Wydatki publiczne
advertisement
Piotr Sokół FINANSE PUBLICZNE cz. II Środki publiczne - Bezzwrotne (np. podatki, opłaty, cła, kary pieniężne, wpłaty z zysku NBP) oraz - Zwrotne (kredyty, pożyczki, sprzedaż bonów skarbowych i obligacji), - Przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i - Dobrowolne - ( pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu Państwa), - Ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych) i - Indywidualne - (wpłaty z zysku NBP, dochody z prywatyzacji konkretnego przedsiębiorstwa czy banku, darowizny, konfiskata mienia), - Nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i - Odpłatne (opłaty), - Krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i - Zagraniczne (środki Unii Europejskiej, zagraniczne darowizny, pożyczki, przychody z emisji obligacji na rynki zagraniczne), - - Państwowe - (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP, cła, składka na rzecz NFZ, ZUS, Funduszu Pracy) i - Lokalne (podatki lokalne np. podatek od nieruchomości, opłaty lokalne np. opłata targowa, a także dochody samorządowych jednostek budżetowych, - - na rzecz budżetów publicznych, państwa, jednostek samorządu terytorialnego i budżetów ponadnarodowych (np. składka na rzecz budżetu UE, w tym część VAT, wpłata kapitału do EBC). Środkami publicznymi są: 1) dochody publiczne; 2) środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2; 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: a/ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych, b/z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c/ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, d/z otrzymanych pożyczek i kredytów, e/z innych operacji finansowych; 5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł. Środki publiczne Dochody publiczne: Dochody publiczne: 1. Daniny publiczne: - podatki, - składki, - opłaty, - wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych Skarbu Państwa, - inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw 2. Inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych. 3. Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych. 4. Dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, w szczególności: - wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, - odsetki od środków na rachunkach bankowych, - odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, - dywidendy z tytułu posiadanych praw majatkowych; 5. Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; 6. Odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych 7. Kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; 8. Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów (ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego). ŚRODKI UNIJNE FUNDUSZE PRZED- PROGRAMY AKCESYJNE WSPÓLNOTOWE POLITYKA STRUKTURALNA WSPÓLNA POLITYKA ROLNA FUNDUSZE STRUKTURALNE FUNDUSZ SPÓJNOŚCI Do środków, o których mowa w pkt 2, zalicza się: 1/ środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego; 2/ niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA): a/Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014, b/Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009- 2014, c/Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy; 3/ środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych oraz Programu Środki Przejściowe; 4/ środki na realizacje Wspólnej Polityki Rolnej: a/Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”, b/Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, c/Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich; 5/ środki przeznaczone na realizację: a/ programu w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, b/ programów Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa; c/ Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2004-2009, d/ Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2004-2009; 5a/ środki przeznaczone na realizację Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych; 5b/ środki Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym; 5c/ środki pochodzące z instrumentu „Łącząc Europę”; 6/ inne środki. STRUKTURA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W POLSCE W LATACH 2004 – 2006 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 60,90 Europejski Fundusz Socjalny 22,90 Europejski Fundusz Orientacji I Gwarancji Rolnej Europejski Fundusz Rybołówstwa 13,80 2,40 FUNDUSZE UNIJNE W PERSPEKTYWIE FINANSOWEJ 2007 – 2013 W zakresie polityki strukturalnej 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2. Europejski Fundusz Społeczny 3. Fundusz Spójności W zakresie Wspólnej Polityki Rolnej 4. Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji 5. Europejski Fundusz Rolniczy Rozwoju Obszarów Wiejskich 6. Europejski Fundusz Rybacki WIELKOŚĆ ŚRODKÓW Z FUNDUSZY UE ( w mln euro ) NPR 2004 - 2006 NSRO 2007 – 2013 EFRR 5 194, 2 31 088 , 1 EFS 2 042 , 4 8 929 , 9 F Spójności 4 178 , 6 19 513 , 0 EFOiGR 1 192 , 8 ---------- Fin.Instr.Wspier. Rybołówstwa ---------201 , 8 PRZEPŁYWY FINANSOWE POLSKA-UE w okresie 1.05.2004 – 08.2015 (w euro) 121 322 375 519 I Transfery z UE do Polski 1 Środki przedakcesyjne 2 Polityka spójności (F.Strukturalne + F.Spójności) 77 581 252 910 3 Instrument poprawy płynności 1 616 632 480 4 Instrument Schengen 5 Wspólna Polityka Rolna 39 426 151 544 - dopłaty bezpośrednie (ARiMR) 21 433 248 095 -interwencje rynkowe (ARR) - PROW - pozostałe 1 413 088 950 313 874 505 1 484 109 195 15 739 078 260 769 713 994 II Wpłaty do budżetu UE 38 061 399 933 6 DNB 26 132 353 325 7 VAT 5 469 686 862 8 TOR 3 909 993 835 9 Rabaty 2 549 365 912 III I-II-III (3+4) –II Zwroty do budżetu UE Saldo rozliczeń Polska – UE Saldo rozliczeń budżet RP – budżet UE 143 354 667 83 117 622 918 -36 130 892 948 Przeznaczenie środków publicznych Wydatki publiczne Rozchody publiczne Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów Wykup papierów wartościowych Udzielone pożyczki Płatności dokonywane z przychodów z prywatyzacji Istota i zakres wydatków publicznych Wydatki publiczne służą realizacji zadań władzy publicznej. Ich występowanie, podobnie jak istnienie państwa i pieniądza, ma więc charakter obiektywny. Dzięki nim władze publiczne realizują cele społeczne (walka z biedą, bezrobociem, zapewnienie powszechnej ochrony zdrowia i oświaty), gospodarcze (łagodzenie cykli koniunkturalnych, budowa infrastruktury technicznej i środowiskowej dla pobudzenia rozwoju gospodarczego) oraz klasyczne funkcje państwa (bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, polityka zagraniczna). Cechą wydatków publicznych jest ich arbitralne ustalanie przez władze publiczne. Jako, że te ostatnie mają zawsze charakter polityczny, także wysokość i struktura wydatków publicznych w danym miejscu i czasie są konsekwencją politycznych wyborów. Rodzaje wydatków publicznych Najczęściej stosowanym kryterium podziału wydatków publicznych jest cel (funkcja, kierunek, rodzaj działań) wydatkowania środków. Można tu wyróżnić wydatki na: - gospodarkę narodową; - cele socjalne i kulturalne; - administrację; - wymiar sprawiedliwości; - policję i obronę narodową; - obsługę długów państwowych. W zależności od sposobu organizacji publicznej gospodarki finansowej wyróżnić możemy wydatki budżetowe oraz wydatki z innych niż budżet źródeł publicznych (wydatki pozabudżetowe). Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala wyodrębnić wydatki poszczególnych podmiotów publicznoprawnych. Odnosząc to kryterium do Polski wyróżniamy: - wydatki państwa; - wydatki samorządu terytorialnego, które dzielimy na: - wydatki gmin, powiatów i województw. Wydatki publiczne - Wydatki nabywcze (definitywne) – dokonywane przez jednostki na własny rachunek ze środków oddanych do jej dyspozycji. Stanowią zapłatę za zakupione towary i usługi na rzecz tych jednostek oraz odszkodowania. - Wydatki redystrybucyjne (przelewowe, transfery) – przenoszenie środków finansowych między podmiotami, niezwiązane ze świadczeniem wzajemnym). Wydatki publiczne OSOBOWE – opłata za wykonana pracę osobistą w ramach stosunku pracy (wynagrodzenia), honoraria, nagrody, premie oraz wydatki socjalne (w tym renty i emerytury, stypendia, zasiłki z pomocy społecznej) RZECZOWE – bezpośrednie finansowanie jednostek budżetowych, bezzwrotne, nieodpłatne dotacje budżetowe na rzecz różnych podmiotów, finansowanie konkretnych działów gospodarki narodowej, prognozy, projekty i zadania. Wydatki publiczne MAJĄTKOWE (inwestycyjne, kapitałowe) – prowadzące do powiększania majątku danej jednostki, BIEŻĄCE – służące funkcjonowaniu danej jednostki Wydatki publiczne - ZDETERMINOWANE (SZTYWNE) składka do budżetu UE, subwencje ogólne, dotacja dla FUS i KRUS, na obsługę długu publicznego, wynagrodzenia, renty i emerytury, zasiłki socjalne, finansowanie dróg, wydatki na obronę narodową i in. - ELASTYCZNE Wydatki publiczne – podział wg funkcji państwa CELE GOSPODARCZE – na finansowanie podmiotów i zadań gospodarczych (zmniejsza się w warunkach polskich), CELE SOCJALNO-KULTURALNE – występuje w finansowaniu z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, WYDATKI O CHARAKTERZE WŁADCZYM – finansują działalność organów władzy, administracji, sądownictwa, prokuratury, utrzymywanie sił zbrojnych oraz porządku wewnętrznego Wydatki publiczne (budżet państwa) w ustawie o finansach publicznych (art. 112) Wydatki budżetu państwa są w szczególności przeznaczone na: funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów; zadania wykonywane przez administrację rządową; subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; wpłaty do budżetu Unii Europejskiej; subwencje dla partii politycznych; dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami; obsługę długu publicznego; wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Wydatki budżetu państwa Ustawa o finansach publicznych wyróżnia wydatki budżetu państwa oraz wydatki budżetu jednostek samorządu terytorialnego, ale tylko w pierwszym wypadku określa ich formy prawne. Wydatki budżetu państwa dzielimy na: a) dotacje i subwencje; b) świadczenia na rzecz osób fizycznych; c) wydatki bieżące jednostek budżetowych; d) wydatki majątkowe; e) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa; f) wpłaty środków własnych UE. a) dotacje i subwencje Przez dotacje należy rozumieć świadczenia dokonywane w trybie władczym ze środków ujętych w budżecie państwa lub jednostek samorządu terytorialnego na rzecz osób trzecich na podstawie prawa budżetowego lub odrębnych materialno-prawnych norm prawa. Przez subwencje można rozumieć świadczenie publicznoprawne państwa na rzecz innych podmiotów publicznych będących prawnofinansowym odbiciem ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo a te podmioty. Subwencji udziela się z budżetu państwa jedynie na rzecz jednostek samorządu terytorialnego oraz dla partii politycznych. Różnica między dotacjami a subwencjami tkwi jednak nie tyle w innym oznaczeniu beneficjentów jednych i drugich wydatków, ile w tym, że beneficjentom subwencji przysługuje roszczenie o ich wypłatę, natomiast uprawnienia takiego nie mają beneficjenci dotacji. • rodzaje dotacji: - dotacje celowe służące finansowaniu lub dofinansowaniu: - zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - ustawowo określonych zadań , w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego; - bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego; - zadań agencji wykonawczych; - zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym; - kosztów realizacji inwestycji. dotacje podmiotowe służące dofinansowaniu działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu; - dotacje przedmiotowe stanowiące dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych; - dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych; - dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe dla nowo otworzonych zakładów budżetowych. - b) świadczenia na rzecz osób fizycznych Obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a niebędące wynagrodzeniem za świadczoną pracę. Do świadczeń tego typu zaliczamy: - alimenty; - zasiłki rodzinne; - renty; - emerytury; - stypendia; - nagrody; - rekompensaty; - odszkodowania. C) WYDATKI BIEŻĄCE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH Zaliczamy do nich: - wynagrodzenia i uposażenia; - zakup towarów i usług; - koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych działań; - koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń. D) WYDATKI MAJĄTKOWE Zaliczamy do nich: - wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego; - wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki. E) WYDATKI NA OBSŁUGĘ DŁUGU SKARBU PAŃSTWA Obejmują one w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu: - oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych; - oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek; - wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami; - kosztów związanych z emisją skarbowych papierów wartościowych. F) WPŁATY ŚRODKÓW WŁASNYCH UE Dotyczą: - ceł, opłat rolnych i cukrowych; - środków obliczonych na podstawie podatku od towarów i usług; - środków obliczonych na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto; - odsetek i kar za nieterminowe lub nieprawidłowe naliczone płatności. Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych ustawami, a w szczególności na: • zadania własne jednostek samorządu terytorialnego • zadania zlecone z zakresu administracji rządowej • zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia • zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego • pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego DŁUG PUBLICZNY, NADWYŻKA I DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Nadwyżką sektora finansów publicznych jest dodatnia różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego. Deficytem sektora finansów publicznych jest ujemna różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego. Państwowy dług publiczny to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora. Deficyt sektora finansów publicznych Jest to ujemna różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a wydatkami publicznymi na koniec okresu rozliczeniowego. Deficyt ten ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora, czyli po „oczyszczeniu" o rozliczenia wewnątrz sektora (np. płatności subwencji ogólnej lub dotacji z budżetu państwa, stanowiących wydatek tego budżetu, a dochód jednostek samorządu terytorialnego). Dług publiczny To skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych, wynikające na ogół z zaciągniętych pożyczek. W literaturze finansowej, dług publiczny definiuje się jako kredyty zaciągnięte przez państwo i samorząd terytorialny. Wg. ustawy o finansach publicznych: 1. Państwowy dług publiczny - obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu: a) Wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, b) Zaciągniętych kredytów i pożyczek, c) Przyjętych depozytów, d) Wymagalnych zobowiązań: • uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem • wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych. 2. Dług Skarbu Państwa Państwowy dług publiczny", czyli dług jednostek sektora publicznego, obejmujący również m.in. sektor samorządowy, jest w rzeczywistości długiem publicznym, zaś „dług skarbu państwa" to dług sektora państwowego (nazywanego w ustawie „rządowym") Art. 216 Konstytucji RP o długu publicznym Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których, państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu na koniec roku. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów. Jeśli natomiast jest odwrotnie (dochody większe od wydatków) wtedy powstaje nadwyżka budżetowa. Deficyty budżetowe Deficyty budżetowe powstają w : * Budżecie państwa * Budżecie środków europejskich * Budżetach jednostek samorządu terytorialnego Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania: 1/ deficytu - budżetu państwa - budżetu środków europejskich 2/ rozchodów budżetu państwa Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z: 1/ sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym 2/ kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych 3/ pożyczek 4/ prywatyzacji majątku Skarbu Państwa 5/ kwot uzyskanych ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów 6/ nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych 7/ nadwyżki budżetu środków europejskich (tylko pokrycie deficytu budżetu środków europejskich) 8/ innych operacji finansowych Depozyt jest instrumentem płynnościowym- jego istota polega na czasowym przekazaniu środków finansowych jednostki sektora finansów publicznych Ministrowi Finansów. Środki te o charakterze quasi pożyczkowym przeznaczane mogą być na sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa Depozyty mogą mieć charakter: 1/Dobrowolny -jednostki samorządu terytorialnego -instytucje gospodarki budżetowej -ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze -samodzielne publiczne ZOZ -PAN -uczelnie publiczne -państwowe i samorządowe instytucje kultury -państwowe instytucje filmowe -samorządowe osoby prawne 2/ Obligatoryjny -agencje wykonawcze -Narodowy Fundusz Zdrowia -państwowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych W przypadku depozytu dobrowolnego: 1) Minister Finansów przyjmuje wolne środki w depozyt na warunkach określonych w umowie; 2) przyjęcie wolnych środków w depozyt na okres do 3 dni może nastąpić wyłącznie, jeżeli bankową obsługę jednostki sektora finansów publicznych prowadzi Bank Gospodarstwa Krajowego. W przypadku depozytu obligatoryjnego, wolne środki przyjmowane są w depozyt przez Ministra Finansów na czas oznaczony i podlegają zwrotowi w tej samej ilości zgodnie z dyspozycją danej jednostki sektora finansów publicznych. Minister Finansów, w ramach zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, jest upoważniony do przyjmowania w zarządzanie wolnych środków państwowych funduszy celowych (oprócz funduszy zarządzanych przez ZUS i KRUS) Podmioty te są obowiązane przekazywać wolne środki Ministrowi Finansów w zarządzanie, z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu. PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO ORAZ ŹRÓDŁA POKRYCIA: PRZYCZYNY: l. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny. 2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych. 3. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego. 4. Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych. 5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia - konieczność obsługi istniejących już zobowiązań, co wymaga zaciągania kolejnych pożyczek i powiększania kwoty długu w sytuacji, gdy bieżące dochody nie wystarczają na pokrycie zaplanowanych kosztów. 6. Budżet państwa może zaciągać zobowiązania również poza rynkiem finansowym w celu realizacji określonych celów - np. dokapitalizowania pewnych instytucji finansowych. Przyrost długu nie jest powiązany z wpływami do budżetu, a skutkuje koniecznością spłaty i obsługi. 7. Pojawienie się zaległości o charakterze odszkodowań czy rekompensat w wyniku nie wywiązywania się budżetu ze świadczeń wobec ludności. 8. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych poręczeń i gwarancji finansowych, udzielanych w ramach ustaw budżetowych oraz zobowiązań tworzonych przez fundusze, agencje rządowe i inne jednostki sfery budżetowej. 9. Zobowiązania odszkodowawcze 10. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności. ŹRÓDŁA POKRYCIA DŁUGU PUBLICZNEGO: 1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym. 2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych. 3. Pożyczki. 4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa. 5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych. Przyczyny deficytu Deficyt budżetowy może wynikać: 1. z nadmiernych wydatków budżetowych 2. z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost 3. z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych 4. wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym, różne siły społeczne, z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami. Źródła pokrycia deficytu budżetowego: 1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym. 2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych. 3. Pożyczki. 4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa. 5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych. 6. Podwyższenie-stopy podatkowej. 7. Dodatkowa emisja pieniądza. PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE I SANACYJNE WG USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH Z 2009 r. W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto: 1/ jest większa od 50%, a nie większa od 55%* to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej *zawieszenie w 2013 r nowelizacja budżetu w 2013 r., zwiększenie deficytu z 35,6 mld zł do ok. 51,6 mld. zł od 1 stycznia 2014 r. uchylenie procedury 2/ jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to a/ na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: - nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji długu SP do PKB, ogłoszonej za rok poprzedni -nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej -waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez GUS za poprzedni rok budżetowy -wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich -nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art.139 ust.2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej b/ Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich c/ Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji PDP/PKB d/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi, innych niż z budżetu UE 3/ jeśli jest równa lub większa od 60%, to: a/ stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a i b b/ Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od ogłoszenia relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60% c/ wydatki budżetu jst określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu d/ poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu relacji, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 DŁUG SKARBU PAŃSTWA w mld zł 569,9 631,5 701,8 767,9 793,9 838,0 759,5 804,8 832,1 869,1 899,3 w relacji do PKB (w%) 44,8 47,0 49,6 51,6 49,8 51,2 44,8 45,4 44,3 43,7 42,4 w mld zł 597,8 669,9 747,9 817,4 840,5 882,3 807,5 850,0 880,1 915,2 943,1 w relacji do PKB (w %) 47,0 49,9 52,8 53,8 52,7 53,9 47,7 48,0 46,9 46,0 44,5 PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY DEFICYT I DŁUG PUBLICZNY W UE w 2013 r Deficyt/nadwyżka w % PKB Dług publiczny w % PKB GRECJA -12,7 175,1 WŁOCHY -3,0 132,6 PORTUGALIA -4,9 129,0 IRLANDIA -7,2 123,7 CYPR -5,4 111,7 BELGIA -2,6 101,5 HISZPANIA -7,1 93,9 FRANCJA -4,3 93,5 WLK. BRYT. -5,8 90,6 WĘGRY -2,2 79,2 NIEMCY 0,0 78,4 AUSTRIA -1,5 74,5 HOLANDIA -2,5 73,5 MALTA -2,8 73,0 -14,7 71,7 CHORWACJA -4,9 67,1 POLSKA -4,3 57,1 FINLANDIA -2,1 57,0 SŁOWENIA SŁOWACJA -2,8 55,4 CZECHY -1,5 46,0 DANIA -0,8 44,5 SZWECJA -1,1 40,6 LITWA -2,2 39,4 RUMUNIA -2,3 38,4 ŁOTWA -1,0 38,1 LUKSEMBURG 0,1 23,1 BUŁGARIA -1,5 18,9 ESTONIA -0,2 10,0 STREFA EURO -3,1 92,7 UE -3,3 87,1 MODELE ZARZĄDZANIA DŁUGIEM PUBLICZNYM MODEL BANKOWY MODEL RZĄDOWY MODEL AGENCYJNY MODELE ZARZĄDZANIA PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM 1.Model bankowy – zarządzanie w gestii banku centralnego -instrumentalne podejście; skupianie się na celach polityki pieniężnej -skłonność do podnoszenia stóp procentowych w sytuacji zagrożenia inflacją -podejrzenia o wykorzystywanie w zarządzaniu długiem nieznanych jeszcze rynkowi informacji 2. Model rządowy – zarządzanie w gestii jednego z ministerstw -niebezpieczeństwo przedkładania krótkoterminowych celów budżetowych ponad długoterminowe cele zarządzania długiem -zbiurokratyzowane struktury administracji – brak wystarczającej elastyczności i szybkości reagowania na zmiany warunków rynkowych -trudności z pozyskaniem i utrzymaniem odpowiednich specjalistów – mało konkurencyjne warunki zatrudnienia 3. Model agencyjny – zarządza wyspecjalizowana instytucja -wysoki poziom autonomii w zakresie wyboru sposobu zarządzania -ograniczone ryzyko podporządkowania decyzji krótkoterminowym celom polityki fiskalnej -lepsze mechanizmy kontrolne oraz sprawozdawcze – wzrost zaufania inwestorów, niższe koszty finansowania potrzeb pożyczkowych -klarowne procedury pozwalające na podejmowanie szybkich decyzji dotyczących transakcji rynkowych MODELE ZARZĄDZANIA PAŃSTWOWYM DŁUGIEM PUBLICZNYM W PAŃSTWACH UE 1. MODEL AGENCYJNY – Austria, Belgia Finlandia, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Łotwa, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Węgry, Wlk. Brytania 2. MODEL BANKOWY - Cypr, Dania, Malta 3. MODEL RZĄDOWY – Czechy, Estonia, Hiszpania, Litwa, Luksemburg, Polska, Słowenia, Włochy Procedura nadmiernego deficytu Określa sposób postępowania w sytuacji, gdy któreś z państw członkowskich Unii Europejskiej przekracza określone kryteria dyscypliny budżetowej Narzędzie dyscyplinujące rządy prowadzące politykę fiskalną niegodnie z kryteriami Unii Europejskiej Określona w art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i w Protokole nr 12 do tego Traktatu Procedura nadmiernego deficytu Nakładana przez Radę Unii Europejskiej, na wniosek Komisji Europejskiej na kraje, w których: 1.Deficyt przekracza 3% PKB 2.Dług przekracza 60% PKB Kraje z nałożoną procedurą powinny podporządkowywać się zaleceniom Rady Unii Europejskiej aż do obniżenia deficytu lub długu poniżej określonych wartości Proces nakładania procedury nadmiernego deficytu 1. 2. 3. Komisja Europejska przygotowuje sprawozdanie, jeżeli któryś z krajów UE nie spełnia kryteriów lub gdy występuje ryzyko wystąpienia nadmiernego deficytu Komitet Ekonomiczno-Finansowy opiniuje sprawozdanie Rada UE na wniosek Komisji decyduje o dalszym postępowaniu: • Informuje państwo o obowiązku podjęcia odpowiednich kroków • Może podać zalecenia do wiadomości publicznej • Może zażądać przedstawiania sprawozdań zgodnych z harmonogramem, w celu monitorowania wysiłków podjętych przez państwo 4. Rada Unii Europejskiej może zastosować dodatkowe środki egzekwujące podjęcie kroków przez państwo członkowskie, np. nałożyć grzywnę Procedura nadmiernego deficytu w Polsce Wprowadzona w 2009r., ze względu na deficyt o wartości powyżej 3% PKB Zdjęta: 19 czerwca 2015r. Powód zniesienia procedury: obniżenie deficytu do poziomu poniżej 3% PKB (deficyt okazał się niższy od 3% PKB dopiero po uwzględnieniu kosztów reformy emerytalnej) Zniesiona rok wcześniej niż planowano. Państwa aktualnie objęte procedurą nadmiernego deficytu 10 państw Unii Europejskiej 8 państw strefy euro 1. Irlandia (2015r.) 2. Portugalia (2015r.) 3. Słowenia (2015 r.) 4. Hiszpania (do 2016 r.) 5. Grecja (do 2016 r.) 6. Cypr (do 2016 r.) 7. Francja (do 2017 r.) 8. Finlandia (dopiero otwarta) 2 państwa spoza strefy euro 1. Chorwacja (do 2016 2. Wielka Brytania (do r.) roku finansowego 201617r.) Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa Najważniejsze cechy budżetu państwa: 1. jest aktem prawnym 2. akt ten ma moc obowiązującą w ściśle określonym czasie 3. obejmuje dochody i wydatki, przychody i rozchody 4. jest sporządzany ex ante, w określonym układzie formalnym 5. ma charakter strumieniowy 6. jest własnością skarbu państwa, tj. państwa w jego funkcji kasjera i bankiera GŁÓWNE CECHY INSTYTUCJI BUDŻETU I INSTYTUCJI FUNDUSZU CELOWEGO BUDŻET CECHA FUNDUSZ CELOWY Przedmiot finansowania ogólny ściśle określony Okres finansowania roczny nieokreślony Ciągłość finansowania brak zapewniona Bezpieczeństwo finansowania zadań niskie – konkurencyjność zadań wysokie – brak konkurencyjności zadań Arbitralność w alokacji środków istotna nieistotna Możliwość akumulacji środków finansowych po roku finansowym nie istnieje istnieje Zasady gospodarki finansowej sztywne (rygorystyczne) elastyczne Możliwość mobilizacji dochodów minimalne znaczne Możliwość kontroli ze strony władz przedstawicielskich istotna ograniczona Racjonalizacja wydatków ograniczona znaczna Możliwość realokacji środków finansowych stosownie do zmieniających się warunków społecznych i politycznych duża mała Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w wyniku działania grup nacisku duża mała Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi środkami publicznymi mała duża KLASYFIKACJA BUDŻETOWA CZĘŚCI - DZIAŁY - ROZDZIAŁY - PARAGRAFY Podział na części to podział podmiotowo – przedmiotowy. Podmiotowy – na organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej. Każdą częścią budżetu dysponuje tzw. dysponent budżetowy – I, II i III stopnia Przedmiotowy – gdy w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: 1. Obsługę długu Skarbu Państwa 2. Rezerwę ogólną 3. Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego 4. Przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa 5. Rezerwy celowe 6. Środki własne Unii Europejskiej – dysponentem tych części jest Minister Finansów Klasyfikacja działowa odpowiada podstawowym dziedzinom działalności; Jest to podział branżowy (według Klasyfikacji gospodarki narodowej) Przykład: Klasyfikacja działów Symbole branż wg. KGN 01. Przemysł 011-291 31. Budownictwo 311-391 40. Rolnictwo 401-441 45. Leśnictwo 451-491 50. Transport 501-581 59. Łączność 591-599 61. Handel wewnętrzny 611-638 i 651 Podział na rozdziały odpowiada grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych; Wydatki w każdym dziale są podzielone na rozdziały, które mają niejednolity charakter podmiotowo – przedmiotowy. Dział 01 – Przemysł ROZDZIAŁY 2712 Drukarnie 2994 Zadania w zakresie bezpiecznego wykorzystywania energii jądrowej 2995 Pozostała działalność Dział 40 – Rolnictwo ROZDZIAŁY 4001 Krajowe Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 4002 Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych 4004 Inspekcja Nasienna Paragrafy odpowiadają określonym źródłom dochodów oraz rodzajom wydatków budżetowych; jest to szczegółowy podział w ramach części, działu i rozdziału. Paragrafy dochodów: 01 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez samorząd województwa 12 Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego 13 Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych 15 Podatek dochodowy od osób fizycznych 16 Podatek dochodowy od osób prawnych 21 Podatek od gier 22 Cła 23 Podatek od towarów i usług od importu towarów (VAT) 25 Podatek od towarów i usług (VAT) 26 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej 27 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych importowanych 44 Wpływy z Funduszu Prywatyzacji Paragrafy wydatków Dotacje i subwencje 01, 03, 05, 07, 09, 27, 46-48, 49, 51-53, 55 Świadczenia na rzecz osób fizycznych 20 – 25, 30, 33 Wydatki bieżące 11-17, 19, 26, 28, 29, 31 Wydatki majątkowe 02, 04, 06, 08, 10, 50, 72-74 Rozliczenia z bankami 61 – bez rozdz. 9410, 9411 Obsługa długu publicznego 61 - bez rozdz. 9416, 9491 ZASADY BUDŻETOWE Zasady budżetowe są to postulaty nauki formułowane pod adresem konstruktorów budżetu państwa. Tylko nieliczne z nich przybierają postać normy prawnej. Mają zapewnić prawidłowe działanie gospodarki budżetowej. 1. Zasada jedności 2. Zasada powszechności 3. Zasada jawności 4. Zasada szczegółowości 5. Zasada niewiązania wydatków z dochodami 6. Zasada specjalizacji 7. Zasada gospodarności i oszczędności 8. Zasada równoważenia budżetu 9. Zasada przejrzystości ETAPY TWORZENIA BUDŻETU PAŃSTWA. OBIEG BUDŻETU I. Planowanie budżetowe II. Przedłożenie i uchwalenie III. Wykonywanie IV. Kontrola I. PLANOWANIE BUDŻETOWE 1.Art.219 ust. 2 Konstytucji RP – zasady określa ustawa 2.Szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa przygotowuje Minister Finansów w tzw. nocie budżetowej 3.Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych 4.Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa, uwzględniające ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa 5.Do 25 października dysponenci części budżetowych zawiadamiają jednostki podległe o kwotach dochodów i wydatków budżetowych wpisanych do projektu ustawy budżetowej 6.Do 1 grudnia jednostki podległe opracowują i przekazują dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych WIELOLETNI PLAN FINANSOWY PAŃSTWA to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów sporządzany na dany rok budżetowy i trzy kolejne lata. Sporządzany jest w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji i uwzględnia: -cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju -kierunki polityki społeczno-gospodarczej. Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w podziale na poszczególne lata budżetowe, określa: 1.Podstawowe wielkości makroekonomiczne 2.Kierunki polityki fiskalnej 3.Prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa 4.Kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich sfinansowania 5.Prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich 6.Wynik budżetu środków europejskich 7.Skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych 8.Kwotę państwowego długu publicznego Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt Wieloletniego Planu Finansowego Państwa. Rada Ministrów uchwala Plan i ogłasza go w Dz. U. RP Monitor Polski. Plan jest aktualizowany przez RM, w drodze uchwały, corocznie, w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej i uwzględnia prognozę na kolejne 3 lata. Aktualizacja polega na doprowadzeniu danych zawartych w WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok budżetowy. Wieloletni Plan Finansowy Państwa stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok. W projekcie ustawy budżetowej, przedstawianym przez Radę Ministrów Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok w Wieloletnim Planie. II. PRZEDŁOŻENIE I UCHWALANIE BUDŻETU 1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art.222 Konstytucji RP). Projekt jest autoryzowany przez Radę Ministrów. 2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy ustawy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej; projekt ustawy budżetowej, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi, nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym. 3.Gdy ustawa nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy, podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy; stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe obowiązują w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy. 4.Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów (art.. 221 Konstytucji RP) 5.Dopuszcza się możliwość późniejszego przedłożenia projektu ustawy budżetowej, jeśli zaistnieją jakieś wyjątkowe okoliczności. 6.Projekt uchwalony przez Sejm jest przekazywany do Senatu, który ma 20 dni na naniesienie w dokumencie poprawek (art.. 223 Konstytucji RP) 7.Łącznie, obie izby parlamentu mają 4 miesiące na uchwalenie ustawy budżetowej i przedłożenie jej do podpisu Prezydentowi. 8.Jeśli warunek ten nie zostałby spełniony, Prezydent w ciągu 14 dni może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art.. 225 Konstytucji RP) 9.W stosunku do uchwalonej ustawy budżetowej, w przeciwieństwie do innych ustaw, Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Może natomiast zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadania zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. Trybunał ma obowiązek orzec w tej sprawie nie później, niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. 10.Zakaz zmieniania treści innych ustaw, przy okazji uchwalania ustawy budżetowej - ”obładowywania ustawy budżetowej” III. WYKONYWANIE BUDŻETU 1.Wykonywaniem budżetu kieruje Rada Ministrów 2.Obowiązki dysponentów budżetowych: a/ opracowanie układu wykonawczego budżetu – 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej – przedłożenie Ministrowi Finansów b/ 21 dni na przekazanie jednostkom podległym informacji o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków c/ informują podległe i nadzorowane jednostki o harmonogramie dochodów i wydatków opracowanym przez Ministra Finansów w porozumieniu z dysponentami budżetowymi d/ sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych 3.Obowiązki i uprawnienia Ministra Finansów a/ opiniuje inne ustawy, jeśli wywołują one skutki budżetowe b/ sprawuje funkcje kontrolne c/ opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków wszystkich dysponentów ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU 1.Zasada pełnej realizacji zadań, w terminach określonych przepisami i opracowanym harmonogramem 2.Ustalanie , pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów 3.Zasada dokonywania wydatków budżetowych wyłącznie w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny 4.Wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonane po uzyskaniu tych środków 5.Zasada zlecania zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych 6.Zasada dokonywania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa – przed innymi wydatkami budżetu państwa 7.Zasada pokrywania z budżetu wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych, bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji budżetowej lub z rezerw 8.Zasada przenoszenia wydatków budżetowych w budżecie państwa tylko na zasadach zawartych w ustawie 9.Dotacje z budżetu państwa, wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem lub pobrane w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych w ciągu 15 dni DOKONYWANIE PRZENIESIEŃ W PLANACH BUDŻETOWYCH Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać zmian w ustawie budżetowej tylko w zakresie ustalonym 1.Między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji, w ramach danej części i działu budżetu państwa 2.Żadne z przeniesień nie może zwiększać planowanych wydatków na wynagrodzenia 3.Nie można dokonywać zmian w środkach zaplanowanych w załącznikach do ustawy budżetowej na finansowanie inwestycji i programów wieloletnich, tj. nie mogą one być wykorzystane na inne cele. Na dokonanie takich zmian w planie finansowym może wyrazić zgodę tylko Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej Komisji Finansów Publicznych 4.Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu: -wydatków majątkowych - wymaga zawiadomienia Ministra Finansów -wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys.zł. – wymaga zgody Ministra Finansów -wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich – wymaga zgody ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego BLOKOWANIE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków, albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu środków podejmuje: 1. Rada Ministrów o w drodze rozporządzenia – w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji do spraw budżetu 2. Minister Finansów – w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków oraz naruszenia zasad gospodarki finansowej 3. Dysponenci części budżetowych – w zakresie ich części budżetu państwa, o czym muszą poinformować Ministra Finansów REZERWY BUDŻETOWE W budżecie państwa rezerwy mogą być utworzone tylko w wydzielonej części ustawy. 1.Rezerwa ogólna – w wysokości nie wyższej niż 0,2% wydatków budżetu. Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów. Rezerwa ogólna nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków, które w wyniku przeniesień między rozdziałami i paragrafami, zostały uprzednio zmniejszone. 2.Rezerwy celowe tworzone są na: a/wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej, nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu b/wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej c/na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków unijnych d/gdy inne ustawy tak stanowią Suma rezerw celowych (z pkt a i d) nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu Rezerwa części budżetu państwa, w których dysponentami są wojewodowie W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1% planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego. WYDATKI NIEWYGASAJĄCE Z KOŃCEM ROKU BUDŻETOWEGO Nie zrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego (zasada jednoroczności budżetu). Zasady tej nie stosuje się do: 1.Przychodów z kredytów zagranicznych 2.Środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi 3.Środków przeznaczonych na współfinansowanie programów realizowanych z niepodlegających zwrotowi środków ze źródeł zagranicznych 4.Wydatków inwestycyjnych i programów wieloletnich pod warunkiem, że Rada Ministrów, w porozumieniu z komisją sejmową, do 15 grudnia wykaże je w zestawieniu przedstawiającym dysponenta części budżetowej, rodzaj wydatku, kwotę wydatku i termin zakończenia inwestycji lub programu. Jeśli termin zakończenia inwestycji lub programu nie zostanie dotrzymany, środki te muszą zostać przekazane do budżetu państwa. KONTROLA I SPRAWOZDAWCZOŚĆ BUDŻETOWA 1.Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 Konstytucji RP). 2.Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. 3.Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji Finansów Publicznych i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu państwa także za I półrocze – w terminie do 10 września tego roku. Budżet zadaniowy daje odpowiedzi na 5 podstawowych pytań: 1/ jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne 2/ jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania 3/ jakie cele mają być osiągnięte 4/ jakie efekty (rezultaty) mają przynieść zamierzone cele 5/ w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów STRUKTURA FUNKCJONALNA ZADANIOWEGO UKŁADU WYDATKÓW 1. FUNKCJE PAŃSTWA grupują wydatki jednego obszaru działalności państwa 2. ZADANIA BUDŻETOWE główna jednostka klasyfikacji budżetowej; grupują wydatki wg celów; odnoszą się do wyodrębnionych obszarów działalności dysponenta (posiadają cele i mierniki) 3. PODZADANIA niższy stopień klasyfikacji budżetowej; mają charakter operacyjny; przypisane są do nich wydatki, służące realizacji celów zadania; dla zachowania odpowiedniego poziomu agregacji podzadań ustalono ich limit do 5 w ramach jednego zadania (posiadają cele i mierniki) 4. DZIAŁANIA układ wykonawczy wydatków; pozwolą na uzyskanie struktury rodzajowej wydatków dla poszczególnych działań FUNKCJE PAŃSTWA Funkcja 1. Zarządzanie Państwem Funkcja 2. Działalność na rzecz zapewnienia i poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego Funkcja 3. Działalność edukacyjna, wychowawcza i opiekuńcza państwa Funkcja 4. Zarządzanie finansami państwa Funkcja 5 . Ochrona praw i interesów Skarbu Państwa Funkcja 6. Koordynacja polityki gospodarczej Funkcja 7 . Gospodarka przestrzenna, wspieranie rozwoju budownictwa i mieszkalnictwa Funkcja 8. Wspieranie kultury fizycznej i sportu Funkcja 9. Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Funkcja 10. Wspieranie rozwoju polskiej nauki Funkcja 11. Działalność na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i nienaruszalności granic Funkcja 12. Ochrona i poprawa stanu środowiska Funkcja 13. Zabezpieczenie społeczne i wspieranie rodziny Funkcja 14. Rynek pracy Funkcja 15. Prowadzenie polityki zagranicznej Funkcja 16. Sprawy obywatelskie Funkcja 17. Zapewnienie równomiernego rozwoju kraju Funkcja 18. Działalność państwa na rzecz zapewnienia zasady sprawiedliwości Funkcja 19. Budowa, rozbudowa i utrzymanie infrastruktury transportowej Funkcja 20. Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna Funkcja 21. Prowadzenie polityki rolnej oraz rybackiej Funkcja 22. Tworzenie i koordynacja polityki Zadanie wspólne dla każdego dysponenta: „TWORZENIE I KOORDYNACJA POLITYKI” 1/ merytoryczna koordynacja działalności dysponenta, planowanie strategiczne, obsługa merytoryczna urzędu 2/ administracyjna obsługa realizacji zadań (kadry, księgowość, kontrola wewnętrzna i audyt, archiwum itd.) 3/ obsługa techniczna (usługi transportowe, informatyczne, ochrona, sprzątanie, remonty itd.) CELE powinny być: 1/ konkretne – nie mogą pozostawiać pola dla swobodnej interpretacji; precyzyjnie sformułowane, aby można było w oparciu o nie ustalić mierniki 2/ mierzalne, co pozwala na stwierdzenie, czy zostały osiągnięte 3/ zaakceptowane przez jednostki odpowiedzialne za jego realizację 4/ realistyczne – ambitne, lecz zarazem możliwe do osiągnięcia 5/ określone w czasie MIERNIKI wykorzystywane w procesie ewaluacji muszą być: 1/ adekwatne – ściśle powiązane z celami zadania; muszą odzwierciedlać podstawowy cel 2/ akceptowane przez jednostki, realizujące dane zadanie 3/ wiarygodne, a także łatwe do zrozumienia dla osób nieposiadających szczegółowej znajomości tematu 4/ łatwe do monitorowania; proces pozyskiwania danych nie może być droższy niż realizacja samego zadania lub stanowić istotnej części jego kosztów 5/ odporne na manipulacje Wdrożenie budżetu zadaniowego pozwala m.in. na: 1/ zwiększenie efektywności wydatkowania środków 2/ znaczną poprawę skuteczności wydatków publicznych 3/ realną wycenę poszczególnych zadań państwa 4/ zwiększenie jawności i przejrzystości budżetu państwa 5/ koncentrację części wydatków na zadaniach uznanych za priorytetowe w programie rządu 6/ lepszą koordynację działań administracji publicznej oraz wyeliminowanie dublujących się funkcji i kompetencji w poszczególnych resortach RÓŻNICE MIĘDZY BUDŻETEM W UKŁADZIE TRADYCYJNYM A ZADANIOWYM TRADYCYJNY ZADANIOWY Narzędzie wydatkowania Narzędzie zarządzania Utrudnione powiązanie z celami rządu; słaba kontrola skuteczności realizacji zadań Sprzyja sprecyzowaniu celów działania rządu, monitorowania skuteczności ich realizacji Wydatki budżetu niezintegrowane z pozostałymi wydatkami sektora publicznego Globalne podejście do wydatków sektora publicznego Utrudniona hierarchizacja wydatków Hierarchia wydatków i instrumentów wg istotności dla rozwoju społ-gosp. Statyczne ujęcie – rok budżetowy Długofalowe podejście roczny budżet wynikający z wieloletniego programowania budżetowego Brak wiedzy o efektywności poniesionych wydatków Pomiar stosunku nakładów do wyników – efektywność Resortowe podejście Sprzyja współpracy w rządzie i pozostałych instytucjach sektora publicznego Klasyfikacja budżetowa wymaga specjalistycznej wiedzy Czytelna informacja o wydatkach budżetowych Ukierunkowuje dyskusję w Sejmie na pojedyncze pozycje wydatkowe Umożliwia merytoryczną dyskusję o programach rządowych Dysponent administruje środkami Dysponent zarządza środkami; jest odpowiedzialny za realizację programu
