ministerstwo gospodarki
advertisement
Ministerstwo Rozwoju Departament Strategii Rozwoju BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W POLSCE W 2014 ROKU Synteza Zdolność gospodarki do przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) stanowi ważną miarę jej atrakcyjności inwestycyjnej i świadczy o jej umiędzynarodowieniu. Atrakcyjność inwestycyjna jest odzwierciedleniem stabilności gospodarczej i politycznej, dostępności pożądanych zasobów w gospodarce, składających się na klimat inwestycyjny. Polska, dzięki liberalizacji przepływów kapitału, od ponad ćwierć wieku jest aktywnym uczestnikiem rynku kapitałowego. Istotny impuls dla zwiększenia napływu kapitału w postaci BIZ stanowiło przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Akcesja wzmocniła wiarygodność i atrakcyjność Polski jako miejsca lokalizacji inwestycji. Wynikało to z gwarancji stabilności, przewidywalności i bezpieczeństwa dla inwestorów zagranicznych, co pozwoliło im na planowanie swoich działań w dłuższym horyzoncie czasowym, przy mniejszym ryzyku. W perspektywie ponad dwóch dekad, można stwierdzić, że zagraniczny kapitał w formie BIZ był ważnym czynnikiem wspierającym wzrost gospodarczy i przemiany strukturalne w polskiej gospodarce, których głównym efektem był wzrost produktywności, wspierany dyfuzją technologii oraz zwiększonym potencjałem innowacyjnym. W dalszym ciągu Polska jest otwarta na napływ nowych inwestycji zagranicznych, bowiem BIZ niesie za sobą pozytywne aspekty, tj. nowe miejsca pracy, transfer nowych technologii, poprawę konkurencyjności. Nie należy jednak zapominać, że napływ BIZ wiąże się także z pewnymi niepożądanymi efektami: ograniczeniem rozwoju lokalnych podmiotów, transferem zysków za granicę czy też unikaniem płacenia podatków w miejscu lokalizacji inwestycji. Czynniki te sprawiają, iż konieczne jest aby każde ewentualne udzielenie wsparcia BIZ na terenie Polski poprzedzone było wnikliwą analizą tego, jakie potencjalnie efekty w dłuższej perspektywie czasu mogą takie inwestycje przynieść dla gospodarki Polski . Konieczna jest również szczególna dbałość administracji rządowej o to, by wspierając inwestorów zagranicznych w podejmowaniu działalności gospodarczej w kraju mieć na uwadze również zmieniającą się sytuację gospodarczą Polski oraz bezpieczeństwo i rozwój rodzimych przedsiębiorców. Z tego względu, Ministerstwo Rozwoju stawia na selektywne podejście do wsparcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ukierunkowując je na obszary o najwyższej wartości dodanej dla polskiej gospodarki, przyczyniając się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności Polski. 1 Zgodnie z danymi Narodowego Banku Polskiego wartość BIZ w Polsce w 2014 roku wyniosła 8.994 mln EUR, co w porównaniu z wynikiem z 2013 roku było ponad czterokrotnie lepszym rezultatem. Transakcje BIZ w 2014 roku na świecie przebiegały w warunkach zawirowań gospodarczych i geopolitycznych. Stabilność Polski w wielu aspektach sprzyjała kształtowaniu dobrego klimatu inwestycyjnego w Polsce, co zaowocowało wieloma projektami w naszym kraju. Kilka z nich – zwłaszcza w sektorze bankowym i IT odznaczało się dużą wartością. 1 Na podstawie danych zawartych w raporcie rocznym. Wszelkie dane w niniejszym raporcie prezentowane są w walucie EUR, co wiązało się z zastosowaniem przeliczeń kursowych. Dla danych o transakcjach wartości przeliczano po kursie średniorocznym, zaś dla zobowiązań po kursie z 31 grudnia danego roku. W 2014 roku w mniejszym stopniu na wartość napływu BIZ do Polski niż w latach poprzedzających wpływały transakcje podmiotów specjalnego przeznaczenia (odpływ w wysokości ok. 0,5 mld EUR). Do połowy lat 2000. znaczący udział w strukturze napływu BIZ miały inwestycje w kapitał własny, co było wynikiem znacznej liczby dużych prywatyzacji. W kolejnych latach ważną kategorię w napływie BIZ do Polski stanowiły reinwestowane zyski. W 2014 roku przypadało na nie ponad 2/3 łącznej wartości transakcji dokonywanych w ramach BIZ w Polsce. Utrzymujący się na wysokim poziomie udział tej kategorii w strukturze BIZ w Polsce świadczy o tym, że inwestorzy zagraniczni postrzegają Polskę jako właściwe miejsce do rozwoju. Potwierdzeniem tego są wysokie oceny osiągane przez Polskę w rankingach i zestawieniach (zarówno regionalnych, jak i globalnych) dotyczących atrakcyjności inwestycyjnej. W 2014 roku najwięcej kapitału pochodziło z państw Unii Europejskiej (9.721mln EUR). Największymi inwestorami w Polsce były firmy z: Luksemburga (3.814 mln EUR), Niderlandów (3.461mln EUR), Francji (1.181 mln EUR) i Belgii (1.137 mln EUR). Najwięcej środków z tytułu BIZ napłynęło przede wszystkim do sektora usług (5.531 mln EUR), z czego 1.686 mln EUR do informacji i telekomunikacji oraz 1.635 mln EUR do działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej. Do przetwórstwa przemysłowego napłynęło w sumie 2,712 mln EUR. Najbardziej atrakcyjna dla zagranicznego kapitału okazała się produkcja pojazdów samochodowych, przyczep, naczep i pozostałego sprzętu transportowego. Z ogólnej kwoty 171.674 mln EUR, jaką zainwestowano w Polsce do końca 2014 roku, najwięcej kapitału pochodziło z krajów Unii Europejskiej – 91,5%. Najwyższe zobowiązania występują w stosunku do inwestorów pochodzących z: Niderlandów (29,6 mld EUR), Niemiec (28,0 mld EUR), Luksemburga (20,4 mld EUR) i Francji (19,9 mld EUR). Do końca 2014 roku najwięcej środków finansowych zagraniczne firmy zainwestowały w usługach (100,4 mld EUR) - w tym działalności finansowej i ubezpieczeniowej (39,7 mld EUR); handlu hurtowym i detalicznym; w naprawie pojazdów (23,1 mld EUR), a także w działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości (11,6 mld EUR). Inwestycje w szeroko rozumiane usługi charakteryzuje bardziej dynamiczny przyrost wartości skumulowanej niż ma to miejsce w przypadku pozostałych sektorów. Liczba centrów usługowych w Polsce wzrasta z roku na rok. W 2014 roku było ich w naszym kraju ponad 400, zaś w 2015 liczba ta zwiększyła się do 532, a zatrudnienie w nich kształtowało się na poziomie 150 tys. osób. Polska jest jednocześnie liderem w Europie pod względem świadczenia usług biznesowych dla globalnych przedsiębiorstw. W perspektywie kilku najbliższych lat można się spodziewać dalszego wzrostu inwestycji w sektorze usług. Wstępne dane bilansu płatniczego pozwalają sądzić, że wartość dokonywanych w Polsce BIZ w 2015 r. była niższa niż w 2014 r., na co wskazuje ponad dwukrotnie niższa wartość w pozycji „inwestycje bezpośrednie –pasywa” (5,6 mld EUR w 2015 r. wobec 12,8 mld EUR w 2014 r.)2. Przyjmując, że wartość transakcji z tytułu BIZ w Polsce w relacji do wartości odnotowanej w pozycji „inwestycje bezpośrednie -pasywa” w ostatnich latach stanowiła ok. 85-86%, napływ BIZ do Polski w 2015 r. wyniósł ok. 5 mld EUR. Skumulowana wartość BIZ, przy założeniu że stanowi ona ok. 83-84% wartości odnotowanej w pozycji „inwestycje bezpośrednie - pasywa” w danych dot. międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, utrzymała się na poziomie zbliżonym do roku 2014. Napływ BIZ w dalszym ciągu będzie uzależniony od nastrojów inwestorów oraz od uwarunkowań zewnętrznych (zwłaszcza sytuacji gospodarczej w krajach UE – w tym strefy euro - będących największymi inwestorami w Polsce) oraz skali i wartości jednostkowych transakcji. Na napływ 2 Dokładna wartość BIZ nie jest możliwa do ustalenia na podstawie danych bilansu płatniczego, co wynika ze zmian metodologicznych omówionych w punkcie 3. 2 kapitału do Polski również oddziałuje kształtowanie się klimatu inwestycyjnego w gospodarkach regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Najważniejszą jednak determinantą pozostaje klimat inwestycyjny w Polsce (stabilność gospodarcza i polityczna, stopniowa poprawa infrastruktury, dostępność wykwalifikowanej siły roboczej, surowców, komponentów, gruntów inwestycyjnych oraz stopniowa poprawa innowacyjności polskiej gospodarki. Ministerstwo Rozwoju dąży do stwarzania warunków w polskiej gospodarce, które umożliwią przyciąganie inwestycji, sprzyjających wzrostowi wartości dodanej i dynamizujących rozwój polskich przedsiębiorstw. Takie inwestycje, będące ważnym nośnikiem technologii, umożliwiają rozwój gospodarki opartej w większym stopniu na wiedzy i innowacjach. 3 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie Według danych UNCTAD3, globalna wartość napływu kapitału lokowanego w formie inwestycji bezpośrednich w roku 2014 uległa obniżeniu w stosunku do roku 2013 i wyniosła ok. 940 mld EUR4. W ocenie tej instytucji globalny przepływ BIZ zwiększył się w 2015 r. o 36% w porównaniu z wynikiem odnotowanym rok wcześniej. Tym samym osiągnął poziom 1,5 bln EUR, tj. najwięcej od czasu kryzysu 2008-2009. Według ekspertów UNCTAD wynik ten był głównie efektem wyraźnego wzrostu napływu BIZ do gospodarek wysoko rozwiniętych. Tym samym, po kilku latach dominacji państw rozwijających się jako głównych odbiorców BIZ na świecie, miano lidera w tym zakresie odzyskały gospodarki rozwinięte. Napływ BIZ do państw rozwiniętych osiągnął wartość 843 mld EUR (o 89% więcej r/r), podczas gdy w przypadku państw rozwijających się było to 668 mld EUR (o 5% więcej r/r.). Gospodarki w transformacji odnotowały spadek napływu BIZ (aż o 54%), głównie za sprawą ograniczenia strumienia inwestycji w Rosji i Kazachstanie (odpowiednio o 92% i 66% r/r). Największym odbiorcą światowych BIZ w 2015 r. były Stany Zjednoczone, do których napłynęło 346 mld EUR. Kolejne miejsca przypadły: Hongkongowi (147 mld EUR) oraz Chinom (123 mld EUR). W pierwszej dziesiątce największych odbiorców BIZ znalazły się 3 gospodarki europejskie: Niderlandy (81 mld EUR), Wlk. Brytania (61 mld EUR) oraz Francja (40 mld EUR). Napływ BIZ do Unii Europejskiej zwiększył się o ponad dwie trzecie, do poziomu 384 mld EUR. Pozytywne tendencje, poza wspomnianymi wyżej państwami, odnotowano w Niemczech (11 mld EUR), które w 2014 r. doświadczyły odpływu kapitału z tytułu BIZ. Wzrost wartości światowych przepływów BIZ w 2015 r. był następstwem zwiększenia się wartości fuzji i przejęć do poziomu prawie 580 mld EUR (o 61% r/r), przy nieznacznym tylko przyroście wartości inwestycji typu greenfield (o 0,9% r/r). Aczkolwiek, projekty greenfield z udziałem 42% w dalszym ciągu dominują w światowej strukturze BIZ. W Unii Europejskiej fuzje i przejęcia wpisywały się w ogólnoświatowe trendy (wzrost o 67,6% r/r), podczas gdy znacznie szybciej niż w skali świata wzrastała wartość inwestycji typu greenfield (wzrost o 14,2% r/r). Perspektywy dotyczące kształtowania się przepływów BIZ w 2016 r. nie są zbyt optymistyczne. UNCTAD wskazuje na dość niepewną sytuację globalną, zmienność przepływów na rynkach finansowych, słaby zagregowany popyt oraz znaczne spowolnienie na rynkach rozwijających się. Wciąż wysokie ryzyko geopolityczne w wielu regionach rzutuje także na możliwości wzrostu przepływów kapitałowych. Jednakże poprawa sytuacji na rynkach rozwijających się może spowodować odbudowę zaufania inwestorów i skłaniać ich do podejmowania inwestycji. Czynnikiem wspierającym przepływy w formie BIZ może być również deprecjacja walut rynków wschodzących i wyprzedaż aktywów w celu restrukturyzacji zadłużenia w tym regionie. 3 Dane w tym rozdziale pochodzą z Global Investment Trends Monitor no. 22, 20 January 2016, w której dokonano rewizji danych opublikowanych w World Investment Report 2015. 4 Dane w tym rozdziale zostały przeliczone z USD na EUR wg kursu średniorocznego EUR/USD=1,3292 dla roku 2014 i EUR/USD=1,1097 dla roku 2015. 4 2. Uwarunkowania napływu BIZ do gospodarki UNCTAD wyróżnia trzy grupy czynników decydujących o napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych do danego kraju. Są to: polityka kraju w stosunku do BIZ, uwarunkowania ekonomiczne oraz uwarunkowania instytucjonalne i społeczne. Jednymi z najbardziej istotnych czynników, odgrywających ważną rolę w przyciąganiu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, są wielkość rynku oraz perspektywy wzrostu gospodarki. Zazwyczaj przyjmuje się, że jeśli kraj posiada duży rynek, bądź jest członkiem ugrupowania integracyjnego i należy do strefy wolnego handlu, jego atrakcyjność rośnie. Równie istotna jest stabilność gospodarcza i polityczna. Bardzo ważnymi czynnikami sprzyjającymi napływowi kapitału zagranicznego są także: stan infrastruktury, polityka rządu w stosunku do BIZ, oferowanie ulg oraz udogodnień w prowadzeniu działalności gospodarczej, dostosowanie przepisów do potrzeb inwestorów zagranicznych, tworzenie przez kraj goszczący klastrów, specjalnych stref ekonomicznych, zapewnienie zaplecza naukowego i wykwalifikowanej kadry. Istotny jest również stopień uregulowań dotyczących napływu inwestycji oraz brak restrykcji odnośnie do napływu obcego kapitału, czy tworzenia filii firm zagranicznych. Szereg wspomnianych wyżej czynników tworzy klimat inwestycyjny danego państwa. W odniesieniu do Polski, jednym z jej ważnych atutów jest stabilna sytuacja gospodarcza i polityczna. W ostatnich latach polska gospodarka odznaczała się wyjątkową, na tle pozostałych europejskich gospodarek, odpornością na zjawiska kryzysowe. Należy podkreślić, że Polska charakteryzuje się również stosunkowo wysokim poziomem rozwoju rynku finansowego, a Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest jedną z najszybciej rozwijających się giełd w Europie. Tabela 1 Uwarunkowania napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych Źródło: World Investment Report 1998: Trends and Determinants, UNCTAD, s. 91. Inwestorzy podkreślają, że istotne znaczenie ma dla nich położenie geograficzne Polski, zapewniające dostęp do rynku regionu; przynależność do Unii Europejskiej oraz wielkość rynku. Ważne znaczenie ma jakość i dostępność wykwalifikowanej kadry. W dalszym ciągu atutem są koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (stawka podatku CIT na poziomie 19%, podczas gdy średnia dla państw OECD w 2013 roku to 23,7%). Inwestorzy często korzystają też ze wsparcia finansowego w postaci grantów, jak również odnoszą korzyści wynikające z lokalizacji inwestycji na terenie jednej z 14 funkcjonujących w Polsce specjalnych stref ekonomicznych. 5 Wśród ograniczeń i trudności, jakie napotykają w Polsce zagraniczni inwestorzy, można wskazać słabszy w porównaniu z krajami Europy Zachodniej stan infrastruktury, zawiłość niektórych procedur czy wciąż wysokie koszty płacowe. Jakkolwiek, czynniki tradycyjne sprawiają, że Polska postrzegana jest jako kraj atrakcyjny dla zagranicznego kapitału, co znajduje odzwierciedlenie w rankingach opracowywanych przez międzynarodowe ośrodki, zarówno dotyczących atrakcyjności inwestycyjnej, wolności gospodarczej, jak i szeroko pojętej konkurencyjności. 3. Uwagi metodyczne Niniejsze opracowanie w dużej mierze bazuje na danych gromadzonych przez Narodowy Bank Polski. NBP pozyskuje dane bezpośrednio ze sprawozdań podmiotów gospodarczych, a następnie poddaje te dane weryfikacji i przetworzeniu. W roku 2014 w statystykach NBP nastąpiła pewna zmiana metodologiczna, odnosząca się bezpośrednio do sposobu prezentacji danych dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jej istota polega na uwzględnieniu transakcji, stanów należności i zobowiązań pomiędzy innymi podmiotami w grupie podmiotów powiązanych kapitałowo. Zmiany w statystykach podążają za zmianami w rzeczywistości gospodarczej. Ich celem jest lepsze odzwierciedlenie procesów zachodzących w gospodarkach, a także zwiększenie użyteczności statystyk. Dane dotyczące BIZ prezentowane były dotychczas zarówno w bilansie płatniczym, jak i w międzynarodowej pozycji inwestycyjnej w podziale na zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą. Coraz większa złożoność powiązań kapitałowych pomiędzy podmiotami w ramach grup kapitałowych sprawiała coraz większą trudność w ustaleniu źródła pochodzenia kapitału. W rezultacie, statystyki dotyczące BIZ zatracały swoją wartość poznawczą. W związku z tym, wypracowano nowy standard metodyczny, sprowadzający się do dwóch głównych założeń: 1. Niezmienne pozostaje, że transakcje zagranicznych inwestorów bezpośrednich w polskie podmioty są traktowane jako inwestycje bezpośrednie w Polsce, a transakcje polskich inwestorów bezpośrednich w podmioty zagraniczne są pokazywane jako polskie inwestycje bezpośrednie za granicą. 2. Zmienia się sposób prezentacji danych o transakcjach pomiędzy innymi podmiotami w grupie podmiotów powiązanych kapitałowo (pomiędzy tzw. spółkami siostrami). Dotychczas stosowano w takich przypadkach podejście bilansowe (aktywa/pasywa). Oznaczało to, że wszystkie aktywa polskich podmiotów odnoszące się do podmiotów „inny w grupie” (nierezydentów) były prezentowane jako polskie inwestycje bezpośrednie w innym kraju, a pasywa tych podmiotów związane z nierezydentami - jako zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce. Zgodnie z nowymi wymaganiami, kierunek inwestycji bezpośrednich pomiędzy dwoma podmiotami „innymi w grupie” określa rezydencja podmiotu dominującego w grupie kapitałowej, do której przynależą obydwa podmioty. W rezultacie, inwestycje pomiędzy dwoma podmiotami „inny w grupie”, z których jeden jest polskim rezydentem, a drugi nierezydentem, są rejestrowane jako polskie inwestycje bezpośrednie za granicą, jeśli podmiot dominujący jest polskim rezydentem i jako zagraniczne inwestycje w Polsce, jeśli podmiot dominujący jest rezydentem za granicą. Nowy sposób prezentacji danych wymusił korekty w odniesieniu do wartości dotychczas prezentowanych statystyk dotyczących BIZ. Szczególnie uwidoczniło się to w przypadku danych dotyczących polskich inwestycji zagranicznych, co wynika z faktu, że rzadko są one podmiotami dominującymi w grupie kapitałowej. 6 4. Napływ BIZ do Polski Zagraniczni inwestorzy zaczęli dostrzegać Polskę jako rynek inwestycyjny dopiero po kilku latach od rozpoczęcia transformacji systemowej. W 1994 roku wartość inwestycji dokonanych przez zagraniczne firmy wyniosła ok. 1,6 mld EUR5. Do roku 2000, kiedy to wartość BIZ w Polsce przekroczyła po raz pierwszy 10 mld EUR, zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce odznaczały się silnym trendem wzrostowym. W latach 2001-2003 napływ BIZ do Polski uległ załamaniu, co było związane z pogorszeniem się koniunktury gospodarczej na świecie w wyniku kryzysu finansowego tzw. dot.com. Odbudowa napływu BIZ nastąpiła już w roku 2004, do czego przyczyniła się akcesja Polski do Unii Europejskiej. Na rok 2007 przypadł napływ kapitału o szczególnie wysokiej, jak dotychczas rekordowej wartości – ponad 15,8 mld EUR. Warto dodać, że nawet w kryzysowym okresie 2008-2010, chociaż wartość napływu BIZ do Polski uległa obniżeniu, nie było ono tak znaczne, jak miało to miejsce w przypadku innych europejskich gospodarek. W tym czasie napływało do Polski w formie BIZ ok. 8-9 mld EUR rocznie, przy czym wartość napływu nieznacznie tylko zawyżał kapitał w tranzycie. Wykres 1 Napływ inwestycji zagranicznych do Polski w latach 2000-2014 (mln EUR) 25 000 20 000 transakcje podmiotów specjalnego przenaczenia z wyłączeniem transakcji podmiotów specjalnego przeznaczenia Ogólem 15 000 10 000 5 000 0 -5 000 -10 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. W roku 2011 odnotowano wzrost napływu kapitału z tytułu BIZ do Polski o ok. 18,5% wobec roku 2010. Pozytywne tendencje zostały zahamowane w 2012 roku, kiedy na wartość BIZ w Polsce wpłynęły zarówno transakcje związane z odpływem kapitału w tranzycie, jak i ograniczenie działalności inwestycyjnej przez inwestorów bezpośrednich w UE, co w dużej mierze spowodowane było niekorzystnymi perspektywami wzrostu gospodarczego w Europie. Rok 2013 okazał się być kontynuacją negatywnych trendów, których przyczyn należy upatrywać w likwidacji podmiotów specjalnego przeznaczenia i wycofaniu się przez nie z dokonywanych transakcji, sprzedaży udziałów kapitałowych w sektorze bankowym inwestorom portfelowym, a także ograniczeniu działalności przez niektóre holdingi finansowe i wycofywanie kapitału przez zagranicznych inwestorów6. 5 6 Na podstawie danych historycznych NBP, Bilans płatniczy wg Balance of Payment Manual 5. NBP, Polskie i zagraniczne inwestycje bezpośrednie w 2013 r., s. 9. 7 5. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2014 roku 5.1. Struktura kapitałowa W 2014 roku, według danych Narodowego Banku, napływ kapitału netto z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich wyniósł 8.994 mln EUR. Skumulowana wartość BIZ w Polsce na koniec 2014 roku przekroczyła tym samym 171 mld EUR. W mniejszym stopniu niż w latach poprzedzających, na decyzje inwestorów oddziaływała sytuacja zewnętrzna. Stabilizacja sytuacji w krajach Unii Europejskiej sprawiła, że inwestorzy ci ponownie kierowali kapitał do Polski, o czym świadczy fakt zdecydowanej dominacji kapitału z tych państw zarówno w strukturze napływu jak i zasobu BIZ. Warto podkreślić, że w 2014 roku po raz pierwszy Polska znalazła się w światowej czołówce państw, w których lokowane są inwestycje o największej wartości. W rankingu UNCTAD Top 20 Polska zajęła 20. miejsce. Napływ BIZ do Polski w roku 2014 był ponad 4-krotnie wyższy niż w roku 2013, co po części wyjaśnić można znacznie mniejszym udziałem transakcji podmiotów specjalnego przeznaczenia niż w latach 2012-2013. Wartość zakupów udziałów lub akcji przedsiębiorstw dokonywanych przez zagraniczne podmioty w Polsce wyniosła 1.652 mln EUR, wobec -5.842 mln EUR rok wcześniej. Spośród głównych kierunków geograficznych w 2014 roku, największą wartość inwestycji w akcje i udziały odnotowano w przypadku firm z Luksemburga, Niderlandów oraz Francji.7 W latach 2000-2001 inwestycje w kapitał własny spółek odpowiadały za ponad 90% wartości BIZ w Polsce. Począwszy od 2004 roku udział ten jednak systematycznie się zmniejszał (z wyjątkiem roku 2008), a w latach 2012-2013 wartość ta została dodatkowo zniekształcona, przez odpływ kapitału w tranzycie. W roku 2014 ponownie udziały kapitałowe stały się ważną pozycją w napływie BIZ do Polski. Wyższą wartość odnotowano jedynie w przypadku reinwestowanych zysków. Ramka 1. Zmiany w terminologii W raporcie obejmującym dane za rok 2014 NBP zaprzestał stosowania pojęcia kapitał w tranzycie w odniesieniu do transakcji z udziałem podmiotów specjalnego przeznaczenia, zastępując je sformułowaniem transakcje podmiotów specjalnego przeznaczenia. Transakcje te definiuje się jako zjawisko, które polega na odnotowywaniu napływu zagranicznych, które powiększają kapitał udziałowy podmiotów specjalnego przeznaczenia w okresie sprawozdawczym, a następnie przekazywaniu środków przez te podmioty do zagranicznych oddziałów lub spółek zależnych poza granicami danego kraju. Występowanie tego typu transakcji prowadzi do zawyżenia lub zaniżenia wartości zarówno zagranicznych inwestycji bezpośrednich napływających do kraju, jak i odpływających za granicę. Transakcje te nie mają wpływu na krajową produkcję i zatrudnienie. Podmioty specjalnego przeznaczenia to podmioty prowadzące działalność finansową na rzecz innych firm z grupy kapitałowej. Na ogół nie zatrudniają pracowników, ani nie prowadzą żadnej działalności na terenie kraju, w którym się znajdują. Najczęściej pełnią funkcje holdingów i pozyskują kapitał w imieniu i na rzecz innych podmiotów z grupy kapitałowej. Wykorzystywane są do transferowania kapitału pomiędzy podmiotami w ramach grupy kapitałowej oraz wykonywania innych operacji finansowych na rzecz pozostałych przedsiębiorstw w grupie kapitałowej. W latach 2004-2011 transakcje podmiotów specjalnego przeznaczenia wpływały na zawyżenie wartości BIZ w Polsce. Od 2012 roku obserwuje się odwrócenie tego trendu. W roku 2014 wartość transakcji podmiotów specjalnego przeznaczenia zmniejszyła się (z -4,1 mld EUR do poniżej -0,5 mld EUR). 7 W całym opracowaniu za „główne kierunki geograficzne” uznaje się państwa, z których w danym roku napłynął kapitał o wartości przekraczającej 200 mln EUR. 8 Wartość reinwestowanych zysków wyniosła w 2014 roku 6.039 mln EUR, wobec 3.510 mln EUR w roku 2013. Najwyższe reinwestowane zyski odnotowano w przypadku przedsiębiorstw z: Niemiec (1.467 mln EUR), Niderlandów (1.367 mln EUR) i Francji (598 mln EUR). Z kolei, największe straty, poniosły zagraniczne przedsiębiorstwa z Cypru, w przypadku których przekroczyły one 160 mln EUR. Wykres 2 Struktura napływu kapitału z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w latach 2000-2014 (mln EUR) 20 000 15 000 10 000 5 000 0 -5 000 Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem -10 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. W okresie przedakcesyjnym (lata 2000-2003) kategoria reinwestowanych zysków obniżała wartość napływów BIZ do Polski. Wynikało to z jednej strony z początkowo niskiej stopy zwrotu z kapitału, z drugiej natomiast ze skłonności inwestorów do transferowania wypracowanego zysku do kraju macierzystego. W związku ze znacznym udziałem kapitału zagranicznego w prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw, struktura napływu BIZ do Polski zdominowana została wówczas przez zakup udziałów. W okresie poakcesyjnym odnotowano znaczy wzrost wartości reinwestowanych zysków, co po części wynikało z wyhamowania procesów prywatyzacyjnych. Reinwestowane zyski zaczęły stanowić ważny element w strukturze napływu BIZ do naszego kraju, i tylko raz, w roku 2008, ich wartość była ujemna (-654 mln EUR). Wzrost wartości reinwestowanych zysków w strukturze kapitałowej BIZ jest dowodem osiągnięcia przez polską gospodarkę pewnego stopnia dojrzałości, co sprzyja podejmowaniu w naszym kraju kolejnych projektów inwestycyjnych przez firmy już obecne na polskim rynku. Z drugiej strony zjawisko reinwestowania zysków jest przejawem coraz większego zaufania ze strony inwestorów. Lokując wypracowany już kapitał ponownie w Polsce dają oni dowód na to, że wybrany model inwestowania sprawdził się, a co więcej daje możliwości dalszego generowania zysków. Stała poprawa warunków otoczenia gospodarczego w Polsce sprzyja napływowi inwestycji. Polska stwarza korzystne warunki do reinwestycji dla firm zagranicznych. Inwestorzy cenią sobie szybsze 9 procedury, niższe koszty, wyeliminowanie ryzyka związanego z wchodzeniem na nowy rynek oraz możliwość wykorzystania już istniejącej sieci współpracy. Pozytywne zmiany w zakresie warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce odzwierciedla chociażby awans Polski w rankingu Doing Business (z 56.w edycji DB 2006 na 25. miejsce w edycji DB 2016). Obniżeniu uległa natomiast wartość inwestycji w instrumenty dłużne z 4.031 mln EUR w 2013 roku, do 1.304 mln EUR w 2014 roku. Ta kategoria dominuje jednak wciąż w inwestycjach podmiotów z Luksemburga, Belgii i Irlandii. Jak wynika z danych zawartych w publikacji World Investment Report 2015, wartość ogłoszonych projektów (greenfield) w Polsce w 2014 roku wyniosła ok. 6 mld EUR (7,5 mld USD), co plasowało Polskę pod względem wartości nowych projektów na czwartym miejscu w Europie – po Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Niemczech. Jednocześnie, Polska pozostaje niekwestionowanym liderem w regionie Europy Środkowo-Wschodniej pod względem skumulowanej wartości BIZ. W ankiecie UNCTAD z 2014 roku, Polska znalazła się na 4. miejscu w Europie oraz na 1. miejscu w regionie EŚW na liście najbardziej atrakcyjnych do inwestowania w skali globalnej krajów w latach 2014-2016. Atrakcyjności inwestycyjnej dowodzi również ranking firmy doradczej EY, którego wyniki są dla Polski, kolejny rok z rzędu zdecydowanie pozytywne. W najnowszej edycji raportu (z 2015 r.) Polska została uznana za najatrakcyjniejszy kierunek inwestycji w tej części Europy. Takie zdanie wyraziło 38% proc. ankietowanych, o 7 pkt. proc. więcej niż w edycji 2014. Polska zajęła 1. miejsce w Europie ŚrodkowoWschodniej pod względem liczby projektów BIZ: 132 inwestycje w roku 2014 w porównaniu do 107 w roku 2013 (wzrost o 23%). Polska zajęła 2. miejsce w regionie Europie Środkowo-Wschodniej i 3. w Europie pod względem liczby miejsc pracy stworzonych dzięki BIZ w roku 2014 (15.485 wobec 13.862 w 2013, wzrost o 12%). 5.2. Struktura geograficzna Od wielu lat głównymi inwestorami w Polsce są podmioty z państw członkowskich Unii Europejskiej, a struktura geograficzna nie ulega poważniejszym zmianom. W 2014 roku inwestycje o największej wartości napłynęły z państw Europy: Luksemburga (3,8 mld EUR), Niderlandów (3,5 mld EUR), Francji (1,2 mld EUR), Belgii (1,1 mld EUR) oraz Cypru (750 mln EUR). W porównaniu z rokiem 2013 r. relatywnie mniej kapitału napłynęło z Niemiec (632 mln EUR wobec 2.020 mln EUR). W przypadku Wielkiej Brytanii, będącej głównym źródłem napływu kapitału w 2013 roku, odnotowano odpływ inwestycji (-678 mln EUR ). Inwestorzy z pozostałych obszarów świata byli w 2014 roku mniej aktywni. Podmioty z obu Ameryk wycofały z Polski środki o łącznej wartości 532,6 mln EUR, z czego aż 610 mln EUR przypadło na Stany Zjednoczone (głównie odpowiadał za to odpływ z tytułu pozostałego kapitału). Wyraźnie lepiej w tym zestawieniu wypadły państwa Azji (111,8 mln EUR), przy znacznych dezinwestycjach Japonii (-72,5 mln EUR). Relatywnie duży napływ kapitału odnotowano w przypadku Chin, (69 mln EUR), Hongkongu (21,4 mln EUR) oraz Korei Południowej (21,3 mln EUR). Znacznej wartości środki napłynęły z Izraela (48,2 mln EUR) oraz Kuwejtu (37 mln EUR). Wycofanie środków wystąpiło podobnie jak w 2014, choć na znacznie mniejszą skalę, w przypadku państw afrykańskich (-11,4 mln EUR). Za ujemną wartość odpowiadał w zasadzie jeden kraj: Niger (-26,2 mln EUR). 10 Tabela 2 Zestawienie kierunków napływu BIZ do Polski w latach 2009-2014 LP 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1. Niemcy Jersey Luksemburg Niemcy Wlk. Brytania Luksemburg 2. Francja Niemcy Hiszpania Francja Niemcy Niderlandy 3. Luksemburg Luksemburg Niemcy Wielka Brytania Szwajcaria Francja 4. USA Cypr Szwecja Austria Austria Belgia 5. Szwecja Szwecja Francja Cypr Niderlandy Cypr 6. Austria Francja Cypr Szwajcaria Irlandia Niemcy 7. Niderlandy Włochy Grecja Hiszpania Norwegia Hiszpania 8. Włochy Hiszpania Belgia Belgia USA Irlandia 9. Hiszpania Wielka Brytania Wielka Brytania Włochy Francja Włochy 10. Dania Irlandia Curacao Irlandia Hiszpania Malta Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP; dane za lata 2009-2012 mogą być nie w pełni porównywalne z danymi za lata 2013-2014. W przypadku krajów zajmujących czołowe pozycje na polskim rynku, poza Stanami Zjednoczonymi, wspólnym mianownikiem jest ich geograficzne położenie w bezpośrednim sąsiedztwie naszego kraju. Ponadto rozwijanie działalności inwestycyjnej w krajach regionu pozwala skorzystać z takich przewag konkurencyjnych jak: podobieństwo rynków i gustów konsumenta do sytuacji na rynku rodzimym, wykorzystanie istniejących już powiązań biznesowych, lepsza znajomość otoczenia instytucjonalnego i powiązań nieformalnych, łatwiejsza komunikacja biznesowa. Aczkolwiek, Stany Zjednoczone są ważnym źródłem kapitału zagranicznego w Polsce. Firmy z USA już od początku transformacji aktywnie inwestowały na polskim rynku. Nasz kraj jest największym odbiorcą amerykańskich inwestycji bezpośrednich w Europie Środkowo-Wschodniej. W wielu obszarach polskiego rynku, jak bankowość, przemysł komputerowy, czy przemysł spożywczy funkcjonują znane na całym świecie amerykańskie firmy. Warto zauważyć, że jeśli za kryterium przyjmiemy kraj siedziby bezpośredniego inwestora, to wartość napływu BIZ ze Stanów Zjednoczonych byłaby ponad dwukrotnie wyższa (ok. 16,8 mld EUR). W zestawieniu w oparciu o takie kryterium pozwoliłoby to uplasować się USA na wysokim drugim miejscu, ustępując jedynie Niemcom. 6. Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce na koniec 2014 roku wyniósł 171,7 mld EUR i był o 1,9% wyższy wobec stanu na koniec 2013 roku. Stan zobowiązań na koniec 2014 roku z tytułu kapitałów własnych oraz reinwestowanych zysków wobec inwestorów zagranicznych wyniósł 132.948 mln EUR, co stanowiło 77,4% całości zobowiązań. Inwestycje w instrumenty dłużne osiągnęły wartość 38.727 mln EUR (22,6% ogólnej kwoty zobowiązań). Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne, według stanu na koniec 2014 roku, zobowiązania o największej wartości przypadały na państwa UE-27 (91,5% ogółu zobowiązań z tego tytułu, tj. 157.105 mln EUR), w tym na państwa strefy euro (UE-17) 142.448 mln EUR (82,9% ogółu zobowiązań). 11 Wykres 3 Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce według składników w latach 2000-2014 (mln EUR) 200 000 180 000 Instrumenty dłużne Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem 160 000 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie DSR MR na postawie danych NBP. W podziale uwzględniającym poszczególne państwa najwięcej zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji przypadało na: Niderlandy 29.601 mln EUR, 17,2%, Niemcy 27.979 mln EUR, 16,3%, Luksemburg 20.368 mln EUR, 11,9%, Francję 19.943 mln EUR, 11,6%, Hiszpanię 10.825 mln EUR, 6,3%, Włochy 9.265 mln EUR, 5,4%, Cypr 7.027 mln EUR, 4,1%, Austrię 6.362 mln EUR, 3,7%, USA 6.242 mln EUR, 3,6%, Wielką Brytanię 5.873 mln EUR, 3,4%. Spośród pozostałych grup krajów zobowiązania o łącznej wartości powyżej 1 mld EUR przypadały na: państwa obu Ameryk 6.662 mln EUR, państwa Azji 2.386 mln EUR, w tym na: - Japonię 870 mln EUR, - Rep. Korei 751 mln EUR, - Hongkong 217 mln EUR. Na czoło rankingu największych inwestorów w Polsce ponownie, po okresie przerwy w 2014 roku powróciły Niderlandy. Na koniec 2014 roku, skumulowana wartość niderlandzkich inwestycji w Polsce wyniosła 29,6 mld EUR. W 2014 roku odnotowano napływ netto kapitału z Niderlandów do Polski o wartości 3.461 mln EUR. Pod względem liczby działających podmiotów, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 roku funkcjonowało w Polsce 2.575 podmiotów z udziałem niderlandzkiego kapitału. 12 Ponad połowę z tych przedsiębiorstw, tj. 1.522, stanowiły podmioty zatrudniające do 9 osób. Wartość zagranicznych inwestycji firm z udziałem niderlandzkiego kapitału wyniosła 36 mld PLN, co stanowiło 18,4% kapitału zagranicznego ogółem. Spośród wymienionych podmiotów 560 zaklasyfikowano jako „duże”, tj. takie, w których udział kapitału zagranicznego przekraczał 1 mln USD. W podziale na sekcje PKD, niderlandzkie inwestycje lokowane były głównie w przetwórstwie przemysłowym (41%), w handlu i naprawach pojazdów samochodowych (22% ogółu kapitału niderlandzkiego) oraz obsłudze rynku nieruchomości (9%). Ponad połowa holenderskiego kapitału (57%) skoncentrowana jest w województwie mazowieckim. Na liście Największych Inwestorów Zagranicznych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych w 2014 roku znalazło się 158 firm z Niderlandów. Działają one w wielu sektorach: bankowości i doradztwie (ING Group, KPMG International Investments B.V.), przemyśle rozrywkowym (Cinema City International N.V.), budownictwie (CBR Baltic B.V.), przemyśle stoczniowym (Damen Shipyards Group), sektorze spożywczym i tytoniowym (Unilever B.V., Heineken International B.V., Harbin B.V., Philip Morris Holland B.V.), przemyśle paliwowym (Shell Industries B.V., Neste Oil) i mediach (UPC). Drugim największym inwestorem zagranicznym w Polsce są Niemcy. Napływ kapitału z Niemiec do Polski w 2014 roku wyniósł 632 mln EUR i był szóstym największym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce. Szacuje się, że łączna wartość kapitału zainwestowanego przez firmy niemieckie w Polsce wyniosła na koniec 2014 roku 28 mld EUR, a ich udział w ogólnej wartości BIZ zainwestowanych w Polsce wyniósł 16,3%. Struktura niemieckich inwestycji jest bardzo zróżnicowana, obejmują one bowiem bardzo szerokie spektrum sektorów (finansowy, produkcyjny, usługowy). Obok fabryk, najbardziej pożądanej formy inwestycji, rozwijają się prężnie również sieci sklepów (spożywczych, odzieżowych, obuwniczych, z galanterią skórzaną czy meblami). Pod względem liczby działających podmiotów, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 r. w Polsce funkcjonowało 6.041 podmiotów z udziałem kapitału niemieckiego. Zainwestowany przez nie kapitał wyniósł ponad 30,7 mld PLN, czyli ok. 15,7% kapitału zagranicznego ogółem. Większość przedsiębiorstw, tj. 3.568, stanowiły podmioty zatrudniające do 9 osób. Spośród wymienionych podmiotów 719 zaklasyfikowano jako „duże”, tj. takie, w których udział kapitału zagranicznego przekraczał 1 mln USD. W podziale na sekcje PKD, niemieckie inwestycje w Polsce realizowane są przede wszystkim w przetwórstwie przemysłowym (35,8% ogólnej wartości) oraz w handlu, naprawie pojazdów samochodowych (26,2%). Ponad jedna trzecia niemieckiego kapitału inwestowana jest w województwie mazowieckim. Na liście Największych Inwestorów Zagranicznych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych w 2014 roku znalazło się aż 486 firm niemieckich. Działają one w różnych branżach. Do największych niemieckich firm w Polsce można zaliczyć takie przedsiębiorstwa jak: Bayer, Benckiser, BMW, MAN, Volkswagen, Metro Group, Deutsche Bank, Hochland, Zott, Lorenz Bahlsen Snack-World GmbH&Co, Tchibo, RWE, ThyssenKrupp oraz Siemens, Commerzbank AG. Na początku maja 2014 r. Volkswagen rozpoczął wytwarzanie nowoczesnego silnika wysokoprężnego na nowej linii produkcyjnej w fabryce w Polkowicach. Ponadto, w listopadzie 2014 r. w Białężycach k. Wrześni wmurowano kamień węgielny pod budowę nowej fabryki Volkswagena. Budowa fabryki zakończy się w drugiej połowie 2016 r. Koncern utworzy tam ok. 3 tys. miejsc pracy. VW Poznań 13 szacuje, że w 2018 r. w zakładach pod Wrześnią i w Poznaniu będzie powstawać 280 tys. samochodów rocznie. W lipcu 2014 r. BASF uruchomił w Środzie Śląskiej swój największy w Europie zakład produkcji katalizatorów samochodowych. Inwestycja, której wartość sięga 150 mln euro podwoi moce produkcyjne w regionie i stworzy 400 miejsc pracy. Niemieckie firmy coraz częściej angażują się w Polsce w działalność wymagającą specjalistycznej wiedzy, inwestując w procesy zaawansowane technologicznie. Otwierają również na terenie Polski centra usługowe i prowadzą działalność naukowo-badawczą. Niemieckie przedsiębiorstwa wysoko oceniają atrakcyjność inwestycyjną Polski. Świadczą o tym wyniki ankiety koniunkturalnej, przeprowadzonej w 2015 r. przez Polsko-Niemiecką Izbę Przemysłowo-Handlową (AHK Polska). Aż 96% ankietowanych firm potwierdza, że ponownie wybrałyby Polskę na kraj lokalizacji inwestycji, gdyby podejmowały one aktualnie taką decyzję. Taka opinia o inwestowaniu w Polsce jest niezmienna od 2011. Trzecim inwestorem, pod względem skumulowanej wartości BIZ ulokowanych w Polsce, jest Luksemburg. Według danych NBP, wartość kapitału zainwestowanego przez firmy luksemburskie w Polsce wyniosła na koniec 2014 roku 20,4 mld EUR, co stanowiło ok. 12% łącznej wartości kapitału zainwestowanego w Polsce. W samym 2014 roku odnotowano napływ kapitału z tego kraju o wartości 3,8 mld EUR. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 roku funkcjonowało w Polsce 1211 spółek z udziałem luksemburskiego kapitału, z czego większość (tj. 840) zatrudniała do 9 osób. Wartość zagranicznych inwestycji tych firm, liczona wg metodologii GUS, wyniosła ok. 25,7 mld PLN, co stanowiło 13% kapitału zagranicznego ogółem. W tym okresie na polskim rynku obecnych było 329 firm z Luksemburga, których inwestycje przekraczały 1 mln USD. Na liście Największych Inwestorów Zagranicznych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych w 2014 roku znalazło się zaledwie 27 firm, których siedziby znajdowały się w Luksemburgu. Wśród nich są m.in.: NPN II Investments, ArcelorMittal, Goodyear Luxemburg, Avon Luxembourg Holdings, Best Eastern Plaza Hotels International, i Empik Centrum Investments. Największy inwestor z kapitałem luksemburskim, ArcelorMittal jest zarazem największym producentem stali w Polsce, zatrudniającym ponad 10 tys. pracowników. W ujęciu regionalnym zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce wykazują pewien stopień zróżnicowania, co wynika ze specyfiki poszczególnych województw i podregionów Polski. Z danych NBP wynika, że stan zobowiązań z tytułu BIZ w Polsce w 2014 roku był najwyższy w województwie mazowieckim – ponad 96 mld EUR, tj. osiągnął 56% zasobu BIZ zlokalizowanych w całej Polsce. Prawie sześciokrotnie mniejszą wartość miały inwestycje dokonane w drugim pod względem wartości zobowiązań z tytułu BIZ – województwie śląskim (16,3 mld EUR). Kolejne województwa – wielkopolskie i dolnośląskie przyciągnęły odpowiednio 13,2 mld EUR oraz 9,5 mld EUR. Województwo warmińsko-mazurskie i lubelskie pozyskały ok. 1 mld EUR z zagranicznych inwestycji. Należy jednak mieć na względzie, że w statystykach NBP uwzględnia się miejsce rejestracji inwestycji, nie zaś jej lokalizacji (ponoszenia nakładów inwestycyjnych), co w pewien sposób zniekształca rzeczywisty obraz aktywności inwestorów w regionach. Z tego punktu widzenia, analizując inwestycje bezpośrednie w odniesieniu do poszczególnych regionów Polski warto posiłkować się także ocenami atrakcyjności inwestycyjnej, które pełniej obrazują potencjał do przyciągania inwestycji konkretnych województw i podregionów. 14 Ramka 2. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów i województw Wyniki analizy Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową przeprowadzonej w 2015 r. w oparciu o takie kryteria jak: dostępność transportowa, koszty pracy, wielkość i jakość zasobów pracy, chłonność rynku zbytu, poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej i społecznej, poziom rozwoju gospodarczego, poziom bezpieczeństwa powszechnego wskazują, że najwyższą atrakcyjnością Inwestycyjną wśród polskich województw cechuje się województwo śląskie. Do atutów tego województwa zaliczono: bardzo duże zasoby pracy, silnie rozwinięte szkolnictwo wyższe, dobrą dostępność transportowa, w tym lotnicza, dobrze rozwinięte otoczenie biznesu, a także bliskość specjalnych stref ekonomicznych. Na kolejnych miejscach – drugim i trzecim – plasują się województwa: mazowieckie i dolnośląskie. Województwo mazowieckie przoduje pod względem dostępności transportowej oraz chłonności rynku zbytu. Oferuje również wysoki poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej i społecznej. Są to także mocne strony województwa dolnośląskiego, które na tle całego kraju cechuje najwyższy poziom aktywności wobec inwestorów. Jej przejawem jest m.in.: wysoka liczba ofert inwestycyjnych, sprawnie działające Regionalne Centrum Obsługi Inwestora oraz ponadprzeciętna intensywność działalności informacyjnej. Województwami o niskiej atrakcyjności inwestycyjnej są: podkarpackie, warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie, lubelskie i podlaskie. Znalazły się one pod względem wielu kryteriów na końcu stawki wśród polskich województw. Do słabych stron tej grupy województw zaliczono: ograniczoną dostępność transportową, relatywnie słabiej rozwiniętą infrastrukturę gospodarczą oraz infrastrukturę społeczną. Poprawa w tym zakresie powinna nastąpić wraz z oddaniem do użytku planowanych inwestycji infrastrukturalnych. Kategorią, w której przypadły im wysokie oceny jest bezpieczeństwo powszechne, co wiąże się z niskim poziomem przestępczości oraz jej wysokiej wykrywalności. W analizie uwzględniono także podregiony, oceniając je m.in. pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla poszczególnych rodzajów działalności. Podregionami, które uznano za atrakcyjne dla działalności przemysłowej są regiony: katowicki, rybnicki, łódzki, bielski, wrocławski, poznański, oświęcimski, częstochowski, krakowski, bydgosko-toruński i stargardzki. Każdy z nich dysponuje innymi atutami, jednak wspólnym mianownikiem jest dostępność zasobów pracy o wysokiej jakości, z której często korzystają już zagraniczni inwestorzy. Podregiony te cechuje również dobra dostępność transportowa, m.in.: bliskość lotnisk i autostrad. Najbardziej atrakcyjnymi lokalizacjami dla działalności usługowej są obszary położone wokół dużych miast, oferujące zagranicznym inwestorom dobrze wykształconą kadrę pracowniczą o różnych specjalizacjach, a także dobrą dostępność transportową i wysoki popyt na usługi. Są to podregiony: warszawski, łódzki, katowicki, krakowski, poznański, bydgosko-toruński, trójmiejski, wrocławski, bielski, rzeszowski, lubelski. Zdecydowanie mniej atrakcyjne są podregiony położone z dala od dużych miast, o niskim stopniu urbanizacji, głównie w Polsce wschodniej. Wśród podregionów atrakcyjnych dla działalności zaawansowanej technologicznie znalazły się: podregion warszawski, krakowski, poznański, łódzki, trójmiejski, wrocławski, bydgosko-toruński, katowicki, lubelski, szczeciński, legnicko-głogowski. Wysokie miejsca w zestawieniu zawdzięczają one bliskości ośrodków miejskich, uczelni wyższych, pozwalających na rozwój innowacyjności. 15 7. Dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2014 roku W 2014 roku dochody zagranicznych inwestorów z tytułu podejmowanych przez nich w Polsce BIZ były wyższe w ujęciu rocznym o 7,8% i wyniosły 14.961 mln EUR. W porównaniu z rokiem 2013 zmniejszyła się wartość wypłaconych dywidend, która wyniosła 7.026 mln EUR wobec 8.641mln EUR. Znacząco zwiększyła się wartość reinwestowanych zysków – z 3.510 mln EUR do 6.039 mln EUR. Wzrosła także wartość odsetek od kredytów z 1.724 mln EUR w 2013 roku do 1.896 mln EUR w roku 2014. Najwyższe dochody osiągnęły przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania będące równocześnie największymi inwestorami zagranicznymi w Polsce, tj. firmy z Niemiec (3.081 mln EUR), Niderlandów (3.490 mln EUR) oraz z Francji (1.592 mln EUR). Tabela 3 Dochody rezydentów z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w latach 2004-2014 (mln EUR) Reinwestowane zyski netto Dywidendy 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2.170 4.171 5.155 5.930 7.989 5.397 5.965 6.621 6.760 8.641 7.026 4.989 2.717 4.530 6.770 -655 3.582 5.620 5.236 4.362 3.510 6.039 Odsetki Razem 472 524 712 920 1.213 1.023 1.174 1.276 1.495 1.724 1.896 7.630 7.412 10.397 13.620 8.548 10.002 12.758 13.133 12.617 13.874 14.961 Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. Struktura dochodów w przypadku państw osiągających najwyższe dochody prezentowała się w dość podobny sposób. O wysokich dochodach decydowały zazwyczaj dywidendy przy relatywnie niższych dochodach od wierzytelności. 8. Struktura sektorowa zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce W podziale na rodzaj działalności zagranicznego inwestora bezpośredniego, w 2014 roku inwestycje o największej wartości zostały ulokowane w usługach. Napływ do tego sektora wyniósł 5.531 mln EUR. Najwięcej środków napłynęło do sekcji „informacja i komunikacja” (1.686 mln EUR), sekcji „działalność profesjonalna, naukowa i techniczna” (1.636 mln EUR) i „działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości” (1.486 mln EUR). Z kolei przetwórstwo przemysłowe przyciągnęło 2.711,5 mln EUR. Najwięcej kapitału (38,3%) trafiło do podmiotów specjalizujących się w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep, naczep i pozostałego sprzętu transportowego (1.037,9 mln EUR). W budownictwie dokonano inwestycji o łącznej wartości 759,4 mln EUR wobec dezinwestycji na poziomie 93,2 mln EUR. Zjawisko dezinwestycji wystąpiło w górnictwie (-408,5 mln EUR). 16 Pod względem skumulowanej wartości BIZ, najwięcej kapitału, według stanu na koniec 2014 roku, ulokowano w usługach ogółem (100,4 mld EUR) oraz w przetwórstwie przemysłowym (50,5 mld EUR). Przez długi czas zdecydowana większość środków z tytułu BIZ trafiała do sektora przetwórczego. Dzięki tym inwestycjom wzmocniony został potencjał przemysłu w Polsce, co przyczyniło się do stabilnego wzrostu produkcji przemysłowej i poprawy technicznego wyposażenia poszczególnych sektorów. Wysokim stopniem innowacyjności odznaczają się bowiem zwłaszcza branże, wspierane napływem inwestycji ze strony zagranicznych koncernów: farmaceutyczna, chemiczna, IT, elektromechaniczna. W ostatnich latach jedną z tendencji obserwowanych w odniesieniu do lokalizacji zagranicznego kapitału w Polsce jest umiejscawianie centrów badawczo-rozwojowych, w pobliżu zakładów produkcyjnych. Opracowywane w nich rozwiązania w sferze B+R coraz częściej wdrażane są w procesie produkcji i skutkują wzrostem wartości dodanej wytwarzanych dóbr. W roku 2014, w przekroju sektorowym, najwyższe dochody przyniosły inwestycje lokowane w usługach ogółem (8.343 mln EUR), głównie za sprawą wysokiej wartości dywidend i reinwestowanych zysków (łącznie 7.232 mln EUR). Kolejną pozycję pod względem generowanych dochodów zajęło przetwórstwo przemysłowe (6.130 mln EUR). Spośród działów przemysłu przetwórczego, najwyższe dochody przyniosła produkcja maszyn i wyrobów z metali z wyłączeniem urządzeń elektrycznych (1.245 mln EUR) oraz produkcja pojazdów i pozostałego sprzętu transportowego (1.102 mln EUR) 9. Działalność gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce Analizie zagranicznych inwestycji bezpośrednich posłużyć mogą dane Głównego Urzędu Statystycznego, dotyczące zaangażowania kapitałowego podmiotów, w których udziały posiadali inwestorzy zagraniczni. Badanie GUS obejmuje podmioty, w których w końcu danego roku kalendarzowego ulokowany był kapitał zagraniczny. Badaniem objęte są wyłącznie przedsiębiorstwa niefinansowe. Przedmiotowy zakres badania obejmuje wielkość i strukturę kapitału zagranicznego. Zaprezentowana jest także zbiorowość podmiotów według rodzaju prowadzonej działalności, lokalizacji siedziby zarządu, kraju pochodzenia. Efekty działań przedsiębiorstw można ocenić w oparciu o zgromadzone dane dotyczące liczby pracujących, przychodów, kosztów i wyników finansowych, zaangażowania w wymianę z zagranicą oraz nakładów inwestycyjnych. W 2014 roku badana zbiorowość podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego liczyła 26.464 jednostek, tj. o 1,3% więcej niż rok wcześniej. Wśród nich dominowały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (92,4%). Pozostałe 7,6% przypadło na spółki akcyjne, spółki komandytowe, oddziały przedsiębiorców zagranicznych i pozostałe formy prawne. Ze względu na wielkość podmiotów, struktura analizowanej zbiorowości nie uległa istotnym zmianom w stosunku do roku 2013. Przeważały w niej małe podmioty – do 49 pracujących. Ich udział w badanej populacji wynosił 84,4%. Mikroprzedsiębiorstwa – do 9 pracujących stanowiły ok. 66,7% badanej zbiorowości. W klasie średnich podmiotów, o liczbie pracujących od 50 do 249 osób, znalazło się 10,5% całej zbiorowości, a w klasie jednostek dużych, o liczbie pracujących 250 i więcej osób – 5,1%. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, dominowały podmioty działające w handlu oraz w naprawie pojazdów samochodowych (28,1%). Znaczną część stanowiły przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (19,5%), działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (9,5%) oraz obsługą rynku nieruchomości (8,8%) . Zwiększony po roku 2004 napływ BIZ do polskiej gospodarki przyczynił się do modernizacji niektórych jej działów. Dotyczy to zwłaszcza telekomunikacji, transportu samochodowego i lotniczego, dzięki czemu miał miejsce wzrost poziomu zaawansowania technologicznego wytwarzanych w Polsce produktów. W Polsce zainwestowały największe światowe koncerny takie 17 jak DELL, największy producent komputerów na świecie oraz firmy zajmujące się produkcją nowoczesnych telewizorów takie jak: Toshiba, Sharp, LG. Ogół zmian związanych ze wzrostem innowacyjności i produktywności wielu branż przemysłu przełożył się na wzrost produkcji, co w dalszej kolejności pozwoliło na zwiększenie działalności eksportowej, jak i ekspansji inwestycyjnej polskich podmiotów. Tabela 4 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie pracujących 10 osób i więcej na tle podmiotów składających bilans w latach 2012-2014 (stan na koniec roku) w mln zł a b 53.070 54.332 2.977.850 3.010.214 457.519 479.589 127.998 131.962 107.698 112.645 41.994 44.069 41.663 43.693 Liczba prac. w tys. osób 5.103,5 5.152,3 c 54.629 3.071.126 508.421 135.548 114.287 45.224 44.890 5.268,6 a b c a b c a b c 8.613 8.581 8.821 3.427 3.215 3.310 2.245 2.248 2.264 1.180.308 1.178.826 1.228.049 572.693 534.284 557.513 387.656 395.809 416.191 306.672 319.169 341.282 266.725 275.807 290.377 8.685 8.233 8.387 51.442 48.741 50.904 28.803 28.786 29.518 9.570 10.354 10.460 43.768 40.966 42.958 24.334 24.892 25.621 7.399 8.063 8.533 5.888 6.087 6.372 2.537 2.467 2.570 1.482 1.587 1.637 5.811 6.009 6.311 2.511 2.440 2.540 1.462 1.561 1.625 1.541,3 1.598,6 1.718,2 765,8 750,5 796,2 362,6 376,1 395,3 Liczba firm Podmioty składające bilans, w tym: spółki z udziałem kapit. zagr. Przetw. przemysłowe handel i naprawy Przychody ogółem w tym z eksportu Wynik finansowy (saldo) Liczba jedn. wykazujących zysk brutto netto brutto netto a/ dane za 2012 r. b/ dane za 2013 r. c/ dane za 2014 r. Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2014 roku, GUS, grudzień 2015. Przychody spółek z udziałem kapitału zagranicznego8 w 2014 roku wyniosły 1.228 mld zł. Najwyższe przychody z całokształtu działalności uzyskały podmioty funkcjonujące w przetwórstwie przemysłowym – 557,5 mld zł, co stanowiło 45% przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego oraz w handlu i naprawach – 416,2 mld zł. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają istotną rolę w procesach przebudowy i modernizacji polskiej gospodarki. Nakłady inwestycyjne tych firm10 w 2014 roku były wyższe niż w 2013 roku i wyniosły 78,8 mld zł, z czego 58,0 mld zł przeznaczono na pozyskanie nowych aktywów trwałych. Najwięcej środków inwestowały firmy prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego. Ich udział stanowił 36,1% wydatków na aktywa trwałe wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Na kolejnych miejscach uplasowały się podmioty zajmujące się handlem i naprawami oraz funkcjonujące w sekcji informacja i komunikacja oraz obsługa rynku nieruchomości, których udział stanowił odpowiednio 12,9%, 10,6% oraz 8,1% wydatków na inwestycje wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Liczba pracujących w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie zatrudnionych powyżej 9 osób, na koniec 2014 roku wynosiła 1.718,6 tys. osób, co oznaczało wzrost rzędu 7,4% wobec roku 2013. Niemal połowa zatrudnionych pracowała w spółkach funkcjonujących w sektorze przemysłowym (796,2 tys.). W porównaniu z sektorem usług liczba pracujących w przetwórstwie przemysłowym była dwukrotnie wyższa. W 2014 roku działalność eksportową prowadziły 10.933 podmioty gospodarcze, co stanowiło 41,3% 8 Dot. całej zbiorowości. 18 całej zbiorowości podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Wartość ich sprzedaży na eksport była wyższa o 6,1% w porównaniu z rokiem poprzednim i zamknęła się kwotą 398,5 mld zł. Największy udział (78,8%) w eksporcie miały firmy prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego, co sprawiało, że w strukturze eksportu ogółem dominującą rolę odgrywał eksport wyrobów – 72,1%. Największy udział w eksporcie miały podmioty z województwa mazowieckiego – 21,6% oraz śląskiego 17,9%. Tabela 5 Wartość eksportu i importu oraz udział spółek zagranicznych w obrotach polskiego handlu zagranicznego (w mld zł) w latach 2007-2014 10. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wartość polskiego HZ eksport 386,6 405,4 423,2 481,1 558,7 603,4 647,9 693,5 import 456,8 497,0 463,4 536,2 623,4 648,1 656,1 704,6 Spółki z udziałem kap. zagr. eksport 245,3 251,0 259,1 293,0 338,7 358,6 375,6 398,5 import 264,8 279,0 301,4 324,2 370,3 377,2 379,2 398,7 Udział spółek zagr. w obrotach polskiego HZ (%) w eksporcie w imporcie 63,4 57,9 61,9 56,1 61,2 65,0 60,9 60,5 60,6 59,4 59,4 58,2 57,9 57,8 57,5 56,6 Źródło: GUS. Firmy zagraniczne mają także znaczący udział w polskim imporcie. W 2014 roku wartość importu firm z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła 398,7 mld zł (o 5,1% więcej niż rok wcześniej) i stanowiła 56,6% wartości importu ogółem. Najważniejszą pozycję w imporcie stanowiły surowce, materiały i półfabrykaty na cele produkcyjne – 45,7% wartości importu. W kilku ostatnich latach dynamika eksportu przewyższała dynamikę importu, co świadczy o proeksportowym charakterze działalności firm z udziałem kapitału zagranicznego. Należy zwrócić uwagę, że wiele, zwłaszcza dużych, zagranicznych firm działających w Polsce zalicza się też do grona największych eksporterów. Są to głównie firmy z branży motoryzacyjnej, chemicznej, maszynowej, których produkcja kierowana jest na rynki zagraniczne. Trzeba również podkreślić, że znaczenie firm z kapitałem wyłącznie zagranicznym na tle przedsiębiorstw z kapitałem polskim w polskiej wymianie handlowej systematycznie maleje, czego dowodzi niższa dynamika wzrostu wartości zarówno eksportu, jak i importu firm z kapitałem zagranicznym. Osłabienie ich pozycji w polskiej wymianie towarowej można wiązać z przekształceniami, jakie w ostatniej dekadzie nastąpiły w polskiej gospodarce. Zdecydowanie mniej firm zagranicznych angażowało się w ostatnich latach w procesy prywatyzacji, a mniejszy udział zagranicznych inwestycji w przemyśle niż w usługach wpłynął także na wartość eksportu towarów. Jest to także przejaw większej aktywności w transakcjach zagranicznych polskich podmiotów, co niewątpliwie jest pozytywnym trendem. Ramka 3. Instrumenty wsparcia dla zagranicznych inwestorów Rola środków unijnych w dofinansowaniu inwestycji Dzięki członkostwu Polski w UE, inwestorzy w latach 2007-2013 mieli możliwość skorzystania ze wsparcia m.in. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Realizowane przez Ministra Gospodarki działanie 4.5 w ramach priorytetu 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia obejmowało przede wszystkim dofinansowanie przedsięwzięć w zakresie wdrażania wyników prac B+R oraz inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki. Dofinansowanie mogły uzyskać projekty, zarówno z sektora produkcyjnego, jak i usługowego. W Perspektywie Finansowej 2014-2020 przedsiębiorcy mogą korzystać ze środków w ramach Programów Operacyjnych (zarówno 19 krajowych, regionalnych jak i ponadregionalnych). Podstawowe wsparcie dla nich znajdować się będzie w Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój (alokacja 8,61 mld EUR), Programie Operacyjnym Polska Wschodnia (2 mld EUR) oraz Regionalnych Programach Operacyjnych. W ograniczonym zakresie możliwe jest korzystanie także z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (27,41 mld EUR), Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (4,69 mld EUR), Polska Cyfrowa (2,17 mld EUR). Przedsiębiorcy są również beneficjentami programów w zakresie rolnictwa i rybołówstwa. Największą szansą zarówno dla inwestorów, jak i z punktu widzenia rozwoju innowacyjności polskiej gospodarki są środki w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Dofinansowanie dotyczy całego procesu powstawania innowacji. Wsparcie obejmuje przede wszystkim obszary określone jako krajowe inteligentne specjalizacje. Szczególny nacisk położony jest na współpracę w ramach konsorcjów naukowych oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw. Realizowane przez Ministra Rozwoju działanie 2.1 w ramach priorytetu 2. Wsparcie otoczenia i potencjału przedsiębiorstw do prowadzenia działalności B+R+I obejmuje dofinansowanie przedsięwzięć w zakresie tworzenia lub rozwoju centrów badawczo-rozwojowych przedsiębiorców. Ważną rolę w procesie alokacji środków odgrywa Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), organizująca większość konkursów w ramach działania 2.3 Proinnowacyjne usługi dla przedsiębiorców. Przedsiębiorcy mogą korzystać także ze środków w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wsparcie w tym zakresie dotyczy gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej. Ponad połowa dostępnej alokacji będzie skierowana na inwestycje w infrastrukturę transportową o charakterze krajowym i międzynarodowym, ale również lokalnym. Największy wzrost wydatków w porównaniu do poprzedniej perspektywy finansowej nastąpi jednak w obszarze innowacyjności i wsparcia przedsiębiorców, w tym zwłaszcza w zakresie redukcji zużycia energii końcowej oraz zmniejszenia zasobochłonności i emisyjności oraz rozsądnego korzystania z naturalnych dóbr. Wybrane instrumenty Jednym z istniejących instrumentów wsparcia inwestorów są Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE). SSE to 14 wyodrębnionych obszarów przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej na specjalnych, preferencyjnych warunkach. SSE oferują nowym inwestorom atrakcyjne ulgi podatkowe (w tym zwolnienie z podatku CIT dla przedsiębiorców realizujących swoje projekty na terenie strefy), ułatwienia w zatrudnianiu i dobrze przygotowane tereny pod inwestycje. 23 lipca 2013 r. Rada Ministrów przyjęła 14 rozporządzeń wydłużających funkcjonowanie poszczególnych SSE do 2026 r. Wydłużenie okresu funkcjonowania stref było konieczne, gdyż perspektywa zakończenia funkcjonowania instrumentu, jakim są SSE, ograniczała funkcjonalność SSE jako zachęty inwestycyjnej, szczególnie dla firm z sektorów o niskiej stopie zwrotu. W horyzoncie kolejnej dekady funkcjonowania SSE, inwestorzy mogą w dalszym ciągu korzystać z potencjału rozwoju oferowanego w ramach stref. Inwestorzy realizujący nowe inwestycje w Polsce mogą liczyć również na wsparcie w formie dotacji udzielanej przez Ministra Rozwoju w ramach „Programu wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej na lata 2011 - 2020”, przyjętego przez Radę Ministrów 5 lipca 2011 r. O wsparcie w ramach Programu mogą ubiegać się przedsiębiorcy planujący inwestycje w tzw. sektorach priorytetowych, tj. motoryzacyjnym, elektronicznym, lotniczym, biotechnologii, nowoczesnych usług, badawczo-rozwojowym, jak również planujący nowe znaczące inwestycje produkcyjne w innych niż ww. sektorach. W ramach Programu wsparcie inwestycji początkowej udzielane jest z tytułu kosztów kwalifikowanych tworzenia nowych miejsc pracy lub kosztów kwalifikowanych inwestycji. 13 sierpnia 2013 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę nowelizującą Program. Celem nowelizacji było poszerzenie kręgu inwestorów uprawnionych do aplikowania o wsparcie z Programu oraz zachęcenie w większym niż dotychczas stopniu przedsiębiorców do 20 inwestowania w województwach Polski Wschodniej. Dodatkowo, inwestorzy mogą skorzystać ze zwolnienia z podatków i opłat lokalnych. Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych przyznaje radom gmin uprawnienia w zakresie kształtowania stawek podatkowych i ustanawiania przedmiotowych zwolnień od przewidzianych w niej podatków i opłat. Podstawowe znaczenie dla przedsiębiorców ma zwolnienie z podatku od nieruchomości. Wsparcie instytucjonalne Instytucją wspierającą promocję polskiej gospodarki oraz napływ zagranicznych inwestycji do Polski jest Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. (PAIiIZ). W zakresie swoich działań PAIiIZ oferuje inwestorom bezpłatne usługi obejmujące, m.in.: pomoc w wyborze lokalizacji inwestycji w Polsce, organizację wizyt inwestorów w potencjalnych lokalizacjach, informowanie na temat otoczenia prawno – gospodarczego, informowanie o dostępnych zachętach inwestycyjnych, ułatwianie kontaktów z władzami centralnymi oraz lokalnymi, identyfikację dostawców oraz kontrahentów, opiekę poinwestycyjną dla inwestorów (wsparcie reinwestycji firm w Polsce). Centra Obsługi Inwestora i Eksportera (COIE), działające w strukturach Urzędów Marszałkowskich, bądź innych jednostkach wybranych przez Urzędy Marszałkowskie, obok wsparcia w zakresie usług pro-eksport, udzielają wsparcia w zakresie usług pro-biz, obejmującej bezpłatne usługi o charakterze informacyjnym w obszarze przyciągania do Polski inwestorów zagranicznych. Z usług COIE korzystać mogą wszyscy inwestorzy zagraniczni, zainteresowani prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce. Wsparciem merytorycznym dla COIE są działania podejmowane przez 49 Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji (WPHI) współpracujących z COIE przy obsłudze inwestorów. 21 Podsumowanie Ponad dwudziestokrotny wzrost zdolności Polski do absorpcji zagranicznego kapitału w latach 19902014 dowodzi skuteczności rozwiązań wprowadzonych ponad dwie dekady temu i świadczy o stabilności i niezmiennie wysokim potencjale rozwojowym polskiej gospodarki. Na początku lat 90. zagraniczny kapitał brał udział w prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw, co przełożyło się na wzrost ich efektywności i sprzyjało rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości. Coraz głębsze zaangażowanie zagranicznych inwestorów widoczne było nie tylko w skali inwestycji, ale również w ich formach. Wyraźne przyspieszenie napływu kapitału do Polski po roku 2003 związane było z akcesją do UE. Dziś państwa Unii Europejskiej są największymi inwestorami w Polsce. Z ogólnej kwoty ponad 171 mld EUR, jaką zainwestowano w Polsce do końca 2014 roku, najwięcej kapitału pochodziło z krajów Unii Europejskiej – 91,5%. Największymi inwestorami bezpośrednimi były przedsiębiorstwa z: Niderlandów, Niemiec i Luksemburga. Te trzy państwa odpowiadają w sumie za ponad 45% zasobu BIZ w naszym kraju. Zagraniczny kapitał był ważnym czynnikiem wspierającym wzrost gospodarczy w Polsce, a także przyczynił się do poprawy efektywności przedsiębiorstw, dyfuzji technologii oraz produkcji i eksportu bardziej kapitałochłonnych dóbr wyżej przetworzonych. Uzależnienie Polski od napływu zagranicznego kapitału nie było jednak tak znaczące jak w przypadku innych państw regionu, o czym świadczy niepodlegająca większym wahaniom stopa inwestycji w polskiej gospodarce (ok. 20-21%). Z punktu widzenia dalszego rozwoju gospodarczego Polski istotne jest przyciąganie inwestycji, które wzmocnią naszą innowacyjność i pozwolą na stałe zwiększanie wartości dodanej. Z tego względu musimy umacniać naszą konkurencyjność, aby przyciągać projekty, które nam to umożliwią. Chodzi tu o inwestycje angażujące w większym stopniu obszar badań i rozwoju, dynamizujące współpracę sektora prywatnego z ośrodkami badawczo-rozwojowymi. Co jednak istotne, firmy muszą chcieć podejmować ryzyko, ponieważ jest ono wpisane w działalność innowacyjną. To zaś wymaga określonych zasobów kapitałowych. Polska pozostaje krajem o wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej, co potwierdzają rankingi międzynarodowych ośrodków i instytucji, a obecnie projektowane zmiany strukturalne powinny zaowocować istotną poprawą w zakresie poziomu jej konkurencyjności pozacenowej. Stworzenie zintegrowanego, wewnętrznie spójnego systemu promocji gospodarki i wspierania polskich przedsiębiorstw zakłada rozwój polskiego eksportu, wsparcie napływu inwestycji zagranicznych do Polski, zwiększania polskich inwestycji za granicą, umacniania międzynarodowego wizerunku Polski, jako kraju z którym warto kooperować i prowadzić wspólne projekty i inwestycje. Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju przewiduje utworzenie Agencji Promocji Gospodarki koordynującej ogół działań w obszarze promocji gospodarczej i realizującej zadania związane z kompleksową obsługą inwestorów zagranicznych, w tym wsparcie w negocjacjach z potencjalnymi inwestorami pakietów inwestycyjnych. Planowane jest również stworzenie spójnego systemu informacyjnego dostarczającego szczegółowych informacji o warunkach eksportu i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i na rynkach zagranicznych. Priorytetem polityki gospodarczej pozostaje też poprawa warunków dla prowadzenia biznesu. Oznacza to eliminację regulacyjnych i biurokratycznych barier dla firm działających na terenie Polski. Z kolei programy i instrumenty oddziałujące na podniesienie poziomu wiedzy i kompetencji, kształtowanie postaw sprzyjających innowacyjności powinny przyczynić się do wzrostu poziomu konkurencyjności polskiej gospodarki oraz zaowocować wzrostem jej atrakcyjności w oczach zagranicznych inwestorów i partnerów biznesowych. 22 Załącznik 1. Projekty inwestycyjne w Polsce na tle Unii Europejskiej 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska 276 350 362 410 252 322 313 308 249 230 UE 4.106 4.975 4.977 5.860 4.719 4.968 5.053 4.604 4.694 3.985 udział 6,7% 7,0% 7,3% 7,0% 5,3% 6,5% 6,2% 6,7% 5,3% 5,8% Polska 13.882 15.603 18.336 28.567 13.804 11.076 10.820 10.839 8.848 7.503 UE 138.732 205.524 208.489 295.378 192.734 152.929 156.445 135.930 125.173 116.250 udział 10,0% 7,6% 8,8% 9,7% 7,2% 7,2% 6,9% 8,0% 7,1% 6,5% Liczba projektów w ramach fuzji i przejęć Polska 90 99 121 111 89 110 112 116 100 156 UE 4.052 4.385 5.045 4.479 3.102 3.643 3.846 3.574 3.232 3.938 udział 2,2% 2,3% 2,4% 2,5% 2,9% 3,0% 2,9% 3,2% 3,1% 4,0% Wartość projektów w ramach fuzji i przejęć (mln USD) Polska 625 772 680 1.507 666 1.195 9.963 824 434 907 UE 364.610 335.309 528.937 258.391 120.323 118.187 184.582 128.270 120.748 160.642 Udział 0,2% 0,2% 0,1% 0,6% 0,6% 1,0% 5,4% 0,6% 0,4% 0,6% Liczba projektów greenfield Wartość projektów greenfield (mln USD) Źródło: Opracowanie własne DSR MR na podstawie danych UNCTAD. 23 Załącznik 2. Struktura geograficzna bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce Struktura geograficzna napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w 2014 r. mln EUR Państwo Udziały kapitałowe Reinwestowane zyski netto netto Ogółem napływ kapitału Pozostały kapitał netto pasywa aktywa netto 1. Luksemburg 1 367,4 438,0 2 008,9 2 032,3 23,4 3 814,3 2. Niderlandy 1 845,7 1 366,5 248,8 303,9 55,1 3 460,9 3. Francja 1 197,0 598,4 -614,9 -143,5 471,4 1 180,5 4. Belgia -81,7 127,1 1 091,2 911,2 -180,1 1 136,7 5. Cypr 886,1 -163,4 27,0 82,7 55,7 749,7 6. Niemcy -833,7 1 467,3 -1,5 319,7 321,1 632,1 7. Hiszpania 359,3 68,0 -16,6 -123,1 -106,5 410,7 8. Irlandia -16,2 9,2 284,0 342,0 57,9 277,1 9. Włochy -48,6 319,9 -91,9 -99,2 -7,3 179,3 -1,5 184,4 -18,8 7,5 26,3 164,1 10. Malta Struktura geograficzna zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w 2014 r. mln EUR Państwo Udziały kapitałowe i reinwestowane zyski netto 1. Ogółem zobowiązania Pozostały kapitał netto pasywa aktywa netto Niderlandy Niemcy Luksemburg 25 056,0 23 713,6 15 030,9 4 545,3 4 265,6 5 337,4 5 996,0 7 316,1 6 395,0 1 450,7 3 050,6 1 057,6 29 601,3 27 979,2 20 368,3 Francja Hiszpania Włochy Cypr 10 996,8 8 322,0 9 470,6 6 102,4 8 946,0 2 502,9 -205,9 924,2 10 941,6 2 840,2 872,4 1 267,8 1 995,6 337,3 1 078,3 343,6 19 942,8 10 824,9 9 264,7 7 026,7 Austria 4 740,8 1 621,3 USA 4 911,4 1 330,3 10. Wielka Brytania 5 293,3 580,1 Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. 1 907,2 1 871,1 1 577,6 285,9 540,8 997,6 6 362,1 6 241,7 5 873,4 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 24 Załącznik 3. Napływ kapitału oraz stan zobowiązań z tytułu BIZ w Polsce w 2014 roku w podziale na rodzaj działalności gospodarczej (mln EUR) 2014 Napływ kapitału Ogółem napływ kapitału Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Razem usługi Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznym Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa Nieskalsyfikowane OGÓŁEM Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. Kapitały własne Reinwestowane Instrumenty zyski dłużne Zobowiązania Kapitały własne Ogółem i reinwestowane zyski 795,6 592,1 518,6 192,6 50 469,4 46 282,6 Pozostały kapitał 68,1 -408,5 2 711,5 8,9 77,8 233,9 32,7 -216,9 3 196,2 26,6 -269,5 -718,6 276,6 2,5 26,6 247,5 5 459,0 3 182,5 2 276,5 5,0 -9,6 -3,2 17,8 405,5 240,3 165,2 759,4 5 530,9 187,0 877,7 -298,8 3 538,1 871,2 1 115,1 7 958,9 100 384,3 2 445,4 74 329,1 5 513,6 26 055,2 256,5 -29,9 960,8 -674,4 23 102,6 17 179,6 5 923,0 60,8 -188,0 154,6 94,2 2 657,2 1 835,0 822,3 34,1 -3,6 31,7 6,0 562,7 375,1 187,6 1 685,9 -26,5 145,6 -413,0 729,5 997,0 810,7 -610,5 9 058,8 39 651,0 5 652,1 37 415,1 3 406,7 2 235,9 1 485,9 503,4 120,1 862,3 11 611,9 3 716,2 7 895,7 1 636,2 852,2 410,2 373,8 10 702,5 5 973,2 4 729,2 307,5 -46,5 146,3 207,7 2 073,4 1 813,6 259,7 1,2 47,6 58,1 -9,9 51,1 8 994,1 0,0 24,5 32,9 0,0 273,6 1 651,8 1,0 -2,0 -9,1 4,6 -236,1 6 038,6 0,2 25,2 34,3 -14,6 13,6 1 303,7 14,3 634,5 214,8 77,4 5 683,0 171 674,3 12,6 215,5 53,7 64,0 5 683,0 132 947,6 1,7 419,0 161,0 13,4 0,0 38 726,7 25 203,4 326,0 4 186,8 Załącznik 4. Dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2014 r. Dochody z BIZ w ujęciu geograficznym mln EUR Państwo Dywidendy Reinwestowane zyski Dochody od wierzytelności (odsetki) Ogółem dochody Stopa zwrotu z inwestycji (%) Niderlandy 1 900,3 1 366,5 223,4 3 490,3 12 Niemcy 1 484,6 1 467,3 129,3 3 081,2 11 Francja 540,7 598,4 452,6 1 591,8 8 Luksemburg 461,1 438,0 274,5 1 173,7 6 Wielka Brytania 342,8 394,9 37,5 775,2 13 Włochy 446,5 319,9 1,1 767,5 8 Szwecja 158,2 406,9 59,8 624,9 13 Hiszpania 308,2 68,0 160,8 537,0 5 Austria Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 215,6 227,9 61,6 505,1 8 216,8 127,2 131,4 475,4 8 Dochody z BIZ w ujęciu sektorowym mln EUR Opis Dywidendy Reinwestowane zyski Dochody od wierzytelności (odsetki) 15,6 32,7 7,4 55,6 5,4 2 614,8 -216,9 3 196,2 35,4 318,8 -176,1 6 129,8 265,1 26,6 106,9 398,5 15,7 -3,2 9,2 21,6 180,1 3 693,7 -298,8 3 538,1 307,5 1 111,0 188,8 8 342,8 1 259,2 960,8 191,9 2 411,9 280,7 154,6 21,6 456,9 6,0 31,7 5,8 43,4 273,2 1 539,7 729,5 997,0 125,6 90,5 1 128,3 2 627,2 87,3 120,1 404,2 611,7 175,4 410,2 231,1 816,8 43,0 146,3 10,9 200,1 3,8 0,5 1,0 -2,0 0,0 17,6 4,8 16,1 5,0 -9,1 11,6 7,6 10,3 7 026,3 4,6 6 038,6 0,3 1 896,4 15,2 14 961,4 Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Usługi (łącznie) Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznym Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa Ogółem Źródło: Opracowanie DSR MR na podstawie danych NBP. Ogółem dochody Załącznik 5. Kształtowanie się wartości wskaźnika ‘OECD FDI Regulatory Restrictiveness Index’9 w roku 2014 (wykres górny) oraz porównanie zmian w latach 2006 i 2014 (wykres dolny) 0,24 0,3 0,061 0,059 0,059 0,057 0,052 0,052 0,049 0,043 0,04 0,033 0,032 0,029 0,023 0,019 0,018 0,015 0,01 0,007 0,007 0,004 0,05 0,021 OECD - średnia 0,045 0,193 0,135 0,118 0,106 0,089 0,085 0,083 0,1 0,072 0,15 0,127 0,167 0,2 0,173 0,25 0 0,3 2006 2014 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Źródło: Opracowanie DSR MR własne na podstawie danych OECD. 9 Indeks umożliwia pomiar stopnia otwartości na BIZ pod względem restrykcji odnośnie do przepisów prawa w tym obszarze. Opracowano w Departamencie Strategii Rozwoju Marta Ostrowska Akceptowała Aneta Piątkowska Zastępca Dyrektora Departamentu marzec 2016
