Kiedy lekarz dentysta może pacjentowi powiedzieć
advertisement
Prawo _ Odmowa leczenia Kiedy lekarz dentysta może pacjentowi powiedzieć „NIE”? Autorka_Daria Wierzbińska _Każdy lekarz, na początku swojej kariery zawodowej, zobowiązuje się, że będzie służył życiu i zdrowiu ludzkiemu. Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej wynika nie tylko z zasad etyki zawodowej, ale przede wszystkim z treści regulacji prawnej zawodu lekarza i lekarza dentysty. Niemniej jednak, zarówno regulacje ustawowe, jak i Kodeks Etyki Lekarskiej przyznają lekarzom prawo do odmowy leczenia lub udzielenia pomocy medycznej. _Prawo a etyka Prawo lekarza do odmowy leczenia zostało ustanowione w art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty2. Zgodnie z tym przepisem, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, co wynika z zagwarantowanej konstytucyjnie swobody wykonywania zawodu. Co jednak należy rozumieć przez pojęcie leczenia? Oznacza to, że lekarz może odmówić nie tylko udzielenia świadczeń zdrowotnych (np. wykonania leczenia endodontycznego czy usunięcia zęba), ale także wydania skierowania na badania związane z procesem leczenia pacjenta. Nieco odmiennie uprawnienie lekarza do odmowy leczenia kształtują przepisy Kodeksu Etyki Lekarskiej1.Zgodnie z art. 7 Kodeksu, w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia chorego. Możliwość odmowy leczenia została zatem ograniczona do „szczególnie uzasadnionych przypadków”, wśród których wymienić można np. stan zdrowia lekarza uniemożliwiający mu udzielenie pomocy pacjentowi, trudną sytuację życiową dentysty czy brak odpowiedniej specjalizacji do wykonania określonego rodzaju świadczenia. Uprawnienie określone w Kodeksie dotyczy wszystkich lekarzy i lekarzy dentystów, bez względu na formę, w jakiej wykonują oni swój zawód. W świetle zasad etycznych, 34 cosmetic 2_2014 odmowa lekarza podjęcia lub kontynuacji leczenia danego pacjenta nie może mieć charakteru arbitralnego czy subiektywnego – odmowa ta musi mieć ważne uzasadnienie, co stanowi gwarancję prawa pacjenta do uzyskania niezbędnej pomocy lekarskiej. Kodeks Etyki Lekarskiej stawia zatem lekarzom i lekarzom dentystom wymagania wyższe niż ustawa. _Nie zawsze można powiedzieć „nie” Zarówno regulacja ustawowa, jak i zasady deontologiczne wprowadzają ograniczenia prawa lekarza dentysty do odmowy leczenia, różne w zależności od formy wykonywania zawodu czy etapu leczenia. Najważniejszym ograniczeniem uprawnienia dentysty jest przypadek niecierpiący zwłoki, który dotyczy wszystkich lekarzy, wykonujących zawód zarówno na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby czy w innej formie oraz bez względu na to, czy są w czasie pracy, czy spędzają czas prywatnie i odnosi się to zarówno do podjęcia leczenia, jak i jego kontynuacji. Wskazać należy również na ustawę o działalności leczniczej1, której art. 15 wprowadza zakaz odmowy przez podmiot leczniczy udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie w przypadku zagrożenia jej życia lub zdrowia. W takiej sytuacji bez znaczenia pozostaje, czy pacjent posiada ubezpieczenie czy skierowanie bądź czy dany podmiot leczniczy ma zawartą umowę z NFZ, a w szczególności czy został wyczerpany określony w umowie z płatnikiem tzw. limit świadczeń zdrowotnych. W praktyce lekarza dentysty takie sytuacje nie będą pojawiać się często. Niemniej jednak, należy pamiętać, że obowiązek udzielenia pomocy medycznej dotyczy każdego przypadku, gdy opóźnienie udzielenia tej pomocy pacjentowi może wywołać u niego szkodę, co stanowi nie tylko zobowiązanie prawne, ale wynika Prawo _ Odmowa leczenia przede wszystkim z powołania lekarzy (art. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej). Niedopełnienie przez lekarza i lekarza dentystę powyższego obowiązku skutkować może odpowiedzialnością karną, cywilną oraz zawodową. Kolejne ograniczenia odnoszą się do lekarzy dentystów, którzy wykonują swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby. W takim przypadku, dentysta może odmówić leczenia bądź jego kontynuacji, tylko gdy istnieją „ważne powody” oraz po uzyskaniu zgody przełożonego. Co może stanowić ważne powody i jaki powinny mieć charakter? Przede wszystkim zależą one od konkretnej sytuacji pacjenta, muszą być racjonalne i uzasadnione. Dotyczyć mogą samego pacjenta (np. agresywne zachowanie, uporczywe niestosowanie się do zaleceń lekarza, brak porozumienia pomiędzy lekarzem a pacjentem), jak również lekarza (np. brak odpowiedniego sprzętu medycznego, zmęczenie czy szczególny stan emocjonalny lekarza do pacjenta). W żadnym przypadku przyczyna odmowy udzielenia świadczenia nie może mieć charakteru dyskryminacyjnego, np. odmowa leczenia pacjenta zarażonego wirusem HIV. Pomimo, iż ustawa wprowadza takie ograniczenie tylko w stosunku do lekarzy pozostających w stosunku pracy bądź pełniących obowiązki w ramach służby, co oznacza, że lekarze wykonujący zawód w ramach umowy cywilnej lub praktyki zawodowej lekarskiej mogą odmówić leczenia w każdym przypadku (oczywiście, poza niecierpiącym zwłoki), należy mieć jednak na uwadze powyżej wskazane zasady deontologiczne, którymi powinien kierować się lekarz. _Leczenie niezgodne z sumieniem Szczególnym przypadkiem możliwości powstrzymania się przez lekarza od udzielenia świadczenia jest powołanie się na klauzulę sumienia, przewidzianą w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Instytucja ta oznacza, iż lekarz może odmówić leczenia, jeżeli jest ono niezgodne z jego sumieniem, z wyjątkiem przypadków nieciepiących zwłoki. W takim przypadku ma on jednakże obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania danego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym oraz uzasadnić swoją decyzję i dokonać odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej. Dalsze ograniczenia dotyczą lekarzy wykonujących swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby – w takiej sytuacji konieczne jest uprzednie poinformowanie przełożonego na piśmie. _Odmowa zgodna z prawem Aby odmowa była zgodna z prawem, należy przede wszystkim ustalić, że nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki. W przypadku braku kontynuacji leczenia dentysta jest ponadto zobowiązany do dokonania odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej pacjenta wraz ze wskazaniem uzasadnienia swojej decyzji. Obowiązek taki dotyczy bez wyjątku wszystkich lekarzy, nawet prywatnych gabinetów stomatologicznych. Nie wystarczy zatem ustne poinformowanie pacjenta o przyczynach odstąpienia, odnotowanie w dokumentacji ma służyć kontroli, czy odstąpienie od leczenia było uzasadnione. Ponadto, w takim przypadku konieczne jest także wcześniejsze poinformowanie pacjenta bądź jego przedstawiciela ustawowego albo opiekuna faktycznego o swojej decyzji o odstąpieniu od leczenia oraz wskazanie realnej możliwości uzyskania danego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. Przekazanie informacji powinno nastąpić „dostatecznie wcześnie”, a jednocześnie zapewniać ma możliwość skontaktowania się z innym lekarzem w celu kontynuacji leczenia. _Podsumowanie Udzielanie pomocy medycznej przez lekarzy jest nie tylko ich prawnym obowiązkiem, ale stanowi o istocie tego zawodu. Dobro pacjenta powinno być nadrzędne dla każdego lekarza i lekarza dentysty, jednakże należy pamiętać, że prawa pacjenta nie mają charakteru absolutnego. Ważne jest, aby lekarz znał swoje prawa i korzystał z nich zgodnie z regulacjami ustawowymi, jak również z zachowaniem zasad etyki zawodowej. Takie wykonywanie uprawnień jest nie tylko gwarancją swobody praktykowania zawodu, ale służy również ochronie i zabezpieczeniu praw pacjentów._ Piśmiennictwo dostępne u autora. _autorka Daria Wierzbińska Dyrektor Departamentu Prawa Medycznego Kancelaria Prawna „Świeca i Wspólnicy” Sp. k. E-mail: [email protected] cosmetic 2_2014 35
