Międzynarodowe stosunki gospodarcze to dziedzina

Międzynarodowe
stosunki gospodarcze to dziedzina nauki mająca na celu wyjaśnienie działalności i
wyjaśnienie mechanizmów działalności międzynarodowej, a szczególnie handlu oraz
przepływu kapitału oraz siły roboczej. Teorie wymiany międzynarodowej pojawiły się ,gdy
rozwinęła się gospodarka narodowa (XIX wiek), jednak poglądy dotyczące wymiany
międzynarodowej pojawily się w Starożytnosci. I mozna do nich zaliczyc: teorię lęku przed
brakiem towarów – czyli obawę przed niedostateczną podażą; Uważano, iż powinno się
przywozić z zagranicy jak najwięcej towarów, a wywozić jak najmniej.
Kolejną teorią była Teoria ceny sprawiedliwej (dogmat „słusznej ceny”) – wymiana
powinna odbywać się również w skali międzynarodowej, ale po tzw. cenie sprawiedliwej.
Cena sprawiedliwa jest to cena, która zawiera wyłącznie koszty produkcji; cena zakupu
musiała się równać cenie sprzedaży (wyższa cena była możliwa, gdy pośrednik ulepszył w
pewien sposób dany towar).
W późniejszym okresie zaczęto uwzględniać wpływ rynku (np. niedobór na rynku) na poziom
cen; te towary, które są rzadsze na rynku, są na ogół droższe. Pośrednik, który zajmuje się
importem lub eksportem towarów może żądać wyższej ceny niż ta, którą zapłacił za ten
towar. Dopuszczono więc możliwość różnicowania cen i wpływ rynku na nią.
Teorie te nie były w pełni wykształconymi teoriami, gdyż nie uwzględniały sytuacji
ekonomicznej. Nie były formułowane na podstawie realnych zdarzeń ekonomicznych, które
zachodziły na rynku.
W XIV wieku pojawił się merkantylizm wczesny - podstawą bogactwa danego kraju były
zasoby kruszców szlachetnych, które dany kraj zgromadził. Eksport towarów wiązał się ze
zwiększeniem zasobów kruszcu, import natomiast zmniejszeniem. Dążono więc do
maksymalizacji eksportu a minimalizowania importu. Za tymi poglądami szły następujące
działania :
 maksymalne wspieranie własnego eksportu (wraz z wykorzystywaniem siły politycznej,
gospodarczej, militarnej)
 narzędzia ograniczające import ( narzędzia polityczne, ekonomiczne (cła, opłaty),
militarne)
 w celu zapewnienia sobie wpływu na przepływ kruszcu państwo zagwarantowało sobie
kontrolę nad handlem
Znacznemu rozwinięciu uległo instrumentarium protekcjonizmu. W celu zapewnienia sobie
wpływu kruszcu, państwo gwarantowało sobie kontrolę nad wymianą z zagranicą.
Merkantylizm właściwy -podstawą bogactwa stała się tzw. doktryna korzystnego bilansu
handlowego – o bogactwie danego kraju świadczyły (oprócz kruszcu) także zasoby innych
walut. Bilans ten odnoszono nie tylko do bilansu wartościowego (mierzonego ilością złota,
walut), ale też mierzono go nakładem pracy w towarach eksportowanych i importowanych.
Korzystne było eksportowanie towarów z dużym nakładem pracy, a importowanie tych z
małym nakładem. Szczególnie korzystny był eksport towarów jak najbardziej
przetworzonych. Narzucało to nie tylko ilość towarów w handlu międzynarodowym, ale także
ich strukturę.
Dostrzegano, że eksport takich towarów może przyczynić się do wzrostu rozwoju gospodarki
(wzrost zatrudnienia). Do tej pory wymiana międzynarodowa była traktowana wyłącznie jako
napływ i odpływ kruszców. Teoria ta zajmuje się wyłącznie korzyściami danego kraju i
odnosi się jedynie do krajów wysoko rozwiniętych. Merkantylizm przyczynił się do
sformułowania i rozwoju narzędzi protekcjonistycznych. Dominacja tego typu poglądów nie
mogła pozostać bez wpływu na rozwój powiązań międzynarodowych - nie były to poglądy
zachęcające do wymiany (jeśli już to do wymiany jednostronnej).W okresie merkantylizmu
nastąpił rozwój poglądów na temat protekcjonizmu celnego; nastąpił rozwój w polityce
konwencyjnej (stosunki handlowe oparte na umowach międzynarodowych).
Wraz ze zmianami w gospodarce światowej, zmieniały się poglądy odnośnie ekonomii,
bogactwa, wymiany międzynarodowej. Za bogactwo zaczęto uznawać rozmiar produkcji.
Zmieniło się podejście związane z korzyściami z wymiany. Zaczęto je dostrzegać z
międzynarodowego podziału pracy (specjalizacja).
A. Smith w swoim dziele „Badania nad naturą i bogactwem narodów” (1776 r.) –
zakwestionował poglądy merkantylistów twierdząc, że rozwój wymiany pozwala na
osiągnięcie korzyści zarówno dla poszczególnych krajów, jak i w skali międzynarodowej. W
wyniku specjalizacji następuje najbardziej efektywna alokacja zasobów w skali globalnej.Za
podstawę specjalizacji przyjął różnice w bezwzględnych kosztach wytworzenia produktów
(koszty = nakłady czynnika pracy) i dlatego jego teorię nazywa się często teorią kosztów
absolutnych
Głównymi założeniami teorii są :
1. istnienie dwóch krajów chcących ze sobą handlować
2. istnieje jeden czynnik produkcji :praca
3. nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki towaru określa jednocześnie koszty
produkcji
4. istnieje pełna mobilność pracy w granicach kraju i brak mobilności pracy między krajami
5. relacja między nakładem pracy a wielkością produkcji nie zmienia się
6. nie występują koszty transportu
7. w obu krajach istnieje wolna konkurencja
8. eksport jest równy importowi - nie ma barier handlowych
Teoria kosztów względnych ,która stworzył R. Ricardo w dziele „Zasady ekonomii
politycznej i opodatkowania” (1817 r.) – głosi, iż podstawą wyboru specjalizacji są względne
koszty produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych dóbr, w produkcji
których jego przewaga w kosztach względnych jest największa, albo tych, w stosunku do
których jego strata w kosztach względnych jest najmniejsza.
Specjalizacja jest możliwa także w przypadku, gdy dany kraj wytwarza wszystkie produkty
drożej.
Koszt wytworzenia jednego dobra mierzony jest kosztami wytworzenia innego dobra w tym
samym kraju (def. kosztu komparatywnego)
Założenia teorii to :
1.koszt = nakład pracy. Podstawą są koszty pracy w poszczególnych krajach.
2.doskonała mobilność czynników produkcji w skali wewnątrzkrajowej (przestawienie
produkcji jest możliwe bez kosztów i bez upływu czasu)
3.brak mobilności czynników produkcji w skali międzynarodowej
4.efektywna alokacja czynników produkcji w skali międzynarodowej
5.korzystny dla kraju może być także import dóbr wytwarzanych taniej za granicą
6.warunki doskonałej konkurencji w kraju i za granicą
7.występują tylko dwa kraje i kraje te mogą wytwarzać dwa produkty
8. korzyści ze specjalizacji odnoszą zarówno 2 kraje.
Zarówno Smith jak i Ricardo uważani są za twórców klasycznej teorii wymiany
międzynarodowej w której upatrywali korzyści z wymiany międzynarodowej w
specjalizowaniu się poszczególnych krajów w produkcji na własne potrzeby lub import tych
towarów, które mogą być wytwarzane względnie taniej w innych krajach. Założeniem
wyjściowym jest istnienie warunków tzw. wolnego handlu.
W 1919 roku w opublikowanym artykule E. Heckschera, następnie rozwinięte przez B.
Ohlina w jego pracy doktorskiej zawarto założenia nowego podejścia do klasycznej teorii
handlu międzynarodowego.
Teoria obfitości czynników produkcji Heckschera-Ohlina – mówi, iż podstawową
przesłanką handlu międzynarodowego jest występowanie pomiędzy dwoma krajami
relatywnych różnic kosztów i cen, spowodowane odmiennym wyposażeniem krajów w dwa
podstawowe czynniki produkcji, tzn. w kapitał i pracę (tam, gdzie czynników jest więcej, są
one tańsze). Wraz z upływem czasu dochodzi do wyrównywania się cen czynników produkcji
w skali międzynarodowej. Gdy 2 kraje mają tą samą sytuację pod względem dostępności
czynników produkcji, to podstawą specjalizacji mogą być różnice w modelach konsumpcji
poszczególnych krajów lub różnice w strukturze podziału dochodu narodowego, lub
uzyskiwanie korzyści skali w zakresie produkcji i zbytu.
We współczesnej gospodarce w przypadku niektórych towarów przeciętne koszty spadają
wraz ze wzrostem skali produkcji i możemy wtedy mówić o występowaniu korzyści skali. W
zależności od tego czy korzyści te powstają wewnątrz czy na zewnątrz przedsiębiorstwa ,
wyróżnia się dwa rodzaje korzyści skali :wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne korzyści
skali pojawiają się wówczas , gdy wzrost produkcji wewnątrz przedsiębiorstwa pozwala na
obniżenie przeciętnych kosztów.
Zewnętrzne korzyści - jest to spadek przeciętnych kosztów powstały nie w wyniku
zwiększenia skali produkcji w danym przedsiębiorstwie, ale wielkości jednej branży.
Warunkiem uzyskiwania korzyści ze skali produkcji jest dostatecznie duży rynek zbytu.
Teoria cyklu życia produktu Vernona – w życiu każdego produktu wyróżnia się 3 fazy
życia:
1.narodzin - odkrycie produktu, wprowadzenie go na rynek, produkt wytwarzany jest przez
wiele przedsiębiorstw za pomocą zróżnicowanych technologii, przy różnych kosztach
produkcji, wytwarzany jest na rynek krajowy w stosunkowo niewielkiej skali,
2.dojrzewania - produkt jest produkowany przez kilka przedsiębiorstw (część przedsiębiorstw
z fazy narodzin odpada), produkt wytwarzany jest przy użyciu ujednoliconych technologii,
ujednolica się też koszt produkcji; towar wytwarzany jest na skalę masową, na potrzeby rynku
wewnętrznego, jak też na rynki zagraniczne,
3.standaryzacja - produkcja towaru podejmowana jest za granicą, a w wyniku niższych
kosztów na rynkach zagranicznych, kraje, w których produkt powstał są eliminowane z
eksportu i zmuszone przez to importować ten towar z innych krajów.
Stąd biorą się strumienie wymiany (jednocześnie znajduje się na rynku wiele produktów,
które są w różnej fazie życia). Krajów, gdzie powstają nowe produkty, nowe rozwiązania jest
niewiele.
Teoria luki technologicznej – kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu
dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu
technicznego. Wszystkie kraje dzieli się na 2 grupy - innowatorzy i imitatorzy
Imitatorami są kraje, gdzie powstają nowe rozwiązania techniczne (rolę innowatora kraje
posiadają w długim okresie czasu).
Innowatorami są kraje, w których powstają nowe rozwiązania techniczne. Kraje te na
początku występują w roli eksportera towarów (na rynku imitatorów). Ale po pewnym czasie
imitatorzy podejmują produkcję tego wyrobu (ze względu na niższe koszty produkcji) i jego
produkcja staje się konkurencyjna wobec innowatorów 9zanikają strumienie handlowe od
innowatora do imitatora i zaczynają się odwrotne). Rolę innowatora posiada bardzo nieliczna
grupa krajów, np. USA, zachodnia Europa (Niemcy, Francja, UK), Japonia (kiedyś
postrzegana była jako imitator, który szybko przejmuje nowości, ale także potrafi je
doskonale ulepszyć).
x60