Prawa człowieka - Wojewódzki Ośrodek Metodyczny
advertisement
Nauczanie o prawach człowieka na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie Jerzy Dutkiewicz Wojewódzki Ośrodek Metodyczny, Gorzów Wlkp., 2009 Zagadnienia: 1. Prawa człowieka – podstawowe pojęcia 2. Historyczny rozwój idei praw człowieka 3. Najważniejsze dokumenty chroniące prawa człowieka 4. Konwencja o Prawach Dziecka 5. Prawa ucznia w szkole 6. W jaki sposób uczyć o prawach człowieka? 1. Prawa człowieka – podstawowe pojęcia Co to są prawa człowieka? Prawa człowieka rozumiane są jako uprawnienia jednostki nabywane przez nią w momencie urodzenia, wynikające z samego faktu bycia człowiekiem. Uważa się, że przysługują każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową, etniczną czy wyznaniową, a także bez względu na to, jaką zajmuje pozycję w społeczeństwie. Są rezultatem postulatów moralnych, dążenia do poszanowania godności ludzkiej. Prawa człowieka są potoczną nazwą dla określenia praw i wolności człowieka Prawo (prawo pozytywne) to obowiązek rządzących zrobienia czegoś dla każdego z nas. Wolność (prawo negatywne) to nałożone na rządzących zakazy ingerowania w określone obszary naszego życia. Charakter praw człowieka Prawa i wolności człowieka występują wyłącznie w relacjach jednostki z państwem (jest to tzw. wertykalne działanie tych praw). Jedynym wyjątkiem w horyzontalnym rozpatrywaniu praw człowieka, czyli relacji jednostka – jednostka, jest stosunek dziecko – rodzic. Państwo ma obowiązek chronić dzieci przed rodzicami, którzy je zaniedbują lub nadużywają władzy rodzicielskiej. 3 funkcje praw człowieka (prof. Wiktor Osiatyński): 1.Ochrona wolności jednostki przed jej naruszeniem przez państwo, 2.Konieczność stworzenia przez państwo możliwości realizacji praw jednostki, 3.Ochrona przez państwo praw i wolności jednostki przed ich naruszeniem przez inne osoby. Charakter praw człowieka: Prawa człowieka są: przyrodzone – każdy człowiek rodzi się obdarzony tymi prawami, uniwersalne – prawa człowieka przynależne są każdej jednostce we wszystkich częściach świata. Nie ma tu żadnego znaczenia rasa, narodowość, religia, język, płeć i inne czynniki. indywidualne – prawa i wolności człowieka przysługują każdemu człowiekowi z osobna. niezbywalne - człowiek nie może z nich zrezygnować lub przenieść je na inną osobę. nienaruszalne – prawa człowieka są niezależne od jakiejkolwiek władzy. Podstawą ich jest godność osoby ludzkiej, a nie nadanie ich przez władzę. Prawa materialne i prawa proceduralne Prawa materialne to treść praw – konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi. Prawa proceduralne to gwarancje praw dostępne człowiekowi sposoby działania i związane z nimi instytucje pozwalające jednostce wyegzekwować od rządzących przestrzeganie wolności i realizację praw. Prawo natury, prawo naturalne Prawo natury (prawo naturalne; łac. lex naturalis) – postulowany przez liczne doktryny filozoficzne, odmienny od prawa stanowionego porządek prawny. Różne doktryny prawnonaturalne prowadziły spory co do źródeł prawa natury, jego istoty, treści i stosunku do prawa stanowionego. Za źródło prawa naturalnego uważa się Boga, naturę społeczną lub niezmienną naturę ludzką. Problem: Demokracja a prawa człowieka - - Realizacja praw człowieka w państwie demokratycznym Sprzeczność między zasadą władzy większości a możliwością realizacji praw jednostki 2. Historyczny rozwój idei praw człowieka Historia praw człowieka Źródła: starożytność - filozofia grecka - prawodawstwo rzymskie - judaizm, chrześcijaństwo Historia praw człowieka Źródła: średniowiecze - filozofia - początek procesu kodyfikowania praw człowieka - polski wkład w kształtowanie idei praw człowieka Historia praw człowieka Oświecenie: - idea praw natury i umowy społecznej - John Locke, Monteskiusz, Jan Jakub Rousseau John Locke (1632 – 1704) John Locke: Dwa traktaty o rządzie, List o tolerancji: „optymistyczna” wersja idei praw natury idea umowy społecznej idea trójpodziału władzy idea konstytucjonalizmu koncepcja społeczeństwa obywatelskiego idea tolerancji religijnej Karol Monteskiusz (1689 – 1755) Karol Monteskiusz: O duchu praw: Państwo powstało w wyniku umowy społecznej zawartej przez ludzi w celu obrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Państwo powinno działać tylko w niezbędnym zakresie, a istotą państwa jest wolność jednostki (wolność myśli, sumienia, słowa, druku). Ochronę wolności gwarantuje państwo praworządne, w którym prawa są dobre oraz przesiąknięte duchem umiarkowania. Gwarancją wolności jest specjalny mechanizm władz, polegający na ich trójpodziale, wzajemnej kontroli i równowadze. Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778) Jan Jakub Rousseau: Umowa społeczna: ustrojem idealnym, zbliżającym społeczeństwo do stanu natury jest ustrój republikański i demokratyczny. Państwo powinno zapewnić ludziom wolność, ale także równość prymat równości nad prawami jednostki Historia praw człowieka Prawa człowieka w praktyce politycznej i ustrojowej XVIII wieku USA: - Deklaracja Niepodległości - Konstytucja USA Francja: -Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - Konstytucje Polska: - Konstytucja 3 Maja Deklaracja Niepodległości USA akt prawny autorstwa m.in. Thomasa Jeffersona, uzasadniający prawo Trzynastu Kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii Jerzego III. Ogłoszona 4 lipca 1776 w Filadelfii, podczas II Kongresu Kontynentalnego. Deklaracja Niepodległości USA Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi życie, wolność i swoboda ubiegania się o szczęście, że celem zabezpieczenia tych praw wyłonione zostały wśród ludzi rządy, których sprawiedliwa władza wywodzi się ze zgody rządzonych, że jeżeli kiedykolwiek jakakolwiek forma rządu uniemożliwiałaby osiągnięcie tych celów, to naród ma prawo taki rząd zmienić lub obalić i powołać nowy, którego podwalinami będą takie zasady i taka organizacja władzy, jakie wydadzą się narodowi najbardziej sprzyjające dla szczęścia i bezpieczeństwa. Konstytucja USA uchwalona 17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja zastąpiła artykuły konfederacji i wieczystej unii, które obowiązywały w latach 1781-1788. Konstytucja USA W konstytucji USA unormowano przede wszystkim ustrój państwa. Opiera się on na zasadzie trójpodziału władz, które mają się wzajemnie kontrolować i równoważyć. Katalog wolności i praw jednostki został dopiero dodany do konstytucji w formie dziesięciu pierwszych poprawek w 1791 roku. Na początku twórcy Konstytucji uważali, że ochrona praw jednostki to domena prawa stanowego, a nie federalnego (np. Karta Praw Wirginii z dnia 12 czerwca 1776 roku) The Bill of Rights (Karta Praw) Pierwszych dziesięć poprawek zostało wspólnie zaproponowanych już w 1789 roku jako Karta Praw Stanów Zjednoczonych i weszły w życie dwa lata później – 15 grudnia 1791 roku. The Bill of Rights (Karta Praw) 1. Wolność religii, prasy, słowa, petycji i zgromadzeń 2. Prawo posiadania i noszenia broni 3. Zakwaterowanie żołnierzy w domach prywatnych 4. Prawo do nietykalności osobistej i materialnej, zasady nakazów rewizji 5. Zasady składania zeznań i wymierzania kary 6. Prawa oskarżonych 7. Prawo do sądu z ławą przysięgłych 8. Zakaz nadmiernych kaucji i okrutnych kar 9. Istnienie praw pozakonstytucyjnych 10. Zakres praw pozakonstytucyjnych Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku została uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów Oświecenia (Rousseau, Wolter, Diderot, J. Locke). Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku Przedstawiciele ludu francuskiego, zebrani w Zgromadzeniu Narodowym, uznawszy, iż nieznajomość, zapoznanie lub pogarda dla praw człowieka to jedyne przyczyny publicznych nieszczęść i zepsucia rządów, postanowili ogłosić w uroczystej deklaracji naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka, aby owa deklaracja, stale przedstawiania wszystkim członkom społeczeństwa, przypominała im bez przerwy o ich prawach i ich obowiązkach; aby akty władzy ustawodawczej oraz władzy wykonawczej, mogąc być w każdej chwili porównanymi z celem wszelkich instytucji politycznych, były tym bardziej respektowane; aby żądania obywateli, oparte od tej pory na prostych i niezaprzeczalnych podstawach, służyły zawsze podtrzymaniu Konstytucji i szczęściu ogółu. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1793 roku (jakobińska) Art. 1. Celem społeczeństwa jest szczęście ogółu. Rząd jest ustanowiony w celu zapewnienia człowiekowi używania jego naturalnych i nie przedawnionych praw. Art. 20. Pomoc publiczna jest świętym obowiązkiem. Społeczeństwo winno zapewnić utrzymanie nieszczęśliwym obywatelom, bądź to przez dostarczenie im pracy, bądź tez przez zagwarantowanie środków do życia tym, którzy nie są w stanie pracować. Art. 22. Oświata jest potrzebą wszystkich. Społeczeństwo winno popierać z całej swej mocy rozwój oświecenia publicznego i dać wykształcenie wszystkim obywatelom. Konstytucja 3 Maja 1791 roku Elementy idei praw człowieka: - trójpodział władzy, - tolerancja religijna, - gwarancje praw dla szlachty i mieszczan - opieka państwa nad chłopami Historia praw człowieka Wiek XIX: prawa ekonomiczne i społeczne Dwie drogi rozwoju praw człowieka: USA: koncepcja „wolności od państwa” (ochrona jednostki przed państwem) -> rozwój praw (wolności) osobistych i politycznych Europa: koncepcja „wolności poprzez państwo” - żądanie realizacji przez państwo praw -> rozwój praw ekonomicznych i socjalnych Generacje praw człowieka Pierwszą generację praw stanowią prawa osobiste, polityczne i obywatelskie. Kształtujące się od XVII do XIX wieku dotyczyły uzyskania wolności osobistej i innych praw osobistych oraz współudziału w rządzeniu państwem, m.in. poprzez wolność zrzeszania się w partie polityczne, czy wybór swoich przedstawicieli do władz. Prawa pierwszej generacji to prawa pozwalające człowiekowi uczestniczyć w podejmowaniu decyzji o życiu swoim, swoich bliskich, społeczeństwa, państwa, ludzkości. Generacje praw człowieka Drugą generację praw stanowią prawa socjalne i ekonomiczne, będące kompromisem wywalczonym przez robotników w XIX i XX wieku. Prawa drugiej generacji to zabezpieczenie materialne i socjalne, pozwalające na korzystanie z praw i wolności przysługujących człowiekowi. Generacje praw człowieka Trzecią generację praw stanowią prawa do rozwoju, pokoju, zdrowego środowiska naturalnego, korzystania ze zdobyczy cywilizacji. Trzecia generacja praw człowieka dotyczy środowiska, w którym żyje, pozwala korzystać z przynależnych mu praw człowieka. 3. Najważniejsze dokumenty chroniące prawa człowieka Dokumenty ONZ Karta Narodów Zjednoczonych Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet Konwencja dotycząca statusu uchodźców Konwencja o Prawach Dziecka Dokumenty Rady Europy Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Europejska Karta Społeczna (oraz: Zrewidowana EKS) Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu lub karaniu Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci Unia Europejska - traktaty wspólnotowe - Traktat z Maastricht - Karta Praw Podstawowych Karta Praw Podstawowych Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (ang. Charter of Fundamental Rights of the European Union, fr. Charte des droits fondamentaux de l'Union Européenne) to zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz Komisji, powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisany przez przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu 12 grudnia 2007 r. Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 roku, który wszedł w życie 1 grudnia 2009r. Karta Praw Podstawowych Nazwanie owego aktu "kartą" ma charakter tradycyjny. W ten sposób podkreśla się związek z aktami historycznymi, np. angielską Magna Charta Libertatum z 15 czerwca 1215 roku, której przyjęcie było przełomem w kwestii prawa i wolności. Karta Praw Podstawowych składa się z preambuły oraz 54 artykułów rozdzielonych między 7 rozdziałów Karta Praw Podstawowych I. Godność człowieka (art. 1-5): ochrona godności ludzkiej; prawo do życia (w tym zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do integralności cielesnej (w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych); zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej. Karta Praw Podstawowych II. Wolności (art. 6-19): prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia i religii; wolność przepływu informacji i wyrażania opinii; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i badań naukowych; prawo do edukacji; wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym państwie UE; wolność prowadzenia działalności gospodarczej; prawo własności (w tym własności intelektualnej); prawo do azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji. Karta Praw Podstawowych III. Równość (art. 20-26): równość wobec prawa; zakaz wszelkiej dyskryminacji; poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równość płci ale przy dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych"; prawa dziecka; prawa osób starszych; integracja osób niepełnosprawnych. Karta Praw Podstawowych IV. Solidarność (art. 27-38); prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków pracy; zakaz pracy dzieci i ochrona pracującej młodzieży; zakaz zwolnień z powodu macierzyństwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumenta. Karta Praw Podstawowych V. Prawa obywatelskie (art. 39-46): prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej Karta Praw Podstawowych VI. Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50): prawo do rzetelnego procesu sądowego; domniemanie niewinności i prawo do obrony; zasada legalizmu i proporcjonalności w procesie karnym; ne bis in idem procedatur (nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do których został już uniewinniony lub skazany; nie może być sądzony dwa razy o to samo). Karta Praw Podstawowych VII. Postanowienia ogólne (art. 51-54): zakres stosowania Karty (podczas implementacji prawa wspólnotowego przez ciała unijne); zakres gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności); zakaz interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; zakaz nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw i wolności). Karta Praw Podstawowych w Polsce 4 października 2007 rząd Jarosława Kaczyńskiego zdecydował, iż polscy obywatele nie będą podlegać ochronie zagwarantowanej w Karcie Praw Podstawowych tak jak obywatele pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii). Polacy nie będą mogli dochodzić praw zawartych w karcie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Decyzje przedstawiciel rządu uzasadnił: Chodzi np. o to, żeby zapobiec jakimkolwiek interpretacjom prawa przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, które doprowadziłyby do zmiany definicji rodziny i przymuszały państwo polskie do uznawania małżeństw homoseksualnych Karta Praw Podstawowych w Polsce Polska na szczycie w Lizbonie 18-19 października 2007, kiedy osiągnięto porozumienie w sprawie nowego traktatu, przyłączyła się do brytyjskiego protokołu, ograniczającego stosowanie Karty o następującej treści: „Artykuł 1 1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym. Artykuł 2 Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa. Karta Praw Podstawowych w Polsce 13 grudnia 2007 roku nastąpiło uroczyste podpisanie Traktatu reformującego nadającego prawny charakter Karty. Decyzją premiera Donalda Tuska i wbrew przedwyborczym obietnicom Karta w Polsce będzie podlegać ograniczeniu wynegocjowanemu wcześniej przez rząd Jarosława Kaczyńskiego. 20 grudnia 2007 Sejm głosami koalicji przyjął uchwałę, w której wyraził "nadzieję, że możliwe będzie odstąpienie przez Rzeczpospolitą Polską od protokołu brytyjskiego". 16 marca 2008 roku prezydent Polski Lech Kaczyński stwierdził, że ograniczenie ochrony Karty Praw Podstawowych dla polskich obywateli to rozwiązanie, które będzie najlepsze dla narodu, dodając iż postanowienia Traktatu związane z wiarą katolicką muszą zostać tak mocno zabezpieczone, jak to w prawie świeckim jest możliwe. Dokumenty wewnątrzkrajowe Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka Problem: Prawa człowieka a rozwój cywilizacyjny ludzkości - Ile praw? Problem „inflacji” praw człowieka. - Prawa ekonomiczne i socjalne jako czynnik hamujący rozwój ekonomiczny (np. w Unii Europejskiej). - Problem wymuszania określonych rozwiązań politycznych pod pretekstem obrony praw człowieka. 4.Konwencja o Prawach Dziecka Prawa dziecka - definicja Według Konwencji ONZ o prawach dziecka z 1989 r. „dzieckiem jest osoba poniżej osiemnastego roku życia” Według ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka z 2000 r. „dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”. Dokumenty, w których spisane są prawa dziecka Konwencja o prawach dziecka z 1989 r. (ONZ) Europejska konwencja o wykonywaniu praw dziecka z 1996 r. (Rada Europy) Dzieci na świecie... Ponad 10 milionów dzieci rocznie umiera przed 5 rokiem życia z przyczyn, którym można było zaradzić. Ponad 100 milionów dzieci, w większości dziewczynek, nie chodzi do szkoły. 149 milionów dzieci jest niedożywionych; dwie trzecie z nich żyją w Azji. W 2001 r. około 31 milionów uchodźców i osób przesiedlonych, głównie kobiet i dzieci, zostało zmuszonych do ucieczki wskutek konfliktów wojennych. Dzieci w Polsce… - - Raport międzynarodowej firmy MillwardBrown z badań przeprowadzonych w 2009 roku w kilkuset szkołach podstawowych w Polsce: 120 tys. dzieci przychodzi do szkoły głodnych; dla ponad 70 tys. dzieci jedynym posiłkiem w ciągu dnia jest obiad ze szkolnej stołówki Konwencja o Prawach Dziecka Szacuje się, że na świecie jest dziś około dwóch miliardów dzieci. W 1989 r. ONZ przyjęła Konwencję o Prawach Dziecka, która została ratyfikowana przez wszystkie kraje (Polska 1991) oprócz Somalii i Stanów Zjednoczonych. Przyjęcie tej Konwencji stanowi moment przełomowy w historii praw dziecka, ponieważ jest to pierwszy instrument prawny obowiązujący na skalę międzynarodową. Konwencja o Prawach Dziecka Uchwalona 20 listopada 1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, weszła w życie 2 września 1990 r., z chwilą ratyfikowania jej przez dwudzieste państwo. Polska podpisała Konwencję 26 stycznia 1990 r., a ratyfikowała w 1991 i obowiązuje ona od 7 lipca 1991 r. (Dz. U. Nr 120, poz.526). Konwencja o Prawach Dziecka Konwencja jest pierwszym dokumentem międzynarodowym dotyczącym dzieci, który zawiera tak szeroki katalog praw, z uwzględnieniem po raz pierwszy praw i wolności osobistych dziecka. Ponadto pierwszym, który wprowadza, słaby wprawdzie, ale jednak istniejący, mechanizm kontroli przestrzegania postanowień przez Państwa - Strony. W Genewie pracuje Komitet Praw Dziecka, 10-osobowy zespół ekspertów, który rozpatruje sprawozdania rządów z wykonywania Konwencji. Konwencja o Prawach Dziecka Zasady, jakimi kierowano się tworząc katalog praw dziecka, były następujące: Zasada dobra dziecka oznacza, że wszystkie działania muszą być podejmowane z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu dziecka. Zasada równości oznacza, że wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech (kolor skóry, płeć, narodowość itp.) są równe wobec prawa. Zasada poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców oznacza, że państwo szanuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Zasada pomocy państwa oznacza, że państwo zobowiązane jest do wspierania i zabezpieczenia socjalnego rodzin, w szczególności potrzebujących pomocy. 5. Prawa ucznia w szkole Dokumenty, w których wpisane są prawa ucznia Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. Statut szkoły Prawa ucznia w polskim prawie oświatowym Ustawa o systemie oświaty w preambule powołuje się na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz na Konwencję o Prawach Dziecka. Ponadto art. 4 Ustawy mówi, że: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia” Prawa ucznia w polskim prawie oświatowym W art. 55 ust. 5 Ustawy o Systemie Oświaty do podstawowych praw ucznia ustawodawca zalicza: 1. prawo do zapoznania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami, 2. prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu, 3. prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym, a możliwością rozwijania i zaspokajania właściwych zainteresowań, 4. prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej, 5. prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, społecznej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem, 6. prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu, Statut szkoły Jest to najniższy rangą oświatowy dokument prawny, jednak jego waga jest nie do przecenienia. Zawiera podstawowe informacje dotyczące funkcjonowania placówki oświatowej: cele i zadania szkoły, sposób organizacji, uprawnienia poszczególnych organów, prawa ucznia, mechanizmy ochrony tych praw, obowiązki ucznia. 1. Prawo do informacji Przepisy oświatowe zobowiązują dyrektora do zapewnienia uczniom możliwości zapoznania się ze statutem. Powinieneś być też informowany o środkach, jakie przysługują Ci w przypadku naruszenia Twoich praw. Nauczyciel musi Cię zapoznać z programem nauczania i stawianymi wymaganiami. Szkoła powinna Cię poinformować o podejmowanych w Twojej sprawie decyzjach, np. o przeniesieniu do innej klasy. Na Twoją lub rodziców prośbę wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona. Zarówno Ty, jak i Twoi rodzice, macie prawo domagać się udostępnienia Twoich sprawdzonych i ocenionych pisemnych prac kontrolnych oraz innej dokumentacji dotyczącej oceniania. 1. Prawo do informacji: Masz prawo wiedzieć, jaka będzie ocena okresowa lub roczna. Informacja taka musi być przekazana przez każdego nauczyciela w sposób i w terminie określonym w statucie szkoły. Masz prawo poznać kryteria oceniania zachowania oraz wiedzieć, jakie są możliwości odwołania od ustalonej oceny, poprawienia jej lub przystąpienia do egzaminu poprawkowego. Powinieneś być informowany o zasadach organizacji konkursów i olimpiad przedmiotowych. Obowiązkiem szkoły (dyrektora) wynikającym z ratyfikacji przez Polskę Konwencji o Prawach Dziecka jest promowanie tej tematyki wśród uczniów 2. Prawo do nauki: Masz zapewniony swobodny dostęp na zajęcia lekcyjne. Zakazane jest ograniczanie tego prawa, np. wyproszenie Cię z klasy lub niewpuszczenie do sali lekcyjnej z jakiegokolwiek powodu. Masz prawo do pomocy w nauce, a także do pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym np. do udziału w zajęciach wyrównawczych. Jeśli jesteś zdolny, po spełnieniu określonych warunków, masz prawo do indywidualnego toku lub programu nauki. Nikt nie może Ci zabronić zapisania się do organizacji i stowarzyszeń działających na terenie szkoły. 2. Prawo do nauki: - Obowiązkiem dyrektora szkoły jest kontrola spełniania obowiązku szkolnego przez dzieci mieszkające w obwodzie szkoły. - Wskazane jest zorganizowanie na terenie szkoły różnego rodzaju kół zainteresowań zgodnych z potrzebami dzieci. - Formą realizacji prawa do nauki są wszelkie świadczenia z budżetu państwa lub budżetu gminy: stypendia socjalne, stypendia za wyniki w nauce, za osiągnięcia artystyczne, zasiłki losowe, bezpłatne posiłki, itp. 3. Wolność religii lub przekonań: Z prawa oświatowego wynika, że uczniowie mogą uczestniczyć w lekcjach religii lub etyki. Te lekcje organizowane są przez szkołę na życzenie rodziców lub uczniów, z tym, że w szkołach średnich uczniowie pełnoletni sami decydują o udziale w nich. Ocena z religii lub etyki jest oceną z przedmiotu nadobowiązkowego, mimo iż jest umieszczona na świadectwie, nie ma wpływu na promocję ucznia do następnej klasy. Nieuczestniczenie w nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek. Masz prawo do swobody wyrażania myśli i przekonań, jeśli nie naruszasz tym dobra innych osób. 3. Wolność religii lub przekonań: Masz prawo chodzić na lekcje religii. Dla osób, które nie chcą w nich uczestniczyć, możliwe jest organizowanie lekcji etyki. Nie możesz być zmuszany do uczestniczenia w obrzędach religijnych. Nie można Ci tego również zabronić. Możesz złożyć wniosek o zwolnienie z zajęć przysposobienia obronnego ze względu na przekonania religijne. 4. Wolność wypowiedzi i wyrażania opinii: Masz prawo do wypowiadania opinii na temat programów i metod nauczania oraz spraw ważnych w życiu szkoły, klasy, samorządu. Masz prawo do wyrażenia opinii i przedstawienia stanowiska we własnej sprawie (np. w sytuacji konfliktu) lub w sprawie decyzji dotyczących Twojego kolegi. O ile nie narusza to dobra innych osób, możesz wygłaszać kontrowersyjne poglądy i opinie niezgodne z kanonem nauczania. Możesz np. wypowiadać własne sądy i opinie o bohaterach historycznych, literackich. Ale to nie zwalnia cię jednak od znajomości materiału nauczania. 4. Wolność wypowiedzi i wyrażania opinii: Poglądy i opinie kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela nie mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne. Masz prawo do przedstawiania radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wniosków i opinii we wszystkich sprawach szkoły, także w dotyczących podstawowych praw uczniów. Masz prawo do wpływania na życie szkoły poprzez działalność samorządową – m.in. masz prawo wyboru nauczyciela pełniącego funkcję opiekuna samorządu. Uczniowie mają prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej. 5. Wolność od przemocy fizycznej i psychicznej: Szkoła musi cię chronić przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej. Nauczyciel nie może zwracać się do Ciebie w sposób obraźliwy. Wszelkie kary, jakie stosuje się w szkole, muszą być zapisane w statucie szkoły i nie mogą naruszać nietykalności osobistej oraz godności ucznia. Masz prawo być jednakowo oceniany i traktowany bez względu na wygląd zewnętrzny, status rodzinny, społeczny czy status ucznia. Masz prawo do jednakowego traktowania w sytuacji konfliktu (np. nauczyciel - uczeń), a także masz zawsze prawo dowiedzenia swoich racji. Zabronione są wszelkie kary o charakterze poniżającym lub ośmieszającym. 6. Prawo do ochrony prywatności: Szkoła ma prawo wiedzieć tylko tyle o uczniu, np. o jego sytuacji materialnej, ile uczeń i rodzice chcą o tym sami powiedzieć. Wszelkie informacje dotyczące Twojego życia prywatnego, np. sytuacji materialnej, stanu zdrowia, wyników testów psychologicznych, informacje dotyczące rodziny - wykształcenie rodziców, ewentualne problemy, np. alkoholizm, rozwód itd. znane wychowawcy czy innym pracownikom szkoły, nie mogą być rozpowszechniane. Nauczyciel nie może upubliczniać Twojego życia prywatnego, rodzinnego i nie może zdradzić tajemnicy korespondencji. 7. Prawo do ochrony zdrowia: Rozkład lekcji powinien być ustalany z uwzględnieniem: równomiernego rozłożenia zajęć w poszczególnych dniach w tygodniu, różnorodności zajęć w każdym dniu, niełączenia w kilkugodzinne lekcje zajęć z tego samego przedmiotu, z wyjątkiem przedmiotów, których program tego wymaga. Nad bezpieczeństwem uczniów w czasie przerw powinni czuwać nauczyciele. W klasie powinna być odpowiednia temperatura. W przypadku braku możliwości zapewnienia minimalnej temperatury (+15o C ) dyrektor szkoły musi zawiesić czasowo zajęcia. 8. Prawo do odpowiedniego standardu życia: Pieniądze na ten cel powinien zapewnić organ prowadzący szkołę, np. samorząd. Masz prawo do: stypendium socjalnego, zakwaterowania w internacie lub bursie, korzystanie z posiłków w stołówce i do zasiłków losowych. Jeżeli jesteś zdolny, masz prawo do stypendium za wyniki w nauce. 9. Prawa proceduralne: Niedopuszczalne jest stosowanie kar niezapisanych w statucie oraz kar, które w momencie dokonania przewinienia nie były w nim umieszczone. Wymierzenie kary bez dania uczniowi możliwości obrony jest naruszeniem prawa do obrony i może być podstawą do uchylenia kary. W statucie powinna być zawarta droga prawna odwołania się od wymierzonej kary. 9. Prawa proceduralne: W przypadku łamania Twoich praw z pomocą rodziców możesz odwołać się od krzywdzącej Ciebie decyzji do organu prowadzącego szkołę (np. samorządu) lub nadzorującego (kuratorium, ministerstwo), a także do sądu (np. skreślenie ucznia z listy jest decyzją administracyjną i przysługuje ci skarga do NSA po ewentualnym negatywnym rozpatrzeniu skargi przez organ nadzorujący, aczkolwiek uczniów objętych obowiązkiem szkolnym lub nauki można jedynie przenieść do innej szkoły). Możesz też zwrócić się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka. 6. W jaki sposób uczyć o prawach człowieka? Problematyka praw człowieka w arkuszach maturalnych w latach 2005-2009 2005, arkusz podstawowy Zadanie 6. (6 pkt) Poniżej wymienione prawa człowieka wpisz w tabelę, przyporządkowując je odpowiedniej generacji. prawo do rozwoju, prawo do sądu, prawo do życia w pokoju, prawo do wolnych wyborów, prawo do urlopu i wypoczynku, prawo do własności, prawo do obywatelstwa, prawo do wolnych związków zawodowych, prawo do nauki, prawo do zdrowego środowiska naturalnego, prawo do ochrony zdrowia, prawo do korzystania z dóbr kultury 2006, arkusz podstawowy Zadanie 8. (7 pkt) Zaznacz te zdania, które są zgodne z zasadami wprowadzanymi przez Konstytucję RP z 2 kwietnia 1997 roku, wpisując przy nich TAK, a w wypadku zdań niezgodnych, wpisz NIE. 1. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 2. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 3. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego ani się go zrzec. 4. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. 5. Obywatel bezprawnie pozbawiony wolności nie ma prawa do odszkodowania. 6. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. 7. Odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w chwili aresztowania. 2006, arkusz podstawowy Zadanie 23. (4 pkt) Przeczytaj tekst i na jego podstawie oraz na podstawie wiedzy własnej wykonaj polecenia (23.1.–23.4.). PROTOKÓŁ NR 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci 23.1. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego w Polsce nie stosuje się kary śmierci wobec sprawców zbrodni. 23.2. (1 pkt) Napisz, w jakich okolicznościach przytoczony protokół dopuszcza stosowanie kary śmierci. 23.3. (1 pkt) Napisz, jakie konsekwencje prawne powstają w wyniku ratyfikacji umowy międzynarodowej. 23.4. (1 pkt) Podaj nazwę organu państwa, który ratyfikował Protokół nr 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci. 2006, arkusz podstawowy Zadanie 25. (15 pkt) Napisz list otwarty do redakcji, w którym przedstawisz i uzasadnisz swoje stanowisko w sprawie toczącej się dyskusji na temat zaostrzenia kar jako sposobu walki z przestępczością. W liście zwróć szczególną uwagę na aspekty prawne, polityczne, społeczne i ekonomiczne. Wykorzystaj materiały źródłowe (co najmniej trzy), które zostały zamieszczone w teście. 2007, arkusz podstawowy Zadanie 15. (5 pkt) Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej plakatem i wykonaj polecenia. A) Jednym z problemów, który podejmują twórcy plakatu, jest prawo do życia. Napisz, do której generacji praw jest ono zaliczane. B) Nazwij problem ekonomiczny występujący we współczesnym świecie przedstawiony na plakacie. C) Podaj propozycje trzech działań, które rządy państw rozwiniętych mogą podejmować, by rozwiązać problemy przedstawione na plakacie. 2008, arkusz podstawowy Zadanie 14. (4 pkt) Prawa i wolności człowieka (Prawda czy Fałsz): A. Prawa człowieka pierwszej generacji mają charakter indywidualny, czyli dotyczą jednostki. B. Prawa człowieka po raz pierwszy znalazły odzwierciedlenie w konstytucji francuskiej z 1791 r. C. Wszystkie prawa człowieka mają charakter niezbywalny, czyli nie można się ich zrzec na czyjąś korzyść. D. Prawa człowieka są powszechne, czyli przysługują w równym stopniu wszystkim ludziom. 2009, arkusz podstawowy Zadanie 5. (1 pkt) Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu rozpatruje skargi dotyczące naruszenia: A. Karty Praw Podstawowych. B. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. C. Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. D. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. 2009, arkusz podstawowy Zadanie 21. (4 pkt) Poniżej przedstawiono opisy czterech sytuacji, w których doszło do naruszenia przez władze praw i wolności człowieka i obywatela zapisanych w Konstytucji Rzeczypospolitej. Dopisz do każdego opisu to prawo (lub wolność) człowieka i obywatela, które zostało naruszone przez władze w przedstawionej sytuacji. A. Władze samorządowe jednego z miast podjęły decyzję o rozpoczęciu budowy spalarni śmieci w pobliżu nowego osiedla. Według ekspertów powołanych przez mieszkańców osiedla funkcjonowanie spalarni może zagrozić zdrowiu mieszkańców. B. Burmistrz miasta podjął decyzję o rozwiązaniu legalnej pikiety zorganizowanej przez kupców, którzy protestowali przeciwko likwidacji targowiska, chociaż jej przebieg nie zagrażał zdrowiu i życiu ludzi. C. Rząd wprowadził obowiązkową opłatę za przystąpienie ucznia do sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej. D. Agresywni kibice zatrzymani na meczu piłkarskim przez policję przebywali w areszcie siedem dni, pomimo braku decyzji sądu o ich tymczasowym aresztowaniu. 2005, arkusz rozszerzony Problematyka arkusza: Prawa mniejszości narodowych i etnicznych, stosunek Polaków do mniejszości narodowych i etnicznych. 2006, arkusz rozszerzony Problematyka arkusza: Ideologie, doktryny, programy polityczne, wartości w praktyce życia politycznego Polski i Unii Europejskiej. 2007, arkusz rozszerzony Problematyka II i III części arkusza: Problem biedy we współczesnej Polsce. 2008, arkusz rozszerzony Problematyka II i III części arkusza: Społeczeństwo obywatelskie, obywatelskie nieposłuszeństwo. 2009, arkusz rozszerzony Zadanie 10. (1 pkt) W poniższej tabeli przedstawiono informacje dotyczące ochrony praw i wolności człowieka. Rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe). A. Biuro Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców, zajmujące się ochroną uchodźców i rozwiązywaniem ich problemów, działa w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. B. Na kontynencie afrykańskim został utworzony regionalny system ochrony praw człowieka. C. Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpatruje sprawy, wniesione w drodze skargi indywidualnej lub międzypaństwowej, związane z naruszeniem Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. 2009, arkusz rozszerzony Problematyka II i III części arkusza: Realizacja prawa do nauki w Polsce, skuteczność systemu edukacyjnego. Programy edukacyjne Edukacja prawna i obywatelska (CEO) Kształcenie obywatelskie w szkole samorządowej (CEO) Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą (Stowarzyszenie SZANSA, CODN) PRAWA DZIECKA Niech się wreszcie każdy dowie I rozpowie w świecie całym, Że dziecko to także człowiek, Tyle, że jeszcze mały. Dlatego ludzie uczeni, Którym za to należą się brawa, Chcąc wielu dzieci los odmienić, Stworzyli dla was mądre prawa. Więc je na co dzień i od święta - Spróbujcie dobrze zapamiętać! (artykuł 33,34 i 36 Konwencji o Prawach Dziecka) (artykuł 13,15,16 i 17 Konwencji o Prawach Dziecka) (artykuł 19,28,34,36 i 37 Konwencji o Prawach Dziecka) (artykuł 9 i 10 Konwencji o Prawach Dziecka) (artykuł 16 Konwencji o prawach Dziecka) (artykuł 2,3,4,22,23, i 30 Konwencji o Prawach Dziecka) (artykuł 2,3,4,22,23, i 30 Konwencji o Prawach Dziecka) Tak się tu w wiersze poukładały Prawa dziecka na całym świecie, Byście w potrzebie z nich korzystały Najlepiej jak umiecie. Na podst. Konwencji o Prawach Dziecka Marcin Brykczyński „Pętliczek”
