Bakteryjne zapalenie opon mzgowych/Choroboa meningokokowa

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych/Choroboa meningokokowa
Inwazyjna choroba meningokokowa to najczęściej występujący w Irlandii
rodzaj bakteryjnego zapalenia opon mózgowych. Stanowi aż 90%
przypadków zachorowań. Choroba może przebiegać jako zapalenie opon
mózgowych lub posocznica (zakażenie ogólnoustrojowe). Obie te choroby
mogą wystąpić razem.
Co to jest zapalenie opon mózgowych
Jest to zapalenie błon zwanych oponami mózgowymi, które ochraniają mózg i
rdzeń kręgowy.
Co to jest posocznica?
Posocznica to rodzaj zakażenia krwi wywołanego tymi samymi bakteriami,
które powodują zapalenie opon mózgowych.
Co jest przyczyną inwazyjnego zapalenia opon mózgowych?
Bakterią odpowiedzialną za tę chorobę jest Neisseria meningitidis
(meningokoki). Istnieje wiele różnych odmian Neisseria meningitidis, które
dzieli się na grupy A, B, C, W135 i Y. W Irlandii większość zachorowań
wywołują meningokoki z grupy B i C.
Jakie są objawy i oznaki zakażenia?
U dorosłych i dzieci (patrz Rysunek 1)
Do typowych objawów należą gorączka, ostry ból głowy, zesztywnienie karku,
nudności i/lub wymioty, nadwrażliwość na światło, senność, bóle mięśni i
stawów a także napady drgawkowe. Pacjent jest też często oszołomiony i
zdezorientowany. Nie wszystkie objawy mogą jednak wystąpić.
Rysunek 1.
Vomiting – Wymioty
Fever – Gorączka
Headache – Ból głowy
Stiff neck – Sztywny kark
Light aversion – Nadwrażliwość na światło
Drowsiness – Senność
Joint pain – Bóle stawów
Fitting – Napady drgawek
(Dane udostępnione dzięki uprzejmości The National Meningitis Trust
http://www.meningitis-trust.org/).
U noworodków i niemowląt (patrz Rysunek 2)
U niemowląt i małych dzieci typowe objawy zapalenia opon mózgowych takie
jak nadwrażliwość na światło czy zesztywnienie karku są trudne do wykrycia i
raczej rzadkie. Rysunek 2 przedstawia niektóre z symptomów, na które trzeba
szczególnie uważać. Nie wszystkie objawy mogą wystąpić lub może ich nie
być wcale. W takiej sytuacji należy się kierować instynktem rodzica
podpowiadającym, że „coś jest nie tak” z naszym dzieckiem.
Rysunek 2.
Fever; hands and feet may also feel cold – Gorączka; stopy i ręce mogą być
zimne
Refusing feeds or vomiting – Nieprzyjmowanie pokarmów lub wymioty
High-pitched moaning cry or whimpering – Wysoki, rozpaczliwy płacz lub
kwilenie
Dislike of being handled, fretful – Rozdrażnienie, niechęć do bycia dotykanym
Neck retraction with arching back – Odchylenie głowy do tyłu przy wygiętych
plecach
Blank and staring expression – Pozbawione wyrazu spojrzenie
Difficult to wake, lethargic – Ospałość, problemy w wybudzeniem
Pale blotchy complexion – Bladość oraz plamki na skórze
(Dane udostępnione dzięki uprzejmości The National Meningitis Trust
http://www.meningitis-trust.org/).
Zarówno u dorosłych jak i dzieci może wystąpić wysypka. Bakteria po
przedostaniu się do krwi uwalnia toksyny, które niszczą ścianki naczyń
krwionośnych prowadząc do podskórnych wylewów. Wysypka może wyglądać
różnie. Na początku mogą to być drobne czerwone plamki przypominające
ślady po ukłuciu, które bez leczenia przechodzą w siniaki i bąble wypełnione
krwią. Nie czekaj aż pojawi się wysypka. Może być ona jednym z ostatnich
objawów i rozprzestrzenia się bardzo szybko.
Jeśli zauważysz lub podejrzewasz wysypkę, natychmiast skonsultuj się z
lekarzem.
Rysunek 3 i 4 pokazują przykłady wysypki wywołanej posocznicą. Rysunek 5
przedstawia tak zwaną „próbę szklanki”. Po przyciśnięciu szklanki do skóry
wysypka nie znika. Wciąż jest widoczna przez dno szklanki.
Rysunek 3.
Rysunek 4.
Rysunek 5.
(Rysunki 3, 4 i 5 udostępniono dzięki uprzejmości The National Meningitis
Trust http://www.meningitis-trust.org/).
Jak dochodzi do zakażenia inwazyjną chorobą meningokokową?
Bakterie odpowiedzialne za meningokokowe zapalenie opon mózgowych i
posocznicę żyją w dość dużych ilościach w jamie nosowo-gardłowej. Do
zakażenia dochodzi drogą kropelkową podczas kaszlu, kichania i przy
pocałunkach z zakażoną osobą. W zależności od grupy wiekowej na 10
badanych osób przypadać może 1 nosiciel bakterii. U niemowląt i małych
dzieci nosicielstwo bakterii występuje bardzo rzadko, ale wzrasta z wiekiem.
Najwyższy wskaźnik nosicielstwa występuje w grupie wiekowej od 15 do 19
roku życia, gdzie 25% badanych to nosiciele meningokoków. Zwykle nosiciele
bakterii uodparniają się na infekcję. Tylko u niewielkiej liczby nosicieli
wystąpi zapalenie opon mózgowych lub posocznica po okresie
inkubacyjnym wynoszącym od 2 do 3 dni. Nie do końca wiadomo dlaczego
niektóre osoby są bardziej podatne na chorobę meningokokową. Przyjęto
jednak, iż od czasu do czasu bakterie przezwyciężają układ odpornościowy
organizmu powodując zapalenie opon i meningokokową posocznicę.
Kto jest najbardziej narażony na ryzyko zachorowania?
Inwazyjna choroba meningokokowa może zaatakować w każdym wieku.
Najczęściej występuje jednak u niemowląt i małych dzieci a także w
mniejszym stopniu u nastolatków i osób dopiero wkraczających w wiek
dorosły. W krajach o umiarkowanym klimacie takich jak Irlandia choroba ma
charakter sezonowy przy czym jej nasilenie przypada na okres zimy i
wczesnej wiosny.
Czy inwazyjna choroba meningokokowa jest uleczalna?
Tak. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym szybciej można zacząć
leczenie antybiotykami i tym większe szanse na pełne wyzdrowienie.
Wczesna diagnoza ma kluczowe znaczenie, jeśli więc zachodzi podejrzenie
zapalenia opon mózgowych lub posocznicy należy bezzwłocznie
skontaktować się z lekarzem.
Czy dostępne są szczepienia przeciwko meningokokowemu zapaleniu
opon mózgowych?
W przypadku szczepionek przeciw meningokokom należy pamiętać, iż mamy
do czynienia z różnymi rodzajami bakterii Neisseria meningitidis, które
dzielimy na grupy A, B, C, W135 i Y przy czym grupy B i C występują w
Irlandii najczęściej.
Grupa C: W Irlandii skoniugowaną szczepionkę przeciwko meningokokom z
grupy C (MenC) wprowadzono do programu szczepień ochronnych niemowląt
w 2, 4 i 6 miesiącu życia w październiku 2000 roku. Ruszył też program
„nadrabiania” szczepień dla osób do 22 roku życia włącznie. Trzy szczepionki
typu MenC (Meningitec, Menjugate, Neisvac-C) posiadają licencję na ich
stosowanie w Irlandii. Wykazano, iż szczepionka MenC jest bezpieczna i
skuteczna, wywołuje odpowiedź układu odpornościowego niemowląt i
zapewnia długotrwałą odporność poszczepienną przed chorobą wywoływaną
przez meningokoki z tej grupy. Przed wprowadzeniem szczepionki,
meningokoki z grupy C odpowiedzialne były każdego roku za 30-40%
przypadków choroby meningokokowej. Odkąd stosuje się szczepionkę, liczba
ta spadła ze 139 przypadków zachorowań w 2000 roku do zaledwie 5 w 2004
i 2005 i 4 w 2006, co oznacza 96-procentowy spadek w liczbie zachorowań.
Obecnie meningokoki z grupy C odpowiadają rokrocznie tylko za 5%
przypadków wystąpienia choroby meningokokowej.
Szczepionkę MenC podaje się całej rodzinie chorego i osobom pozostającym
z nim w bliskim kontakcie. Jest ona również stosowana w przypadku
wybuchów epidemii choroby meningokokowej z grupy C w szkołach lub
jednostkach wojskowych.
Uwaga: Szczepionka MenC uodparnia organizm tylko przeciwko
meningokokom z grupy C. Nie chroni zaś przed odmianami choroby
mengingokokowej wywoływanej przez bakterie z grupy A, B, W135 i Y.
Group B: Obecnie nie dysponujemy jeszcze szczepionkami przeciw
meningokokom z grupy B, które na dzień dzisiejszy odpowiadają co roku za
80-85% przypadków meningokokowego zapalenia opon i posocznicy.
Niezwykle ważne jest zatem, by rodzice oraz lekarze zachowywali
bezwzględną czujność i natychmiast reagowali na pierwsze oznaki i
symptomy choroby meningokokowej.
Choroba meningokokowa w podróży
Grupa A i C: Dostępna jest połączona szczepionka polisacharydowa
przeciwko bakteriom z grupy A i C (Mengivac A+C). Szczepionka zalecana
jest osobom podróżującym do krajów, gdzie występują wybuchy epidemii
zakażeń meningokokami z grupy A i C (np. do krajów Afryki i Bliskiego
Wschodu). Układ odpornościowy reaguje tylko na te dwie grupy. Szczepionka
nie uodparnia zatem przeciw bakteriom z grupy B. Ponadto zaobserwowano
słabszą niż u dorosłych reakcję immunologiczną u dzieci. Ochrona
poszczepienna trwa około 5 lat, ale należy zaznaczyć, iż w organizmie
dziecka poziom przeciwciał spada szybciej i bardzo rzadko utrzymuje się
dłużej niż dwa lata. Osobie, która przeszła szczepienia polisacharydową
szczepionką A/C, można podać skoniugowaną szczepionkę MenC po upływie
określonej ilości czasu.
Czterowalentna szczepionka przeciw meningokokom: Dostępna jest
czterowalentna polisacharydowa szczepionka zapewniająca ochronę
przeciwko meningokokom z grupy A, C, W135 oraz Y. Szczepienia tego typu
są obowiązkowe w przypadku podróży do Arabii Saudyjskiej podczas
pielgrzymki Hadżdż do Mekki. Więcej informacji na ten temat można znaleźć
na stronie HPSC w części poświęconej szczepieniom (ang. Vaccination
section) w części zatytułowanej Guidance.
(Część dotycząca szczepionkom meningokokowym została przygotowana z
uwzględnieniem materiału sporządzonego przez Krajowy Komitet ds.
Immunizacji, Royal College of Physicians of Ireland, pt. "Immunisation
Guidelines for Ireland 2002")
Jakie inne bakterie są przyczyną zapalenia opon mózgowych?
Oprócz meningokokowego zapalenia opon mózgowych (wywoływanego przez
Neisseria meningitidis) drugą najczęstszą bakteryjną odmianą zapalenia opon
jest pneumokokowe zapalenie opon mózgowych(wywoływane przez
Streptococcus pneumoniae). Zakażenie typu Hib (wywoływane przez
Haemophilus influenzae typ b) było w przeszłości główną przyczyną zapalenia
opon u niemowląt. Po wprowadzeniu szczepionki Hib w ramach Programu
Szczepień Ochronnych Dzieci w 1992, zagrożenie chorobą zostało niemal
całkowicie wyeliminowane.
Gruźlicze zapalenie opon mózgowych (TB) to bardzo rzadka odmiana
zapalenia opon. Według raportu HPSC z 2005 dotyczącego epidemiologii
gruźlicy (Report on the Epidemiology of Tuberculosis in Ireland 2005) w
Irlandii odnotowano 6 przypadków gruźliczego zapalenia opon w 2002 roku, 8
w 2003, 6 w 2004 oraz 9 w 2005.
Noworodki wykazują także podatność na pewne typy bakteryjnego zapalenia
opon wywoływanego między innymi przez bakterie zwane Escherichia coli,
Listeria monocytogenes oraz streptokoki z grupy B.
Bakteryjne zapalenie opon mózgowych leczy się za pomocą antybiotyków.
Ile przypadków bakteryjnego zapalenia opon mózgowych odnotowuje
się w Irlandii?
Wykres na Rysunku 6 przedstawia całkowitą liczbę przypadków tej choroby
odnotowanych w Irlandii od roku 1985 z uwzględnieniem przypadków
śmiertelnych. Od momentu wprowadzenia szczepionki MenC w październiku
2000 roku zaobserwowano gwałtowny spadek liczby zachorowań na
bakteryjne zapalenie opon mózgowych.
Rysunek 6. Całkowita liczba przypadków bakteryjnego zapalenia opon mózgowych
z uwzględnieniem przypadków śmiertelnych w latach 1985-2006
Number – Liczba
Year – Rok
Cases – Przypadki zachorowań
Deaths – Przypadki śmiertelne
Ostatnia aktualizacja: 15 styczeń 2008