Coverage: theory and practice

Sytuacja finansowa banków spółdzielczych
w ocenie Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego
Warszawa, październik 2008 r.
1
Wprowadzenie
Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym do zadań Funduszu w zakresie funkcjonowania
systemów obowiązkowego i umownego gwarantowania zgromadzonych
środków pieniężnych należy gromadzenie i analizowanie informacji o
podmiotach objętych systemem gwarantowania”.
W ramach realizacji tego zadania opracowano w BFG m. in. system oceny
banków komercyjnych i spółdzielczych. Podstawowym celem tego systemu
jest identyfikacja banków zagrożonych niewypłacalnością oraz
banków o pogarszającej się sytuacji finansowej.
Ponadto poprzez wyliczenie indeksu zagrożenia realizowany jest także cel
syntetycznej oceny bezpieczeństwa bazy depozytowej w sektorze
bankowym.
2
Ocena banków
W ramach systemu oceny bankom objętym obowiązkowym systemem
gwarantowania depozytów nadawany jest rating, który składa się z dwóch
części:
 ratingu podstawowego: A, B, C, D, który jest wynikiem oceny punktowej
czynników sprawozdawczych (mierzalnych),
 ratingu uzupełniającego: I, II, III, IV, który stanowi ocenę ekspercką
czynników pozasprawozdawczych.
Po nadaniu ratingu bank klasyfikowany jest do jednej spośród 5 grup
zagrożenia: bardzo wysokiego, wysokiego, średniego, niskiego lub bardzo
niskiego, co z kolei jest podstawą konstrukcji macierzy zagrożeń, zaś zmiany
klas zagrożenia są podstawą budowy macierzy migracji.
3
Macierz zagrożeń
Kształt macierzy zagrożeń banków
A-I
A-II
A-III
A-IV
B-I
B-II
B-III
B- IV
C-I
C-II
C-III
C- IV
D-I
D-II
D-III
D- IV
A-I, A-II, B-I
banki o bardzo niskim zagrożeniu
C-I, B-II, A-III
banki o niskim zagrożeniu
D-I, C-II, B-III, A-IV
banki o średnim zagrożeniu
D-II, C-III, B-IV
banki o wysokim zagrożeniu
D-III, D- IV, C-IV
banki o bardzo wysokim zagrożeniu
4
Ocena czynników sprawozdawczych
Oceny czynników sprawozdawczych dokonuje się na podstawie analizy
13 wskaźników dla banków komercyjnych (BK) i 12 wskaźników dla banków
spółdzielczych (BS), charakteryzujących 4 zasadnicze obszary analityczne:
efektywność, jakość należności, jakość zobowiązań pozabilansowych
udzielonych oraz wypłacalność.
Obszar / Punktacja minimalna
wskaźnika cząstkowego
BK
BS
Efektywność
4 wskaźniki,
-35 pkt
4 wskaźniki,
-35 pkt
Jakość należności
3 wskaźniki,
-22,5 pkt
Jakość zobowiązań
pozabilansowych udzielonych
2 wskaźniki,
-7,5 pkt
Wypłacalność
4 wskaźniki,
-35 pkt
4 wskaźniki ( w tym: 3 dla
jakości należności),
-27,5 pkt
4 wskaźniki,
-37,5 pkt
5
Ocena czynników sprawozdawczych
Obszar / Wskaźniki
Punktacja minimalna wskaźnika
Efektywność
ROA netto
obciążenie wyniku działalności bankowej saldem rezerw
(BK i BS)
-10 pkt
-7,5 pkt
obciążenie wyniku działalności bankowej kosztami działania
częstotliwość strat miesięcznych netto w okresie ostatnich
12 miesięcy
Jakość należności i zobowiązań pozabilansowych
udzielonych
udział należności zagrożonych w należnościach od sektora
niefinansowego, sektora instytucji rządowych i
samorządowych oraz pozostałych instytucji pośrednictwa
finansowego
-7,5 pkt
-10 pkt
BS
BK
udział należności zagrożonych w należnościach od sektora
finansowego - z wyłączeniem pozostałych instytucji
pośrednictwa finansowego
-2,5 pkt
częstotliwość miesięcznej dynamiki należności zagrożonych
powyżej 105% w okresie ostatnich 12 miesięcy
-10 pkt
udział zobowiązań pozabilansowych udzielonych
zagrożonych w zobowiązaniach pozabilansowych udzielonych
ogółem
częstotliwość miesięcznej dynamiki zobowiązań
pozabilansowych udzielonych zagrożonych powyżej 105%
(BK)
Wypłacalność
współczynnik wypłacalności
relacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych
relacja funduszy własnych do pasywów
relacja aktywów pracujących do pasywów kosztowych
-12,5 pkt
-10 pkt
-2,5 pkt
-5 pkt
-2,5 pkt
BK
-10 pkt
-10 pkt
-5 pkt
-10 pkt
BS
-12,5 pkt
6
Ocena czynników sprawozdawczych
Suma wartości punktacji wskaźników cząstkowych stanowi tzw. wskaźnik
syntetyczny, którego wartość „najlepsza” wynosi 0 – brak zagrożeń,
„najgorsza” natomiast -100, co oznacza, że bank jest istotnie zagrożony we
wszystkich analizowanych obszarach. W poniższej tabeli zaprezentowano
kryteria nadania ratingu podstawowego.
Rating podstawowy
Sytuacja
Wartość wskaźnika syntetycznego
BK
BS
A
Dobra
<0, -15)
B
Satysfakcjonująca
<-15, -30)
C
D
Wątpliwa
Zła
<30, -50)
<50, -100>
<-30, -45)
<-45, -100>
7
Ocena czynników pozasprawozdawczych
Drugim elementem konstrukcji systemu ratingowego jest ocena czynników
pozasprawozdawczych. Wyróżniono 5 grup tych czynników, ale tylko 3 mają
zastosowanie do banków spółdzielczych.
Do czynników pozasprawozdawczych podlegających ocenie zaliczono:
1.
wyniki inspekcji nadzoru bankowego i kontroli BFG (BK, BS),
2.
opinię audytora do sprawozdań finansowych banku (BK, BS) bądź/i sprawozdania skonsolidowanego (BK),
3.
ocenę inwestora strategicznego (BK),
4.
kondycję podmiotów powiązanych z bankiem kapitałowo lub/i organizacyjnie o znaczącym udziale w
grupie kapitałowej (BK),
5.
pozostałe czynniki wpływające bezpośrednio bądź pośrednio na sytuację ekonomiczno-finansową
banku, w szczególności dla banków korzystających z pomocy BFG: znaczenie pomocy zewnętrznej dla
wyników finansowych, ocena realizacji programu postępowania naprawczego (BK, BS).
Rating uzupełniający
I
II
III
IV
Jakość czynników pozasprawozdawczych:
Interpretacja
(BK)
Dobra
Satysfakcjonująca
Wątpliwa
Zła
Interpretacja
(BS)
Neutralna
Brak informacji
Wątpliwa
Zła
8
Indeks zagrożenia – ocena grup banków
Indeks zagrożenia (I) jest zdefiniowany jako suma punktacji (czyli suma
wskaźników syntetycznych) poszczególnych banków ważonych udziałem w
depozytach sektora niefinansowego i instytucji samorządowych określonej
grupy banków. Indeks zagrożenia przyjmuje wartości ujemne (ze względu na
wyrażenie wskaźnika syntetycznego poszczególnych banków w liczbach
ujemnych).
n
di
i 1
d sektor
I sektor   pi 
sektor – sektor BK krajowych lub sektor BS lub krajowy sektor bankowy lub grupa banków,
n – liczba banków,
p – punktacja przypisana bankowi krajowemu w ramach części sprawozdawczej systemu ratingowego,
d – depozyty sektora niefinansowego i instytucji samorządowych.
9
Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych
Na koniec czerwca 2008 r. sektor BS charakteryzował się dobrą i stabilną
sytuacją ekonomiczno-finansową.
W I półroczu 2008 r. banki spółdzielcze osiągnęły bardzo dobre wyniki
finansowe, które stanowiły ponad 70% zysków wypracowanych w całym
2007 r.
Utrzymywał się korzystny trend w zakresie należności ogółem netto oraz
pozyskiwania źródeł ich finansowania.
Systematycznej poprawie ulegał indeks zagrożenia dla sektora BS (np. w
2006 r. wzrósł o 2,75 pkt, w 2007 r. o 2,23, a w I półroczu 2008 r. o 1,61).
10
Syntetyczna miara ryzyka - Indeks zagrożenia
W okresie od końca 1999 r. do końca czerwca 2008 r. indeks zagrożenia dla
sektora BS uległ znaczącej poprawie z -20,66 pkt do -5,48 pkt.
Na powyższe miał wpływ m.in. spadek liczby banków spółdzielczych
klasyfikowanych do grupy o bardzo wysokim i wysokim zagrożeniu (z 17 w
2002 r. do 4 w 2008 r.).
1999.12
2000.12
2001.12
2002.12
2003.12
2004.12
2005.12
2006.12
2007.12
2008.06
0
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
Sektor BS
Zrzeszenie GBW
Zrzeszenie BPS
Zrzeszenie MR BANK
11
Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych
W latach 1996 – 2007 nastąpiła znacząca poprawa sytuacji finansowej w
sektorze banków spółdzielczych m.in. w zakresie:

jakości należności,

efektywności działania,

wypłacalności.
12
Jakość należności
W analizowanym okresie sektor BS charakteryzował się dobrą jakością
należności, która była lepsza niż w sektorze BK i wynosiła 3,61% na koniec
1996 r. oraz 1,85% na koniec czerwca 2008 r.
Ponadto od końca 2003 r. zmalała liczba banków spółdzielczych o wskaźniku
jakości należności wynoszącym co najmniej 10% (z 38 do 3).
liczba bs
%
18
16
90
80
79
14
70
12
60
10
50
35
8
38
40
23
6
26
10
4
2
30
17
7
20
18
12
6
2
10
0
19
96
.1
2
19
97
.1
2
19
98
.1
2
19
99
.1
2
20
00
.1
2
20
01
.1
2
20
02
.1
2
20
03
.1
2
20
04
.1
2
20
05
.1
2
20
06
.1
2
20
07
.1
2
20
08
.0
6
0
3
Jakość należności ogółem bs
BS o wsk. jak. nal. >= 10% (prawa skala)
Jakość należności ogółem bk
13
Efektywność działania
Pomimo tego, iż sektor BS charakteryzował się wyższym obciążeniem wyniku
działalności bankowej kosztami działania niż sektor BK, zaobserwowano spadek
tego wskaźnika (z 71% w 1998 r. do 59% w 2008 r.) oraz zmniejszenie liczby
banków spółdzielczych o wskaźniku wynoszącym co najmniej 80% (z 623 do 10).
liczba bs
%
75
700
623
70
600
65
500
60
426
400
253
55
300
50
200
45
54
62
61
100
100
24
31
39
21
10
20
08
.0
6
20
07
.1
2
20
06
.1
2
20
05
.1
2
20
04
.1
2
20
03
.1
2
20
02
.1
2
20
01
.1
2
20
00
.1
2
19
99
.1
2
0
19
98
.1
2
19
97
.1
2
40
Obciążenie wyniku działności bankowej kosztami działania BS
Obciążenie wyniku działności bankowej kosztami działania BK
BS o wsk. >= 80 (prawa skala)
14
Rentowność aktywów
W latach 1997 – 2004 sektor BS charakteryzował się wyższą rentownością niż
sektor BK. Tendencja ta uległa odwróceniu w 2005 r.
Zmniejszeniu uległa liczba banków spółdzielczych wykazujących straty w danym
roku bilansowym (na koniec 1998 r. 47 banków spółdzielczych wykazało stratę
bieżącą netto, natomiast na koniec 2007 r. jedynie 3 banki).
liczba bs
%
3
50
47
45
2
40
35
2
30
25
1
20
17
11
10
4
4
3
ROA netto bs
ROA netto bk
20
06
.1
2
20
05
.1
2
20
04
.1
2
20
03
.1
2
20
02
.1
2
20
01
.1
2
20
00
.1
2
19
99
.1
2
19
98
.1
2
0
19
97
.1
2
3
0
2 5
0
0
20
08
.0
6
6
15
20
07
.1
2
1
9
BS o wsk. ROA <=0 (prawa skala)
15
Strata skumulowana netto w sektorze BS
Liczba banków wykazujących stratę skumulowaną netto (tj. np. stratę z lat
ubiegłych, w trakcie zatwierdzania lub stratę bieżące netto), a także wielkość
tych strat uległa zmniejszeniu.
W latach 2004-2005 odnotowano jedynie przejściowy wzrost liczby banków
spółdzielczych wykazujących straty, który był wynikiem przede wszystkim
przyjętych zasad wyceny aktywów i zobowiązań finansowych*.
352
362
200 000
350
300
150 000
248
250
192
tys. zł
200
171
100 000
150
100
50
78
50 000
51
30
19
26
11
7
3
0
0
1996.12 1997.12 1998.12 1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12* 2005.12* 2006.12 2007.12 2008.06
Liczba banków w ykazujących stratę skum ulow aną netto (lew a skala)
Strata skum ulow ana netto (praw a skala)
* tzn. odniesienia skutków wyceny aktywów i zobowiązań finansowych metodą zamortyzowanego kosztu z zastosowaniem efektywnej stopy procentowej na
wynik z lat ubiegłych
16
Relacja straty skumulowanej netto do funduszy
zasadniczych
Zmniejszeniu uległa także średnia relacja straty skumulowanej netto do
funduszy zasadniczych oraz liczba banków spółdzielczych charakteryzujących
się najgorszymi wskaźnikami w tym zakresie. Na koniec czerwca 2008 r.
najwyższa wartość tego wskaźnika wśród banków spółdzielczych wynosiła
8,03%.
Tabela: Rozkład liczby banków spółdzielczych pod względem relacji straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych
Kryteria
klasyfikacji
1996.12 1997.12 1998.12 1999.12 2000.12 2001.12 2002.12 2003.12 2004.12 2005.12 2006.12 2007.12 2008.06
<2%
<2%;4%)
<4%;6%)
<6%;8%)
<8%;30%)
>=30%
4
6
9
6
67
260
4
15
9
7
76
137
16
16
10
8
58
63
9
11
4
5
32
17
2
4
4
1
10
9
1
1
1
1
6
9
24
14
1
2
3
7
12
3
0
4
5
2
57
53
45
21
14
2
89
122
79
41
30
1
8
2
0
0
1
0
4
0
1
0
1
1
2
0
0
0
1
0
Średni wsk.
dla banków
wykazujących
straty
97,19
58,53
35,90
18,74
26,36
40,01
9,86
25,23
4,30
4,37
1,65
10,51
1,55
17
Współczynnik wypłacalności
Liczba banków spółdzielczych wykazujących współczynnik wypłacalności
poniżej 8% systematycznie zmniejszała się z 398 na koniec 1996 r. do 172 na
koniec 1997 r., 102 (w 1998 r.), 37 (w 1999 r.), 25 (w 2000 r.) oraz 9 - 10 w
latach 2001 - 2002 r. i jedynie 2 w latach 2003 -2007.
Średni współczynnik wypłacalności wzrósł z 12,61% na koniec 1997 r. do
18,67% na koniec 2007 r. Według danych sprawozdawczości COREP na koniec
czerwca 2008 r. średni współczynnik wypłacalności wynosił 13,81%.
Liczba banków spółdzielczych o współczynniku wypłacalności poniżej 8%
300
277
250
200
150
137
121
87
100
35
50
31
15
6
3
22
2 7
10
2
2
1
1
1
1
0
1996.12
1997.12
1998.12
1999.12
2000.12
2001.12
2002.12
<=0%
2003.12
2004.12
2005.12
2006.12
2007.12
2008.06
(0%;8%)
18
Współczynnik wypłacalności
Struktura banków spółdzielczych pod względem wysokości
współczynnika wypłacalności
100%
18,00
90%
16,00
80%
14,00
70%
12,00
10,00
50%
8,00
mediana
60%
40%
6,00
30%
4,00
20%
2,00
0%
0,00
19
96
.1
2
19
97
.1
2
19
98
.1
2
19
99
.1
2
20
00
.1
2
20
01
.1
2
20
02
.1
2
20
03
.1
2
20
04
.1
2
20
05
.1
2
20
06
.1
2
20
07
.1
2
20
08
.0
6
10%
<0
(0%;8%)
<8;9)
<9;12)
>=12
Mediana zbiorow ości
19
Fundusze własne
W latach 1996-2007 prawie dziesięciokrotnie zwiększyła się wielkość
funduszy własnych w sektorze BS, na co wpływ miała m.in. konieczność
osiągnięcia kolejnych progów kapitałowych przez banki spółdzielcze zrzeszone.
Banki spółdzielcze zrzeszone zobowiązane były do zwiększenia funduszy
własnych do poziomu nie niższego niż:

300 tys. euro do końca 2001 r. (46 bs)*,

500 tys. euro do końca 2005 r. (6 bs),

1 mln euro do końca 2007 r. (3 bs).
* w nawiasach podano liczbę banków spółdzielczych, które nie spełniły wymagań kapitałowych na koniec wyznaczonego okresu
20
Fundusze własne
Średnia wielkość funduszy własnych zwiększyła się z 91 tys. euro na koniec
1996 r. do 2 005 tys. euro na koniec 2007 r., mediana dla tej wielkości
z 64 tys. euro do 1 412 tys. euro.
Zmalała liczba banków spółdzielczych o najniższych funduszach własnych
(na koniec 1996 r. ponad 90% banków spółdzielczych posiadało fundusze
własne na poziomie poniżej 300 tys. euro, na koniec 1999 r. ok. 50%, pod
koniec 2001 r. jedynie 7% wszystkich banków).
Wzrosła liczba banków spółdzielczych o najwyższych funduszach własnych
(tj. pow. 5 mln euro) z 3 banków w latach 2000-2001 do 4 (w latach 20022003), 7 (w 2004 r.), 12 (w 2005 r.), 17 (w 2006 r.), 31 (w 2007 r.) osiągając
wartość 56 na koniec II kwartału 2008 r.
21
Fundusze własne banków spółdzielczych w latach
1996-2007
Fundusze w łasne (w tys. EUR w g kursu ustaw ow ego)
100%
1600,00
90%
1400,00
80%
1200,00
70%
50%
800,00
40%
mediana
1000,00
60%
600,00
30%
400,00
20%
200,00
10%
0%
0,00
1996
<300
1997
1998
<300;500)
1999
2000
2001
<500;1000)
2002
2003
<1000;5000)
2004
2005
>=5000
2006
2007
Mediana zbiorow ości
22
Połączenia w sektorze BS
W latach 1996-2007, m.in. z uwagi na konieczność osiągnięcia kolejnych
progów kapitałowych, nastąpiła konsolidacja w sektorze BS (szczególnie silna
w latach 1999-2000) w wyniku, której ponad dwukrotnie zmniejszyła się
liczba banków spółdzielczych, przy czym liczba placówek* bankowych
znacząco wzrosła (do ok. 3,5 tys.), a zatrudnienie utrzymywało się na
relatywnie stabilnym poziomie.
3500
5 000
3000
4 000
2500
3 000
2000
1387
2 000
1291
1500
1188
781
1 000
680
642
1000
605
600
596
588
584
581
579
500
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Liczba bs (praw a skala)
Fundusze w łasne w m ln zł (lew a skala)
2003
0
2004 2005 2006 2007 06.2008
Liczba placów ek w bs (praw a skala)
*Pojęcie placówka odnosi się do oddziału, filii, ekspozytury lub innych placówek obsługi klienta.
23
Upadłości banków oraz pomoc finansowa BFG
Tabela: Upadłości banków w latach 1995-2007
Rok
Środki przeznaczone
na wypłaty
Banki
Banki
gwarancyjne
komercyjne spółdzielcze
(w mln zł)
(BK)
(BS)
BK+BS
BS
1995*
2
48
105
54,7
1996
1
30
50,8
50,8
Poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej
banków znalazła swoje odzwierciedlenie
w malejącej liczbie upadłości banków oraz
liczbie pożyczek udzielonych z funduszu
pomocowego BFG.
liczba pożyczek
tys. zł
90 000
25
21
80 000
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
RAZEM
1
1
5
6
4
1
89
6,4
8,2
4,7
626
12,5
0,1
0,1
0,4
0,1
0,1
814,4
6,4
8,2
12,5
132,6
20
70 000
60 000
15
50 000
40 000
10
20 000
10
9
30 000
4
4
3
5
3
2
10 000
0
0
0
0
0
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Kwota pożyczek dla BS w tys. zł - lewa skala
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Liczba pożyczek dla BS - prawa skala
* Od 17 lutego, tj. od dnia rozpoczęcia działalności przez BFG.
24
Udział sumy bilansowej i funduszy własnych sektora
banków spółdzielczych w sektorze bankowym
9%
7,8%
8%
7,0%
7%
6,0%
6%
5%
4,8%
4,5%4,3% 4,4%4,4% 4,3%
4,9%
4,3%
4,8%
4,6%
5,3%
5,1%5,2%
7,2%
6,4%
6,3%
7,2%
6,4%
6,4%
5,8%
5,4%
4%
3%
2%
1%
0%
1997
1998
1999
2000
2001
2002
udział sumy bilansowej netto BS w sektorze bankowym
2003
2004
2005
2006
2007
2008.06
udział funduszy własnych BS w sektorze bankowym
25
Wpływ indeksu zagrożenia BS na indeks sektora
bankowego
Z uwagi na wysoki udział sektora BK w depozytach od sektora niefinansowego
i instytucji samorządowych największy wpływ na poziom indeksu zagrożenia sektora
bankowego ma sytuacja w sektorze banków komercyjnych.
Udział banków spółdzielczych w depozytach od sektora niefinansowego
i instytucji samorządowych mimo tego, iż wykazuje tendencję rosnącą był
relatywnie niewielki (na koniec czerwca 2008 r. wynosił 9,61% wobec 6,03%
na koniec 1996 r.), dlatego też nie ma większego wpływu na indeks zagrożenia
sektora bankowego.
1999.12
2000.12
2001.12
2002.12
2003.12
2004.12
2005.12
2006.12
2007.12
2008.06
0
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
Sektor BS
Sektor bankowy
Sektor BK
26
Aktualne wyzwania dla sektora BS

Zapewnienie bazy kapitałowej adekwatnej do podejmowanego ryzyka
- w kontekście nowych wymogów kapitałowych,

Utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu bazy depozytowej, będącej
tradycyjnie podstawowym źródłem finansowania działalności w sektorze
banków spółdzielczych – w kontekście aktualnych niepokojów na rynkach
finansowych,

Konieczność wypełniania nadzorczych norm płynności - zgodnie z uchwałą
nr 9/2007 KNB z dn. 13 marca 2007 r.
27
Dziękuję
28