Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, :)… 1 1 RYNEK PIENIĄDZA 1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA 3 PIENIĄDZ ■ PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WARTOŚCI i ŚRODKIEM PRZECHOWYWANIA OSZCZĘDNOŚCI. 4 PIENIĄDZ ■ PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WARTOŚCI i ŚRODKIEM PRZECHOWYWANIA OSZCZĘDNOŚCI. Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky dawno temu w niektórych stanach USA, papierosy w obozach jenieckich, monety i banknoty w Polsce… 5 KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE PIENIĄDZA) 6 ŚRODEK WYMIANY Gospodarka pieniężna Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się DWUETAPOWA… Więc maleją KOSZTY TRANSAKCYJNE i rozwija się rynek. 7 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład. 8 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. 9 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniejszenie się kosztów transakcyjnych? 10 ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast w gospodarce pieniężnej wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniejszenie się kosztów transakcyjnych? W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej spotkać kogoś chcącego zawrzeć transakcję. Odpowiednimi kandydatami są wszyscy potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie tylko ci potrzebujący jabłka, którzy mają rybę. W drugim etapie transakcji partnerami Piotra stają się potrzebujący pieniędzy posiadacze ryby. W rezultacie, w gospodarce pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem, jedna po drugiej, dwóch transakcji etapowych jest mniejszy niż wysiłek niezbędny do zawarcia odpowiedniej transakcji barterowej. 11 MIERNIK WARTOŚCI Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel. Dobro Gospodarka pieniężna Gospodarka naturalna A PA A/B; A/C; A/D B PB B/C; B/D C PC C/D D PD 12 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? 13 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. 14 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę? 15 ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę? Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie „ceny”. Może się np. zdarzyć, że „bezpośredni” stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C) różni się od stosunku ustalonego w sposób „pośredni” (B/C wynikający z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia handel. 16 ŚRODEK OSZCZĘDZANIA Łatwiej jest przechowywać wartość… 17 Zatem, dzięki istnieniu pieniądza W GOSPODARCE MALEJĄ KOSZTY TRANSAKCYJNE i ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA. Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE. 18 KORZYŚCI POŚREDNIE Z ISTNIENIA PIENIĄDZA 1. Pieniądz sprzyja ROZWOJOWI RYNKU, ułatwia SPECJALIZACJĘ i wzmaga KONKURENCJĘ (efektywność!). 19 2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i efektów projektów inwestycyjnych. Taki RACHUNEK EKONOMICZNY ułatwia EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektywność!). 20 Powiedzmy, że spośród wielu projektów inwestycyjnych chcemy wybrać najlepszy. Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φi, (grec. fi) równa się: i Φi= Ei Ni i Ei – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sandałów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką) Ni – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów benzyny, 2 m2 skóry, godzina pracy hydraulika) 21 i Φi= Ei Ni i Ei – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sandałów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką) Ni – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów benzyny, 2 m2 skóry, godzina pracy hydraulika) Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i ustalenie współczynników efektywności rozważanych projektów byłoby trudne lub niemożliwe. 22 O powstaniu pieniądza… Pieniądz powstaje żywiołowo. Funkcje pieniądza zaczyna pełnić jedno z dóbr. Uczestnicy wymiany zaczynają je przyjmować nie dla jego cech fizycznych, lecz po to, żeby - w razie potrzby – wymienić je na inne dobra. 23 O powstaniu pieniądza… O tym, które dobro zostanie pieniądzem, decydują głównie ważne cechy substancji pieniądza: 24 O powstaniu pieniądza… O tym, które dobro zostanie pieniądzem, decyduje jego rola w handlu i cechy substancji, z jakiej jest wykonane: TRWAŁOŚĆ 25 O powstaniu pieniądza… Ważne cechy substancji pieniądza: TRWAŁOŚĆ, RZADKOŚĆ 26 O powstaniu pieniądza… Ważne cechy substancji pieniądza: TRWAŁOŚĆ, RZADKOŚĆ, PODZIELNOŚĆ 27 O powstaniu pieniądza… Ważne cechy substancji pieniądza: TRWAŁOŚĆ, RZADKOŚĆ, PODZIELNOŚĆ, JEDNORODNOŚĆ. 28 Rodzaje pieniądza Pieniądz może być: -TOWAROWY 29 Rodzaje pieniądza Pieniądz może być: -TOWAROWY -SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money) 30 Rodzaje pieniądza Pieniądz może być: -TOWAROWY -SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money) - BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy) 31 2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM 32 33 Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce i odpływający w bok strumień oszczędności , S… 34 Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce i odpływający w bok strumień oszczędności , S… I S X Z Y1 = C+I+G+X-Z C G GOSPODARSTWA DOMOWE Yd = Y 2 - NT PAŃSTWO NT=T d –B PRZEDSIĘBIORSTWA Y2 35 Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce i odpływający w bok strumień oszczędności , S… I S X Z Y1 = C+I+G+X-Z C G GOSPODARSTWA DOMOWE PAŃSTWO PRZEDSIĘBIORSTWA Yd = Y2 - NT NT=Td–B Y2 36 I S X Z Y1 = C+I+G+X-Z C G GOSPODARSTWA DOMOWE PAŃSTWO PRZEDSIĘBIORSTWA Yd = Y2 - NT NT=Td–B Y2 Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia SYSTEM FINANSOWY, czyli m. in. RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY FINANSOWI. Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – BEZPOŚREDNIO – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje. 37 Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – BEZPOŚREDNIO – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje. Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np. BANKI, fundusze wspólnego inwestowania (ang. mutual funds)] ułatwiają przepływ pieniędzy od oszczędzających do inwestujących. 38 ■ BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze, płacąc właścicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wynagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu. 39 Przyjrzyjmy się uproszczonemu przykładowi bilansu banku… Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w mln gb) 2008 40 Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w mln gb) 2008 Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R) do ulokowanych weń wkładów płatnych na żądanie (D) r=R/D. 41 Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK CENTRALNY… ■ Bank centralny w imieniu państwa dba o jakość pieniądza, prowadzi politykę pieniężną, wpływając na wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność. 42 43 ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1. M0 = R+C -----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy). C – Gotówka w obiegu poza kasami banków. 44 ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1. 2. M0 = R+C M1 = C + D -----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) C – Gotówka w obiegu poza kasami banków D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe, a vista) 45 ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1. 2. 3. M0 = R+C M1 = C + D M2 = M1 + „małe” wkłady terminowe -----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) C – Gotówka w obiegu poza kasami banków D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe) 46 ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1. 2. 3. 4. M0 = R+C M1 = C + D M2 = M1 + „małe” wkłady terminowe M3 = M1 + wszystkie wkłady terminowe -----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) C – Gotówka w obiegu poza kasami banków D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe) 47 ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… 1. 2. 3. 4. 5. M0 = R+C M1 = C + D M2 = M1 + „małe” wkłady terminowe M4 = M1 + wszystkie wkłady terminowe i oszczędnościowe Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money), czyli inne bardzo płynne aktywa… -----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) C – Gotówka w obiegu poza kasami banków D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe) 1. 48 Rekompensatą za malejąca płynność kolejnych rodzajów „M” jest coraz wyższe oprocentowanie. 1. 49 Rekompensatą za malejąca płynność kolejnych rodzajów „M” jest coraz wyższe oprocentowanie. 2. Granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia… Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny. Jednak w latach 80. XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek. DYGRESJA 50 W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży pieniądza: M1, M2, M3, L. (Rekompensatą za ich malejąca płynność jest coraz wyższe oprocentowanie). M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M1: 4 190$/os.). M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich transferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wycofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udziały w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20 080$/os.). M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.). L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bony skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy). W praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek. ---------•Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotówki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem płatności w „szarej strefie” i za granicą). KONIEC DYGRESJI KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich… g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!) 51 KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich… g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!) r = R/D = 0,1 (Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wymaga 1 gb rezerwy gotówkowej). 52 KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich… g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!) r = R/D = 0,1 (Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wymaga 1 gb rezerwy gotówkowej). W obiegu pojawia się oto 1000 gb DODATKOWEJ GOTÓWKI: ktoś znalazł skarb i ulokował go w Bank of Hypothetia, który przystąpił do kreacji pieniądza… 53 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA 1.1 1000 PASYWA 1000 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 54 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA 1.1 1000 + PASYWA 900 1000 + 900 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 55 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 56 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 2.2 2.3 3.1 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 57 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 280 + 1062 1180 + 162 2.2 2.3 3.1 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 58 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 280 + 1062 1180 + 162 2.2 118 + 1062 1180 + 0 2.3 3.1 …………………… ………………………… …………………………………………………………….... Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 59 Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 280 + 1062 1180 + 162 2.2 118 + 1062 1180 + 0 2.3 150,4 + 1062 1212,4 + 0 3.1 …………………… ………………………… …………………………………………………………….... Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234. 60 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 280 + 1062 1180 + 162 2.2 118 + 1062 1180 + 0 2.3 150,4 + 1062 1212,4 + 0 3.1 …………………… ………………………… …………………………………………………………….... Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu kreacji pieniądza” w Bank of Hypothetia? 61 AKTYWA PASYWA 1.1 1000 + 900 1000 + 900 1.2 100 + 900 1000 + 0 1.3 280 + 900 1180 + 0 2.1 280 + 1062 1180 + 162 2.2 118 + 1062 1180 + 0 2.3 150,4 + 1062 1212,4 + 0 3.1 …………………… ………………………… …………………………………………………………….... Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu kreacji pieniądza” w Bank of Hypothetia? Tyle: C + D1 = 849,6 gb D2 = 1212,4 gb A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na naszych oczach „zrobił” 849,6 gb + 1212,4 gb = 2062 gb środka płatniczego! 62 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są one w stanie stworzyć z 1000 gb gotówki nieoczekiwanie pojawiającej się w obiegu? 63 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? r R D R r D g C D C g D 64 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? r R D R r D g C D C g D M1 C D M1 g D D M0 R C M0 r D g D 65 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? r R D R r D g C D C g D M1 C D M1 g D D M0 R C M0 r D g D M1 D (g 1) M1 D (g 1) M0 D (r g) M0 D (r g) 66 A wszystkie 5 banków w Hipotecji? r R D R r D g C D C g D M1 C D M1 g D D M0 R C M0 r D g D M1 D (g 1) M1 D (g 1) M0 D (r g) M0 D (r g) M1 g 1 Kp M0 r g 67 M1 g 1 Kp M0 r g A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – CETERIS PARIBUS M1 wzrośnie o: ΔM1=Kp• ΔM0! 68 M1 g 1 Kp M0 r g ■ MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to liczba, która in- formuje, o ile – ceteris paribus – MOŻE* wzrosnąć podaż pieniądza M1 pod wpływem zwiększenia się podaży pieniądza M0 o ΔM0. --------------* Warunkiem jest, że „g” i „r” się nie zmienią. 69 3. RYNEK PIENIĄDZA 70 Pora na analizę działania rynku pieniądza. Towarem jest tu środek płatniczy M1. Po kolei omówimy: 1. PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na rynku pieniądza. 2. POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku pieniądza. 3. RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie STOPY PROCENTOWEJ. 71 PODAŻ PIENIĄDZA 72 PODAŻ PIENIĄDZA Podażą pieniądza steruje bank centralny… Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) Operacje otwartego rynku Stopa rezerw minimalnych 73 OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) OPERACJE OTWARTEGO RYNKU stopa rezerw minimalnych 74 STOPA REZERW MINIMALNYCH Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) Operacje otwartego rynku STOPA REZERW MINIMALNYCH 75 STOPA DYSKONTOWA STOPA DYSKONTOWA M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) Operacje otwartego rynku stopa rezerw minimalnych 76 Podaż pieniądza i jej zmiany in A/ in MS M S 3 M1S MS2 B/ 0 0 M M W naszym modelu oferowana w gospodarce ilość M1 NIE ZALEŻY OD STOPY PROCENTOWEJ. Przecież wśród zmiennych decydujących o wielkości M1 nie ma stopy procentowej: M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r). 77 POPYT NA PIENIĄDZ 78 POPYT NA PIENIĄDZ Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe i firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np. nieruchomości, papierów wartościowych i bankowych wkładów oszczędnościowych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatniczego (KASY TRANSAKCYJNEJ). 79 POPYT NA PIENIĄDZ Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1… Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza: -TRANSAKCYJNY 80 POPYT NA PIENIĄDZ Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1… Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza: -Transakcyjny -PRZEZORNOŚCIOWY 81 POPYT NA PIENIĄDZ Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1… Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza: -Transakcyjny -Przezornościowy -PORTFELOWY 82 MB MB 0 M Krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang. marginal benefit), MALEJE… 83 MB MB 0 M Krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang. marginal benefit), MALEJE… Np. zmiany wielkości produkcji w gospodarce zmieniają krańcową korzyść z poszczególnych jednostek pieniądza. 84 A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: REALNA WARTOŚĆ UTRACONEGO OPROCENTOWANIA 85 A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: REALNA WARTOŚĆ UTRACONEGO OPROCENTOWANIA + STRATA WARTOŚCI (SIŁY NABYWCZEJ) M1 SPOWODOWANA INFLACJĄ 86 MC Wielkość „MC” jest wprost proporcjonalna do in=ir+π MC* 0 M Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang. marginal cost), jest proporcjonalny do nominalnej stopy procentowej i stały. Przecież: in=ir+π. 87 Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z trzymania kolejnych porcji środka płatniczego, MB1, ze stałym kosztem krańcowym ich trzymania, MC, wyznacza zapotrzebowanie na środek płatniczy, MD. Na rysunku wynosi ono M1. MB, MC MC1 0 MB1 M1 MD 88 Popyt na pieniądz i jego zmiany MB, MC MC* MB1 MB2 0 M1 M2 MD Zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost proporcjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y… 89 Popyt na pieniądz i jego zmiany MB, MC MC2 MC1 MB 0 M2 M1 MD Zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost proporcjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y… i odwrotnie proporcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, in. 90 in i 2n B A i1n MD 0 M2 M1 MD Zatem, W POWYŻSZYM UKŁADZIE WSPÓŁRZĘDNYCH zmiany nominalnej stopy procentowej, in, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, MD… 91 in i * n 0 M D 2 M1D B M2 A M1 MD A zatem, w powyższym układzie współrzędnych zmiany nominalnej stopy procentowej, in, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, MD, a – na przykład - zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia całej tej linii. 92 RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA I POWSTAWANIE STOPY PROCENTOWEJ in MS i *n E MD 0 M* M W gospodarce powstaje taka cena środka płatniczego, M1, czyli stopa procentowa, in, której poziom zapewnia zrównanie się zapotrzebowania na M1 z zaoferowana ilością M1. Dzieje się to na RYNKU PIENIĄDZA. 93 I. in MS i 2n i E * n MD1 MD2 0 M2 M* M Np., po zmniejszeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy 2 stopie procentowej i n zapotrzebowanie na pieniądz jest mniejsze od zaoferowanej na rynku ilości pieniądza (M2<M*). 94 I. in MS i 2n i E * n MD1 MD2 0 M2 M* M M1 jest za dużo i ludzie zamieniają nadwyżki M1 na papiery wartościowe, więc np. cena obligacji wzrasta. Dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów stopa zwrotu od przeznaczonego na ich zakup kapitału maleje. 95 I. in MS i 2n i E * n MD1 MD2 0 M2 M* M M1 jest za dużo i ludzie zamieniają nadwyżki M1 na papiery wartościowe, więc np. cena obligacji wzrasta. Dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów stopa zwrotu od przeznaczonego na ich zakup kapitału maleje. Banki odnotowują wzrost wkładów oszczędnościowych i mogą sobie pozwolić na zmniejszenie ich oprocentowania. 96 I. in MS i 2n i E * n MD1 MD2 0 M2 M* M M1 jest za dużo i ludzie zamieniają nadwyżki M1 na papiery wartościowe, więc np. cena obligacji wzrasta. Dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów, stopa zwrotu od przeznaczonego na ich zakup kapitału maleje. Banki odnotowują wzrost wkładów oszczędnościowych i mogą sobie pozwolić na zmniejszenie ich oprocentowania. MD↓→i↓ 97 II. in MS i *n E i1n MD2 MD1 0 M* M1 M Po zwiększeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy stopie 1 procentowej i n chętni chcą trzymać więcej środka płatniczego, niż pozwala na to zaoferowana w gospodarce ilość środka płatniczego (M1>M*). 98 II. in MS i *n E i1n MD2 MD1 0 M* M1 M Spada wtedy cena papierów wartościowych i - dla każdego poi1n osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie ziomu dochodu stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno. 99 II. in MS i *n E i1n MD2 MD1 0 M* M1 M Spada wtedy cena papierów wartościowych i - dla każdego poi1n osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie ziomu dochodu stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno. Również banki podwyższają oprocentowanie. 100 II. in MS i *n E i1n MD2 MD1 0 M* M1 M Spada wtedy cena papierów wartościowych i - dla każdego poi1n osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie ziomu dochodu stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno. Również banki podwyższają oprocentowanie. MD↑→i↑ 101 III. in in * in 1 S S M2 M1 E2 E1 M D 0 M2 M1 M Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprzedaje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe. 102 III. in in * in 1 S S M2 M1 E2 E1 M D 0 M2 M1 M Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprzedaje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe. Tanieją obligacje (i akcje), czyli - dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie stopa zwrotu z pieniędzy zainwestowanych w ich kupno (stopa procentowa). 103 III. in in * in 1 S S M2 M1 E2 E1 M D 0 M2 M1 M Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprzedaje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe. Tanieją obligacje (i akcje), czyli - dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie stopa zwrotu z pieniędzy zainwestowanych w ich kupno (stopa procentowa). Także banki podnoszą oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofywaniu wkładów oszczędnościowych. 104 III. in in * in 1 S S M2 M1 E2 E1 M D 0 M2 M1 M Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprzedaje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe. Tanieją obligacje (i akcje), czyli - dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów - rośnie stopa zwrotu z pieniędzy zainwestowanych w ich kupno (stopa procentowa). Także banki podnoszą oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofywaniu wkładów oszczędnościowych. MS↓→i↑ 105 IV. in S S M1 M 2 1 in in * E1 E2 D M 0 M1 M2 M Bank centralny zwiększa podaż M1 (np. skupuje bony skarbowe). Przy in1 ludzie chcą trzymać M1 pieniądza. Okazuje się jednak, że niektórzy mają M1 za dużo (bo sprzedali bankowi papiery wartościowe!), więc zamieniają M1 na papiery wartościowe i wkłady oszczędnościowe. 106 IV. in S S M1 M 2 1 in in * E1 E2 D M 0 M1 M2 M Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i akcje), czyli - dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów – spada stopa zwrotu z pieniędzy zainwestowanych w ich kupno (stopa procentowa). W obliczu napływu wkładów oszczędnościowych także banki obniżają oprocentowanie. 107 IV. in S S M1 M 2 1 in in * E1 E2 D M 0 M1 M2 M Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i akcje), czyli - dla każdego poziomu dochodu osiąganego przez posiadacza tych papierów – spada stopa zwrotu z pieniędzy zainwestowanych w ich kupno (stopa procentowa). W obliczu napływu wkładów oszczędnościowych także banki obniżają oprocentowanie. MS↑→i↓ 108 Ta TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓRA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of intrest) wyjaśnia powstawanie BARDZO KRÓTKOTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM. 109 Ta TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓRA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of intrest) wyjaśnia powstawanie BARDZO KRÓTKOTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM. Od nich zależą z kolei ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE STOPY PROCENTOWE. 110