strategia rozwoju społeczno-gospodarczego ziemi kościerskiej na
advertisement
STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025 DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Opracowanie: zespół konsultantów firmy Doradztwo i Szkolenia „TREK” w składzie: dr hab. Jacek Sołtys, Jacek Lendzion, Piotr Stoppa, Jarosław Marciuk, Katarzyna Jankowska, Jacek Zdrojewski, SIERPIEŃ 2010 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2 Spis treści: 1. Podstawowe informacje o Powiecie Kościerskim .........................6 1.1. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle województwa pomorskiego i Aglomeracji Trójmiejskiej ........................................................................ 6 1.2. Rys historyczny ....................................................................................... 9 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. Czasy prehistoryczne i okres wędrówek ludów ................................................................... 9 Okres od średniowiecza do końca XVIII wieku .................................................................. 12 Okres zaborów ..................................................................................................................... 15 Okres międzywojenny.......................................................................................................... 16 Okres II wojny światowej ..................................................................................................... 16 Okres po II wojnie światowej ............................................................................................... 16 1.3. Podział administracyjny Powiatu Kościerskiego. .................................... 17 2. Warunki naturalne i podstawowe cechy przestrzeni ................... 19 2.1. Położenie powiatu na tle regionów fizycznogeograficznych Polski ........ 19 2.2. Ukształtowanie powierzchni .................................................................. 20 2.3. Klimat ................................................................................................... 21 2.4. Hydrografia ........................................................................................... 22 2.5. Surowce mineralne ............................................................................... 23 2.6. Struktura przestrzenna użytkowania gruntów ........................................ 25 2.7. Warunki dla rozwoju rolnictwa i produkcji .............................................. 26 2.8. Warunki ekologiczne oraz krajobrazowe przestrzeni, predyspozycje dla rozwoju turystyki i rekreacji ................................................................... 33 2.9. Warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji ................................................ 35 2.10. Lasy ...................................................................................................... 35 3. Demografia ..................................................................................... 37 3.1. Ludność i jej rozmieszczenie ................................................................. 37 3.2. Prognozy demograficzne dla Powiatu Kościerskiego ............................. 41 4. Dostępność komunikacyjna Powiatu Kościerskiego .................. 45 4.1. Analiza wewnętrznej dostępności komunikacyjnej powiatu .................... 45 4.2. Analiza dostępności powiatu w ujęciu regionalnym................................ 49 5. Infrastruktura techniczna .............................................................. 55 5.1. Transport i komunikacja ........................................................................ 55 5.1.1. Infrastruktura drogowa......................................................................................................... 55 5.1.2. Infrastruktura kolejowa ........................................................................................................ 60 5.1.3. Transport lotniczy................................................................................................................. 64 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 3 5.1.4. Rower jako środek transportu ............................................................................................. 65 5.1.5. Transport publiczny ............................................................................................................. 68 5.2. Gospodarka wodno-ściekowa, gazownictwo oraz energetyka ................ 71 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. Gospodarka ściekowa ......................................................................................................... 71 Gospodarka wodna .............................................................................................................. 72 Energetyka i energia odnawialna........................................................................................ 73 Zbiorcze systemy zaopatrywania w ciepło ......................................................................... 75 Główne potrzeby rozwojowe ............................................................................................... 76 5.3. Gospodarka odpadami .......................................................................... 77 6. Infrastruktura społeczna i jakość życia mieszańców .................. 80 6.1. Oświata i edukacja ................................................................................ 80 6.2. Ochrona zdrowia ................................................................................... 86 6.3. Gospodarka mieszkaniowa ................................................................... 87 6.4. Kultura, sport, rekreacja ........................................................................ 89 6.5. Bezpieczeństwo publiczne .................................................................... 91 6.6. Opieka społeczna ................................................................................. 94 7. Gospodarka i rynek pracy ............................................................. 97 7.1. Ogólny profil gospodarczy obszaru ....................................................... 97 7.1.1. Zasoby lokalne ..................................................................................................................... 97 7.1.2. Struktura rodzajowa gospodarki ......................................................................................... 98 7.2. Podmioty gospodarki narodowej w Powiecie Kościerskim ................... 101 7.3. Struktura zatrudnienia i bezrobocie ..................................................... 110 7.3.1. Zatrudnienie w Powiecie Kościerskim ..............................................................................110 7.3.2. Bezrobocie: stan, dynamika i struktura ............................................................................114 7.3.3. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy ..........................................................120 7.4. Popyt na pracę .................................................................................... 121 7.5. Możliwości rozwoju gospodarczego Powiatu Kościerskiego pod kątem poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy ........................................... 122 7.6. Działania na rzecz rozwoju gospodarczego ......................................... 126 7.6.1. 7.6.2. 7.6.3. 7.6.4. 7.6.5. Wsparcie udzielane przez samorządy gminne ................................................................127 Działania Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie ...................................................129 Działania Starostwa Powiatowego w Kościerzynie .........................................................130 Działania Lokalnych Grup Działania „Stolem” i „Chata Kociewia” ..................................132 Działania instytucji otoczenia biznesu ..............................................................................132 7.7. Podsumowanie i wnioski wynikające z diagnozy stanu gospodarki Ziemi Kościerskiej ........................................................................................ 132 8. Stan środowiska naturalnego ..................................................... 136 8.1. Powietrze atmosferyczne .................................................................... 136 8.2. Stan czystości wód ............................................................................. 137 8.2.1. Rzeki ...................................................................................................................................137 8.2.2. Jeziora ................................................................................................................................140 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 4 8.2.3. Wody podziemne ...............................................................................................................141 8.3. Obszary chronione .............................................................................. 141 8.3.1. 8.3.2. 8.3.3. 8.3.4. 8.3.5. Parki krajobrazowe ............................................................................................................144 Obszary chronionego krajobrazu ......................................................................................145 Rezerwaty przyrody ...........................................................................................................145 Pomniki przyrody................................................................................................................146 Obszary Natura 2000.........................................................................................................146 9. Turystyka ...................................................................................... 147 9.1. Walory i atrakcje turystyczne obszaru Powiatu Kościerskiego i okolicy 147 9.1.1. 9.1.2. 9.1.3. 9.1.4. 9.1.5. 9.1.6. Walory przyrodnicze ..........................................................................................................147 Atrakcje turystyczne...........................................................................................................148 Zabytki architektury i pomniki przyrody ............................................................................149 Imprezy i wydarzenia wizerunkowe ..................................................................................150 Punkty informacji turystycznej...........................................................................................151 Atrakcje turystyczne sąsiednich regionów .......................................................................152 9.2. Ruch turystyczny................................................................................. 153 9.3. Charakterystyka bazy turystycznej i okołoturystycznej ......................... 154 9.4. Obszary funkcjonalne rozwoju turystyki w Powiecie Kościerskim ......... 155 9.4.1. 9.4.2. 9.4.3. 9.4.4. Północna i wschodnia część powiatu ...............................................................................155 Kościerzyna ........................................................................................................................156 Południowa i zachodnia część powiatu ............................................................................156 Obszar Jeziora Wdzydze ..................................................................................................156 9.5. Dominujące formy aktywności turystycznej .......................................... 157 9.6. Stan docelowy rozwoju turystyki na Ziemi Kościerskiej i działania z tym związane............................................................................................. 158 9.7. System współpracy dla rozwoju turystyki ............................................. 162 10. Porównanie gmin wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego166 10.1. Powierzchnia i ludność ........................................................................ 166 10.2. Zróżnicowanie pod względem przestrzeni i warunków naturalnych ...... 172 10.3. Rolnictwo ............................................................................................ 175 10.4. Dostępność komunikacyjna ................................................................. 187 10.5. Planowanie strategiczne ..................................................................... 187 10.6. Finanse gmin Powiatu Kościerskiego .................................................. 188 11. Współpraca lokalna, ponadlokalna i międzynarodowa ............. 196 12. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju Powiatu Kościerskiego .. 199 12.1. Strategia Lizbońska ............................................................................ 199 12.2. Wspólna Polityka Rolna w latach 2007-2013 ...................................... 200 12.3. Strategia Rozwoju Kraju do roku 2015 ................................................ 204 12.4. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013............. 204 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 12.5. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020........................... 205 12.6. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 – 2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie .................................................................................. 206 12.7. Przyszłość polityki spójności po roku 2013. ......................................... 212 12.7.1. „Europa 2020” – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu ............................................................................214 12.7.2. Polityka spójności po 2013 r. Pożądane kierunki reformy. Dokument problemowy. ...215 12.7.3. Polityka Spójności jako skuteczna, efektywna i terytorialnie zróżnicowana odpowiedź na wyzwania rozwojowe Unii Europejskiej ...................................................217 12.8. Podsumowanie analizy możliwości przyszłego wsparcia obszaru Ziemi Kościerskiej po roku 2013 ................................................................... 218 5 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 1. Podstawowe informacje o Powiecie Kościerskim 1.1. Położenie Powiatu Kościerskiego na pomorskiego i Aglomeracji Trójmiejskiej tle województwa Powiat Kościerski położony jest na Pojezierzu Kaszubskim, które terytorialnie zajmuje centralną część województwa pomorskiego. Jest jednym z 16 powiatów ziemskich województwa. Pod względem wielkości Powiat Kościerski zajmuje 8 miejsce w województwie, jego powierzchnia wynosi 1.165,85 km², co stanowi 6,4 % całej powierzchni województwa pomorskiego. Położenie Powiatu na tle województwa przedstawia rysunek 1, wskazując jednocześnie na położenie powiatu względem zidentyfikowanych w Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego „obszarów problemowych”. Rysunek 1. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle województwa pomorskiego i zidentyfikowanych na jego terenie obszarów problemowych Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, UMWP 2009 6 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Od strony południowej Powiat Kościerski graniczy z powiatem starogardzkim i chojnickim, od wschodniej z powiatem starogardzkim i gdańskim, od północnej z powiatem kartuskim a od zachodniej z powiatem bytowskim. Granica z Aglomeracją Trójmiejską została dodatkowo zaznaczona na rysunku kolorem czerwonym. Odległości od stolicy powiatu – miasta Kościerzyny – do ważniejszych ośrodków regionalnych wynoszą odpowiednio: · Do Gdańska 56 kilometrów (lotnisko w Rębiechowie – 51 kilometrów); · Do Kartuz 30 kilometrów; · Do Bytowa 35 kilometrów; · Do Starogardu Gdańskiego 51 kilometrów; · Do Tczewa 66 kilometrów; · Do Lęborka 70 kilometrów. Obszar Powiatu Kościerskiego w całości nie został zakwalifikowany jako obszar „strukturalnie słaby”, nie wchodzi również w obszar Aglomeracji Trójmiejskiej. Ponadto na jego terenie nie identyfikuje się regionalnych centrów koncentracji potencjału. Wskazuje to, pomimo centralnego położenia obszaru powiatu na mapie województwa, na zagrożenie potencjalną marginalizacją obszaru powiatu przy kształtowaniu polityki rozwoju województwa. Problem ten dotyczy również częściowo sąsiednich powiatów położonych w centralnej części województwa. Miasto Kościerzyna, podobnie jak Bytów, w Planie Zagospodarowania Przestrzennego 1 Województwa została zakwalifikowana jako „potencjalny ośrodek II rzędu” , tj. ośrodek, który może dysponować wielkością i potencjałem rozwojowym, o ile dokona integracji odpowiednio rozległych obszarów funkcjonalnych, poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej. 1 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Woj. Pomorskiego (PZPWP) przyjmuje następującą hierarchię ośrodków i obszarów obsługi w ramach systemu osadniczego województwa pomorskiego: A. OŚRODKI PONADREGIONALNE (1. Centralny ośrodek aglomeracji, 2. Ośrodki uzupełniające aglomeracji – a. Regionalne i b. Lokalne, 3. Ośrodki krystalizujące sieć osadniczą na obszarach ciągłego zainwestowania), B. OŚRODKI REGIONALNE – równoważenia rozwoju (I rzędu, II rzędu i potencjalne ośrodki II rzędu), C. OŚRODKI PONADGMINNE. Źródło: PZPWP 2009, str. 223-224. W tym kontekście ranga Kościerzyny w hierarchii ośrodków obsługi jest bardzo niska. Z miast powiatowych równie niską rangę w województwie ma obok Kościerzyny tylko Bytów. 7 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wskazuje to na obecną niską rangę ośrodka miejskiego Kościerzyny oraz jego małe i wyłącznie potencjalne znaczenie w skali regionu jako ośrodka wzrostu. Powiat Kościerski nie znajduje się jednocześnie w obecnej i potencjalnej strefie Aglomeracji Trójmiejskiej, określonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, lecz graniczy z tym obszarem od północy (wzdłuż granicy powiatu kościerskiego, który w całości wchodzi w potencjalny obszar aglomeracji, oraz granicy z gminą Przywidz w powiecie gdańskim), stanowiąc tym samym bezpośrednie zaplecze obszaru aglomeracji. Położenie Powiatu Kościerskiego w odniesieniu do obecnie zdelimitowanego w PZPWP obszaru Aglomeracji Trójmiejskiej pokazuje rysunek 2. Rysunek 2. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle obszaru funkcjonalnego Aglomeracji Trójmiejskiej Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, UMWP 2009 8 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Podstawowe dokumenty programowe określające kierunki rozwoju regionalnego (krajowe, tj. projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz powstające obecnie dokumenty unijne), jak również Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, koncentrują się na wsparciu obszarów metropolitarnych oraz obszarów strukturalnie słabych. Położenie Powiatu Kościerskiego w całości poza obszarem metropolitarnym oraz poza obszarami strukturalnie słabymi może mieć potencjalne negatywne implikacje przy ustalaniu obszarów interwencji dla celów polityki strukturalnej Polski i Unii Europejskiej po roku 2013. 1.2. Rys historyczny Pojezierze Kaszubskie, na którym leży większość obszaru Ziemi Kościerskiej, zostało ukształtowane w stosunkowo niedawnych czasach w okresie ostatniego zlodowacenia, zaledwie kilka tysięcy lat temu. Człowiek zasiedlił te tereny niemal natychmiast po ustąpieniu lodowca. Nastąpiło to znacznie później niż w pozostałej części Polski, z uwagi na długi czas zalegania na tym obszarze jego pozostałości i płatów martwego lodu. Jednak osadnictwo prehistoryczne, od epoki paleolitu do ery wędrówek ludów praktycznie nie pozostawiło śladów na tym terenie. Jedynie odkrycia neolityczne są nieco liczniejsze i rozmieszczone są na całym obszarze Ziemi Kościerskiej. 1.2.1. Czasy prehistoryczne i okres wędrówek ludów Wiadomości o najstarszych dziejach ludności zamieszkującej południowo-zachodnią część Pojezierza Kaszubskiego a w tym powiat kościerski są skromne, jest to wynikiem przede wszystkim słabego stanu badań archeologicznych. Często cennych znalezisk dostarczają przypadkowe odkrycia, zazwyczaj w trakcie prac polowych. Pierwszą kulturą, która pozostawiła po sobie znaczniejsze ślady jest kultura łużycka, która na tych terenach rozwinęła się w epoce brązu (I tysiąclecie p.n.e.). Reliktem tej kultury są cmentarzyska kurhanowe z grobami skrzynkowymi, odkryte w kilku miejscowościach Ziemi Kościerskiej. Większa ilość odkryć archeologicznych pochodzi z okresu późnej epoki żelaza i okresu wędrówek ludów, kiedy na wcześniejsze kultury zamieszkujące te tereny nałożyły się wpływy ludności celtyckiej i germańskiej – Gotów i Gepidów. Na Ziemi Kościerskiej odkryto pojedyncze stanowiska archeologiczne z tego okresu. Większa ich 9 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ koncentracja występuje w sąsiednich powiatach – kartuskim (Węsiory), chojnickim (Odry, Leśno), lęborskim (Siemirowice), a w regionie w Wielbarku koło Malborka i Rzucewie koło Pucka, gdzie są możliwości tworzenia parków tematycznych. Możliwości zagospodarowania odkryć archeologicznych pod kątem tworzenia atrakcji turystycznych są na Ziemi Kościerskiej mniejsze niż w sąsiednich powiatach. Ślady działalności człowieka w najstarszej epoce kamienia, nazywanej paleolitem są nieliczne, tym bardziej, że Pomorze zostało zasiedlone znacznie później aniżeli tereny leżące w centrum i na południu. Po ociepleniu się klimatu czyli 9000 lat p.n.e., przybyli tu pierwsi koczownicy. Odkrycia reliktów broni i narzędzi sprzed 8-9 tys. Lat p.n.e. pozwalają przypuszczać, że ludność zamieszkująca wówczas Pomorze należała do 2 kultury świderskiej, nazywanej też kulturą łowców reniferów . Na przełomie VI i V tysiąclecia p.n.e. na Pojezierze zaczęli napływać z ziem naddunajskich nowi osadnicy związani z najmłodszą epoką kamienia – neolitem. Jako pierwsza na Pojezierze przybyła ludność związana z kręgiem kultur wstęgowych, były to jednak nieliczne grupy. Zdecydowanie więcej zabytków pozostawiła ludność kultury pucharów lejkowatych i kultury rzucewskiej, należącej do ogromnego kręgu kultury ceramiki sznurowej niestety na terenie powiatu nie odnotowano śladów tej kultury jak i kolejnej neolitycznej – amfor kulistych. Około dwa tysiące lat p.n.e. pojawiła się na Pomorzu ludność, którą wyróżniała umiejętność zdobienia ceramiki odciskami sznura, stąd jej nazwa – kultura ceramiki sznurowej. znaleziska z tego okresu wystąpiły w Loryńcu, we Wdzydzach na półwyspie jeziora Gołuń, Czarlinie nad jeziorem Jeleń, w Skoczkowie i Gostomku. Więcej materiałów i odkryć znajdziemy dopiero z początkiem V okresu epoki brązu (800-650 p.n.e.) i wczesnej epoki żelaza, ślady odkryto m.in. w Owśnicach, Gostomiu i, Nowej Wsi, Ludwikowie i Wielkim Klinczu. Natomiast ludność grupy kaszubskiej kultury łużyckiej, która grzebała zmarłych w owalnych bądź kulistych kurhanach wzniesionych ze średnich i dużych polnych kamieni zostawiła swe ślady w postaci w/w kurhanów w Grabowie. Kurhany często posiadały bruk oraz wieniec kamienny, pojedyncze lub podwójne kręgi kamienne – Gapowo, Węsiory i Grabowo. Grabowo jest przykładem cmentarzyska, w którym próbowano 3 wznosić kurhany w dwóch regularnych rzędach . Do stanowisk z początków epoki 2 źródło: Kostrzewski J. (1966, s. 9.), Pradzieje Pomorza, Wrocław źródło: Łuka L.J.(1968, s. 38.), Obrządek pogrzebowy na Pomorzu Gdańskim. Pomorania Antiqua, t. II 3 10 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ żelaza, tj. okresu halsztackiego (650-400 p.n.e.), należą stanowiska na terenie Kościerzyny i dwa inne cmentarzyska w Wielkim Podlesiu i Wielkim Klinczu. Na zabytki kultury wschodniopomorskiej natrafiamy w Będominku, Czarlinie, Cząstkowie, Dąbrówce, Dobrogoszczy, Garczynie, Gostomiu, Kłobuczynie, Loryńcu, Łubianie, Niedamowie i Nowej Wsi. Ponadto istotnych odkryć dokonano też w Owśnicach, Pucu, Małym Podlesiu, Czarninie, Stawiskach, Wąglikowicach, Wdzydzach Kiszewskich, Wietrznicy i Zieleninie. Kultura łużycka i wschodniopomorska odegrały istotną rolę w stabilizacji osadniczej na Pomorzu, stad też przyjęto tezę, iż ludność zamieszkującą wówczas ziemie polskie można określić mianem Prasłowian. Schyłkowy okres kultury wschodniopomorskiej przypada na II w p.n.e. czas ten pozostaje pod znakiem Celtów i ich osiągnięć technicznych. Do stanowisk lateńskich należy cmentarzysko w Kościerzynie o nieustalonej bliżej lokalizacji, grób w Wąglikowicach w Nowej Wsi, Stawiskach i Owśnicach. Osadnictwo w okresie wpływów rzymskich, choć skąpo poświadczone wokół Kościerzyny, miało już charakter stały, wtedy też na początku naszej ery przybyli na te tereny Goci i Gepidzi. Ślady po nich w postaci pochówków odkryto m.in. W Starych Polaszkach a większe w Węsiorach i Odrach. Okres od schyłku IV do schyłku VI wieku n.e. nazywany okresem wędrówki ludów zostawił nam jedno z ważniejszych odkryć, był to skarb brązowy odkryty w 1986r. przez mieszkańca łubiany podczas prac polowych. Ilość i jakość skarbu świadczy o tym, iż pochodził on z V wieku i przypuszczalnie był „własnością” rabusia grobów. We wczesnym średniowieczu od schyłku VI do połowy XIII wieku tereny pomorskie zamieszkiwała ludność zachodniosłowiańska, której osady odkryto w okolicach Stężycy i Skórzewa a na ślady tej ludności natrafiono też w Loryńcu, Owśnicach, Stawiskach, Warzynowie we Wdzydzach i Kościerzynie. Natomiast grody obronne znajdowały się w Gostomiu, Gostomku, Nowym Barkoczynie i Kościerzynie. Można stwierdzić, iż początki osadnictwa obserwujemy w dwóch skupiskach w rejonie Kościerzyny. Większe z nich występują na obszarze pomiędzy miejscowościami Kościerzyna, Gostomie, Skorzewo, Stężyca, Wielki Klincz a mniejsze na południu Ziemi Kościerskiej w rejonie Loryńca, Wdzydz i Gołubia. W schyłkowej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza największe skupiska osadnicze znajdowały się w okolicach Skorzewa, Stężycy i Gostomia, nieco mniejsze kompleksy pojawiają się koło Klincza, Podlesia, Stawisk i Niedamowa. Przedstawiony powyżej obraz osadnictwa daje podstawy do przypuszczeń o granicznym charakterze tego 11 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ terenu. Granica osadnictwa rysuje się na linii Stara Kiszewa – Kościerzyna - Węsiory. Wzdłuż południowej krawędzi Pojezierza kaszubskiego ciągnął się od pradziejów duży kompleks leśny, poświadczony zarówno nazwami lokalnymi wymienianymi w źródłach 4 już w XIII i XIV wieku : Podleś, Szumleś, Grabowo, Grzybowo, Klonowo itp. . Wpływ człowieka na krajobraz Ziemi Kościerskiej w epoce prehistorycznej widoczny jest przede wszystkim w szacie roślinnej, gdyż w wyniku działalności osadniczej zmniejszyła się powierzchnia lasów i ich struktura gatunkowa. Z okresu wędrówek ludów datuje się dwa główne skupiska osadnicze na Ziemi Kościerskiej. Jedno z nich znajduje się w rejonie na północ, zachód i wschód od Kościerzyny, a drugie, mniejsze, na północnych brzegach jeziora Wdzydze. Pozostały obszar był praktycznie niezamieszkały aż do średniowiecza. 1.2.2. Okres od średniowiecza do końca XVIII wieku Pierwsze historyczne wzmianki na temat Ziemi Kościerskiej datuje się na czasy książąt pomorskich, którzy władali obszarem Pojezierza Kaszubskiego. Jedną z tych wsi, wchodzącą w skład tzw. „Ziemi Pirsna”, będącej własnością księżniczki Gertrudy z rodu książąt pomorskich, określano właśnie łacińską nazwą „Costerina”. Obszar „Ziemi Pirsna” był nieco większy niż obecny obszar Ziemi Kościerskiej. Główne skupiska osadnicze występowały w rejonie kościersko-grabowskim, a drugie nad Jeziorami Ostrzyckimi. Ziemie podległe książętom pomorskim w XIV wieku zostały opanowane przez Brandenburgię a następne Zakon Krzyżacki. Historyczne uwarunkowania kulturowe i osadnicze, które ukształtowały się w średniowieczu sprawiły, że dominującymi formami osadnictwa na terenie Ziemi Kościerskiej są w części wschodniej rozproszone kaszubskie osadnictwo jednodworcze oraz, w części zachodniej powiatu, również średniowieczne wsie kmiece. Te obszary ujęte są w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego jako obszary rekomendowane do ochrony i zachowania tradycyjnego układu przestrzennego. Cechą charakterystyczną osadnictwa na tym terenie jest znaczna ciągłość osadnicza, przejawiająca się między innymi zachowaniem z czasów średniowiecznych wielu nazw 4 źródło: Praca zbiorowa pod redakcją M. Kallasa (1994). Kościerzyna. Zarys dziejów miasta do 1939 roku. Toruń. 12 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ miejscowości, zasięgu krajobrazu kultywowanego i trwałości infrastruktury takiej, jak młyny, stawy młyńskie, wały ochronne i przeciwzalewowe. Obszar Ziemi Kościerskiej w średniowieczu miał znaczenie drugorzędne w stosunku do innych miejscowości o walorach militarnych, w których znajdowały się zamki krzyżackie, tj. Kiszewy, Bytowa, Lęborka, Człuchowa, oraz ufortyfikowanych miast, jak Skarszewy, Starogard Gdański, Chojnice, czy Lębork. Z epoki średniowiecza datuje się jedyne zachowane na Ziemi Kościerskiej założenie militarne, jakim są pozostałości warowni krzyżackiej w Zamku Kiszewskim. Ważniejsze ośrodki życia duchowego również znajdowały się poza obszarem Ziemi Kościerskiej, w sąsiednich powiatach, jak cysterskie Pogódki w powiecie starogardzkim, klasztor sióstr norbertanek w Żukowie. Na terenie Ziemi Kościerskiej nie powstały zatem założenia zakonne. W roku 1284 książę gdańskopomorski Mściwoj II nadał swojej stryjecznej siostrze Gertrudzie ziemię zwaną Pisną, z wymienionymi z nazw 22 wsiami wraz z Costeriną. Ziemia Pirsna obejmowała tereny między Kościerzyną i Łubianą na południu, Kornem i Gostomiem na zachodzie, Starymi Czaplami na północy oraz Grabowem na wschodzie. Wyróżnić tu można dwa większe skupiska osadnicze: kościersko – grabowskie oraz nad jeziorem Ostrzyckim i Patulskim. Bezpośrednie rządy Gertrudy trwały do roku 1312, kiedy to Pomorzem Gdańskim zawładnęli Krzyżacy. Charakterystyczną cechą początku krzyżackich rządów na nowo zajętej ziemi pomorskiej było likwidowanie przez nich wielkiej świeckiej własności ziemskiej. Czynili to drogą wykupu owych dóbr, niewątpliwie jednak stosując różnego rodzaju nieformalne naciski. Między innymi zakupili oni 14 stycznia 1312 roku od Gertrudy Ziemię Kościerską. Gertruda prawdopodobnie do śmierci przebywała u sióstr Norbertanek w Żukowie i nie pozostawiła po sobie potomstwa. Od tego czasu ziemiami kościerskimi rządzili 5 Krzyżacy . W Kościerzynie wchodzącej w skład komturstwa gniewskiego znajdowała się siedziba okręgu sądowego. Okręg kościerski powstał po reorganizacji administracji kujawskiej w XV wieku, kiedy to Kościerzyna wchodziła w skład wójtostwa tczewskiego. Zasięg jurysdykcji okręgu kościerskiego obejmował wówczas m.in. Stężycę, Korne, Dziemiany, Lipusz, Barkoczyn, Gołubie, Mały i Wielki Klincz, Wyczechowo, Borcz, Wąglikowice, 5 Źródło: ibid., s. 42. 13 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Kłobuczyno. Okręg kościerski graniczył wówczas z okręgiem kiszewskim na południu, sztumskim na wschodzie i z komturstwem gdańskim na północnym zachodzie. Za czasów krzyżackich obszar ten podlegał wójtostwu tczewskiemu. Przywilej lokacyjny uzyskała Kościerzyna w roku 1346 pod nazwą „Bern”, z której pochodzi późniejsza niemiecka nazwa Kościerzyny – Berent. Miasto i okolica uległa zniszczeniom w czasie wojen polsko-krzyżackich w XV wieku. Ziemie włączone do państwa polskiego na podstawie aktu inkorporacyjnego z 6 marca 1454 r. oraz drugiego pokoju toruńskiego otrzymały nazwę Prus Królewskich. Podzielono je na trzy województwa: malborskie, chełmińskie i pomorskie. To ostatnie obejmujące ziemie po lewej stronie Wisły składało się z ośmiu powiatów. Powiat był podstawową jednostką administracyjną dla szlachty. W ramach powiatu odbywał się pobór podatków, zwoływano sejmiki szlacheckie i sądy ziemskie, a także pospolite ruszenie. Dobra należące do króla zostały zorganizowane w ramach starostw. Dzierżawcę (tenutariusza) owych dóbr nazywano starostą. Posiadał on uprawnienia sądownicze jedynie w stosunku do ludności zamieszkującej królewszczyzny. Do starostwa kościerskiego należały: Barkoczyn, Dziemiany, Gostomko, Kalisz, Lipusz, Łubiana, Raduń, Skorzewo oraz Stężyca. Nowopowstałe starostwo kościerskie znalazło się powiecie tczewskim największym z powiatów województwa pomorskiego. Urząd starosty bardzo często przechodził z pokolenia na pokolenie a najdłużej kościerskimi 6 starostami byli Denhofowie (100lat), Kostkowie i Wilkanowscy . Od początków XVII wieku znajdowało się w rękach zasłużonego w dziejach Pomorza rodu Wejherów. Częściowy awans Kościerzyny nastąpił w XVIII wieku, kiedy to w wyniku reform sejmu konwokacyjnego (1764) do Kościerzyny przeniesiono z pobliskiego Mirachowa, 7 siedzibę sejmiku powiatowego . Za czasów panowania polskiego w Prusach Królewskich Kościerzyna była jednym z mniejszych miast tego regionu. Stanowiła również siedzibę jednego z ośmiu starostw województwa pomorskiego. W stosunku do liczby mieszkańców Kościerzyna, jedno z najmniejszych miast Prus Królewskich, była jednak stosunkowo zamożna. Ponowne zniszczenia nastąpiły w czasie wojen w XVII i XVIII wieku, które opóźniły rozwój regionu. Do czasów zaboru pruskiego na terenie Ziemi Kościerskiej dominował żywioł polski, z niewielkim udziałem obcokrajowców. W 1747 roku na terenie Ziemi Kościerskiej, w dworze w Będominie, urodził się Józef Wybicki, żołnierz Legionów 6 7 źródło: Jarosław Ellwart (2003). Kaszuby. Przewodnik turystyczny. Gdynia, wyd. III źródło: www.powiat.koscierzyna.pl 14 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Polskich, autor polskiego hymnu narodowego. W jego dworze rodzinnym obecnie znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego, kultywujące polskie tradycje patriotyczne. Wzmożona ekspansja człowieka nastąpiła w XIX wieku, kiedy krajobraz uległ znacznemu przeobrażeniu. Intensywnie trzebiono lasy, również na potrzeby hutnictwa szkła i żelaza. Jednak niekorzystne warunki agroklimatyczne sprawiły, że znaczne tereny pojezierza zachowały swój dość naturalny krajobraz. 1.2.3. Okres zaborów Po zawarciu w dniu 13 września 1772 roku trójstronnej umowy rozbiorowej przez Prusy, Austrię i Rosję, Prusy Królewskie (bez Gdańska i Torunia), przeszły pod władanie króla pruskiego Fryderyka II. W 1772 r. w Kwidzynie została zorganizowana Kamera Wojny i Domen (Kreigs und Domänenkammer) jako naczelna władza administracyjnopolityczna Prus Zachodnich (tak nazywano od 1773 r. Prusy Królewskie). W obrębie prowincji niższą jednostkę administracyjną stanowił powiat, na czele, którego stanął radca ziemiański (landrat). Był to urzędnik powoływany bezpośrednio przez króla, podlegający kamerze i administrujący obszarami wiejskim z wyłączeniem domen państwowych. Domenami obejmującymi dawne dobra królewskie i kościelne, zarządzali dzierżawcy, którzy mogli sprawować także władzę administracyjno-policyjną, która zwykle należała do tzw. intendentur. Siedzibę domeny utworzono również w Kościerzynie, która weszła w skład nowopowstałego powiatu starogardzkiego. Nowe podziały administracyjne przeprowadzono po okresie wojen napoleońskich. Już 25 maja 1818 roku utworzono powiat kościerski (Kreis Behrendt). Od tej pory Kościerzyna stała się siedzibą władz powiatowych i i intendentury urzędu majątków skarbowych. Podział ten z niewielkim zmianami przetrwał do końca zaborów. Rozwój gospodarczy Ziemi Kościerskiej nastąpił w czasach pruskich (XVIII-XIX wiek). Ludność Kościerzyny wzrosła z 400 mieszkańców w końcu XVIII wieku do ponad 6 400 mieszkańców w roku 1910. Rozwijało się rolnictwo, rzemiosło i handel. Pomimo germanizacji, ludność w większości (ponad 60%) zachowała wiarę katolicką i tradycje oraz język polski i kaszubski. W XX wieku rozpoczęto wydawanie prasy kaszubskiej, rozwinęło się piśmiennictwo. Kaszubscy pisarze kościerscy (Aleksander Majkowski, Leon Heyke, Franciszek Sędzicki) utworzyli rdzeń literatury kaszubskiej. Dla zachowania tradycji ludowej i odtworzenia tradycyjnego haftu kaszubskiego kluczowa była działalność Izydora i Teodory Gulgowskich. Ich zbiory posłużyły do utworzenia we Wdzydzach Kiszewskich Kaszubskiego Parki Etnograficznego. 15 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 1.2.4. Okres międzywojenny Przejęty w 1920 r. powiat kościerski obejmował 117 698 ha, należał do województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Stojący u boku starosty Wydział Powiatowy składał się z 6 osób, zaś sejmik powiatowy z 33. W wyniku nowych podziałów administracyjnych w obrębie powiatu znalazły się dwie gminy miejskie, 101 wiejskich i 39 samodzielnych obszarów dworskich. Rozwój gospodarczy przyśpieszył po odzyskaniu niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej i poprowadzeniu przez Kościerzynę kluczowej strategicznie dla Polski linii kolejowej, prowadzącej ze Śląska do Gdyni z pominięciem Wolnego Miasta Gdańska. Miasto stało się ważnym węzłem kolejowym i ośrodkiem administracyjnym rangi powiatowej. Rozwinęły się również niewielkie zakłady przemysłowe (tartaki, warsztaty, stolarnie, zakłady produkcji rolno-spożywczej). Powiat kościerski był w okresie międzywojennym jednym z powiatów województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Zajmował powierzchnię 117,7 km2. W miejscowości Garczyn koło Kościerzyny powstał jeden z pierwszych w Polsce obozów Przysposobienia Wojskowego Kobiet, na którego terenie i w oparciu o tradycje przedwojenne funkcjonuje Powiatowe Centrum Młodzieży im. Marszałka Piłsudskiego. Do wybuchu II wojny światowej liczba ludności Kościerzyny wzrosła do 9 200 osób, niemal wyłącznie narodowości polskiej. Udział ludności żydowskiej był znikomy. 1.2.5. Okres II wojny światowej Po zajęciu Kościerzyny 2 września 1939 r. nowe rządy w mieście objęła partia NSDAP (Narodowosocjalistyczna Partia Robotników Niemieckich). Główne urzędy przypadły zasłużonym działaczom partyjnym. W okresie okupacji w wyniku działań hitlerowców wymordowano znaczną część inteligencji kaszubskiej oraz wysiedlono znaczną część mieszkańców regionu. 1.2.6. Okres po II wojnie światowej Po wyzwoleniu w roku 1945 spod panowania hitlerowskiego, Kościerzyna stała się ważnym ośrodkiem usługowym dla okolicznego regionu rolniczego. Rozwinął się przemysł drzewny i spożywczy. Powiat Kościerski, rozciągający się na wschód aż do Skarszew był jednym z większych w województwie gdańskim i obejmował gminy Kościerzyna, Lipusz, Dziemiany, Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Skarszewy. 16 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Powiat kościerski został zlikwidowany na skutek reformy administracyjnej w 1975 roku, mimo tego Kościerzyna pełniła nieformalnie funkcję centrum dla mieszkańców okolicznych gmin. Przemiany po 1989 roku doprowadziły do powstania w Kościerzynie jednostek administracji państwowej (Urzędu rejonowego i Urzędu Pracy), które stały się 8 podstawą do budowy systemu powiatowej władzy samorządowej od roku 1999 . W miejscowości Lubiana wybudowano jedną z największych w Polsce fabryk ceramiki stołowej. Rozpoczęto również eksploatację zasobów kruszywa, znajdujących się w dużych ilościach na południe i zachód od Kościerzyny. Nad jeziorem Wdzydze i w okolicach rozwinęła się baza turystyczna, głównie ośrodki wypoczynkowe zakładów pracy oraz indywidualne osadnictwo letniskowe. Miasto Kościerzyna stało się ważnym ośrodkiem komunikacyjnym, szczególnie dla linii PKS, które obsługiwały cały region i zapewniały połączenia z Kościerzyną oraz większymi miastami regionu. Pełni również funkcję ośrodka usługowego dla okolicznej ludności, znajduje się w nim szereg placówek edukacyjnych, instytucji kultury i oświaty. Początek lat 90.tych przyniósł upadek szeregu zakładów przemysłowych oraz podmiotów z branży przetwórstwa rolno-spożywczego, realizowanych przez jak również Kościerzynę. ograniczenie Spadło liczby zatem połączeń znaczenie kolejowych gospodarcze i komunikacyjne miasta. Dużą inwestycją było wybudowanie w Kościerzynie Szpitala Specjalistycznego. Jest to obecnie jeden z większych i bardziej znanych w regionie pomorskim, cieszący się bardzo dobrą opinią szpital. Po roku 2000 w Kościerzynie powstało kilka nowych obiektów usługowych, z których szczególnie warto wymienić halę sportową „Sokolnia” oraz krytą pływalnię Centralnego Ośrodka Szkolenia Sportowego Polskiego Związku Płetwonurkowania. 1.3. Podział administracyjny Powiatu Kościerskiego. Powiat Kościerski po reformie samorządowej jest jednym z 16 powiatów ziemskich województwa pomorskiego. Stanowi lokalną wspólnotę samorządową tworzoną przez mieszkańców powiatu, na który składa się siedem gmin wiejskich: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma i Stara Kiszewa oraz jedna gmina miejska - miasto Kościerzyna. Podział administracyjny powiatu przedstawia rysunek numer 3. 8 źródło: www.powiat.koscierzyna.pl 17 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rysunek 3. Podział administracyjny Powiatu Kościerskiego Źródło: archiwum Powiatu Kościerskiego Historycznie obszar Powiatu Kościerskiego praktycznie w całości (poza gminą Karsin) leży na obszarze krainy historycznej - Ziemi Kościerskiej. W średniowieczu nosił on nazwę „Ziemi Pirsna”, następnie „Ziemi Kiszewskiej” z ośrodkiem w Zamku Kiszewskim. W czasach nowożytnych dzielił się na część zachodnią, należącą do powiatu mirachowskiego, oraz wschodnią, należącą do powiatu tczewskiego. Powstanie w XIX wieku powiatu kościerskiego zintegrowało ten subregion. Ziemia Czerska, do której należy obszar Gminy Karsin, należał do I rozbioru Polski do powiatu tucholskiego. Obecnie gmina ta stanowi również część Powiatu Kościerskiego. Powierzchnia Powiatu Kościerskiego wynosi 1 166 km2 (6,4% powierzchni województwa pomorskiego) a ludność 67 774 osoby (wg danych GUS z dnia 31 grudnia 2008 roku), co stanowi 3% populacji województwa pomorskiego. Średnia gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 58 osób/km2, tj. jedynie 48% średniej gęstości zaludnienia w województwie pomorskim, wynoszącej 121 osób/km2. Przeciętnie na 100 mężczyzn w powiecie przypada 101 kobiet, to jest minimalnie mniej niż wynosi ta wartość dla województwa pomorskiego (106 kobiet na 100 mężczyzn). Stolicą powiatu i jednocześnie jedynym miastem jest Kościerzyna, w której mieszka blisko 23 000 mieszkańców, co stanowi 34% ogólnej liczby mieszkańców powiatu. Pozostałe gminy stanowią obszary wiejskie, co oznacza, że na obszarach wiejskich mieszka pozostała liczba ok. 44 000 mieszkańców, czyli 66% ogólnej liczby mieszkańców powiatu. 18 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2. Warunki naturalne i podstawowe cechy przestrzeni 2.1. Położenie powiatu na tle regionów fizycznogeograficznych Polski Powiat Kościerski nie jest jednorodny pod względem warunków naturalnych i cech przestrzeni. Geograficznie jego obszar znajduje się na terenie trzech (a w zasadzie czterech) mezoregionów, różniących się znacznie warunkami naturalnymi: Pojezierza Kaszubskiego, Borów Tucholskich i Równiny Charzykowskiej. Niewielki fragment południowo-wschodni według niektórych nowszych klasyfikacji zalicza się do Pojezierza Starogardzkiego. Warunki fizyczno-geograficzne gmin w powiecie są zróżniocowane zarówno na poziomie gmin, jak ich części. Położenie na terenie trzech jednostek jest związane z dużym zróżnicowaniem warunków naturalnych w poszczególnych gminach i ich częściach. Podział obszaru powiatu pod względem cech przestrzeni w odniesieniu do jednostek geograficznych przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Podział administracyjny Powiatu Kościerskiego na tle mezoregionów geograficznych (za Kondrackim). Źródło: opracowanie własne na podstawie „Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego”, Gdańsk, UMWP 2007 19 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2.2. Ukształtowanie powierzchni Rzeźba powierzchni powiatu jest zróżnicowana, z uwagi na odmienne cechy przestrzeni poszczególnych części powiatu, znajdujące się na terenie różnych jednostek fizycznogeograficznych. Aż 4,7% powierzchni powiatu zajmują jeziora i rzeki. Cała rzeźba terenu ma swój związek z procesami glacjalnymi, a główne formy terenu ukształtowane zostały zaledwie kilkanaście tysięcy lat temu podczas ostatniego zlodowacenia w epoce późnego plejstocenu. Wówczas w wyniku następujących po sobie faz stagnacji i regresu lodowca ukształtowany został krajobraz pojezierza, z charakterystycznymi wałami moren czołowych, rynnami jezior, falistym krajobrazem moren dennych oraz nizin sandrowych, utworzonych z piasków wymywanych przez rzeki wypływające z czoła lądolodu, urozmaiconych przez jeziora wytopiskowe. Znaczny jest, typowy dla obszarów pojeziernych, udział terenów bezodpływowych. Obszar powiatu znajdujący się na terenie Pojezierza Kaszubskiego jest silnie zróżnicowany wewnętrznie. Powierzchniowo przeważającą formą ukształtowania są faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe, niższe niż w sąsiadującym powiecie kartuskim. W północnej części powiatu różnice wysokości są większe (z kulminacją w okolicach Gostomia). Im dalej na południe tym krajobraz staje się bardziej wyrównany a wzniesienia niższe. Specyfika środowiska przyrodniczego Pojezierza Kaszubskiego i jego duże urozmaicenie sprawia, że występuje tu duża wewnętrzna ekspozycyjność krajobrazowa oraz nagromadzenie wielu lokalnych wnętrz krajobrazowych. Moreny czołowe tworzą ciągi wzgórz i pagórków, układające się zgodnie z fazami cofania się lądolodu. Charakterystyczne są liczne zagłębienia terenu, wypełnione często jeziorami, powstałe w wyniku wytapiania się brył martwego lodu, pozostałego po wycofaniu się lodowca. Część północna Pojezierza ma wysokie walory przyrodnicze i turystyczne, część południowa i wschodnia pojezierza ma walory umiarkowane i specyfikę bardziej rolniczą. Podobny, nieco bardziej wyrównany (moreny denne) charakter ma niewielki fragment południowo-wschodni powiatu, znajdujący się na terenie Pojezierza Starogardzkiego. Obszar Borów Tucholskich, jak również Równiny Charzykowskiej, cechuje występowanie rozległych pól sandrowych, urozmaiconych przez rynny jeziorne, doliny rzeczne i liczne jeziora wytopiskowe. Najważniejszym kompleksem jezior jest zespół Jezior Wdzydzkich, będących jednocześnie jednym z największych i najgłębszych akwenów Pojezierza Pomorskiego. 20 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Charakterystyczną cechą krajobrazu jest duża jeziorność, stosunkowo niewielkie zróżnicowanie oraz duża lesistość, szczególnie występowanie dużych obszarów monokulturowych sosny. Cechą charakterystyczną jest również mały stopień antropizacji środowiska, co sprawia, że te tereny te mają wysokie walory turystyczne. 2.3. Klimat Cały obszar Powiatu Kościerskiego należy do krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, położonego w strefie klimatu umiarkowanego, którego cechą charakterystyczną jest oddziaływanie stałych i sezonowych, wędrujących centrów barycznych, z których wynika duża zmienność warunków pogodowych. Na warunki klimatyczne regionu ma również wpływ bliskość Morza Bałtyckiego, łagodzącego różnice temperatury pomiędzy latem i zimą. Jednak na teren Ziemi Kościerskiej wpływ morza jest ograniczony i obszar ten ma klimat o cechach bardziej kontynentalnych niż północna i wschodnia część województwa, co wynika przede wszystkim z czynników geograficznych. Klimat Pojezierza Pomorskiego w stosunku do klimatu Pobrzeża Bałtyckiego odznacza się niższymi temperaturami powietrza zimą, około 2°C. niższe zimą niż na obszarach nadmorskich województwa. Średnia roczna temperatura wynosi 7°C. przy temperaturze stycznia ok. – 3,5°C. a w lipcu 17°C. Średnia liczba dni upalnych i gorących na tym obszarze wynosi 15-30 dni, natomiast mroźnych i bardzo mroźnych od 20 do 45 dni. Średnia roczna amplituda temperatury powietrza na obszarze Pojezierza Pomorskiego wynosi 20-22°C. Roczna suma opadów zwiększa się od ok. 400-450 mm w części wschodniej powiatu do ponad 600 mm w części zachodniej i więcej na obszarach wysoczyzn morenowych w północnej części powiatu. Długość zalegania pokrywy śniegowej jest wyższa od przeciętnej w regionie o wynosi do 70 dni w części północnej powiatu, co stwarza lepsze niż przeciętna w regionie warunki do rozwoju sportów zimowych. Na obszarze tym również ryzyko wystąpienia gwałtownych burz i gradobić jest większe od przeciętnej w regionie. Większa też od przeciętnej w regionie jest liczba dni z mgłą, szczególnie o charakterze lokalnym na obszarach bezodpływowych i w zagłębieniach terenu. 21 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W ciągu roku największy udział na tym obszarze mają wiatry z sektora zachodniego czyli, wiejące z kierunku NW, W i SW. Średnia długość okresu wegetacyjnego trwa od 200 do 225 dni. Część północna i zachodnia powiatu należy do części wewnętrznej krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, będącej najchłodniejszym obszarem w granicach województwa pomorskiego. Występują tutaj najniższe minima absolutne temperatury powietrza, najwięcej dni przymrozkowych i mroźnych oraz stosunkowo znaczna liczba dni gorących. Z agroklimatycznego punktu widzenia że długość okresu bezprzymrozkowego jest tutaj stosunkowo krótka, co utrudnia rozwój rolnictwa, szczególnie roślin podatnych na przymrozki (truskawki, sadownictwo). Występuje tutaj najwyższa w województwie liczba dni z ciszą i słabym wiatrem oraz najmniejsza liczba dni z wiatrem silnym i bardzo silnym. Sumy roczne opadów są tutaj wysokie, a liczba dni z pokrywą śnieżną największa. Część wschodnia i południowa należy do części zewnętrznej tej krainy, o klimacie nieco łagodniejszym, o cechach przejściowych i silniejszym, łagodzącym klimat oddziaływaniu morza, stąd zmniejszenie amplitud temperatury oraz mniejsza niż w części północnej i zachodniej liczba dni mroźnych i gorących oraz nieco większa suma roczna opadów. 2.4. Hydrografia Sieć rzeczna powiatu jest silnie rozwinięta i należy do Kaszubskiego Systemu Hydrograficznego. Przez teren powiatu przebiega dział wód oddzielający rzeki wypływające z centrum Pojezierza Kaszubskiego na północ (Radunia, Słupia) od rzek płynących na południe (Wierzyca, Wda). Na terenie powiatu znajdują się (w okolicy Będomina) źródła rzeki Wierzycy, a na zachód od Lipusza – źródła Wdy. Górne odcinki tych dwóch rzek wraz z dopływami tworzą podstawową sieć hydrologiczną powiatu, uzupełnioną w części wschodniej przez dopływ Wierzycy – Wietcisę, a w południowej części powiatu (gminy Karsin i Dziemiany) również Brdy. Jeziorność powiatu jest znacznie wyższa od przeciętnej w Polsce (łącznie 4% powierzchni powiatu zajmują jeziora). Największe jeziora powiatu (o powierzchni ponad 100 ha) to: 22 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ · Zespół Jezior Wdzydzkich (Wdzydze, Gołuń, Radolne, Jelenie) o łącznej powierzchni 1 506 ha oraz głębokości maksymalnej 68 metrów; · Jezioro Sudomie o powierzchni 174 ha i głębokości maksymalnej 13,0 metra; · Jezioro Krąg o powierzchni 163 ha i głębokości maksymalnej 2 metry; · Jezioro Wielewskie o powierzchni 156 ha i głębokości maksymalnej 40,5 metra; · Jezioro Zagnanie o powierzchni 152 ha i głębokości maksymalnej 19,5 metra; · Jezioro Sumino o powierzchni 152 ha i głębokości maksymalnej 15,9 metra; · Jezioro Wyrówno o powierzchni 140 ha i głębokości maksymalnej 5,6 metra; · Jezioro Grabowskie o powierzchni 140 ha i głębokości maksymalnej 28,1 metra; · Jezioro Skąpe o powierzchni 132 ha i głębokości maksymalnej 20,1 metra; · Jezioro Hutowe o powierzchni 119 ha i głębokości maksymalnej 10 metrów; · Jezioro Radolne o powierzchni 126 ha; · Jezioro Garczyn o powierzchni 114 ha i głębokości maksymalnej 13,4 metra; 2.5. Surowce mineralne Na terenie Powiatu Kościerskiego występują głównie złoża kruszywa naturalnego oraz kredy jeziornej. Kruszywa naturalne dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) oraz kruszywa drobne – piaszczyste. W Polsce złoża kruszyw są przeważnie wieku czwartorzędowego. W północnej i centralnej Polsce – na Niżu Polskim najważniejsze są złoża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe) i wodnolodowcowe (sandry, ozy) oraz rzecznej. W północnej części tego obszaru są to złoża żwirowo-piaszczyste, zawierające głównie skały skandynawskie – utwory krystaliczne i wapienne z domieszką kwarcu i piasków. Kreda jeziorna (gytia), nazywana jest również wapieniem łąkowym lub wapieniem jeziornym jest osadem wieku czwartorzędowego. Nagromadzenia jej, związane głównie z osadami pojeziornymi ostatniego zlodowacenia, znajdują się w przeważającej mierze w północnej i północno-zachodniej części Polski. Często występuje z gytią wapienną i torfem. Kredę jeziorną stosuje się w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Łącznie na terenie powiatu udokumentowano 29 złóż kruszywa naturalnego (piasków i żwirów), których zasoby wynoszą 116 761 tys. ton, z czego do wykorzystania przemysłowego szacuje się że dostępnych jest 7 537 tys. ton. W większości znajdują 23 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ się one na terenie gminy Kościerzyna. Obecnie eksploatowane są 3 złoża piasków i 9 żwirów w Gostomiu i Niedamowie, w których łączne wydobycie wynosi 858 tys. ton . Ponadto udokumentowano 3 złoża kredy jeziornej. Ponadto w miejscowości Łubiana znajduje się złoże torfu. Złoża te szacuje się odpowiednio na 1 210 tys. ton oraz 9 tysięcy ton, ale nie są obecnie eksploatowane. We wschodniej i południowej części powiatu znajdują się istotne w skali regionalnej, główne zbiorniki wód podziemnych (o numerach 116 i 121). Mapa (rys. 5.) przedstawia rozmieszczenie zasobów surowców budowlanych i zbiorników wód podziemnych w powiecie. Rysunek 5. Wybrane zasoby naturalne Powiatu Kościerskiego Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015 9 Za Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015 24 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2.6. Struktura przestrzenna użytkowania gruntów W strukturze przestrzennej powiatu kościerskiego dominują grunty leśne oraz grunty zadrzewione i zakrzewione zajmujące łącznie 44% powierzchni powiatu oraz użytki rolne obejmujące 43,3% powierzchni powiatu. Wody zajmują 4,7% powierzchni powiatu. Załączona mapa przedstawia użytkowanie gruntów w Powiecie Kościerskim. Rysunek 6. Użytkowanie gruntów w Powiecie Kościerskim Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015 Na podstawie analizy powyższej mapy wyodrębnić można dwie zasadnicze, różne części powiatu: wschodnią, bezleśną, rolniczą oraz zachodnią, silnie zalesioną. 25 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W części zachodniej zwarte kompleksy leśne przedzielone są polanami użytkowanymi rolniczo, z których największa znajduje się na południe od jeziora Wdzydze w gminie Karsin a mniejsza pomiędzy miejscowościami Lipusz a Dziemiany, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 235. Jeziora rozproszone są po całym obszarze powiatu, ale ich największa koncentracja (z zespołem Jezior Wdzydzkich) znajduje się w centralnej części powiatu. 2.7. Warunki dla rozwoju rolnictwa i produkcji Powiat Kościerski należy do grupy powiatów o glebach najsłabszych w Polsce. Cały obszar powiatu, z uwagi na niezbyt korzystne warunki klimatyczne (krótki sezon wegetacyjny, zagrożenie gradobiciami, przymrozkami), średnie lub słabe warunki glebowe (nie ma w nim w ogóle gleb zaliczanych do klasy I i II, dominują gleby lekkie, przeważnie V i VI klasy, w głównej mierze wytworzone na podłożu piaszczystym i żwirowym, o niskiej przydatności rolniczej) oraz przeciętne warunki morfologiczne (rzeźba terenu, utrudniająca wykorzystanie maszyn rolniczych i przyśpieszająca erozję gleby i jej zwykle kwaśny odczyn) posiada niskie walory agroekologiczne, znacznie słabsze niż przeciętna w województwie. Gleby dobre (klasy III) stanowią jedynie 1,54% powierzchni ogólnej użytków rolnych, natomiast gleby średnie (klasa IV, IVa) to 27,5% powierzchni ogólnej użytków rolnych, jednak warunki glebowe determinujące możliwości rozwoju rolnictwa w powiecie nie rozkładają się równomierne w poszczególnych gminach. Gleby (grunty orne i użytki zielone) kategorii od I do IIIa stanowią jedynie ok. 0,5% całości powierzchni zajętej przez te formy użytkowania ziemi (4,8% powierzchni liczonej w ha przeliczeniowych). Gleby kategorii IV zajmują 27,5% powierzchni (54,8% w ha przeliczeniowych). Natomiast gleby kategorii V, VI i VIz stanowią aż 70,9% powierzchni (40,4% w ha przeliczeniowych). Klasyfikacja gruntów w powiecie przedstawia się następująco: 26 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 1. Klasy gleb w Powiecie Kościerskim Klasa gleby Grunty orne Powierzchnia % udziału (ha fizycznych) 39059,0 80,1% Powierzchnia (ha przeliczeniowych) 16785,9 % udziału 83,6% I 0,0 0,0% 0,0 0,0% II 0,0 0,0% 0,0 0,0% IIIa 9,0 0,0% 14,9 0,1% IIIb 515,0 1,1% 681,7 3,4% IVa 2630,0 5,4% 2788,0 13,9% IVb 8328,0 17,1% 6442,2 32,1% V 14146,0 29,0% 4583,4 22,8% VI 13300,0 27,3% 2275,9 11,3% VIz 131,0 0,3% 0,0 0,0% Użytki zielone 9727,0 19,9% 3286,9 16,4% I 0,0 0,0% 0,0 0,0% II 0,0 0,0% 0,0 0,0% III 225,0 0,5% 265,5 1,3% IV 2470,0 5,1% 1773,2 8,8% V 4215,0 8,6% 843,0 4,2% VI 2702,0 5,5% 405,3 2,0% VI z 115,0 0,2% 0,0 0,0% 48786,0 100,0% 20072,8 100,0% Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009) Oznacza to, że nie jest tak predysponowany do rozwoju produkcji rolnej jak wschodnia cześć województwa czy obszary położone pomiędzy Słupskiem a Puckiem oraz Ziemia Człuchowska. Ponadto potencjał agroekologiczny w powiecie jest silnie zróżnicowany, od bardzo niskiego w części zachodniej województwa (gminy Dziemiany i Lipusz), poprzez słaby w części środkowej (gminy Kościerzyna i Karsin) do średnich (pozostałe gminy powiatu). Najlepsze gleby posiada gmina Liniewo (51% powierzchni to gleby kategorii IIIa – IVb), a najgorsze gmina Dziemiany i Lipusz (odpowiednio 97,6% i 95,2% ogólnej powierzchni użytków rolnych w tych gminach zajmują gleby klasy V i VI oraz VIz). 27 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Regionalizację rolniczą powiatu przedstawia rysunek 7. Rysunek 7. Regionalizacja rolnicza Powiatu Kościerskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie ekspertyzy „Warunki przyrodnicze produkcji rolnej dla województw: bydgoskiego, elbląskiego, gdańskiego i słupskiego” IUNiG w Puławach 1987 Część wschodnia gminy Kościerzyna wraz z miastem Kościerzyna, południowa część gmin Nowa Karczma i Liniewo oraz północna część gminy Stara Kiszewa, należy do regionu Żukowsko-Kościerskiego. W strukturze użytkowania przeważają użytki rolne z udziałem lasów. Rejon charakteryzuje się niskim udziałem trwałych użytków zielonych. Warunki klimatyczne są gorsze niż na Żuławach i Powiślu. Okres wegetacji trwa ok. 200-210 dni. Pokrywę glebową tworzą w większości gleby brunatne wyługowane i kwaśne, rzadziej pseudobielicowe, wytworzone głównie z glin lekkich i piasków naglinowych. W obniżeniach występują gleby mułowo-torfowe i murszowo-torfowe. 28 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Przeważają kompleksy żytnie: 5. - żytni dobry i 4. - żytni bardzo dobry ze sporym udziałem (ok.1/3) kompleksów 6. i 7. - żytniego słabego i bardzo słabego. Kompleksy pszenne zajmują poniżej 10 % gruntów ornych. Rzeźba terenu oraz warunki wodne są korzystne, rzadziej średnio korzystne. Jest to głównie obszar uprawy roślin mniej wymagających: zbóż – żyta, owsa, mieszanek zbożowych, a także ziemniaków i roślin pastewnych – brukwi, mieszanek traw. Rozszerzenie uprawy pszenicy, jęczmienia, buraków i koniczyny uzależnione jest głównie od uregulowania odczynu gleb. Niski udział naturalnych użytków zielonych ogranicza hodowlę bydła. Jest to tradycyjny obszar hodowli trzody. Północna część gminy Nowa Karczma, Liniewo i Kościerzyna, należące do regionu Wejherowsko-Miasteckiego posiada znacznie trudniejsze warunki do prowadzenia gospodarki rolnej niż rejon Żukowsko-Kościerski. Charakteryzuje go zróżnicowana rzeźba terenu (falista i pagórkowata, miejscami wzgórzowa) oraz znaczna mozaikowatość typów gleb. Pokrywa glebowa rejonu wykazuje największe zróżnicowanie w województwie. Przeważają gleby brunatne kwaśne „surowe”, bardzo lekkie, piaszczyste i przepuszczalne, często kamieniste. Poziom próchniczny jest słabo wykształcony, przez co gleby te są w słabym stopniu kultury, bardzo wrażliwe na okresowe susze. Są to gleby kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe, silnie skonfigurowane i narażone na procesy erozyjne. Wśród kompleksów glebowych dominują kompleksy żytnie, w tym kompleksy 6 - żytni słaby i 7 - żytni bardzo słaby, które zajmują łącznie blisko 60 % gruntów ornych. Odsetek kompleksu 5. - żytniego dobrego wynosi ok. 30 % – jego udział maleje w części wschodniej obszaru. Warunki klimatyczne są tu najsurowsze w województwie, co powoduje, że okres wegetacji jest najkrótszy – 180-200 dni. Opady należą miejscowo do najwyższych – 650-800 mm rocznie. Rejon charakteryzuje się wysoką lesistością, zwłaszcza w części zachodniej i środkowej (ok. 50 % powierzchni). Udział naturalnych użytków zielonych jest niski, są to przeważnie użytki słabej i średniej jakości. Słabe gleby, ich bardzo niekorzystny odczyn oraz najsłabsze warunki klimatyczne ograniczają dobór roślin uprawnych. Najlepiej udaje się tutaj żyto, owies ziemniaki, brukiew, seradela, len, koniczyna biała, truskawki. Panują tu korzystne warunki do hodowli owiec, a przy użytkowaniu przemiennym zwięźlejszych i skonfigurowanych gruntów ornych, także bydła. 29 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Pozostała, większa część powiatu, należąca do regionu Tucholsko-Koczalskiego, to rejon o najniższym w województwie udziale użytków rolnych i najwyższej lesistości (ok. 70 % obszaru). Użytki rolne stanowią enklawy lub półenklawy śródleśne. Wytworzyły się tu gleby słabe i bardzo słabe, bielicowe, brunatne kwaśne i wyługowane (rdzawe). Są to gleby bardzo kwaśne i ubogie w składniki pokarmowe. Kompleksy żytnie słabe i bardzo słabe (6 i 7) zajmują tu łącznie ok. 90 % gruntów ornych. W dolinach rzecznych i licznych obniżeniach występują gleby torfowe i murszowo torfowe, użytkowane jako łąki i pastwiska. Są one w większości średniej i słabej jakości rolniczej, ale ze względu na ubogie grunty orne stanowią one ważny element rolniczej przestrzeni produkcyjnej (szczególnie w gminach Kościerzyna i Karsin). Warunki klimatyczne są tu surowe, opady ponad 600 mm rocznie. Okres wegetacji jest stosunkowo krótki i wynosi 190-205 dni. Pod względem przydatności do produkcji rolnej obszar należy do najsłabszych w województwie. Gleby piaskowe, pochodzenia wodno-lodowcowego (sandrowe) są bardzo przepuszczalne, a czynnikiem ograniczającym jest niedobór wody dla upraw polowych. Urodzajność tych gleb można poprawić głównie poprzez systematyczne nawożenie organiczne (obornik, nawozy zielone) oraz wapnowanie. Produkcja towarowa roślin uprawnych na przeważającej części obszaru jest nieopłacalna. Powierzchnia, jaką zajmują grunty orne w poszczególnych gminach jest silnie zróżnicowana. Jest ona najwyższa we wschodnich gminach powiatu, tj. w gminie Nowa Karczma (tu odsetek gruntów ornych w powierzchni gminy wynosi aż 57,6%) oraz gminie Liniewo (52,2%). Najmniejszy udział gruntów rolnych w powierzchni gminy odnotowuje się w gminach zachodnich, najbardziej zalesionych (Lipusz – jedynie 15,9%) oraz Dziemiany (19,1%). Średnia wartość dla powiatu wynosi 33,4% i jest znacznie mniejsza od przeciętnej w województwie, jaka wynosi 47,49%. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych w powiecie wynosi przeciętnie 41,9%, i jest zróżnicowany w poszczególnych gminach, od 25,5% w gminie Dziemiany i 22,2% w gminie Lipusz, po 63-68% w gminach Liniewo i Nowa Karczma. Udział ten jest większy w gminach słabiej zalesionych, gdyż w gminach „lesistych” znacznie większy jest udział w powierzchni gospodarstw lasów i gruntów leśnych. W odniesieniu do roku 2005 łączna powierzchnia gruntów rolnych spadła w powiecie o 121 ha. Zmalała powierzchnia gruntów ornych oraz łąk, a wzrosła powierzchia sadów oraz pastwisk i gruntów leśnych. 30 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Zaprezentowane poniżej dane pochodzą ze sprawozdania Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie i dotyczą roku 2009. Powierzchnia pozostałych użytków rolnych (sadów, łąk i pastwisk) w stosunku do ogólnej powierzchni gospodarstw we wszystkich gminach powiatu jest porównywalna i wynosi od 6 do 12% ich powierzchni (przeciętna dla powiatu wynosi 9%. Zboża w strukturze zasiewów zajmują średnio 63,6%. Najwyższy udział upraw zbóż jest w gminie Stara Kiszewa (ok. 72,4%) a najmniejszy w gminie Kościerzyna (54,6%). Uprawa roślin okopowych średnio zajmuje 9% powierzchni zasiewów, z czego najwięcej w gminie Karsin (11,8%), a najmniej w gminie Kościerzyna (7,1%). Udział gruntów odłogowanych wynosi przeciętnie 8,2%, najwięcej 18,5% w gminie Kościerzyna a najmniej, po 2,3% w gminach Dziemiany i Liniewo. Sadownictwo jest mało istotnym elementem gospodarki rolnej. Łączna powierzchnia sadów w powiecie wynosi jedynie 220 ha (poniżej 0,5% powierzchni zasiewów), ale powierzchnia sadów znacznie wzrosła w porównaniu do roku 2005 (o 83 ha, tj. ok. 60% w ciągu tych pięciu lat. Uprawy truskawek zajmują 160 ha (0,4% ogólnej powierzchni zasiewów), z czego najwięcej (100 ha) w gminie Nowa Karczma. W pozostałych gminach truskawki uprawia się w gminach: Liniewo (25 ha), Kościerzyna (20 ha), Stara Kiszewa (10 ha) Karsin (5 ha). Produkcją kwiatów doniczkowych i ozdobnych zajmuje się 9 producentów (4 w gminie Karsin, 3 w gminie Kościerzyna i po 1 w gminach: Dziemiany i Liniewo). W powiecie jest również 1 szkółka leśna, a 8 gospodarstw (6 w gminie Kościerzyna i 2 w gminie Karsin) prowadzi szkółki drzew i krzewów ozdobnych. Szklarniową produkcję warzyw prowadzi 6 gospodarstw w gminie Karsin. Ponadto 4 gospodarstwa w tej gminie prowadzą towarową polową produkcję warzyw. Pogłowie bydła wynosi łącznie w powiecie 21 969 sztuk, z tego 6 740 krów mlecznych. Liczebność krów mlecznych waha się od ok. 1 100 – 1 400 sztuk w gminach Kościerzyna, Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa do 450 – 680 w gminach Dziemiany, Liniewo, Lipusz i 20 sztuk w mieście Kościerzyna. Pogłowie trzody chlewnej wynosi w powiecie 68 299 sztuk i waha się od blisko 26 000 szt. w gminie Kościerzyna, poprzez ok. 10-13 000 w gminach Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa. W pozostałych gminach pogłowie trzody chlewnej jest mniejsze. Dwie fermy (Niedamowo i Stary Wiec) mają po więcej niż 1 000 szt. trzody chlewnej. Pogłowie drobiu (kur niosek i brojlerów) wynosi 87 000 sztuk, od 5 500 do 18 000 sztuk w każdej z gmin. Ponadto na terenie powiatu jest 1 producent jaj kurzych oraz 8 producentów brojlerów. Dwa gospodarstwa prowadzą produkcję jaj i piskląt gęsich, a reprodukcję drobiu kurzego prowadzą 3 gospodarstwa. Ponadto w powiecie jest 875 koni 31 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ (najwięcej, 380, w gminie Nowa Karczma), i ponad 1200 owiec. W powiecie znajduje się również 8 producentów ryb (3 w gminie Karsin, po 2 w gminach Stara Kiszewa i Kościerzyna, 1 w gminie Lipusz). Na terenie powiatu znajdują się ponadto 3 ubojnie zwierząt gospodarskich i 10 lecznic dla zwierząt, 1 wytwórnia pasz, oraz dwa większe zakłady przemysłu mięsnego (w Kościerzynie i Górkach), 9 piekarni. Uzupełnieniem produkcji rolniczej jest agroturystyka. Szacuje się że na terenie powiatu działa kilkadziesiąt (ponad 60) gospodarstw agroturystycznych i ponadto ok. 40 obiektów turystyki wiejskiej, przede wszystkim na terenie gminy Kościerzyna. Dwa gospodarstwa rolne w gminie Stara Kiszewa posiadają atest gospodarstwa ekologicznego. W zakresie produkcji przemysłowej obszar powiatu posiada potencjał w zakresie rozwoju sektora rolno-spożywczego, drzewnego oraz eksploatacji kruszywa. Potencjał dla rozwoju sektora rolno-spożywczego, pomimo średnich walorów agroekologicznych wynika z racji położenia Kościerzyny z dala od innych ośrodków. Tym samym miasto to posiada potencjał dla rozwoju przetwórstwa spożywczego, przede wszystkim jako ośrodek usługowy dla okolicy. Natomiast duże zasoby drewna, wynikające ze znacznej powierzchni lasów, predysponują Ziemię Kościerską dla rozwoju branży drzewnej (przetwórstwa drewna i produkcji mebli). Na terenie powiatu funkcjonuje ok. 20 tartaków i zakładów obróbki drewna, jak również producenci mebli. Gospodarkę leśną nadzorują dwa nadleśnictwa, mające siedzibę w Kościerzynie i Lipuszu. Dodatkowym elementem potencjału gospodarczego jest obecność znacznych złóż kruszywa, którego eksploatacja stanowi uzupełnienie gospodarki powiatu. W tym obszarze funkcjonują 4 żwirownie (w Rybakach, Grzybowie, Niedamowie i Barkoczynie) oraz zakłady produkcyjne wykorzystujące ten surowiec do produkcji materiałów budowlanych. Jednak z uwagi na ich położenie w pobliżu obszarów cennych przyrodniczo i predysponowanych do rozwoju turystyki rozwój tej formy aktywności gospodarczej pozostaje w niektórych lokalizacjach w konflikcie z rozwojem turystyki i ochroną zasobów przyrody. Sektor paliwowy reprezentuje 15 stacji benzynowych, 3 punkty dystrybucji gazu propan-butan, hurtownia paliw i inne podmioty. Największym zakładem produkcyjnym są Zakłady Porcelany Stołowej „Lubiana” w Łubianie. 32 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2.8. Warunki ekologiczne oraz krajobrazowe predyspozycje dla rozwoju turystyki i rekreacji przestrzeni, Obszar Powiatu Kościerskiego należy do okręgów przyrodniczych Pojezierza Kaszubskiego (część wschodnia i północna powiatu) – podkręgów: kościerskiego i garczyńskiego, oraz okręgu Borów Tucholskich (część zachodnia i południowa), podokręgu wdzydzkiego. Szczególną wartość przyrodniczą mają obszary leśne Borów Tucholskich oraz zespół jezior Wdzydzkich, z endemicznym gatunkiem troci jeziornej. Wyznacznikiem potencjału przyrodniczego jest objęcie 54,8% powierzchni powiatu (a w gminach Dziemiany i Lipusz blisko 100% powierzchni) różnymi formami ochrony przyrody. Na terenie powiatu znajdują się dwa parki krajobrazowe (Wdzydzki i Kaszubski), które wraz z otulinami zajmują ponad 35 700 ha powierzchni, siedem obszarów chronionego krajobrazu (Borów Tucholskich, Doliny Wierzycy, Doliny Wietcisy, Gowidliński, Lipuski, Polaszkowski i Przywidzki) o łącznej powierzchni 43 438 ha, 63 pomniki przyrody, 5 rezerwatów przyrody (Strzelnica, Czapliniec w Wierzysku, Orle nad Jeziorem Dużym, Brzęczek i Krwawe Doły) o łącznej powierzchni 46,1 ha, 16 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 15 ha, dwa zespoły przyrodniczokrajobrazowe o powierzchni łącznej 72 ha, co daje łączną powierzchnię chronioną 61,3 tys. ha. Ponadto na obszarze powiatu w całości lub części wyznaczono 16 obszarów sieci NATURA 2000. Warunki ekologiczne przestrzeni (czyli funkcja potencjału przyrodniczego przestrzeni oraz jej przekształcenia przez człowieka) w powiecie są silnie zróżnicowane. Część zachodnia powiatu, silnie zalesiona i słabo przekształcona przez człowieka (gminy Karsin, Dziemiany, Lipusz) posiada bardzo wysokie (jedne z najwyższych w województwie) walory ekologiczne przestrzeni. Wysokie walory ekologiczne mają również gminy Kościerzyna i Stara Kiszewa. Gminy rolnicze części wschodniej powiatu (Liniewo, Nowa Karczma) mają średnie 10 walory ekologiczne. Natomiast obszar miasta Kościerzyna został zakwalifikowany do obszarów o bardzo niskich walorach ekologicznych przestrzeni, co ma związek z silnym zanieczyszczeniem środowiska i znaczną degradacją przestrzeni. 10 za: „Aktualizacją opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego”, Gdańsk, UMWP 2007 33 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Powiat Kościerski, szczególnie gminy: Nowa Karczma, a także częściowo gmina Kościerzyna, Liniewo i Dziemiany, posiadają atrakcyjne i unikatowe w skali 11 województwa walory krajobrazowe . Historyczne uwarunkowania kulturowe sprawiły, że dominującymi formami osadnictwa na terenie Ziemi Kościerskiej są: rozproszone kaszubskie osadnictwo jednodworcze oraz, w części zachodniej powiatu, również średniowieczne wsie kmiece. W przestrzeni powiatu cechy charakterystyczne związane z tymi formami osadnictwa zachowały się w bardzo dobrym stanie, co sprawia, że zwłaszcza wschodnia część powiatu posiada wybitne walory krajobrazu kulturowego, stosunkowo mało przekształconego od czasów średniowiecza. We wschodniej części powiatu istotnym walorem krajobrazu kulturowego są również zachowane zespoły dworskie oraz ciągi alei przydrożnych. Obszar powiatu jest również narażony na niekorzystne zmiany krajobrazu, szczególnie w jego północno-wschodniej części, gdzie najlepiej zachował się krajobraz kulturowy kaszubskiego osadnictwa jednodworczego. Na całym terenie, szczególnie w obszarze Jezior Wdzydzkich, zagrożeniem jest również nadmierne zainwestowanie turystyczne terenów położonych przy jeziorach oraz niekontrolowany rozwój zabudowy domków letniskowych. Do silnego przekształcenia walorów estetyczno-wizualnych krajobrazu (jak i jego struktury przyrodniczej), przyczynia się również odkrywkowa eksploatacja surowców mineralnych. Dysonans w krajobrazie stanowią także nieeksploatowane obecnie wyrobiska, które nie zostały zrekultywowane, albo też rekultywacja ich nie była dostateczna lub nie przeprowadzono jej w pełni poprawnie Największe nieczynne wyrobiska znajdują się w okolicach Kościerzyny, w Rybakach i Nowym Barkoczynie. „Studium Ochrony Krajobrazu Województwa Pomorskiego” za priorytetowe obszary ochrony krajobrazu w powiecie kościerskim uznaje regiony: · Wdzydzko-Somiński w zachodniej części powiatu (gmina Dziemiany); · Kiszewski we wschodniej części powiatu (gmina Stara Kiszewa); · Południowokaszubski w północno-wschodniej części powiatu Kościerzyna, Nowa Karczma, Liniewo). 11 Studium Ochrony Krajobrazu Województwa Pomorskiego, UMWP Gdańsk 2005 (gminy 34 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2.9. Warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji Obszar powiatu posiada niemal na całym terenie bardzo wysoki potencjał rozwoju turystyki. Cała strefa pojezierna oraz obszar Borów Tucholskich, w których znajduje się Ziemia Kościerska, z uwagi na walory przyrodnicze (jeziora, lasy) oraz dobry stan środowiska naturalnego posiada bardzo wysoki potencjał dla rozwoju turystyki wypoczynkowej, szczególnie wakacyjnej i weekendowej. Rzeki powiatu (Wda i Wierzyca oraz Trzebiocha) posiadają duży potencjał dla rozwoju turystyki kajakowej. Akweny jeziorne, szczególnie zespół Jezior Wdzydzkich, posiadają bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki wodnej, szczególnie żeglarstwa i windsurfingu. Potencjał o skali regionalnej posiadają ośrodki turystyki krajoznawczej we Wdzydzach Kiszewskich, Kościerzynie i Będominie oraz ośrodki religijno-pielgrzymkowe we Wielu i Kościerzynie. Długi okres zalegania pokrywy śnieżnej sprawia również, że niemal cały obszar powiatu posiada dobre warunku dla rozwoju turystyki zimowej. Dodatkowo baza medyczna w Kościerzynie (oparta o Szpital Specjalistyczny) stwarza potencjalne warunki dla rozwoju turystyki medycznej i uzdrowiskowej. Położenie w bliskości Aglomeracji Trójmiejskiej sprawia, że teren ten może stać się w przyszłości bezpośrednim zapleczem turystycznym i rekreacyjnym (wakacyjnym i weekendowym) obszaru metropolii. 2.10. Lasy Jednym z kluczowych czynników, decydujących o potencjale przyrodniczym Powiatu Kościerskiego, jest duży udział terenów leśnych w powierzchni powiatu. Na koniec roku 2008 lasy zajmowały 44% powierzchni powiatu, to jest znacznie więcej, niż wynosi średnia wojewódzka i krajowa. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski Powiat Kościerski położony jest w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej III. Obszar ten charakteryzuje się obecnością głównie siedlisk borowych, w których udział sosny w drzewostanach wynosi 93,6%. Po kilka procent zajmują siedliska lasów mieszanych 12 świeżych i borów suchych. Siedliska wilgotne i bagienne zajmują około 1% . 12 Za Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015 35 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dominacja ubogich siedlisk jest główną przyczyną niskiej potencjalnej produkcyjności lasów. Sosna tworzy tu głównie drzewostany jednogatunkowe (monokultury) i jednowiekowe, jedynie na siedliskach żyźniejszych występują domieszki innych gatunków. Bardzo rzadko spotkać można drzewostany, w których panują gatunki liściaste. Takimi miejscami są najczęściej tereny podmokłe (olsy, lasy łęgowe) wzdłuż brzegów rzek i jezior, w których dominuje olsza, a także drzewostany z dominującym bukiem i dębem występujące na siedliskach lasowych. Przeciętny wiek drzewostanów porastających obszar powiatu kościerskiego waha się w granicach od 49 do 53 lat. W każdym z obrębów położonych na terenie powiatu kościerskiego największą powierzchnię, ok. 1/3 powierzchni, zajmują drzewostany w III klasie wieku (41-60 lat). Starodrzewy, drzewostany ogólnie biorąc w wieku rębności i przeszłorębne – powyżej 90 lat, zajmują niewielką powierzchnię – rzędu kilku procent. Przeważająca część lasów na terenie powiatu kościerskiego pochodzi z sadzenia. Szacuje się, że tylko około 20% drzewostanów rośnie na siedliskach wykazujących ciągłość lasu, pozostałe to zalesienia porolne. Dominująca gospodarka zrębowa powoduje, że największe powierzchnie zajmują drzewostany jednowiekowe pochodzące z sadzenia. Jest ona również przyczyną małego udziału starodrzewów. Drzewostany, które osiągnęły wiek rębności (np. dla sosny – gatunku panującego – jest to 80 do 100 lat) są systematycznie usuwane – najczęściej zrębem zupełnym. Dla zachowania cennych ekotypów drzew i pozyskania z nich nasion utworzono na terenie Nadleśnictwa Kościerzyna i Nadleśnictwa Lipusz wyłączone drzewostany nasienne. Są to obecnie drzewostany sosnowe w wieku 100 do 150 lat. Dla poprawienia struktury wiekowej, podejmowane są próby wykorzystania odnowienia naturalnego na siedliskach borów świeżych. Na powierzchniach zrębowych pozostawia się około 10% drzew starszych jako nasienniki. Lasy na terenie powiatu znajdują się pod nadzorem pięciu nadleśnictw: · Nadleśnictwa Kościerzyna · Nadleśnictwa Lipusz · Nadleśnictwa Kaliska · Nadleśnictwa Kartuzy · Nadleśnictwa Starogard Gdański 36 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 3. Demografia 3.1. Ludność i jej rozmieszczenie Powiat kościerski z liczbą mieszkańców 67 774 w końcu 2008 r. należy do mniejszych powiatów woj. pomorskiego, choć nie najmniejszych, zajmując 9 miejsce pod względem zaludnienia na 15 powiatów porównywalnych. Jest jednym z 2 powiatów, w których jedynym miastem jest miasto powiatowe. Pod względem udziału ludności miejskiej (34%) zajmuje ostatnie miejsce wśród powiatów peryferyjnych i 4. od końca w zbiorze wszystkich porównywalnych w województwie (najmniej ma kartuski – 19%, najwięcej malborski – 68%). Udział ludności miejskiej wpływa na wiele innych wskaźników, odmiennie kształtujących się w mieście i na obszarach wiejskich. Tabela 2 przedstawia porównanie liczby mieszkańców i wskaźnika urbanizacji Powiatu Kościerskiego na tle innych powiatów ziemskich województwa pomorskiego. Tabela 2. Ludność powiatu kościerskiego na tle powiatów porównywalnych woj. pomorskiego (posortowanych wg ludności ogółem – stan z roku 2008) Powiat Ogółem Miasto Wieś % ludności miejskiej Powiat wejherowski 188 973 111 267 77 706 58,9 Powiat starogardzki 123 586 61 897 61 689 50,1 Powiat kartuski 114 083 21 446 92 637 18,8 Powiat tczewski 113 196 75 219 37 977 66,5 Powiat chojnicki 92 934 54 307 38 627 58,4 Powiat gdański 90 907 25 626 65 281 28,2 Powiat kwidzyński 81 433 46 607 34 826 57,2 Powiat pucki 76 310 34 003 42 307 44,6 Powiat bytowski 75 813 27 617 48 196 36,4 Powiat kościerski 67 774 22 976 44 798 33,9 Powiat lęborski 63 767 38 425 25 342 60,3 Powiat malborski 62 681 42 559 20 122 67,9 Powiat człuchowski 56 782 25 716 31 066 45,3 Powiat sztumski 41 708 15 311 26 397 36,7 Powiat nowodworski 35 608 11 327 24 281 31,8 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych Regionalnych GUS 37 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Ludność wiejska (ponad dwie trzecie ogółu ludności) w powiecie rozmieszczona jest nierównomiernie, czego przyczyną są duże obszary leśne zajmujące znaczną część powiatu. W zachodniej i południowo-zachodniej części powiatu wyodrębniają się wśród lasów cztery enklawy, w tym z najbardziej oddaloną gminą Karsin. Zachodnia i południowozachodnia część powiatu to rejon zamieszkały przez 27 tys. ludności na obszarze gmin: Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa i większej części gminy wiejskie Kościerzyna. Około 600 osób w gminie Kościerzyna zamieszkuje wsie położone wśród lasów poza wyodrębnionymi na rys. 4 enklawami. Model rozmieszczenia ludności w Powiecie Kościerskim przedstawia rysunek 8. Rysunek 8. Model rozmieszczenia ludności w Powiecie Kościerskim 3 tys. 23 tys. 27 tys. 7,5 tys. 1,3 tys. 0,6 tys. 6 tys. Źródło: opracowanie własne Sieć osadnicza powiatu jest rozdrobniona, a jej specyfiką jest mała liczba wsi średnich (tylko 11 wsi w przedziale 500 -1 000 mieszkańców), przy istnieniu kilu wsi dużych (cztery wsie powyżej 2 000 ludności, siedem – w przedziale 1 000 – 2 000). 38 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W Kościerzynie mieszka co trzeci mieszkaniec powiatu (33,9% ogółu ludności). Pozostała część ludności (66,1%) mieszka na wsi. We wsiach powyżej 1 000 ludności mieszka prawie 26% ludności powiatu, we wsiach poniżej 500 mieszkańców niemal tyle samo mieszkańców co w mieście Kościerzyna, bo 30,8% ludności. Wiele wsi jest bardzo małych (poniżej 100 mieszkańców). Wpływa to niewątpliwie na organizację transportu publicznego, usług publicznych i dowozu do szkół, a także warunki lokalizacji firm o nieco większym zatrudnieniu. Ludność zamieszkująca teren Powiatu Kościerskiego w przeważającej większości ma charakter osiadły, o silnej tożsamości kaszubskiej. Element napływowy stanowi jedynie niewielki odsetek całości populacji. Wykres 1 przedstawia strukturę osadniczą Powiatu Kościerskiego, w zależności od wielkości miejscowości. Wykres 1. Udział ludności miejskiej oraz wiejskiej w liczbie mieszkańców Powiatu Miejscowości poniżej 500 mieszkańców 31% Miejscowości od 500 do 1000 mieszkańców 9% Miasto Kościerzyna (ludność miejska) 34% Miejscowości powyżej 1 000 mieszkańców 26% Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych Regionalnych GUS Tabela 3 przedstawia zestawienie mieszkańców gmin Powiatu Kościerskiego i najważniejszych miejscowości w tych gminach. 39 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 3. Ludność gmin i większych wsi pow. kościerskiego Gmina Ludność Wsie powyżej 1 000 ludności Nazwa Wsie o zaludnieniu 500-1000 Ludność Nazwa Ludność Dziemiany 4 142 Dziemiany 1 830 Kalisz 874 Karsin 5 987 Karsin 2 006 Osowo 580 Wiele 1 216 Łubiana 2119 Kłobuczyno 540 Wielki Klincz 2062 Wąglikowice 500 Skorzewo 1 442 Liniewo 1192 Głodowo 523 Orle 633 Wysin 536 Kościerzyna Liniewo 13 874 4 529 Lipusz 3 471 Lipusz 2134 Nowa Karczma 6 399 Grabowo 1185 Nowa Karczma 796 Lubań 1051 Nowy Barkoczyn 601 Stara Kiszewa 1558 Nowe Polaszki 516 Stare Polaszki 501 Stara Kiszewa Razem wieś Udział % 6 396 44 798 17 795 6 099 100,0 39,7 13,6 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W Powiecie Kościerskim zamieszkuje łącznie 33 724 mężczyzn oraz 34 050 kobiet. Udział kobiet w liczbie ludności ogółem wynosi 50,2%. Tabela 4 przedstawia strukturę ludności Powiatu Kościerskiego z podziałem na wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny. Tabela 4. Struktura wieku ludności Powiatu Kościerskiego według grup ekonomicznych (2008) Ludność Udział % Dynamika 2002 r. - 100 Grupa wiekowa 2002 2008 2002 2008 Przedprodukcyjny 18 553 16 587 28,2 24,5 89,4 Produkcyjny 39 312 42 477 59,8 62,7 108,1 7 836 8 710 11,9 12,9 111,2 Poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS 40 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Strukturę wieku ludności powiatu określić można jako młodą. Pod względem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym powiat zajmuje 2. miejsce (po pow. kartuskim) w województwie, ale również 2. od końca (też po pow. kartuskim) pod względem udziału ludności w wieku produkcyjnym. Pod względem udziału ludności w wieku poprodukcyjnym powiat plasuje się w środku listy, nieco powyżej średniej. Ludność w wieku przedprodukcyjnym maleje i w liczbach bezwzględnych, i jej udział. Rosną i w liczbach bezwzględnych, i udziały ludności w pozostałych grupach wieku. Stosunek liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym do ludności w wieku produkcyjnym w pow. kościerskim, podobnie jak w całym kraju, systematycznie spada. Jest wyższy, niż w powiatach podregionów peryferyjnych i wszystkich porównywalnych, natomiast niższy, niż wskaźnik krajowy dla wsi, co łatwo tłumaczy się wyższym, niż w porównywanych powiatach udziałem ludności wiejskiej. Kolejny wskaźnik, ilustrujący „starość”, dla powiatu kościerskiego jest znacznie niższy, niż wszystkie średnie krajowe, wynosząc 62% średniej krajowej i 70% średniej dla powiatów porównywalnych. Świadczy to o dużej młodości struktury wieku powiatu. Wskaźnik systematycznie rośnie, czyli struktura wieku zmienia się na coraz to „starszą” w tempie zbliżonym, jak średnia dla obszarów wiejskich kraju. 3.2. Prognozy demograficzne dla Powiatu Kościerskiego Obszary centralne województwa pomorskiego (głównie Kaszuby, w mniejszym stopniu fragmenty Kociewia i północnej części Powiśla) wykazują wyższą od średniej wojewódzkiej i krajowej dynamikę, zarówno wzrostu demograficznego, jak i rozwoju przestrzennego, w tym inwestycji mieszkaniowych. Widoczny wzrost ludnościowy związany jest z przyrostem naturalnym, a procesy inwestycyjne dotyczą zarówno obszarów usług i produkcji, jak też zabudowy mieszkaniowej. Rysunek 9 przedstawia prognozę demograficzną dla województwa pomorskiego do roku 2030, sporządzoną przez GUS. 41 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rysunek 9. Prognoza demograficzna GUS dla województwa pomorskiego do roku 2030 Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, 2009 Powiat Kościerski jest jednym z czterech powiatów województwa o największej dynamice wzrostu liczby ludności. Jednocześnie jako jedyny z tych czterech powiatów nie sąsiaduje bezpośrednio z Aglomeracją Trójmiejską, co oznacza, że wzrost demograficzny jest związany wyłącznie z czynnikami wewnętrznymi i nie wynika z procesów aglomeryzacji i suburbanizacji okolic metropolii. Oznacza to też, że nie jest on tak silnie powiązany z procesem „wyludniania” się metropolii i wzrostu liczby ludności sąsiednich powiatów. Tabela 5 przedstawia dynamikę wzrostu ludności Powiatu Kościerskiego na tle powiatów ziemskich województwa pomorskiego. 42 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 5. Dynamika wzrostu ludności (2002 r. – 100), dane za rok 2008 Powiat Dynamika (2002 r. – 1000) ogółem miasto wieś Powiat gdański 113,0 111,9 113,4 Powiat kartuski 109,6 99,5 112,3 Powiat wejherowski 108,4 104,7 114,1 Powiat pucki 106,5 99,3 113,2 99,9 100,2 99,7 Powyższe powiaty (w całości lub w części w obszarze metropolitalnym) 108,5 103,7 111,9 Powiat kościerski 103,2 99,0 105,4 Powiat chojnicki 103,0 101,7 104,9 Powiat starogardzki 102,3 99,4 105,5 Powiat kwidzyński 101,9 101,8 102,0 Powiat tczewski 101,1 99,7 104,1 Powiat bytowski 100,9 97,7 102,9 Powiat lęborski 100,4 98,2 103,9 Powiat człuchowski 99,4 98,7 100,0 Powiat malborski 99,2 99,9 97,8 Powiat sztumski 99,2 95,7 101,3 101,3 99,6 103,3 Powiat nowodworski Średnio ww powiaty Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Powiat zajmuje czołowe miejsca wśród peryferyjnych powiatów województwa pod względem dynamiki wzrostu ludności ogółem i ludności wiejskiej. Natomiast liczba ludności miasta Kościerzyna w stosunku do roku 2002 spadła o 242, do poziomu 99% liczby ludności w roku 2002. Według prognoz, do 2015 r. będzie rosnąć liczba ludności w wieku produkcyjnym ogółem w powiecie, przy czym w mieście będzie następował systematyczny spadek. Na wsi wzrost będzie do 2019 r., a kobiet również i później. W 1015 r. ludności w wieku produkcyjnym będzie o ponad 1000 więcej, niż obecnie (na wsi o ok. 1300 więcej). Im dłuższy okres objęty prognozą, tym większa jej niepewność, ale przyrost ludności w wieku produkcyjnym w najbliższych latach, i to przyrost na obszarach wiejskich, należy uznać za pewny. Tabela 6 przedstawia prognozę demograficzną dla Powiatu Kościerskiego w latach 2008-2025. 43 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 6. Prognoza demograficzna dla Powiatu Kościerskiego (ludność w wieku produkcyjnym) Ogółem Rok Miasta razem mężczyźni kobiety razem razem mężczyźni kobiety 42477 22 229 20 248 14 676 7 408 7 268 27 801 14 821 12 980 42642 22254 20388 15211 7756 7455 27431 14498 12933 2009 43051 22577 20474 15252 7838 7414 27799 14739 13060 2010 43443 22872 20571 15311 7940 7371 28132 14932 13200 2011 43719 23105 20614 15299 7974 7325 28420 15131 13289 2012 43807 23174 20633 15210 7969 7241 28597 15205 13392 2013 43946 23243 20703 15127 7931 7196 28819 15312 13507 2014 44034 23341 20693 15067 7913 7154 28967 15428 13539 2015 44096 23383 20713 14991 7882 7109 29105 15501 13604 2016 44071 23387 20684 14939 7884 7055 29132 15503 13629 2017 44010 23370 20640 14838 7867 6971 29172 15503 13669 2018 44018 23391 20627 14801 7872 6929 29217 15519 13698 2019 43958 23382 20576 14730 7857 6873 29228 15525 13703 2020 43928 23382 20546 14722 7882 6840 29206 15500 13706 2025 43767 23194 20573 14422 7755 6667 29345 15439 13906 1290 965 325 -254 347 -601 1544 618 926 2008 a) 2008 b) Przyrost mężczyźni Wieś kobiety a) Wielkości rzeczywiste wg Banku Danych Regionalnych GUS b) Wg Prognozy GUS Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Według prognozy liczba ludności w wieku produkcyjnym w powiecie wzrośnie w ciągu najbliższych lat o 1 290 osób (3%). Większa będzie dynamika wzrostu liczby mężczyzn w wieku produkcyjnym (4,3%) w stosunku do 1,3% wzrostu liczby kobiet. Wskaźnik ten będzie się inaczej rozkładał w przypadku Miasta Kościerzyny oraz obszarów wiejskich. W mieście spadnie liczba osób w wieku produkcyjnym o 1,7%, przy czym liczba kobiet spadnie znacząco, bo o 8,3% a liczba mężczyzn wzrośnie o 4,7%. Wzrost liczby mężczyzn nie zrównoważy większego spadku liczby kobiet w mieście Kościerzyna. Na obszarach wiejskich wzrost ten będzie wynosił 5,6%, odpowiednio 4,2% dla mężczyzn i aż 7,1% dla kobiet. Oznaczać to będzie w dłuższej perspektywie wzrost popytu na pracę, szczególnie wśród mężczyzn oraz na obszarach wiejskich. 44 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 4. Dostępność komunikacyjna Powiatu Kościerskiego Dostępność komunikacyjną Powiatu Kościerskiego należy rozpatrywać w dwóch ujęciach: a) WEWNĘTRZNYM, analizując powiązania w ramach obszaru powiatu, gdzie kluczową kwestią jest powiązanie centralnego ośrodka usług i głównego obszaru koncentracji miejsc pracy, tj. miasta Kościerzyny, z pozostałymi miejscowościami Powiatu; b) REGIONALNYM, na tle województwa pomorskiego, gdzie kluczowa jest kwestia dostępności mieszkańców powiatu do Aglomeracji Trójmiejskiej, będącej głównym zewnętrznym ośrodkiem usługowym i obszarem koncentracji miejsc pracy. 4.1. Analiza wewnętrznej dostępności komunikacyjnej powiatu Dostępność wewnętrzną zapewnia przede wszystkim historycznie ukształtowana sieć dróg, wiążących Kościerzynę z pozostałymi miejscowościami powiatu. W większości są to drogi utwardzone, z nawierzchnią bitumiczną. Ich parametry i stan techniczny są zróżnicowane. Część dróg gminnych, doprowadzających do niektórych wsi, jest drogami gruntowymi. Linie kolejowe i połączenia na nich realizowane mają charakter drugorzędny w stosunku do infrastruktury drogowej. Duża lesistość powiatu powoduje wspomniane już nierównomierne rozmieszczenie ludności, czego elementem są oddalone od Kościerzyny enklawy ludności – zwłaszcza gmina Karsin i Dziemiany, oraz związane z tym zróżnicowanie wewnętrzne dostępności ośrodka centralnego w Kościerzynie. Rysunek 10 przedstawia układ rozmieszczenia ludności w powiecie. głównych powiązań komunikacyjnych na tle 45 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rysunek 10. Model sieci powiązań komunikacyjnych na tle rozmieszczenia przestrzennego ludności w powiecie kościerskim 3 tys. 23 tys. 1 27 tys. 7,5 tys. 1,3 tys. 2 0,6 tys. 6 tys. 3 4 5 6 tys. 6 7 LEGENDA: 1 – Kościerzyna, 2 – rejony osadnicze, 3 – liczba ludności, 4 – koleje, 5 – drogi krajowe, 6 – drogi wojewódzkie, 7 – ważniejsze drogi powiatowe, 8 – schematyczna granica powiatu Źródło: opracowanie własne Wschodnia i północna część powiatu posiada dobre połączenia z ośrodkiem centralnym (Kościerzyną) zapewniane przez DW 214, 221 i 226 oraz DK 20. Łącznie te drogi zapewniają połączenia dla ok. 30 000 mieszkańców (45%). Droga nr 235 oraz droga nr 20 na zachód od Kościerzyny zapewniają dostępność do ośrodka centralnego dla ok. 10 500 mieszkańców (15% ludności). Pozostała część ludności (ok. 8 000), zamieszkała w centralnej i południowej części powiatu korzystać musi z dróg lokalnych. Zmiany ustrojowe, skutkiem których był spadek zatrudnienia na początku lat 90-tych, spowodowały spadek przewozów w transporcie publicznym i jego regres, pogłębiony przez rozwój motoryzacji i urynkowienie transportu publicznego. 46 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Pogorszyło to dostępność do Kościerzyny z wielu miejscowości, poprzez zmniejszenie liczby kursów autobusowych albo ich likwidację. W badaniach przeprowadzonych na zlecenie PUP w Kościerzynie większość respondentów deklarowała, ze środkiem transportu wykorzystywanym dla dojazdów do pracy jest samochód osobowy. Liczba pojazdów jest niewiele mniejsza od liczby mieszkańców. Łącznie w powiecie zarejestrowanych jest ponad 53 000 różnego rodzaju pojazdów, co oznacza, że na 1 zarejestrowany w powiecie pojazd przypada średnio 1,29 zameldowanych osób, a przeciętnie rodzina (2-4 osobowa) dysponuje min. 1 pojazdem. Liczby te są w poszczególnych gminach różne, największa liczba pojazdów (w tym również ciężarowych i innych „służbowych”) zarejestrowana jest w mieście Kościerzyna (blisko 29 000, co daje blisko 55% ogólnej liczby pojazdów,. W pozostałych gminach zarejestrowanych jest ok. 25 000 pojazdów, co daje średnio 1,88 osoby na pojazd. Tabela 7. Zestawienie liczby pojazdów zarejestrowanych w gminach Powiatu Kościerskiego Lp. Jednostka administracyjna 1 Miasto Kościerzyna 2 Liczba mieszkańców (stan na 31.12.2009) Liczba zarejestrowanych pojazdów (stan na 19.04.2010) Liczba osób przypadających na 1 zarejestrowany pojazd 23 127 28 939 0,80 Gmina Dziemiany 4 219 2 083 2,03 3 Gmina Karsin 6 106 3 060 2,00 4 Gmina Kościerzyna 14 108 7 573 1,86 5 Gmina Liniewo 4 645 2 429 1,91 6 Gmina Lipusz 3 548 1 807 1,96 7 Gmina Nowa Karczma 6 422 3 241 1,98 8 Gmina Stara Kiszewa 6 477 4 044 1,60 9 Powiat kościerski 68 652 53 176 1,29 10 Powiat kościerski bez miasta Kościerzyna 45525 24237 1,88 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) oraz informacji przekazanych przez Wydział Komunikacji Starostwa Powiatowego w Kościerzynie. 47 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Powyższe dane wskazują, że niemal każda rodzina w powiecie kościerskim dysponuje samochodem osobowym, co potwierdza znaczenie tego środka transportu oraz potrzeby w zakresie zwiększenia standardu bezpieczeństwa i jakości dróg publicznych na Ziemi Kościerskiej, jak również ograniczenie kongestii transportowej w Kościerzynie (budowy obwodnicy miasta) i poprawy sieci drogowej łączącej obszar powiatu z Trójmiastem. Liczba pojazdów w kolejnych latach dynamicznie i systematycznie rośnie, a liczba mieszkańców przypadających na 1 pojazd w powiecie systematycznie spada, co pokazuje tabela 8. Tabela 8. zmiana liczby pojazdów zarejestrowanych w Powiecie Kościerskim w latach 2007-2009 Lp. Rok 2007 2008 2009 1 Liczba pojazdów zarejestrowanych w Powiecie Kościerskim na dzień 31.12. danego roku 45 229 49 506 52 393 2 Liczba mieszkańców Powiatu Kościerskiego zameldowanych na dzień 31.12 danego roku 67 754 68 134 68 652 3 Przeciętna liczba mieszkańców przypadających na 1 pojazd w Powiecie Kościerskim 1,50 1,38 1,31 4 Dynamika wzrostu liczby pojazdów (w odniesieniu do roku poprzedniego) x +9,5% +5,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) oraz informacji przekazanych przez Wydział Komunikacji Starostwa Powiatowego w Kościerzynie. Potwierdza to rosnące znaczenie samochodu osobowego jako podstawowego środka transportu mieszkańców oraz rolę infrastruktury drogowej dla jakości życia mieszkańców. Należy jednak uwzględnić fakt, iż mimo dynamicznego rozwoju motoryzacji, część gospodarstw domowych nie posiada samochodu. Z kilku miejscowości powiatu można do Kościerzyny dojechać koleją, ale i w tym środku transportu publicznego nastąpiło ograniczenie liczby połączeń. Oznacza to, że możliwości wewnętrznej obsługi komunikacyjnej ludności przez kolej, szczególnie w ramach codziennych przejazdów, nie są do końca wykorzystane. W ramach badań możliwe jest w przyszłości określenie, czy wprowadzenie na istniejące w powiecie linie kolejowe dodatkowych linii, obsługiwanych przez PKP lub przewoźników prywatnych, nie poprawiłoby wewnętrznej dostępności komunikacyjnej w powiecie, szczególnie dla mieszkańców zachodniej i południowej części powiatu. 48 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 4.2. Analiza dostępności powiatu w ujęciu regionalnym W ujęciu regionalnym Kościerzyna znajduje na skrzyżowaniu dwóch korytarzy transportowych: „Pojeziernego”, przebiegającego równoleżnikowo z Aglomeracji Trójmiejskiej w kierunku zachodnim (Miastko/Szczecinek) oraz „Kaszubskiego” przebiegającego z Chojnic przez Kościerzynę do Łeby. Biegną one przez miasto Kościerzynę oraz zachodnią i północną część powiatu. Są to korytarze drugorzędne w skali województwa (regionalne), ale kluczowe dla obsługi komunikacyjnej centralnej części województwa i stanowią istotne uzupełnienie głównych korytarzy ponadregionalnych. Ich przebieg odpowiada przebiegowi dróg: DK 20 oraz DW 214 (Kościerzyna – Łeba) i DW 235, a miasto Kościerzyna według tego rozkładu korytarzy stanowi kluczowy w środkowej części województwa węzeł transportowy. Ponadto w ich układ wpisuje się linia kolejowa 211 (w kierunku na Bytów i Chojnice). Miasto Kościerzyna w „Planie Zagospodarowania... ” posiada rangę miasta węzłowego o znaczeniu regionalnym, co jest adekwatne do rangi ośrodka i jej położenia na tle sieci transportowej regionu. Położenie Kościerzyny w układzie komunikacyjnym w skali regionalnej przedstawia rysunek 11. Podstawowymi strumieniami ruchu w ujęciu regionalnym dla Powiatu Kościerskiego będą: · (1) Mieszkańcy Powiatu Kościerskiego, podróżujący poza obszar powiatu w celach zawodowych i prywatnych (przede wszystkim dojazdy do pracy, szkoły i do placówek usługowych zlokalizowanych w Aglomeracji Trójmiejskiej). Dla grupy tej największe znaczenie ma dojazd do Aglomeracji Trójmiejskiej; · (2) Podróżni tranzytowi, przejeżdżający przez teren Powiatu. Dla grupy tej kluczowa jest możliwość szybkiego przejazdu przez teren powiatu, szczególnie drogami: DK 20, DW 235 i DW 214, z ominięciem lokalnego ośrodka kongestii w mieście Kościerzyna; · (3) Turyści i odwiedzający jednodniowi, przyjeżdżający na teren Powiatu Kościerskiego z Aglomeracji Trójmiejskiej i spoza województwa. Dla grupy tej kluczowe znaczenie ma funkcja tranzytowa, zapewniana przez DK 20 i DW 214, 235 oraz dogodny dojazd do kluczowych atrakcji turystycznych Powiatu (m.in. miejscowości położone wokół Jeziora Wdzydze, Wiele, Będomin). 49 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rysunek 11. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle układu korytarzy transportowych w województwie pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Z perspektywy Powiatu Kościerskiego rozwój korytarzy: Kaszubskiego i Pojeziernego jest kluczowy dla zapewnienia odpowiednich połączeń tranzytowych przez teren Powiatu w kierunku Aglomeracji Trójmiejskiej, oraz w kierunkach na Chojnice, Bytów/Miastko i Lębork. Rozwój tych korytarzy skutkować będzie m.in. zwiększeniem ruchu tranzytowego. Jednocześnie z prognozowanym wzrostem mobilności mieszkańców oraz wzrostem 13 liczby pojazdów o 50% do roku 2020 przewidywać można znaczne zwiększenie natężenia ruchu na drogach regionu, szczególnie DK 20 (nawet o 90%) i DW 235. 13 Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata 2007-2020 50 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dalsza analiza dotyczy dostępności zewnętrznej w odniesieniu do Aglomeracji Trójmiejskiej i podróży mieszkańców Powiatu Kościerskiego (grupy 1). Aglomeracja Trójmiejska z perspektywy Powiatu Kościerskiego stanowi największy zewnętrzny ośrodek usługowy oraz zapewnia największą koncentrację miejsc pracy. Badania przeprowadzone przez PBS DGA w roku 2009 pokazują, że ośrodek ten stanowi główny cel migracji wahadłowych (w oscylacji dziennej lub tygodniowej), związanych z dojazdami do pracy, szkoły i ośrodków usługowych. Spośród mieszkańców Powiatu Kościerskiego, dojeżdżających do pracy poza Powiat Kościerski (ok. 10% ogółu pracujących wg badań GUS w roku 2006), celem 32,5% podróży jest Gdańsk, a 21,2% celem jest Gdynia. Jednocześnie aż 23,2% mieszkańców dojeżdża do pracy do powiatu gdańskiego. Rysunek 12 pokazuje odległość Kościerzyny i średni czas dojazdu samochodem osobowym do Gdańska w porównaniu do innych miejscowości powiatowych województwa pomorskiego. Rysunek 12. Kartodiagram czasów dojazdu i odległości do Gdańska z miast powiatowych województwa pomorskiego Źródło: „Rekomendacje dotyczące polityki transportowej i przestrzennej”, w ramach projektu „Migracje szansą województwa pomorskiego – wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy”, PBS DGA / Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Sopot / Łódź 2009 51 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Powyższe zestawienie pokazuje, że Kościerzyna (położona 58 km od centrum Gdańska oraz godzinę i kwadrans (75 minut) drogi od Gdańska, ma podobną dostępność do stolicy województwa jak np. Malbork, Wejherowo czy Puck. Jednak stopień obsługi komunikacyjnej przez komunikację publiczną jest w przypadku Kościerzyny mniejszy niż dla wymienionych wyżej ośrodków powiatowych. Określając dostępność czasowo-przestrzenną, uwzględniono czas jazdy środkami transportu publicznego i liczbę kursów do centrów: Gdańska, Gdyni i Starogardu Gdańskiego, a także do najbliższej koncentracji miejsc pracy w Gdańsku – Kokoszek (przewidziany rozwój dzielnicy przemysłowej). Tabela 9 przedstawia zestawienie kluczowych relacji w transporcie publicznych łączących wybrane miejscowości Powiatu Kościerskiego z celami migracji wahadłowych. Tabela 9. Relacje w transporcie publicznym istotne dla oceny dostępu do rynku pracy poza Powiatem Kościerskim Źródło ruchu Cel Środek transportu Liczba kursów Czas jazdy Kościerzyna Gdynia Gł. kolej 1h20 ’1h32’ 7 Kościerzyna dworzec autob. Gdańsk dw. autob. autobus 1h25; 1h46’ 45 Gdańsk-Kokoszki autobus 1h05 23 Gdynia dw. autob. autobus 1h46 – 1h55’’ 2 Starogard Gd. autobus 50’ – 1h26’ 13 Stara Kiszewa Starogard Gd. autobus 55’ 8 Szumleś Królewski Gdańsk dw. autob. autobus 1h5’ 18 Kłobuczyno Gdańsk dw. autob. autobus 1h15’ 23 Kłobuczyno Gdańsk-Kokoszki autobus 55’ 23 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o internetowe rozkłady jazdy Czas dojazdu środkami transportu publicznego w relacjach przedstawionych w powyższej tablicy przekracza akceptowalny czas dojazdu do pracy (zwykle 60 minut). Najkrótszy, poniżej 1 godziny, jest dojazd do Starogardu Gdańskiego oraz do dzielnicy Kokoszki ze skraju gminy. Tabela 10 przedstawia przeciętny czas dojazdu samochodem do Gdańska z różnych ośrodków powiatu. 52 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 10. Czas dojazdu samochodem do Gdańska Czas dojazdu w minutach (w zależności od miejsca rozpoczęcia podróży) Gmina / miejscowość Miasto Kościerzyna Różnica pomiędzy daną miejscowością a Kościerzyną 60-75 0 90-105 +30 120-200 + 60 do + 125 Kościerzyna gm. wiejska 60-75 0 Liniewo 60-75 0 Lipusz 75-90 + 15 Nowa Karczma 45-60 - 15 Stara Kiszewa 75-90 + 15 Dziemiany Karsin Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego” W większości gmin powiatu, szczególnie położonych na zachód i południe od Kościerzyny, czas ten jest znacznie dłuższy. Najkrótszy czas dojazdu, bo 45 do 60 minut jest z gminy Nowa Karczma. Czas dojazdu samochodem do Gdańska jest oczywiście krótszy, niż środkami transportu publicznego, ale również zbyt długi, jak na codzienne dojazdy do pracy. Prawdopodobnie i niektóre dłuższe relacje zostaną zaakceptowane w niektórych przypadkach – odpowiednio atrakcyjnej pracy. Średnia odległość pomiędzy miejscem pracy a miejscem zamieszkania w Powiecie Kościerskim wynosi, według badań PBS DGA, 9,4 km. Za akceptowalną uznaje się jednocześnie (zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych przez PUP w Kościerzynie) odległość 30 km. Dla porównania, tabela 8 przedstawia zestawienie odległości drogowych z wybranych miejscowości powiatu do istotnych pod względem podaży miejsc pracy miejscowości poza Powiatem Kościerskim. Dla dojeżdżających do pracy samochodem podano odległości w km do ww. celów oraz do najbliższych węzłów autostradowych (Rusocin, Stanisławie), w rejonie których można spodziewać się koncentracji miejsc pracy w przyszłości. 53 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 11. Odległości drogowe istotne dla oceny dostępu do rynku pracy poza Powiatem Kościerskim Źródło ruchu Cel Kościerzyna Odległość km Gdańsk - Centrum 56 Gdańsk-Kokoszki 49 Gdynia - Centrum 61 Starogard Gdański 51 Stara Kiszewa Starogard Gdański 28 Szumleś Królewski Gdańsk - Centrum 39 Kłobuczyn Gdańsk - Centrum 47 Kłobuczyn Gdańsk-Kokoszki 38 Kościerzyna Rusocin 42 Kościerzyna Stanisławie 55 Szumleś Królewski Rusocin 25 Stara Kiszewa Swarożyn 40 Źródło: Opracowanie własne Większość analizowanych odległości drogowych przekracza odległość 30 km, wymienianą jako akceptowalną. Poniżej 30 km jest jedynie ze Starej Kiszewy do Starogardu Gdańskiego i ze skraju gminy (Szumleś Królewski) do węzła autostradowego w Rusocinie (w pobliżu którego można spodziewać się powstanie koncentracji miejsc pracy). Oznacza to, że większa część Powiatu Kościerskiego położona jest poza izochroną akceptowalności codziennych dojazdów do pracy do Aglomeracji Trójmiejskiej, przez co prawdopodobnie w ograniczonym stopniu korzystać będzie z rozwoju nowych miejsc pracy w aglomeracji. 54 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 5. Infrastruktura techniczna 5.1. Transport i komunikacja 5.1.1. Infrastruktura drogowa Jak wspomniano wcześniej, przez Powiat Kościerski przebiegają dwa drugorzędne (regionalne) korytarze transportowe: Kaszubski i Pojezierny. Węzłem tych korytarzy w skali regionalnej jest miasto Kościerzyna, położone na ich skrzyżowaniu. Układ sieci drogowej i rangę dróg w powiecie na tle województwa przedstawia rysunek 13. Rysunek 13. Położenie Powiatu Kościerskiego na tle sieci drogowej województwa Pomorskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Najwyższe parametry ma droga krajowa (nr 20). Niedawno zmodernizowano jej odcinek Kościerzyną – Żukowo, usprawniając dojazd do Gdańska i Gdyni. Duże znaczenie w regionalnym systemie transportowym mają również drogi wojewódzkie o numerach: 235 (na Chojnice), 214 oraz drogi 221/224/226 w kierunku zachodnim. 55 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rangę dróg głównych mają DK20 oraz DW 214 i DW 235. W skali regionu mają one charakter dróg drugorzędnych. Pozostałe drogi wojewódzkie mają charakter dróg zbiorczych i ich rola w regionalnym systemie transportowym jest trzeciorzędna. Oznacza to, że obecnie Kościerzyna, pomimo węzłowego charakteru (krzyżują się tu łącznie drogi w sześciu kierunkach (Gdynia, Gdańsk, Lębork, Bytów, Chojnice, Tczew, Bytów) stanowi drugorzędny węzeł transportowy w skali regionu. W perspektywie roku 2030, analizując prognozę natężenia ruchu drogowego w województwie pomorskim, potwierdza się znaczenie drogi krajowej nr 20 oraz drogi wojewódzkiej nr 235. W znacznie mniejszym stopniu zwiększy się ruch na drogach wojewódzkich nr 214, 221/224/226. Prognozę tą prezentuje rysunek 14. Rysunek 14. Kartogram natężeń ruchu drogowego dla województwa pomorskiego w roku 2030 (prognoza) Źródło: Katedra Inżynierii Drogowej Politechniki Gdańskiej, za Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Perspektywa roku 2030 w tej prognozie pokazuje, że natężenie ruchu będzie szczególnie wysokie na drodze krajowej nr 20 od granicy z Powiatem Kartuskim do miejscowości Korne. Stosunkowo duży ruch przewidywany jest również na DW 235 w kierunku Chojnic oraz na drodze 214. 56 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wszystkie te strumienie ruchu krzyżować się będą w Kościerzynie, co uzasadnia konieczność wyprowadzenia ruchu, szczególnie tranzytowego, poza miasto (budowę obwodnicy). Główne drogi, mające charakter zarówno tranzytowy, jak i wykorzystywane przez mieszkańców w ruchu wewnątrz powiatu (codzienne przejazdy), to (patrząc od Kościerzyny): · Droga krajowa nr 20 (długość na terenie powiatu 30,793 km): ð w kierunku wschodnim na Żukowo/Aglomerację Trójmiejską, jest wykorzystywana przede wszystkim jako główna arteria tranzytowa łącząca zachodnią i środkową część województwa (w tym Powiat Kościerski) z Aglomeracją Trójmiejską. Korzystają z niej mieszkańcy zachodniej i północnej części Powiatu w celu dojazdu do Trójmiasta, jak również mieszkańcy powiatu bytowskiego. W Powiecie Kościerskim nie ma wzdłuż niej większych miejscowości; ð w kierunku zachodnim na Bytów, w pierwszym odcinku (do Kornego) jest wykorzystywana przez mieszkańców zachodniej części województwa i Powiatu Kościerskiego do dojazdu do Kościerzyny i dalej w kierunku Trójmiasta. W ruchu lokalnym ma również znaczenie dla mieszkańców południowej części powiatu. W Powiecie Kościerskim nie ma wzdłuż niej większych miejscowości; · Droga wojewódzka nr 235 (w kierunku południowym, długość na terenie powiatu 22,134 km) na Chojnice, obsługuje znaczną część ruchu tranzytowego pomiędzy Trójmiastem a Powiatem Chojnickim, jest również główną trasą komunikacyjną dla mieszkańców zachodniej i południowej części Powiatu Kościerskiego. Droga ta jest głównym korytarzem transportowym dla mieszkańców gmin i miejscowości Lipusz i Dziemian. Węzłową miejscowością na tej trasie jest Korne (skrzyżowanie z DK20); · Droga wojewódzka nr 214 (długość na terenie powiatu 38,905 km): ð (w kierunku południowym) na Starogard Gdański i autostradę A1) ma znaczenie tranzytowe a ponadto jest główną arterią komunikacyjną dla mieszkańców miejscowości i gminy Stara Kiszewa; ð w kierunku północnym, na Lębork, prowadzi w kierunku kilku dużych miejscowości Powiatu Kościerskiego – Sulęczyno i Sierakowice, ponadto 57 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ wiąże ze sobą ośrodki turystyczne Powiatu Kościerskiego oraz centralną część Pojezierza Kaszubskiego. W Powiecie Kościerskim nie ma wzdłuż niej większych miejscowości; · Droga wojewódzka nr 221 (o długości na terenie powiatu 20,296 km) oraz droga wojewódzka nr 226 (o długości na terenie powiatu 7,832km), w kierunku wschodnim, na Aglomerację Trójmiejską jest drugą arterią łączącą Powiat Kościerski z Trójmiastem, ponadto ma duże znaczenie dla obsługi komunikacyjnej mieszkańców gmin Liniewo i Nowa Karczma. Miejscowość gminna Nowa Karczma jest drugim co do ważności po Kościerzynie węzłem transportowym Powiatu Kościerskiego; · Droga wojewódzka nr 224 (o długości na terenie powiatu 20,912 km) w kierunku południowo-wschodnim, na Skarszewy i Tczew, wspólnie z DW 221 i 226 tworzy rdzeń siatki komunikacyjnej dla wschodniej części powiatu, szczególnie gminy i miejscowości Liniewo. Ma również charakter tranzytowy, jest najkrótszą drogą w kierunku na Tczew. Powyższa analiza wskazuje, że dla ruchu samochodowego w Powiecie Kartuskim kluczowe są odcinki dróg: DK 20 od Kornego do granicy z Powiatem Kartuskim oraz DW 235 w kierunku na Chojnice, uzupełnione przez DW 214 oraz DW 221 i 226, a Kościerzyna w perspektywie 20 lat będzie drugorzędnym w skali regionu, ale kluczowym dla jego centralnej części, węzłem transportowym. Łącznie w powiecie znajduje się 30,793 km dróg krajowych, 110,072 km dróg wojewódzkich, 248,4 km dróg powiatowych (dane z roku 2003) i 1 132,6 km dróg gminnych. 100% dróg wojewódzkich, 83% dróg powiatowych oraz 20% dróg gminnych posiada nawierzchnię twardą (najczęściej bitumiczną). Aż 66% dróg gminnych i 5% dróg powiatowych posiada nawierzchnię gruntową nieulepszoną. Tabela 11 pokazuje długość dróg powiatowych i gminnych w poszczególnych gminach powiatu kościerskiego. 58 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 59 Tabela 11 Długość dróg gminnych i powiatowych w gminach Powiatu Kościerskiego Drogi powiatowe (stan na rok 2003/2004) Jednostka administracyjna Miasto Kościerzyna Ogółem Nawierzchnia twarda Nawierzchnia gruntowa ulepszona Drogi gminne (stan za rok 2009) Nawierzchnia gruntowa nieulepszona 8,4 7,9 0,5 0,0 Dziemiany 19,2 12,6 0,0 Karsin 34,8 31,3 Kościerzyna 60,6 Liniewo Nawierzchnia twarda Ogółem Nawierzchnia gruntowa ulepszona Nawierzchnia gruntowa nieulepszona 55,2 34,5 9,8 10,9 6,6 139,5 15,3 9,1 115,1 3,5 0,0 121,7 16,9 10,2 104,8 45,7 12,8 2,1 637,26 82,06 53,6 501,6 33,4 30,1 2,3 1 64,2 2,5 2,0 59,7 Lipusz 14,2 14,2 0,0 0,0 73 3,5 8,7 60,8 Nowa Karczma 16,2 16,2 0,0 0,0 175,6 20,32 37,00 118,28 Stara Kiszewa 61,6 48,7 10,1 2,8 177 13,0 13,0 151,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i Zarządu Dróg Powiatowych oraz danych własnych gmin. W okresie do roku 2020 „Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata 2007-2020” przewiduje następujące kierunki przekształceń infrastruktury drogowej w Powiecie Kościerskim: · budowę obwodnicy miasta Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20; · poprawę stanu nawierzchni i likwidację miejsc niebezpiecznych w ciągu drogi wojewódzkiej nr 235; · w kolejnych etapach (po roku 2015) modernizację dróg wojewódzkich nr 221 oraz drogi wojewódzkiej nr 214 w kierunku na Lębork; · przekwalifikowanie rangi drogi wojewódzkiej nr 214 na odcinku z Kościerzyny w kierunku Lęborka oraz drogi wojewódzkiej nr 235 do rangi dróg krajowych. Działania te pozwolą w znacznym stopniu poprawić dostępność komunikacyjną powiatu, zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną, oraz zwiększyć bezpieczeństwo transportu drogowego, a za tym również poprawić jakość życia w powiecie. Przyczyni się to do szczególnie do poprawy dostępności wewnętrznej powiatu (ułatwi mieszkańcom dojazd do ośrodka w Kościerzynie) oraz usprawni ruch tranzytowy. Nie zmieni jednak radykalnie czasu dostępu do Aglomeracji Trójmiejskiej. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W planowanym układzie inwestycji szczególne korzyści może odnieść miasto Kościerzyna, z którego centrum zostanie wyprowadzony ruch tranzytowy. Pośrednio poprawi to także dostępność komunikacyjną mieszkańców północnej i zachodniej części Powiatu do obszaru Aglomeracji Trójmiejskiej. 5.1.2. Infrastruktura kolejowa Przez teren Powiatu Kościerskiego przebiegają trzy czynne linie kolejowe o znaczeniu regionalnym. Jest to linia nr 201 łącząca Gdynię ze Śląskiem (przedwojenna magistrala węglowa), linia 211 łącząca Kościerzynę z Chojnicami i linia 215 Bąk – Czersk. Ponadto nieczynne linie kolejowe przebiegają w kierunku Bytowa (linia 212 przez Lipusz, możliwa do rewitalizacji). oraz w kierunku na wschód do Pszczółek (linia zlikwidowana). Mapkę infrastruktury kolejowej na tle regionu pomorskiego przedstawia rysunek 15. Rysunek 15. Sieć kolejowa Powiatu Kościerskiego na tle regionu (stan na 31.07.2009) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego 60 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Kościerzyna, podobnie jak praktycznie cały obszar centralny województwa, nie posiada bezpośredniego połączenia kolejowego z Gdańskiem pomimo istnienia infrastruktury – linii kolejowych. Połączenie kolejowe przez Gdynię wymagają ok. 2.5 godziny czasu przejazdu (przy akceptowalnym poziomie 1 godziny). Podobny problem w okolicy dotyczy m.in. Bytowa, w którym komunikacja kolejowa w ogóle nie funkcjonuje. Dostępność obszaru Powiatu Kościerskiego przekracza na całym terenie 60 minut, również w relacji najkrótszej z Kościerzyny do Gdyni (przedział 75-90 minut), co przy położeniu stacji kolejowej na peryferiach miasta obniża znacznie atrakcyjność tej formy transportu. Dostępność czasową zapewnianą przez linie kolejowe dla miejscowości w Powiecie Kościerskim na tle regionu przedstawia rysunek 16. Rysunek 16. Czas dostępności transportem kolejowym do Gdańska i Gdyni w roku 2008 Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego 61 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rozwiązaniem mogłoby być utworzenie w ramach Trójmiejskiej Kolei Metropolitarnej i Kolei Kaszubskiej bezpośredniego połączenia z Gdańska przez Kościerzynę do Bytowa, co znacznie poprawiłoby dostępność do Aglomeracji Trójmiejskiej całej północnej części powiatu. Duże znaczenie będzie mieć budowa Kolei Metropolitalnej z Gdańska-Wrzeszcza do Gdyni przez tzw. górny taras, z łącznicą do linii Gdyni – Kościerzyna w rejonie Rębiechowa. Umożliwi ona krótsze połączenie kolejowe Kościerzyny z Gdańskiem, z pominięciem Gdyni, co skróci znacznie dojazd do stolicy regionu. Rozwinięciem tej linii jest tzw. Kolej Kaszubska w kierunku na Bytów i Chojnice przez Lipusz. Takie zadanie jest zapisane w regionalnych strategiach rozwoju transportu. Plan przebiegu Kolei Kaszubskiej przedstawia rysunek 17. Rysunek 17. Układ linii Kolei Metropolitarnej i Kolei Kaszubskiej i jego znaczenie dla poprawy dostępności transportowej Powiatu Kościerskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie „Regionalnej Strategii Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata 2007-2020” 62 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W dniu 15 maja 2010 roku w Bytowie samorządowcy kaszubscy oraz przedstawiciele władz regionalnych podpisali list intencyjny w sprawie rozpoczęcia prac nad uruchomieniem regularnych połączeń komunikacyjnych z Bytowa do Trójmiasta przez Lipusz i Kościerzynę w czasie poniżej 100 minut. Działanie to, stanowiące element rozwoju Kolei Kaszubskiej, stanowi ważny dla regionu kościerskiego element poprawy dostępności komunikacyjnej, dający znaczne korzyści miejscowościom północnej części Powiatu, szczególnie Kościerzyny i Lipusza. Ponadto w zrealizowanym przy tej okazji happeningu mieszkańcy (ponad 500 osób z powiatów: bytowskiego i kościerskiego) mieli możliwość podróżować koleją pomiędzy Bytowem a Lipuszem. Wskazane jest podejmowanie podobnych działań na Ziemi Kościerskiej dla promocji inicjatywy Kolei Kaszubskiej (szczególnie w gminach: miejskiej i wiejskiej Kościerzyna, a ponadto Lipusz, Dziemiany i Karsin). W okresie do roku 2020 „Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata 2007-2020” przewiduje podjęcie szeregu przedsięwzięć związanych z poprawą dostępności komunikacyjnej centralnej części regionu pomorskiego oraz poprawy powiązań kolejowych pomiędzy tą częścią województwa a obszarem Aglomeracji Trójmiejskiej poprzez rozwój i rewitalizację infrastruktury transportu kolejowego. Celami zapisanymi w Strategii są między innymi: · skrócenie czasu przejazdu transportem kolejowym z Gdańska do Kościerzyny do 70 minut; · lepsze zintegrowanie transportu drogowego i kolejowego, poprzez synchronizację połączeń autobusowych i kolejowych oraz budowę regionalnych węzłów integracyjnych (m.in. w Kościerzynie); · rewitalizację odcinków linii kolejowych nr: 201 Kościerzyna – Gdynia, 211 i 212 Kościerzyna – Lipusz – Bytow, likwidację miejscowych ograniczeń prędkości i dokonanie napraw modernizujących na całym ciągu od Lipusza do Glincza (dla uzyskania czasu dojazdu do Gdańska z Kościerzyny w 70 min; Takie rozwiązania przyczynić się mogą do znacznej poprawy dostępności transportowej Powiatu Kościerskiego, zarówno w układzie wewnętrznym jak i regionalnym. Szczególnie istotne są dla mieszkańców północnej i zachodniej części powiatu. Zwiększają również rangę Kościerzyny jako regionalnego węzła transportowego. 63 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 5.1.3. Transport lotniczy Powiat Kościerski posiada na swoim terenie dwa obiekty infrastruktury lotniczej: lotniska w Kornem oraz w Borsku. Według „Studium strategicznego rozwoju sieci lotnisk na terenie województwa pomorskiego do roku 2025”, opracowanego przez konsorcjum firm PriceWaterHouseCoopers Polska Sp. z o.o. i York Aviation LLP w roku 2008, są one zakwalifikowane do II grupy lotnisk, tj. lotnisk o ograniczonym potencjale (obok np. lotniska w Pruszczu Gdańskim czy Redzikowie), co stawia je w dość wysokim położeniu na tle innych obiektów w województwie (w pierwszej grupie są jedynie lotniska w Gdańsku-Rębiechowie i Gdyni-Kosakowie). Według tego dokumentu, lądowisko położone w miejscowości Korne jest ukierunkowanym na długofalowy rozwój obiektem dla obsługi lotnictwa ogólnego, jego charakter sprawia natomiast, że należy wyłączyć możliwość rozwoju na nim innych form aktywności lotniczej. Lotnisko w Kornem jest w świetle tej strategii jedynym lotniskiem w centralnej części województwa, które posiada wystarczający potencjał dla obsługi małych samolotów. Oznacza to, że ma również znaczenie gospodarcze jako mały, regionalny port lotniczy i może stanowić interesujący element, poprawiający atrakcyjność Powiatu pod względem dostępności transportowej, szczególnie dla biznesu. Rozwój nieczynnego dawnego obiektu wojskowego w Borsku będzie natomiast zależny od ostatecznych planów jego właściciela. Obiekt ten jest wykorzystywany sporadycznie dla działalności lotnictwa ogólnego, a jego rola w sieci lotnisk jest ograniczona. Sugerowany jest rozwój tego obiektu w kierunku zachowania infrastruktury dla małego lotniska dla celów lotnictwa ogólnego, o ile pozostanie to w zgodzie z planami prywatnego właściciela obiektu. Zdaniem mieszkańców gminy Karsin nie jest wskazane rozwijanie funkcji tego obiektu w kierunku sportów samochodowych i motorowych, gdyż 14 obniża jakość życia i bezpieczeństwo mieszkańców . Na dużą skalę w tym kierunku rozwija się obiekt na byłym lotnisku w Debrznie, i konkurencja z tym ośrodkiem, znacznie bardziej zaawansowanym i silniejszym kapitałowo, będzie bardzo trudna dla właściciela obiektu. W tym kontekście jego utrzymania i zachowanie funkcji obsługi ruchu lotniczego leży w interesie gospodarczym powiatu. Natomiast istniejąca infrastruktura w Borsku może służyć rozwojowi przede wszystkim turystyki lotniczej oraz nauce pilotażu, co może stanowić element oferty turystycznej powiatu. 14 Wnioski z debaty przeprowadzonej w Karsinie w dniu 15 kwietnia 2010 r. 64 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 5.1.4. Rower jako środek transportu 15 Według badań PBS DGA z roku 2009 , rower stanowi środek transportu służącego dojazdu do pracy dla 1,4% mieszkańców Powiatu Kościerskiego (dla porównania, kolej 2,1% PKS 12,1% a samochód 30,6%). Jednocześnie pieszo do pracy chodzi 22,7% mieszkańców powiatu. Wartość średnia dla województwa wynosi wg tych badań 3,7% a dla mieszkańców wsi przeciętnie 6,7%. Natomiast średnia odległość dojazdu do pracy w Powiecie Kościerskim wynosi 6,8 km i jest mniejsza od średniej w województwie, wynoszącej 8,5 km. Obecnie nie istnieje plan rozwoju sieci dróg rowerowych w skali powiatu. Rozwiązania częściowe są wdrożone w Mieście Kościerzyna oraz na małą skalę w niektórych miejscowościach powiatu. Oznacza to, że rower, (który do 5 km stanowi najszybszy środek transportu na 16 obszarach miejskich) jest nie do końca wykorzystanym elementem systemu transportowego w Powiecie Kościerskim. Może on mieć istotne znaczenie dla poprawy wewnętrznej dostępności komunikacyjnej Powiatu, szczególnie Miasta Kościerzyny i okolic, jak również pozostałych dużych miejscowości powiatu. Ponadto jazda rowerem jako forma aktywności jest coraz bardziej istotnym elementem oferty turystycznej. Infrastruktura dla turystyki rowerowej ogranicza się obecnie do oznakowania szlaków na terenie Powiatu. W planach na poziomie regionalnym przez teren powiatu przebiegają następujące trasy rowerowe: · Trasa numer 4 (międzynarodowa) „Tysiąca Jezior”: Biały Bór – Bytów – Sulęczyno – Stężyca – Kościerzyna – Stara Kiszewa – Kaliska – Gniew – Iława; · Trasa numer 12 (międzyregionalna) „Zamków Polski Północnej”: Bytów – Sulęczyno – Stężyca – Kościerzyna – Stara Kiszewa – Skarszewy – Tczew – Malbork – Sztum; 15 „Rekomendacje dotyczące polityki przestrzennej i transportowej” oraz aneks do raportu – „Wyniki Szczegółowe dla Powiatu Kościerskiego” opracowane w ramach projektu „Migracje szansą województwa pomorskiego – wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy”, PBS DGA, Sopot 2009 r. 16 cytowane za „Koncepcją Rozwoju Systemu Rowerowego Województwa Pomorskiego "Zielona Księga", Pomorskie Stowarzyszenie Wspólna Europa, Gdańsk 2009 65 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ · Trasa numer 14 (międzyregionalna): Ustka – Słupsk – Bytów – Brusy – Czersk – Grudziądz; · Trasa numer 111 (regionalna): Stara Kiszewa – Liniewo – Nowa Karczma – Kartuzy; · Trasa numer 116 (regionalna): Dziemiany – Lipusz – Kościerzyna – Nowa Karczma – Przywidz – Kolbudy – Gdańsk; · Trasa numer 130 (regionalna): Chojnice - Brusy - Karsin – Jezioro Wdzydze – Kościerzyna; · Trasa numer 135 (regionalna): Karsin – Kaliska – Osieczna – Osiek – Skórcz. Miasto Kościerzyna według planów jest ośrodkiem uzupełniającym turystyki rowerowej (sąsiedni Bytów ma rangę kluczową) a pozostałe miejscowości gminne: Dziemiany, Karsin, Nowa Karczma są ośrodkami, w których krzyżuje się więcej niż jedna trasa. Planowaną sieć tras rowerowych w Powiecie Kościerskim przedstawia rysunek 18. Rysunek 18. Położenie Powiatu Kościerskiego w ramach regionalnej sieci szlaków turystyki rowerowej Źródło: opracowanie własne na podstawie „Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego 66 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Powyższa mapa ma charakter jedynie planistyczny i nie odzwierciedla rzeczywistego stanu sieci tras rowerowych, które tworzą obecnie znakowane szlaki rowerowe o niskim (niewystarczającym dla turystyki długodystansowej) standardzie nawierzchni i ograniczonym bezpieczeństwie użytkowników (na odcinkach przebiegających drogami o dużym ruchu samochodowym, np. trasy nr 4 i 12 po drodze wojewódzkiej 214 czy trasy 14, 116 po drogach: wojewódzkiej 235 i krajowej nr 20. Sąsiedni powiat (np. Powiat Chojnicki) realizuje kompleksowy projekt budowy sieci kilkudziesięciu kilometrów utwardzonych dróg rowerowych na obszarach leśnych, które staną się w najbliższych latach istotnym elementem oferty turystycznej tego regionu i dużą konkurencją dla Powiatu Kościerskiego. Również w powiecie bytowskim zaawansowane są prace z budową drogi rowerowej USB (Ustka – Słupsk – Bytów). W tym kontekście istotne staje się podjęcie kompleksowych działań zarówno celu zwiększenia udziału rowerów w ruchu codziennym (przejazdy do pracy, szkoły), jak również zagospodarowanie potencjału w zakresie turystyki rowerowej. Niezbędne są inwestycje w drogi rowerowe o nawierzchni twardej i utwardzonej na obszarach miejskich i pozamiejskich (również leśnych), budowa miejsc odpoczynku i rekreacji, utworzenie przy dworcu kolejowym w Kościerzynie parkingu dla rowerów (jako elementu kompleksowych, węzła integracyjnego), długoletnich planów a rozwoju przede sieci wszystkim dróg i tras opracowanie rowerowych uwzględniających potrzeby mieszkańców i turystów. W tym celu możliwe jest w szczególności wybudowanie bezpiecznych, atrakcyjnych turystycznie oraz przydatnych mieszkańcom, oddzielonych od dróg publicznych dróg rowerowych w pasach przeciwpożarowych wzdłuż dróg na obszarach leśnych (w zachodniej i południowej części regionu), jak również na miejscu rozebranych linii kolejowych (szczególnie Kościerzyna – Liniewo – Skarszewy - Pszczółki). Ta ostatnia inwestycja stanowi potencjalnie bardzo atrakcyjne i bezpośrednie połączenie regionu 17 kościerskiego z aglomeracją trójmiejską . 17 Odcinek drogi rowerowej po linii kolejowej na trasie od drogi krajowej nr 1 (gmina Pszczółki) do granicy gminy Skarszewy został zgłoszony do konkursu w ramach działania 6.1. RPO dla woj. Pomorskiego na lata 2007-2013, przeszedł pozytywnie ocenę wykonalności ale nie otrzymał dofinansowania z uwagi na niewystarczającą skalę oddziaływania projektu. Stanowi to przesłankę do działania w tym zakresie w przyszłości w większej skali (odcinek Kościerzyna – Pszczółki miałby znacznie większe szanse na realizację). 67 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Działania te wymagają długofalowej współpracy samorządów Powiatu oraz podjęcia szeregu przedsięwzięć inwestycyjnych oraz promocyjnych i edukacji mieszkańców, jak również współpracy z organizacjami rowerowymi i instytucjami ochrony przyrody. 5.1.5. Transport publiczny Transport miejski ogranicza się w Powiecie Kościerskim do obszaru Miasta Kościerzyny, które posiada komunikację miejską. Operatorem (przewoźnikiem) na liniach miejskich jest PKS Starogard Gdański. Autobusy na liniach miejskich zapewniają połączenia pomiędzy dworcem PKP, PKS, centrum i peryferiami miasta oraz Szpitalem Specjalistycznym w Kościerzynie. W badaniach przeprowadzonych przez PBS DGA w 2009 roku większość (37,6%) respondentów z Powiatu Kościerskiego deklarowała, ze środkiem transportu wykorzystywanym dla dojazdów do pracy jest samochód. Należy jednak uwzględnić fakt, iż mimo dynamicznego rozwoju motoryzacji, część gospodarstw domowych nie posiada samochodu. Zmiany ustrojowe, skutkiem których był spadek zatrudnienia na początku lat 90-tych, spowodowały spadek przewozów w transporcie publicznym i jego regres, pogłębiony przez rozwój motoryzacji i urynkowienie transportu publicznego. Pogorszyło to dostępność do Kościerzyny z wielu miejscowości, poprzez zmniejszenie liczby kursów autobusowych albo ich likwidację. Jednak komunikacja autobusowa pełni ważną rolę, szczególnie w kontekście znacznie większego pogorszenia się obsługi ludności transportem kolejowym. Pomimo znacznego spadku liczby połączeń, na tle województwa dostępność do Kościerzyny transportem autobusowym jest stosunkowo dobra, szczególnie w okresie wakacyjnym. Oznacza to, że Kościerzyna obecnie (i w dalszej perspektywie również) pełni rolę istotnego w skali regionu węzła komunikacji autobusowej. Całość kursów obsługiwanych jest przez przewoźników zewnętrznych (szczególnie PKS Gdańsk, Bytów, Starogard Gdański). Rysunek 19 przedstawia sieć powiązań autobusowych w Powiecie Kościerskim na tle województwa. 68 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rysunek 19. Liczba i relacje połączeń autobusowych w województwie pomorskim (stan na lipiec 2009) Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Oceniając dostępność zapewnianą transportem kolejowym, należy zauważyć, że w ciągu ostatnich 20 lat nie tylko zmniejszyła się liczba kursów, ale zlikwidowano tez linie kolejowe z Kościerzyny do Pszczółek i z Lipusza do Bytowa. Ta ostatnia ma zostać przywrócona, co stanowi szansę dla poprawy dostępności zewnętrznej Powiatu. Z kilku miejscowości można do Kościerzyny dojechać koleją, ale i w tym środku transportu publicznego nastąpiło ograniczenie liczby połączeń. Dopiero od roku 2009 dzięki aktywności prywatnego przewoźnika – PCC ARRIVA – wzrosła liczba połączeń realizowanych z węzła kościerskiego. Analiza regularnych połączeń kolejowych z węzła miasta Kościerzyna przeprowadzona w maju 2010 roku pozwala określić liczbę połączeń z Kościerzyny na łącznie 23 pociągi w dwóch głównych relacjach (Kościerzyna – Gdynia oraz Kościerzyna – Chojnice) oraz 6 relacjach dodatkowych (Gdańsk, Władysławowo, Laskowice Pomorskie, Wierzchucin, Czersk, Bydgoszcz Główna). Tabela 12 przedstawia zestawienie połączeń kolejowych z Kościerzyny. 69 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 12. Liczba i relacje połączeń kolejowych dla węzła w Kościerzynie Lp. 1 2 Relacja Kościerzyna – Gdynia Główna Osobowa Kościerzyna – Chojnice Przewoźnik PKP PR PKP PR Orientacyjny Liczba czas połączeń przejazdu 1h 20 min. Uwagi 10 (11) 6 połączeń codziennych, 3 wakacyjne, 1 w dni powszednie. Dodatkowo 1 połączenie wakacyjne PCC ARRIVA przez Władysławowo. Dogodne pory połączeń (poranne, popołudniowe) zapewniają relację z Gdynią w celach podróży codziennych – do szkoły, do pracy. Konieczność przesiadki na SKM w celu podróży do Gdańska 6 5 połączeń codziennych, dodatkowo 1 wakacyjne. Dogodne godziny połączeń (poranne i popołudniowowieczorne) zapewniają relację z Gdynią w celach podróży codziennych – do szkoły, do pracy. Pociągi przejeżdżają przez Lipusz i Lubnię (obsługują potencjalnie zachodnią i południową część powiatu). 1h 18 min. 3 Kościerzyna – Gdańsk Główny PCC ARRIVA 1h 40 min. 1 Atrakcyjne połączenie – czas dojazdu krótszy od podróży samochodem w godzinach szczytu komunikacyjnego, bezpośrednia relacja z Gdańskiem Głównym przez Gdynię. 4 Kościerzyna – Laskowice Pomorskie PCC ARRIVA 2h 12 min. 1 Połączenie przez Karsin, w dni robocze. 5 Kościerzyna – Bydgoszcz Główna PCC ARRIVA 2h – 2h 20 min. 1 (2) Połączenie przez Olpuch i Bąk lub Karsin, weekendowe. Uzupełnienie siatki połączeń w kierunku południowym. 6 Kościerzyna – Czersk PCC ARRIVA 0h 38 min 1 Połączenie przez Karsin, w dni robocze. 7 Kościerzyna – Wierzchucin PCC ARRIVA 1h 37 min. 1 Połączenie przez Karsin. 8 Kościerzyna – Władysławowo (przez Gdynię Gł. Os.) PCC ARRIVA 2h 34 min. 1 Atrakcyjne połączenie wakacyjne nad Morze Bałtyckie przez Gdynię. Źródło: opracowanie własne na podstawie internetowego rozkładu jazdy PKP (www.pkp.pl) 70 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 71 Obecnie atrakcyjnym kierunkiem wydają się być połączenia rozwijane przez PCC ARRIVA, szczególnie połączenia z Gdańskiem Głównym i Władysławowem oraz Bydgoszczą. Zwiększają one dostępność komunikacyjną regionu transportem kolejowym oraz podnoszą rangę węzła kolejowego. 5.2. Gospodarka wodno-ściekowa, gazownictwo oraz energetyka 5.2.1. Gospodarka ściekowa W powiecie kościerskim poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki ściekami komunalnymi jest zróżnicowany. Najwięcej, tj. 95% mieszkańców Miasta Kościerzyna korzysta z sieci kanalizacyjnej. Natomiast stopień skanalizowania poszczególnych gmin jest znacznie niższy i przedstawia się następująco: Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tabela 13. Stopień skanalizowania i wielkość odprowadzania ścieków komunalnych w gminach Powiatu Kościerskiego Odsetek mieszkańców Liczba połączeń Długość sieci korzystających do budynków kanalizacyjnej z kanalizacji sanitarnej Gmina mieszkalnych (stan na 2008 r.) (stan na 2008 r.) Stan na Stan na w km – szt. 31.12.2008 31.12.2009 Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Powiat Kościerski Ścieki odprowadzone (stan na 2008 r.) w dam3 75,3 1 989 94,00% 95,00% 860,0 17,5 31,5 34,3 32,0 10,7 420 422 599 290 377 60,00% 33,00% 35,00% 44,00% 32,50% 63,00% 60,00% 35,00% 44,00% 46,60% 99,7 63,9 138,7 62,6 24,6 32,2 540 50,23% 54,64% 68,1 16,6 247 20,00% 22,00% 35,6 250,1 4 884 56,85% 61,08% 1 353,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin (2010) oraz GUS Z powyższych informacji wynika, że stopień skanalizowania gmin jest wciąż niski lub średni (z wyłączeniem gminy miejskiej Kościerzyna), jednak w porównaniu do roku lat ubiegłych znacznie wzrósł, co przyczyniło się do znacznej poprawy stanu czystości wód powierzchniowych na Ziemi Kościerskiej. Taki stan w dalszym ciągu wpływa negatywnie na środowisko, ponieważ ścieki bytowe przedostają się przez nieszczelne zbiorniki (szamba) do gleby i wód, lub są wywożone na „dzikie” wylewiska. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Na obszarze Powiatu Kościerskiego znajdują się następujące komunalne oczyszczalnie ścieków: Tabela 14. Oczyszczalnie ścieków w Powiecie Kościerskim Lp . Gmina Miasto Kościerzyna 1 Lokalizacja oczyszczalni Kościerzyna Dziemiany Wielkość (RLM) 41 717 4 601 Obszar obsługiwany Miasto Kościerzyna Dziemiany 2 Dziemiany Schodno Kalisz 160 300 Schodno Kalisz 3 Karsin Cisewo 5500 Obszar gminy Karsin 750 Wdzydze Wdzydze 4 Kościerzyna 5 Liniewo 6 Lipusz 7 Wielki Klincz 1 896 Wielki/Mały Klincz Łubiana 3 315 Orle 4 990 Łubiana Garczyn, Orle, Liniewo, Głodowo Lipusz 3 000 Lipusz 30-50 Rekownica 2 – 15 000 Lubań 2 – 15 000 Nowa Karczma 8 Stara Kiszewa Stara Kiszewa 2 000 Lipusz Zespół Szkół w Lipuszu Grabowo, Rekownica Lubań, Nowy Barkoczyn, Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa Rodzaj oczyszczalni Podwyższone usuwanie biogenów Mechanicznobiologiczna Hydro-botaniczna biologiczna Mechanicznobiologicznochemiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna Biologiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna biologiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna Biologiczna Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin (2010) 5.2.2. Gospodarka wodna Mieszkańcy Powiatu Kościerskiego zaopatrywani są w wodę z ujęć głębinowych (wody podziemne). Znajdują się tutaj następujące wiejskie/miejskie ujęcia wody: · Gmina Dziemiany - Dziemiany, Kalisz, Piechowice, Schodno; · Gmina Karsin - Karsin, Kliczkowy, Dąbrowa; § Gmina Kościerzyna - Wdzydze Kiszewskie, Wąglikowice, Grzybowo, Łubiana, Gostomie, Skorzewo, Częstkowo, Kłobuczyno, Wielki Klincz, Nowy Klincz; · Miasto Kościerzyna – Kościerzyna; · Gmina Liniewo - Liniewo, Lubieszyn, Wysin, Chrósty Wysińskie, Stary Wiec, Garczyn; 72 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ · Gmina Lipusz - Lipusz, Tuszkowy, Lipuska Huta, Gostomko; · Gmina Nowa Karczma - Nowa Karczma, Grabowo Kościerskie, Grabówko, 73 Liniewko, Szatarpy, Szpon; · Gmina Stara Kiszewa - Chwarzno, Stara Kiszewa, Stare Polaszki, Kobyle. Stopień zwodociągowania Powiatu wynosi (2009) 82,73% i jest zróżnicowany w poszczególnych gminach. Wysoki odsetek mieszkańców korzystających z wodociągów jest w gminach: miejskiej Kościerzyna (99%), Karsin (90%), Liniewo (94%). Natomiast bardzo niski jest w gminie Lipusz (jedynie 36,4%). Szczegółowe informacje znajdują się w tabeli poniżej. Tabela 15. Wodociągi i zużycie wody w gminach Powiatu Kościerskiego Lp. Gmina Długość sieci wodociągowej (stan na 2008 r.) w km Liczba połączeń do budynków mieszkalnych (stan na 2008 r.) – szt. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej Stan na 31.12.2008 Stan na 31.12.2009 Zużycie wody w gospodarstwach domowych (stan na 2008 r.) w dam3 na 1 mieszk. 1 Miasto Kościerzyna 64,7 2 328 98% 99% 601,0 26,1 2 Dziemiany 21,5 510 70% 75% 81,5 19,6 3 Karsin 67,3 1 053 82% 90% 134,5 22,6 4 Kościerzyna 164,5 1 719 70% 70% 219,3 15,9 5 Liniewo 85,3 828 94% 94% 138,7 30,6 6 Lipusz 14,5 481 24,1% 36,4% 28,9 8,3 7 Nowa Karczma 108,9 1 339 90% 94% 150,1 23,4 8 Stara Kiszewa 56,5 682 50% 56% 87,3 13,7 9 Powiat Kościerski 583,2 8 940 79,81% 82,73% 1 441,3 21,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin (2010) oraz GUS 5.2.3. Energetyka i energia odnawialna Zasilanie w energię elektryczną do powiatu zapewniają linie elektroenergetyczne: · najwyższego napięcia (Żydowo-Gdańsk), przebiegająca przez północną część powiatu (na północ od miasta Kościerzyna); · wysokiego napięcia: Starogard Gdański – Kościerzyna; · wysokiego napięcia Kościerzyna – Sierakowice; STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W skrajnie południowej części powiatu przebiega linia Brusy – Czersk. Pozostała część powiatu zasilana jest liniami średniego i niskiego napięcia. Główny punkt zasilający (GPZ) zlokalizowany jest w Kościerzynie. Na terenie powiatu nie ma obecnie zakładów produkujących energię elektryczną włączonych w system elektroenergetyczny (elektrowni wodnych, wiatrowych, elektrociepłowni i in.). Planowane są lokalizacje elektrowni wiatrowych, w szczególności w północnej i wschodniej części Powiatu. Na dużej części powiatu występują ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych, związane z ochroną środowiska. Są one przedstawione na rysunku 20. Rysunek 20. Ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych w Powiecie Kościerskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego (2009) W Powiecie Kościerskim zewidencjonowano 27,3 tys. odbiorców energii elektrycznej. Zużycie energii elektrycznej w Powiecie Kościerskim (wg GUS, 2008 r.) wyniosło 55,5 GWh, tj. 819,6 kWh na 1 mieszkańca a 2 344,7 kWh na 1 odbiorcę (więcej niż w województwie, w którym przeciętna wynosi odpowiednio 808,3 kWh i 2 165,6 kWh). Oszczędność energii zwiększyć można poprzez zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych i wprowadzenia urządzeń o niższym poborze mocy, jak również poprzez termomodernizację budynków prywatnych i publicznych. W tym zakresie szczególnie duże potrzeby występują w stosunku do budynków administracji publicznej – urzędów gmin, oraz placówek oświatowych i placówek ochrony zdrowia. 74 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Zasoby bioenergetyczne (nadwyżki słomy, drewna odpadowego, produkcji biogazu) są przeciętne i porównywalne do średniej wojewódzkiej. Planowane na terenie powiatu jest utworzenie biogazowni i elektrowni na biomasę (szczególnie na obszarach o intensywnej produkcji rolnej – w gminach Nowa Karczma, Liniewo. Potencjał powiatu w zakresie produkcji energii odnawialnej z biogazu (na bazie substratów rolniczych, odpadów z oczyszczalni i składowisk odpadów) szacuje się na 336 TJ rocznie, co stanowi wielkość przeciętną w skali województwa. Powiat nie jest predysponowany do lokalizacji biogazowni (najlepsze warunki ku temu istnieją w 18 powiatach: człuchowskim, starogardzkim, tczewskim, malborskim i sztumskim . Energia odnawialna w Powiecie Kościerskim rozwijana jest w mieście Kościerzyna (wsparcie finansowe z budżetu miasta dla mieszkańców instalujących solary i inne ekologiczne formy ogrzewania budynków) oraz promocję budownictwa energooszczędnego i pasywnego. Ponadto działania w tym zakresie prowadzi również gmina Liniewo (promocja odnawialnych źródeł energii) oraz gmina Nowa Karczma. 5.2.4. Zbiorcze systemy zaopatrywania w ciepło Miasto Kościerzyna posiada system zbiorczego zaopatrzenia w ciepło, którego operatorem jest spółka miejska KOSPEC. Wg danych tego podmiotu 40,53% mieszkańców miasta (2009) obsługiwanych jest w ciepło zbiorczym systemem. Rozwój tego systemu pozwoli na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza w mieście, dzięki ograniczeniu niskiej emisji przez mieszkańców (piece c.o.). Powiat jest zgazyfikowany w minimalnym stopniu, przede wszystkim z uwagi na znaczne rozproszenie zabudowy. Dostawy gazu są zapewnione przez gazociąg wysokiego ciśnienia (Pszczółki – Bytów), przebiegający równoleżnikowo przez środkową część powiatu z gazoportem pod Kościerzyną. Długość sieci gazowej w powiecie wynosi 71,8 km. Liczba odbiorców gazu z sieci wynosi poniżej 100 osób i jest najniższa w województwie. Liczba podłączonych do sieci gazowej budynków wynosi 190 i tylko w powiecie człuchowskim jest mniejsza w skali województwa. Zużycie gazu na 1 mieszkańca wynosi 1,7 m3 rocznie i jest najniższa w województwie (średnia 92,3 m3 rocznie) – wszystkie dane pochodzą z GUS (rok 2008). 18 Regionalna Strategii Energetyki Województwa Pomorskiego do roku 2025, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2010 75 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 5.2.5. Główne potrzeby rozwojowe W zakresie rozwoju infrastruktury wodno-ściekowej w poszczególnych gminach Powiatu zidentyfikowano znaczne potrzeby inwestycyjne, których realizacja stanowiła podstawową część nakładów inwestycyjnych samorządów powiatu, i których realizacja wymagać będzie również znacznych środków w kolejnych latach. Tabela. 16. Potrzeby w zakresie rozwoju infrastruktury wodno-ściekowej w gminach Powiatu Kościerskiego Lp. Gmina Potrzeby 1 Miasto Kościerzyna · Budowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na rynku Kościerskim · Budowa studni głębinowej w Stacji Uzdatniania Wody · Rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej w osiedlach Kościerzyna Zachód, Osiedle Za Lasem, Osiedle Plebanka-Mostowa, Osiedle 1000.Lecia 2 Dziemiany · Kanalizacja wsi: Raduń, Kalisz 3 Karsin · Kanalizacja wsi: Górki, Przytarnia, Dąbrowa · Kanalizacja + wodociąg wsi: Borsk, Wdzydze Tucholskie, Bąk 4 Kościerzyna · Rozbudowa oczyszczalni i sieci kanalizacyjnej Liniewo · Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Orlu · Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w Lubieszynie, Iłownicy, Płachtach, Wysinie, Starym Wiecu · Modernizacja kanalizacji w Orlu · Rozbudowa sieci wodociągowej 6 Lipusz · Rozbudowa systemu wodno-ściekowego (Lipusz, Szklana Huta, Tuszkowy), w dalszym etapie Śluza, Lipuska Huta, Płocice · Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 7 Nowa Karczma · Rozbudowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, modernizacja ujęć wody i budowa kanalizacji deszczowej: Grabówko, Lubań, Nowa Karczma Stara Kiszewa · Budowa sieci wodno-kanalizacyjnej w miejscowościach: Konarzyny, Bartoszylas, Wygonin, Chwarzenko, Nowe Polaszki, Stare Polaszki, Wilcze Błota, Stary Bukowiec, Olpuch, Foshuta, Czerniki, Kobyle, Pałubin; · Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Starej Kiszewie 5 8 Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane z gmin (2010) 76 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 5.3. Gospodarka odpadami W oparciu o dane GUS, rocznie (2008) na obszarze Powiatu powstaje rocznie 9,4 tys. ton odpadów, z czego 6,8 tys. ton poddaje się odzyskowi, 0,5 tys. ton unieszkodliwianiu a 2,1 tys. ton jest magazynowane czasowo. Według prognoz zawartych w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego, do roku 2015 wzrośnie do ok. 13 tys. ton rocznie ilość produkowanych odpadów. Łącznie na składowiskach odpadów w powiecie znajduje się 5,7 tys. ton odpadów a powierzchnia składowisk wymagających rekultywacji to 4,5 ha. Według danych z Planu Gospodarki Odpadami (2005 r.) ok. 42% to odpady biodegradowalne (papier, tektura, odpady zielone, odpady z targowisk i odpady pochodzące z części niesegregowanej odpadów komunalnych) potencjalnie możliwe do recyklingu, utylizacji i kompostowania z dodatkowo możliwością wytworzenia biogazu i energii elektrycznej. Odpady niebezpieczne nie są objęte systemowo selektywną zbiórką (poza wyznaczeniem stanowisk odbioru sprzętu elektronicznego, baterii i organizowanych zbiórek odpadów niebezpiecznych). Szacuje się ich wielkość na 100 Mg rocznie. Odpady przemysłowe pochodzą z: · Produkcji rolnej i przetwórstwa spożywczego (fermy drobiu, bydła, trzody chlewnej, ubojnie i zakłady mięsne, przetwórstwo rybne), · Przetwórstwa drewna oraz produkcji mebli, · Produkcji energii cieplnej, spalania paliw i produkcji wyrobów ceramicznych · Pudowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej · Oczyszczalni ścieków. Pozostałe opady przemysłowe to oleje odpadowe, odpady medyczne (kluczowym wytwórcą jest Szpital Specjalistyczny). Wg prognoz zawartych w Programie Ochrony Środowiska… wielkość odpadów z sektora rolno-spożywczego wzrośnie o ok. 10%, ilości odpadów przemysłu energetycznego pozostaną bez zmian. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów przemysłowych zlokalizowane są w Łubianie (instalacja do odzysku żużla i ścierniska pomiedziowego) i Kościerzynie (odzysk komunalnych osadów ściekowych). Obszar nie posiada zintegrowanego w skali powiatu systemu gospodarki odpadami. 77 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Obecnie każda z gmin powiatu prowadzi politykę we własnym zakresie, w oparciu o lokalne wyspecjalizowane firmy i składowiska odpadów istniejące na terenie Powiatu i jego pobliżu: · Liniewskie Góry (gm. Liniewo); · Gostomie (gm. Kościerzyna); · Osowo (gm. Karsin); · Dziemiany (gm. Dziemiany). Składowisko odpadów przemysłowych znajduje się w Łubianie, gmina Kościerzyna. Poważnym problemem na obszarze Powiatu Kościerskiego jest azbest i jego pozostałości, szczególnie w postaci eternitu (pokrycia dachowe) i płyt izolacyjnych na budynkach. Tylko w mieście Kościerzyna zinwentaryzowano (2002 r. PGO) blisko 61 tys. m2 azbestu, a w gminie Dziemiany 752 m2 azbestu i wyrobów zawierających azbest. Rozwija się system selektywnej zbiórki odpadów. Plany dotyczące gospodarki odpadami zakładają m.in. zamknięcie składowiska w Liniewskich Górach oraz wykorzystanie przez gminę Lipusz składowiska w Sierżnie (powiat Bytowski), a przez gminy Nowa Karczma, Stara Kiszewa i Liniewo składowiska w Starym Lesie (powiat Starogardzki). Gminy Karsin i Dziemiany gospodarkę prowadzić będą w oparciu o swoje składowiska. Składowisko w Gostomiu obsługuje gminy: Kościerzyna i Stężyca. Poważnym problemem, sygnalizowanym we wszystkich gminach o znacznym ruchu turystycznym, są odpady pozostawiane przez turystów i odwiedzających w okolicach szczególnie atrakcyjnych turystycznie, lasach i nad jeziorami, oraz w pobliżu domków letniskowych. Problem ten ma charakter ogólnopolski, lecz ma on wybitnie uciążliwy charakter. Lokalnie w niektórych miejscach powiatu sygnalizowane jest występowanie „dzikich wysypisk”. Gminy powiatu kościerskiego wskazywały następujące problemy w gospodarce odpadami komunalnymi (za Planem Gospodarki Odpadami): · Wzrost kosztów wywozu i unieszkodliwiania odpadów ze względu na podwyższenie opłaty za składowanie odpadów może przyczynić się do tworzenia „dzikich wysypisk”; · Brak systemu odbioru i zagospodarowania odpadów organicznych i niebezpiecznych; · Wyrzucanie odpadów do lasów pojawiające się „dzikie wysypiska”; i rowów przydomowych, systematycznie 78 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ · Brak pełnej kontroli gmin nad strumieniem odpadów wytwarzanych oraz sposobem ich zagospodarowania; · Obecne przepisy prawne uniemożliwiają gminom stworzenie poprawnie działającego systemu gospodarki odpadami; · Wciąż zbyt słabo rozwinięty system selektywnej zbiórki u źródła; · Niska świadomość mieszkańców na temat selektywnej zbiorki odpadów; · Niepełne objęcie mieszkańców gmin systemem zbiórki odpadów komunalnych. 79 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 6. Infrastruktura społeczna i jakość życia mieszańców 6.1. Oświata i edukacja W powiecie kościerskim system placówek kształcenia składa się z (dane GUS, 2008): · 41 przedszkoli (1896 dzieci); · 36 szkół podstawowych (5364 uczniów); · 20 gimnazjów dla dzieci i młodzieży (2934 uczniów); · 1 szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy (23 uczniów); · 5 szkół zasadniczych zawodowych (839 uczniów); · 1 szkoły zasadniczej zawodowej specjalnej (56 uczniów); · 4 liceów ogólnokształcących (922 uczniów); · 4 liceów profilowanych (201 uczniów); · 4 technikum (1362 uczniów); · 7 szkół policealnych (602 uczniów); · 8 szkół dla dorosłych (542 uczniów). Podstawowym ośrodkiem kształcenia jest miasto Kościerzyna. Na terenie powiatu nie ma uczelni lub oddziałów zamiejscowych uczelni wyższych. Podstawowym ośrodkiem akademickim dla młodzieży z terenu Powiatu Kościerskiego, kontynuujących naukę na studiach Wyższych, jest Trójmiasto, uzupełnione o Słupsk, Bydgoszcz, Koszalin i dalsze ośrodki. Struktura placówek szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i przedszkolnego w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 17. Tabela 17. Placówki edukacyjne (przedszkolne, szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego) w Powiecie Kościerskim (2008 r.) Placówki Szkoły Gimnazja przedszkolne podstawowe Lp. Gmina Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba placówek dzieci placówek uczniów placówek uczniów 1 Miasto 11 976 8 1 805 5 983 Kościerzyna 2 Dziemiany 2 85 2 321 1 191 3 Karsin 3 131 3 520 2 286 4 Kościerzyna 9 244 9 1 022 5 556 5 Liniewo 5 108 4 308 1 173 6 Lipusz 2 82 2 280 1 149 7 Nowa Karczma 5 152 4 620 3 324 8 Stara Kiszewa 4 118 4 488 2 272 9 Razem 41 1 896 36 5 364 20 2 934 Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane GUS 80 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W mieście i w gminie Kościerzyna uczy się najwięcej uczniów i przedszkolaków. W pozostałych gminach liczby tych osób są mniejsze, co przedstawia schematycznie wykres 2. Wykres 2. Liczba uczniów i przedszkolaków w gminach Powiatu Kościerskiego w roku 2008 1 805 976 1 022 983 321 191 131 85 Miasto Dziemiany Kościerzyna 286 244 Karsin Dzieci w przedszkolach 620 556 520 Kościerzyna 488 308 280 173 149 152 108 82 Liniewo Lipusz Uczniowie w szkołach podstawowych 324 272 118 Nowa Karczma Stara Kiszewa Uczniowie w gimnazjach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008 r.) Ogólna jakość kształcenia jest – wg nauczycieli – powyżej przeciętnej, problem leży jednak w strukturze (programie) kształcenia: zbyt duży udział ma kształcenie średnie, zwłaszcza z przewagą teorii. Brak jest (co potwierdziły między innymi opinie pracodawców w trakcie debat prowadzonych w ramach prac nad strategią powiatu w marcu 2010 roku) dobrych elementów kształcenia praktycznego, np. w postaci „ośrodków szkoleniowych” symulujących rzeczywistą pracę. Dane dotyczące kształcenia młodzieży na poziomie ponadgimnazjalnym za rok szkolny 2008/09 i 2009/10 zawierają poniższe tabele. Rozbieżności z tab. 18 wynikają z rozbieżności w danych GUS i PCO. 81 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 18. Uczniowie wg typów szkół w powiecie kościerskim w r. szk. 2008/2009 Szkoły ponadgimnazjalne dla młodzieży Liczba uczniów w klasie programowo ostatniej Liczba uczniów ogółem w tym spoza powiatu ogółem % Absolwenci w 2008 r. ogółem % Licea Ogólnokształcące 924 29 327 33,2% 335 33,6% Licea Profilowane 198 12 122 12,4% 166 16,7% Technika 1 356 96 282 28,7% 232 23,3% Średnie ogółem 2 478 137 731 74,3% 733 73,6% Średnie. zawodowe 1 554 108 404 41,1% 398 40,0% 765 39 253 25,7% 263 26,4% 2 319 147 657 66,8% 661 66,4% 3 243 176 984 100,0% 996 100,0% Szkoły Policealne 554 96 203 100,0% 120 niepubliczne 502 89 181 89,2% Zasadnicze Szkoły Zawodowe Szkoły zawodowe ogółem Szkoły ponadgimnazjalne ogółem publiczne 52 7 22 10,8% Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych PCO w Kościerzynie i US w Gdańsku Natomiast dokształcanie dla osób dorosłych przedstawia tabela 19. Tabela 19. Dokształcanie dorosłych w publicznych i niepublicznych instytucjach oświaty w roku szkolnym 2008-2009 Liczba uczniów w klasie programowo ostatniej Liczba uczniów Dokształcanie dorosłych w zakresie ogółem Liceum Ogólnokształcącego Technikum Wykształcenie średnie ogółem Zasadniczej Szkoły Zawodowej Wykształcenie zawodowe ogółem Ogółem w tym spoza powiatu ogółem % 492 38 530 22 3 25 96 41 137 64,43% 27,52% 91,95% 12 50 3 12 53 8,05% 35,57% 542 25 149 100,00% Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych PCO w Kościerzynie Szczególnie dobre są wyniki projektów szkoleniowych realizowanych przez różne instytucje na terenie powiatu, w tym w szkolnictwie zawodowym. Zainteresowane większym udziałem w tego typu działaniach – dokształcania dorosłych – są również 82 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ szkoły licealne. Pewien problem stanowi kwestia dobrego adresowania szkoleń – nie powinny być skierowane do wszystkich chętnych osób, lecz przede wszystkim do absolwentów (osoby młode, wchodzące na rynek pracy, a nawet uczniów ostatnich klas szkół średnich). Ponadto adresowane powinny być do osób o szczególnych potrzebach i trudnościach na rynku pracy, np. bezrobotnych / faktycznie bez zatrudnienia, a także do nauczycieli, administracji publicznej. Nie ma powodzenia typowe kształcenie wieczorowe; brak jest również zapotrzebowania na szkolenia dotyczące tylko kwalifikacji zawodowych, a jest większa potrzeba tych zapewniających maturę, uzupełniona przez egzaminy zawodowe. W CKU prowadzonym przez Powiat konieczna jest reorientacja działalności, w niepublicznym Vademecum – poszerzenie zakresu, potrzeba zróżnicowania oferty szkoleń. Po ukończeniu kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym młodzi absolwenci szkół z terenu powiatu kościerskiego na ogół kontynuują naukę w szkołach policealnych lub wyższych. Część z nich łączy naukę z pracą. Naturalnie, na studia trafia najwyższy procent (ok. 90 %) spośród absolwentów liceum ogólnokształcącego. Dalsze losy absolwentów liceum profilowanego to w znacznej mierze nauka w szkole policealnej. Po szkole średniej zawodowej drogi życiowe są już oczywiście bardzo różne. Z większości szkół powiatu brak jest jednak dokładnych danych na temat struktury takich losów, monitorowanie tego rodzaju prowadzi tylko jedna szkoła – Powiatowy Zespół Szkół nr. 1. Wyniki dla absolwentów z roku 2007 – 2008 przedstawia poniższa tablica. Tabela 20. Absolwenci PSZ nr 1 w Kościerzynie w roku szk. 2007/8 i ich dalsze losy Absolwenci ogółem 267 100,0% Dalej uczą się 85 31,8% Uczą się i pracują 61 22,8% Obie ww. grupy razem, z tego nauka w: 146 54,7% - szkole wyższej 119 44,6% - szkole policealnej 27 10,1% Podjęli pracę 75 28,1% Są bezrobotni 26 9,7% Wychowują dziecko 20 7,5% Źródło: Dane przekazane przez szkołę 83 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Brak jest możliwości uzyskania aktualnych i kompletnych informacji o poziomie wykształcenia ludności w skali powiatu. Dane statystyczne z Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. uległy dezaktualizacji wskutek upływu czasu, tym bardziej, że był to czas dużej aktywności edukacyjnej polskiej młodzieży – tzw. boomu edukacyjnego. Informacji o poziomie wykształcenia dostarczają badania przeprowadzone w końcu 2009 r. Były to jednak badania ankietowe obejmujące tylko 506 mieszkańców w wieku produkcyjnym, dlatego informacje te, zawarte w poniższej tabeli mają charakter przybliżony. Brak jest też możliwości porównań z innymi powiatami. Tabela 21. Poziom wykształcenia w Powiecie Kościerskim w % (dane z grudnia 2009 r.) Miasto Kościerzyna Gminy wiejskie 25,6 31,5 21,7 19,9 25,5 27,6 29,5 35,4 17,9 13,3 33,2 24,6 42,4 28,8 15,2 35,3 30,2 22,4 8,7 12,5 11,2 15,8 7,0 10,3 9,8 19,1 9,6 4,0 5,2 6,9 Ogółem Poziom wykształcenia Podstawowe lub gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie zawodowe lub policealne Średnie ogólnokształcące Wyższe Pracujący Bezrobotni Bierni zawodowo Źródło: Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie kościerskim. Badania aktywności zawodowej i potrzeb szkoleniowych mieszkańców powiatu kościerskiego. Raport z badań. Agencja Komunikacji Marketingowej „Interactive” na zlecenie PUP w Kościerzynie, Kraków 2009 Ponad połowa (55%) respondentów mieszkających w Kościerzynie posiada wykształcenie co najmniej średnie, natomiast wśród osób zamieszkujących gminy wiejskie zdecydowaną przewagę mają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub niższym (65%). Wykształcenie wyższe posiada 16% mieszkańców Kościerzyny i 10% mieszkańców wsi. Osoby najgorzej wykształcone wyraźnie częściej niż to wynikałoby z ich udziału w całej populacji (26%), występują w grupie osób bezrobotnych (42%) oraz biernych zawodowo (35%) Poziom wykształcenia zależy od aspiracji edukacyjnych młodzieży (uwarunkowanych statusem i aspiracjami rodziców, środowiska rówieśniczego itp.), choć w kategoriach praktycznych można mówić raczej o pewnych utrwalonych ścieżkach edukacyjnych, w tym umiejętnościach i schematach korzystania z edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej. Dwie pierwsze kategorie mogą być scharakteryzowane przez strukturę oferty edukacyjnej np. typy szkół i kierunki kształcenia, przy czym udział % uczniów w danym roczniku korzystających z tych kierunków pokazuje zróżnicowanie aspiracji i 84 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ zainteresowań uwarunkowane społecznie, m. in. poziomem poinformowania o szansach na rynku pracy i możliwej przyszłej satysfakcji z aktywności zawodowej. Dane dla powiatu kościerskiego i całego województwa dość istotnie różnią się, przede wszystkim stopniem korzystania z oferty na poziomie średnim. Młodzież powiatu ok. 1,5 krotnie częściej niż średnio w województwie wybiera kształcenie na poziomie zasadniczym zawodowym, w szczególności nie idzie drogą wyznaczoną przez licea ogólnokształcące. Faktycznie, absolwenci tych szkół, jeśli nie są wystarczająco dobrze przygotowani do studiów lub nie mają odpowiednio silnych motywacji / aspiracji lub oparcia w środowisku rodzinnym, jak pokazuje doświadczenie mają bardzo niskie szanse na rynku pracy. Tabela 22. Struktura kształcenia formalnego w Powiecie Kościerskim i woj. pomorskim Uczniowie, którzy w r. 2008 ukończyli: W powiecie kościerskim W województwie pomorskim ogółem Licea Ogólnokształcące 33,6% 48,4% Licea Profilowane 16,7% 13,4% Technika 23,3% 20,7% Zasadnicze Szkoły Zawodowe 26,4% 17,6% Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych US w Gdańsku publikowanych /w/ „Edukacja i wychowanie w woj. pomorskim w roku szkolnym 2008/2009, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2009. Analiza regionalnej oferty edukacyjnej w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego scharakteryzowanej przez liczbę absolwentów wg typów szkół i kierunków kształcenia zawodowego pokazuje głębokie zmiany strukturalne w ostatnich latach, a także spore zróżnicowanie, jeśli chodzi o kierunki / profile kształceniowe. Biorąc pod uwagę wzrost ruchliwości i samodzielności młodzieży wysnuć na tej podstawie można wniosek dotyczący możliwości kształceniowych jakie stoją również przed młodzieżą z powiatu kościerskiego. Warunkiem wykorzystania tej szansy jest poprawa budżetów rodzinnych w gospodarstwach domowych, z których młodzież ta wywodzi się, a z drugiej strony poszerzenie form wsparcia dla zamieszkania czasowego lub podróży poza miejsce zamieszkania. 85 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 23. Absolwenci wg poziomu szkolnictwa zawodowego i kierunków kształcenia - 2008 r. Zasadnicze szkoły zawodowe Szkoły średnie ogólno zawodowe Liczba % Liczba % Licea profilo wane Technik a Liczba % 4 523 100,0 8 180 100,0 2 574 5 437 4 967 100,0 50 1,1 128 1,56 41 67 1,35 980 12,0 - 980 196 3,9 1 988 24,3 1 505 469 1 117 22,5 Kierunek OGÓŁEM . Artystyczne Społeczne i pedagog. (polic.) Ekonomiczne i administracji 1 023 22,6 W tym Szkoły policealne - - 203 2,5 203 765 15,4 1 281 28,3 1 348 16,5 19 1 329 10 0,2 Produkcji i przetwórstwa 865 19,1 200 2,4 - 188 0 Architektury i budownictwa Ochrony środowiska i rolnicze Medyczne i opieki społ. 306 6,8 251 3,1 245 55 1,1 53 1,2 745 9,1 200 533 117 2,4 - - 376 4,6 - 744 15,0 Usług dla ludności 945 20,9 1 857 22,7 38 1 032 20,8 - - 104 1,3 376 1 367 82 - 22 0,4 64,4% 20,3 42,8 Fizyczne i informatyczne Inżynieryjno-techniczne Usług innych Struktura 35,6% (69,1%)* Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych US w Gdańsku publikowanych /w/ „Edukacja i wychowanie w woj. pomorskim w roku szkolnym 2008/2009, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2009. 6.2. Ochrona zdrowia Ochrona zdrowia w powiecie kościerskim uległa znacznej poprawie wraz z otwarciem Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie, którego marka i zakres usług wykracza znacznie poza obszar powiatu i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych na zewnątrz, pozytywnych symboli Kościerzyny. Wskaźnik liczby łóżek w szpitalach na 10 000 ludności dla powiatu kościerskiego jest wyższy niż przeciętna w województwie i wynosi 52,1 (w porównaniu do przeciętnej w woj. pomorskim 36,5, dane GUS 2008). Na terenie powiatu znajdują się 21 zakładów opieki zdrowotnej i 5 praktyk lekarskich oraz 18 aptek. Liczba mieszkańców na 1 aptekę w powiecie wynosi 3 765 i jest porównywalna ze średnią wojewódzką (3 574, dane GUS, 2008). 86 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ W południowej części powiatu, szczególnie gminie Karsin sygnalizowane jest obniżone bezpieczeństwo mieszkańców w sytuacjach zagrożenia życia, z uwagi na słabą dostępność drogową i długi czas dojazdu karetek pogotowia. 6.3. Gospodarka mieszkaniowa Zasoby mieszkaniowe Powiatu Kościerskiego wynoszą 19 018 mieszkań, a przeciętna liczba osób na mieszkanie wynosi 3,29 i jest wyższa od przeciętnej w województwie, wynoszącej 2,95 osoby (wskaźnik ten jest jednak silnie zawyżany przez powiaty grodzkie). Powiat Kościerski, podobnie jak inne powiaty centralnej części województwa (w tym wszystkie powiaty „kaszubskie” oraz powiaty Powiśla, ma złą sytuację mieszkaniową w odniesieniu do wskaźnika liczby mieszkań w stosunku do mieszkańców. Wynika to m.in. z funkcjonowania (chociaż w coraz mniejszym zakresie) modelu rodziny wielopokoleniowej, ale również z niewystarczającej dostępności mieszkań, szczególnie dla młodych rodzin, jak również bariery finansowej zakupu mieszkania (relacja cen do zarobków). Zestawienie podstawowych danych dot. mieszkalnictwa przedstawia tabela 24. Tabela 24. Zasoby mieszkaniowe w gminach Powiatu Kościerskiego (2008 r.) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gmina Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Powiat Województwo Mieszkania Izby Liczba izb w mieszkaniu Liczba osób na mieszkanie przeciętna Liczba Powierzchnia osób na mieszkania izbę Powierzchnia mieszkania na 1 osobę 7 286 27 423 3,76 3,15 0,84 68,7 21,8 1 147 1 738 3 488 1 193 879 5 477 8 009 16 165 4 968 4 122 4,78 4,61 4,63 4,16 4,69 3,61 3,44 3,98 3,80 3,95 0,76 0,75 0,86 0,91 0,84 99,5 91,6 96.3 82,9 94,2 27,5 26,6 24,2 21,8 23,9 1 539 6 810 4,42 4,16 0,94 88,8 21,4 1 748 7 810 4,47 3,66 0,82 19 018 80 784 4,25 3,56 0,84 752 351 2 794 755 3,71 2,95 0,79 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS. 89,7 83,3 68,9 24,5 23,4 23,4 W powiecie kościerskim w roku 2008 oddano do użytkowania 442 budynki, w tym 377 budynków mieszkalnych (375 indywidualnych i 2 wielorodzinne). Zestawienie mieszkań oddanych do użytkowania przedstawia tabela 25. 87 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 25. Mieszkania i izby oddane do użytku w Powiecie Kościerskim (2008 r.) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Mieszkania Gmina Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Powiat Województwo Miasto Kościerzyna Izby Powierzchnia użytkowa Mieszkań Przeciętna 1 mieszkania 81 468 11 833 39 201 4 269 32 173 4 202 93 554 13 540 17 77 1 834 15 84 1 971 28 167 4 174 32 164 3 829 337 1 888 206 494 14 367 54 651 1 340 871 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS. w latach 2010-2013 planuje budowę 146,1 109,5 131,3 145,6 107,9 131,4 149,1 119,7 114,5 93,3 dwóch budynków wielorodzinnych na 62 mieszkania. W roku 2005 wybudowano 1 budynek na 42 mieszkania (dane UM Kościerzyna, 2010). Brak jest na terenie powiatu deweloperów i nie powstają osiedla domów wielorodzinnych, co ogranicza podaż tańszych mieszkań – praktycznie dostępne są one wyłącznie z rynku wtórnego. Dużą dynamikę rozwoju odnotowuje budownictwo jednorodzinne, w szczególności wokół Kościerzyny (na terenie gminy Kościerzyna). W powiecie wydaje się przeciętnie ok. 300 pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych, ok. 50 budynków letniskowych i ok. 500 zgłoszeń prowadzenia robót budowlanych oraz zmiany użytkowania obiektów lub ich części. Szczegółowe zestawienie wydanych pozwoleń przedstawia tabela 26. Tabela 26. Pozwolenia na budowę i zgłoszenia w Powiecie Kościerskim w latach 2007-2009 Lp. Rodzaj pozwolenia 2007 2008 2009 1 Budynki mieszkalne 283 328 296 2 Budynki letniskowe 112 51 51 3 Budynki gospodarcze 78 32 40 4 Budynki usługowo-handlowe 31 9 29 5 Rozbudowy, przebudowy, nadbudowy, remonty 197 111 96 oraz modernizacje obiektów 6 Budynki garażowe 16 20 26 7 Obiekty magazynowe 3 5 4 8 Budowa, przebudowa i rozbudowa stacji paliw 0 0 1 9 Przyjęte zgłoszenia zamiaru prowadzenie robót 541 462 476 budowlanych oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów lub ich części Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kościerzynie 88 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 6.4. Kultura, sport, rekreacja Kultura w Powiecie Kościerskim związana jest przede wszystkim z tradycjami patriotycznymi (narodowymi) wokół Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie oraz języka, kultury i obyczajów kaszubskich które kwitły i kwitną nadal w Kościerzynie oraz spuścizny takich twórców literatury kaszubskiej, jak Aleksandra Majkowskiego, Izydora Gulgowskiego, Franciszka Sędzickiego, Hieronima Derdowskiego i Wincentego Rogali. Ziemia Kościerska używa marki i znaku towarowego „Serce Kaszub” (jako ośrodek centralnie położony w skali tego regionu kulturowego, a samo miasto Kościerzyna aspiruje do miana jednej ze stolic Kaszub. Tradycje te kultywują zespoły ludowe i organizacje społeczne, jak Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Ponadto Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich jest najważniejszym i największym ośrodkiem koncentracji cennych obiektów architektury kaszubskiej. Elementy kultury i folkloru regionalnego (kaszubskiego) cechują imprezy: „Festiwal Folkloru”, „Jarmark Wdzydzki”. Elementy patriotyczne widoczne są w imprezach w Będominie – „Majówka z Józefem Wybickim”, „Batalia Napoleońska”. Kulturą w Powiecie Kościerskim zajmują się przede wszystkim instytucje publiczne: gminne ośrodki kultury, administrujące domami kultury, świetlicami wiejskimi i obiektami służącymi aktywności kulturowej mieszkańców. Od roku 2004 samorządy lokalne zrealizowały wiele inwestycji w celu modernizacji tych placówek, umożliwienie dostępu do komputerów i Internetu oraz poszerzenie funkcji oraz atrakcyjności tych placówek. Od roku 2004 zmodernizowano między innymi: · Centrum Kultury Kaszubskiej w Kościerzynie; · Ośrodki Kultury w gminie Karsin we Wielu, Osowie i Wdzydzach Tucholskich; · Wybudowano i zmodernizowano sale wiejskie w gminie Kościerzyna w Kościerskiej Hucie, Kaliskach, Skorzewie, Łubianie oraz wykonano na terenie gminy 13 PIAP-ów (publicznych punktów dostępu do Internetu); · W gminie Liniewo wybudowano świetlicę w Orlu, rozbudowano świetlicę w Wysinie oraz zmodernizowano GOKSiR w Liniewie; · Zmodernizowano świetlicę w Lipuszu. W powiecie kościerskim funkcjonuje 5 muzeów i placówek muzealnych, które w roku 2008 odwiedziło 130,7 tys. zwiedzających (w tym 43,2 tys. młodzieży szkolnej – dane GUS): 89 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ · Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie (oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku); · Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego w Lipuszu, prowadzone przez oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego; · Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie; · Skansen Parowozownia Kościerzyna – Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie; · Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich. Ważnymi obiektami dziedzictwa kulturowego są ponadto obiekty sakralne (Kalwaria Wielewska, dwa sanktuaria kościerskie, kilkanaście zabytkowych (w większości z XIX/XX w.) kościołów, zespoły dworsko-pałacowe, zabytkowe checze kaszubskie i inne obiekty budownictwa użytkowego – dworce kolejowe, leśniczówki, młyny, kuźnie. Wyjątkowe walory urbanistyczne posiada zabudowa Kościerzyny, szczególnie w obszarze Rynku. Wybitne walory ruralistyczne posiada natomiast wieś Juszki. Oryginalnym i jedynym na skalę powiatu zabytkiem są pozostałości zespołu zamkowego w Starej Kiszewie w miejscowości Zamek Kiszewski. Na terenie powiatu znajduje się 30 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, ponadto znajdują się na jego obszarze 62 udokumentowane stanowiska archeologiczne, a ponadto zabytki ruchome – wyposażenie kościołów (źródło: Program opieki nad zabytkami Powiatu Kościerskiego, Kościerzyna 2006). W powiecie nie ma placówek typu kino, teatr. Zapleczem w tym zakresie dla mieszkańców jest aglomeracje Trójmiejska. Planowana przebudowa Sali Widowiskowej im. L. Szopińskiego w Kościerzynie, wraz z inwestycjami w innych gminach, zapewnią infrastrukturę widowiskową i sportową dla mieszkańców na terenie powiatu. Znaczącej poprawie uległa infrastruktura sportowa i rekreacyjna. W mieście Kościerzyna wybudowano Halę „Sokolnia”. W powiecie zarejestrowano 13 klubów sportowych, mających 21 sekcji i 996 członków (dane GUS za rok 2008). Największą inwestycją sportowo-rekreacyjną na na terenie powiatu jest Kaszubskie Centrum Sportowo-Rekreacyjne – Centralny Ośrodek Szkolenia Polskiego Związku Płetwnonurkowania (Aqua Centrum), wyposażone w głębokowodny basen i infrastrukturę rekreacyjną. W ramach rozbudowy infrastruktury sportowej wybudowano również sale sportowe w miejscowościach: Kalisz (gm. Dziemiany), Skorzewo (gm. Kościerzyna), Nowa Karczma, Wygonin (gm. Stara Kiszewa), Kościerzyna, oraz boiska wielofunkcyjne w 90 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ ramach programu ORLIK 2012 w miejscowościach: Wiele, Kościerzyna (2 szt.), Łubiana, Liniewo, Lipusz, Stara Kiszewa i Garczyn Dla turystyki i żeglarstwa, w tym osób niepełnosprawnych, zmodernizowano Powiatowe Centrum Młodzieży Garczyn – powstała przystań żeglarska i hotelowiec. Rozbudowano również obiekt Domu Wczasów Dziecięcych w Wygoninie. Sportom lotniczym (lotniarstwo, szybownictwo) służą obiekty w Borsku i Kornem. Elementy sportowe wykorzystuje się niektórych imprezach – regaty żeglarskie na Jeziorze Wdzydze, Ogólnopolski Spływ Ceramików i spływ „Złote Liście”, czy „Bieg Mazurka” w Będominie. Zaplecze rekreacyjne zapewniają wyżej opisane obiekty sportowe (sale i hale sportowe, boiska, basen itp.), obiekty kulturowe (domy kultury, hale widowiskowe, świetlice). Natomiast w zakresie rekreacji na świeżym powietrzu zapleczem są przede wszystkim: akweny wodne i kąpieliska (strzeżone i niestrzeżone) oraz plaże, szlaki wodne, piesze, rowerowe i nordic walking. Są one szerzej opisane w dziale „turystyka”, ponieważ służą zarówno rekreacji mieszkańców, jak i wypoczynkowi turystów. 6.5. Bezpieczeństwo publiczne Bezpieczeństwo publiczne określić można w oparciu o dane dotyczące liczby przestępstw przeciwko mieniu i życiu, statystyki wypadków drogowych oraz inne informacje pośrednio dotyczące bezpieczeństwa mieszkańców i turystów. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa (opracowanie: Samorząd Województwa Pomorskiego, 2009) określa ogólny poziom ryzyka w Powiecie Kościerskim na 29%, co jest wartością niską (podobny poziom ma np. powiat kościerski i bytowski, a np. powiat starogardzki czy Trójmiasto ponad dwukrotnie wyższy. Za czynniki ryzyka wskazuje się przede wszystkim zakażenia masowe i wypadki komunikacyjne, przy czym te ostatnie generują bardzo częste zagrożenie o bardzo poważnej skali oddziaływania. Rekomendowane działania w zakresie poprawy bezpieczeństwa dotyczą tych dwóch aspektów. W pozostałym zakresie ryzyko jest akceptowalne, tolerowane lub pomijane. W systemie ratownictwa wskazuje się na kluczową rolę Szpitalnego Oddziału Ratunkowego Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie, jak również Centrum Zarządzania Kryzysowego w Starostwie Powiatowym oraz Komendy Powiatowej PSP. 91 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Za słabe ogniwo systemu ratownictwa na obszarze Powiatu Kościerskiego „Koncepcja…” określa brak lądowiska dla śmigłowców wraz z niezbędną infrastrukturą przy Szpitalu Specjalistycznym w Kościerzynie. Za najważniejsze działania w zakresie poprawy efektywności systemu ratownictwa w powiecie „Koncepcja…” wskazuje wzmocnienie systemu łączności, powiadamiania i alarmowania, poprawę jakości wyposażenia oraz koordynację i współdziałanie poszczególnych służb. Porównanie liczby przestępstw w powiecie kościerskim na tle województwa i sąsiednich powiatów przedstawia tabela 27. Lp. 1 2 3 4 5 6 Tabela 27. Przestępczość w powiecie kościerskim na tle województwa i sąsiednich powiatów w roku 2008 Województwo Powiat Powiat Powiat Rodzaj przestępstwa Pomorskie Kartuski Bytowski Kościerski Liczba ogółem 75 171 2 528 2 298 1 677 Przestępstwa Liczba na 10 000 338,7 221,6 303,1 247,4 mieszkańców ogółem % wykrywalności 63,6% 74,3% 84,3% 79,9% Liczba ogółem 46 2 2 0 Zabójstwa Uszczerbek na zdrowiu Udział w bójce lub pobiciu Przestępstwa drogowe Kradzież rzeczy 7 Kradzież z włamaniem 8 Rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze 9 Przestępstwa gospodarcze Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców % wykrywalności 0,2 1,8 2,6 0 97,9% 968 100% 38 100% 42 20 4,4 3,3 5,5 3,0 85,4% 797 92,1% 18 92,9% 30 100% 17 3,6 1,6 4,0 2,5 73,0% 9 077 78,9% 580 80,0% 477 94,1% 374 40,9 50,8 62,9 55,2 99,1% 15 161 98,1% 446 99,8% 255 99,5% 207 68,3 39,1 33,6 30,5 23,1% 8 260 33,6% 219 51,0% 221 21,8% 149 37,2 19,2 29,2 22,0 25,7% 1 865 31,0% 36 43,5% 11 34,4% 25 8,4 3,2 1,5 3,7 65,7% 15 367 78,9% 184 81,8% 427 76,0% 552 69,2 16,1 56,3 81,4 94,4% 91,9% 98,1% 98,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 92 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dane te pokazują, że poziom bezpieczeństwa publicznego w powiecie kościerskim mierzony ilością przestępstw i ich wykrywalnością jest wyższy od przeciętnej w województwie pomorskim i zdecydowanie wyższy niż w powiecie bytowskim, szczególnie w odniesieniu do poważniejszych przestępstw. Natomiast gorsze są wskaźniki dotyczące liczby przestępstw drogowych oraz przestępstw gospodarczych. Szczególnie w tych ostatnich powiat kościerski zdecydowanie przekracza przeciętną regionalną i sąsiednich powiatów. Statystyki wydatków drogowych pokazują bardzo niekorzystne wartości dla powiatu kościerskiego, gdzie liczba wypadków, ofiar i rannych jest blisko dwukrotnie wyższa niż średnia w województwie (w odniesieniu do liczby mieszkańców). Szczegółowe dane w tym zakresie pokazuje tabela 28. Tabela 28. Statystyki wypadków drogowych w powiecie kościerskim w roku 2008 Lp. Województwo Pomorskie Rodzaj wypadku Liczba ogółem 1 Liczba wypadków drogowych Liczba ofiar wypadków ogółem Liczba ogółem 2 3 Liczba ofiar śmiertelnych 4 Liczba rannych Powiat Kartuski Powiat Bytowski Powiat Kościerski 3 203 266 121 175 14,4 23,3 16,0 25,8 4 431 411 190 291 Liczba na 10 000 mieszkańców 20,0 36,0 25,1 42,9 Liczba ogółem 265 27 8 15 Liczba na 10 000 mieszkańców 1,2 2,4 1,1 2,2 4 166 384 182 276 18,8 33,7 24,0 40,7 Liczba na 10 000 mieszkańców Liczba ogółem Liczba na 10 000 mieszkańców Źródło: dane GUS W porównaniu z województwem pomorskim liczba wypadków drogowych w proporcji do liczby mieszkańców w powiecie kościerskim jest blisko dwukrotnie większa i większa niż w sąsiednim powiecie kartuskim. Ponad dwukrotnie wyższy jest również odsetek rannych w wypadkach drogowych. Natomiast liczba zabitych jest niemal tak wysoka jak w powiecie kartuskim i również blisko dwukrotnie wyższa niż przeciętna w województwie. W liczbach bezwzględnych są to jednak bardzo duże ilości rannych i zabitych, bo odpowiednio 291 rannych i 15 zabitych. Oznacza to, że w powiecie przeciętnie w roku 2008 co dwa dni dochodzi do wypadku drogowego, tygodniowo pięć – sześć osób odnosiło obrażenia w wyniku wypadku a co trzy tygodnie miało miejsce zdarzenie ze skutkiem śmiertelnym. 93 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Przyczynami tak dużej liczby wypadków jest przede wszystkim zły stan techniczny dróg w powiecie oraz duży ruch tranzytowy, jak również brak chodników i dróg rowerowych przy drogach o dużym natężeniu ruchu. Dane pochodzą z roku 2008, więc nie uwzględniają modernizacji i uspokojenia ruchu na głównej arterii tranzytowej powiatu, jaką jest droga krajowa nr 20 na odcinku Żukowo – Kościerzyna. Ratownictwo wodne w Powiecie Kościerskim koordynowane jest przez kościerski oddział WOPR. System ten ma w znacznej części charakter dobrowolny i oparty na wolontariacie. Szczególną uwagę przykłada się do ratownictwa na obszarze największego akwenu wodnego Powiatu – zespołu Jezior Wdzydzkich. Ratownictwo wodne na tym akwenie zorganizowane jest poprzez sieć prywatnych jednostek pływających, motorówki WOPR i Policji oraz statek „Stolem”. Centrum koordynacji zlokalizowane jest na terenie stanicy wodnej PTTK we Wdzydzach Kiszewskich. Na pozostałych akwenach bezpieczeństwa kąpiących przestrzegają ratownicy wodni (na kąpieliskach strzeżonych), finansowani przez samorządy. 6.6. Opieka społeczna W powiecie kościerskim znajdują się 3 domy i zakłady pomocy społecznej z 149 miejscami, w których przebywa 158 mieszkańców (dane GUS za rok 2008). Brak jest żłobków, w oddziałach żłobkowych odnotowano 30 miejsc w których przebywa 28 dzieci. Nie ma również schroniska dla osób bezdomnych. Ponadto znajduje się 1 placówka opiekuńczo-wychowawcza dla 65 wychowanków. Dla potrzeb identyfikacji zakresu i adresatów koniecznej pomocy społecznej skorzystano z informacji miejskiego i gminnych ośrodków pomocy społecznej. Informacje o liczbach objętych pomocą społeczną ogółem zawarte w tabeli 29 nie zawsze są sumami danych cząstkowych, ponieważ jedna osoba może otrzymać więcej niż jeden rodzaj zasiłku. 94 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 29. Rodzaje świadczeń pomocy społecznej w gminach Powiatu Kościerskiego Świadczenia pieniężne Jednostka ogółem M. Kościerzyna Świadczenia niepieniężne a) w tym zasiłek stały okresowy celowy Liczba osób objętych pomocą społeczną 2 024 135 876 1 760 1 418 2 228 Dziemiany 595 7 253 335 393 554 Karsin 958 31 55 188 468 1 426 Kościerzyna 446 47 108 291 362 808 Liniewo 253 16 54 202 207 406 Lipusz 96 13 29 54 143 239 Nowa Karczma 169 15 35 151 313 468 Stara Kiszewa 317 23 93 201 335 581 Gminy wiejskie razem 2 834 152 627 1 422 2 221 4 482 Powiat kościerski 4 858 287 1 503 3 182 3 639 6 710 a) głównie posiłek, w tym dożywianie dzieci szkolnych Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kościerzynie i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej Wykres 3. Odsetek osób objętych pomocą społeczna w gminach Powiatu Kościerskiego 23,82% 13,38% 9,90% 9,70% 8,96% 5,82% 6,89% 7,31% 9,08% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kościerzynie i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej 95 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Tabela 30. Liczba osób i rodzin objętych pomocą społeczną w gminach Powiatu Kościerskiego Korzystający z pomocy społecznej Jednostka osoby Udział % w ogólnej liczbie rodziny osób 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2 883 2 720 2 228 * * * 12,1 11,8 9,7 894 583 554 194 118 120 21,9 14,1 1 642 1 090 1 426 677 661 658 27,7 Kościerzyna 913 904 808 726 717 629 Liniewo 520 519 406 219 214 Lipusz 582 549 379 412 Nowa Karczma 515 556 468 Stara Kiszewa 599 657 Gminy wiejskie razem 5 665 Powiat kościerski 8 548 M. Kościerzyna Dziemiany Karsin 2006 2007 rodzin 2008 2006 2007 2008 * * * 13,4 19,1 11,5 11,6 18,3 23,8 * * * 6,8 6,6 5,8 21,2 20,7 17,9 192 11,4 11,5 9,0 17,0 17,0 15,0 362 239 17,1 15,9 10,9 49,4 43,4 28,7 264 240 220 8,1 8,7 7,3 17,0 16,0 14,0 581 229 255 229 9,5 10,3 9,1 * * * 4 858 4 622 2 721 2 567 2 287 12,9 10,9 10,3 * * * 7 578 6 850 2 721 2 567 2 287 12,6 11,2 10,1 * * * Brak danych (niemożliwe obliczenie udziału % wobec nieznanej liczby rodzin) Źródło: Informacje Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kościerzynie i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej Pomocą społeczną objętych było w 2006 r. ok. 12,6 % ludności powiatu. Liczba ta spadła do 10%w 2008 r. Największy udział osób objętych pomocą był w gminie Karsin, najmniejszy – w gminie Kościerzyna. Największa dynamika spadku miała miejsce w gminach Dziemiany i Lipusz. Największy udział rodzin w objętych pomocą w ogólnej liczbie rodzin miał miejsce w gminie Lipusz. 96 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 7. Gospodarka i rynek pracy 7.1. Ogólny profil gospodarczy obszaru 7.1.1. Zasoby lokalne Największym walorem powiatu są walory turystyczne, na które składają sie przede wszystkim walory przyrodnicze: jeziora (w tym o wielkości umożliwiającej uprawianie żeglarstwa), rozległe kompleksy leśne i urozmaicona rzeźba terenu. Te popularne walory dla powszechnych form turystyki urozmaicone są unikalnymi wartościami przyrodniczymi (które legły u podstaw objęcia ich ochroną we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym i rezerwatów przyrody) oraz zabytkami kultury ludowej zgromadzonych w Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach. Powiat posiada znaczne powierzchnie obszarów leśnych, co oznacza że dysponuje potencjałem rozwoju branży drzewnej i meblarskiej. Walory agroekologiczne są niskie, co sprawia że rozwój rolnictwa ma ograniczone możliwości, zwłaszcza w zachodniej i południowej części powiatu. Tradycyjnym zajęciem ludności jest również budownictwo, w dużej mierze nastawione na rynek trójmiejski. Na południe od Kościerzyny na dużą skalę eksploatuje się kruszywo. Eksploatacja ta lokalnie koliduje jednak z wartościami krajobrazowymi i negatywnie oddziałuje na możliwości rozwoju turystyki i jakość życia mieszkańców. Pewien walor korzystny dla lokalizacji działalności gospodarczych np. typu przemysłowego stanowi droga krajowa nr 20. Jednak w miarę powstawania w kraju autostrad i dróg ekspresowych drogi krajowe niższej klasy prawdopodobnie będą tracić na znaczeniu jako czynnik lokalizacji. Przemysł to przede wszystkim: produkcja ceramiki (duże Zakłady Ceramiki Stołowej Lubiana SA), przemysł przetwórczy i rolno-spożywczy. Dużym pracodawcą jest też Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie, jak również sektor usługowy i administracja publiczna w lokalnym ośrodku gospodarczym i administracyjnym, jakim jest Miasto Kościerzyna. 97 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 7.1.2. Struktura rodzajowa gospodarki Zestawienie podmiotów gospodarki narodowej z podziałem na sekcje PKD przedstawia tabela 31. Tabela 31. Podmioty gospodarki narodowej według wybranych sekcji PKD (31.12.2008) Udział % Na 10000 ludności Produkcja przemysłowa Budownictwo Handel … naprawy … Hotele i gastron omia Produkcja przemysłowa Budownictwo Handel … naprawy … Hotele i gastron omia Limanowski Kartuski Brzozowski Gorlicki Obornicki 9,4 13,7 11,2 11,1 14,5 23,2 22,6 21,8 21,2 21,1 25,4 23,9 25,4 22,6 27,6 2,6 2,8 1,6 2,4 2,0 5,6 11,4 5,7 6,6 15,4 13,9 18,7 11,2 12,6 22,4 15,2 19,8 13,0 13,5 29,3 1,6 2,3 0,8 1,4 2,1 Kościerski Pyrzycki Kamieński Podregiony: - z obszarami metropolitalnym i - inne lepiej rozwinięte 12,9 11,9 5,3 20,5 19,6 12,8 22,2 23,5 26,1 3,2 2,3 18,4 9,3 11,1 7,6 14,8 18,3 18,5 16,1 21,9 37,7 2,3 2,2 26,5 11,7 13,5 31,3 3,5 11,6 13,4 31,0 3,5 10,7 12,5 30,6 3,8 8,7 10,2 25,0 3,1 - peryfereryjne Ogółem powiaty porównywalne 10,2 12,3 31,3 3,4 8,2 9,9 25,1 2,7 10,6 12,7 31,3 3,5 9,0 10,7 26,3 2,9 Powiat Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Największy udział % mają, podobnie jak we wszystkich porównywanych zbiorów powiatów, firmy działające w sekcji G (handel … i naprawy …). W powiecie kościerskim udział ten jest jednak wyjątkowo niski, wynosi 22%, podczas gdy we wszystkich zbiorach średnio 31%. Natomiast w powiecie kościerskim niewiele niższy niż w handlu jest udział firm budowlanych – 20,5%. Jest to wyjątkowo dużo wobec średniej 12,7 dla wszystkich powiatów porównywalnych. Pod tym względem powiat kościerski zajmuje 6. miejsce w kraju. Pod względem liczby firm budowlanych na 1000 ludności jest to już miejsce dalsze, ale wciąż dość wysokie – 24. na 270 powiatów porównywalnych. W produkcji przemysłowej udział % jest wyraźnie wyższy niż średnie dla wszystkich porównywanych zbiorów powiatów, wskaźnik na 1000 ludności – nieznacznie niższy. 98 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Strukturę podmiotów gospodarki narodowej w powiecie według rodzaju działalności można ocenić jako korzystną. Zaznacza się specjalizacja w działalności budowlanej, dla której rynek w obszarze metropolitalnym można uznać za stabilny, wobec dużej popularności budownictwa jednorodzinnego w gminach podmiejskich. Ponadto jako stały można uznać popyt na remonty (również bazy turystycznej). Udział firm handlowych jest wyraźnie niższy, niż w powiatach porównywanych, a właśnie w handlu można spodziewać się zagrożeń dla małych firm ze strony dużych sieci, które rozpoczęły ekspansję do miast średnich. Bardziej właściwym miernikiem struktury gospodarczej, niż liczebności firm, byłaby struktura liczby pracujących według sekcji PKD, ewentualnie według dużych sektorów gospodarczych. Niestety, brak jest informacji o całkowitej liczbie pracujących, ponieważ GUS nie obejmuje sprawozdawczością na ten temat małych firm o liczbie pracujących do 9 osób. Uznano za niezasadne analizowanie struktury na podstawie dostępnych niepełnych danych, a tym bardziej porównywanie jej z innymi powiatami i większymi agregatami, ponieważ informacje są nie tylko niepełne, ale niejednolite: podmioty publiczne wszystkie składają sprawozdania o liczbie pracujących, bez względu na swoją wielkość. Uznano natomiast za uzasadnione porównywanie wskaźników liczby pracujących w poszczególnych sektorach na 1000 ludności w wieku produkcyjnym. Podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 stanowią bowiem o sile danego segmentu. Mają więc wartość diagnostyczną w porównaniach. Tabela 32. Pracujący w wybranych sektorach na 1000 ludności w wieku produkcyjnym Na 1000 ludności w wieku produkcyjnym Jednostki Powiat kościerski Woj. pomorskie - podregiony peryferyjne Polska - podregiony peryferyjne sektor przemysłowy sektor usług rynkowych 114 138 115 nierynkowych 75 78 69 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Badany wskaźnik dla powiatu kościerskiego dotyczący sektora przemysłowego (przemysł i budownictwo) jest na poziomie średniej podregionów peryferyjnych kraju (średnią dla analogicznych powiatów woj. pomorskiego zawyża powiat kwidzyński ze wskaźnikiem 230 i tczewski – 182). Najlepiej wypada powiat pod względem usług nierynkowych, w czym znaczący udział ma Szpital Specjalistyczny. 90 76 75 99 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 100 Wykres 4. Pracujący w sektorze przemysłowym na 1000 ludności w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych). 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Powiat kościerski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Wykres 5. Pracujący w usług rynkowych na 1000 ludności w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych). 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Powiat kościerski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 101 Wykres 6. Pracujący w sektorze usług nierynkowych na 1000 ludności w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych). 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Powiat kościerski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Dane w ujęciu dynamicznym (na wykresie), dotyczące sektora przemysłowego pozwalają zauważyć zarówno okres koniunktury w latach 2005-2007, jak i wpływ kryzysu globalnego w r. 2008. 7.2. Podmioty gospodarki narodowej w Powiecie Kościerskim Dane dotyczące sektora gospodarczego w statystyce publicznej, dostępne na poziomie gmin. są dość ograniczone. W analizie podjęto próbę określenia liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (zwanych w skrócie firmami). W wyliczeniach stosowano pewne uproszczenia ze względu na dostępność danych. GUS nie publikuje wszystkich typów podmiotów, używając sformułowania „w tym”. Dane o liczbie podmiotów gospodarczych w gminach powiatu podane są w tabeli 17. Kolumna „Inne w sektorze prywatnym, w tym spółki cywilne” zawiera zbiór podmiotów sektora prywatnego, nie wyszczególnionych wg typów. Zaliczono je wszystkie do podmiotów gospodarczych, co jest pewnym uproszczeniem. Z nielicznych dokładnych publikacji statystycznych dla innych obszarów wiadomo, że największy udział w zbiorze podmiotów zawartych w kolumnie 7 mają spółki cywilne. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 102 Spółki te, choć nie mają osobowości prawnej, mają REGON i uwzględniane są w statystyce GUS jako odrębny typ podmiotów gospodarczych, natomiast w rejestrach gmin każdy wspólnik zarejestrowany jest jako osoba fizyczna. Tabela 33. Podmioty gospodarki narodowej w gminach Powiatu Kościerskiego (stan na 31.12.2008) Podmioty gospodarcze Jednostka terytorialna Ogółem Spółki handlowe Osoby fizyczne Spółdzielnie bez mieszkaniowych Ogółem Inne w sektorze prywatnym, w tym s.c. Inne podmioty Powiat kościerski 4 901 4 518 173 3 955 29 361 383 Miasto Kościerzyna 2 204 2 055 98 1 750 12 195 149 Dziemiany 261 238 8 211 3 16 23 Karsin 321 286 8 256 2 20 35 Kościerzyna 931 873 32 802 1 38 58 Liniewo 264 237 7 212 2 16 27 Lipusz 215 193 7 178 2 6 22 Nowa Karczma 335 301 8 256 4 33 34 Stara Kiszewa 370 333 5 290 3 35 37 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Największy jest udział osób fizycznych, stanowiących łącznie ponad 80% ogółu podmiotów gospodarki narodowej. Są to przeważnie mikroprzedsiębiorstwa. Wykres 13 przedstawia udział poszczególnych gmin w liczbie podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w Powiecie Kościerskim. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 103 Wykres 7. Rozmieszczenie % podmiotów gospodarki narodowej w gminach Powiatu Kościerskiego (stan na 31.XII.2008) Nowa Karczma Lipusz 7% 4% Stara Kiszewa 8% Miasto Kościerzyna 45% Liniewo 5% Karsin 7% Kościerzyna 19% Dziemiany 5% Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Wykres 8 przedstawia liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w poszczególnych gminach Powiatu. Wykres 8. Liczna zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców (wg GUS, stan na 31.XII.2008). 959 723 671 630 536 583 619 524 578 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 104 Z zestawienia widać, że rozmieszczenie podmiotów nie jest równomierne. Największa liczba podmiotów (ponad 2 200 podmiotów) jest zarejestrowana w mieście Kościerzyna (45% liczby podmiotów. W gminie Kościerzyna zarejestrowanych jest dalsze 19% podmiotów. Łącznie te dwie gminy skupiają więc blisko 2/3 przedsiębiorczości w powiecie. Pozostałe gminy mają łącznie mniej podmiotów niż jest w mieście (ok. 1 700). Uwzględniając liczbę mieszkańców poszczególnych gmin, w przeliczeniu na każde 10 000 mieszkańców w powiecie średnio zarejestrowane są 723 podmioty. Więcej niż przeciętną wartość (959 podmiotów na 10 000 mieszkańców) odnotowuje się w mieście Kościerzyna, co potwierdza, że miasto to jest głównym ośrodkiem gospodarczym Powiatu. W pozostałych gminach wskaźnik ten jest porównywalny i nieco niższy od średniej powiatowej i wynosi od 524 w gminie Nowa Karczma do 671 w gminie Kościerzyna. Porównanie krajowe dla liczby podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców przedstawia tabela 34. Tabela 34 Podmioty gospodarki narodowej na 10 000 ludności – porównania krajowe, w tym w powiatach z maksymalnym i minimalnym wskaźnikiem (31.12.2008) W tym o liczbie pracujących Wyszczególnienie Ogółem 10 - 49 Powiat kościerski 723 Podregion starogardzki 847 Podregiony peryferyjne Polski 826 Udział % wskaźników powiatu kościerskiego we wskaźnikach dla obszaru peryferyjnego 88 Polski Powiaty ze wskaźnikami maksymalnymi i minimalnymi: Wolsztyński 1093 Kępiński 926 Świebodziński 1003 Moniecki 515 Łosicki 647 Przysuski 715 50 - 249 250 i więcej 39 37 35 5,2 6,7 6,4 0,6 0,8 0,8 111 81 75 61 56 39 20 30 24 11,7 13,2 7,0 2,8 1,9 3,2 0,9 1,3 1,8 0,5 0,6 0,0 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 105 Wskaźniki powiatu kościerskiego tylko dla podmiotów w przedziale 10-49 pracujących są wyższe o 5% od średniej dla podregionu starogardzkiego i wyższe o 11% od średniej dla podregionów peryferyjnych kraju. Dla podmiotów w przedziale 50-249 pracujących wskaźniki pow. kościerskiego stanowią 81% średniej podregionów peryferyjnych kraju, dla podmiotów większych – tylko 75% wymienionej średniej. Pod względem wskaźnika dla firm w przedziale 10-49 pracujących powiat kościerski zajmuje 60 miejsce na 213 powiatów podregionów peryferyjnych. Pod względem pozostałych wskaźników są to miejsca w drugiej połowie listy. Wskaźniki maksymalne i minimalne w zbiorze wszystkich powiatów w podregionach peryferyjnych kraju pozwalają stwierdzić dystans do powiatów najlepszych, jak też przewagę nad najsłabszymi. Analogiczne porównanie z powiatami województwa pomorskiego przedstawia tabela 35. Tabela 35. Podmioty gospodarki narodowej na 10 000 ludności – porównanie powiatów ziemskich woj. pomorskiego – (31.12.2008, posortowane wg wskaźnika dla przedziału 250 i więcej) W tym o liczbie pracujących Powiat Ogółem 10 - 49 POMORSKIE ogółem Powiat lęborski Powiat chojnicki Powiat tczewski Powiat człuchowski Powiat malborski Powiat kwidzyński Powiat słupski Powiat wejherowski Powiat starogardzki Powiat kościerski Powiat sztumski Powiat bytowski Powiat kartuski Powiat pucki Powiat gdański Powiat nowodworski 1084 1282 820 844 916 929 917 895 913 854 723 772 786 828 1183 1067 1062 44 38 40 35 34 39 37 35 36 36 39 44 38 43 42 48 39 50 - 249 250 i więcej 8,3 8,9 7,5 7,2 8,5 7,2 8,2 6,1 6,9 6,1 5,2 6,5 7,0 6,0 7,2 7,0 5,1 1,2 1,3 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 0,9 0,7 0,7 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,2 0,0 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W województwie pomorskim wskaźnik dla podmiotów w przedziale 10-49 pracujących stawia powiat kościerski na miejscu 7. wśród powiatów porównywalnych, dla przedziału 250 i więcej – na miejscu 10., dla przedziału 50-249 na miejscu 15., czyli 2 od końca. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 106 Przedsiębiorczość mierzona jest najczęściej przez wskaźnik liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1 000 ludności. Za bardziej właściwe uznano odnoszenie liczby tych osób (ich firm) do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Wynik przedstawiają poniższa tabela i wykresy. Tabela 36. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności w wieku produkcyjnym (31.12.2008) Wyszczególnienie Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat Kościerski Udział pow. kościerskiego w średniej dla obszarów peryferyjnych 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 120 123 127 130 128 128 127 127 130 111 113 117 120 119 119 117 119 122 93 96 99 100 98 96 96 97 98 92 87 95 86 98 85 100 87 97 81 97 82 97 83 97 88 99 93 0,9 5 0,9 0 0,8 7 0,8 7 0,8 3 0,8 4 0,8 6 0,9 0 0,9 4 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Wykres 9. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności w wieku produkcyjnym – porównanie krajowe 140 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat kościerski Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 107 Wykres 10. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności w wieku produkcyjnym – porównanie wojewódzkie 250 200 150 100 50 0 19951996199719981999200020012002200320042005200620072008 Powiat kartuski Powiat pucki Powiat bytowski Powiat nowodworski Powiat wejherowski Powiat chojnicki Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W tabeli i wykresach. ujęto też lata wcześniejsze, aby próbować odpowiedzieć na pytanie, czy tak mierzona przedsiębiorczość wciąż rośnie, czy nastąpiło już nasycenie, przynajmniej w niektórych powiatach. Na to pytanie jednoznacznie odpowiedzieć jest trudno. Najwyższa dynamika zjawiska na początku lat 90-tych i jeszcze wysoka w ich połowie wynikała stąd, że start następował z bardzo niskiego poziomu. Oczywisty jest zatem stopniowy spadek tempa. Spadek wskaźnika między rokiem 2003 a 2004 na wykresach dla całego kraju wynika zapewne z obniżenia tempa wzrostu gospodarki krajowej, a nie z nasycenia, gdyż potem ma miejsce niewielki wzrost. Bardzo niska dynamika wzrostu, zwłaszcza w powiatach peryferyjnych, mimo dobrej koniunktury w latach 2006-2007, świadczyć może o tym, że nasycenie tego typu firmami jest bliskie. Oczywiste jest bowiem, iż taka granica istnieje, choć w różnych jednostkach na różnym poziomie. Wykres wskazuje, że jest to ok. 100 podmiotów osób fizycznych na 1000 ludności w wieku produkcyjnym średnio w powiecie ziemskim poza obszarem metropolitalnym. Wskaźnik dla Kościerzyny był niedawno wyraźnie niższy od średniego dla powiatów peryferyjnych (tym bardziej w porównaniu z powiatami podregionów lepiej rozwiniętych), a tendencja spadkowa zaczęła się już od roku 2000 (ze wzrostem w r. 2003). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 108 Od 2004 r. tempo wzrostu wskaźnika jest wyższe, niż średnie dla powiatów peryferyjnych i, gdyby nie kryzys, jeszcze nie uwidoczniony na wykresie, mogło by nastąpić osiągnięcie wskaźnika średniego tej grupy powiatów. Analizowany wskaźnik powiatu kościerskiego należy do najniższych w województwie pomorskim. Niższy jest jedynie w pow. sztumskim, a zbliżony – w stagnującym powicie bytowskim. Wyraźnie wyższe wskaźniki są w powiatach nadmorskich, co powodowane jest bardzo dużą liczbę osób zarejestrowanych w sekcji hotele i restauracje, świadczących usługi głównie w sezonie. Jedną z przyczyn niskiej wartości omawianego wskaźnika może być niski poziom urbanizacji powiatu: brak miast, poza Kościerzyną, której udział stanowi 34% ludności powiatu. Dlatego trudno jest prognozować, czy i w jakim stopniu wskaźnik może jeszcze wzrosnąć, zbliżając się do wskaźników w innych powiatach, czy też jest on bliski poziomu nasycenia. Trzeba tu jednak wyraźnie podkreślić, że o sile gospodarczej powiatu, a zwłaszcza o zdolności do tworzenie nowych miejsc pracy, nie decyduje omawiany wskaźnik i sama liczba firm, w większości 1-2 osobowych, lecz liczba i siła firm większych. Bardziej reprezentatywne są dla nich dane o spółkach handlowych. Są one różnej wielkości, ale nie ma tak dużego udziału podmiotów bardzo małych, jak w zbiorze osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Porównanie liczby spółek handlowych w odniesieniu do danych krajowych przedstawia wykres 11. Wykres 11. Spółki handlowe na 1000 ludności w wieku produkcyjnym – porównanie Powiatu Kościerskiego z danymi krajowymi 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat kościerski * Do 2000 r. spółki prawa handlowego Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 109 Tabela 37. Spółki handlowe na 1000 ludności w wieku produkcyjnym – porównanie krajowe Wyszczególnienie Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat Kościerski 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 10,6 11,6 12,6 13,2 13,9 14,5 15,3 16,4 17,1 4,5 5,0 5,7 6,1 6,5 6,8 7,2 7,7 8,1 3,5 2,6 3,2 3,9 2,9 3,5 4,4 3,4 3,7 4,7 3,6 3,9 4,9 3,8 3,8 5,1 3,9 3,7 5,3 4,0 3,8 5,6 4,2 3,9 5,8 4,3 3,9 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Z punktu widzenia spółek handlowych sytuacja powiatu kościerskiego jest znacznie mniej korzystna, niż z punktu widzenia osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wskaźnik liczby spółek handlowych na 1000 ludności w wieku produkcyjnym w pow. kościerskim do 2004 r. był wyższy, niż średnia dla powiatów obszarów peryferyjnych i wrósł w latach 1995-2003 o 162%, po czym nastąpił niewielki spadek, a od 2005 r. niewielki wzrost. Wskaźnik średni dla powyższego. zbioru powiatów cały czas rośnie, choć w tempie znacznie niższym, niż w podregionach lepiej rozwiniętych, a zwłaszcza w obszarach metropolitalnych i w powiatach grodzkich. Ww. spadek spowodował, że powiat w ostatnich latach zajmuje pod względem analizowanego wskaźnika ostatnie miejsce w woj. pomorskim. Podobne wskaźniki (lecz na 1000 ludności ogółem) przeanalizowano dla miasta Kościerzyny, zestawiając je z porównywalnymi innymi miastami – stolicami powiatów ziemskich województwa pomorskiego (z wyjątkiem Słupska). oraz dla gmin wiejskich powiatu, porównując je z obszarami wiejskimi województwa i kraju. Tabela 38. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności – porównania wojewódzkie (31.12.2008) Wyszczególnienie Kościerzyna Miasta powiatowe Gminy wiejskie powiatu POMORSKIE - wieś 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 69 78 41 49 71 82 43 52 67 80 40 50 69 80 41 51 68 81 43 53 71 82 46 55 76 85 49 58 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 110 Tabela 39. Spółki handlowe w mieście i na wsi – porównania wojewódzkie (31.12.2008) Wyszczególnienie Kościerzyna Miasta powiatowe Gminy wiejskie powiatu POMORSKIE - wieś 2002 2003 2004 3,8 4,5 1,3 2,3 4,0 4,7 1,4 2,5 4,0 4,8 1,4 2,7 2005 3,8 5,0 1,5 2,8 2006 2007 2008 3,9 5,2 1,6 2,9 4,0 5,4 1,7 3,1 4,0 5,6 1,7 3,2 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Oba wskaźniki na 1000 ludności: osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i spółek handlowych – stawiają Kościerzynę na 4. miejscu od końca (wskaźniki na poziomie odpowiednio 90 i 70% udziału we wskaźniku średnim dla miast powiatowych). Znacznie gorzej wypadają wskaźniki spółek handlowych dla gmin wiejskich powiatu – tylko 50% wskaźnika średniego dla wsi województwa. Analiza wskaźników w ujęciu dynamicznym pozwala stwierdzić, że przyczyną bliskiego stagnacji wskaźnika spółek na 1000 ludności dla całego powiatu był spadek tego wskaźnika w mieście w latach 2003-2005 i stagnacja w gminach wiejskich w 2008 r. 7.3. Struktura zatrudnienia i bezrobocie 7.3.1. Zatrudnienie w Powiecie Kościerskim Struktura zatrudnienia w sektorze publicznym i prywatnym oraz według sektorów gospodarki (w przemyśle i usługach) oraz liczba osób pozostających bez pracy jest w gminach powiatu bardzo zróżnicowana. Przedstawia ją tabela 40 oraz wykres 12. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 111 Tabela 40. Liczba zatrudnionych w gminach powiatu według sektorów (według GUS za rok 2008) Jednostka administracyjna Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym Zatrudnienie w gospodarce według sektora Liczba pracujących wg GUS W tym w sektorze publicznym W tym w sektorze prywatnym W tym w przemyśle W tym w usługach Powiat Kościerski 42 477 11 938 4 696 7 242 4 852 6 903 Miasto Kościerzyna 14 676 6 480 3271 3 209 1 520 4 935 Dziemiany 2 597 544 149 395 344 184 Karsin 3 591 694 244 450 305 382 Kościerzyna 8 713 2 820 310 2 510 2 205 559 Liniewo 2 877 263 131 132 99 155 Lipusz 2 132 324 142 182 85 200 Nowa Karczma 3 897 448 212 236 187 244 Stara Kiszewa 3 994 365 237 128 107 244 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane GUS i PUP w Kościerzynie Analizując powyższe dane, należy zwrócić uwagę na znaczne rozbieżności w statystykach dotyczących liczby osób pracujących, które są omówione w rozdziale 5. Wykres 12. Udział zatrudnienia w sektorze prywatnym i publicznym w gminach Powiatu Kościerskiego (w %, na podstawie danych GUS z 2008 r.) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Pracujący w sektorze publicznym Pracujący w sektorze prywatnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Około 1/3 (36%) pracujących w powiecie jest zatrudnionych w sektorze publicznym, a 2/3 (64%) w sektorze prywatnym. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 112 Wyższa od przeciętnej jest liczba osób zatrudnionych w sektorze publicznym m.in. w mieście Kościerzyna (z uwagi na obecność tam m. in. dużego pracodawcy publicznego jakim jest Szpital Specjalistyczny) i gminie Lipusz (po 50%) oraz gminie Dziemiany (aż 65% ogółu zatrudnionych). Niski odsetek pracujących w sektorze publicznym jest w gminie Kościerzyna (jedynie 11%) z uwagi na obecność dużego pracodawcy prywatnego – Zakładów Ceramiki Stołowej Lubiana SA., jak również w gminie Dziemiany (27%). W pozostałych gminach współczynnik ten wynosi od 35 do 47%. Według statystyk GUS w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie pracuje znikoma liczba osób (1,5% ogółu zatrudnionych), jedynie w gminie Lipusz 12% (siedziba nadleśnictwa). Ma to związek z formułą prowadzenia statystyk, która nie uwzględnia w tej liczbie gospodarstw indywidualnych. W sektorze usług pracuje w powiecie przeciętnie 62%, a w przemyśle 36%. W sektorze usług dominują wszystkim usługi budowlane, turystyczne i handel. W mieście Kościerzyna w usługach zatrudnionych jest najwięcej, bo aż 76% ogółu zatrudnionych. Najmniej, bo 20% w gminie Kościerzyna, co również związane jest ze zlokalizowaniem na jej terenie zakładu produkcyjnego ceramiki w Lubianie. Również niewysoki wskaźnik jest w gminie Dziemiany, bo 34%. W pozostałych gminach odsetek ten wynosi od 54 do 67%. Wykres 13 przedstawia strukturę zatrudnionych w poszczególnych gminach w podziale na produkcję i usługi. Wykres 13. Udział zatrudnienia w usługach i produkcji w gminach Powiatu Kościerskiego (w %, na podstawie danych GUS z 2008 r.) 80% 60% 40% 20% 0% Pracujący w przemyśle Pracujący w usługach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 113 Jak już wspominano, z powodu niedostatków systemu sprawozdawczości statystycznej brak jest informacji o całkowitej liczbie pracujących. Najwięcej danych jest dla 2002 r. (dane o liczbie aktywnych zawodowo z Narodowego Spisu Powszechnego) oraz dla 2006 r., (informacja o dojazdach do pracy w Banku Danych Regionalnych GUS). Jednak próby szacunków nie prowadzą do spójnych wyników, bowiem różnica między liczbą pracujących w powiecie Kościerskim oszacowaną wg zawodowo aktywnych i wyjazdów do pracy, a liczbą pracujących wg GUS wydaje się zbyt mała, znacznie mniejsza niż liczba firm, dla których nie podaje się liczby pracujących. Dlatego dla 2008 przeprowadzono różne szacunki, wychodząc od szacunków liczby zawodowo aktywnych bądź miejsc pracy. Tabela 41. Zawodowo aktywni i pracujący w powiecie 2002 Wyszczególnienie Zawodowo aktywni Bezrobotni Pracujący Saldo wjazdów do pracy Miejsca pracy (wyliczenia z innych danych) Miejsca pracy wg sprawozdań GUS Różnica między ww liczbami miejsc pracy czyli pracujący nie objęci statystyką Liczba podmiotów gosp. do 9 prac. (szacunki) Wyliczenia z danych: a) poniższych, b) powyższych c) 2006 2008 27,8 6,3 21,5 1,5 a,b) a) 19,0 10,0 24,0 5,1 18,9 1,5 b) 17,4 9,0 3,5 2,7 b) 4,1 14,7 c) 2008 23,3 3,3 b) 20,0 1,5 b) 18,5 16,2 26,8a) 3,3 a) 23,5 1.0 2,3b) 4,2 6,3a) 4,2 Wraz z pracującymi w rolnictwie indywidualnym Źródło: Szacunki i obliczenia własne w oparciu o szacunki PUP w Kościerzynie i Bank Danych Regionalnych GUS Tabela 42. Dojeżdżający do pracy (2006 r. ) Jednostka terytorialna Powiat kościerski Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa liczba osób wyjeżdżających do pracy liczba osób przyjeżdżających do pracy saldo przyjazdów i wyjazdów 4 690 1 337 495 257 1 059 293 388 428 433 3 206 1 423 a) 9 154 1 308 76 85 116 35 -1 484 86 -486 -103 249 -217 -303 -312 -398 a) Z informacji uzyskanych w PUP wynika, że aktualnie liczba ta jest znacznie wyższa niż podana w statystykach Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 22,5 16,2 a) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 114 PUP w Kościerzynie wyszacował liczbę pracujących w Powiecie Kościerskim na 20 tys. w połowie 2008 r. Na podstawie danych GUS dot. pracujących i liczby firm można przypuszczać że w końcu 2008 r. była to liczba ok. 21-22,5 tys. Liczba osób zawodowo aktywnych wynosiłaby wówczas 26,8 tys. Powyższa tabela podaje liczby dojeżdżających do pracy wg Banku Danych Regionalnych GUS za 2006 r. pochodzące z badania przeprowadzonego przez GUS na podstawie informacji pozyskanych z deklaracji PIT. Są to dane szacunkowe. Za zgodne z rzeczywistością należy uznać wyjazdy, natomiast przyjazdy mogą odbiegać od 19 rzeczywistych ze względu na podmioty wielozakładowe . 7.3.2. Bezrobocie: stan, dynamika i struktura Największa liczba bezrobotnych w powiecie i najwyższa stopa bezrobocia, podobnie jak w kraju, wystąpiły w końcu 2003 r. Od tego czasu miał miejsce systematyczny spadek, z wahaniami sezonowymi, co wskazują tabele i wykresy. Stopa bezrobocia w powiecie jest wyższa niż średnio w kraju i w województwie. Wśród 192 powiatów peryferyjnych powiat kościerski zajmował w końcu 2008 r. 99 miejsce. Tabela 43. Stopa bezrobocia – porównanie krajowe i wojewódzkie Jednostka terytorialna Powiat kościerski Woj. pomorskie POLSKA 2004 24,7 21,4 19,0 2005 23,7 19,2 17,6 2006 21,3 15,3 14,8 2007 16,3 10,7 11,2 2008 13,8 8,4 9,5 2009 16,5 12,0 11,9 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Tabela 44. Stopa bezrobocia Jednostka XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII terytorialna 2006 2007 2007 2007 2007 2008 2008 2008 2008 2009 2009 2009 2009 21,3 20,3 17,4 16,8 16,3 15,5 14,1 13,2 13,8 15,6 14,9 15,3 16,5 15,3 14,7 12,7 11,6 10,7 10,2 8,7 8,0 8,4 10,4 10,0 10,5 12,0 14,8 14,3 12,3 11,6 11,2 10,9 9,4 8,9 9,5 11,1 10,6 10,9 11,9 Powiat kościerski Woj. pomorskie Polska Źródło: Materiały PUP w Kościerzynie na podstawie danych PUP i GUS 19 Dla podmiotów, które wykazują jednostki lokalne w innych gminach, dojeżdżający zostali odpowiednio rozszacowani. Jednak nie wszystkie podmioty zatrudniające pracowników w innych gminach wykazują jednostki lokalne. Z tego powodu dane GUS nie zawierają znacząco większej liczby przyjeżdżających do Dziemian. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 115 Zmiana stopy bezrobocia w powiecie kościerskim następuje w sposób podobny, jak w województwie pomorskim i kraju. We wszystkich tych jednostkach minimum przypadło na III kwartał 2008 r. Podobnie rysują się wahania sezonowe. Poziom bezrobocia we wszystkich gminach Powiatu Kościerskiego jest porównywalny i zbliżony do średniej powiatowej, która w roku 2009 wynosił 15,3%, a na 31 stycznia 2010 roku wzrósł do 17,6%. Zestawienie liczby bezrobotnych oraz udziału w strukturze bezrobotnych kobiet i osób pozbawionych prawa do zasiłku przedstawia tabela 45. Tabela 45. Bezrobocie w gminach Powiatu Kościerskiego (stan na 31.01.2010) w tym kobiety Jednostka administracyjna ogółem Powiat Kościerski Miasto Kościerzyna Liczba Udział % w tym osoby bez prawa do zasiłku Ogółem Udział % 4 394 2 292 52,16% 3 601 81,95% 1 496 779 52,07% 1230 82,22% Dziemiany 255 158 61,96% 218 85,49% Karsin 447 226 50,56% 362 80,98% Kościerzyna 876 453 51,71% 711 81,16% Liniewo 291 145 49,83% 234 80,41% Lipusz 221 121 54,75% 180 81,45% Nowa Karczma Stara Kiszewa 397 411 210 177 52,90% 43,07% 334 332 84,13% 80,78% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Kościerzynie W powiecie występuje powszechna prawidłowość niewielkiej przewagi kobiet wśród bezrobotnych. Ich udział w poszczególnych gminach waha się od 52 % w mieście Kościerzyna do 62% w gminie Dziemiany. Wysoki (powyżej 80%) jest udział bezrobotnych bez prawa do zasiłku, najwyższy – 85% – w gminie Dziemiany, ale niewiele mniej w większości pozostałych gmin. Jeszcze wyższy jest udział bezrobotnych bez prawa do zasiłku wśród kobiet. Na przełomie lat 2009 i 2010 odnotowano w całym kraju, jak również w Powiecie Kościerskim, znaczny wzrost bezrobocia. Ma on charakter wieloczynnikowy, a głównymi składnikami są pogarszająca się koniunktura i spadek eksportu (efekt światowego kryzysu ekonomicznego) oraz czynniki sezonowe (długa zima, zastój w budownictwie). W wyniku splotu tych czynników bezrobocie w Powiecie wzrosło o 2,3%. Bezrobocie nie rosło jednak równomiernie we wszystkich gminach Powiatu. Tabela 46 przedstawia przyrost bezrobocia w okresie od 30 09 2009 do 31 01 2010 w poszczególnych gminach Powiatu. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 116 Tabela 46. Wzrost bezrobocia w okresie 09.2009-01.2010 w gminach Powiatu Kościerskiego Przyrost bezrobocia (w ciągu 4 miesięcy: 09.2009-01.2010) Jednostka administracyjna Przyrost bezrobocia ogółem osoby Powiat Kościerski % W tym kobiet osoby % W tym bez prawa do zasiłku osoby % 699 18,92% 252 12,35% 735 25,65% Dziemiany 35 15,91% 16 11,27% 42 23,86% Karsin 82 22,47% 33 17,10% 98 37,12% Miasto Kościerzyna 155 11,56% 55 7,60% 187 17,93% Kościerzyna 171 24,26% 65 16,75% 150 26,74% Liniewo 56 23,83% 12 9,02% 48 25,81% Lipusz 36 19,46% 6 5,22% 40 28,57% Nowa Karczma 84 26,84% 42 25,00% 101 43,35% Stara Kiszewa 80 24,17% 23 12,99% 69 26,24% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Kościerzynie Powyższe zestawienie pokazuje, że liczba bezrobotnych w powiecie wzrosła o 18% (tj. blisko 700 osób), z czego większość (blisko 2/3) to mężczyźni. Jednocześnie o 735 osób (25%) wzrosła liczba osób pozbawionych prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Najsilniej bezrobocie wzrosło w gminach Nowa Karczma, Karsin, Kościerzyna, Liniewo i Stara Kiszewa (ponad 20%). Najmniej w mieście Kościerzyna bo o niecałe 12%. Jednocześnie w gminie Nowa Karczma wzrosła aż o ponad 40% liczba bezrobotnych pozbawionych prawa do zasiłku, a w gminie Karsin współczynnik ten wynosi 27%. Niekorzystnym zjawiskiem jest duży udział wśród bezrobotnych ludzi młodych, do 25 roku życia. Udział ten w powiecie kościerskim jest wyraźnie wyższy, niż we wszystkich porównywanych agregatach (czyli w woj. pomorskim ogółem i w powiatach porównywalnych, a także niż w ogółem w kraju). Wytłumaczyć to można strukturą wieku powiatu – roczniki wkraczające w wiek produkcyjny są liczniejsze, niż średnio w zbiorach porównywanych. Ostatnio udział ten w powiecie wyraźnie wzrósł, z ok. 30% w końcu roku 2008 i w I kwartale roku 2009 do 32,5 % w końcu tego roku, z czego wynika, iż powodem wzrostu byli absolwenci szkół ponadgimnazjalnych wkraczający na rynek pracy, którzy pracy nie znaleźli. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 117 Niższy jest natomiast w powiecie kościerskim udział bezrobotnych w najstarszych wyróżnionych grupach wieku, to jest 45-54 oraz 55 i więcej lat. Ma to niewątpliwie związek z dużym odsetkiem ludności wiejskiej i zatrudnieniem tych osób w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których w powiecie jest blisko 5 000 (dane PODR za 2009 rok). Tabela 47. Bezrobotni w powiecie kościerskim wg wieku Wiek 18-24 W liczbach bezwzględnych 2008 2009 30.09 31.12 31.03 30.06 30.09 941 987 1144 1152 1280 Udział % 31.12 1311 2008 30.09 31.12 30,8 30,1 31.03 30,1 2009 30.06 30.09 32,1 34,6 31.12 32,5 25-34 868 920 1069 998 1005 1110 28,4 28,1 28,2 27,8 27,2 27,5 35-44 503 576 680 635 608 687 16,5 17,6 17,9 17,7 16,5 17,0 45-54 563 602 675 581 570 668 18,4 18,4 17,8 16,2 15,4 16,6 55 181 190 229 220 232 260 5,9 5,8 6,0 6,1 6,3 6,4 3 056 3 275 3 797 3 586 3 695 4 036 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 i więcej Ogółem Źródło: Materiały Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie Tabela 48. Struktura wieku bezrobotnych – porównania (31.12.2009) Wiek Powiat kościerski Województwo pomorskie Powiaty Ogółem porównywalne 25,0 23,3 Polska 18-24 32,5 25-34 27,5 27,2 27,9 28,9 35-44 17,0 18,5 18,4 18,3 45-54 16,6 21,3 21,5 21,4 6,4 8,0 8,9 8,9 100,0 100,0 100,0 100,0 55 i więcej Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 22,5 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 118 Wykres 12. Struktura wieku bezrobotnych – porównanie (stan na 31.12.2009) Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Największy udział wśród bezrobotnych mają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, najniższy – z wykształceniem wyższym. Liczba bezrobotnych w większości grup wykształcenia zmienia się podobnie, wykazując wahania sezonowe. Wyjątek stanowią bezrobotni z wykształceniem wyższym i średnim ogólnokształcącym, dla których liczebność rośnie bez wahań sezonowych. Przyczynę tego upatrywać należy we wkraczaniu na rynek pracy absolwentów. Szczególnie wyraźnie daje sie zauważyć wzrost liczby bezrobotnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym w II kwartale 2009 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 119 Tabela 49. Bezrobotni w powiecie kościerskim wg wykształcenia W liczbach bezwzględnych Wykształcenie Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej Ogółem 2008 Udział % 2009 2008 2009 30.09 31.12 31.03 30.06 30.09 31.12 30.09 31.12 31.03 30.06 30.09 31.12 132 136 145 146 163 178 4,3 4,2 3,8 4,1 4,4 4,4 824 863 974 835 868 914 27,0 26,4 25,7 23,3 23,5 22,7 296 279 304 498 521 493 9,7 8,5 8,0 13,9 14,1 12,2 1068 1179 1448 1283 1316 1462 34,9 36,0 38,1 35,8 35,6 36,2 736 818 926 824 827 989 24,1 25,0 24,4 23,0 22,4 24,5 3 056 3 275 3 797 3 586 3 695 4 036 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Materiały Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie Największy udział mają bezrobotni bez zawodu (co jest oczywiste), natomiast na drugim miejscu (a pierwszym wśród kobiet) plasują się sprzedawcy. Ta też grupa zawodowa dominuje wśród bezrobotnych powyżej 12 miesięcy (26% bezrobotnych sprzedawców to bezrobotni powyżej 12 miesięcy). Natomiast osoby bez zawodu dominują wśród bezrobotnych do 12 miesięcy od zakończenia nauki, co każe przypuszczać, iż są to absolwenci liceów ogólnokształcących (co piąty bezrobotny bez zawodu to bezrobotny do 12 miesięcy od zakończenia nauki). Kolejne grupy zawodowe bezrobotnych pod względem liczebności to w obu badanych okresach: stolarze i pokrewni, kucharze wraz z kucharzami małej gastronomii, ceramicy i pokrewne zawody. Bezrobotni powyżej 12 miesięcy stanowią ok. ¼ do 1/6 ogółu bezrobotnych w tych zawodach. W ostatnim kwartale 2009 r. liczba bezrobotnych wzrosła w większości zawodów od. Ok. 6% do prawie 30% (robotnik budowlany). O ok. 7% spadła liczba bezrobotnych stolarzy i pokrewnych zawodów oraz kelnerów i bufetowych, nie wzrosła liczba pracowników biurowych, piekarzy i masarzy. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 120 7.3.3. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Do bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza się m. in.: · Bezrobotnych do 25 roku życia; · Bezrobotnych powyżej 50 roku życia; · Długotrwale bezrobotnych; · Bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych; · Bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego; · Bezrobotnych bez wykształcenia średniego; · Kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka; · Samotnie wychowujących co najmniej 1 dziecko do 18 roku życia; · Niepełnosprawnych. Liczbę i udział osób bezrobotnych należących do tych kategorii ukazuje tabela 50. Tabela 50. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Ogółem Wyszczególnienie Do 25 roku życia Powyżej 50 roku życia Długotrwale Bez kwalifikacji zawodowych Bez doświadczenia zawodowego Bez wykształcenia średniego Samotnie wychowujących co najmniej 1 dziecko do 18 roku życia Którzy po odbyciu kary nie podjęli zatrudnienia Niepełnosprawni Mężczyźni Kobiety liczba udział % liczba udział % liczba udział % 1 311 614 1 554 1 158 834 2 451 32,5 15,2 38,5 28,7 20,7 60,7 604 371 504 513 321 1332 31,9 19,6 26,6 27,1 17,0 70,4 707 243 1050 645 513 1119 33,0 11,3 49,0 30,1 23,9 52,2 265 6,6 31 1,6 234 10,9 49 1,2 47 2,5 2 0,1 145 3,6 66 3,5 79 3,7 Źródło: Dane PUP w Kościerzynie i obliczenia własne Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy stanowią dużą grupę bezrobotnych, mimo że niektóre tytuły zaliczenia do tej grupy dotyczą częściowo tych samych osób. Najliczniejszą podgrupę stanowią bezrobotni bez wykształcenia średniego (60,7%), kolejno: długotrwale bezrobotni i osoby do 25 roku życia. Istotą szczególnej sytuacji jest jednak to, że wszyscy powinni być tu traktowani z jednakowa uwagą, w tym samotnie wychowujący co najmniej 1 dziecko do 18 roku życia (aż 265 osób), niepełnosprawni (145 osób), jak i osoby, które po odbyciu kary nie podjęły zatrudnienia (49 osób, mimo iż to tylko 1,2%). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 121 7.4. Popyt na pracę Badanie przeprowadzone w 2007 oraz 2009 roku na zlecenie PUP w Kościerzynie wskazuje, że im większa firma, tym więcej nowych pracowników zatrudniła i zamierza zatrudnić. Tabela 51. Zależność wzrostu zatrudnienia od wielkości firmy Udział % firm, które Wielkość firmy wg liczby pracujących Powyżej 249 50-249 10 -49 4–9 do 3 zwolniły pracowników 2007 r. 0,0 10,5 18,5 17,6 1 2009 r. 40,0 45,5 21,4 15,5 8,5 Udział % firm, które zamierzają: zatrudniły pracowników 2007 r. 67 68 35 32 1 2009 r. 60,0 38,6 32,4 19,6 5,6 zatrudnić nowych pracowników w ramach rotacji stworzyć nowe stanowiska pracy 2007 r. 33 19 14 9 2 2007 r. 67 51 48 37 22 2009 r. 0,0 6,8 0,0 1,3 0,0 2009 r. 20,0 18,2 22,1 21,6 11,4 Źródła: Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie kościerskim. Badanie wśród pracodawców. Raport z badań, Agencja Komunikacji Marketingowej „Interactive”, Kraków 2007; Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie kościerskim. Badanie w prywatnych przedsiębiorstwach funkcjonujących na terenie powiatu kościerskiego. Raport z badań. Agencja Komunikacji Marketingowej „Interactive”, Kraków 2009 Według ww. badań powody zatrudniania nowych pracowników były następujące: · Zwolnienie etatu – w 2007 r. 33 %, w 2009 r. 61%; · Zwiększenie popytu na produkty – w 2007 r. 30%, w 2009 r. 24%; · Rozszerzenie działalności – w 2007 r. 20%, w 2009 r. 21%. W roku kryzysowym 2009, w porównaniu z r. 2007, znacznie większy był udział firm, które zwalniały pracowników, największy w – firmach średnich i dużych. Największy też wśród nich był udział firm, które zatrudniły pracowników. Plany zatrudnienia nie są już tak zróżnicowane w zależności od wielkości firmy, choć były w r. 2007. Najmniej ruchów kadrowych było i jest planowanych w obu okresach w firmach najmniejszych. Ogólna prawidłowość, że szansa na nowe miejsca pracy jest większa w firmach większych niż bardzo małych jest jednak oczywista i łatwa do udowodnienia i bez badań w oparciu o proste zależności arytmetyczne. Aby firma dwuosobowa zatrudniła jednego pracownika, skala jej działalności musiałaby wzrosnąć o ok.50%, a w przypadku firmy jednoosobowej – o ok. 100%. Są to dynamiki STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 122 wzrostu osiągalne rzadko, choć oczywiście zdarzające się, gdyż inaczej wzrost firm nie byłby w ogóle możliwy. Prawdopodobnie mają miejsce rozwiązania pośrednie: zatrudnianie na część etatu, na umowę-zlecenie, a także zatrudnianie nielegalne (tzw. szara strefa). Do głównych barier wzrostu zatrudnienia w najmniejszych firmach, poza omawianą tu oczywistą zależnością arytmetyczną, należy wskazana już wcześniej bariera popytu w sektorze endogenicznym (tzn. popytu opartego o siłę nabywczą rynku wewnątrz Powiatu Kościerskiego), w którym działa większość najmniejszych firm, co będzie przedmiotem omówienia w dalszym punkcie. Gdyby sprawdziły się deklarowane w badaniach liczby co do przyjęć pracowników, w ciągu roku przybyłoby ok. 4% nowych miejsc pracy w stosunku do stanu z końca 2009 r. (4,7% przyjęć na nowo utworzone stanowiska pracy – 0,7% zwolnień, dodatkowo przyjęcia w ramach rotacji 0,2%). 7.5. Możliwości rozwoju gospodarczego Powiatu Kościerskiego pod kątem poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy Z punktu widzenia rynku pracy kluczowe znaczenie ma odpowiedź na pytanie, jakie są możliwości rozwoju gospodarczego powiatu wynikające z jego zasobów i uwarunkowań otoczenia. Na zasoby obszaru składają się zasoby przyrodnicze, techniczne (zagospodarowanie) i społeczne (kwalifikacje, kompetencje, postawy i motywacje ludzi), ale również instytucjonalne (kompetencje firm, instytucji publicznych i innych). Kluczowe znaczenie ma tu potencjał firm i ich zdolność do rozwoju (w tym zwiększania skali działalności i zatrudnienia) poprzez umiejętność (kompetencje) wykorzystywania zmiennych konfiguracji czynników zewnętrznych i wiązania ich z wewnętrznymi. Dlatego analiza możliwości rozwoju powiatu uwzględnia nie tylko segmenty gospodarki, z ich kluczowym podziałem na sektor endogeniczny (usługi i niewielka produkcja na rynek lokalny) i egzogeniczny (produkcja i usługi na rynek zewnętrzny), ale i segmenty firm. Te zaś dla celu dalszych analiz dobrze jest dzielić na: · Firmy lokalne istniejące – różnej wielkości; · Firmy lokalne nowo tworzone; · Istniejące zakłady, oddziały, filie firm zewnętrznych; · Zlokalizowane w przyszłości inwestycje firm zewnętrznych. Motorem zmian są firmy, a głównymi czynnikami – ich potencjał i korzystna sytuacja rynkowa. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 123 Dla analizy tej sytuacji istotny jest podział działalności na sektory: egzogeniczne i endogeniczny. O ile rozwój tych pierwszych zależy od czynników zewnętrznych – bardzo zróżnicowanych, zmiennych, zależnych od trendów globalnych i od specyfiki danej branży (w tym fazy cyklu rozwoju produktów, konkurencji) – o tyle działalności endogeniczne mogą rozwijać się wszędzie, jeśli tylko wzrośnie popyt na ich produkty. Ten warunek stanowi główne ograniczenie w rozwoju tego sektora, bardzo istotne, gdyż w nim funkcjonuje większość lokalnych firm i w nim uruchamiana jest większość nowych firm. Można przypuszczać, że 20 lat gospodarki rynkowej spowodowało, iż popyt na usługi endogeniczne jest w miarę zaspokojony. Uruchomienie działalności w tym sektorze wymaga zatem znalezienia niszy rynkowej, a przede wszystkim – wzrostu siły nabywczej ludności lub wzrostu popytu ze strony firm i instytucji. Przypuszcza się bowiem, iż na obszarze powiatu oszczędności możliwe do uruchomienia na zakup nowych usług są niewielkie. Wzrost popytu endogenicznego mogą teoretycznie tworzyć: · Rozwój usług w sektorze publicznym skutkujący wzrostem zatrudnienia i popytu na niektóre usługi komercyjne (nie ma podstaw, by spodziewać się tego na obszarze powiatu w najbliższych latach); · Wzrost realnych płac w sferze budżetowej oraz rent i emerytur (następuje w tempie na tyle wolnym, że może być pominięte); · Wzrost dochodów pracowników i liczby pracujących oraz wzrost popytu na usługi lokalne ze strony firm – jako czynniki główne. Wzrost, o który mowa w ostatnim punkcie, może nastąpić przede wszystkim w sektorze egzogenicznym. Trudno jest o taki wzrost sam z siebie w sektorze endogenicznym. Teoretycznie jest to możliwe w oparciu o wzrost wydajności pracy – taki i na tyle powszechny, że uwolnione zasoby pracy znajdą zatrudnienie w innym segmencie sektora endogenicznego, np. w nowo powstałych nowych usługach. Wzrost na tej zasadzie może odbywać się jako powolny proces w długim okresie i trudno uznać go za sposób aktywizacji obszarów peryferyjnych. Do rozpatrzenia jest rola, jaką w aktywizacji obszarów peryferyjnych odegrać może restrukturyzacja rolnictwa, która w powiecie, podobnie jak w całej Polsce, wymaga przede wszystkim zwiększania wielkości gospodarstw oraz ich modernizacji organizacyjnej i technicznej. Powodować to będzie spadek liczby pracujących w gospodarstwach, a wzrost – w usługach na rzecz rolnictwa. Są to jednak w coraz większym stopniu usługi specjalistyczne zlokalizowane w stosunkowo nielicznych wsiach i miastach, a obsługujących szersze obszary. Opisany proces to raczej restrukturyzacja niż aktywizacja, zmiana profilu zatrudnienia i wzrost ruchliwości – STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 124 praca nie w każdej wsi, dojazdy do pracy w obsłudze rolnictwa i dojazdy usługodawców do gospodarstw rolnych. Im większe gospodarstwa, tym w większym stopniu korzystać będą z obsługi ponadlokalnej (dostawy dużych partii surowców rolnych do dużych i nieraz odległych zakładów przetwórczych, naprawa i konserwacja maszyn i urządzeń przez serwisy fabryczne). Ogólnie: aktywizujący charakter restrukturyzacji rolnictwa przejawiać się będzie we wzroście efektywności, a więc i wzroście dochodów, zwiększającym popyt endogeniczny, a także w rozwoju ogólnocywilizacyjnym. Przejściowo silniej będzie dodatkowo aktywizował sam proces modernizacji wsi i rolnictwa, m. in. przez wzrost zatrudnienia przy rozbudowie obiektów gospodarczych, modernizacji dróg i rozbudowie infrastruktury, w dużym stopniu dzięki środom unijnym. Proces ten może być nawet długotrwały, lecz im dłuższy, tym siła aktywizująca mniejsza. Z powyższego wynika, że pierwszy impuls aktywizujący może dać głównie rozwój działalności egzogenicznych. Może on być dziełem firm lokalnych albo zewnętrznych, pożądanych zwłaszcza w sytuacji słabości lokalnych firm, co w dużym stopniu dotyczy powiatu kościerskiego. Pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych wymaga oferowania im atrakcyjnych warunków, konkurencyjnych wobec innych ofert. Warto przeanalizować uwarunkowania każdego z tych wariantów w podziale na sektor działalności – przeważająco (albo wyłącznie) endogeniczny lub egzogeniczny. Jeśli ten ostatni miałby zainicjować rozwój, to w znikomym stopniu mogło by to być dziełem nowo tworzonych firm, gdyż podejmują one działalność głównie w sektorze endogenicznym. Spośród najczęściej podejmowanych rodzajów działalności tylko budownictwo może mieć charakter egzogeniczny poprzez świadczenie usług w zasięgu szerszym niż lokalny, np. na rynku trójmiejskim. Wydaje się, że nowym przedsiębiorcom może być trudno pokonać barierę wejścia i wygrać w konkurencji z doświadczonymi już przedsiębiorcami nie tylko na szerokim rynku, ale i na rynku lokalnym. To, że nieraz wygrywają, jest przejawem rozwoju jakościowego: lepsze firmy wypierają gorsze. Ten ciągły proces nie zawsze daje efekty ilościowe w postaci przyrostu miejsc pracy. Tworzeniu firm towarzyszą likwidacje innych bądź spadki zatrudnienia. Na niektórych obszarach nastąpiło już zapewne nasycenie. W świetle powyższego można mieć wątpliwości, czy nie nadmierną wagę przywiązuje się do samego tworzenia firm i ułatwień ku temu. Tym bardziej – tworzenia firm przez bezrobotnych jako sposobu ograniczania bezrobocia. W 2008 r. 9%, a w przez 9 miesięcy 2009 5% bezrobotnych dokonało tego z wykorzystaniem środków Funduszu STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 125 Pracy. Ma to na pewno walor socjalny, zwiększa też kapitał ludzki dzięki zdobywaniu doświadczeń, nie jest jednak głównym sposobem rozwiązywania problemu. Jedną z przyczyn bezrobocia jest niedostatek kwalifikacji lub kwalifikacje niezgodne z potrzebami rynku. Wydaje się mało prawdopodobne, by były bezrobotny o niskich kwalifikacjach lub braku umiejętności wypromowania siebie na rynku pracy potrafił przygotować i wypromować swój produkt. Są to jednak informacje tylko o rozpoczęciu działalności. Interesujące byłyby: badania dalszych losów tych firm po upływie roku i dłuższym oraz badania, czy utworzenie nowych firm nie zmniejszyło zatrudnienia w firmach istniejących, a także analiza rozkładu przestrzennego podejmowanych działalności, m. in. w podziale na miasto i wieś, w tym: wieś gminną lub inną. W podjętych działalnościach największy udział ma budownictswo (ok. 30%) i handel (ponad 25%). Tymczasem rosnąca koncentracja handlu czyni ten segment coraz trudniejszym i grozi spadkiem liczby pracujących, a zwłaszcza firm. Jeden z głównych problemów w omawianym temacie stanowi niedostatek w powiecie firm na tyle silnych, że skalą wzrostu lub liczebnością byłyby w stanie uruchomić mechanizm stałego, stabilnego rozwoju. Większość firm lokalnych to firmy tzw. Mikro (do 9 pracujących, z czego większość – 1 lub 2 pracujących), z których większość działa w sektorze endogenicznym. Zatrudnianie pracowników rośnie wraz z wielkością firmy, co już wykazano, powołując się na badania i zależności arytmetyczne. Warto pamiętać, ze małe firmy, które wraz ze średnimi powszechnie uważa się za „koło zamachowe” gospodarki, liczą do 50 pracujących, a średnie do 250. W świetle powyższego rysują się co najmniej dwa następujące kierunki polityki regionalnej na rzecz uruchamiania procesu aktywizacji obszarów peryferyjnych: · Wzmacnianie konkurencyjności lokalnego sektora egzogenicznego (czyli produkcji i usług na rynki zewnętrzne – ponadlokalne), w tym działania (w zakresie dopuszczonym przez prawo UE) na rzecz podnoszenia zdolności (kompetencji) i małych, i średnich firm, pobudzania innowacji, tworzenia sieci współpracy; w tym zaawansowanych form współpracy – tzw. klastrów. Pożądanym kierunkiem rozwoju jest przekształcanie się firm małych w średnie; · Tworzenie warunków dla pozyskania inwestycji z zewnątrz. Ze względu na podział kompetencji będzie to głównie wspieranie gmin w przygotowywaniu, w tym uzbrajaniu i promocji terenów inwestycyjnych. Dla tego kierunku działań ograniczeniem jest niedostatek korzystnych czynników. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 126 Przeanalizować należy też szansę Kościerzyny na rozwój w oparciu o usługi tzw. podregionalne, czyli takie, które są lub będą tylko w niektórych miastach powiatowych i obsługiwać będą sąsiednie powiaty w całości lub w części (np. szpital specjalistyczny, szkoły wyższe, centra kultury i sztuki, centra sportu i rekreacji, usługi komercyjne wyższego rzędu). W „Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego” ośrodki miejskie: Kościerzyna i Bytów określone zostały jako potencjalne ośrodki regionalne II rzędu, co oznacza, że mogą dysponować w przyszłości wielkością i potencjałem rozwojowym stosownym do tej rangi, „o ile dokonają integracji odpowiednio rozległych obszarów funkcjonalnych, poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej” (cytat z „Planu...”). Z tych dwóch wymienionych ośrodków należy rozpatrywać tylko jeden, gdyż ich obszary obsługi nakładałaby się, a ich zaludnienie jest małe nawet jak na jeden ośrodek. Liczba ludności w możliwym maksymalnym zasięgu obsługi przez Kościerzynę (przy rezygnacji z Bytowa jako ośrodka obsługi tej rangi) wyniosłaby ok. 130 tysięcy, co wydaje się za mało. Być może powstaną nieliczne pojedyncze usługi rangi podregionalnej, poza istniejącym już szpitalem. Należy jeszcze zwrócić uwagę na kierunek polityki trudny do oprzyrządowania w sposoby i instrumenty działania, ale pożądany nieraz – na rzecz utrwalania lokalizacji zakładów firm zewnętrznych. Możliwości rozwoju sektora endogenicznego będą rosły w miarę rosnącego popytu w sferze endogenicznej na usługi lokalne łącznie z budowlanymi. 7.6. Działania na rzecz rozwoju gospodarczego Spośród przedsięwzięć aktywizujących rozwój gospodarczy, możliwych do realizacji przez samorządy terytorialne wymienić należy: · Inwestycje infrastrukturalne, wspierające wzrost gospodarczy; · Działania w zakresie promocji gospodarczej i inwestycyjnej; · Tworzenie klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości poprzez system zachęt inwestycyjnych i zwolnień podatkowych; · Wsparcie na rzecz instytucji otoczenia biznesu; · Wsparcie rozwoju przedsięwzięć innowacyjnych; · Wsparcie na zakładanie działalności gospodarczej; · Szkolenia i pomoc dla nowych przedsiębiorców oraz promocję przedsiębiorczości. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 127 7.6.1. Wsparcie udzielane przez samorządy gminne Zestawienie wybranych narzędzi wspierania rozwoju gospodarczego, realizowanych przez gminy w Powiecie Kościerskim, przedstawia tabela 52. Tabela52. Wybrane narzędzia wsparcia rozwoju gospodarczego, stosowane przez gminy Powiatu Kościerskiego (2010) Lp. Gmina 1 Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany 3 Karsin 4 Kościerzyna Realizowane inwestycje wspierające rozwój gospodarczy Działania w zakresie promocji gospodarczej i wizerunku obszaru Stosowane środki prawne i zachęty dla inwestorów Zwolnienia z podatku od nieruchomości dla nowych inwestycji do 3 lat Zwolnienia z podatku od nieruchomości dla firm zatrudniających bezrobotnych Zwolnienia i ulgi podatkowe Ulgi na tworzenie nowych miejsc pracy Zwolnienie z podatku od nieruchomości dla firm tworzących nowe miejsca pracy Obniżanie podatków lokalnych Wsparcie na rzecz instytucji otoczenia biznesu BRAK BRAK Uzbrajanie terenów BRAK BRAK BRAK Budowa kanalizacji Kościerski Fundusz Poręczeń Kredytowych Liniewo Budowa kanalizacji Oferta inwestycyjna, wyznaczenie terenów pod inwestycje Spotkania przedsiębiorców z ARP oraz Centrum Transferu Technologicznego 6 Lipusz Budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągów Planowana budowa infrastruktury komunikacyjnej (sieć GSM) Ogłoszenia o sprzedaży gruntów pod działalność gospodarczą Reklama w prasie NIE 7 Nowa Karczma BRAK Zwolnienia związane z tworzeniem miejsc pracy Targi Rolno – Przemysłowe w Lubaniu 8 Stara Kiszewa BRAK BRAK BRAK 5 Budowa sieci kanalizacyjnej i wodociągów Opracowanie planów miejscowych Budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągów w miejscowościach Zamek Kiszewski i Chwarzno, Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w Górze Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez gminy Powiatu Kościerskiego (2010). BRAK BRAK BRAK Nie wskazano Inwestycje proekologiczne: fermy wiatrowe, pompy ciepła, solary; spotkania informacyjne dla mieszkańców, pomoc dla inwestorów W ramach LGD Stolem działania w partnerstwie z podmiotami prywatnymi Spotkania informacyje nt. pozyskiwania funduszy na rozwój przedsiębiorczości STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 128 Powyższe zestawienie pokazuje, że podstawowymi działaniami samorządów są inwestycje w infrastrukturę (kanalizację, drogi), pozwalające uzbroić tereny pod działalność gospodarczą. Brak (poza gminą Kościerzyna) planów i strategii pozyskiwania i obsługi inwestorów zewnętrznych oraz kompleksowych działań w zakresie promocji gospodarczej. Działania te nie są skoordynowane na poziomie powiatowym. Nie ma wspólnej bazy gruntów pod inwestycje itp. katalogów, wspólnej promocji i spotkań z potencjalnymi inwestorami ani projektów w tym zakresie. Stosowane ulgi i zwolnienia (głównie podatek od nieruchomości) nie cieszą się zbytnią skutecznością. Gmina Liniewo dąży do wyznaczenia na swoim terenie bardziej efektywnej, specjalnej strefy ekonomicznej (podstrefy dla Słupskiej SSE). W zakresie wsparcia instytucji otoczenia biznesu wyróżnić należy dofinansowanie Kościerskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych, mającego zapewnić łatwiejszy dostęp do kapitału dla przedsiębiorców, wsparcie imprezy targowo-wystawienniczej (Targów Rolnych w Lubaniu) przez gminę Nowa Karczma. Interesujące są inicjatywy gmin: miasta Kościerzyna, Liniewo i Nowa Karczma w zakresie wsparcia technologii ekologicznych i innowacji środowiskowych (solarów, biogazowni, elektrowni wiatrowych, budownictwa pasywnego itp). Równoległym do działań inwestycyjnych są działania planistyczne. Tabela 53. przedstawia powierzchnie gmin objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Tabela 53. Powierzchnia gmin Powiatu Kościerskiego objęta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (MPZP) Lp. Gmina Miasto Kościerzyna 1 Stan na 31.12.2008 Stan na 31.12.2009 22,15% 28,90% 2 Dziemiany 0,00% 0% 3 Karsin 0,34% 0,34% 4 Kościerzyna - 97% 5 Liniewo 3,90% 4,0% 6 Lipusz 0,55% 0,55% 7 Nowa Karczma 0,40% 10,22% 8 Stara Kiszewa 6,00% 6,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji przekazanych przez gminy Wyróżnić tu należy gminę Kościerzyna, która blisko 100% powierzchni gminy objęła miejscowym planami zagospodarowania przestrzennego, ułatwiając lokalizację nowych inwestycji. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 129 7.6.2. Działania Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie Działania gmin uzupełniane są na poziomie powiatu poprzez działania Powiatowego Urzędu Pracy w Kościerzynie w ramach aktywnego przeciwdziałania bezrobociu (poważne środki na zakładanie działalności gospodarczej przez bezrobotnych, szkolenia i refundacja kosztów na tworzenie stanowisk pracy dla osób bezrobotnych). Zestawienie tych działań przedstawia tabela 54. Tabela 54. Realizacja form przeciwdziałania bezrobociu w powiecie kościerskim w latach 2006 – 2008 L.p. 2006 r. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Rodzaj aktywizacji Szkolenia Prace interwencyjne Roboty publiczne Prace społecznie użyteczne Staże Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy Stypendia z tytułu nauki Dotacje dla osób bezrobotnych na podjęcie działalności gospodarczej Refundacje kosztów wyposażenia miejsca pracy OGÓŁEM 2008 r. Wydatki Liczba osób poddanych aktywizacji w tys. zł Zmiana 2008/2006 Wydatki Liczba osób poddanych aktywizacji w tys. zł Liczba osób Wydatki 637 149 1 712 504,8 5 699 1 244,3 109,7% 102 472,1 68,5% 0 0 0,0% 174,8% 93,5% 0,0% 157 115,8 184 146,8% 440 1 285,5 277 2071 63,0% 161,1% 151 447,2 113 551,8 74,8% 123,4% 9 8,8 5 18,2 55,6% 206,8% 263 3 649,2 168,6% 198,0% 485,7 159 1 474,6 244,6% 303,6% 1 765 5 408,0 1 802 9 651,2 102,1% 178,5% 156 1 843,2 65 170 117,2% Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane PUP w Kościerzynie W sytuacji roku 2008 (ostatnie porównywalne dane roczne), kiedy to nastąpił spadek liczby osób bezrobotnych, skutkowało to większym jednostkowym funduszem aktywizacji, a także wzrostem bardziej kapitałochłonnych i efektywnych form aktywizacji. Udostępnione (praktycznie od 2008 r.) znaczne środki EFS w ramach POKL umożliwiają dalszy wzrost jednostkowych nakładów na aktywizację osób bezrobotnych, jednak sytuacja pogorszy się w najbliższym roku z powodu powiększenia liczby klientów PUP, w tym zwłaszcza młodych, wymagających i zainteresowanych szybką aktywizacją. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 130 7.6.3. Działania Starostwa Powiatowego w Kościerzynie Środki Europejskiego Funduszu Społecznego, jak również środki Funduszu Pracy wykorzystuje również Starostwo Powiatu Kościerskiego we współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy, realizując projekty szkoleniowe i doradcze oraz wsparcie dla nowych przedsiębiorców oraz uczniów szkół z obszaru Powiatu Kościerskiego, pozwalając na lepsze dostosowanie kadr regionu dla potrzeb gospodarki oraz promując postawy przedsiębiorcze i wspierając tworzenie nowych przedsiębiorstw na obszarze Powiatu Kościerskiego. Są to projekty takie, jak: · „Edukacja kluczem do sukcesu” – Działanie 9.5 PO KL, projekt informacyjnodoradczy dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgmnazjalnych (rok 2008, budżet 50 000 zł); · „Z zawodówką bliżej do wiedzy i pracy” – Działanie 9.2 PO KL, projekt szkoleniowo-doradczy dla uczniów szkolenia podnoszące kwalifikacje szkół ponadgimnazjalnych, oferujący i doradztwo zawodowe (lata 2009-2010, budżet 868 000 zł); · „Obrotny Kaszeba” - Działanie 6.2 PO KL, projekt szkoleniowo-dotacyjny, dot. udzielania dotacji dla osób chcących rozpocząć działalność gosp., szkoleń z ABC przedsiębiorczości (lata 2009-2010, budżet 1 413 822 zł); · „Miasteczko otwartych serc – to właśnie MY” – Działanie 7.3 PO KL, projekt informacyjno-integracyjny promujący organizacje pozarządowe Powiatu Kościerskiego (lata 2008-2009, budżet 561 144 zł); · „Mój potencjał – Moja szansa na samodzielne życie” – Działanie 7.1.2, projekt doradczo-szkoleniowy dla osób niepełnosprawnych oraz wychowanków Zespołu Opiekuńczo-Wychowawczego (lata 2004-2005, budżet 561.144 zł); · „Jestem samodzielny” – Działanie 1.2 SPO RZL – projekt skierowany do bezrobotnej młodzieży. W ramach projektu realizowano takie działania jak: poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, prace interwencyjne, dotacje (lata 2004-2005, budżet 553 331 zł); · „Moje nowa Ja”- Działanie 1.3 SPO RZL – projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku życia, zarejestrowanych w PUP przez okres dłuższy niż 24 miesiące. poradnictwo W ramach projektu realizowano takie działania jak: zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, prace interwencyjne, dotacje (lata 2004-2005, budżet 396 664 zł); · „Śmiało ku przyszłości „ Działanie 1.2 SPO RZL – projekt skierowany do bezrobotnej młodzieży. W ramach projektu realizowano takie działania jak: STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 131 poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, prace interwencyjne, dotacje (lata 2005 – 2006, budżet 841 344 zł); · „Od bezradności do aktywności” Działanie 1.3 SPO RZL – projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku życia, zarejestrowanych w PUP przez okres dłuższy niż 24 miesiące. W ramach projektu realizowano takie działania jak: poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, prace interwencyjne, dotacje (lata 2005 – 2006, budżet 794 852 zł); · „Na własnym garnuszku” Działanie 1.3 SPO RZL – projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku życia, zarejestrowanych w PUP przez okres dłuższy niż 24 miesiące. W ramach projektu realizowano takie działania jak szkolenia oraz dotacje (lata 2006 – 2007, budżet 1 310 997 zł); · „Drzwi do kariery” Działanie 1.2 SPO RZL – projekt skierowany do bezrobotnej młodzieży. W ramach projektu realizowano takie działania jak: poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, dotacje (lata 2006 – 2007, budżet 1 310 997 zł); · „Bezczynność moim wrogiem” ziałanie 1.3 SPO RZL – projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku życia, zarejestrowanych w PUP przez okres dłuższy niż 24 miesiące. W ramach projektu realizowano takie działania jak: poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia, staże, dotacje (lata 2006 – 2007, budżet 1 314 765 zł); · „Aktywni na rynku pracy”, poddziałanie 6.1.3 PO KL - projekt skierowany do osób bezrobotnych. W ramach projektu realizujemy takie działania jak: staże, szkolenia dotacje, a także w 2008 roku również przygotowanie zawodowe (lata 2008-2013, budżet w latach 2008-2010 blisko 9 milionów zł); · „Aktywny 45-latek” poddziałanie 6.1.1 PO KL; projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 45 roku życia. W ramach projektu realizowano takie działania jak: IPD, szkolenie psychologiczne, szkolenia zawodowe oraz staże (lata 2009-2010, budżet 739 132 zł). Działania te, w połączeniu z podobnymi inicjatywami gmin podejmowanymi na mniejszą skalę, przyczyniają się do ograniczenia bezrobocia, tworzenia nowych miejsc pracy i są szczególnie istotne dla osób w gorszej sytuacji na rynku pracy. Budują też postawy przedsiębiorcze wśród mieszkańców. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 132 7.6.4. Działania Lokalnych Grup Działania „Stolem” i „Chata Kociewia” Od roku 2009 dostępne są także wsparcie doradcze i środki dla przedsiębiorców oraz samorządów na obszarach wiejskich w ramach wdrażania Lokalnych Strategii Rozwoju LGD „Stolem” oraz „Chata Kociewia”. Są to środki Europejskiego Funduszu Rolnego w ramach osi 4 LIDER w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. 7.6.5. Działania instytucji otoczenia biznesu W procesie opracowania diagnozy nie zidentyfikowano narzędzi wsparcia przedsiębiorców, stosowanych przez instytucje otoczenia biznesu z obszaru Powiatu Kościerskiego. Działania takie są świadczone m.in. w zakresie usług informacyjnych dla przedsiębiorców (punkt w Kościerzynie) przy współpracy z Agencją Rozwoju Pomorza S.A. 7.7. Podsumowanie i wnioski wynikające z diagnozy stanu gospodarki Ziemi Kościerskiej Powiat kościerski z liczbą mieszkańców 67 774 w końcu 2008 r. należy do mniejszych powiatów województwa pomorskiego, choć nie najmniejszych, zajmując 10 miejsce pod względem zaludnienia na 15 powiatów porównywalnych. Ludność powiatu należy do najmłodszych w województwie pomorskich (drugie. miejsce po powiecie kartuskim pod względem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym). Ludność w wieku przedprodukcyjnym stopniowo maleje i w liczbach bezwzględnych, i jej udział. Rosną i w liczbach bezwzględnych, i udziały ludności w pozostałych grupach wieku. Za najtrudniejszy dla powiatowego rynku pracy należy uznać okres do 2015. W tym czasie będzie rosnąć liczba ludności w wieku produkcyjnym ogółem w powiecie, przy czym w mieście będzie następował systematyczny spadek, na wsi wzrost będzie do 2019 r., a kobiet również i później. W 2015 r. ludności w wieku produkcyjnym będzie o ponad 1 600 więcej, niż obecnie (na wsi o około 1 300 osób więcej). Im dłuższy okres objęty prognozą, tym większa jej niepewność, ale przyrost ludności w wieku produkcyjnym w najbliższych latach, i to przyrost na obszarach wiejskich, należy uznać za pewny. Bardzo trudno będzie zapewnić przyrost miejsc pracy w powiecie odpowiedni do zapotrzebowania wynikającego z ww. zmian demograficznych, ponieważ: STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 133 · W powiecie jest stosunkowo mało średnich i dużych firm, a to one mogą dać największe zapotrzebowania na nowe miejsca pracy; · Tworzenie nowych firm, działających głównie na rynku lokalnym, jest szkołą przedsiębiorczości, ale raczej nie da znaczących przyrostów miejsc pracy, gdyż prawdopodobnie napotka na barierę popytu lokalnego; · Rozwój turystyki, dla której są walory przyrodnicze i kulturowe, daje niewielki efekt bezpośredni dla rynku pracy ze względu na sezonowość. Usługi turystyczne warto jednak rozwijać ze względu na jej wpływ pośredni na rynek pracy, poprzez tworzenie dochodów zwiększających popyt na usługi lokalne. Rozwój działalności w usługach turystycznych (w tym gastronomii) nie powinien napotkać bariery popytu, gdyż świadczone są one klientom z zewnątrz. Rozwój zależy tu w dużym stopniu od tworzenia dobrych, kompleksowych produktów turystycznych i ich promocji, wymaga zatem współdziałania wielu podmiotów. Drugą dziedziną przedsiębiorczości, która powinna mieć zapewniony zbyt usług, zwłaszcza dzięki obszarowi metropolitalnemu (a w pewnym stopniu dzięki rozbudowie, modernizacji i konserwacji bazy turystycznej), jest budownictwo - jedna ze specjalności powiatu w skali krajowej (duża liczba firm budowlanych oraz branży drzewnej). Najbardziej znaczący przyrost nowych miejsc pracy może dać pozyskanie inwestycji zewnętrznych, np. w nieuciążliwym przemyśle, ku czemu należałoby stworzyć odpowiednie warunki (atrakcyjne tereny inwestycyjne, dobrze skomunikowane, w pełni uzbrojone). Najdogodniejszym miejscem lokalizacji jest Kościerzyna (jako układ osadniczy, czyli wraz z najbliższym otoczeniem) ze względu na dostęp z różnych kierunków, kadrę na miejscu i infrastrukturę. Lokalizacja nowych gałęzi przemysłu jest też pożądana dla wzbogacenia struktury branżowej. W obecnej strukturze przemysłu duży udział ma przemysł ceramiczny, drzewnomeblarski i spożywczy – taka struktura jest niekorzystna, oznaczająca zbyt dużą podatność na dekoniunkturę lub inne trudności którejś z tych branż. Można też rozpatrywać tworzenie dodatkowych (mniejszych, uzupełniających) terenów inwestycyjnych poza Kościerzyną w celu aktywizacji poszczególnych części powiatu, np. w oparciu o drogę krajową w zachodniej części powiatu albo w jego wschodniej części, z wykorzystaniem dla dojazdów do pracy m. in. drogi Stara Kiszewa – Egiertowo (a więc lokalizacja w rejonie jej skrzyżowania z drogą krajową .lub inna ważną drogą, np. w Starej Kiszewie lub Nowej Karczmie). Dobra dostępność do STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 134 Kościerzyny powoduje jednak, że rozpraszanie środków na dodatkowe tereny może okazać się nieefektywne (tzn. może nie przyciągnąć zewnętrznych inwestycji z powodu małej atrakcyjności miejsca). Kościerzyna ma pewne, choć niewielkie szanse na rozwój w oparciu o usługi tzw. podregionalne, czyli takie, które są lub będą tylko w niektórych miastach powiatowych i obsługiwać będą sąsiednie powiaty w całości lub w części. Taką usługą jest Szpital Specjalistyczny. W „Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego” Kościerzyna i Bytów określone zostały jako potencjalne ośrodki regionalne II rzędu, co oznacza, że w przyszłości mogą stać się ośrodkami o ww. charakterze obsługi, o ile dokonają integracji odpowiednio rozległych obszarów funkcjonalnych poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej. Za mała jest bowiem liczba ludności (do 130 tys.). w możliwym maksymalnym zasięgu obsługi przez Kościerzynę (nawet przy rezygnacji z Bytowa jako ośrodka obsługi tej rangi). Być może powstaną nieliczne pojedyncze usługi rangi podregionalnej, poza istniejącym już szpitalem. W świetle powyższego należy uważać za zjawisko normalne, że do podstawowych sposobów uzyskiwania pracy należeć będzie emigracja do obszaru metropolitalnego. Należy to brać pod uwagę w programowaniu profili szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Pożądane jest jednak przeciwdziałanie nadmiernej emigracji osób wykształconych i przedsiębiorczych. Stopa bezrobocia w powiecie jest wyższa niż średnio w kraju i w województwie. Różnica od kilku lat wynosi ok. 4-6 punktów %. Spora część niewykorzystanych zasobów to ludzie bez kwalifikacji, często o niskiej zdolności do szybkiego podnoszenia swoich kompetencji zawodowych i ogólnych. Niepokojące jest na tle ogólnych tendencji w ostatnim roku pogłębianie się problemu wysokiego bezrobocia wśród ludzi młodych do 25 roku życia. Niekorzystnym zjawiskiem jest relatywnie duży udział wśród osób bez zatrudnienia różnych kategorii osób o szczególnym charakterze na rynku pracy, których długotrwały status grozi trwałym wykluczeniem społecznym. Badania ankietowe przeprowadzone przez AKM Interactive wskazują na ograniczoną mobilność przestrzenną ludności. Respondenci najchętniej pracowaliby w swojej miejscowości, gotowość dojazdów w obrębie powiatu kościerskiego jest już mniejsza, a jeszcze mniejsza gotowość emigracji, choć to w obszarach metropolitalnych są szanse na największe przyrosty miejsc pracy. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 135 Badania wskazują też że największą motywację do udziału w formach doskonalenia dorosłych wykazują ankietowani o relatywnie wysokich kwalifikacjach, osoby młodsze i zamieszkujące w mieście, a także mężczyźni, a więc osoby, które dysponują relatywnie lepszą sytuacją na rynku pracy. Natomiast najmniejszą mobilność edukacyjną, wbrew obiektywnym potrzebom, wykazują osoby o niskich kwalifikacjach, raczej starsi i mieszkańcy obszarów wiejskich. Brak jest systemu tzw. kształcenia ustawicznego osób pracujących w postaci niezbyt długo trwających szkoleń (kursów, warsztatów), podnoszących kwalifikacje, dających nowe kwalifikacje i uprawnienia, ewentualnie nowy zawód. Brak zwłaszcza systemu finansowania takich szkoleń. Obecne formy kształcenia dorosłych to system szkolny i szkolenia dla bezrobotnych. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 136 8. Stan środowiska naturalnego 8.1. Powietrze atmosferyczne Diagnozę stanu powietrza atmosferycznego sporządzono w oparciu o dane zawarte w „Ocenie rocznej jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2007” opracowanej przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdańsku. Oceny takiej dokonuje się ze względu na kryteria ochrony zdrowia i ochrony roślin, przy czym oceny ze względu na ochronę roślin nie wykonuje się w strefach miejskich. W opracowaniu tym ujęto wartości skumulowane dla strefy kościersko-kartuskiej. Emisja substancji, które przekroczyły wartości dopuszczalne, do powietrza atmosferycznego: · pył zawieszony PM 10 – jego źródłem jest przemysł energetyczny, procesy produkcyjne, ruch drogowy, rozładunek materiałów sypkich oraz pylenie wtórne z podłoża. Jego obecność stwierdzono w strefie kartusko-kościerskiej (dwie stacje SANEPID w Kościerzynie. W porównaniu z rokiem 2008 uległa nieznacznemu pogorszeniu. Głównym źródłem tego zanieczyszczenia w rejonie przekroczeń są paleniska domowe wchodzące w skład niskiej emisji. Obniżenie emisji tego czynnika wiązało się ze zmniejszeniem emisji pyłu z wszelkich źródeł energetycznych. · Benzopiren – zagrożone jest osiągnięcie poziomu docelowego, z terminem jego osiągnięcia w 2013 r., w strefie kartusko-kościerskiej (stacja SANEPID w Kościerzynie). Z uwagi na wysoki poziom tej substancji w powietrzu konieczne jest wzmocnienie monitoringu dla tego wskaźnika. Benzopiren wykrywalny jest w powietrzu w okresie grzewczym (latem praktycznie spadają do zera), a jego głównym źródłem są niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi. · Ozon - zachowane są poziomy docelowe założone do osiągnięcia w 2010 r. w całym województwie, jednak zagrożone są poziomy celów długoterminowych dla ozonu ustalonych na rok 2020. Nie są dotrzymane standardy emisji tej substancji. W zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego największy udział ma spalanie paliw w celach energetycznych oraz w komunikacji. Komunikacja jest jednym z największych źródeł zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w dolnych warstwach atmosfery. Zanieczyszczenie powietrza powodowane przez komunikację najbardziej uciążliwe jest wzdłuż ulic o dużym natężeniu ruchu pojazdów w gęstej zabudowie miejskiej, a także wzdłuż dróg. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 137 8.2. Stan czystości wód 8.2.1. Rzeki Przez Powiat Kościerski przepływają trzy wraz ze swoimi dopływami – Wda, Wierzyca i Brdy. Duża część tych rzek i jezior położona jest wśród lasów, co znacznie powiększa ich malowniczość i wartość wypoczynkową. Analiza czystości wód powierzchniowych oparta została o dane opracowane w „Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 r.” · Wody zlewni rzeki Wierzycy Rzeka Wierzyca wypływa na Pojezierzu Kaszubskim, koło wsi Piotrowo, około 13 km na północny-wschód od Kościerzyny, wpada do rzeki Wisły na jej 876,7 km biegu jako lewostronny dopływ w okolicach miasta Gniewu. Długość rzeki 2 wynosi 151,4 km, powierzchnia zlewni 1602,6 km . Główne dopływy rzeki Wierzycy: lewostronne – Kacinka i Wietcisa, prawostronne – Piesienica, Węgiermuca i Janka. Na obszarze zlewni występują przeważnie jeziora rynnowe o wydłużonym kształcie. Do większych jezior występujących na tym obszarze zaliczyć można jezioro: Borzechowskie Wielkie, Krąg, Zagnanie, Grabowskie i Przywidzkie. Jak wynika z badań prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku w 2008 r. w większości punktów kontrolnych wody Wierzycy były zadowalającej jakości - III klasa, jedynie w Sarnowach ich jakość odpowiadała IV klasie. Charakteryzowały się one wysokim natlenieniem (7080%), niskim poziomem rozpuszczonych substancji mineralnych, fosforu, związków azotu, fluorków, metali i zawiesiny ogólnej. Okresowy spadek natlenienia wody notowano powyżej Grabowa (do 48%) i w Sarnowach (do 33%). W wodach rzeki nie wykryto chromu, wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych. Niewielkie ilości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oznaczono tylko w Zapowiedniku i Sarnowach. Poziom fenoli lotnych świadczył o dobrej jakości wód. O jakości wód Wierzycy decydował najczęściej poziom substancji organicznych, fosforanów, azotu ogólnego Kjeldahla, azotynów, selenu, baru, bakterii coli typu fekalnego oraz skład organizmów fitoplanktonu i peryfitonu. W części punktów kontrolnych na ocenę miały wpływ również pojedyncze stężenia kadmu, arsenu i manganu. Niezadowalający poziom materii organicznej występował najczęściej poniżej STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 138 Gniewu (33% stężeń), a więc poza granicami Powiatu Kościerskiego. Wysokie stężenia fosforanów utrzymywały się najdłużej w Sarnowach (32%) i Nowej Kiszewie (25%). Wysoka zawartość chlorofilu „a” cechowała wody powyżej i poniżej Jeziora Wierzysko. Niezadowalającą jakością sanitarną odznaczały się wody powyżej Jeziora Wierzysko i dolnego odcinka rzeki: od punktu powyżej Starogardu Gdańskiego do ujścia. Udział wyników IV-klasowych wynosił tu od 17 do 67%. Najgorszą jakością wyróżniały się wody poniżej Starogardu Gdańskiego i poniżej Gniewu. Skład makrobezkręgowców bentosowych oznaczony powyżej Jeziora Wierzysko potwierdził zadowalającą jakość wód. Przekroje ujściowe dopływów Wierzycy: m.in. Małej Wierzycy i Wietcisy charakteryzowały się zadowalającą jakością - III klasa. Niezadowalającą jakość prezentowały natomiast wody dopływu spod Lubania. Były one wysoko obciążone azotanami (42% stężeń) i fosforanami (42% stężeń). Odnotowano tu także niezadowalające stężenie fenoli lotnych. Przez znaczną część roku stan sanitarny wód utrzymywał się tu na zadowalającym poziomie (58% oznaczeń), o niezadowalającej jakości wód przesądziło jednak 17% oznaczeń liczby bakterii grupy coli typu fekalnego. · Wody zlewni rzeki Wdy Rzeka Wda wypływa z jeziora Wieckiego, a wpada do rzeki Wisły na jej 813,5 km biegu jako lewostronny dopływ w okolicach miejscowości Świecie. Długość 2 rzeki wynosi 198 km, powierzchnia zlewni 2325,2 km . Główne dopływy rzeki Wdy: lewostronne – Trzebiocha, Zelgoszczówka, Sobina, prawostronne – Wieprzyk, Prusina. Górny odcinek dorzecza Wdy jest usytuowany w obrębie Pojezierza Kaszubskiego, ukształtowanych na południowych pod zboczach wpływem wału procesów moren związanych czołowych, głównie z ostatnim zlodowaceniem epoki plejstocenu (Vistulian), oraz z późniejszymi przekształceniami. Powierzchnię dorzecza stanowią głównie przepuszczalne, piaszczyste i żwirowe utwory sandrowe, pokrywające warstwą o zróżnicowanej grubości głębsze utwory ilaste i gliny moreny dennej starszego zlodowacenia. Dolinę rzeki Wdy utworzyły wody topniejącego lodowca, spływające w kierunku południowo - wschodnim, ku pradolinie toruńsko - eberswaldzkiej. Charakterystyczne elementy terenowe tej zlewni, to zalesione sandry oraz liczne cieki, jeziora - rynnowe i wytopiskowe. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 139 Jak wynika z badań prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska w Gdańsku w 2005 r. wody rzeki Wdy były zadowalającej jakości - III klasa. Odznaczały się one wysokim natlenieniem, niską ilością zawiesiny ogólnej, substancji biogennych, rozpuszczonych substancji nieorganicznych i metali. Nie wykryto w nich rtęci, chloroorganicznych aromatycznych. wolnych ani Skład cyjanków, też i stopień fenoli lotnych, wielopierścieniowych zróżnicowania pestycydów węglowodorów makrobezkręgowców bentosowych wskazywał na dobrą jakość wód. O ogólnej jakości wód decydował natomiast poziom stężeń substancji organicznych i arsenu oraz liczba bakterii grupy coli typu fekalnego, jak również skład organizmów fitoplanktonowych i peryfitonowych. · Wody zlewni rzeki Brdy Rzeka Brda wypływa z jeziora Smołowego na Pojezierzu Bytowskim, a wpada do rzeki Wisły na jej 772 km biegu jako lewostronny dopływ. Długość rzeki 2 wynosi 238 km, powierzchnia zlewni 4639 km . Zlewnia rzeki Brdy położona jest głównie na terenie powiatów: człuchowskiego, chojnickiego, tucholskiego i bydgoskiego. Na terenie Powiatu Kościerskiego obejmuje część gminy Karsin i Dziemiany. Obszar zlewni został ukształtowany w okresie zlodowaceń czwartorzędowych a zwłaszcza w ich stadiale poznańskim oraz pomorskim. Ten ostatni formował jedynie moreny czołowe, położone w źródłowym odcinku rzeki Brdy, które tworzą dziś szerokie szlaki sandrowe z licznymi terasami. Charakterystyczne elementy rzeźby terenu, to liczne jeziora rynnowe i wytopiskowe oraz obszary wydmowe. Typową jednostkę morfologiczną tworzą sandry, jako efekt akumulacyjnej działalności wód lodowcowych. Wody Brdy były zadowalającej jakości - III klasa. Charakteryzowały się one dobrym stanem sanitarnym, wysokim natlenieniem (71-104%), niskim poziomem zawiesiny ogólnej oraz rozpuszczonych substancji nieorganicznych i materii organicznej. Większość stężeń metali odpowiadała zakresowi I klasy. Nie wykryto w wodzie wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych ani wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Poziom fenoli lotnych wskazywał na bardzo dobrą jakość wód. O ich zadowalającej jakości przesądziły natomiast pojawiające się okresowo III-klasowe stężenia azotu ogólnego Kjeldahla (17%) i fosforanów (16%), pojedyncze stężenia arsenu i STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 140 selenu oraz skład organizmów fitoplanktonowych, peryfitonowych i stopień różnorodności taksonomicznej makrobezkręgowców. 8.2.2. Jeziora Na terenie Powiatu Kościerskiego znajduje się 240 jezior, z czego największe to: Wdzydze Północne i Południowe, Polaszkowice, Sobąckie, Gatno, Hutowo. Tabela 55 przedstawia charakterystykę największych jezior Powiatu Kościerskiego. Tabela 55. Zestawienie największych jezior Powiatu Kościerskiego. Jezioro Gmina Wdzydze Północne: - Jelenie - Gołuń - Radolne Wdzydze Południowe Kościerzyna Dziemiany Dorzecze Całkowita Formy ochrony Powierzch Objętość pow. zlewni nia jeziora jeziora [km 2] [ha] [tys. m3] Wda (Czarna 491,7 Wdzydzki Park 536,8 40 700 Woda) Krajobrazowy Kościerzyna Dziemiany Karsin Stara Kiszewa Nowa Karczma Wda (Czarna Woda) Sobąckie Nowa Karczma Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca Gatno Kościerzyna Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca Hutowo Stara Kiszewa Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca Polaszkowskie Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca 545,7 Wdzydzki Park Krajobrazowy 918,8 180 100 88,0 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 78,3 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 34,7 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 43,1 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 106,5 4 491 91,1 10 010,6 72,6 7 598,8 105,2 6 892,5 Źródło: Ocena oddziaływania na środowisko projektu „Strategii Rozwoju SpołecznoGospodarczego Ziemi Kościerskiej na lata 2010-2025 (2010 r.) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 141 8.2.3. Wody podziemne W granicach zlewni rzeki Wierzycy znajduje się fragment (ponad 90 % powierzchni) Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 116 – zbiornika międzymorenowego Gołębiewo. Dla zbiornika tego opracowano w 1997 r. dokumentację określającą warunki hydrogeologiczne w związku z ustanowieniem obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych zatwierdzoną następnie przez MOŚZNiL decyzją DG kdh/BJK/489-6106a/98 z dnia 04.12.1998. Zbiornik Gołębiewo obejmuje wody pierwszego międzynarodowego poziomu czwartorzędowego piętra wodonośnego (poziom górno czwartorzędowy). Ma on powierzchnię 170 km2 i charakteryzuje się średnią i wysoką, a w części niską odpornością na zanieczyszczenia. W obszarze niskiej odporności na zanieczyszczenia wyznaczono obszar ochronny o powierzchni 53,8 km2, w tym obszar o powierzchni 7,4 km2 o zaostrzonych rygorach. Średnia głębokość ujęć zlokalizowanych w obrębie GZWP Gołębiewo wynosi 100 m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 30 tys m3/d. Jakość wód jest wysoka i średnia, wody nieznacznie lub średnio zanieczyszczone, lokalnie wymagają uzdatniania. W granicach zlewni rzeki Wdy znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 121 – zbiornik międzymorenowy Czersk o powierzchni 142 km2, wieku czwartorzędowego. Średnia głębokość ujęć wynosi 10 – 50 m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 50 tys. m3/d. Jakość wód jest wysoka i średnia, wody nieznacznie lub średnio zanieczyszczone, lokalnie wymagają uzdatnienia. 8.3. Obszary chronione Znaczna część Powiatu Kościerski objęta jest systemem obszarów chronionych, które tworzone są na podstawie przepisów Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. System ten obejmuje: rezerwaty przyrody (5), parki krajobrazowe (2), obszary chronionego krajobrazu (7), obszary Natura 2000 (17). Tak wiele form ochrony powoduje mniejszą antropopresję na te obszar, a tym samym zachowanie stanu pierwotnego środowiska naturalnego. Pod kątem rozwoju społeczno-gospodarczego istnieją wady i zalety tylu obszarów chronionych. Niewątpliwą zaletą jest dynamiczny rozwój produktów turystycznych, co prowadzi do promocji regionu bez większej ingerencji w środowisko, natomiast wadą może być utrudnienie w pozyskaniu atrakcyjnych lokalizacji pod inwestycje. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 142 Znaczna ilość obszarów chronionych na terenie powiatu przyczynia się do utrzymania pierwotnych wartości przyrodniczych, prawnie uregulowany ograniczony dostęp człowieka i jego działalności do terenów o cennych zasobów przyrodniczych. Taki stan rzeczy przyczynia się do utrzymania walorów, z których znana jest Ziemia Kościerska. Na terenie powiatu utworzono 5 rezerwatów przyrody. Tą formą ochrony obejmuje się obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Zajmują powierzchnię 63 898,2 [ha] i stanowią ok. 55 % powierzchni powiatu. Najczęściej występującym problemem na terenie obszarów chronionych jest lokalizacja nowej zabudowy, w tym zabudowy turystycznej i rekreacyjnej. Istotnym ograniczeniem jest zatem zakaz lokalizacji nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. Zapewnia to ochronę ekosystemów wodnych najbardziej wrażliwych na degradację. Istotne jest to, że na terenie wszystkich parków krajobrazowych obowiązuje zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Wyeliminowano w ten sposób możliwość lokalizacji na terenach parków krajobrazowych inwestycji szczególnie szkodliwych dla przyrody i krajobrazu. Powszechnie obserwowanym zjawiskiem na terenie parków jest postępująca antropopresja. Parki krajobrazowe jako tereny o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych są bardzo atrakcyjnym miejscem dla wypoczynku jak i dla turystyki. W zagrożenia rejonach koncentracji zabudowy turystycznej występują nasilone praktycznie dla wszystkich komponentów oraz całości przyrody. Nieuporządkowana jest gospodarka ściekowa oraz gospodarka odpadami, notuje się wysokie poziomy hałasu. Istotnym narzędziem w tym zakresie regulującym szczegółowo zasady użytkowania i zagospodarowania parków są tzw. plany ochrony. Plany te zawierają precyzyjne zapisy odnośnie możliwości i zasad użytkowania i zagospodarowania obszaru chronionego, w tym koncepcję ochrony zasobów, tworów i składników przyrody oraz wartości kulturowych, a także eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Z dniem 3 czerwca 2010 r. Bory Tucholskie zostały uznane przez agendę UNESCO, dziesiątym Światowym Rezerwatem Biosfery w Polsce. Jest to największy tego typu obiekt w Polsce. Występuje tu wiele naturalnych ekosystemów wodnych STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 143 torfowiskowych i leśnych, z których najwartościowsze utworzą jedną ze stref RB, a mianowicie strefę rdzenną. Obszar ten na terenie Powiatu Kościerskiego zajmuje Gminy: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Lipusz, Stara Kiszewa. Cechą możliwą do porównania dla określenia jakości i potencjału środowiska przyrodniczego jest również udział obszarów chronionych w stosunku do powierzchni gminy. W przypadku Powiatu Kościerskiego pomiędzy gminami występuje bardzo duża rozpiętość tego parametru, od 0,2 % w przypadku Miasta Kościerzyny do 100% w przypadku gminy Lipusz i 97,9% w przypadku gminy Dziemiany. Tabela 56 oraz wykres 13 przedstawiają rozkład udziału powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gmin. Tabela 56. Udział obszarów chronionych w powierzchni gminy Powierzchni a w km2 Jednostka administracyjna Woj. pomorskie Powierzchnia obszarów chronionych w ha Ogółem Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczokrajobrazowe 18 310 5973,378 8 572,50 167 855,30 393 722,70 3 440,20 16 590,90 Powiat kościerski 1 166 638,982 45,9 17 977,00 45 898,00 71,3 72 Miasto Kościerzyna 16 0,036 3,6 0 0 0 0 Gmina Dziemiany 125 122,34 0 5 585,00 6 649,00 10,3 0 Gmina Karsin 169 86,69 0 4 644,00 4 025,00 8,2 0 Gmina Kościerzyna 311 123,812 10,3 6 443,00 5 925,00 33,2 0 Gmina Liniewo 110 34,75 19 0 3 475,00 0 72 Gmina Lipusz 109 109,13 0 669 10 244,00 0 0 Gmina Nowa Karczma 113 20,964 0 120 1 970,00 6,4 0 Gmina Stara Kiszewa 213 141,26 13 516 13 610,00 13,2 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Z powyższego zestawienia zauważyć można, że w Powiecie Kościerskim udział obszarów chronionych jest znacznie wyższy od przeciętnej w województwie (54,8% do 32,6%). Jednocześnie w przypadku gmin: Dziemiany oraz Lipusz cała lub niemal cała powierzchnia stanowi obszary chronione. Ponadprzeciętny udział obszarów chronionych mają też gmina Stara Kiszewa, Karsin oraz Kościerzyna. Poniżej przeciętnej udziału obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gminy jest jedynie gmina Nowa Karczma oraz Miasto Kościerzyna. To ostatnie jest typowe dla obszarów silnie zurbanizowanych. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 144 Wykres 13 przedstawia udział obszarów chronionych w powierzchni poszczególnych gmin Powiat Kościerskiego. Wykres 13. Udział powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gmin Powiatu Kościerskiego 99,9% 97,9% 66,3% 54,8% 51,2% 39,9% 32,6% 31,6% 18,5% 0,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) 8.3.1. Parki krajobrazowe Na terenie Powiatu Kościerskiego znajdują się dwa parki krajobrazowe. Tabela 57 przedstawia ich podstawowe parametry. Tabela 57. Parki krajobrazowe na terenie Powiatu Kościerskiego Gmina 5 585 4 644 6 443 669 - Park krajobrazowy Otulina Kaszubski Wdzydzkiego Park Parku Krajobrazowy Krajobrazowego Powierzchnia [ha] 2 490 4 650 3 460 72 1 600 120 516 3 008 Wdzydzki Park Krajobrazowy Dziemiany Karsin Kościerzyna Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RDOŚ Otulina Kaszubskiego Parku Krajobrazowego 1652 800 - STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 145 8.3.2. Obszary chronionego krajobrazu Na terenie Powiatu Kościerskiego znajduje się siedem obszarów chronionego krajobrazu. Tabela 58 przedstawia ich podstawowe parametry. Tabela 58. Obszary Chronionego Krajobrazu na terenie Powiatu Kościerskiego Gmina Nazwa obszaru chronionego krajobrazu Borów Tucholskich Doliny Wierzycy Doliny Wietcisy 4.025 4 9.452 13.481 1.847 800 3.955 6.602 602 1.950 2.552 Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Łącznie: Gowidlińs Lipuski ki powierzchnia [ha] 6.649 137 1.305 1.050 9.194 1.187 17.148 Polasz kowski Przywidz ki Łącznie 172 2.073 203 2.448 20 20 6.649 4.025 3.465 3.475 10.244 1.970 13.610 43.438 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RDOŚ 8.3.3. Rezerwaty przyrody Na terenie Powiatu Kościerskiego znajduje się pięć obszarów chronionego krajobrazu. Tabela 59 przedstawia ich podstawowe parametry. Tabela 59. Rezerwaty przyrody na terenie Powiatu Kościerskiego l.p. Nazwa rezerwatu Rok utworzenia Powierzchnia 1. Orle nad Jeziorem Dużym 1963 1,70 2. Czapliniec w Wierzysku 1980 10,33 3. Strzelnica 1980 3,12 4. Brzęczek 1983 17,3 5. Krwawe Doły 1996 13,02 Opis Grupa ok. 200 letnich dębów na siedlisku grądu na brzegu jeziora. Przedmiot ochrony prawdopodobnie pochodzenia antropologicznego. Kolonia czapli siwej nad Jeziorem Książe. Fragmenty boru mieszanego i kwaśnej buczyny z ok. 200 – letnim drzewostanem. Grupa dębów o parametrach pomników przyrody na siedliska kwaśnej buczyny i prawdopodobnie grądu. Zbiorowisko żyznej i kwaśnej buczyny z okazałym ok. 150 – letnim drzewostanem. Stanowisko rzadkich i chronionych gatunków roślin. Fragment boru świeżego z drzewostanem ok. 130 lat. Stanowisko szeregu gatunków porostów, w tym kilku gatunków chronionych i rzadkich. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RDOŚ STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 146 8.3.4. Pomniki przyrody Pomniki przyrody są najczęściej spotykaną formą indywidualnej ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej. Najczęściej są to pojedyncze stare drzewa, aleje, głazy narzutowe, źródła i inne unikatowe obiekty. 20 Na terenie Powiatu Kościerskiego występują 63 pomniki przyrody , z których większość to drzewa. Wśród pomnikowych drzew liściastych na terenie powiatu przeważają stare dęby osiągające obwód pnia nawet ponad 5 m. 8.3.5. Obszary Natura 2000 Obszary Natura 2000 to forma ochrony przyrody, za które uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin i zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Na terenie Powiatu Kościerskiego występuje 17 takich obszarów: 20 · Dolina Środkowej Wietcisy (PLH220009); · Leniec nad Wierzycą (PLH220073); · Wielki Klincz (PLH220083); · Stary Bukowiec (PLH220082); · Szumleś (PLH22086); · Rynna Dłużnicy (PLH 220086); · Dąbrówka (PLH220088); · Wilcze Błota (PLH220093); · Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego (PLH220095); · Jeziora Wdzydzkie (PLH220034); · Lubieszynek (PLH220074); · Młosino – Lubnie (PLH220077); · Dolina Wierzycy (PLH220094); · Jezioro Krąg (PLH220070); · Nowa Sikorska Huta (PLH220090); · Piotrowo (PLH220091); · Bory Tucholskie (PLB220009). Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kościerskiego 2008 – 2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 147 9. Turystyka 9.1. Walory i atrakcje turystyczne obszaru Powiatu Kościerskiego i okolicy 9.1.1. Walory przyrodnicze Przez teren powiatu kościerskiego przepływa 5 większych i znaczących rzek: Czarna Woda, Trzebiocha, Wda, Wietcisa oraz Wierzyca. Wszystkie wykorzystywane są do celów turystycznych poprzez organizowanie spływów kajakowych. Najczęściej jednak turyści spływają Wdą z Lipusza do Jeziora Radolnego i Wdzydzkiego, ponieważ w Lipuszu funkcjonuje praktycznie non stop czynna wypożyczalnia kajaków. Jak wynika z badań przeprowadzonych w sezonie letnim 2004, 2005 i 2007 wciąż jeszcze zgłaszany jest przez turystów niedobór wypożyczalni, przystani i innej infrastruktury wodnej takiej jak np. miejsca na postoje w czasie spływu kajakowego. Na terenie Powiatu Kościerskiego znajduje się ponad 240 jezior, z których część wykorzystywana jest turystycznie. Znajdują się na nich publiczne, strzeżone i niestrzeżone oraz „dzikie” kąpieliska i plaże, w tym również przy ośrodkach wypoczynkowych. By stworzyć optymalne warunki do podziwiania unikatowych wartości krajobrazowych zagospodarowano 6 punktów widokowych, w tym 4 przy szlakach turystycznych: · W miejscowości Wyrówno - Platforma z widokiem na jezioro Wyrówno i wiatą – możliwość obserwacji krajobrazu wodno-leśnego · W miejscowości Czarlina - Na „Krzyżu” oraz we Wdzydzach Kiszewskich (Tawerna PTTK) - Platformy widokowe na skrzyżowanie jezior: Radolne, Jelenie, Gołuń i Wdzydze Południowe · Na północnym brzegu jeziora Lipno - Wieża widokowa – obserwacja ptactwa wodnego. · Zachodni brzeg jeziora Wdzydze na wysokości wyspy Mały Ostrów - Platforma widokowa. · Wdzydze Tucholskie na wysokości wyspy Sorka - Platforma widokowa. · Na północnym brzegu jeziora Schodno - Wieża widokowa – obserwacja ptactwa wodnego. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 148 9.1.2. Atrakcje turystyczne Na terenie powiatu znajduje się szereg muzeów, obiektów i innych miejsc atrakcyjnych dla turystów. Zestawienie wybranych obiektów przedstawia tabela 60. Tabela 60. Atrakcje turystyczne gmin Powiatu Kościerskiego Lp. 1 2 Gmina 1. 2. 3. 4. Miasto Kościerzyna 5. 6. 7. 1. Gmina Dziemiany 3 Gmina Karsin 4 Gmina Kościerzyna 5 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. Gmina Liniewo Atrakcje turystyczne Ekspozycja Muzealna Polskiego Czerwonego Krzyża Muzeum Ziemi Kościerskiej Skansen "Parowozownia Kościerzyna" Sala Edukacyjna w Zarządzie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego Wystawa przyrodnicza Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin. Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Pomnik ku czci poległych i zamordowanych żołnierzy w walce o wolność polski w latach 1939-1945, Dziemiany. Kalwaria Wielewska, Wiele Muzeum Ziemi Zaborskiej, Wiele. Pomnik H. Derdowskiego,Wiele. Popiersie Wincentego Rogali, Wiele. Punkt Widokowy - Biała Góra, Wiele. Rezerwat Przyrody "Kregi kamienne" w Odrach. Izba Pamięci, Karsin. Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich –Wdzydze Kiszewskie. Zakład porcelany stołowej "Lubiana", Łubiana. 1. Ferma strusi Afrykańskich – „Agrostruś”- Garczyn 1. 2. 3. 4. 5. Buczyna leśna w leśnictwie Głuchy Bór Diabelski Kamień, Lipusz. Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, Lipusz. Tuszkowska Matka – Tuszkowy. Zabytkowy młyn, Lipusz 6 Gmina Lipusz 7 Gmina Karczma Nowa 1. Muzeum Hymnu Narodowego – Będomin, Gmina Kiszewa 1. Dworek Czarlińskich w Starym Bukowcu Dworek Czerlińskich w Chwarznie 2. Dworek Myśliwski w Czernikach. Stara 3. Dwór Skorzewskich - Stare Polaszki. 4. Młyn Stary Bukowiec - Stary Bukowiec. 5. Zamek krzyżacki - Zamek Kiszewski 8 Źródło: „Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Kościerskiej – wersja robocza, 2008 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 149 9.1.3. Zabytki architektury i pomniki przyrody Na terenie Ziemi Kościerskiej znajdują się liczne zabytki architektury. Wykaz ich liczby oraz zestawienie najważniejszych przedstawia tabela 61. Tabela 61. Najciekawsze Zabytki architektury i pomniki przyrody Powiatu Kościerskiego Lp. Gmina 1 Miasto Kościerzyna 2 Gmina Dziemiany 3 4 Liczba zabytków architektury 15 Liczba pomników przyrody Gmina Karsin 17 Gmina Kościerzyna Zespół urbanistyczny Starego Miasta z rynkiem Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy Kościół parafialny p.w. Zmartwychwstania Pańskiego Pomnik Józefa Wybickiego 3 1 9 Kościół p.w. Św. Antoniego w Dziemianach Kalwaria Wielewska Kościół p.w. Św. Mikołaja w Wielu Kościół p.w. Matki Boskiej Różańcowej 11 9 Najciekawsze zabytki i pomniki przyrody 4 Zespół ruralistyczny wsi Juszki Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich Kościół parafialny pod wezwaniem świętego Andrzeja Apostoła – Garczyn 5 12 5 Gmina Liniewo Groby skrzynkowe z popielnicami – Garczyn Epitafium - obraz trumienny – Garczyn 6 Gmina Lipusz 7 Gmina Nowa Karczma 8 Gmina Kiszewa Stara 2 8 8 2 Stary młyn w Lipuszu Kościół poewangelicki w Lipuszu 8 Dwór i park w Będominie 7 Zamek krzyżacki w Zamku Kiszewskim Źródło: „Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Kościerskiej – wersja robocza, 2008 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 150 9.1.4. Imprezy i wydarzenia wizerunkowe W Powiecie Kościerskim organizowane są liczne imprezy i wydarzenia, mogące przyciągać uwagę i zainteresowanie turystów, a w efekcie przekładać się na wzrost ruchu turystycznego i zwiększenie przychodów z turystyki. Większość imprez ma charakter lokalny, ale niektóre mają potencjał dla przyciągnięcia większej liczby turystów i wpisać się w regionalny kalendarz imprez. Zestawienie wybranych imprez w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 62. Tabela 62. Imprezy i wydarzenia w gminach Powiatu Kościerskiego Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Gmina Imprezy Festiwal Folkowy Festiwal Muzyki Kameralnej Międzynarodowy Festiwal Folkloru Miasto Noc Świętojańska Kościerzyna Dni Kościerzyny Przyjaźń miast: Bytowa, Kościerzyny, Kartuz Kościerskie Targi Książki, Literatury Kaszubskiej i Pomorskiej Konkurs babek i mazurków wielkanocnych Festiwal nalewek Majówka Turniej sołectw Dziemiany Turniej piłki nożnej Pokaz hodowlany koni i psów Mistrzostwa Powiatu Kościerskiego w piłce plażowej Mistrzostwa Kaszub Siłaczy Dni Dziemian Turniej Gawędziarzy Ludowych - Wiele Międzynarodowy Festiwal Folkloru - Wiele Karsin Piękna Wieś - Karsin Odpust kalwaryjny – Wiele Pikniki, festyny, turnieje sportowo-rekreacyjne: Karsin, Osowo, Wiele Rajd rowerowy (Kaszebe Runda) Zawody jeździeckie (Wdzydze) Błękitna Wstęga – regaty żeglarskie Kościerzyna Szkolne Igrzyska Młodzieżowe Halowa Piłka Nożna Mistrzostwa Polski w Podnoszeniu Ciężarów Festyny wiejskie, piknik strażacki, turniej piłkarski, spartakiada seniorów, dożynki gminne Liniewo Festyn „Książąt Pomorskich” Dni Lipusza Turniej Lipuskich Zakładów Pracy Lipusz Festyn Dożynkowy Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego w Lipuszu Kaszubska Biesiada Agroturystyczno-Ekologiczna Bieg Mazurka – Będomin Nowa Batalia Napoleońska – Będomin Karczma Targi Rolno – Przemysłowe – Lubań Stara Rajdy kolarskie Kiszewa Festyny gminne Majówka z Józefem Wybickim Dni Powiatu Kościerskiego Powiat Ogólnopolskie Letnie Spotkania z Teatrem i Filmem „Zanim zagrasz Hamleta” Dożynki Powiatowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez gminy (2010 r.) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 151 Należy zauważyć, że trudne jest wskazanie imprezy „sztandarowej”, kluczowej dla całego obszaru Ziemi Kościerskiej. Również gminy mają tendencję do wskazywania jedynie imprez i wydarzeń organizowanych przez siebie. Brak na przykład w zestawieniu jednego z większych wydarzeń przyciągających turystów, jak „Jarmark Wdzydzki” organizowanego w Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich na terenie Gminy Kościerzyna. Brak również imprez organizowanych wspólnie przez wszystkie samorządy, cyklicznie we wszystkich lub części gmin powiatu (taki charakter częściowo ma Festiwal Folkloru). Najbardziej znanymi poza terenem powiatu są wydarzenia organizowane w kluczowych atrakcjach Powiatu – skansenie we Wdzydzach (Jarmark Wdzydzki), Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie (np. Batalia Napoleońska), czy Targi Rolne w Lubaniu. 9.1.5. Punkty informacji turystycznej Informacja turystyczna w Powiecie Kościerskim prowadzona jest przez poszczególne samorządy i ich jednostki (np. OKSiR-y). Punkty te zlokalizowane są w następujących miejscach (dane Starostwa Powiatowego w Kościerzynie z roku 2008): · Miasto Kościerzyna: Kościerskie Centrum Informacji (Rynek), informacja turystyczna na dworcu PKP i PKS; · Gmina Dziemiany: Ośrodek Kultury w Dziemianach; · Gmina Kościerzyna: Miejskie Informatory Multimedialne (PIAP) w Łubianie, Kaliskach, Kornem, Grzybowie, Wdzydzach Kiszewskich, Wielkim Podlesiu, Nowym Klinczu i Skorzewie; · Gmina Liniewo: Miejskie Informatory Multimedialne (PIAP) w Liniewie i Wysinie; · Gmina Lipusz: Gminne Centrum Informacji w Lipuszu, PKP i PKS Lipusz; · Gmina Nowa Karczma: GOKSiR w Nowej Karczmie; · Gmina Stara Kiszewa: Informacja Turystyczna w Starej Kiszewie. Sieć tych punktów będzie uzupełniona przez budowane w roku 2010 „Bramy Kaszubskiego Pierścienia” w Garczynie (Powiatowe Centrum Młodzieży) i w Starej Kiszewie. Należy zauważyć, że w skali powiatowej i ponadlokalnej (obszaru Kaszub) punkty te nie są połączone w spójny system, podobnie do sytuacji w całym regionie pomorskim. Zmienia się to od roku 2010 w związku z realizacją przez Samorząd Województwa Pomorskiego projektu „Zintegrowany System Informacji Turystycznej Województwa Pomorskiego”. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 152 9.1.6. Atrakcje turystyczne sąsiednich regionów Powiat Kościerski – Serce Kaszub. Takie hasło stosowane jest przy promocji tego obszaru i dobrze odzwierciedla miejsce regionu na tle środkowej części Kaszub. Jednocześnie ziemia kościerska znajduje się w centrum regionu pomorskiego. Turystyka rozwija się jednak nie w oparciu o granice administracyjne, ale zgodnie z warunkami naturalnymi, istniejącymi produktami turystycznymi oraz połączeniami komunikacyjnymi. Mając to na uwadze, należy wskazać kluczowe relacje turystyczne z sąsiednimi regionami: · Powiat Kartuski (Szwajcaria Kaszubska) i zachodnia część powiatu gdańskiego: region o porównywalnej atrakcyjności z uwagi na zasoby kulturowe (kulturę kaszubską: Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, ceramika Neclów w Chmielnie, CEPR w Szymbarku) i walory przyrodnicze (Kółko Jezior Raduńskich, Złota Góra, Wieżyca). Występują silne powiązania turystyczne ziemi kościerskiej z tym obszarem. Turyści traktują obszar jako całość (Kaszuby). Północna część powiatu kościerskiego stanowi zaplecze noclegowe. Wskazane połączenia szlakami pieszymi i rowerowymi. Atutem powiatu kartuskiego jest mniejsza odległość od Trójmiasta i od morza. Przez ten teren przebiegają drogi dojazdowe do Trójmiasta i nad Morze; · Powiat Starogardzki i Tczewski (Kociewie): obecnie uznawane za mniej atrakcyjne od Kaszub (analizując liczbę turystów) region posiada w swojej zachodniej części podobny krajobraz leśno-rolniczy. Przez region przebiegają drogi dojazdowe do dróg nr 1 (Łódź), 7 (Warszawa) i 22 (Piła) oraz autostrady A1; · Powiat Chojnicki (Zabory): obszar silnie powiązany poprzez występowanie kompleksu leśnego Borów Tucholskich, w bezpośredniej bliskości granic powiatu kościerskiego znajdują się kręgi kamienne w Odrach, Brusy. Łącznikiem są też szlaki wodne, w tym Wda oraz kultura kaszubska; · Powiat Bytowski: łącznikiem są podobne walory przyrodnicze (kompleksy leśne, jeziora). Ponadto atrakcją obszaru jest zamek w Bytowie, najciekawszy zabytek architektury Kaszub; · Strefa Wybrzeża Bałtyku: alternatywne miejsce wypoczynku i wycieczek w sezonie letnim; ziemia kościerska może służyć jako zaplecze noclegowe i alternatywa na niepogodę (mniejsze zagęszczenie turystów, niższe ceny w sezonie są atutami); STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 153 · Trójmiasto: cel wycieczek i wyjazdów turystycznych. Ziemia kościerska może służyć jako zaplecze noclegowe, przewagą jest przyroda regionu (mniejsze zagęszczenie turystów, niższe ceny w sezonie są atutami) „Zwiedzaj Trójmiasto, wypoczywaj w Sercu Kaszub”. 9.2. Ruch turystyczny Badania ruchu turystycznego prowadzi Informacja Turystyczna w Kościerzynie. Wynika z nich, że w miesiącach lipiec – sierpień koncentruje się około 75% przyjazdów zarówno turystów krajowych, jak i zagranicznych, a liczba gości zagranicznych odwiedzających informację turystyczną to około 12% całej liczby odwiedzających. Wskazuje to na bardzo silną sezonowość ruchu turystycznego i dominację klienta krajowego. Obecnie nie są prowadzone inne działania związane z monitoringiem ruchu turystycznego. Wskazane byłoby prowadzenie takich badań w miejscach gdzie można dokładnie zmierzyć liczbę turystów, np. Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, Skansen – Parowozownia w Kościerzynie. Przy prowadzeniu takich statystyk warto prowadzić je z podziałem na poszczególne dni, z zaznaczeniem czy dzień należał do „pogodnych / słonecznych / ciepłych” czy „pochmurnych / deszczowych / zimnych” gdyż ma to znaczenie przy określaniu zachowań turystów (muzea, skanseny są zwykle bardziej odwiedzane w dni brzydkie). Podobnie porównywać należy dni robocze i weekendy aby szczegółowo zmierzyć rozkład odwiedzających. Możliwe jest jednoczesne prowadzenie badań ankietowych odwiedzających (z zachowaniem próby losowej). Statystyki rozszerzyć można również o wypożyczalnie sprzętu wodnego itp. Ogólne dane o ruchu turystycznym na Ziemi Kościerskiej prowadzone są w oparciu o sprawozdawczość GUS. Są to dane pochodzące wyłącznie od obiektów zbiorowego zakwaterowania ujętych w GUS (hotele, ośrodki wypoczynkowe) bez np. kwater agroturystycznych czy pensjonatów i pokoi gościnnych. Według tych danych, w roku 2008 Powiat Kościerski odwiedziło 60 336 turystów, którym udzielono 234 090 noclegów. Realna liczba odwiedzających i turystów jest znacznie (kilkukrotnie) wyższa, gdyż należy uwzględnić również m.in. osoby przebywające w domkach letniskowych i kwaterach prywatnych. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 154 9.3. Charakterystyka bazy turystycznej i okołoturystycznej Dane GUS za rok 2008 podają liczbę 40 obiektów noclegowych na Ziemi Kościerskiej, dysponujących łącznie 4 513 miejscami noclegowymi, w tym 918 całorocznymi. Większość z nich (25) zlokalizowana jest w gminie Kościerzyna. W gminach Stara Kiszewa, Lipusz i Liniewo wg tych danych obiekty takie nie występują. Jest to związane ze specyfiką sprawozdawczości GUS. Badania własne, przeprowadzone przez Starostwo Powiatowe w Kościerzynie w roku 2008 podczas prac nad „Strategią Rozwoju Turystyki Ziemi Kościerskiej” wykazały znacznie większą liczbę obiektów turystycznych – sześć hoteli (ich liczba wzrosła po roku 2008), 15 ośrodków wypoczynkowych, 36 innych obiektów turystycznych, 65 kwater agroturystycznych i 7 campingów i pól biwakowych. Dane te przedstawione są w tabeli 63. Tabela 63. Baza noclegowa w gminach Powiatu Kościerskiego (2008 r.) Lp. Gmina Hotele i motele Ośrodki wypoczynkowe i szkoleniowe Pensjonaty, zajazdy i kwatery prywatne, inne obiekty Kwatery agroturystyczne Kempingi i pola biwakowe 1 Miasto Kościerzyna 1 0 8 0 0 2 Dziemiany 1 0 3 3 2 3 Karsin 0 5 6 8 1 4 Kościerzyna 3 9 13 30 4 5 Liniewo 0 0 1 5 0 6 Lipusz 0 0 3 1 0 7 Nowa Karczma 0 0 1 9 0 8 Stara Kiszewa 1 1 1 8 0 9 Razem 6 15 36 65 7 Źródło: dane Starostwa Powiatowego w Kościerzynie Dodatkowo po weryfikacji danych przez gminy w roku 2010 określić można szczegółowo liczbę kwater agroturystycznych na 93 obiekty dysponujące łącznie blisko 1000 miejsc noclegowych. Dane te przedstawia tabela 64. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 155 Tabela 64. Agroturystyka w Powiecie Kościerskim – stan na rok 2010 Lp. Gmina Liczba kwater 1 Miasto Kościerzyna 0 Liczba miejsc noclegowych 0 2 Dziemiany 8 120 3 Karsin 13 170 4 Kościerzyna 42 473 5 Liniewo 2 20 6 Lipusz 11 55 7 Nowa Karczma 8 70 8 Stara Kiszewa 9 80 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin (2010) Większość kwater agroturystycznych z terenu powiatu zrzeszonych jest w Stowarzyszeniu Agroturystycznym „Kościerska Chata”, które działa na ich rzecz promując obiekty na targach turystycznych, wydaje informatory turystyczne, wspiera tworzenie produktów regionalnych i tradycyjnych. 9.4. Obszary funkcjonalne rozwoju turystyki w Powiecie Kościerskim Biorąc pod uwagę zróżnicowanie przestrzeniu powiatu wynikające z uwarunkowań geograficznych, przyrodniczych i kulturowych, analizując turystykę w powiecie kościerskim i jego najbliższej okolicy wyodrębnić możemy następujące, w miarę jednolite obszary funkcjonalne: 9.4.1. Północna i wschodnia część powiatu Obszar położony na północ i wschód od drogi nr 214. Cechuje go krajobraz rolniczy, brak większych miejscowości, teren falisty i pagórkowaty, występowanie jezior i oczek polodowcowych z licznymi obszarami leśnymi. Atutem jest gęsta sieć dróg i dobre skomunikowanie z Trójmiastem, Starogardem Gdańskim, rejonem Jezior Raduńskich i Kościerzyną. Teren dość atrakcyjny krajobrazowo, z dobrymi uwarunkowaniami rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej. Znajdują się tu również zabytki kultury materialnej (Będomin, Stara Kiszewa). Teren ten stanowi potencjalne zaplecze noclegowe (kwatery agroturystyczne) dla pozostałej części powiatu oraz rejonu Szwajcarii Kaszubskiej. Podobne cechy krajobrazowe i atrakcyjność turystyczną posiada region Kociewia. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 156 9.4.2. Kościerzyna Miasto Kościerzyna stanowi główny ośrodek gospodarczy i administracyjny oraz usługowy dla ludności regionu. Z uwagi na dogodne położenie na szlakach komunikacyjnych jest regionalnym węzłem ruchu turystycznego. Stanowi ośrodek usługowy dla terenu powiatu jednocześnie ma duże znaczenie dla turystyki z uwagi na funkcje usługowe (sklepy, gastronomia, rekreacja, tranzyt, inne usługi – banki, zdrowie). Szczególne, potencjalne znaczenie dla turystyki posiada możliwość rozwoju usług zdrowotnych w oparciu o infrastrukturę szpitala w Kościerzynie (turystyka medyczna, zdrowotna). Warunkiem rozwoju w tym zakresie jest współpraca pomiędzy samorządami miasta i gminy, z uwagi na ograniczenia przestrzenne rozwoju miasta oraz rozwój edukacji w zakresie zawodów ochrony zdrowia. Dodatkowo ważnymi atrakcjami turystycznymi są skansen – Muzeum Kolejnictwa oraz dwa sanktuaria. 9.4.3. Południowa i zachodnia część powiatu Obszar położony na południe i zachód od drogi nr 214 to obszar leżący na obszarze Borów Tucholskich i zdominowany przez duże, zwarte kompleksy leśne. Na większych polanach znajdują się nieduże miejscowości. Liczne jeziora oraz lasy sprawiają że obszar ma znakomite uwarunkowania do rozwoju turystyki wypoczynkowej i aktywnej oraz agroturystyki. Wymaga również planowej gospodarki przestrzennej i ochrony przyrody, z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Dostępność komunikacyjna jest mniejsza niż w przypadku pozostałej części powiatu. Region ten posiada podobną atrakcyjność jak sąsiadujące obszary Borów Tucholskich. 9.4.4. Obszar Jeziora Wdzydze Obszar ten zasługuje na wyróżnienie jako najbardziej atrakcyjna turystycznie część powiatu, jednocześnie największy akwen Pojezierza Kaszubskiego. Posiada doskonałe warunki do rozwoju turystyki wypoczynkowej, a zwłaszcza turystyki wodnej – w tym żeglarstwa i kajakarstwa. Obok Jeziora Charzykowskiego, Wdzydze stanowią najlepszy akwen żeglarski Pomorza, porównywalny z jeziorami Mazur. Dostępne w pobliżu są również szlaki kajakowe (Wda) oraz kompleksy leśne. Uzupełnieniem są walory kulturowe w postaci parku etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich, zabudowy wsi Wiele, Kalwarii Wielewskiej i tradycyjnego budownictwa kaszubskiego. Z uwagi na wartość środowiska przyrodniczego, rozwój turystyki przebiegać musi w sposób zrównoważony i z zachowaniem zasad ochrony i planowego udostępniania środowiska przyrodniczego. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 157 9.5. Dominujące formy aktywności turystycznej Z uwagi na dużą różnorodność form krajobrazowych na terenie powiatu, możliwe jest rozwijanie różnych form turystyki. Analizując poszczególne formy turystyki, predyspozycje te, ich możliwości rozwoju i ograniczenia przedstawić można w postaci tabeli. Tabela 65. Formy turystyki dominujące w Powiecie Kościerskim i ich wsparcie oraz zagrożenia rozwoju Lp. Forma Działania wspierające rozwój danej Zagrożenia i ograniczenia turystyki formy turystyki związane z rozwojem 1 Agroturystyka 2 Turystyka wypoczynkowa 3 Turystyka aktywna 4 Turystyka kulturowa 5 Turystyka zdrowotna · Wsparcie tworzenia nowych i modernizacja istniejących gospodarstw agroturystycznych · Rozwój produktów i usług tradycyjnych · Podnoszenie kwalifikacji kwaterodawców · Wydzielenie terenów pod planową zabudowę letniskową · Zachowanie ładu przestrzennego i krajobrazu · Uzbrojenie terenu (woda, kanalizacja) · Planowe lokalizowanie terenów inwestycyjnych pod zabudowę letniskową, obiekty hotelarskie i inną infrastrukturę · Zachowanie odpowiedniego standardu infrastruktury i jej modernizacja · Zagospodarowanie miejsc rekreacji w tym bezpieczeństwo) · Wytyczenie, oznakowanie i utrzymywanie szlaków turystycznych (konnych, rowerowych, itp.) · Zagospodarowanie miejsc wypoczynku i rekreacji · Utworzenie sieci wypożyczalni sprzętu, stadnin itp. · Utworzenie systemu bezpieczeństwa (ratownictwo wodne) · Utworzenie sieci wypożyczalni sprzętu, stadnin itp. · Promocja obiektów dziedzictwa kulturowego · Wykreowanie imprez o randze regionalnej na bazie istniejącego dziedzictwa · Organizacja imprez tematycznych (targi rolne itp.) · Wsparcie rozwoju i modernizacji istniejących obiektów (w zakresie udostępnienia turystycznego) · Rozwój oferty medycznej w oparciu o szpital w kierunku turystyki medycznej i lecznictwa sanatoryjnego · Współpraca z sąsiednimi gminami w zakresie zakwaterowania pacjentów i rekreacji dla osób niepełnosprawnych · Zanikanie tradycyjnego rolnictwa i hodowli · Modernizacja wsi i jej urbanizacja · Ryzyko „dzikiej zabudowy” i zniszczenia krajobrazu · Zanieczyszczenie wód ściekami z domków i ośrodków wypoczynkowych · Zmiany struktury społecznej (napływ mieszkańców miasta) · Ryzyko degradacji przestrzeni w przypadku nieplanowanej zabudowy · Ryzyko zanieczyszczenia wód przy braku oczyszczalni ścieków i kanalizacji · Nadmierna antropopresja · Przy braku zaplanowania szlaków możliwość lokalnych konfliktów (końrower) · Ograniczenia związane z dostępem na prywatne jeziora i lasy · Zagrożenia życia i zdrowia turystów przy braku służb ratowniczych · Nadmierna antropopresja i ryzyko degradacji środowiska naturalnego · Ochrona i udostępnianie przyrody · Koordynacja terminów imprez i wspólna ich promocja · Brak miejsc noclegowych w pobliżu w czasie dużych imprez · Ograniczenia przestrzenne związane z rozwojem miasta i granicami administracyjnymi Źródło: „Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Kościerskiej – wersja robocza, 2008 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 158 9.6. Stan docelowy rozwoju turystyki na Ziemi Kościerskiej i działania z tym związane W ramach prac nad „Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Kościerskiej” w roku 2008 określono szereg elementów wizji docelowego stanu rozwoju turystyki na Ziemi Kościerskiej. Postulaty te brzmią następująco: 1) Ziemia Kościerska w 2013 roku to obszar o atrakcyjnej, zróżnicowanej ofercie turystycznej, bazującej na potencjale przyrodniczym i kulturowym regionu. 2) Zagospodarowanie turystyczne, rozwijane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju sprawia, że region jest dostępny i przyjazny turyście. 3) Możliwy jest rozwój wielu form aktywności turystycznej, pozwalający zarówno na spokojny wypoczynek na łonie natury, jak i uprawianie sportów wodnych i innych form aktywności turystycznej. 4) Region przyjazny turystom rodzinnym, młodzieży i osobom starszym, gdzie każda z tych grup społecznych znajdzie dla siebie atrakcyjne warunki wypoczynku i rekreacji. 5) Obszar o rozpoznawalnej marce w skali Polski, znany jako „Serce Kaszub”. 6) Wspólne działania promocyjne i współpraca samorządów, organizacji turystycznych i przedsiębiorców turystycznych sprawiają, że region cieszy się zainteresowaniem ze strony turystów zagranicznych i krajowych. 7) Pełna informacja na stronach internetowych oraz innych nośnikach multimedialnych sprawia, że uzyskanie informacji o regionie nie stanowi najmniejszego problemu dla potencjalnego turysty 8) Standard i jakość dróg i szlaków oraz oznakowanie obiektów i atrakcji turystycznych, szlaków i miejsc wypoczynku sprawia, że poruszanie się po regionie jest przyjemnością. 9) Znajomość języków obcych, kwalifikacje przewodników, kultura obsługi turystów i gościnność stanowią istotny element marki regionu. 10) Bazę noclegową i gastronomiczną cechuje wysoki standard, w każdej grupie obiektów – od kwater prywatnych i gospodarstw agroturystycznych po hotele biznesowe i pensjonaty. 11) Turysta ma do wyboru szereg markowych produktów turystycznych, jak Jezioro Wdzydze – Kaszubskie Morze, Uzdrowisko w Sercu Kaszub, Szlify Patriotyczne i wiele innych. 12) Kategoryzacja bazy noclegowej sprawia, że łatwo rozpoznać standard i klasę każdego obiektu hotelarskiego. Są one również dostępne w systemach rezerwacyjnych. 13) Bogaty kalendarz imprez i wydarzeń kulturalnych sprawia, że turysta spędzający czas na tym terenie nie może się nudzić. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 159 Postulaty te są obecnie nadal aktualne, co potwierdziły m.in. debaty w trakcie prac nad Strategią w roku 2010. Jednocześnie przeprowadzono analizę działań w zakresie rozwoju oferty turystycznej, realizowanych obecnie przez samorządy Powiatu Kościerskiego w zakresie inwestycji, promocji, wizerunku i pozostałych działań związanych z rozwojem oferty turystycznej Ziemi Kościerskiej. Zestawienie tych działań przedstawia tabela 66. Tabela 66. Działania podejmowane przez samorządy Powiatu Kościerskiego w zakresie rozwoju turystyki Lp. 1 Gmina Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany 3 Karsin 4 Inwestycje Budowa Aqua Centrum Powstanie Centrum Kultury Kaszubskiej „Strzelnica” Powstanie Stadionu Miejskiego Rozbudowa Sali im. L. Szopińskiego Rewitalizacja Rynku Miasta Promocja i wizerunek Promocja na targach, przeglądach i festiwalach Kalendarz imprez miejskich (PL, EN, DE) Modernizacja kąpieliska w Dziemianach Rozbudowa infrastruktury turystycznej w Wielu Budowa centrum informacji turystycznej w Wielu Budowa obiektu sportowego „Orlik 2012” - Rozbudowa i remont hali sportowej w Skorzewie z zapleczem noclegowym Budowa szlaków turystycznych pieszych i rowerowych Budowa pomostów Imprezy o randze regionalnej i międzynarodowej Gminny kalendarz imprez Ustawianie tablic promocyjnych Wydawanie folderów, ulotek, promocja w prasie i Internecie Konkursy regionalne Udział w targach turystycznych Wydanie mapy, folderów, gadżetów, opracowanie informacji o miejscowościach Łubiana, Korne, Wielki Klincz Kościerzyna 5 Liniewo 6 Lipusz Budowa infrastruktury turystyki masowej na Wdzie; Budowa infrastruktury turystycznej nad jeziorami Ostronko, Skrzynki Duże, Wieckie Rozbudowa sieci szlaków pieszych, rowerowych, przygotowanie tras narciarstwa biegowego Oferta inwestycyjna gminy (CD, Internet), tablice informacyjne, witacze, wyświetlacz Uruchomienie strony internetowej gminy Reklama w prasie Wydanie materiałów promocyjnych i tablic informacyjnych Pozostałe działania Promocja atrakcji turystycznych miasta (Muzeum Ziemi Kościerskiej, Skansen Parowozownia Kościerzyna, sanktuaria maryjne) Współdziałanie z organizacjami pozarządowymi Członkowstwo w LGD Stolem Członkowstwo w LGD Morenka Współpraca z organizacjami i wspieranie inicjatyw mieszkańców gminy Kościerzyna Współpraca samorządami powiatu Kościerskiego: opracowanie z miastem Kościerzyna dokumentacji na budowę ścieżki pieszorowerowej z Kościerzyny do Kalisk - Działania PR STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 160 7 Nowa Karczma 8 Stara Kiszewa 9 Powiat Witacze Ścieżki rowerowo – przyrodnicze Imprezy Wydawnictwa promocyjne Targi w Lubaniu Budowa Centrum Informacji Turystycznej – Bramy Kaszubskiego Pierścienia Budowa infrastruktury wspierającej ruch turystyczny i poprawiającej bezpieczeństwo w Starej Kiszewie Budowa Centrum Informacji Turystycznej w Garczynie w ramach projektu „Zintegrowany System Informacji Turystycznej: Budowa Centrum Informacji Turystycznej Bramy Kaszubskiego Pierścienia wraz z kampanią promocyjną” współfinansowane w Unii Europejskiej w ramach EFRR Przebudowa przystani wodnej w PCM Garczyn, przystosowanej do obsługi osób niepełnosprawnych oraz ścieżka pieszo-rowerowa wraz z punktami przystankowymi realizowane w ramach projektu „Zwiększenie dostępności i efektywnego wykorzystania potencjału turystycznego Powiatu Kościerskiego poprzez przebudowę przystani wodnej w Garczynie z dojściem pieszo-rowerowym z Kościerzyny do Garczyna”, współfinansowane w Unii Europejskiej w ramach EFRR Budowa mini hotelowca w PCM Garczyn, przystosowanego do obsługi osób niepełnosprawnych Ulotki promocyjne Strona internetowa - Wydawnictwa akcydensowe, w tym foldery, mapy, ulotki i plakaty, Materiały promocyjne: długopisy z herbem i logo, brelok serduszko z herbem i logo. smyczy z herbem i logo, torebki na upominki z wizerunkiem Starostwa, worki na otwarcie basenu, piłki z logiem, „mini” latarki diodowe, parasole z logiem powiatu, walizki podróżne z herbem i logo powiatu, kalendarze z wizerunkiem Powiatu Kościerskiego, Stworzenie turystycznej reklamy o charakterze promocyjno-informacyjnym na ekranie diodowym Kaszuby LED, Informacje turystyczne w Biuletynie Informacyjnym Powiatu Kościerskiego, Reklamy najbliższych imprez w lokalnym radiu i telewizji, Strona internetowa informująca o atrakcjach turystycznych powiatu, Umieszczenie loga Powiatu Kościerskiego na inwestycjach powiatowych Zakup mobilnej sceny, wykorzystywanej w czasie imprez masowych, z dofinansowaniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez gminy (2010 r.) Dodatkowo Starostwo Powiatowe w Kościerzynie zgłosiło szereg propozycji, mających na celu rozwój oferty turystycznej Ziemi Kościerskiej. Przedstawia je tabela 67. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 161 Tabela 67. Propozycje Starostwa Powiatowego w Kościerzynie w zakres działań na rzecz rozwoju turystyki na Ziemi Kościerskiej Lp. 1. 2. Nazwa / rodzaj wydarzenia Założenie Stowarzyszenia LOT na rzecz rozwoju turystyki i promocji Powiatu Kościerskiego. Wycieczki zabytkową kolejką „Costerina” 3. Przyłączenie się do organizacji Jarmarku Wdzydzkiego. 4. Stworzenie bazy rekreacyjnej do Nordic-Walking 5. Kampania wizerunkowa z Public Relations Kampania promocyjna poza obszarem Powiatu Kościerskiego 6. Miejsce termin organizator Krótki (1-2 zdania) opis przedsięwzięcia Kościerzyna Zadaniem stowarzyszenia byłoby promowanie i rozwój turystykiPowiatu Kościerskiego poprzez organizowanie imprez i kampanii promocyjnych oraz pozyskiwanie środków na ten cel. Miejsce: Skansen Parowozownia. Termin: Sierpień. Organizatorzy: Starostwo Powiatowe w Kościerzynie, Skansen Parowozownia Miejsce: Wdzydze Kiszewskie Termin: Sierpień Organizatorzy: Muzeum Etnograficzne we Wdzydzach Kiszewskich, Starostwo Powiatowe w Kościerzynie Miejsce: Powiat Kościerski Termin: cały rok Organizator: Starostwo Powiatowe w Kościerzynie Starostwo Powiatowe w Kościerzynie Stworzenie trasy kolejowej i organizowanie wycieczek turystycznych zabytkową koleją przez Powiat Kościerski. Miejsce: np. Trójmiasto Organizator: Starostwo Powiatowe w Kościerzynie 7. Udział w Festiwalu Promocji Miast i Regionów Miejsce: Warszawa Termin: Kwiecień Organizator: Grupa Ströer 8. Zaproszenie grupy studentów z wybranych uczelni turystycznych. Miejsce: Powiat Kościerski Organizator: Starostwo Powiatowe w Kościerzynie Jarmark Wdzydzki jest imprezą międzynarodową. Ma szczególne znaczenie w promocji regionu oraz kultury kaszubskiej. Wytyczenie ścieżek zdrowia, organizacja rajdów Nordic-Walking oraz profesjonalny instruktaż. Kreowanie właściwego wizerunku Powiatu, w tym zaufania do naszej organizacji i do władz nią kierujących. Reklama powiatu jako miejsca idealnego do aktywnego wypoczynku i kontaktu z przyrodą. Promocja powiatu poza jego terenem, będzie przynosić korzyści związane z napływem turystów nie tylko z okolicznej aglomeracji miejskiej jaką jest Trójmiasto, ale także z całej Polski. Największe w Polsce, a także w Europie uznane i prestiżowe wydarzenie stanowiące symbol integracji środowiska samorządowego i biznesu oraz promowania najwyższych standardów pracy, kreatywności, rzetelności i zaangażowania w procesie budowania wizerunku oraz promowania miast i regionów. Zapoznanie się z atrakcjami i infrastrukturą turystyczną powiatu, spotkanie studentów ze Starostą oraz dyskusja na temat promocji i rozwoju Powiatu Kościerskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Starostwo Powiatowe w Kościerzynie (2010 r.) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 162 9.7. System współpracy dla rozwoju turystyki Warunkiem rozwoju turystyki jest zbudowanie systemu strategicznej kooperacji i przyjęcie współodpowiedzialności za jej realizację przez wszystkie ważne dla rozwoju turystyki w regionie podmioty: · Samorząd szczebla powiatowego; · Samorządy gminne regionu; · Jednostki organizacyjne im podległe; · Organizacje pozarządowe, w tym stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne; · Organizacje otoczenia przedsiębiorczości; · Podmioty prywatne, prowadzące działalność turystyczną i około turystyczną. Wskazane jest nawiązanie formalnego partnerstwa poprzez zbudowanie wspólnej platformy działań i kooperacji. Najlepszym mechanizmem takiej współpracy jest lokalna organizacja turystyczna (LOT). Ustawa o Polskiej Organizacji Turystycznej wskazuje LOT jako formułę współpracy lokalnej w zakresie rozwoju i promocji turystyki. Atuty Lokalnej Organizacji Turystycznej: · Możliwość członkowstwa wszystkich podmiotów, niezależnie od ich formy prawnej i sposobu finansowania (samorządy, organizacje pozarządowe, firmy i osoby prywatne); · Specjalna funkcja w systemie zarządzania turystyką w Polsce (system preferencji w zakresie promocji i możliwości pozyskiwania środków na działalność); · Niski koszt funkcjonowania (brak opłat rejestracyjnych, jak w przypadku stowarzyszeń); · Przedmiotowe zwolnienie z podatków CIT w przypadku przeznaczania dochodów na cele statutowe; · Możliwość podziału kosztów funkcjonowania organizacji proporcjonalnie do wielkości i zamożności tworzących go podmiotów. W celu utworzenia LOT należy: · Powołać (najlepiej na szczeblu powiatowym) pełnomocnika ds. powołania LOT; · Przygotować stosowne uchwały gmin i powiatu; · Ustalić wysokość składek ze strony gmin (proporcjonalnie do ich budżetów) oraz powiatu (rekomendowane aby powiat finansował koszty biura i personelu, do STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 163 czasu realizacji przez LOT pierwszych projektów), a środki gmin i pozostałych podmiotów przeznaczone zostały na działalność; · Przeprowadzić odpowiednią kampanię społeczną w celu zgłoszenia podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych w poczet LOT; · Przeprowadzić zebranie założycielskie i wybrać władze LOT. Z uwagi na fakt, iż w pierwszym etapie organizacja finansowana będzie ze środków głównie publicznych, nie potrzeba przewagi samorządów we władzach aby osiągnąć żądany efekt. Obecność jednego przedstawiciela gmin sprawia że wszystkie gminy są reprezentowane na równych zasadach – inaczej należałoby oddelegować do zarządu po jednym przedstawicielu każdego samorządu, co sprawiałoby że zarząd byłby nieefektywny (mała frekwencja na posiedzeniach, problemy z decyzyjnością). Aby zapewnić wpływ wszystkich podmiotów na decyzje, najlepiej przy zarządzie powołać stałe zespoły konsultacyjne (samorządowy, NGO i podmiotów prywatnych) aby ważniejsze decyzje były w ten sposób konsultowane. Finansowanie LOT można wzmocnić dzięki udziale w projektach finansowanych ze środków publicznych (granty, dotacje samorządu województwa, PROT i innych instytucji), oraz projekty wdrażane na poziomie powiatu (oś 9 EFS), ponadto podwykonawstwo działań w ramach PROW i inne zadania zlecone, np. przez WUP (GRYF) i in. Kluczowe działania LOT to: · Prowadzenie informacji turystycznej; · Dbałość o aktualną informację i pozycjonowanie strony www; · Prowadzenie działalności promocyjnej (wydawnictwa, targi, imprezy); · Wydawanie materiałów informacyjnych (gazetka wakacyjna, kalendarz imprez, informatory regionalne); · Realizacja projektów szkoleniowych i doradczych; · Tworzenie pakietów turystycznych oferowanych turystom; · Pośrednictwo w sprzedaży pakietów i rezerwacji noclegów; · Opracowanie i nadzór nad stosowaniem logo i innych atrybutów marki regionu; · Kreowanie i promocja produktów turystycznych; · Współpraca z innymi podmiotami turystycznymi szczebla regionalnego i krajowego; · Integracja podmiotów skupionych w LOT (wspólne spotkania, imprezy). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 164 LOT powinien aktywnie włączyć się w struktury organizacyjne turystyki w regionie: · Stowarzyszenie Turystyczne Kaszuby (reprezentując podmioty w nim zrzeszone), która w sposób nadrzędny powinna zrzeszać organizacje i podmioty turystyczne w regionie Kaszub; · Pomorską Regionalną Organizację Turystyczną; · Grupę LGD inicjatywy LEADER; · Podpisać porozumienie o współpracy z innymi LOTami Kaszubskimi. Ponadto LOT może prowadzić powiatowy punkt informacji turystycznej (często stosowane rozwiązanie, pozwalające w bardziej elastyczny sposób obsługiwać ruch turystyczny, oraz pozwalając finansować działalność, lokal itp. dzięki zleceniu zadania publicznego). LOT może prowadzić działalność gospodarczą więc prowadząc informację turystyczną może zarabiać na pośrednictwu za noclegi, za sprzedaż pakietów i ofert turystycznych, sprzedaży pamiątek, reklamie itp. Bezwzględnie powinien być stosowany system zniżek i preferencji dla członków LOT. Wysokość składek powinna zostać ustalona w oparciu o możliwości poszczególnych podmiotów. Przy ustalaniu składki można wziąć pod uwagę wielkość podmiotu: · Dla gmin: liczbę mieszkańców lub budżet na mieszkańca; · Dla podmiotów prywatnych: zróżnicować składki dla firm mikro, małych, średnich i dużych oraz osób nie prowadzących działalności gospodarczej (jak mikro); · Dla organizacji pozarządowych najlepiej przyjąć kwotę analogiczną do składki dla małych lub średnich podmiotów Podmioty skupione w LOT i nie zrzeszone w nim powinny uznać nadrzędną rolę tej organizacji w zakresie rozwoju turystyki: · Przekazując mu zadania własne i środki na ten cel związane z promocją i informacją (np. wydawanie materiałów promocyjnych, zlecając prowadzenie informacji turystycznej, obsługę imprez targowych) · Zlecając działania systemowe, jak gromadzenie informacji turystycznej, aktualizację turystycznej strony internetowej regionu, prowadzenie kalendarium imprez · Delegując podmiot do reprezentacji na forum regionalnym w zakresie turystyki · Dokonywać montaży finansowych na wspólne przedsięwzięcia STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 165 · Zarządzać marką (markami) produktów turystycznych wypracowanych wspólnie (w tym logo i innymi elementami wizerunkowymi, nadzorowaniem systemu certyfikacji usług itp.) · Takie działania pozwolą osiągnąć efekty synergii i spójności w polityce rozwoju turystyki, oraz znacznie obniżyć koszty wspólnych działań. Najczęstsze błędy popełniane przy organizacji i funkcjonowaniu LOT to: · Powierzenie nadmiernych wpływów w zarządzie instytucjom publicznym – samorządom, co opóźnia proces decyzyjny i prowadzi do dyskusji pomiędzy poszczególnymi podmiotami zamiast efektywnych działań; · Brak zabezpieczenia środków na funkcjonowanie (biuro, personel, działania operacyjne) co sprawia że organizacja nie ma możliwości funkcjonowania; · Dublowanie działań LOT przez samorządy (wyjazdy na targi turystyczne, wydawnictwa promocyjne) co jest marnotrawieniem środków i obniża efekty działalności; · Brak zaangażowania w przedsięwzięcia podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych na zasadach barterów, świadczeń rzeczowych i wolontariatu; · Zatrudnienie do LOT osób nie znających specyfiki współpracy w turystyce lub nieprzygotowanych do pracy w zawodzie (np. stażyści bez doświadczenia zawodowego) · Brak monitorowania skuteczności działań · Część zadań związanych z rozwojem turystyki powinna być realizowana samodzielnie przez podmioty zainteresowane rozwojem turystyki w regionie lub we współpracy wzajemnej: · Inwestycje w infrastrukturę turystyczną · Zlecenie usług takich jak ratownictwo wodne (najlepiej poprzez montaż finansowy) W · Stosowanie standardów w zakresie informacji i promocji · Prowadzenie polityki planowania przestrzennego · Ochronę środowiska i dbałość o estetykę przestrzeni publicznych i prywatnych obszarze agroturystyki działalność LOT powinna być uzupełniona przez wyspecjalizowane w tym zakresie stowarzyszenie agroturystyczne (jak obecnie funkcjonujące stowarzyszenie „Kościerska Chata”. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 166 10. Porównanie gmin Kościerskiego wchodzących w skład Powiatu W skład Powiatu Kościerskiego wchodzi osiem gmin: siedem gmin wiejskich i jedna gmina miejska. Różnią się one dość znacznie od siebie. Dla porównania gmin ze sobą zastosowano obiektywne dane (GUS), oraz informacje o jednolitym względem wszystkich gmin charakterze, dotyczące analizowanych różnic. 10.1. Powierzchnia i ludność Powierzchnia Powiatu Kościerskiego wynosi 1 166 km2, a ludność 67 774 osoby (wg danych GUS z dnia 31 grudnia 2008 roku). Średnia gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 58 osób/km2. W mieście Kościerzyna mieszka 34% ludności, a na obszarach wiejskich pozostałe 66% mieszkańców powiatu. Łącznie w powiecie znajdują się 244 miejscowości i 112 sołectw (dane GUS za rok 2006), odpowiednio w poszczególnych gminach: · W mieście Kościerzyna – 0 sołectw i 1 miejscowość; · W gminie Kościerzyna – 35 sołectw i 54 miejscowości; · W gminie Dziemiany 8 sołectw i 38 miejscowości; · W gminie Karsin 11 sołectw i 37 miejscowości; · W gminie Liniewo 14 sołectw i 25 miejscowości; · W gminie Lipusz 7 sołectw i 28 miejscowości; · W gminie Nowa Karczma 17 sołectw i 25 miejscowości; · W gminie Stara Kiszewa 20 sołectw i 36 miejscowości. Podstawowe informacje o powierzchni i ludności gmin, wchodzących w skład powiatu, przedstawia tabela 68. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 167 Tabela 68. Podstawowe informacje o powierzchni i ludności gmin, wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego Jednostka administracyjna Powierzchnia w km2 Ludność (stan na 31 grudnia 2008 roku) na 1 km2 Przyrost naturalny (na 1000 m-k) ogółem mężczyźni 18 310 2 219 512 1 078 199 1 141 313 121 106 3,6 1 166 67 774 33 724 34 050 58 101 6,2 Miasto Kościerzyna 16 22 976 11 108 11 868 1 449 107 5,9 Gmina Dziemiany 125 4 142 2 045 2 097 33 103 7,6 Gmina Karsin 169 5 987 2 983 3 004 35 101 4,0 Gmina Kościerzyna 311 13 874 7 048 6 826 45 97 7,2 Gmina Liniewo 110 4 529 2 263 2 266 41 100 5,0 Gmina Lipusz 109 3 471 1 797 1 674 32 93 2,9 Gmina Nowa Karczma 113 6 399 3 176 3 223 56 101 8,9 Gmina Stara Kiszewa 213 6 396 3 304 3 092 30 94 6,2 Województwo pomorskie Powiat kościerski kobiety Kobiety na 100 mężczyzn Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stan na 31 grudnia 2008 r.) W oparciu o powyższe dane dokonać można ogólnego porównania ze sobą poszczególnych gmin wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego. Spośród gmin Powiatu Kościerskiego największą powierzchnię posiada gmina Kościerzyna – 311 km2, co stanowi 27% powierzchni powiatu. Drugą co do wielkości gminą jest Stara Kiszewa, o powierzchni 213 km2, co stanowi 18% powierzchni powiatu. Trzecia co do wielkości jest gmina Karsin o powierzchni 169 km2, co stanowi 15% powierzchni powiatu. Najmniejszą gminą powiatu jest gmina Miasto Kościerzyna, o powierzchni 16 km2, co stanowi zaledwie 1% powierzchni powiatu. Pozostałe gminy Powiatu Kościerskiego (Dziemiany, Liniewo, Lipusz i Nowa Karczma) są podobnej wielkości i mają od 109 do 125 km2 powierzchni i zajmują od 9 do 11% powierzchni powiatu. Zestawienie wielkości gmin powiatu przedstawiają wykresy 14 oraz 15. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 168 Wykres 14. Porównanie powierzchni gmin powiatu kościerskiego (w km2) 311 213 169 125 110 109 113 16 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Spośród gmin wiejskich najwięcej osób, bo aż 13 874 (21% ludności powiatu) zamieszkuje w gminie Kościerzyna. W pozostałych gminach powiatu mieszka mniej, bo od 3 471 osób (gmina Lipusz) do 6 399 osób (gmina Nowa Karczma). Odpowiednio w gminie Lipusz mieszka 5% mieszkańców, w gminie Dziemiany 6%, w gminie Liniewo 7% mieszkańców powiatu, a w gminach Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa po 9% mieszkańców powiatu. Wykres 15. Udział procentowy poszczególnych gmin w powierzchni powiatu Stara Miasto Kiszewa Kościerzyna 18% 1% Nowa Karczma 10% Dziemiany 11% Karsin 15% Lipusz 9% Liniewo 9% Kościerzyna 27% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 169 Liczba ludności gmin powiatu rozkłada się odmiennie niż ma to miejsce w przypadku ich wielkości. Najwięcej, bo aż 34% (22 976 osób) zamieszkuje Miasto Kościerzynę. Sprawia to, że gęstość zaludnienia dla tej gminy wynosi aż 1 449 os/km2. Jest to jedyna gmina miejska w powiecie, stąd wysoki parametr gęstości zaludnienia, typowy dla obszarów miejskich. Pozostałe gminy powiatu kościerskiego to typowe gminy wiejskie o gęstości zaludnienia pomiędzy 33 a 56 os/km2. Wykresy 16 oraz 17 przedstawiają liczbę mieszkańców w poszczególnych gminach powiatu oraz ich udział w ogólnej ludności powiatu. Wykres 16. Liczba ludności w gminach powiatu Kościerskiego 22976 13874 4142 5987 4529 3471 6399 6396 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stan na 31.XII.2008) Wykres 17. Udział procentowy liczby mieszkańców gmin w ludności powiatu Nowa Karczma 9% Stara Kiszewa 9% Miasto Kościerzyna 34% Lipusz 5% Liniewo 7% Kościerzyna 21% Karsin 9% Dziemiany 6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stan na 31.XII.2008) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 170 W dwóch gminach Powiatu Kościerskiego (gminie i mieście Kościerzyna) mieszka łącznie ponad połowa ludności, tj. 55% mieszkańców powiatu (36 850 osób). W pozostałych sześciu gminach zamieszkuje jedynie 45% ludności powiatu. Wykres 18 pokazuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego w poszczególnych gminach Powiatu. Kolorem pomarańczowym zaznaczono gminy o przyroście niższym niż przeciętna w powiecie, a kolorem zielonym gminy, które ten przyrost mają większy niż przeciętny. Wykres 18. Przyrost naturalny w gminach Powiatu Kościerskiego 8,9 7,6 6,2 3,6 7,2 6,2 5,9 5,0 4,0 2,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Przyrost naturalny w Powiecie Kościerskim, podobnie jak w całym regionie Kaszub, jest dwukrotnie wyższy niż wynosi przeciętna w województwie pomorskim (6,2 osoby na 1000 mieszkańców w porównaniu do średniej w regionie 3,6). W poszczególnych gminach jest on silnie zróżnicowany, waha się od 2,9 w gminie Lipusz do 8,2 w gminie Nowa Karczma. Struktura płci jest w skali powiatu zrównoważona, ale w poszczególnych gminach zróżnicowana. Największy niedobór kobiet jest w gminie Lipusz i Stara Kiszewa, największa nadwyżka – w mieście Kościerzyna. Zestawienie grup ekonomicznych ludności w Powiecie Kościerskim z podziałem na gminy przedstawia tabela 69. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 171 Tabela 69. Struktura wieku mieszkańców gmin Powiatu Kościerskiego według grup ekonomicznych (2008) Jednostka administracyjna Stan ludności ogółem ogółem mężczyźni kobiety Miasto Kościerzyna 22 976 11 108 11 868 Gmina Kościerzyna 13 874 7 048 6 826 Gmina Nowa Karczma 6 399 3 176 3 223 Gmina Stara Kiszewa 6 396 3 304 3 092 Gmina Liniewo 4 529 2 263 2 266 Gmina Lipusz 3 471 1 797 1 674 Gmina Dziemiany 4 142 2 045 2 097 Gmina Karsin 5 987 2 983 3 004 67 774 33 724 34 050 Powiat kościerski Województwo pomorskie 2 219 1 078 199 512 Stan ludności w wieku przedprodukcyjnym Stan ludności w wieku produkcyjnym ogółem mężczyźni kobiety ogółem 5099 22,20% 3645 26,30% 1746 27,30% 1590 24,90% 1050 23,20% 903 26,00% 1067 25,80% 1487 24,80% 16587 24,50% 1 141 456963 313 20,60% 2 648 2 451 1 874 1 771 857 889 835 755 532 518 503 400 507 560 733 754 8 489 8 098 234 833 14676 63,90% 8713 62,80% 3897 60,90% 3994 62,40% 2877 63,50% 2132 61,40% 2597 62,70% 3591 60,00% 42477 62,70% 222 1433493 130 64,60% Stan ludności w wieku poprodukcyjnym mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety 7 408 7 268 4 622 4 091 2 057 1 840 2 176 1 818 1 525 1 352 1 136 996 1 380 1 217 1 925 1 666 22 229 20 248 738 112 3201 1 052 2 149 552 964 262 494 293 519 206 396 158 278 158 320 325 584 3 006 5 704 105 254 223 802 13,90% 1516 10,90% 756 11,80% 812 12,70% 602 13,30% 436 12,60% 478 11,50% 909 15,20% 8710 12,90% 695 329056 381 14,80% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Najwięcej mieszkańców w wieku produkcyjnym zamieszkuje w Mieście Kościerzyna (ponad 14,5 tysiąca). Drugim źródłem pracowników w powiecie jest gmina Kościerzyna (8,7 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym). W pozostałych gminach łącznie zamieszkuje 19 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (przeciętnie ok. 3,1 tys. dla każdej gminy). Struktura ekonomiczna ludności jest we wszystkich gminach porównywalna (od 20,6 do 27,3% ludności w wieku przedprodukcyjnym, 60,9 do 63,7% ludności w wieku produkcyjnym i od 10,9 do 13,9 % ludności w wieku poprodukcyjnym, co jest dość podobne do wartości przeciętnych w województwie. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 172 10.2. Zróżnicowanie pod względem przestrzeni i warunków naturalnych Wszystkie gminy powiatu należą do regionu historyczno-kulturowego Kaszub i łączy je wspólny mianownik, jakim jest kultura i język kaszubski. Jednocześnie wszystkie gminy powiatu poza gminą Karsin należą do regionu historyczno-kulturowego Ziemi Kościerskiej, będącego częścią regionu Kaszub. Jedynie gmina Karsin należy do jednostki jaką jest Ziemia Czerska, powiązana z regionem kulturowym Zaborów (za Kostarczykiem, 2002). Powiat leży łącznie na obszarze trzech różnych jednostek fizycznogeograficznych: Pojezierza Kaszubskiego, Borów Tucholskich i Równiny Charzykowskiej. Pod względem podziału fizyczno-geograficznego struktura ta jest bardziej różnorodna. Gminy: Nowa Karczma, Liniewo, miasto Kościerzyna oraz północna i wschodnia część gminy Kościerzyna należą do jednostki „Pojezierze Kaszubskie”. Tereny te cechuje pagórkowaty i falisty krajobraz pojezierny, mała lub średnia lesistość oraz występowanie znacznej liczby jezior. Środkowa cześć gminy Kościerzyna, gmina Stara Kiszewa oraz częściowo gminy Lipusz i Dziemiany, jak również wschodnia i północna część gminy Karsin należą do jednostki „Bory Tucholskie”. Są to tereny płaskie lub lekko faliste, przeważnie bardzo mocno zalesione. Natomiast zachodnia część gmin: Lipusz i Dziemiany oraz południowo-zachodnia część gminy Karsin znajdują się na terenie Równiny Charzykowskiej. Są to tereny płaskie, silnie lub średnio zalesione. Obiektywnym wskaźnikiem, mogącym służyć porównaniu warunków ekologicznych poszczególnych gmin wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego może być syntetyczna ocena warunków ekologicznych przestrzeni. Określa ona skalę zmian środowiska naturalnego, spowodowaną przez działalność osadniczą i gospodarczą, w odniesieniu do potencjału i zasobów naturalnych danego obszaru. W dokumencie „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego” wykonanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego w roku 2007, dokonano oceny gmin w woj. pomorskim pod kątem ich warunków ekologicznych. Rysunek 21 przedstawia ocenę warunków ekologicznych gmin powiatów. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 173 Rysunek 21. Ocena warunków ekologicznych gmin w Powiecie Kościerskim Źródło: opracowanie własne na podstawie „Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego”, Gdańsk, UMWP 2007 Najwyższe warunki ekologiczne mają gminy zachodniej części powiatu, które jednocześnie mają bardzo wysoki potencjał środowiska (lasy, jeziora), jak również stosunkowo najmniej przekształcony przez przemysł i osadnictwo krajobraz. Wysokie walory ekologiczne mają także gminy w środkowej i południowej części powiatu, tj. gmina Kościerzyna i Stara Kiszewa. Średnie walory ekologiczne, związane z mniejszym potencjałem przyrodniczym oraz silniejszym użytkowaniem gospodarczym mają gminy wschodnie – tj. gmina Nowa Karczma oraz gmina Liniewo. Najgorsze wskaźniki, wynikające ze znacznej urbanizacji i antropopresji oraz wysokiego zanieczyszenia środowiska posiada miasto Kościerzyna, co jednak jest typowe dla obszarów zurbanizowanych. Kolejną wartością porównywaną jest lesistość gmin, wchodzących w skład powiatu kościerskiego. Wynosi ona od niespełna 5% w przypadku miasta Kościerzyna do ponad STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 174 67% w przypadku gminy Lipusz (dane za rok 2008). Średnia wartość dla powiatu wynosi ok. 44% i jest wyższa od wartości przeciętnej dla województwa pomorskiego. Najwyższy odsetek lasów w powierzchni gminy posiada gmina Lipusz (67%). Wysoki jest także wskaźnik dla gminy Dziemiany (59%), Karsin (51%), Stara Kiszewa (42%). Dla gmin: Liniewo (24%), Nowa Karczma (19%) i Miasta Kościerzyny (5%) wskaźniki zalesienia są niższe niż przeciętna w powiecie i województwie. Jest to związane z rolniczym charakterem gmin Liniewo i Nowa Karczma oraz silnym zurbanizowaniem w przypadku miasta Kościerzyny. Z załączonej mapy (rysunek 22) widać, że poza miastem Kościerzyna mniejszy odsetek lasów znajduje się we wschodniej części powiatu (w gminach Liniewo i Nowa Karczma), a im dalej na zachód i południe tym lesistość jest większa. Jest to związane z położeniem południowej i zachodniej części powiatu na terenie Borów Tucholskich. Rysunek 22. Lesistość gmin Powiatu Kościerskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Gminy Powiatu Kościerskiego znajdują się w regionie Pojezierza Pomorskiego. Cechą charakterystyczną jest duża jeziorność tego terenu, jednak różna w poszczególnych częściach powiatu. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 175 Czynnikiem możliwym do porównania w tym zakresie jest powierzchnia wód (stojących i płynących) w poszczególnych gminach powiatu. Przedstawia ją (w porównaniu do powierzchni całkowitej gmin) tabela 70. Tabela 70. Odsetek wód w powierzchni gmin Powiatu Kościerskiego Jednostka administracyjna Miasto Kościerzyna Powierzchnia w ha Powierzchnia pod wodami % powierzchni zajętych przez wody 1 583 15 0,9% Gmina Dziemiany 12 497 1 002 8,0% Gmina Karsin 16 918 980 5,8% Gmina Kościerzyna 31 015 2 022 6,5% Gmina Liniewo 11 007 457 4,2% Gmina Lipusz 10 890 448 4,1% Gmina Nowa Karczma 11 309 254 2,2% Gmina Stara Kiszewa 21 245 856 4,0% 116 464 6 034 5,2% Razem Powiat Kościerski Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane GUS Jeziorność gmin powiatu jest znaczna, również w skali kraju. Największa jest w gminach: Dziemiany (8% powierzchni gminy zajmują wody), Karsin, Kościerzyna (akwen Jezior Wdzydzkich), a w pozostałych nieco mniejsza (Liniewo, Lipusz, Stara Kiszewa). Najmniejsza jest w mieście Kościerzyna (poniżej 1%). 10.3. Rolnictwo W gminach Powiatu Kościerskiego rolnictwo odgrywa dość znaczną rolę. Łącznie na terenie powiatu w roku 2002 znajdowało się (wg danych GUS) 5 034 gospodarstw rolnych, tj. 6,6% ogólnej liczby gospodarstw w województwie pomorskim (przy jedynie 3% udziale ludności powiatu w ogólnej liczbie mieszkańców województwa). W roku 2009 liczba gospodarstw spadła o 68, około 1,3% w stosunku do roku 2002, do liczby 4 966 gospodarst rolnych (dane Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie z roku 2009). Jednocześnie gospodarstwa w Powiecie Kościerskim zajmują 5,9% powierzchni rolnej użytkowanej w województwie pomorskim. Powierzchnia gospodarstwa przeciętnie wynosi 12,09 ha, czyli ok. 1,3 ha mniej niż przeciętna w województwie. Zestawienie struktury użytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu w latach 2005 oraz 2009 wraz ze zmianami w tym okresie przedstawia tabela 71. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 176 Tabela 71. Zmiany struktury użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych w gminach Powiatu Kościerskiego w roku 2005 i 2009 (ha) Jednostka administracyjna Powiat Kościerski Rok Użytki rolne Powierzchnia Grunty ogólna Ogółem Sady Łąki orne Lasy i Pozostałe grunty grunty Pastwiska leśne 2005 116 585 48 969 39 053 137 5 914 3 865 51 890 15 726 2009 116464 48786 38875 220 5739 3952 51988 15690 zmiana -121 -183 -178 83 -175 87 98 -36 2005 1 583 827 695 15 51 66 78 678 Miasto Kościerzyna 2009 1 583 827 695 15 51 66 78 678 0 0 0 0 0 0 0 0 2005 12 497 3 183 2 397 1 561 224 7 384 1 930 2009 12 497 3 189 2 386 18 561 224 7 384 1 924 0 6 -11 17 0 0 0 -6 2005 16 920 6 146 4 629 23 1 145 349 8 363 2 411 2009 16 918 6 159 4 642 54 1 148 315 8 580 2 179 zmiana Dziemiany zmiana Karsin zmiana Kościerzyna -2 13 13 31 3 -34 217 -232 2005 31 015 11 599 9 703 23 1 036 837 14 839 4 577 2009 31 015 11 555 9 257 51 1 015 1232 14 840 4 620 0 -44 -446 28 -21 395 1 43 2005 11 007 6 993 5 723 29 735 506 2 657 1 357 2009 11 007 7 012 5 742 29 735 506 2 605 1 390 0 19 19 0 0 0 -52 33 2005 10 920 2 374 1 676 4 473 221 7 451 1 095 2009 10 890 2 423 1 731 2 472 218 7 261 1 206 -30 49 55 -2 -1 -3 -190 111 2005 11 333 7 899 6 649 8 500 742 2 017 1 417 2009 11 309 7 767 6 518 26 493 730 2 097 1 445 zmiana Liniewo zmiana Lipusz zmiana Nowa Karczma zmiana Stara Kiszewa -24 -132 -131 18 -7 -12 80 28 2005 21 310 9 948 7 581 34 1 413 920 9 101 2 261 2009 21 245 11 391 7 904 25 1 264 661 9 143 2 248 -65 1 443 323 -9 -149 -259 42 -13 zmiana Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2005) oraz danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009) Gminy powiatu posiadają średnie lub niekorzystne warunki dla rozwoju rolnictwa, związane z występowaniem niezbyt sprzyjającego rolnictwu klimatowi oraz słabych, bardzo słabych lub średnich gleb. Porównanie warunków dla rozwoju rolnictwa w poszczególnych gminach na podstawie przeprowadzonej przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa z Puław (1987 r.) oceny punktowej warunków agroekologicznych upraw przedstawia rysunek 23. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 177 Rysunek 23. Waloryzacja rolnicza przestrzeni produkcji rolniczej dla gmin Powiatu Kościerskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie ekspertyzy „Warunki przyrodnicze produkcji rolnej dla województw: bydgoskiego, elbląskiego, gdańskiego i słupskiego” IUNiG w Puławach 1987 Najgorsze (i najniższe w województwie) warunki dla rozwoju produkcji rolniczej posiada gmina Dziemiany, zła jest również sytuacja w tej sferze dla gminy Lipusz. Słabe warunki występują również w gminach Karsin, Kościerzyna i mieście Kościerzyna. Gminy zachodnie – Liniewo, Nowa Karczma i Stara Kiszewa – posiadają średnie predyspozycje dla produkcji rolniczej, które dodatkowo są wewnętrznie zróżnicowane w poszczególnych częściach gmin. Zestawienie liczby gospodarstw rolnych pod względem grup obszarowych użytków rolnych z podziałem na gminy przedstawia tabela 72. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 178 Tabela 72. Liczba gospodarstw rolnych w podziale na grupy obszarowe w Powiecie Kościerskim Jednostka administracyjna W tym gospodarstwa rolne o powierzchni: Ogółem 1-2 ha 2-5 ha 5-10 ha 4 966 1 157 10-20 ha 20-50 ha 50-100 ha 100-300 >300 ha ha 1 107 912 1 242 485 46 12 5 100% 23,3% 22,3% 18,3% 25% 9,8% 0,9% 0,2% 0,1% 0 0 0 0 Powiat Kościerski Miasto Kościerzyna 75 (1,5%) 50 21 4 Dziemiany 331 (6,7%) 55 67 95 85 28 1 0 0 Karsin 580 (11,7%) 100 100 80 200 95 5 0 0 Kościerzyna 1 150 (23,2%) 238 253 230 330 90 6 2 1 Liniewo 659 (13,3%) 184 161 96 153 54 7 3 1 Lipusz 220 (4,4%) 39 40 45 72 23 1 0 0 Nowa Karczma 842 (17,0%) 192 195 177 193 70 11 3 1 Stara Kiszewa 1 109 (22,3%) 299 270 185 209 125 15 4 2 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (stan na koniec 2009 r.) Liczba gospodarstw (z uwagi na wielkość gmin, powierzchnię i warunki naturalne) w powiecie nie jest równomiernie rozłożona. W trzech gminach: Kościerzyna, Nowa Karczma i Stara Kiszewa znajduje się 3 101 gospodarstw, co daje ponad 62% ich ogólnej liczby. Co piąte gospodarstwo w powiecie (23,3%) ma powierzchnię poniżej 2 ha. Jest ich 1 157. 40,6% gospodarstw ma powierzchnię od 2 do 10 ha. Takich gospodarstw jest w powiecie 2 019. Gospodarstwa od 10 do 50 ha stanowią około 1/3 ogólnej liczby gospodarstw (dokładnie 34,8%) i jest takich gospodarstw 1 727. Gospodarstwa powyżej 50 ha stanowią niewielki odsetek ogólnej liczby gospodarstw rolnych (1,3%). W powiecie znajdują się łacznie 63 takie gospodarstwa, z czego 46 o powierzchni od 50 do 100 ha, 12 o powierzchni 100 do 300 ha oraz 5 gospodarstw o powierzchni powyżej 300 ha. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 179 Największy odsetek gospodarstw o powierzchni od 1 do 2 ha posiada gmina Liniewo (27,9%). Najwyższy odsetek największych obszarowo gospodarstw (powyżej 50%) posiada gmina Stara Kiszewa (1,9%). W gminie tej znajdują się 2 gospodarstwa o powierzchni powyżej 300 ha. W gminach Kościerzyna, Liniewo i Nowa Karczma znajduje się po 1 takim gospodarstwie. Powierzchnia użytków rolnych w poszczególnych gminach przedstawiona jest na wykresie 19. Wykres 19. Powierzchnia użytków rolnych w gminach Powiatu Kościerskiego (ha) 11555 6159 3189 11391 7767 7012 2423 827 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ODR w Kościerzynie (2009) Wykres 20 przedstawia udział poszczególnych gmin w ogólnej powierzchni użytków rolnych na terenie Powiatu Kościerskiego. Największa część powierzchni użytków rolnych znajduje się w gminie Kościerzyna (ponad 24% wszystkich gruntów użytkowanych rolniczo). Udział pozostałych gmin w powierzchni gospodarstw rolnych (bez miasta Kościerzyna) wynosi od 7 do 20%,a na miasto Kościerzynę przypada poniżej 2% całkowitej powierzchni gospodarstw. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 180 Wykres 20. Udział % poszczególnych gmin w powierzchni gospodarstw rolnych w Powiecie Kościerskim Miasto Kościerzyna 2% Stara Kiszewa 20% Dziemiany 7% Karsin 13% Nowa Karczma 16% Kościerzyna 24% Liniewo 14% Lipusz 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Powszechny Spis Rolny 2002) Porównanie udziału użytków rolnych ogółem (tj. gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk) oraz gruntów leśnych i lasów w poszczególnych gminach powiatu przedstawia wykres 21. Wykres 21. Udział % użytków rolnych oraz obszarów leśnych w powierzchni gospodarstw rolnych w gminach Powiatu Kościerskiego 64% 67% 69% 59% 52% 51% 45% 42% 54% 48% 43% 36% 26% 37% 24% 22% 19% 5% użytki rolne lasy i grunty leśne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i ODR (2009) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 181 Najwyższy udział gruntów leśnych w powierzchni gospodarstw rolnych występuje w gminach zachodnich, najbardziej zalesionych – Lipusz (67%), Dziemiany (59%) i Stara Kiszewa (43%). Najniższy jest w gminach wschodnich (Nowa Karczma – 19% i Liniewo - 24%) oraz w mieście Kościerzyna (5%). Przeciętna powierzchnia lasów i obszarów w powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych wynosi 45%. Struktura zasiewów i użytkowania gruntów jest we wszystkich gminach powiatu stosunkowo jednolita. Przedstawia ją tabela 73. Tabela 73. Struktura zasiewów i użytkowania gruntów rolnych w gminach Powiatu Kościerskiego w roku 2009. Miasto Gmina Kościerzyna Dziemiany Powierzchnia zasiewów % zasiewów w strukturze użytków rolnych ilość ha Zboża ogółem % zasiewów Okopowe ogółem Strączkowe ogółem Pastewne ogółem ilość ha % zasiewów ilość ha % zasiewów ilość ha % zasiewów ilość ha Przemysłowe ogółem % zasiewów Pozostałe ogółem ilość ha % zasiewów ilość ha Gmina Karsin Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo Gmina Lipusz Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa 695 2 386 4 642 9 257 5 742 1 731 6 518 7 904 84,0% 74,8% 75,4% 80,1% 81,9% 71,4% 83,7% 80,2% 245 1 515 2 800 5 050 4 120 1 210 4 075 5 724 35,3% 63,5% 60,3% 54,6% 71,8% 69,9% 62,5% 72,4% 30 270 550 660 617 135 650 600 4,3% 11,3% 11,8% 7,1% 10,7% 7,8% 10,0% 7,6% 0 20 130 130 90 10 50 30 0,0% 0,8% 2,8% 1,4% 1,6% 0,6% 0,8% 0,4% 50 300 460 725 340 160 346 355 7,2% 12,6% 9,9% 7,8% 5,9% 9,2% 5,3% 4,5% 0 0 0 0 230 0 0 0 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 4,0% 0,0% 0,0% 0,0% 370 281 702 2692 345 216 1397 1195 53,2% 11,8% 15,1% 29,1% 6,0% 12,5% 21,4% 15,1% 0 0 5 20 25 0 100 10 0,0% 0,0% 0,1% 0,2% 0,4% 0,0% 1,5% 0,1% W tym truskawki % zasiewów W tym warzywa gruntowe 0 15 10 7 20 5 35 2 % zasiewów 0,0% 0,6% 0,2% 0,1% 0,3% 0,3% 0,5% 0,0% Łąki % łąk w strukturze użytków rolnych Pastwiska % pastwisk w strukturze użytków rolnych Sady % sadów w strukturze użytków rolnych 51 561 1 148 1 015 735 472 493 1 264 6,2% 17,6% 18,6% 8,8% 10,5% 19,5% 6,3% 12,8% 66 224 315 1 232 506 218 730 661 8,0% 7,0% 5,1% 10,7% 7,2% 9,0% 9,4% 6,7% 15 18 54 51 29 2 26 25 1,8% 0,6% 0,9% 0,4% 0,4% 0,1% 0,3% 0,3% 827 3 189 6 159 11 555 7 012 2 423 7 787 9 854 ilość ha Użytki rolne ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 182 Zboża zajmują większość, bo od 54,6% do 72,4% całości powierzchni zasiewów (63,6% powierzchni zasiewów w powiecie, tj. prawie 25 000 ha). Jedynie w gminie Kościerzyna udział zbóż w powierzchni zasiewów jest mniejszy i wynosi 35,3% powierzchni zasiewów. Dominuje uprawa żyta (19,5% powierzchni zasiewów), uzupełniona przez mieszanki zbożowe (15,5% powierzchni zasiewów). Pozostałe zboża (pszenica, jęczmień, owies, pszenżyto, gryka) nie przekraczają 10% powierzchni zasiewów. Uzupełnieniem są uprawy roślin okopowych (ziemniaków, buraków cukrowych i pastewnych, brukwi), zajmujące w powiecie 9% powierzchni upraw, tj. 3 512 ha, od 7,1% do 11,3% powierzchni upraw w poszczególnych gminach (jedynie w mieście Kościerzyna mniej, bo 4,3% powierzchni zasiewów). Analogicznie rośliny pastewne (motylkowe drobnonasienne, strączkowe na zielonkę, kukurydza) zajmują od 4,5% do 12,6% powierzchni zasiewów w poszczególnych gminach (7% powierzchni zasiewów w powiecie, tj. 2 736 ha). Rośliny strączkowe (peluszka, łubin, bobik, groch i inne) są uprawiane na znikomej części powierzchni upraw (460 ha, tj. 1,1% powierzchni upraw), w poszczególnych gminach od 0% do 2,8%. Uprawa roślin przemysłowych praktycznie nie występuje. Jedynym wyjątkiem jest uprawa rzepaku (230 ha) w gminie Liniewo. Warzywa gruntowe zajmują powierzchnię 94 ha upraw, w poszczególnych gminach: · w gminie Nowa Karczma – 35 ha; · w gminie Liniewo – 20 ha; · w gminie Dziemiany - 15 ha; · w gminie Karsin – 10 ha; · w gminie Kościerzyna – 7 ha; · w gminie Lipusz – 5 ha; · w gminie Stara Kiszewa – 2 ha. Z upraw innych roślin na uwagę zasługują truskawki, których powiat jest znaczącym producentem (łącznie 160 ha, stanowiące 0,33 powierzchni użytków rolnych i 0,41% powierzchni zasiewów). Powierzchnia upraw w poszczególnych gminach wynosi odpowiednio: powiatu STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 183 · w gminie Nowa Karczma – 100 ha (63% upraw w powiecie); · w gminie Liniewo – 25 ha (16% upraw w powiecie); · w gminie Kościerzyna – 20 ha (13% upraw w powiecie); · w gminie Stara Kiszewa – 10 ha (6% upraw w powiecie); · w gminie Karsin – 5 ha (3% upraw w powiecie). Statystyki dotyczące produkcji truskawek w skali województwa wskazują na znaczny wzrost produkcji, przy jej jednoczesnym rozdrobnieniu (przeciętna powierzchnia plantacji w skali województwa wynosiła w roku 2007 0,83 ha). W mieście Kościerzyna zdecydowanie wyższy jest odsetek upraw pozostałych, wynikający z dużej ilości gruntów odłogowanych (270 ha, stanowiących 38,8% powierzchni całkowitej upraw). Łąki stanowią od 6,2% do 19,5% powierzchni użytków rolnych, w skali powiatu, zajmując 5 739 ha powierzchni użytków rolnych. Najwięcej % udziału łąk jest w gminach: Dziemiany, Karsin, Lipusz (17,6 – 19,5%), a najmniej w gminach: Kościerzyna (miasto i gmina) oraz Nowa Karczma (od 6,2% do 8,8%). Pastwiska zajmują w powiecie 3 952 ha, tj. 8% powierzchni użytków rolnych. Ich udział w poszczególnych gminach jest dość wyrównany, od 5,1% w gminie Karsin do 10,7% w gminie Kościerzyna. Sady zajmują znikomą powierzchnię 220 ha (niecałe 0,5% powierzchni użytków rolnych). W poszczególnych gminach ich udział kształtuje się od 1,8% (miasto Kościerzyna) do 0,1% (gmina Lipusz) i wynosi od 2 do 54 ha na gminę. Pod względem pogłowia zwierząt gospodarskich Powiat Kościerski przewyższa średnią wojewódzką pod względem liczby bydła i koni w stosunku do powierzchni użytków rolnych. Pogłowie trzody chlewnej jest podobne do przeciętnej w województwie, a liczba drobiu jest niższa od przeciętnej (dane z roku 2002). Tabela 74 przedstawia liczbę zwierząt gospodarskich w poszczególnych gminach Powiatu. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 184 Tabela 74. Pogłowie zwierząt gospodarskich w gminach Powiatu Kościerskiego Miasto Gmina Kościerzyna Dziemiany Bydło Gmina Karsin Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo Gmina Nowa Karczma Gmina Lipusz Gmina Stara Kiszewa Razem liczba sztuk 82 1 590 5 250 3 407 1 800 1 300 3 590 4 950 21 969 % pogłowia 0,4% 7,2% 23,9% 15,5% 8,2% 5,9% 16,3% 22,5% 100% W tym krowy mleczne liczba sztuk 20 680 1 250 1 160 450 480 1 400 1 300 6740 % pogłowia 0,3% 10,1% 18,5% 17,2% 6,7% 7,1% 20,8% 19,3% 100% Trzoda chlewna liczba sztuk 220 3 403 11 360 25 755 4 520 743 12 378 9 920 68299 Drób Konie % pogłowia 0,3% 5,0% 16,6% 37,7% 6,6% 1,1% 18,1% 14,5% 100% liczba sztuk 5 500 5 000 20 000 15 000 18 000 4 000 10 000 9 500 87000 % pogłowia 6,3% 5,7% 23,0% 17,2% 20,7% 4,6% 11,5% 10,9% 100% liczba sztuk 10 80 120 45 110 10 380 120 875 % pogłowia 1,1% 9,1% 13,7% 5,1% 12,6% 1,1% 43,4% 13,7% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009). Wykresy 23 - 26 przedstawiają pogłowie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich w gminach Powiatu Kościerskiego. Wykres 23. pogłowie bydła w gminach Powiatu Kościerskiego 5250 4950 3590 3407 1590 1800 1250 680 450 82 20 Miasto Gmina Kościerzyna Dziemiany 1300 1160 Gmina Karsin bydło Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo 1400 1300 480 Gmina Lipusz Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa w tym krowy mleczne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 185 Największe pogłowie bydła znajduje się w gminach: Karsin i Stara Kiszewa (odpowiednio 5 250 sztuk i 4 950 sztuk). Większe stada znajdują się również w gminach Kościerzyna i Nowa Karczma (po ok. 3500 sztuk). W gminach: Liniewo, Dziemiany i Lipusz stada licza po ok. 1 300-1 800 szt. Liczba krów mlecznych wynosi we wszystkich gminach około 15-30% ogólnej liczby sztuk bydła. Wykres 24. pogłowie trzody chlewnej w gminach Powiatu Kościerskiego 25755 12378 11360 9920 4520 3403 743 220 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009). Największe pogłowie trzody chlewnej znajduje się w gminie Kościerzyna (ponad 25 000 sztuk, tj. blisko 40% całego pogłowia trzody chlewnej w powiecie). Od około 10 000 do 13 000 sztuk jest hodowanych w gminach: Nowa Karczma, Karsin i Stara Kiszewa. W gminie Liniewo i Dziemiany znajdują się znacznie mniejsze ilości trzody chlewnej, a w gminie Lipusz tylko niecałe 750 sztuk. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 186 Wykres 25. pogłowie drobiu w gminach Powiatu Kościerskiego 20000 18000 15000 10000 5500 5000 9500 4000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009). Drób hodowany jest na terenie całego powiatu. Najwięcej – ok. 20 000 sztuk – w gminie Karsin, a większe ilości – 15 do 18 000 – także w gminach Kościerzyna i Liniewo. W gminach Nowa Karczma i Stara Kiszewa jest po ok. 10 000 szt. drobiu, a najmniej, po 4 – 5 tysięcy, mieście Kościerzyna, gminach Dziemiany i Lipusz. Wykres 26. pogłowie koni w gminach Powiatu Kościerskiego 380 120 80 10 120 110 45 10 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Kościerzynie (2009). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 187 Pogłowie koni jest nawiększe w gminie Nowa Karczma (43% ogólnej liczby w powiecie). W pozostałych gminach liczba koni jest mniejsza, od 10 w mieście Kościerzyna i gminie Lipusz po 45 – 120 sztuk w pozostałych gminach powiatu. 10.4. Dostępność komunikacyjna Dostępność komunikacyjna gmin powiatu została szczegółowo omówiona w rozdziale 3. Przeanalizowany został m.in. średni czas dojazdu do Kościerzyny oraz aglomeracji Trójmiejskiej samochodem osobowym oraz komunikacją publiczną – autobusem i pociągiem. Z przeprowadzonej analizy wynika, że najlepszą dostępność do ośrodka regionalnego (miasta Kościerzyna) mają gminy północnej części powiatu. Najgorsza pod tym względem jest sytuacja gminy Karsin. Dostępność zewnętrzna (do Aglomeracji Trójmiejskiej) uwarunkowana jest przede wszystkim odległością. Ogólna dostępność jest średnia, przy czym najlepsza sytuacja pod tym względem jest w gminach Nowa Karczma, Liniewo i Kościerzyna oraz dla Miasta Kościerzyna, które położone są bliżej aglomeracji, znajdują się tu dogodne połączenia drogowe oraz liczne kursy autobusów. Znacznie gorsza w tym względzie jest sytuacja gmin Lipusz i Dziemiany, a najgorsza – gminy Karsin, której wyraźnie zagraża marginalizacja pod względem dostępności transportowej w relacjach z aglomeracją. Połączenia kolejowe nie są wystarczające praktycznie dla całego powiatu z uwagi na duży czas dojazdu do Trójmiasta i brak połączenia z Gdynią. Jednocześnie potencjał linii kolejowych nie jest wykorzystany, a jej rozwój ma duże znaczenie m.in. dla słabiej dostępnych gmin południowych i zachodnich (Karsin, Dziemiany, Lipusz). 10.5. Planowanie strategiczne Planowanie strategiczne w gminach powiatu dotyczy szeregu dokumentów ogólnych i szczegółowych, których posiadanie jest obowiązkowe i wynika z przepisów prawa, lub nieobowiązkowe i wynika z wizji działania samorządu. Analiza istniejących dokumentów planistycznych pokazuje zróżnicowany posiadania dokumentów przez gminy powiatu, przedstawiony w tabeli 75. stan STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 188 Tabela 75. Dokumenty planistyczne posiadane przez gminy Powiatu Kościerskiego (w nawiasie rok obowiązywania) Lp. Gmina Strategia Rozwoju Gminy 1 Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany TAK (2015) NIE 3 Karsin NIE 4 Kościerzyna NIE 5 Liniewo 6 Lipusz TAK (2020) NIE 7 Nowa Karczma NIE 8 Stara Kiszewa NIE Plan Plan Program Gminny Rozwoju Gosp. Ochrony Program Lokalnego Odpadami Środowiska Ochrony Zabytków TAK TAK TAK (2011) TAK (2013) (2011) (2010) TAK TAK TAK (2015) NIE (2015) TAK TAK TAK NIE (2008) (2011) TAK TAK TAK (2011) NIE (2013) (2011) TAK TAK TAK (2015) NIE (2013) (2015) TAK NIE NIE NIE (2013) NIE TAK TAK (2011) NIE (2011) TAK (-) TAK TAK (2013) NIE (2011) Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane przekazane przez gminy (2010 r.) Spośród gmin powiatu jedynie gmina Liniewo i miasto Kościerzyna posiadają strategię rozwoju. Wszystkie gminy, poza gminą Nowa Karczma, posiadają Plany Rozwoju Lokalnego. Dokumenty związane z gospodarką odpadami posiadają wszystkie gminy poza gminą Lipusz. Natomiast program ochrony zabytków posiada jedynie miasto Kościerzyna, lecz jego horyzont czasowy kończy się w roku 2010. Wszystkie gminy posiadają wieloletnie plany inwestycyjne, przeważnie o horyzoncie czasowym 20122013. 10.6. Finanse gmin Powiatu Kościerskiego Podstawowymi wartościami służącymi porównaniu stanu finansów publicznych gmin, wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego, są: dochody i wydatki budżetów gmin oraz wydatki inwestycyjne ogółem i w przeliczeniu na 1 mieszkańca, uzupełnione o wysokość wskaźników zadłużenia poszczególnych gmin w roku 2009 oraz prognozę zadłużenia w roku 2013. Powyższe wskaźnki obrazują przyszłe możliwości inwestycyjne gmin oraz względny i bezwzględny poziom dochodów i wydatków. WPI TAK (2012) TAK (2012) TAK (2013) TAK (2013) TAK (2013) TAK (2013) TAK (2012) TAK (2012) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 189 Za rok odniesienia przyjęto rok 2008, za który dostępne są najnowsze dane GUS dotyczące finansów publicznych. Tabela 76 prezentuje zestawienie podstawowych wskaźników finansowych gmin. Tabela 76. Zestawienie podstawowych danych dotyczących finansów gmin Powiatu Kościerskiego Wydatki Dochody Jednostka administracyjna Ogółem (tys. zł) Powiat kościerski (suma / średnia) 183395 Miasto Kościerzyna 59 035 Gmina Dziemiany 11 688 Gmina Karsin 16 458 Gmina Kościerzyna 37 419 Gmina Liniewo 12 115 Gmina Lipusz W tym dochody własne Wydatki (ogółem) Na 1 mieszkańca (zł) w tym własne Ogółem (tys. zł) Na 1 mieszkańca (zł) W tym wydatki inwestycyjne Ogółem (tys. zł) Na 1 mieszkańca (zł) 2 709 (1 067) 173073 2556 31005 458 (17,92%) 2 562 (1 212) 53 203 2 309 11 003 477 (20,68%) 3 209 (27%) 2 808 (771) 11 375 2 733 2 380 572 (20,92%) 5 022 (31%) 2 764 (843) 16 790 2 820 2 054 345 (12,23%) 2 719 (1 389) 33 170 2 410 5 293 385 (15,96%) 3 381 (28%) 2 676 (747) 11 869 2 622 1 061 234 (8,94%) 10 686 3 086 (29%) 3 082 (890) 10 802 3 116 3 131 903 (28,99%) Gmina Nowa Karczma 18 120 5 120 (28%) 2 820 (797) 18 581 2 892 3 162 492 (17,02%) Gmina Stara Kiszewa 17 874 5 411 (30%) 2 808 (850) 17 283 2 715 2 921 459 (16,90%) 72 266 (39%) 27 923 (47%) 19 114 (51%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (dane za rok 2008) oraz informacji uzyskanych w poszczególnych gminach (wysokość i prognoza wskaźników zadłużenia) Dochody poszczególnych gmin w przeliczeniu na mieszkańca są w gminach powiatu kościerskiego dość porównywalne i przeciętnie wynoszą (w odniesieniu do roku 2008) 2 709 zł / osobę, co stanowi minimalnie więcej niż średnia w województwie pomorskim. Są one również dość porównywalne w poszczególnych gminach, ponieważ rozpiętość między najbogatszą a najbiedniejszą pod względem dochodów na 1 mieszkańca gminą wynosi 520 zł (ok. 20%). Najniższe dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca osiąga Miasto Kościerzyna (2 562 zł/os) ale jednocześnie są to najwyższe dochody w kwotach bezwzględnych (ponad 59 milionów złotych). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 190 Natomiast najwyższe dochody na jednego mieszkańca ma gmina Lipusz (3 082 zł/os), ale jednocześnie są to w liczbach bezwzględnych z uwagi na małą liczbę mieszkańców gminy dochody najniższe, bo tylko 10,7 miliona złotych. Wykresy 27 oraz 28 pokazują rozpiętość dochodów w poszczególnych gminach w przeliczeniu na 1 mieszkańca oraz w wartościach bezwzględnych (zł). Wykres 27. Zestawienie dochodów gmin wchodzących w skład Powiatu Pościerskiego (w tysiącach zł, za rok 2008) 59035 37419 11688 16458 12115 10686 18120 17874 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Wykres 28. Zestawienie dochodów gmin wchodzących w skład Powiatu Pościerskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w zł za rok 2008) 2709 2562 2808 2764 2719 2676 3082 2820 2808 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 191 W porównaniu do średniej w województwie pomorskim (2 692 zł / osobę), dochody w powiecie kościerskim w przeliczeniu na 1 osobę są nieco wyższe (2 709 zł / osobę). Dochody gmin będą jednak rozkładać się odmiennie, jeżeli uwzględni się ich strukturę, szczególnie udział dochodów własnych w całości dochodów gminy. Dochody własne pochodzą z podatków, opłat i części podatku PIT i CIT płaconego przez mieszkańców i firmy działające na terenie gminy i stanowią jeden z wyznaczników rozwoju gospodarczego i rzeczywistej zamożności gminy. Wykres 29 przedstawia udział dochodów własnych w dochodach gmin Powiatu Kościerskiego oraz bezwzględną wysokość dochodów własnych poszczególnych gmin. Wykres 29. Zestawienie proporcji dochodów własnych w dochodach gminy ogółem dla gmin Powiatu Kościerskiego (w % dla roku 2008) 51% 47% 27% 31% 28% 29% 28% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Najwyższy udział dochodów własnych w budżecie gminy (odpowiednio 51% oraz 47%) mają gminy: Kościerzyna i Miasto Kościerzyna. Jednocześnie jest to wskaźnik równy lub wyższy od przeciętnej w województwie pomorskim, jaka wynosi 47%. Natomiast w przypadku pozostałych sześciu gmin powiatu te wskaźniki są znacznie niższe od wartości przeciętnej w województwie i jednocześnie porównywalne ze sobą. Wynoszą od 27% w przypadku gminy Dziemiany do 31% w przypadki gminy Karsin. W przeliczeniu na wartości bezwzględne wartość dochodów własnych poszczególnych gmin przedstawia się następująco (wykres 30). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 192 Wykres 30. Porównanie wysokości dochodów własnych dla gmin Powiatu Kościerskiego (tys. zł) 27923 19114 3209 5022 3381 3086 5120 5411 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Najwyższe dochody własne (blisko 28 milionów zł rocznie) osiąga Miasto Kościerzyna. Gmina Kościerzyna osiąga pona 19 milionów złotych. Pozostałe gminy osiągają znacznie niższe dochody własne, od 3 mln w przypadku gminy Lipusz do 5,4 miliona w przypadku gminy Stara Kiszewa. Pokazuje to dużą dysproporcje pomiędzy zamożnością gmin: Kościerzyna i Miasto Kościerzyna a pozostałymi gminami. Porównanie dochodów własnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca daje odmienne wyniki niż zestawienie ogólnych dochodów gmin. Przeciętna dla powiatu kościerskiego wynosi 1 067 zł i jest znacznie wyższa niż przeciętna w województwie, tj. 790 zł na mieszkańca. Podobnie jak przy poprzednim porównaniu, najwyższe dochody własne osiągają w przeliczeniu na 1 mieszkańca gmina Kościerzyna (1 389 zł/os.), czyli blisko dwukrotnie więcej niż przeciętna w województwie, oraz Miasto Kościerzyna (1 212 zł/os.). Pozostałe gminy osiągają od 771 do 850 zł dochodów własnych na osobę, czyli są to dochody podobnej wysokości lub minimalnie wyższe niż średnia w województwie pomorskim. Zestawienie tych dochodów znajduje się na wykresie 31. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 193 Wykres 31. Zestawienie dochodów własnych wchodzących w skład Powiatu Pościerskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w zł) 1389 1212 771 890 843 747 797 850 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Wydatki gmin są zbliżone do poziomu ich dochodów, co oznacza, że budżety gmin są stosunkowo zbilansowane. W roku 2008 pięć gmin Powiatu Kościerskiego odnotowały nadwyżkę budżetową (największą, bo odpowiednio 12,81% oraz 10,96% gmina i miasto Kościerzyna). Niewielki deficyt odnotowały trzy gminy, odpowiednio Nowa Karczma (2,48%), Karsin (1,98%) oraz Lipusz (1,07%). Wykres 32. Zestawienie wydatków gmin wchodzących w skład Powiatu Kościerskiego z podziałem na wydatki inwestycyjne i pozostałe (w tysiącach zł) 60000 53 203 50000 33 170 40000 30000 20000 11 375 16 790 11 869 10 802 18 581 17 283 10000 0 Wydatki inwestycyjne Wydatki pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 194 Wydatki porównywanych gmin wynoszą przeciętnie 2 410 zł / osobę i są bardziej zróżnicowane od dochodów, ponieważ różnica pomiędzy wydatkami na 1 mieszkańca dla gminy, która wydaje w przeliczeniu na 1 mieszkańca najmniej pieniędzy (Miasto Kościerzyna, 2 309 zł / osobę) w porównaniu do gminy o najwyższych wydatkach (gmina Lipusz, 3 116 zł / osobę) wynosi 807 zł. Wydatki te są niższe o 173 zł na osobę niż wynosi przeciętna w w województwie pomorskim (2 729 zł / osobę). Wykres 33. Porównanie wydatków oraz wydatków inwestycyjnych gmin Powiatu Kościerskiego (w zł / osobę). 4000 3000 2556 2733 2820 2309 3116 2410 2622 2892 2000 1000 0 Wydatki inwestycyjne Wydatki pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Najbardziej aktywną politykę inwestycyjną prowadzi gmina Lipusz, która w roku 2008 przeznaczyła łącznie blisko 29% swoich wydatków na inwestycje. Najmniej inwestują gminy: Liniewo oraz Karsin, bo odpowiednio 8,94 oraz 12,23% wydatków z roku 2008 zostało przeznaczonych na inwestycje. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 195 Wykres 34. Porównanie % wydatków inwestycyjnych do całości wydatków w roku 2008 w gminach Powiatu Kościerskiego 28,99% 20,68% 20,92% 17,92% 17,02% 15,96% 16,90% 12,23% 8,94% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008) Dodatkowym wskaźnikiem, jaki został wzięty pod uwagę przy analizie finansów publicznych gmin, jest wskaźnik zadłużenia, pokazujący, w jakim stopniu samorząd korzysta z finansowania zewnętrznego (kredytów, pożyczek i obligacji), w celu sfinansowania swoich wydatków. Tabela 77 pokazuje wartości wskaźników zadłużenia poszczególnych gmin na koniec roku 2009 oraz prognozę zadłużenia w roku 2013, mierzoną jako % budżetu gminy. Tabela 77. Zadłużenie w roku 2009 i prognoza zadłużenia gmin Powiatu Kościerskiego na rok 2013 Lp. Jednostka administracyjna Wskaźnik zadłużenia budżetu gminy 2010 2013 Wskaźnik spłaty zadłużenia gminy 2010 2013 1 Miasto Kościerzyna 36,14% 30,59% 2,88% 8,36% 2 Gmina Dziemiany 24,87% 13,33% 3,61% 4,00% 3 Gmina Karsin 22,31% 5,66% 5,41% 5,76% 4 Gmina Kościerzyna - 11,00% - - 5 Gmina Liniewo 29,88% 18,42% 1,72% 2,10% 6 Gmina Lipusz 10,26% 4,83% 2,63% 2,74$ 7 Gmina Nowa Karczma 24,79% 9,14% 5,33% 5,61% 8 Gmina Stara Kiszewa 16,31% 4,27% 10,12% 3,60% 9 Powiat Kościerski 51,38% 32,94% 7,23% 6,81% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z gmin STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 196 Zadłużenie pozwala na zwiększenie możliwości inwestycyjnych, jednak wiąże się z koniecznością obciążenia budżetu kosztami spłaty zadłużenia (prowizji i odsetek). Wysokość wskaźnika zadłużenia określona jest w ustawie o finansach publicznych i nie może być przekroczona. Gminy prowadzą aktywną politykę inwestycyjną, co przekłada się na zadłużenie w bankach komercyjnych. Na tym tle wyróżnia się gmina Kościerzyna, która jedynie w minimalnym stopniu korzysta z finansowania zewnętrznego. Najbardziej zadłużonym samorządem jest samorząd powiatowy oraz gminy: miejska Kościerzyna oraz Nowa Karczma. 11. Współpraca lokalna, ponadlokalna i międzynarodowa W zakresie współpracy z innymi jednostkami samorządowymi gminy Powiatu Kościerskiego przejawiają aktywność poprzez członkowstwo w różnych organizacjach samorządowych, partnerstwo z samorządami polskimi i zagranicznymi oraz poprzez współpracę z sektorem pozarządowym. Tabela 78 przedstawia członkowstwo gmin Powiatu Kościerskiego w organizacjach współpracy samorządów Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 Tabela 78. Członkowstwo gmin Powiatu Kościerskiego w organizacjach i związkach Gmina członkowstwo Miasto Kościerzyna Dziemiany · LGD Stolem Karsin · Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich · Program współpracy z organizacjami pozarządowymi Kościerzyna · LGD Stolem · LGR Morenka · Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich Liniewo · LGD Chata Kociewia · Pomorskie w Unii Lipusz · LGD Stolem · Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich Nowa Karczma · LGD Stolem · LGR Morenka · Turystyczne Stowarzyszenie Gmin Wiejskich Stara Kiszewa · LGD Chata Kociewia · Międzygminne Porozumienie Agroturystyka Kociewia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin (2010 r.) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 197 Widać z tabeli, że organizacjami integrującymi samorządy lokalne są lokalne grupy działania i lokalne grupy rybackie, do których należą wszystkie samorządy poza miastem Kościerzyna (które jako gmina miejska powyżej 5 000 mieszkańców nie korzysta z ich funkcjonowania finansowo). Drugim podmiotem, do którego należy większość gmin, jest Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich Województwa Pomorskiego. Gminy powiatu współpracują również na zasadach partnerskich z innymi samorządami oraz (niektóre) realizują projekty ponadlokalne. Inicjatywy te przedstawia tabela 79. Tabela 79. partnerstwo ponadlokalne gmin Powiatu Kościerskiego Lp. 1 Gmina Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany 3 4 Karsin Kościerzyna 5 Liniewo 6 Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa 7 8 Miasta i gminy partnerskie · · · · · · · · · Colbe (Niemcy) od 1991 r. Sanary Sur Mer (Francja) od 1990 r. Pryluky (Ukraina) od 2005 r. Kaloz (Węgry) Lohra (Niemcy) Werbkowice (Polska) Brak Colbe (Niemcy) od 1991 Ebersdorfegrund (Niemcy) od 1999 Projekty międzynarodowe / ponadlokalne · Brak · Brak · · · · · · Brak · · Brak Brak Socrates (2001-2003) „Za rękę z Einsteinem” – Politechnika Gdańska Wioska Internetowa (Fundacja Regionalna Agencji Promocji Zatrudnienia) Brak Budowa ZUO „Stary Las” · Lahntal (Niemcy) od 2005 · Kaszubski Pierścień · Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin (2010 r.) Do najbardziej aktywnych gmin w tym zakresie należą: miasto Kościerzyna i gmina Dziemiany (3 samorządy partnerskie), oraz gmina Liniewo w zakresie projektów ponadlokalnych. Współpraca z „trzecim sektorem” organizacji pozarządowych realizowana jest poprzez granty i dotacje oraz powierzanie zadań publicznym tym podmiotom. Wysokość wsparcia finansowego w tym zakresie przedstawia tabela 80. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 198 Tabela 80. Dotacje i granty dla organizacji pozarządowych udzielane przez gminy Powiatu Kościerskiego w latach 2006 – 2009 Lp. Gmina Dotacje dla organizacji pozarządowych (zł) 2006 1 Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany 3 2007 2008 2009 459 000 440 591 472 483 535 268 - - 44 000 - Karsin 42 300 45 000 50 000 70 000 4 Kościerzyna 21 000 35 000 35 000 68 000 5 Liniewo - - 7 000 10 000 6 Lipusz 18 000 20 000 24 000 37 000 7 Nowa Karczma 21 360 21 840 19 040 17 840 8 Stara Kiszewa - - - - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin (2010 r.) Najwyższe wsparcie w tym zakresie udzielane jest przez miasto Kościerzyna (ponad 500 000 rocznie). Pozostałe gminy udzielają wsparcia w wysokości od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy zł rocznie. Pozytywnym trendem jest wzrost wsparcia dla tych organizacji we wszystkich gminach, widoczny w latach 2006-2008. Zakres udzielanego wsparcia jest bardzo różnorodny. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 199 12. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju Powiatu Kościerskiego 12.1. Strategia Lizbońska Dokument ten zakłada przekształcenie UE w najbardziej konkurencyjną gospodarkę światową. Wyznacza ona 5 głównych obszarów działań: gospodarki opartej na liberalizacji, wiedzy i integracji rynków, przedsiębiorczości, spójności społecznej (m.in. zatrudnienie, edukację, zabezpieczenie społeczne). Ustanowiony na szczycie w 2000 r., a następnie rozwinięty w 2005 r., cel nadrzędny UE w postaci osiągnięcia modelu społecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjności został usankcjonowany poprzez wpisanie do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, przez co zagadnienie wyboru pomiędzy wzrostem a spójnością zostało zastąpione próbą koordynacji obu wymiarów, by poprzez procesy konwergencji wzmacniać globalną konkurencyjność. Wyzwania, przed jakimi stają Wspólnoty Europejskie na progu XXI wieku mają charakter zewnętrzny: · rosnąca konkurencja na rynkach światowych, · rozwój rynku energetycznego, · zmiany klimatyczne, · powiększające się różnice rozwojowe między Unią Europejską a USA, jak i wewnętrzny: · starzejące się społeczeństwo kontynentu europejskiego, · wysoki poziom bezrobocia wraz z niską aktywnością zawodową · istotne różnice w rozwoju regionalnym Unii Europejskiej Jednoczesna realizacja założenia odnowionej Strategii Lizbońskiej, jakim jest podporządkowanie jej celów wymogowi zwiększenia konkurencyjności poprzez zapewnienie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego oraz tworzenie miejsc pracy i idei wyrównania poziomu rozwojowego poszczególnych regionów wydaje się trudna, jeśli nie niemożliwa. Polska również staje przed tym dylematem i próbą pogodzenia tych celów, a także pytaniem, co dalej. Strategia Lizbońska wskazuje, że działania wspólnotowe i krajowe powinny zostać priorytetowo skoncentrowane na zapewnieniu silniejszego, trwałego wzrostu oraz tworzeniu większej liczby lepszych miejsc pracy. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 200 Konieczne zatem są wysiłki na rzecz zagwarantowania sytuacji, w której wydatki w ramach polityki spójności ukierunkowane zostaną na generalne wspieranie strategii lizbońskiej. O ile jednak zwiększenie współudziału regionów w tworzeniu unijnej konkurencyjności wydaje się konieczną przesłanką realizacji postanowień lizbońskich, o tyle ujednolicanie priorytetów polityki spójności z priorytetami strategii może prowadzić do instrumentalizacji roli działań sprzyjających konwergencji, kierując je stricte na urzeczywistnianie powziętych w strategii zobowiązań, z pominięciem określonych w Traktacie autonomicznych celów polityki regionalnej. Rola owej polityki powinna tym samym zostać wzmocniona przez fakt znacznego wpływu makroekonomicznego, zwłaszcza w mniej rozwiniętych regionach, oraz kreowanie efektów mnożnikowych w rozwoju całej Unii Europejskiej, co prowadzi do efektywniejszej realizacji celów powziętych w agendzie lizbońskiej. Strategia lizbońska jawi się zatem jako nowy sposób patrzenia na zagadnienie spójności – przez pryzmat rosnącej konkurencyjności globalnej, problemów demograficznych oraz bazującego na wiedzy rozwoju – podejmując próbę łączenia wymiaru konkurencyjności i konwergencji. Integracja polityki spójności z zagadnieniami strategii lizbońskiej uważana jest za warunek konieczny powodzenia poczynionych w niej założeń. Stąd też strategię należy odczytywać jako próbę określenia nowej równowagi pomiędzy wzrostem gospodarczym a zróżnicowaniem regionalnym i społecznym Unii Europejskiej, której implementacji powinno towarzyszyć kształtowanie świadomości i zaangażowania w realizację jej postulatów. Refleksja nad kształtem polityki spójności, widzianym poprzez pryzmat strategii lizbońskiej, rodzi potrzebę konfrontacji realizacji solidarności regionalnej, przynależnej stricte owej polityce, z zagadnieniem konkurencyjności, stanowiącym obszar zainteresowań nowego programu na rzecz wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Określenie reguł oddziaływania konkurencyjności i spójności na siebie domaga się uwzględnienia pewnych zjawisk, stanowiących swoiste wyzwania dla UE, zarówno w wymiarze wspierania konwergencji, jak i w stawianiu czoła globalizacji. 12.2. Wspólna Polityka Rolna w latach 2007-2013 Wspólna Polityka Rolna jest działaniem równoległym do polityki spójności. Narzędziem tej polityki jest Europejski Fundusz Rolny, wdrażany w Polsce poprzez Program Rozwoju Obszarów Wiejkich na lata 2007-2013. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 201 Dla Ziemi Kościerskiej, w znacznym stopniu będącej obszarem rolniczym, gdzie znaczny odsetek ludności żyje w całości lub częściowo z rolnictwa, polityka ta ma duże znaczenie. Beneficjentami tego programu są zarówno rolnicy indywidualni, jak również przedsiębiorcy, instytucje rolnicze oraz samorządy obszarów wiejskich. Mogą oni korzystać ze wsparcia w ramach czterech osi Programu: Osi I „Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego”: · rozwój w kierunku dostosowywania rolnictwa i sektora spożywczego do rosnących wymogów UE (środowisko naturalne, dobrostan zwierząt itd.), · kontynuacja restrukturyzacji gospodarstw rolnych poprzez scalanie gruntów, wspieranie młodych rolników i renty strukturalne, · rozwój wyposażenia technicznego gospodarstw poprzez ich modernizację, · poprawa jakości produkcji, · rozwój infrastruktury związanej z rolnictwem, · rozwój grup producentów rolnych, · udoskonalanie w zakresie edukacji i umiejętności w dziedzinie rolnictwa i leśnictwa. osi II „Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich”: · utrzymanie produkcji rolnej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, · ochrona gleby najniższej jakości przed degradacją, · ochronę wód, · utrzymanie cennych siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, · ochrona wartości krajobrazowych obszarów wiejskich, · ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich i odmian upraw, · promowanie zrównoważonego systemu rozwoju rolnictwa. Osi III „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej”: · postęp w dziedzinie dywersyfikacji działalności gospodarczej i tworzenie produktów lokalnych i regionalnych, rozwój turystyki, handlu, doradztwa oraz innych usług, · wsparcie tworzenia się mikroprzedsiębiorstw · rozwój infrastruktury na obszarach wiejskich, · zachowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego na terenach wiejskich. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 202 Osi IV „Leader”: Aktywizacja społeczności wiejskiej z obszaru objętego Lokalną Strategią Rozwoju wdrażanej przez Lokalną Grupę Działania, poprzez budowanie kapitału społecznego na wsi. Jest wdrażana przez dwie Lokalne Grupy Działania: LGD Stolem z siedzibą w Lipuszu (skupiającą społeczność gmin: Lipusz, Dziemiany, Kościerzyna, Nowa Karczma, Karsin) oraz LGD „Chata Kociewia” z siedzibą w Starogardzie Gdańskim (skupiająca społeczność gmin Liniewo i Stara Kiszewa). Instrumenty wspólnej polityki rolnej w przyszłości powinny koncentrować się na działaniach prorozwojowych, z naciskiem na inwestycje o charakterze innowacyjnym, ograniczając działania o charakterze socjalnym do minimum. Obserwowane zmiany w konstrukcji budżetów WPR w kolejnych okresach programowania, fakt akcesji Bułgarii i Rumunii w 2007 roku oraz planowane kolejne rozszerzenie, nasuwają obawy, iż w kolejnych okresach budżetowania polityki UE (po 2013) Polska może otrzymywać coraz mniej środków szczególnie na wsparcie terenów wiejskich. Wiąże się to z potrzebą koncentracji nakładów na działania prorozwojowe, łączące inwestycje w kapitał ludzki, infrastrukturę techniczną, budowanie więzi społecznych, wspieranie rozwoju nowych 21 technologii oraz ochronę zasobów naturalnych i środowiska na wsi. Z analiz ekspertów IERiGŻ-PIB wynika, że w przyszłości należałoby położyć nacisk na dalsze oddziaływanie na przemiany pokoleniowe powiązane ze wsparciem młodych rolników rozpoczynających samodzielne gospodarowanie, dalszą modernizację gospodarstw (szczególnie w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii produkcji, a z ograniczeniem nakładów na zakup ciągników i maszyn rolniczych) oraz rozwój infrastruktury związanej z rolnictwem, który wpływa na obniżenie kosztów funkcjonowania gospodarstw (tzw. efekt przeniesienia korzyści). Jednocześnie należy podkreślić, że we współczesnym obrazie wsi polskiej jest coraz mniej rolnictwa, a coraz więcej elementów nierolniczych, zarówno w sferze zatrudnienia jak i dochodów ludności. Następuje deruralizacja wsi, która zmierza w kierunku modelu wielofunkcyjnego, który okazuje się być uniwersalną drogą rozwoju. Do głównych wyzwań stojących przed polityką wobec obszarów wiejskich w Polsce można zaliczyć działania sprzyjające powstawaniu nowych miejsc pracy - zwłaszcza wspieranie rozpowszechnienia działalności pozarolniczej, w tym turystyki wiejskiej, 21 Polityka spójności, wspólna polityka rolna a rozwój obszarów wiejskich. Razem czy osobno? Mgr Paweł Chmieliński STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 203 poprawy dostępności do edukacji i szkoleń, rozwój infrastruktury drogowej i komunalnej, jak i informacyjnej (w zakresie dostępności do usług informatycznych). Przyszłość rozwoju obszarów wiejskich w Polsce zależy od kształtu reformy polityki wspólnotowych po 2013 roku. Konstrukcja instrumentów, zakres oddziaływania, odpowiednie delegowanie kompetencji w zakresie programowania i zarządzania strategiami rozwoju stanowić będą o skuteczności programów rozwoju. Doświadczenia z dotychczasowej realizacji pokazują, że jednym z podstawowych problemów pomocy dla regionów wiejskich jest koordynacja poszczególnych instrumentów wsparcia w ramach różnych polityk. Dlatego dla uniknięcia tego problemu w przyszłości należałoby dokładnie rozgraniczyć obszary oddziaływania wspólnej polityki rolnej oraz polityki spójności w odniesieniu do regionów wiejskich. Analiza wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach wspólnej polityki rolnej prowadzi do wniosków, że działania instrumentów polityki skierowane są głównie na przemiany w sektorze rolnictwa a aktywizacja społeczno-gospodarcza terenów wiejskich realizowana jest w ograniczonym zakresie, głównie w obszarach związanych z rozwojem pozarolniczej aktywności ekonomicznej członków rodzin rolniczych oraz zachowaniem dziedzictwa kulturowego wsi. Wyraża się to poprzez wspieranie drobnej przedsiębiorczości z wykorzystaniem zasobów i majątku gospodarstw rolnych, działania mające na celu zachowanie tradycyjnych zawodów wiejskich (np. rękodzielnictwa), podejmowanie działalności związanych z turystyką wiejską, poprawę infrastruktury związanej z ochroną środowiska (jak pomoc dla gmin w zakresie budowy wysypisk śmieci) czy też inwestycje w budowę/modernizację obiektów związanych z kulturą, tradycjami, o znaczeniu historycznym itp.) Można tym samym uznać, że instrumenty WPR w mniejszym stopniu niż ma to miejsce w przypadku polityki spójności oddziałują na poprawę infrastruktury wiejskiej a ukierunkowane są na poprawę technicznego otoczenia rolnictwa, przemiany w liczbie gospodarstw i ludności, dla której rolnictwo stanowi główne źródło utrzymania. Dotychczasowe doświadczenia realizacji WPR pokazują, że podejście Leader jest najbardziej innowacyjnym a zarazem skutecznym instrumentem aktywizacji wsi jest. Trójsektorowe partnerstwo skupiające podmioty publiczne, gospodarcze i społeczne w lokalnych grupach działania pozwala na prawidłową identyfikację problemów obszaru będącego w zakresie działania LGD, dostosowanie strategii do specyficznych uwarunkowań i potrzeb rozwojowych terenu oraz skuteczne wykorzystanie potencjału społeczeństwa obywatelskiego. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 204 12.3. Strategia Rozwoju Kraju do roku 2015 Podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety polityki rozwoju Polski w perspektywie najbliższych lat, a także warunki, które powinny ten rozwój zapewnić, jest Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK), przyjęta przez Radę Ministrów 29 listopada 2006 r. SRK to nadrzędny, wieloletni dokumentem strategiczny dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, stanowiący punkt odniesienia zarówno dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Jako cel główny wyznaczono tu podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Sposoby osiągnięcia tak sformułowanego celu mogą być rozumiane wielorako, w SRK zaznaczono jednak, iż podniesienie poziomu i jakości życia ma nastąpić poprzez szybki i trwały rozwój gospodarczy w perspektywie długookresowej. Rozwój ten ma się opierać o rozwój kapitału ludzkiego, zwiększanie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki i regionów, uzyskiwanie stabilnych warunków ekonomiczno-społecznych i środowiskowych. Realizacja SRK będzie finansowana zarówno ze środków krajowych (publicznych i prywatnych), jak i zagranicznych. Publiczne środki wspólnotowe, sprzyjające realizacji SRK, to przede wszystkim środki związane z realizacją zadań określonych w ramach NSRO oraz wynikających z nich programów operacyjnych, a także m.in. środki na wspieranie restrukturyzacji rolnictwa oraz działań rozwojowych na obszarach wiejskich, na restrukturyzację rybołówstwa. Jednoczesne wsparcie wszystkich regionów, w szczególności najbiedniejszych, w uzyskiwaniu przez nich poziomu zbliżonego do regionów rozwiniętych i rozwijanie konkurencyjności gospodarki wydaje się jednak na dłuższą metę nie do końca możliwe i taki wybór będzie musiał być dokonany, a cele polityki spójności przedefiniowane. 12.4. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia dla Polski to dokument stanowiący instrument odniesienia dla przygotowywania programowania funduszy, zapewniający, by pomoc funduszy była zgodna ze strategicznymi wytycznymi Wspólnoty dla spójności oraz określający związek pomiędzy priorytetami Wspólnoty i krajowym programem reform, są kluczowe także dla wskazania, jak ma być osiągany postęp gospodarczy, na ile nacisk będzie położony na samą konkurencyjność, a na ile na de facto socjalne wsparcie dla regionów najuboższych. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 205 Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Tym samym został tu połączony komponent wzrostu konkurencyjności gospodarki i wzrostu spójności. W oparciu o NSRO skonstruowana została siatka programów operacyjnych, wdrażających fundusze strukturalne dla Polski w latach 2007-2013 (ponad 65 mld. EUR w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności). 12.5. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Kluczowym dokumentem, określającym kierunki rozwoju województwa, jest zmodyfikowana w roku 2005 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego. Ma ona horyzont czasowy do roku 2020. W szczególności posłużyła konstrukcji systemu wsparcia województwa ze środków Unii Europejskiej w latach 2007-2013 i ukierunkowała działania Samorządu Województwa Pomorskiego w tym zakresie. Dokument ten wyznacza trzy priorytety rozwoju województwa: · Priorytet I – konkurencyjność Priorytet zakłada oddziaływanie na silną i trwałą pozycję regionu w skali europejskiej poprzez rozwój przedsiębiorczości, innowacji i nowych technologii, budowę aktywnego społeczeństwa opartego na wiedzy, poprawę atrakcyjności osiedleńczej, inwestycyjnej i turystycznej regionu. · Priorytet II – spójność Priorytet ten zakłada oddziaływanie na zmniejszenie zróżnicowań wewnątrz województwa w poziomie rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego. · Priorytet III – dostępność Priorytet ten zakłada zapewnienie mobilności ludzi, dostępności usług oraz sprawnego i bezpiecznego przepływu towarów, informacji, wiedzy i energii dzięki efektywnie funkcjonującej infrastrukturze, z poszanowaniem zasobów i walorów środowiska. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 206 Od roku 2010, w związku z poważnymi zmianami w polityce rozwoju regionalnego na szczeblu krajowym oraz przygotowaniami do reformy polityki strukturalnej Unii Europejskiej, rozpoczął się proces zmian tego dokumentu. Będzie on dostosowywany do realiów polityki spójności i polityki regionalnej po roku 2013 w latach 2010-2012. 12.6. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 – 2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 roku. Określa cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw, w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Celem strategicznym polityki regionalnej, określonym w KSRR, jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR zajmuje się kwestią pogodzenia różnych interesów rozwojowych kraju – związanych z konkurencyjnością regionów i jej wzmacnianiem w skali kraju i na arenie międzynarodowej oraz z niedopuszczaniem do nadmiernych i społecznie oraz politycznie nieakceptowanych zróżnicowań między- i wewnątrz- regionalnych, tzn. dylematem zorientowania polityki regionalnej na wyrównywanie (equity) czy na efektywność (efficiency). Sposób myślenia zawarty w KSRR jest zgodny z kierunkiem zaproponowanym w Zielonej Księdze w sprawie spójności terytorialnej – przekształcenie różnorodności terytorialnej w siłę1 postulującej lepsze wykorzystywanie regionalnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych przez terytoria, i odwołuje się do trzeciego, obok społecznego i gospodarczego wymiaru, tj. terytorialnego wymiaru polityki spójności Unii Europejskiej (UE). Spójność terytorialna staje się stałym elementem polityki rozwoju UE i od grudnia 2009 r. po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego stała się jedną z podstawowych zasad UE. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 207 Układ celów wynika z potrzeb rozwojowych oraz modernizacyjnych kraju oraz uwzględnia kierunki myślenia o rozwoju UE wynikające z toczącej się aktualnie debaty nad nową strategią dla wzrostu i zatrudnienia UE w horyzoncie 2020 r., mającą stanowić następczynię obecnej Strategii Lizbońskiej. Celem nadrzędnym strategii jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym Strategia zakłada trzy cele polityki regionalnej: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów („konkurencyjność”), 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych („spójność”), 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie („sprawność”). Cel pierwszy będzie realizowany przez wsparcie obszarów o największym potencjale wzrostu gospodarczego (metropolie) i wsparcie mechanizmów rozprzestrzeniania procesów rozwojowych z biegunów wzrostu przy jednoczesnej budowie potencjału absorpcyjnego i wykorzystanie potencjału endogenicznego innych obszarów takich jak ośrodki subregionalne, obszary wiejskie i inne obszary funkcjonalne o wyraźnej specjalizacji przestrzennej. Skoncentrowanie uwagi polityki regionalnej na wykorzystywaniu potencjału rozwojowego największych ośrodków miejskich będzie służyło strategii przyśpieszania rozwoju kraju i maksymalnemu wykorzystaniu możliwości Jednolitego Rynku Europejskiego oraz kształtującej się sieci powiązań gospodarczych o charakterze globalnym, w której polskie miasta uczestniczą w małym, niewystarczającym na tym etapie rozwojowym, stopniu. Wzmacnianie potencjału do absorpcji procesów rozwojowych na obszary położone poza funkcjonalnymi obszarami ośrodków wojewódzkich odbywać się będzie poprzez kompleksowy zestaw działań na rzecz integracji funkcjonalnej obszaru województw, zwiększenia oddziaływania największych ośrodków miejskich oraz wzmocnienia ich powiązań z ośrodkami subregionalnymi i lokalnymi oraz obszarami wiejskimi (m.in. przez poprawę dostępności transportowej do ośrodków wojewódzkich, wzmacnianie ośrodków subregionalnych, rozwijanie potencjału obszarów wiejskich, wykorzystanie i rozwijanie specjalizacji regionalnych). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 208 Działaniom tym towarzyszyć będzie horyzontalne wsparcie dla rozwoju konkurencyjności na terenie całych regionów; w obszarach: kapitału ludzkiego i społecznego, innowacyjności, zwiększania atrakcyjności inwestycyjnej, instytucji otoczenia biznesu, energetyki, środowiska, kultury czy turystyki. W ramach celu drugiego, ukierunkowanego na promowanie spójności w różnych wymiarach przestrzennych, zaplanowano pomoc polityki regionalnej w przezwyciężeniu trudności rozwojowych silnie skoncentrowanych terytorialnie, które zlokalizowane są na obszarach charakteryzujących się najsłabszymi w skali kraju wskaźnikami gospodarczymi, społecznymi, instytucjonalnymi i wyposażenia infrastrukturalnego. Obszary te zagrożone są marginalizacją, czyli stałym pogarszaniem się perspektyw rozwojowych. Powoduje to, że potencjały endogeniczne tych obszarów nie mogą zostać wykorzystane w procesach rozwojowych kraju bez dodatkowego, zewnętrznego wsparcia. Kierunki działań w ramach celu drugiego obejmują przede wszystkim wsparcie dla przyspieszenia procesów restrukturyzacyjnych i poprawy sytuacji mieszkańców tych obszarów w zakresie dostępu do podstawowych dóbr i usług publicznych mających pierwszorzędne znaczenie rozwojowe w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych Cel trzeci nakierowany jest na kreowanie warunków instytucjonalno-prawnych dla realizacji działań prorozwojowych, w tym w szczególności ukierunkowanych terytorialnie, poprzez wzmacnianie wymiaru strategicznego polityki regionalnej, poprawę jakości zarządzania politykami publicznymi, zapewnianie odpowiednich mechanizmów kooperacji i koordynacji w systemie wielopoziomowego zarządzania oraz poprzez tworzenie sieci współpracy między różnymi podmiotami zaangażowanymi w realizację tej polityki, co służyć ma zarazem wzmacnianiu odpowiednich kompetencji i zdolności do zarządzania rozwojem oraz budowaniu kapitału społecznego. Tylko dzięki wprowadzeniu widocznych zmian jakościowych w wyżej wymienionych obszarach, w tym zmian prawnych i organizacyjnych, możliwe jest utworzenie sprawnego i efektywnego systemu zarządzania i wdrażania polityk publicznych o wyraźnym wpływie terytorialnym, a tym samym pełna realizacja celu 1 i 2. Dla pełniejszego wykorzystania przewag konkurencyjnych oraz zmaksymalizowania efektywności interwencji w ramach KSRR kierunki działań polityki regionalnej będą adresowane do tych obszarów strategicznej interwencji polityki regionalnej, które dają największe szanse poprawy konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej tj. w pierwszej kolejności do najważniejszych obszarów miejskich. Obok wspierania STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 209 procesu konkurencyjności w skali międzynarodowej KSRR wspomaga rozprzestrzenianie procesów rozwojowych z najszybciej rozwijających się ośrodków do słabiej rozwijających się i pozostałych obszarów kraju oraz budowanie na tych terenach potencjału absorpcyjnego, który warunkuje powodzenie działań na rzecz rozprzestrzeniania procesów rozwojowych.. KSRR wspiera zatem budowanie przewag konkurencyjnych również na tych terenach, które wcześniej w niewielkim stopniu uczestniczyły w procesach rozwojowych. W ramach wsparcia spójności KSRR zakłada skierowanie dodatkowego wsparcia na przeciwdziałanie marginalizacji najsłabiej rozwijających się obszarów, które same nie są w stanie przezwyciężyć zapóźnień rozwojowych. W związku z silną koncentracją na tych obszarach problemów stwarzających bariery rozwojowe, działania podejmowane w ramach KSRR zapewnią tam zmniejszanie dysproporcji w dostępie do dóbr i usług publicznych oraz procesy restrukturyzacji, warunkujące uruchomienie i wykorzystanie wewnętrznych zasobów i uruchomienie lub wspomaganie istniejących procesów rozwojowych. Dzięki realizacji celu trzeciego zapewni się sprawność i przeprowadzony zostanie proces modernizacji systemu zarządzania polityką rozwoju w Polsce, w kierunku usprawnienia koordynacji działań rozwojowych, zwiększenia współpracy między różnymi poziomami władz publicznych, a także zwiększenia aktywności społecznej w sferze polityki regionalnej. Szereg zaproponowanych działań w zakresie zarządzania w rezultacie zwiększy efektywność inwestycji publicznych i ułatwi synergię działań rozwojowych prowadzonych na określonym terytorium. Wprowadzenie kompleksowych rozwiązań podnoszących jakość i usprawniających mechanizmy wdrażania polityki regionalnej i innych polityk publicznych o znaczącym oddziaływaniu terytorialnym, służących realizacji celów wspólnych dla poziomu krajowego i regionalnego, zapewni większe zaangażowanie innych podmiotów publicznych z udziałem podmiotów prywatnych. Dokument określa priorytet wsparcia dla obszarów metropolitarnych („biegunów wzrostu”), które poprzez dyfuzję innowacji i pozytywny efekt rozwoju społecznogospodarczego oddziaływać będą w drugim etapie rozwoju na otoczenie. Specjalne traktowanie również przewidywane jest dla obszarów wiejskich najsłabiej rozwiniętych, które określone zostały w oparciu o system odpowiednio dobranych wskaźników. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 210 Strategia szczególną uwagę przykłada do ośrodków miejskich (aglomeracji, regionów – w skali makro odnośnie dostępności i rozwoju regionalnego, oraz obszarów wiejskich. Strategia wspiera 3 rodzaje obszarów wiejskich: a) Zurbanizowane obszary wiejskie, znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie największych miast, gdzie konieczna jest zwłaszcza poprawa sytuacji przestrzennej oraz działania integrujące z obszarami miast; b) Obszary wiejskie w zasięgu oddziaływania największych ośrodków, w których czynniki i zjawiska rozprzestrzeniania procesów rozwojowych są silne, co wpływa na zróżnicowaną strukturę gospodarczą i względnie dobrą strukturę społeczną tych obszarów lecz konieczne jest wspomaganie rozprzestrzeniania się procesów rozwojowych; c) Obszary wiejskie położone peryferyjnie, na których oddziaływanie największych ośrodków miejskich jest nikłe, co powoduje konieczność interwencji przełamującej utrzymywanie się szeregu niekorzystnych zjawisk społecznych, niekorzystną strukturę gospodarczą i utrudniony dostęp do usług publicznych. Taka wizja nie daje jednak preferencji rozwojowych dla obszarów takich jak Ziemia Kościerska, która jednocześnie: a) Nie jest objęty obszarem funkcjonalnym metropolii; b) Nie jest obszarem wiejskimi, gdzie występuje kumulacja negatywnych wskaźników dostępu do usług i dóbr oraz wskaźników społeczno22 gospodarczych (w myśl KSRR) a więc nie zalicza się do typu a, b, c wspieranych obszarów wiejskich; c) Nie jest również obszarem miejskim o dużej koncentracji negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych, zdegradowanym obszarem poprzemysłowymi, jak również obszarem przygranicznym, obszarem o słabej dostępności do miast wojewódzkich oraz obszarem położonym na ważnych ciągach tranzytowych; d) Jest natomiast obszarem o znacznym udziale obszarów chronionych, co narzuca zapisane w KSRR ograniczenia dot. ochrony środowiska i rozwoju gospodarczego. 22 KSRR, str. 33: wykaz wskaźników oraz mapy obszarów o negatywnej kumulacji wskaźników dostępu do usług i dóbr publicznych oraz wskaźników społeczno-gospodarczych STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 211 Analiza zapisów KSRR wskazuje, że brak jest możliwości wsparcia dla Ziemi Kościerskiej w ramach celów: · Celu 1.1. Wzmacnianie funkcji metropolitalnych ośrodków wojewódzkich i integracja ich obszarów funkcjonalnych Oznacza to również, że bezpośrednio w latach 2010-2020 korzyści dla Ziemi Kościerskiej, związane z położeniem w pobliżu Aglomeracji Trójmiejskiej, mogą być niewykorzystane z uwagi na sformułowania KSRR, a sąsiednie powiaty z takiego wsparcia będą mogły korzystać. · Celu 2. Budowa spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. ŻADNE z kryteriów i obszarów wsparcia nie jest spełnione dla obszaru Ziemi Kościerskiej. Tym samym KSRR wskazuje, że obszary takie jak Ziemia Kościerska będą potraktowane peryferyjnie w systemie wsparcia, co oznacza, że również w zakresie wsparcia w ramach zmodyfikowanej polityki spójności po roku 2013 – w zakresie m. in. - rozwoju zasobów ludzkich i kapitału społecznego, - wsparcia obszarów wiejskich do dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, - rozwijania i poprawy dostępu i jakości usług edukacyjnych i szkoleniowych, - poprawy jakości i dostępności do usług medycznych, - zwiększania dostępności i jakości usług komunikacyjnych, - usług komunalnych i związanych z ochroną środowiska, - usług kulturalnych, - restrukturyzacji i rewitalizacji miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze, - przezwyciężania niedogodności związanych z położeniem na obszarach przygranicznych, - dostępności do miast wojewódzkich, Natomiast szansą rozwojową dla Ziemi Kościerskiej są zapisy zawarte w · Celu 1.2. Strategii, mówiące o tworzeniu warunków dla rozprzestrzeniania procesów rozwojowych i zwiększania ich absorpcji na obszary poza ośrodkami wojewódzkimi (zwiększenie dostępności komunikacyjnej wewnątrz regionów, wspieranie rozwoju i znaczenia miast subregionalnych oraz pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego obszarów wiejskich i efektywne STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 212 wykorzystanie w procesach rozwojowych potencjału specjalizacji terytorialnej). Kluczowe jest w tym zakresie uzyskanie przez Kościerzynę statusu miasta o randze subregionalnej. · Celu 1.3 również potencjalnie sprzyja Ziemi Kościerskiej (np. rozwój kapitału intelektualnego, w tym ludzkiego i społecznego, dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii, wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego); Cel 3 (Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie) ma charakter horyzontalny i dotyczy całego kraju więc nie ma tu negatywnych lub pozytywnych elementów sprzyjających dla obszaru Ziemi Kościerskiej. Założenia Strategii przyjmują koncentrację tematyczną i terytorialną, co oznacza, że brak spełnienia kryteriów dostępu i interwencji przez obszar Ziemi Kościerskiej sprzyja jego marginalizacji. Podsumowując, dokument ten, niezależnie od swojej rangi i racjonalności w znacznym stopniu ograniczać będzie możliwości rozwoju Ziemi Kościerskiej w horyzoncie lat 2010-2020, szczególnie w porównaniu z sąsiednimi regionami (np. powiatami: gdańskim i kartuskim, wchodzącymi w skład Aglomeracji Trójmiejskiej, czy powiatem bytowskim wskazanym jako obszar wiejski, wymagający wsparcia. 12.7. Przyszłość polityki spójności po roku 2013. Obecny kształt polityki spójności i szerzej – polityki Unii Europejskiej w okresie po roku 2013 nie jest określony i jest przedmiotem burzliwej dyskusji. Włącza się w szerszy trend dotyczący dyskusji o przyszłości Unii Europejskiej, której fundamenty zostały nadwerężone przez kryzys finansowy z lat 2008-2010, dyskusję o polityce fiskalnej, monetarnej i finansowej UE, polityki zagranicznej i szeregu innych wyzwań stojących przed krajami i strukturami UE w najbliższej przyszłości. Obecnie zapisanym traktatowo celem polityki spójności jest wzmocnienia jej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej regionów UE. W szczególności Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 213 Wśród regionów, o których mowa, szczególną uwagę poświęca się obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i obszarom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych trudności naturalnych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo słabym zaludnieniu oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie. Tym samym Ziemia Kościerska, jako obszar wiejski i stosunkowo słabo rozwinięty, znajduje się ogólnym obszarze zainteresowania polityki spójności UE. Nie jest jednak pewne, czy tego typu preferencja zostanie zachowana po roku 2013. Analiza przemian społeczno-ekonomicznych obszarów wiejskich potwierdza, że polityka spójności w większym stopniu niż WPR odpowiada na wyzwania stojące przed polityką wobec obszarów wiejskich, zatem włączenie pozarolniczego rozwoju wiejskiej gospodarki do obszaru interwencji polityki spójności jest w pełni uzasadnione. W ramach przyszłej wspólnej polityki rolnej powinny pozostać instrumenty oddziałujące na aktywizację rolników w kierunku dywersyfikacji źródeł dochodu oraz działania powiązane z rozwojem infrastruktury dla rolnictwa. Wszelkie działania niezwiązane z rolniczymi funkcjami obszarów wiejskich dla lepszej koordynacji działań powinny pozostać w zakresie polityki regionalnej w ramach polityki spójności. Jednocześnie dużym krokiem w celu decentralizacji sposobu zarządzania środkami instrumentów wsparcia wsi jest dynamiczny rozwój Leadera. Podstawowe rozbieżności obracają się wokół dwóch, praktycznie tożsamych, dylematów: · wsparcie konkurencyjności (regionów i gospodarek bardziej rozwiniętych), które jest preferowane przez kraje „starej” UE, czy wsparcie spójności (regionów najsłabiej rozwiniętych), popierane przez kraje „nowej” UE · wsparcie „biegunów wzrostu” (metropolii) dla uzyskania mnożników rozwoju i konkurencyjności gospodarczej a w dalszej perspektywie ogólnego dobrobytu, czy pomoc najuboższym i najsłabiej rozwiniętym obszarom (redystrybucja). Dyskusja o wyborze kierunku lub kompromisu pomiędzy tymi dwoma podejściami, na tle ogólnej reformy Unii Europejskiej i zasad funkcjonowania budżetu i funduszy unijnych, zdecyduje (w latach 2010-2012) o przyszłości polityki spójności, a tym samym o przyszłych możliwościach wsparcia w latach 2013 – 2020 dla krajów i regionów UE. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 214 Tym samym do roku 2013 nie jest możliwe precyzyjne wskazanie, jak będzie wyglądać dostępność i wysokość oraz priorytety wsparcia regionów takich jak Ziemia Kościerska funduszami zewnętrznymi (UE). Możliwe jest jedynie pokazanie stanu obecnego i prawdopodobnego, szczególnie rekomendowanego przez rząd polski, kierunku zmian polityki spójności na tle krajowych dokumentów strategicznych, które będą obowiązywać po roku 2010. Takie omówienie potencjalnych kierunków pozwala w ramowy sposób wskazać najbardziej prawdopodobne kierunki, w których otrzymanie wsparcia zewnętrznego będzie możliwe, zmian w porównaniu do obecnego okresu (2007-2013) oraz wstępnych kierunków działań pozwalających na lepsze przygotowanie obszaru Ziemi Kościerskiej do perspektywy unijnej 2013-2020. 12.7.1. „Europa 2020” – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Dokument „EUROPA 2020” opracowany i przyjęty przez Komisję Europejską w marcu 2010 roku, stanowi swoiste podsumowanie doświadczeń europejskich z kryzysu finansowego lat 2008-2010 oraz refleksję nad realizacją celów Strategii Lizbońskiej i dotychczasowej polityki strukturalnej UE. Wskazuje również propozycję głębokich zmian w ramach UE i jej polityki, przewiduje reformę systemu zarządzania gospodarczego, i wskazuje trzy zasadnicze priorytety (będące zmodyfikowaną kontynuacją założeń Strategii Lizbońskiej): · Rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; · Wspieranie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej · Wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. W tym celu zakłada się wdrożenie działań w ramach siedmiu przewodnich projektów (tematów): 1) Poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji w celu ich skutecznego przekładania na wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy; 2) Poprawy wyników systemów kształcenia oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy; STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 215 3) Upowszechnienie szybkiego Internetu i poprawa dostępności do rynku cyfrowego dla gospodarstw domowych; 4) Uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania tradycyjnych zasobów, przejście na gospodarkę niskoemisyjną, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację transportu oraz propagowanie efektywności energetycznej; 5) Poprawę otoczenia biznesu (szczególnie dla MSP) oraz wspieranie rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, gotowej do globalnej konkurencji; 6) Modernizację rynków pracy i wzmocnienie pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie dla zwiększenia aktywności zawodowej i lepszego dopasowania popytu do podaży na rynku pracy dzięki m.in. większej mobilności zawodowej; 7) Zapewnienie spójności społecznej i terytorialnej tak, aby korzyści ze wzrostu gospodarczego były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa. Dokument ten jest podstawą do dyskusji nad przyszłością UE, w tym również planów dotyczących kształtu i wielkości budżetu UE na lata 2013-2020. Wskazuje kierunki i scenariusze wyjścia z kryzysu gospodarczego, reformę systemu finansowego, naprawy finansów publicznych krajów UE, koordynacji w ramach unii gospodarczej i walutowej. Dąży do uproszczenia ilości i stopnia komplikacji wytycznych na poziomie UE (obecnie 24 różne dokumenty) do kilku kluczowych, które powinny być przyjęte do roku 2011, a na ich podstawie opracowanie w poszczególnych krajach członkowskich zaleceń strategicznych. Taki schemat zastąpić ma obecne ramy strategiczne (jak SWW, NSRO). Określa również zadania dla podmiotów na wszystkich szczeblach zarządzania, od Komisji Europejskiej do władz regionalnych i lokalnych. 12.7.2. Polityka spójności po 2013 r. Pożądane kierunki reformy. Dokument problemowy. Jest to dokument opublikowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w styczniu 2008 r. Celem tego dokumentu jest ukierunkowanie refleksji i debaty nad pożądanymi z punktu widzenia krajowego i wspólnotowego - kierunkami reformy polityki spójności UE, które stanowić będą istotne źródło inspiracji dla dalszych prac nad wypracowaniem nowego paradygmatu europejskiej polityki spójności, nad wizją jej nowego kształtu po 2013 r., oraz ostatecznie nad projektem stosownego stanowiska Polski. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 216 Prezentowane w dokumencie rozważania zostały sformułowane na podstawie wniosków z dotychczasowej ewolucji polityki spójności widzianej z perspektywy wspólnotowej, krajowych doświadczeń związanych z procesem jej wdrażania oraz z wypracowywaniem wspólnotowych i krajowych ram prawnych regulujących jej realizację w latach 2007-2013, jak również na podstawie pierwszych ocen efektywności jej realizacji w Polsce. Wraz z dokumentem „Polityka spójności po 2013 roku. Pożądane kierunki reformy. Efektywność systemu realizacji i mechanizmów wykonawczych na poziomie wspólnotowym” dokument ten tworzy podstawy propozycji rządu polskiego w zakresie zmian polityki spójności w ramach UE. Ponadto określa on wyzwania stojące przed polityką spójności w perspektywie lat 2013 – 2020: · Doprowadzenie do postrzegania polityki spójności jako jednego z głównych elementów realizacji celów strategicznych UE; · Unifikacji instrumentów realizacji, ograniczenia liczby funduszy i ich konsolidacji; · Integracji polityk wspólnotowych i koncentracji na ograniczonej liczbie celów, szczególnie przedsięwzięciach i działaniach innowacyjnych, prorozwojowych, budowie konkurencyjnego upowszechnianiu usług środowiska poprawiających dla podmiotów gospodarczych standard życia obywateli i oraz przebudowę systemów koordynacji; · Tworzenie zasad, standardów, instytucji dla realizacji w/w celów, a nie realizacja inwestycji i dotacji w ramach ograniczonych ram czasowych i zamkniętego katalogu interwencji w ramach poszczególnych programów operacyjnych, zachęcającego obecnie do szybkiego a nie efektywnego wydawania środków i realizacji prostszych, krótkich projektów a nie rozwiązywania rzeczywistych problemów · Szerszego stosowania zintegrowanego podejścia do kreowania i wdrażania długofalowych strategii rozwoju, m.in. w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, transeuropejskich korytarzy transportowych i energetycznych, wsparcie potencjału konkurencyjności podmiotów gospodarczych; · Doprowadzenia do zmian w strukturach decyzyjnych i wykonawczych Polityki Spójności w Komisji Europejskiej, Parlamencie Europejskim i wzmocnienie roli regionów oraz miast w tym zakresie (wzmocnienie terytorialnego wymiaru polityki spójności, w tym rola metropolii jako ośrodków wzrostu konkurencyjności STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 217 i innowacji) oraz zapewnienie sprawnego wielopoziomowego zarządzania. Obszar wsparcia polityki spójności zmierzać będzie w kierunku inwestycji w regionalne determinanty wzrostu (potencjał ludzki, wiedzę i innowacje) a nie w kierunku niwelowania słabości infrastrukturalnych (infrastruktury podstawowej, kapitału rzeczowego). · Zwiększenia znaczenia procesów monitorowania i ewaluacji, przeformułowanie roli audytu i kontroli · Zróżnicowania poziomu wsparcia w zależności od stopnia rozwoju (bogatsi powinni dostawać % mniejsze wsparcie niż obszary uboższe. 12.7.3. Polityka Spójności jako skuteczna, efektywna i terytorialnie zróżnicowana odpowiedź na wyzwania rozwojowe Unii Europejskiej Dokument ten określa stanowisko Rządu Rzeczypospolitej Polskiej ws. przyszłości Polityki Spójności po 2013 r. przyjęte przez Komitet do Spraw Europejskich w dn. 30 lipca 2010 r. Kontynuuje on i uszczegóławia większość tez postawionych w poprzednim stanowisku rządu polskiego z roku 2008 w zakresie przyszłości polityki spójności UE oraz dokumencie MRR „Polityka spójności po 2013 roku. Pożądane kierunku reformy” z roku 2008. Szczególnie ważny dla obszarów takich jak Ziemia Kościerska, zawarty w tym dokumencie, jest postulat wzmocnienia podejścia regionalnego jako uzupełnienie podejścia sektorowego powodujący potrzebę wzmocnienia efektów wszystkich działań UE na rzecz rozwoju obszarów zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym (w tym np. obszarów wiejskich) a przyczyniających się do realizacji jednego z głównych celów Strategii Europa 2020, jakim jest rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (inclusive growth). Ważne jest również dalsze rozwijanie mechanizmów wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, ich powiązań z miastami w ramach regionu. Podstawą udzielania wsparcia powinny być lokalne strategie rozwoju, wskazujące zarówno priorytety rozwojowe tych obszarów, jak i polityki UE, w ramach których działania te będą finansowane. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 218 12.8. Podsumowanie analizy możliwości przyszłego wsparcia obszaru Ziemi Kościerskiej po roku 2013 Wraz z postępującym rozwojem społeczno-gospodarczym i osiąganiem przez Polskę standardów cywilizacyjnych cechujących do tej pory najlepiej rozwinięte obszary Europy, następuje przesunięcie punktu ciężkości z „wyrównywania szans” na „kreowanie regionów konkurencyjnych i innowacyjnych”. Jednocześnie stawia przed administracją publiczną (również samorządową, na 23 poziomie lokalnym) konieczność sprostania globalnym wyzwaniom, takim jak : · Zróżnicowanie rzeczywistości społecznej (różnicowanie się społeczeństwa pod względem narodowościowym, etnicznym, kulturowym), migracji, zmianie modelu rodziny, zanikowi tradycyjnych więzi społecznych i systemów wartości, pogłębianiu się różnic życia, większej mobilności i mniejszej przewidywalności zachowań społecznych); · Szybkości zmian w wyniku postępu technologicznego (zmiany w zakresie informatyki i telekomunikacji, przyśpieszenie komunikacji), wymuszają większą rolę wiedzy, innowacyjności i umiejętności adaptacji do zmian, potrzebę informatyzacji, zwiększenia roli edukacji i kształcenia ustawicznego, a pośrednio zwiększanie oczekiwań mieszkańców względem samorządu; · Utratę monopolu na sprawowanie władzy na rzecz organizacji pozarządowych, grup interesu, organizacji ponadlokalnych, ośrodków nauki i badawczo-rozwojowych; · Wzrost zadań publicznych przy presji na redukcję wydatków publicznych w związku z czym pojawiać się może poważna presja społeczna na racjonalizację i zwiększenie efektywności wydatków administracji publicznej oraz maksymalne wykorzystywanie środków zewnętrznych oraz ograniczanie deficytu, przy stosowaniu w praktyce zasady subsydiarności. Otwartym zagadnieniem pozostaje jednak pytanie o zakres i charakter oddziaływania sektora publicznego w te procesy, przede wszystkim w kontekście dylematu między polityką spójności (mającej z założenia charakter redystrybucyjny) a polityką konkurencyjności (opartej na zasadzie wspierania tzw. „biegunów wzrostu”, czyli regionów najlepiej prosperujących). 23 Przyszłość administracji na rzecz rozwoju realizującej politykę spójności UE po 2013 roku – wyzwania i rekomendacje, Katarzyna Hermann – Pawłowska, STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 219 Dylemat ten, związany z ukierunkowaniem przyszłego (po roku 2013) głównego strumienia środków publicznych w ramach polityki spójności, jest analogiczny do dwóch zasadniczych modeli rozwoju regionalnego: 1) Model dywergencji (polaryzacji regionalnej), tj. różnicowania: tworzenia „biegunów wzrostu” co w pierwszej fazie prowadzi do efektów wysysania (ang. backwash effects) kapitału, ludności i innych zasobów do najbardziej dynamicznie rozwijających się obszarów (przede wszystkim wielkich aglomeracji miejskich). Jednak po pewnym czasie, niekorzyści aglomeracji w tych obszarach powodują przesunięcia zasobów do regionów słabiej rozwiniętych. Zaczynają działać tzw. efekty rozprzestrzeniania (ang. spread effects): ośrodki nowoczesne, bardzo dobrze rozwinięte stają się „lokomotywami” wzrostu i „pociągają” obszary o niższym poziomie. Doświadczenia krajów UE (np. Włoch) pokazują, że wsparcie to powinno mieć wymiar nie tylko przestrzenny (wybrane obszary o wysokim potencjale) ale też sektorowy (szczególnie infrastrukturę, edukację, wysokie technologie a w niektórych regionach również bazę turystyczną, rekreacyjną i wypoczynkową). 2) Model kohezyjny (wyrównywania różnic), polegający na wsparciu regionów gorzej rozwiniętych poprzez redystrybucję dochodów z regionów lepiej do słabiej rozwiniętych, restrukturyzację tradycyjnych przemysłów, inwestowanie w infrastrukturę lokalną, realizację programów społecznych (walki z ubóstwem, programy edukacyjne, kształcenie ustawiczne), programy ochrony środowiska naturalnego itp. Jest to model jaki dominował w polityce regionalnej Polski w latach 2004-2013. Obydwa przeciwstawne modele mają swoje dobre i złe strony. W praktyce wspieranie biegunów wzrostu (polityka sprzyjająca polaryzacji), prowadzić może do niższych jednostkowych kosztów produkcji, specjalizacji funkcjonalnej wspieranych regionów, niższych kosztów wprowadzania innowacji, a zatem w ostatecznym rozrachunku – do szybszego tempa wzrostu gospodarczego i większej konkurencyjności. Z drugiej strony, nadmierna polaryzacja przestrzenna prowadzi do inflacji, negatywnych skutków społecznych (np. problemy strukturalne w regionach słabiej pogarszającej się jakości życia w największych aglomeracjach miejskich. rozwiniętych), STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 220 24 Czynnikami konkurencyjności regionów w warunkach globalnej gospodarki XXI wieku 25 są : 1. Nowoczesność, różnorodność i innowacyjność gospodarki regionalnej Regiony, które cechuje zróżnicowana struktura gospodarcza i jednocześnie przewaga nowoczesnych branż działalności produkcyjnej i usługowej, są bardziej konkurencyjne niż regiony charakteryzujące się monokulturą gospodarczą oraz dominacją tradycyjnych gałęzi gospodarki. 2. Jakość zagospodarowania przestrzennego Szeroko pojęty ład przestrzenny wraz z odpowiednio rozwiniętą infrastruktury, gwarantują dostępność regionu oraz atrakcyjność lokalizacyjną, oraz dobrej jakości środowisko. 3. Kwalifikacje zasobów ludzkich (kapitał ludzki) Poziom oraz jakość wykształcenia oraz czynniki, wpływające na zdolność do przetwarzania informacji, kreowania oraz adaptacji innowacyjnych rozwiązań, poziom lokalnej przedsiębiorczości, itd. 4. Instytucje i kapitał społeczny Podmioty i inicjatywy oraz aktywności tworzące określone „reguły gry” w gospodarce i wpływające tym samym na efektywność gospodarowania, organizację społeczną regionu, tworzenie powiązań między jednostkami gospodarczymi, sektorem publicznym oraz innymi podmiotami życia społecznogospodarczego w wymiarze regionalnym i lokalnym. Konkurencyjność ta jest funkcją dwóch zasadniczych czynników: konkurencyjności podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw) zlokalizowanych na danym obszarze oraz konkurencji pomiędzy samorządami regionu a innych regionów w zakresie 26 pozyskiwania kapitału generującego nowe miejsca pracy (inwestorów) . W dużej mierze jest to czynnik związany z lokalizacją, ale również potencjałem wewnętrznym 24 Region konkurencyjny to taki region, który umożliwia tworzenie wciąż nowych kombinacji strukturalnych, poprzez korzystanie z jego zasobów ludzkich i rzeczowych, dają c przewagę umożliwiającą skomercjalizowanie wytworów regionu (źródło: Klamut M. (red.), Konkurencyjność regionów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999 r. 25 „W kierunku nowej polityki regionalnej? Rozważania nad przyszłym kształtem polityki regionalnej w Polsce”. Dr M.E. Sokołowicz, „Polityka Spójności – ocena i wyzwania. Materiały z Konferencji”. MRR, Warszawa 2008. 26 Pierścionek Z., Strategie konkurencji i rozwoju przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 221 (wielkością lokalnego rynku). Tworzy to m.in. atrakcyjność inwestycyjną danego obszaru, na którą wchodzą czynniki zewnętrzne oraz wewnętrzne. Tym samym, rozwój polskich regionów, a przede wszystkim ich konkurencyjność zależeć będzie coraz bardziej od zgromadzonego potencjału innowacyjnego, jak i umiejętności uruchomienia różnorodnych mechanizmów dyfuzji innowacji i transferu technologii. Polityka wyrównawcza powinna być wykorzystywana przede wszystkim w formach mogących sprzyjać procesom rozprzestrzeniania rozwoju. W praktyce oznacza to realizację głównie inwestycji w infrastrukturę międzyregionalną oraz wspieranie przedsięwzięć podnoszących kwalifikacje zasobów ludzkich, gdyż tylko w odniesieniu do tych typów interwencji udowodniono ich skuteczność w praktyce. Na znaczeniu zyskiwać powinna polityka wspierania konkurencyjności oraz innowacyjności gospodarki, będąc przy tym polityką skoncentrowaną, także w wymiarze geograficznym. Jest to polityka bardziej atrakcyjna dla krajów „starej” Unii Europejskiej, które obecną politykę spójności (wspieranie regionów najuboższych) traktują obecnie jako mechanizm wsparcia „nowych” biednych krajów członkowskich, a więc dążą do jej marginalizowania i minimalizowania. Oznacza to między innymi skupienie większej uwagi na metropoliach jako najbardziej prężnych ośrodkach wzrostu gospodarczego, silnie akcentowana np. w przyjętej w roku 2010 Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego. Regiony położone na uboczu, jak Ziemia Kościerska, w myśl tej strategii wspierane będą „w drugiej kolejności”, co przyczyniać się może do ich marginalizacji. Jednak, mając na uwadze obecne priorytety polityki UE, zapisane w dokumencie „Europa 2020”, niezależnie od położenia poza „centrum wzrostu”, oczekiwać można wsparcia w zakresie: · Różnicowania i unowocześniania gospodarki lokalnej(dostęp do badań i innowacji, inkubatory przedsiębiorczości, szkolenia, dotacje), w tym w kierunku odnawialnych źródeł energii, obniżenia emisji, ekologicznych technologii i branż; · Wsparcia instytucji otoczenia biznesu (klastry, organizacje przedsiębiorców); · Wsparcia rozwoju zasobów ludzkich i edukacji,(poprawa oferty edukacyjnej i systemu kształcenia młodzieży i dorosłych, jego dostosowanie do potrzeb rynku pracy, promocja przedsiębiorczości); STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 222 · Upowszechniania szybkiego Internetu i gospodarki cyfrowej; · Poprawy zagospodarowania przestrzennego, modernizacja lokalnej infrastruktury transportowej, ochrony środowiska, edukacji i kultury oraz turystyki; · Wsparcia instytucji obywatelskich i budowanie kapitału społecznego, pomoc organizacjom pozarządowym (wzmacnianie trzeciego sektora i powierzanie mu zadań z zakresu administracji publicznej, budowanie dialogu publiczno-prywatnego). Dla ograniczenia negatywnego czynnika położenia (poza „biegunem wzrostu”) działania strategiczne decydentów odpowiedzialnych za rozwój Ziemi Kościerskiej po roku 2010 koncentrować się powinny na w/w priorytetach (spójnych z polityką UE), a jednocześnie dążyć do integracji i maksymalnego położenia w bezpośrednim zapleczu Metropolii Trójmiejskiej (jednego z „pewnych” biegunów wzrostu, objętych wsparciem w ramach Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego): · Budowanie powiązań pomiędzy Metropolią Trójmiejską a Ziemią Kościerską (infrastruktura transportowa, połączenia komunikacją publiczną) dla zapewnienia dobrej dostępności obszaru – ułatwienia dla pracy i nauki; · Rozwój zaplecza turystycznego i infrastruktury turystycznej pod kątem obsługi rynku turystycznego Aglomeracji Trójmiejskiej (baza w postaci wysokiej jakości szlaków, przystani, planowania; · Informatyzacja i zdywersyfikowanie gospodarki w kierunku branż rozwojowych i wspieranych przez politykę spójności (poprawa dostępności do Internetu dla mieszkańców, wsparcie odnawialnych źródeł energii, rozwiązań i przedsięwzięć ekologicznych); · Poprawę jakości kształcenia i jego dostosowanie do potrzeb rynku pracy (młodzież, dzieci, dorośli – kształcenie szkolne i ustawiczne) · Lokalizację filii i oddziałów trójmiejskich instytucji otoczenia biznesu i rozwój samodzielnych instytucji otoczenia biznesu, edukacji itp. mogących zwiększyć konkurencyjność regionu (uczelnie, szkoły, ośrodki badawcze i rozwojowe, itp.) szczególnie w obszarze innowacji, ochrony środowiska, energii energooszczędnego. odnawialnej, rolnictwa, medycyny, budownictwa STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 223 Przedsięwzięcia te wpisują się jednocześnie w wizję nowej polityki rozwoju regionalnego oraz mają duże prawdopodobieństwo wsparcia ze środków zewnętrznych po roku 2013 (zgodnie ze stanem wiedzy na rok 2010). Wizja „administracji publicznej służącej rozwojowi”, do której dąży reformująca się obecnie Unia Europejska, nakłada na wszystkie szczeble administracji publicznej, w tym również samorządy lokalne, wypracowanie nowych, elastycznych wzorców 27 zachowań, zakładających stosowanie postawy zakładającej : · Antycypacyję, tj. zdolnej do przewidywania przyszłości i reagowaniem przed pojawieniem się przyszłych problemów (stosowanie narzędzi prognostycznych i analitycznych do badania zmiennej rzeczywistości, wzmocnienia kwalifikacji wśród średniej i wyższej kadry urzędniczej); · Umiejętności uczenia się, tj. nowatorskie i kreatywne podchodzenie do pojawiających się problemów w oparciu o doświadczenia kadry urzędniczej, wsparte narzędziami informatycznymi i wiedzą ekspertów zewnętrznych; · Otwartości na nowe metody współrządzenia, przede wszystkim w partnerstwie z przedstawicielami różnych grup społecznych i gospodarczych, wspólnot terytorialnych i grup interesów, sektorem pozarządowym oraz partnerstwem publiczno-prywatnym; · Koordynacji i współpracy pomiędzy samorządami i instytucjami publicznymi różnych szczebli dla zapewnienia maksymalnej efektywności i synergii podejmowanych działań; · Elastyczności poprzez szybkie dostosowywanie się do zmian w otoczeniu, współpracy z sektorem niepublicznym oraz stosowanie narzędzi administracyjnych i prawnych dających przewagę zarządzania nastawionego nie na przestrzeganie procedur, ale osiąganie wyników i stosowanie ustalonych standardów postępowania; · Zorientowania na wyniki, tj. racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, ocena skuteczności i efektywności metod postępowania, w tym z zastosowaniem nowoczesnych technologii informatycznych. Wymaga to odpowiedniej zdolności administracyjnej, posiadającej odpowiednie zasoby finansowe (budżety), techniczne i ludzkie (nowoczesne urzędy i wykwalifikowanych urzędników) narzędzia (prawne i administracyjne), stosującej w realizacji działań 27 Przyszłość administracji na rzecz rozwoju realizującej politykę spójności UE po 2013 roku – wyzwania i rekomendacje, Katarzyna Hermann – Pawłowska, STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA 2010-2025. CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 224 planowanie strategiczne, monitoring i ewaluację wyznaczanych celów oraz nowoczesne technologie (e-administracja). Zapewni to maksymalne dostosowanie kierunków rozwoju Ziemi Kościerskiej w sposób pozwalający na wykorzystanie pozytywnych możliwości w ramach przewidywanych ram polityki spójności i rozwoju regionalnego Polski po roku 2013.
