Inflacja
advertisement
Inflacja 1. Istota inflacji i jej przyczyny 2. Wskaźniki inflacji 3. Rodzaje inflacji 4. Koszty i społeczno – ekonomiczne następstwa inflacji 5. Teorie inflacji Słowo „inflacja” wiąże się z łacińskim wyrazem inflatio, oznaczającym zjawisko zwiększania objętości, wzdymania, nadęcia. Pierwotnie stosowane w medycynie przeniesione zostało do sfery życia ekonomicznego w latach 60. XIX w., oznaczając wzrost cen towarów pod wpływem zwiększenia ilości pieniądza w obiegu. W takim znaczeniu też operowano pojęciem inflacji jeszcze w okresie międzywojennym, łącząc zjawisko wzrostu cen przede wszystkim z nadmiernym w stosunku do potrzeb wzrostem ilości pieniądza w obiegu. Inflacja jest to stały wzrost przeciętnego poziomu ceny dóbr w jakimś okresie. Przeciwstawne do inflacji jest zjawisko deflacji, charakteryzujące się ogólnym spadkiem cen. Do najważniejszych przyczyn powstawania inflacji możemy zaliczyć: 1. niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy), 2. przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo), 3. ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza, 4. wadliwą strukturę gospodarki, 5. wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen), 6. import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen), 7. długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem), 8. recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji), 9. monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę). Występuje wiele wskaźników inflacji: - wskaźnik cen produktu narodowego brutto (deflator PNB), - wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI – Consumer Price Index), - wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu, - wskaźnik cen dóbr materialnych i usług niematerialnych zakupionych przez ludność z dochodów osobistych, - wskaźnik koszyków utrzymania (w Polsce na podstawie „koszyka” 1500 dóbr i usług). Przy konstruowaniu indeksu (wskaźnika) cen dóbr konsumpcyjnych każde dobro jest „ważone” zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. n Wskc = (Ci1 / Ci0 Ui0 100) i=1 W s k c - wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych Ci0 - cena dobra w okresie t0,okres bazowy; Ci1 - cena dobra w okresie t1 okres bieżący ; Ui0 - waga przypisana dobru i, określana najczęściej przez udział dobra i w ogólnych wydatkach w okresie t0; N - liczba dóbr Uzyskany wynik wskazuje, jaki procent poziomu cen z okresu t0 stanowią ceny z okresu t1. Deflator produktu narodowego brutto (PNB), to procentowy wskaźnik wyrażany stosunkiem nominalnego PNB - to jest wyrażonego w cenach bieżących do realnego PNB - to jest wyrażonego w cenach bazowych. Przyjmuje on postać formuły: nPNB Deflator PN = 100 rPNB gdzie: n PNB - nominalny produkt narodowy brutto rPNB - realny produkt narodowy brutto Indeks cen dóbr produkcyjnych Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI - z ang. producer price index), to miernik zmiany cen płaconych przez producentów za czynniki produkcji za wyjątkiem pracy. Określa on zmiany cen dóbr produkcyjnych i informuje o zmianach cen dóbr konsumpcyjnych w przyszłości. Traktowany jest on, jako narzędzie przewidywania koniunktury gospodarczej. Wskaźniki mają pewne słabości: 1) niezmienialność wag poszczególnych dóbr. 2) wskaźniki cen nie wychwytują zmian jakości dóbr wchodzących w skład „koszyka”. W Polskiej praktyce statystycznej oblicza się stopę inflacji w dwojaki sposób: a) porównując ogólny poziom cen z roku t1 z analogicznym poziomem cen z roku t0, przy czym bierze się tutaj pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy w roku, oraz; b) porównując ogólny poziom cen z grudnia roku t1 z ogólnym poziomem cen z grudnia roku t0. Wskaźniki stopy inflacji obliczone tymi metodami nie są zazwyczaj identyczne, co jest związane z niejednakową dynamiką wzrostu cen w poszczególnych miesiącach. Wyróżnia się wiele rodzajów inflacji - ze względu na czas trwania można wyróżnić: • Inflację chwilową, jeśli wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług ma miejsce w krótkim okresie. • Inflację trwałą, która występuje wówczas, gdy wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług utrzymuje się przez dłuższy okres. Charakteryzuje ją to, że jest ona trudna do zwalczania, mało skuteczne okazują się instrumenty pieniężne, poddaje się natomiast procesom restrukturyzacyjnym w gospodarce narodowej. Ze względu zaś na charakter można dokonać podziału inflacji na: pełzającą, kroczącą, galopującą i hiperinflację. Stosując kryterium wpływu na procesy reprodukcji społecznej wyróżnić można inflację: powolną, stąpającą, superinflację, szalejącą. Pełzająca (jednocyfrowa), nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli; Krocząca (dwucyfrowa) - ujawnia tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania swojego tempa. Galopująca - narastanie zakłóceń w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Następuje osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie następuje „zachorowanie” wzrostu gospodarczego. Hiperinflacja (zwana także histeryczną lub szalejącą) - która uniemożliwia sterowanie procesami gospodarczymi. Stagflacja - zjawisko wzrostu tempu inflacji przy utrzymaniu stałego poziomu PKB (przy zerowym wzroście gospodarczym); Slumpflacja - zjawisko wzrostu tempa inflacji i spadku PKB (przy ujemnym wzroście gospodarczym); Inflacja popytowa - jest wynikiem przekroczenia przez popyt globalny zdolności produkcyjnych gospodarki. Inflacja podażowa - jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji, przede wszystkim w jej rosnących kosztach. Koszty inflacji Istnieją koszty inflacji, które występują przy każdym rodzaju inflacji, są to: - koszty „zdzieranych zelówek” symbolizują cały dodatkowy czas i wysiłek wkładany przez ludzi w zawieranie transakcji wówczas, gdy próbują oni poradzić sobie za pomocą mniejszych zasobów realnego pieniądza. - koszty „zmienianych jadłospisów” (kart dań, menu costs) odpowiadają realnym zasobom zużywanym po to, aby wydrukować nowe etykiety z cenami wówczas, gdy ceny wzrastają (lub spadają). Jest to wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej. Następstwa inflacji: A. Inflacja komplikuje rachunek ekonomiczny – w okresie inflacji, szczególnie gdy postępuję ona w szybkim tempie ceny nie zmieniają się w jednakowej proporcji a nawet nie w jednakowym kierunku a przez to informacje przekazywane przez rynek mogą być, i najczęściej są błędne co prowadzi do wypaczenia struktury produkcji i konsumpcji. B. Inflacja osłabia skłonność do oszczędzania. Występuję w zachowaniach społeczeństwa uciekanie od pieniądza w postaci gromadzonych oszczędności na rzecz gromadzenia wartości realnych – dóbr trwałego użytku i dóbr inwestycyjnych. Prowadzi to do marnotrawstwa, nasilania skali niedoborów i przyczynia się do dezorganizacji życia gospodarczego. C. Inflacja wiąże się z redystrybucją dochodów, które mają przypadkowy i niekontrolowany przebieg . Dotyczy to głównie grup ludności otrzymujących stałe dochody i grup dysponujących mniejszą siłą przetargową np. pracownicy sfery budżetowej. Popytowa teoria inflacji (Keynesa) Przyczyną inflacji według tej teorii jest ustalenie się globalnego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Wzrost globalnego popytu, może wyniknąć z nadmiernego wzrostu wydatków rządowych, nie znajdujących pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierną kreację pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa), nadmiernego wzrostu płac (inflacja płacowa), nadmiernego wzrostu inwestycji (inflacja inwestycyjna), nadmiernego wzrostu eksportu netto (inflacja eksportowa) i in. W rezultacie podnosi się globalny popyt na towary ponad poziom potencjalnego dochodu narodowego, co oznacza pojawienia się nadwyżki popytu, której nie można zrównoważyć wzrostem dochodu narodowego. Ta nadwyżka jest luką inflacyjną, czyli nie zrealizowana nadwyżka popytu globalnego nad globalną podażą, która nie została rozładowana przez podwyżkę cen (odcinek AB). W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej wywołuje inflacje. Przekątna pokazuje równowagę między globalnym popytem i globalną podażą. Punkt A - sytuacja równowagi gospodarczej przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Y o - potencjalny dochód. Punkt B – popyt globalny jest wyższy niż podaż globalna. AB - luka inflacyjna. Punkt C- nowy punkt równowagi przy wyższych cenach w długim okresie. Popyt zagregowany Luka inflacyjna K C C’ + I’ + G’ B C+I+G Luka inflacyjna A 45º 0 Y0 Y1 Dochód narodowy Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji Istotny wkład w rozwój tego poglądu wniósł na początku XX wieku I. Fisher, formułując równanie wymiany towarowej: MV m = (PY) M - ilość obiegu pieniądza w ujęciu nominalnym; V m - szybkość obiegu pieniądza, oznaczająca ilość transakcji towarowych, obsługiwanych przez jednostkę pieniądza w jakimś okresie; P - poziom cen towarów; Y - realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych. Zawiera ona następujące założenia: 1. Popyt na pieniądz jest wielkość stabilna. 2. Szybkość obiegu pieniądza jest wielkość stała. 3. Y - zależy od rozwoju czynników produkcji w gospodarce. Dlatego inflacja zgodnie z tą teorią jest zjawiskiem czysto pieniężnym i jej wysokość zależy wyłącznie od tempa wzrostu podaży pieniądza w obiegu. Tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza. Przyczynę inflacji upatruje się w błędnej polityce pieniężnej banku centralnego. Kosztowa teoria inflacji Według tej teorii przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależnie od agregatowego popytu na towary. Wzrost kosztów może być spowodowany różnorodnymi przyczynami: • inflacja płacowa, gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę; • inflacja wywołana przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby podnosić ceny niezależnie od popytu na ich wyroby; • inflacja wywołana przez ceny dóbr importowanych, gdy ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego popytu; • inflacja wywołana przez podatki, gdy wzrost podatków, przerzucany jest na ceny. Krzywa Phillipsa stopa inflacji Stopa bezrobocia Krzywa Phillipsa ilustruje tezę, że między tempem wzrostu inflacji i poziomem bezrobocia istnieje zależność odwrotna. Przedstawienie krzywej Phillipsa jako zależności między tempem wzrostu cen stopą bezrobocia możliwe dzięki przyjęciu założenia o istnieniu funkcjonalnej relacji między tempem wzrostu płac i stopą inflacji sprawiło, że stała się ona ważnym instrumentem polityki makroekonomicznej państwa. Zakładając, że zamienność (substytucyjność) inflacji i bezrobocia ma charakter stały, można było za pomocą narzędzi polityki pieniężnej i finansowej przesuwać gospodarkę wzdłuż krzywej Phillipsa. Jeśli więc stopa bezrobocia uważana byłaby z jakiegoś powodu za zbyt wysoką, można było zmniejszyć ją , jednak kosztem zwiększenia tempa inflacji. Krzywa Phillipsa sugerowała więc możliwość wybrania takiej kombinacji inflacji i bezrobocia, którą z punktu widzenia interesu ogólnospołecznego można uważać za optymalną (najmniej szkodliwą). Spirala inflacyjna rzeczywista stopa inflacji w% pionowa długookresowa krzywa Phillipsa E 6 F • 3 B G P6 D P)3 A 0 UL UN • C P0 Stopa bezrobocia Znajdujemy się w punkcie A, w którym bezrobocie równe naturalnej jego stopie (UN) uznane zostało z jakichś względów za zbyt wysokie. Najbardziej oczywistym sposobem jego ograniczenia wydaje się ekspansywna polityka pieniężna. Dodatkowy pieniądz w obiegu oznacza także dodatkowe jego zasoby dyspozycji jednostek, które zwiększają swe wydatki na dobra i usługi. Rośnie też zatrudnienie do poziomu UL i znajdziemy się w punkcie B. Jak na razie, wszystko przebiega jak w krzywej Philipsa. Przejście do punktu B jest jednak zjawiskiem przejściowym. Wzrost zatrudnienia (z UN do UL) był możliwy tylko na skutek iluzji pieniężnej, której ulegli robotnicy, myśląc że w B ceny są bardziej stabilne, a wzrost płac w ujęciu pieniężnym, który skłonił ich do podjęcia dodatkowego zatrudnienia jest także wzrostem wynagrodzenia realnego. Ale tak nie jest, gdyż ceny wskutek ekspansywnej polityki pieniężnej państwa - zaczęły rosnąć w tempie 3% (w naszym przykładzie). Zniechęceni robotnicy zażądają podwyżki płac, na co jednak przedsiębiorcy nie będą chcieli przystać, gdyż obniżyłoby to rentowność produkcji, więc zrezygnują z dodatkowego zatrudnienia. Gospodarka wróci do naturalnego poziomu bezrobocia (a więc i zatrudnienia oraz produkcji - przejście z punktu B do punktu C), ale już przy stopie inflacji również 3%. Każda kolejna runda błędnej polityki państwa będzie w stanie przejściowo obniżyć bezrobocie poniżej UN, ale kosztem przyspieszenia wzrostu cen (np. przejście z punktu C do D i powrót do punktu E). Czyli jedynym powodem redukcji bezrobocia jest stałe przyspieszanie inflacji, a ściślej biorąc iluzja pieniądza, jakiej ludzie w tych warunkach ulegają. Z przedstawionej koncepcji wynika, że: - można natomiast poprzez wybór odpowiedniej polityki pieniężnej wpływać na tempo inflacji; jeśli chcemy ograniczyć jej tempo należy obniżyć tempo przyrostu pieniądza w obiegu, spowoduje to przejściowo wzrost bezrobocia powyżej poziomu naturalnego (np. punkt F na wykresie ), ale gospodarka wróci do poziomu UN przy niższej już inflacji (punkt G).
