Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży

Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży
Niewielu ludzi wie, że przemoc to nie to samo co agresja.
Przemoc to szczególny rodzaj agresji.
Przemoc - to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem (fizycznej,
emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba
słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub
grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy).
Odróżnienie agresji od przemocy bywa trudne. Najczęściej przyjmuje się następujące
kryteria, pozwalające na stwierdzenie, że mamy do czynienia z przemocą:
- istnienie nierównowagi sił pomiędzy sprawcą a ofiarą,
- długofalowy charakter zjawiska (w odróżnieniu od incydentalnego),
- cykliczność zachowań (okresy nasilenia się zachowań agresywnych na przemian
z okresami względnego spokoju),
- występowanie „sztywnych” ról – sprawcy, ofiary i świadka (w odróżnieniu od agresji
osoby te nie „zamieniają się rolami”).
Przemocy towarzyszy zazwyczaj niska świadomość istoty problemu, cechująca
wszystkich jej uczestników. To oznaczać może na przykład, że sprawca nie jest
świadomy tego, że przezywając lub stosując „falę” robi komuś krzywdę, ofiara może
nie być świadoma, że wykluczenie jej z grupy to przemoc i może obwiniać o to siebie
sama, a świadkowie, obserwując wydarzenia, mogą nie wiedzieć, że mają do
czynienia z przemocą lub mogą mieć trudności z jednoznaczną ocena tego zjawiska.
Przemoc może stać się formą uzależnienia, jeżeli zachowanie takie jest stosowane
jako sposób rozładowania napięcia emocjonalnego, ponieważ jej sprawcy doznają
wtedy wyraźnej ulgi i dlatego powtarzają podobne zachowania. Między innymi z tego
względu przemoc sama się nie kończy – potrzebna jest interwencja z zewnątrz.
Analiza literatury i wyniki badań psychologiczno-pedagogicznych wskazują na wzrost
agresywności wśród dzieci i młodzieży. Agresywne zachowania to nie tylko
morderstwo, czy bójka, to także atak, groźba czy wulgarne słowo. Młodzież i dzieci
żyjące w takich warunkach mogą nie odczuwać dyskomfortu psychicznego z racji
swoich zachowań i przyjąć je jako normę. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatruje
się w zmianie warunków społecznych, takich jak: kruchość związków rodzinnych,
negatywny wpływ środków masowego przekazu, pogoń za zyskiem, emigracja
zarobkowa.
Agresja nie rodzi się sama z siebie, zawsze coś leży u jej podstaw. Częstym
stwierdzeniem jest to, że chodzi tutaj zwłaszcza o powszechny kryzys miłości. Każda
cywilizacja, która próbuje swoje dzieci zadowolić imitacjami miłości może stać się
tylko cywilizacją przemocy. Znawcy tego zagadnienia podkreślają, że najlepszą
szansą na ograniczenie wzrostu agresji i przemocy jest kształtowanie prawidłowych
postaw społecznych. Do ról społecznych przygotowują młodych przede wszystkim
rodzice; istnieje zgodność co do tego, że tylko ich miłość wychowująca okazuje się
najskuteczniejszą formą profilaktyki w każdej dziedzinie
życia. Stanowisko
nauczycieli, pedagogów i innych specjalistów dotyczy wspierania tej profilaktyki, a w
sytuacjach szczególnie trudnych kompensowania jej braków.
Termin agresja (z łac. agressio – napaść, zbliżanie się do czegoś) oznacza
zamierzone działanie – w formie otwartej lub symbolicznej – skierowane przeciwko
osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew, w celu
wyrządzenia im szkody, straty lub bólu. Przemoc określana jest jako „bezpośrednie
oddziaływanie jednego człowieka na drugiego w celu zmuszenia go do zmiany
zachowań, zmiany systemu wartości bądź poglądu w jakiejś sprawie. Polega ona na
stworzeniu sytuacji zagrożenia dla bezpieczeństwa fizycznego lub psychicznego
jednostki”. Omówione dwa pojęcia agresji i przemocy są wielokrotnie stosowane
zamiennie, jest to nieprawidłowe.
O agresji, w przeciwieństwie do przemocy, mówimy wtedy, gdy obie strony mają
podobną siłę fizyczną i psychiczną, a zaatakowana osoba potrafi bronić swoich praw.
Przemoc ma miejsce wtedy, gdy atakujący, niezależnie od tego w jakiej formie, jest
silniejszy, nie ma zatem równowagi sił. Uświadomienie sobie faktu, kiedy mamy do
czynienia z przejawami agresji i przemocy jest teraz szczególnie ważne, żyjemy
przecież w czasach, w których akty wandalizmu coraz częściej stają się środkami
społecznego reagowania.
Uwarunkowania zachowań agresywnych:
•
Dom rodzinny – dobre oraz złe wzorce zachowań wyniesione z domu działają
nieraz nawet przez całe życie. Rola wychowawcza rodziców względem swoich
dzieci pozostaje ciągle na pierwszym miejscu. Dziecko obserwując negatywne
wzorce w domu, wie, że nie może ich wykorzystać przeciwko rodzicom,
dlatego zwykle koncentruje się na kolegach. Dowiedziono, że najwięcej
przypadków agresji wśród dzieci wywodzi się z domów, w których stosuje się
kary cielesne. Innym aspektem mającym wpływ na występowanie takich
postaw u dzieci są konsekwencje zmian ustrojowych w rodzinie. By utrzymać
rodzinę rodzice pracują do późna, dokształcają się, wielu goni za sukcesem.
Coraz bardziej liczy się „mieć”, a „być” traci na wartości. To patologia, ale
zdaniem psychologów takich rodzin będzie przybywać.
•
Szkoła – w szkole obowiązują normy regulujące postępowanie uczniów.
Dziecko wkraczające w to środowisko musi sprostać stawianym mu
wymaganiom. Nie jest to proste zadanie, w kontaktach koleżeńskich pojawiają
się często zachowania agresywne. Występowaniu agresji w szkole sprzyja
duża liczba uczniów w klasie, łatwiej wtedy zachować anonimowość i uniknąć
odpowiedzialności. Obecnie wzrost agresji w szkołach jest niepokojący.
Zmienia się także rodzaj czynów agresywnych. Niestety, ale młodzież
dopuszcza się najgroźniejszych zachowań agresywnych. Agresja najbardziej
wyraźnie ujawnia się na etapie kształcenia gimnazjalnego, zaobserwowano
związek między rodzajem i nasileniem tego zjawiska a typem szkoły.
Zróżnicowania agresji w różnym wieku szkolnym wynikają przede wszystkim
z braku perspektywy zatrudnienia oraz czynników społecznych prowokujących
agresję.
•
Polska mentalność charakteryzuje się tym, że głosi się, hasła „nie warto
uczciwie pracować”. Wynika to z tego, że powszechnie obserwuje się, iż za
wyrządzoną krzywdę nie ponosi się kary. Zachowania agresywne bywają
uznawane za wyznacznik życiowej zaradności. Ten rodzaj mentalności, choć
prezentowany przez grupę ludzi o niskiej kategorii wartości moralnych
i życiowych zbiera wciąż swoje żniwo. Do agresji prowadzi także bezradność.
Z niej rodzą się stresy, napięcia, neurozy, które po prostu są rozładowywane
w takich zachowaniach. Wskazuję się także, że zachodzi związek miedzy
spadkiem poczucia sensu życia, a skłonnością do agresji. Wymienione
przyczyny agresji w szkołach stają się tym samym wyznacznikiem działań
wychowawczych
nauczycieli
i
rodziców.
Jeśli
te
czynniki
zostaną
wyeliminowane z życia młodych ludzi wzrośnie szansa na to, że nasza
młodzież będzie podejmowała tylko twórcze działania.
•
Grupa rówieśnicza – istotnym czynnikiem sprzyjającym agresji jest
negatywny wpływ grupy rówieśniczej. Każde wejście w kontakty z tą grupą
wiąże się zwykle z chęcią dostosowania się do norm i zwyczajów jakie w niej
panują. Zależność od grupy jest tym większa, im bardziej dziecko jest
wyizolowane i nie znajduje poza tą grupą żadnego wsparcia. Dziecko szukając
akceptacji, jest gotowe przyłączyć się do każdej formacji, nawet do tej
o wątpliwych zasadach moralnych.
•
Mass media – w społeczeństwie informacyjnym nowoczesne środki
masowego przekazu przenikają w głąb naszego życia łamiąc wszelkie bariery.
Normalnie dziecko uczy się kontaktów interpersonalnych w relacjach z innymi
ludźmi, z czego za sprawą mediów, coraz częściej w rodzinach się rezygnuje.
Tymczasem jest tak, że wielu nadawców nie bierze pod uwagę wartości
etycznej programów, przedkładając oglądalność i zysk nad rzetelną informację
i rozrywkę; nie biorą tego także pod uwagę rodzice. Jest szokujące, że za
produkcją coraz bardziej drastycznych programów i gier dla dzieci stoją
właśnie dorośli. W takim duchu nigdy nie stworzy się warunków do
prawidłowego rozwoju dziecka. Same media, czy Internet nie pomogą dziecku
w osiąganiu wybitnych sukcesów, ani nie wprowadzą go w pełnienie
jakichkolwiek ról społecznych. To, co przez dzieci i młodzież postrzegane jest
jako rozrywka w istocie przestaje nią być. Gry komputerowe rzutują na klimat
rodzinny – wpajają one graczowi, że przemoc w rodzinie ma miejsce. Rodzą
i potęgują frustrację, dziecko w nie zaangażowane nie szuka już innej drogi
kompensowania swoich emocji. Gry zniekształcają perspektywę życiową,
wzmagają nierealność wytyczonych celów i marzeń. Świat komputerów
w takim wydaniu służy budowaniu bariery, komunikacja słowna z bliskimi staje
się już mało atrakcyjna. Stawia to szczególne wyzwanie dla rodziców, gdyż
w obecnych czasach komputer z wielu przyczyn stał się narzędziem z którego
nie sposób zrezygnować – i jest to słuszne, o ile te przyczyny to chęć
czerpania elementów edukacyjnych i wykorzystania ich do własnego rozwoju.
Ponadto istnieją grupy dzieci szczególnie podatnych na oddziaływanie scen
przemocy. Są to zwłaszcza dzieci niedostosowane społecznie, z rodzin
rozbitych bądź zdemoralizowanych, dla których prezentowane w telewizji
formy zachowań są wzorami do przyjęcia. Nie ulega przecież wątpliwości, że
nałogowymi telewidzami są dzieci osamotnione, pozbawione czułości
rodzicielskiej, przeżywające sytuacje konfliktowe.