środowiskowe dot. eksploatacji kruszywa (szczególnie w gminie Kościerzyna). Jednakże dostępne analizy zostały opiniowane przez Ministra Środowiska i nie można było jednoznacznie stwierdzid negatywnego oddziaływania (Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska na interpelacje nr 3112 w sprawie planowanego utworzenia wielko powierzchniowych kopalni kruszyw w woj. Pomorskim). Eksploatacja kopalo kruszywa powinna odbywad się zgodnie z kierunkami polityki surowcowej Polski, która odwołuje się bezpośrednio do Polityki Ekologicznej Unii. Mówią one o eksploatacji surowców mineralnych jako bardzo istotnego elementu środowiska naturalnego oraz nieodzownego składnika postępu techniczno – naukowego i rozwoju gospodarczego. Zapewnienie 80 właściwych relacji między wykorzystaniem dóbr natury, a ochroną środowiska naturalnego określają zasady i cele zrównoważonego rozwoju. Stały się one podstawą założeo VI Programu Ramowego Badao i Rozwoju Technicznego UE Badawczego Środowiska UE oraz kolejnego VII Programu Ramowego, a także punktem wyjścia do opracowania strategii zrównoważonego rozwoju UE. W celach i kierunkach działao programów Polityki Ekologicznej Paostwa kwestie surowców mineralnych dotyczą m.in.: aktywnej ochrony bazy zasobowej kraju poprzez racjonalizację jej wykorzystania, ocen wystarczalności bazy zasobowej w zmiennych warunkach koniunktury i konkurencji, ocen podaży-popytu surowców mineralnych w kontekście ograniczenia materiało- i energochłonności oraz odpadowości gospodarki, bilansowania gospodarki złożami i surowcami mineralnymi, udostępniania informacji o możliwościach zagospodarowania istniejącej bazy zasobowej, kreowania poszukiwao i rozpoznawania potencjalnej bazy zasobowej, kreowania polityki surowcowej Paostwa w warunkach zrównoważonego rozwoju, współpracy międzynarodowej. Współczesna gospodarka surowcami mineralnymi, będąca splotem uwarunkowao geologicznych, górniczych, technicznych, technologicznych, prawnych i ekonomicznych, wymaga planowania i funkcjonowania podporządkowanych ochronie środowiska i poszanowaniu przyrody. W ten sposób spełniane są podstawowe cele zrównoważonego rozwoju, określone w dokumentach Komisji Europejskiej oraz w krajowej Polityce Ekologicznej Paostwa. Nie ma praktycznie rozbieżności merytorycznych między dokumentami unijnymi, a polskimi w tym zakresie. Należy je zatem przyjąd jako podstawę założeo polityki surowcowej Polski. Polityki takiej praktycznie dotychczas nie było, za wyjątkiem „Założeo polityki paostwa w dziedzinie surowców mineralnych”, będących dokumentem wypracowanym wspólnie przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Ministerstwo Przemysłu i Handlu, a przyjętym przez Radę Ministrów w maju 1996 r. Konieczne jest realizowanie Strategii zgodnie z potrzebami zachowania ekologicznej spójności systemu obszarów chronionych w powiecie, w tym szczególnie obszarów objętych siecią Natura 2000, oraz uznanie ograniczeo tam występujących jako istotnych uwarunkowao rozwoju. Liczne planowane działania, szczególnie w zakresie infrastruktury technicznej, takie jak: drogi, kolej mogą mied istotny wpływ na stan tych obszarów, ich ciągłośd i „drożnośd” ekologiczną. Mogą mied istotny wpływ na chronione siedliska i rzadkie gatunki roślin oraz warunki bytowania zwierząt. Inwestycje z tej grupy powinny byd projektowane i realizowane pod szczególnym nadzorem specjalistów i naukowców oraz szeroko konsultowane ze społeczeostwem, w tym przedstawicielami organizacji ekologicznych. 81 10.3. Prognozowane zmiany stanu zaniechania realizacji Strategii. środowiska w wypadku Zaniechanie realizacji działao przewidzianych w Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010 - 2025 grozid będzie utrzymywaniem się problemów ekologicznych regionu, a nawet pogłębianiem niektórych z nich. Strategia stwarza ogromną szansę przyspieszenia realizacji projektów usprawniających gospodarkę ściekową, gospodarkę odpadami oraz transportem. Strategia może stwarzad szansę na ograniczenia narastającego zaśmiecania terenów wiejskich i leśnych, powodującego zagrożenie zasobów i walorów przyrodniczych – zwłaszcza gleby, wód podziemnych, szaty roślinnej i krajobrazu. Brak systemu selektywnej zbiórki i odzysku odpadów powodowad będzie szybkie wyczerpywanie się urządzonych terenów przewidzianych pod ich składowanie oraz koniecznośd udostępniania nowych terenów w celu ich deponowania. Może to przyczyniad się do powstawania lokalnych napięd społecznych, wywołanych niechęcią zamieszkiwania w sąsiedztwie lokalizowanych składowisk odpadów lub wzrostem kosztów transportu odpadów do odleglejszych punktów ich zagospodarowywania. Brak realizacji projektów z zakresu budowy i modernizacji instalacji i urządzeo sprzyjających oszczędności surowców i energii oraz urządzeo wykorzystujących odnawialne źródła energii może skutkowad pogarszaniem jakości poszczególnych komponentów i graniczeniem możliwości wykorzystania zasobów przez przyszłe pokolenia. Wskutek braku odpowiednich urządzeo infrastruktury narastad może również dewastacja walorów środowiska na obszarach cennych przyrodniczo i kulturowo. Nikły zakres modernizacji dróg i budowy nowych połączeo komunikacyjnych nie usprawni warunków transportowych, co skutkowad może utrzymywaniem się lub nawet rozszerzaniem na coraz większe obszary województwa uciążliwości hałasowej, pogarszającej warunki życia mieszkaoców. Pogłębiad się będzie zapaśd kolei. Strategia stanowi wielką szansę rozpoczęcia procesu kompleksowej przebudowy gospodarki regionu w kierunku oszczędności zasobów nieodnawialnych, zachowania i poprawy walorów środowiska, rozwoju „czystych” technologii wytwarzania i transportu, znaczącej poprawy zdrowotności i poziomu życia mieszkaoców. 11. Uwagi i wnioski końcowe. 11.1. Wnioski i zalecenia dot. realizacji Strategii. Biorąc pod uwagę przewidywane znaczące ekologiczne skutki zaplanowanych w Strategii działao i jednocześnie wysoką wrażliwośd środowiska przyrodniczego na wszelkie działania gospodarcze, uznaje się za konieczne respektowanie w trakcie realizacji Strategii ogólnej zasady 82 rozwoju zrównoważonego zapisanej w polityce ekologicznej paostwa i strategii rozwoju województwa, a w odniesieniu do planowanych przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko, w tym na obszary NATURA 2000, stosowania pełnej procedury oceny skutków ich realizacji na środowisko. Podejmując realizację poszczególnych przedsięwzięd, w szczególności w zakresie infrastruktury technicznej, należy dokonad pełnego rozpoznania warunków środowiskowych i dostosowad projektowane rozwiązania do wymogów ochrony środowiska obowiązujących na danym terenie. Szczególnej uwagi ze strony realizatorów Strategii wymagad będą przedsięwzięcia realizowane na obszarach chronionych; dotyczy to zwłaszcza inwestycji liniowych, których przebieg może zakłócid ciągłośd ekologicznych „korytarzy”, utrudnid migrację fauny, zmienid stosunki wodne, negatywnie wpłynąd na zachowanie bioróżnorodności terenu. Przy planowaniu nowych inwestycji liniowych, w szczególności dróg, wskazane jest omijanie obszarów cennych przyrodniczo, a przy modernizacji istniejących odcinków ograniczenie do minimum wycinki drzew przydrożnych i ogólnie ograniczanie ingerencji w ekosystemy przyległych terenów. Przy realizacji Strategii, w kontekście ochrony środowiska, wskazane jest nawiązanie współpracy z powiatami ościennymi obejmującej m.in.: uzgodnienie planowanych zamierzeo na terenach przygranicznych i o znaczeniu ponadregionalnym, wymianę informacji o stanie środowiska, wspólne ustalenie planów ochrony dla terenów i obiektów chronionej przyrody położonych na pograniczu powiatów. Ważnym aspektem realizacji „prośrodowiskowych” działao powinna byd edukacja ekologiczna społeczeostwa. Przekonanie o potrzebie stosowania w każdym działaniu gospodarczym zasady rozwoju zrównoważonego oraz świadomośd planowanych do uzyskania celów Strategii, w szczególności w zakresie zachowania i racjonalnego użytkowania środowiska, decydowad będzie o skali uzyskanych efektów ekologicznych w ramach Strategii. Proponuje się zatem dodad do priorytetu 3 – Wsparcie rozwoju kompetencji i aktywności mieszkaoców oraz budowa zintegrowanego społeczeostwa na Ziemi Kościerskiej, o zapisy dotyczące rozwoju metod i infrastruktury służącej edukacji ekologicznej oraz wykorzystaniu specjalistycznych systemów do monitorowania stanu środowiska i szerokiej wymiany w tym zakresie. Konieczne jest też, aby realizacja Strategii podlegała okresowemu monitorowaniu, nie tylko w zakresie wskaźników gospodarczych i społecznych zawartych w Strategii, lecz także w zakresie wskaźników środowiskowych. Propozycje dot. monitoringu zmian w środowisku zawarto poniżej. 11.2. Propozycje dotyczące monitorowania zmian w środowisku. Istotnym elementem procesu wdrażania Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Ziemi Kościerskiej będzie kontrola realizacji założonych w nim celów, m.in. poprzez monitorowanie uzyskanych efektów ekologicznych oraz zmian w stanie środowiska. Ocenie efektywności działao na rzecz ochrony środowiska w ramach realizowanej Strategii służyd może system pomiarów i ocen stanu środowiska objęty paostwowym monitoringiem 83 środowiska, którego podstawowym zadaniem jest dostarczanie informacji o aktualnym stanie środowiska i stopniu zanieczyszczenia jego poszczególnych komponentów, w tym w szczególności w zakresie: zmian stanu czystości wód, poziomu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, tła akustycznego, poziomu promieniowania elektromagnetycznego, gospodarowania odpadami. System ten uzupełniają branżowe podsystemy monitorujące stan zasobów przyrodniczych (np. monitoringu lasów, gleb); należałoby poszerzyd ten zakres o badanie zmian zachodzących na cennych przyrodniczo obszarach. Przedstawione w Strategii wskaźniki rezultatu nie określają precyzyjnie jakości zmian. Zasugerowane wskaźniki mówią jedynie o ilości podjętych przedsięwzięd oraz czy cel został osiągnięty. Ważnym i obiektywnym źródłem weryfikacji wskaźników dot. oceny stany środowiska naturalnego będą (zapisane w Strategii) badania prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Źródło weryfikacji, przede wszystkim WIOŚ może dad klarowny obraz dot. osiągnięcia efektów ekologicznych. Sama realizacja danego przedsięwzięcia nie mówi o osiągnięciu wymiernego efektu ekologicznego. 12. Streszczenie. Przedstawiona prognoza oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju SpołecznoGospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010 - 2025 została opracowana zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Ustawa zobowiązuje wszystkie podmioty sporządzające plany, programy i polityki do przedstawienia dokumentu analizującego skutki związane z realizacja takiego dokumentu na środowisko i jest wdrożeniem do polskiego prawa odpowiedniej dyrektywy UE. Prognoza o funkcjach pomocniczych dla procesu decyzyjnego ma dostarczyd decydentom oraz innym jego uczestnikom wiarygodnej i wszechstronnej informacji o potencjalnych skutkach, jakie mogą byd rezultatem wdrażania ustaleo dokumentu do realizacji. Celem przeprowadzonej prognozy oddziaływania na środowisko Strategii było: Ocena stopnia i sposobu uwzględnienia zagadnieo ochrony środowiska we wszystkich zapisach Strategii; Ocena potencjalnych skutków środowiskowych wdrażania zapisów Strategii; 84 Ocena potencjalnych skutków środowiskowych nie wdrożenia zapisów Strategii wraz z oceną potencjalnie utraconych szans dla zrównoważonego rozwoju wynikających z braku wdrażania Strategii; Przygotowanie rekomendacji pozwalających na pełniejsze uwzględnienie potrzeb ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w trakcie realizacji Strategii. Przedmiotem prognozy Strategii były poszczególne zagadnienia dotyczące: uwarunkowao, analizy SWOT, celów, misji, jak i źródeł finansowania oraz systemu ewaluacji Programu. Niniejsza prognoza została opracowana również zgodnie z Dyrektywą 2001/42/WE. Kluczowym punktem odniesienia do sporządzenia prognozy był art. 5 Konstytucji RP z 1997 r. o następującym brzmieniu: „Rzeczpospolita Polska (…) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju9” Ocena rozwiązao zawartych w Strategii z punktu widzenia wpływu na środowisko Realizacja Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Ziemi Kościerskiej wiązad się będzie nie tylko efektami gospodarczymi i społecznymi, na które jest ukierunkowany, ale także ze skutkami w środowisku przyrodniczym. Zdecydowane oddziaływania i bezpośrednie skutki środowiskowe wiązad się będą z planowanymi działaniami w ramach priorytetu 1. „Konkurencyjnośd gospodarcza i atrakcyjnośd”, priorytetu 2. „Dostępnośd komunikacyjna i spójnośd wewnętrzna” i może prowadzid do znacznych oddziaływao na środowisko (szczególnie priorytet 2). Stopieo szczegółowości Strategii nie określa konkretnych zadao mających na celu poprawę stanu środowiska naturalnego. Można w tym miejscu jedynie zasugerowad pewne zadanie tj. likwidację dzikich wysypisk śmieci, wsparcie inicjatyw związanych z rozwojem energii odnawialnej, usuwanie azbestu, budowa infrastruktury ochrony środowiska. Należy podkreślid, iż w ramach Priorytetu 3 „Środowisko i racjonalne wykorzystanie zasobów” określone są bardzo ważne kierunki działao, polegające na wsparciu koniecznych działao z zakresu zachowania różnorodności gatunkowej i ochrony siedlisk przyrodniczych. Kierunek ten można zakwalifikowad jako zapowiedź przyszłych działao mających na celu ograniczenie lub kompensację ewentualnych strat i zmian w środowisku przyrodniczym związanych z realizacją gospodarczych elementów Strategii. Cały zakres Priorytetu 3 nakierowany jest na uzyskanie pozytywnego efektu ekologicznego. W priorytecie 2 „Dostępnośd komunikacyjna i spójnośd wewnętrzna” przewiduje się m.in. działania polegające na budowie obwodnicy miasta, poprawie jakości systemów transportu publicznego oraz kolei. Wszystko są to działania nakierowane na uzyskanie, poza zasadniczym celem poprawy infrastruktury transportowej, także efektu ekologicznego w postaci ograniczenia emisji 9 Wg ustawy Prawo ochrony środowiska z 2001 r. (tekst jednolity Dz. U. Nr 129 z 2006, poz. 902) zrównoważony rozwój to rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działao politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych potrzeb społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przeszłych pokoleo. 85 hałasu i spalin w dłuższej perspektywie, zmniejszenia uciążliwości transportu oraz efektu społecznego poprzez poprawę warunków życia i zdrowia mieszkaoców w centrach miast. Ocena koocowa, wnioski Oceniając projekt Strategii jako całośd należy stwierdzid, że uwzględnia on zasadę rozwoju zrównoważonego jako jedną z podstawowych przesłanek planowanych działao. Realizacja Strategii wiązad się będzie nie tylko efektami gospodarczymi i społecznymi, na które jest ukierunkowany, ale także ze skutkami w środowisku przyrodniczym. Zawarte w projekcie priorytety oraz określone działania wskazują, że realizacja Strategii może i powinna odbywad się w sposób ograniczający lub zapobiegający negatywnym skutkom środowiskowym planowanego rozwoju gospodarczego. Podejmując realizację poszczególnych przedsięwzięd, w szczególności w zakresie infrastruktury technicznej, należy dokonad pełnego rozpoznania warunków środowiskowych i dostosowad projektowane rozwiązania do wymogów ochrony środowiska obowiązujących na danym obszarze. Szczególnej uwagi ze strony realizatorów Strategii wymagad będą przedsięwzięcia realizowane na obszarach chronionych; dotyczy to zwłaszcza inwestycji liniowych (drogi, linie kolejowe itp.), których przebieg może zakłócid ciągłośd ekologicznych „korytarzy”, utrudnid migrację fauny, zmienid stosunki wodne, negatywnie wpłynąd na zachowanie bioróżnorodności terenu. Przy planowaniu nowych inwestycji liniowych, w szczególności dróg, wskazane jest omijanie obszarów cennych przyrodniczo, a przy modernizacji istniejących odcinków unikanie wycinki drzew przydrożnych i ogólnie ograniczanie ingerencji w ekosystemy przyległych terenów. Przy realizacji Strategii, w kontekście ochrony środowiska, wskazane jest nawiązanie współpracy z powiatami ościennymi obejmującej m.in.: uzgodnienie planowanych zamierzeo na terenach przygranicznych i o znaczeniu ponadregionalnym, wymianę informacji o stanie środowiska, wspólne ustalenie planów ochrony dla terenów i obiektów chronionej przyrody położonych na pograniczu powiatów oraz obszarów na terenie kilku powiatów. Ważnym aspektem realizacji „prośrodowiskowych” działao zawartych w Strategii mogłaby byd edukacja ekologiczna społeczeostwa. Przekonanie o potrzebie stosowania w każdym działaniu gospodarczym zasady rozwoju zrównoważonego oraz świadomośd planowanych do uzyskania celów Strategii, w szczególności w zakresie zachowania i racjonalnego użytkowania środowiska, decydowad będzie o skali uzyskanych efektów. Ponadto nie stwierdzono oddziaływania transgranicznego wymagającego uruchomienia procedury zapisanej w konwencji z Espoo, a potwierdzonej Prawem ochrony środowiska. Podsumowując informacje dotyczące jakości środowiska naturalnego zawarte w Strategii są dośd obszernie rozpisane i sugerują podejmowanie wszelkich przedsięwzięd zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 86 13. 1. Literatura i materiały źródłowe. „Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2007”, WIOŚ, 2008, 2. „Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2008 r.”, WIOŚ, 2009, 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284), 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagao jakim powinny odpowiadad wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728), 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227) 6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 25 poz. 150 z późn. zm.), 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), 8. Podstawy metodyczne sporządzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko dla potrzeb planowania przestrzennego, 2002, Instytut Rozwoju Miast, Kraków, 9. II Polityka ekologiczna paostwa, 2001, Rada Ministrów, Warszawa, 10. Polityka ekologiczna paostwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016, 2008, Rada Ministrów, Warszawa, 11. Program wykonawczy do II polityki ekologicznej paostwa na lata 2002-2010, 2002, Rada Ministrów, Warszawa; 12. Narodowy Strategia Rozwoju Regionalnego 2007 – 2013, Rada Ministrów, Warszawa 13. Anders D. Wojaczek L., 2003, Ochrona środowiska – ochrona wód, Poradnik przedsiębiorcy, Warszawa, 14. Metodyka postępowania w sprawie prognozy oddziaływania na środowisko dla Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, 2004, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 15. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, Rada Ministrów, Warszawa 16. Prognoza oddziaływania na środowisko Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2013. 17. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego 2007 – 2013, Zarząd Województwa Pomorskiego, Gdaosk 87 18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313); 19. Aktualizacja Shadow List obszarów siedliskowych Natura 2000 w Polsce, aneks do raportu na temat reprezentatywności ujęcia gatunków i siedlisk przyrodniczych z Dyrektywy Siedliskowej, Klub Przyrodników, PTOP, WWF, 2006 r.; 20. Publikacja GUS – Ochrona Środowiska 2008 r. 21. Pawalczyk. P, Jermaczek A., 2004, Natura 2000 – narzędzie ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Natura 2000, WWF, Warszawa; 22. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego 2006, Nr 58, poz. 1189 w sprawie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego – Rozporządzenie 52/06. 23. Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego 2006, Nr 58, poz. 1189 w sprawie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego – Rozporządzenie 54/06. 24. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015. 25. Regionalna Strategia Energetyki Województwa Pomorskiego do roku 2025. 88
