Powłoki skórne = skóra + tkanka podskórna + twory skórne (gruczoły, włosy, paznokcie) n Funkcje: • ochrona • termoregulacja • gospodarka wodno-jonowa • funkcja zmysłowa • synteza witaminy D Powłoki skórne Warstwy skóry: • naskórek (nabłonek) • skóra właściwa (tkanka łączna wiotka + włóknista) -------------------------------------------• tkanka podskórna (tkanka tłuszczowa + tkanka łączna wiotka) Naskórek to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, zawierający 4 typy komórek sw tp Keratynocyty w naskórku układają się w warstwy w. zrogowaciała w. jasna w. ziarnista w. kolczysta 1 3 2 w. podstawna 4 1. keratynocyty (90%) 2. melanocyty 3. komórki Langerhansa 4. komórki Merkla Proces rogowacenia obejmuje: • stopniową zmianę kształtu komórek (walcowate → wielokątne → płaskie) Główna populacja komórek, keratynocyty, migrują od podstawy naskórka do jego powierzchni, przekształcając się po drodze w martwe płytki keratynowe (rogowacenie). Ten proces jest skoordynowany, co prowadzi do wyodrębnienia się w naskórku warstw odpowiadających kolejnym etapom rogowacenia. Warstwa podstawna • zawiera komórki macierzyste zdolne do podziałów i różnicowania • produkcja czynników wzrostu (EGF) i cytokin, synteza witaminy D3 • łączy się półdesmosomami i kontaktami lokalnymi z grubą błoną podstawną • gromadzenie w cytoplazmie filamentów pośrednich (cytokeratynowych) • modyfikację błony komórkowej • nietypową apoptozę (bez rozpadu komórek na ciałka apoptotyczne) • eliminację jądra i organelli Warstwa kolczysta • wypustki keratynocytów połączone desmosomami • wzrost liczby filamentów pośrednich • produkcja inwolukryny • produkcja cytokin i czynników wzrostu, synteza witaminy D3 1 Warstwa ziarnista • ziarna F (keratohialinowe) – filagryna • ziarna L – lorykryna • keratynosomy (ciałka blaszkowate) – lipidy wydzielane do przestrzeni miedzykomórkowej • wczesne cechy apoptozy Warstwa zrogowaciała: martwe, sztywne płytki (korneocyty) wypełnione pęczkami filamentów pośrednich i otoczone tzw. otoczką zrogowaciałą (błona komórkowa + podbłonowa warstwa białek) filagryna fil. pośrednie lorykryna keratynosomy ziarna F i L • warstwa zwarta • warstwa złuszczająca się inwolukryna błona kom. błona kom. Warstwa jasna • keratynocyty obumierają • zanikają jądra i organelle • pozostaje cytoplazma z licznymi pęczkami filamentów pośrednich połączonych filagryną i z pogrubiałą błoną komórkową • odporna mechanicznie • nieprzepuszczalna dla wody (przestrzenie miedzykomórkowe uszczelnione lipidami z keratynosomów) keratynosom Melanocyty Komórki Langerhansa • zlokalizowane w warstwie kolczystej • długie „dendrytyczne” wypustki • ziarna Birbecka • pochodzenie szpikowe • należą do komórek prezentujących antygen (są to „młode” komórki dendrytyczne) • pochodzenie z neuroektodermy • zlokalizowane w warstwie podstawnej • syntetyzują melaninę w melanosomach (tyrozyna → DOPA → melanina; enzym - tyrozynaza) przekształcając je w ziarna melaniny • przekazują ziarna melaniny keratynocytom warstwy kolczystej • melanina chroni żywe komórki naskórka przed szkodliwym wpływem UV Komórki Merkla • zlokalizowane w warstwie podstawnej • w cytoplazmie drobne ziarenka zawierające neuropeptydy • kontaktują się z zakończeniami nerwowymi • są mechanoreceptorami Ziarna Birbecka zawierają glikoproteid langerynę, (rodzaj lektyny), która zostaje wbudowana w błonę kom. i stanowi receptor dla mannozy Skóra właściwa: • warstwa brodawkowa - tkanka łączna wiotka, liczne komórki - pętle kapilarów, włókna nerwowe i mechanoreceptory - szeregi brodawek tworzą listewki skórne • warstwa siateczkowa - tkanka łączna włóknista bogata w włókna sprężyste - zawiera gruczoły i/lub ich przewody, korzenie włosów, mechanoreceptory, włókna nerwowe i naczynia (dwa sploty, anastomozy - kłębki tętnicze) splot podbrodawkowy splot skórny • skóra właściwa zawiera komórki uczestniczące w procesach obronnych: limfocyty, makrofagi, kom. dendrytyczne 2 Mechanizmy obronne skóry 1. Bariera zapobiegająca wnikaniu patogenów • warstwa zrogowaciała uszczelniona lipidami z keratynosomów • strefy zamykające łączące keratynocyty warstwy ziarnistej 2. Komórki uczestniczące w procesach obronnych: keratynocyty kom. Langerhansa limfocyty T i NK makrofagi komórki dendrytyczne mastocyty neutrofile Tkanka podskórna: • • • • • • • - tkanka tłuszczowa i tkanka łączna wiotka - zawiera gruczoły, korzenie włosów, naczynia, mechanoreceptory Keratynocyty warstwy kolczystej mają receptory rozpoznające wzorzec. Po zetknięciu z patogenem wydzielają substancje mikrobobójcze oraz cytokiny przyciagające limfocyty. Włosy Rejon skóry, w którym Rejon skóry, w którym nigdy nie było zakażenia w przeszłości nastąpiło zakażenie naskórek Kom. Langerhansa po zetknięciu z obcym antygenem wywędrowują z naskórka i migrują do węzłów chłonnych, gdzie prezentują antgen limfocytom. W trakcie tej migracji stają się dojrzałymi komórkami dendrytycznymi. skóra właściwa tkanka podskórna Migrujące na teren zakażenia limfocyty T wywołują komórkową reakcję immunologiczną (w skórze nie ma limfocytów B). Część limfocytów T pamięci pozostaje w warstwie kolczystej naskórka jako tzw. rezydujące limfocyty CD8 (limfocyty Tc) i w skórze właściwej jako rezydujące limfocyty CD4 (limfocyty Th). Kolejne zakażenie tym samym patogenem powoduje natychmiastową reakcję immunologiczną. Struktury związane z korzeniami włosów: • gruczoły łojowe • gruczoły zapachowe • mięśnie wyprostne Włosy i gruczoły rozwijają się z wpukleń naskórka w skórę właściwą i tkankę podskórną, są tworami nabłonkowymi W trakcie wzrostu włos ulega rogowaceniu Korzeń włosa Cebulka włosa (dolna część korzenia) - łącznotkankowa brodawka włosa z kapilarami, otoczona przez - macierz (komórki namnażające się: keratynocyty, melanocyty) mięsień wyprostny macierz Włos właściwy (rogowacieje, keratyna twarda) - rdzeń - kora - powłoczka Pochewka wewnętrzna (rogowacieje, keratyna miękka) - powłoczka - warstwa Henlego - warstwa Huxleya Pochewka zewnętrzna (wpuklenie naskórka, nie rogowacieje); pochewki tworzą mieszek włosa część część Torebka włosa (tkanka łączna) zrogowaciała niezrogowaciała brodawka 3 Gruczoły skóry Mięsień wyprostny włosa • gruczoły potowe • gruczoły zapachowe • gruczoły łojowe • pęczek komórek mięśniowych gładkich • przytwierdzony do torebki włosa i do górnej warstwy skóry właściwej • unerwienie autonomiczne • skurcz powoduje wyprostowanie włosa („gęsia skórka”) • gruczoły mlekowe gruczoł łojowy włos gruczoł potowy gruczoł zapachowy m. wyprostny Gruczoł potowy ujście (cewkowy prosty) Odcinek wydzielniczy: • kłębkowato zwinięty, na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej • walcowate komórki wydzielnicze (jasne i ciemne) • komórki mioepitelialne • blaszka podstawna przewód wyprowadzający odcinek wydzielniczy Przewód wyprowadzający: • nabłonek dwuwarstwowy sześcienny • wąskie światło • częściowa resorbcja jonów Na+, K+, Cl• wydzielanie związków azotowych Ujście: spiralny kanał w naskórku Komórki jasne: transport jonów Komórki ciemne: produkcja białek Ekrynowy (merokrynowy) sposób wydzielania (= egzocytoza) Wydzielina: woda, jony (Na, K, Cl), niewielka ilość białek (glikoproteidów), śladowe ilości mocznika, kwasu moczowego, amoniaku Gruczoł zapachowy (apokrynowy gruczoł potowy) (morfologicznie podobny do gruczołu potowego, ale większy i o większej średnicy) • odcinek wydzielniczy: - walcowate/sześcienne komórki wydzielnicze, merokrynowy + apokrynowy sposób wydzielania - komórki mioepitelialne - blaszka podstawna wydzielina nieotoczona błoną wydzielanie apokrynowe • przewód: nabłonek dwu/trójwarstwowy sześcienny, połączony z mieszkiem włosa Wydzielina: woda, kwasy tłuszczowe, lipidy, cukry, białka (u zwierząt feromony) 4 Unerwienie skóry korzeń włosa receptory zmysłowe skóry: - wolne zakończenia nerwowe - ciałka zmysłowe przewód Wolne zakończenia Gruczoł łojowy (pęcherzykowy rozgałęziony) • odcinek wydzielniczy: wielowarstwowy układ komórek produkujących wydzielinę (lipidy), a następnie degenerujących i rozpadających się (holokrynowy sposób wydzielania), otoczony blaszką podstawną • krótki przewód (nabłonek wielowarstwowy płaski) połączony z mieszkiem włosa Wydzielina: lipidy i szczątki komórek Wolne zakończenia nerwowe Lokalizacja: naskórek (żywe warstwy), skóra właściwa, wokół korzeni włosów Wrażliwe na: dotyk, ucisk, ból, temperaturę Ciałko (tarczka) Merkla (komórka Merkla + zakończenie) nerwowe) Lokalizacja: naskórek Wrażliwe na: delikatny dotyk, różnicowanie tępy/ostry, gładki/szorstki (np. odczyt alfabetu Brailla) Ciałko Paciniego Ciałko Merkla Kolbka Krausego komórki degenerujące komórki dzielące się Ciałko Meissnera Ciałko Ruffiniego Ciałko Meissnera (zakończenia nerwowe otoczone przez lemnocyty - zmodyfikowane komórki Schwanna, całość objęta łącznotkankową torebką) Lokalizacja: brodawki skórne Wrażliwe na: dotyk, przesuwanie naskórka względem skóry Ciałko Paciniego (zakończenie nerwowe otoczone wieloma koncentrycznymi warstwami spłaszczonych lemnocytów i fibroblastów, pomiędzy nimi płyn) Lokalizacja: tkanka podskórna, również torebki stawowe, krezka, niektóre narządy Wrażliwe na: ucisk, drgania o wysokiej częstotliwości Kolbka Krausego (zakończenia nerwowe otoczone łącznotkankową torebką) Lokalizacja: skóra właściwa (szczególnie liczne w narządach płciowych), niektóre błony śluzowe, spojówki Wrażliwa na: dotyk Ciałko Ruffiniego (zakończenia nerwowe otoczone łącznotkankową torebką) Lokalizacja: skóra właściwa, torebki stawowe, ozębna Wrażliwe na: rozciąganie Typy skóry Skóra dłoni i stóp („gruba”): • gruby naskórek z wyraźnymi warstwami • gruba warstwa zrogowaciała naskórka • wysokie, regularne brodawki, wyraźne listewki • obecne tylko gruczoły potowe • brak korzeni włosów i związanych z nimi struktur Skóra powłok („cienka”): • cienki naskórek z niewyraźnymi warstwami • brak wyraźnej warstwy jasnej i niekiedy ziarnistej • cienka warstwa zrogowaciała naskórka • niższe i mniej regularne brodawki • obecne wszystkie typy gruczołów skóry • obecne korzenie włosów i struktury z nimi związane 5