rynek szkoleń bhp – szara rzeczywistość health and safety training
advertisement
Polska Problemy Nauk Stosowanych, 2016, Tom 4, s. 189 – 194 Szczecin dr Anna OLESZAK Wyższa Szkoła Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie Higher School of Humanities of Common Knowledge Society in Szczecin RYNEK SZKOLEŃ BHP – SZARA RZECZYWISTOŚĆ Streszczenie Wstęp i cele: Szkolenie BHP pracowników to jeden z ważniejszych czynników wpływających na zmniejszenie lub wyeliminowanie wypadków przy pracy lub chorób zawodowych. Niestety szkolenia z zakresu BHP często są traktowane jako przykry obowiązek - i to zarówno przez pracodawców, jak i pracowników. Na rynku szkoleń BHP można odnotować wiele nieprawidłowości i nadużyć. Materiał i metody: Materiałem są wybrane zagadnienia z literatury przedmiotu. Zastosowano metodę analizy teoretycznej. Wyniki: Dobre szkolenie BHP przyniesie efekty w postaci ograniczenia liczby wypadków i chorób zawodowych, a poprzez podniesienie kultury bezpieczeństwa pracy przyczyni się do wzrostu jakości i wydajności pracy, a także odpowiedzialności pracowników. Wnioski: Przyjęte przed laty założenie, że zasady wolnego rynku mogą być jedynym kryterium regulującym funkcjonowanie jednostek szkoleniowych BHP, nie zdało egzaminu. Brak kryteriów dla jednostek szkoleniowych spowodował, że w przeważającej części konkurują one ceną, a nie jakością szkoleń. Słowa kluczowe: Bezpieczeństwo i higiena pracy, szkolenia. (Otrzymano: 02.02.2016; Zrecenzowano: 05.02.2016; Zaakceptowano: 10.02.2016) HEALTH AND SAFETY TRAINING MARKET – GRIM REALITY Abstract Introduction and aim: Health and safety training of employees is one of the most important factors influencing the reduction or elimination of accidents at work and occupational diseases. Unfortunately, health and safety training is often seen as an annoying obligation. We may notice many irregularities on the market of safety training. Material and methods: The material is selected issues from the literature. The method of theoretical analysis has been shown in the paper. Results: Good health and safety training will result in a limitation of the number of accidents and occupational diseases, and by improving work safety culture will contribute to increased quality and productivity at work, and the responsibility of employees. Conclusion: Adopted several years ago the assumption that free market principles can be the sole criterion governing the operation of health and safety training units, failed miserably. There are no criteria for training units meant that for the most part they compete price, not quality training. Keywords: Occupational health and safety, training. (Received: 02.02.2016; Revised: 05.02.2016; Accepted: 10.02.2016) © A. Oleszak 2016 Bezpieczeństwo i higiena pracy / Occupational health and safety A. Oleszak 1. Wstęp Szkolenie BHP pracowników to jeden z ważniejszych czynników wpływających na zmniejszenie lub wyeliminowanie wypadków przy pracy lub chorób zawodowych pracowników. Ich celem jest przygotowanie pracowników do wykonywania swoich obowiązków w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami. Niestety szkolenia z zakresu bhp często są traktowane jako przykry obowiązek - i to zarówno przez pracodawców, jak i pracowników. Jednym, podobnie jak drugim, zależy jedynie na ich szybkim „odbyciu”, co negatywnie wpływa na ich efektywność. Przedsiębiorcy na szkoleniach bhp oszczędzają. Przy ich organizowaniu kierują się ceną, a nie jakością. Zdarza się, że szkoleniowiec w porozumieniu z pracodawcą przeprowadzi szkolenie bardzo pobieżnie, albo nawet nie przeprowadza go wcale, choć - oczywiście odpowiednio je udokumentuje. Obowiązek szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wynika z art. 236 i art. 237 Kodeksu pracy. Bardzo ważnym zapisem w artykule 237 § 1 jest zakaz o treści następującej: nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonania nie posiada kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Z wyżej wymienionego zakazu wynikają wszelkie dalsze rozwiązania legislacyjne, w szczególności rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Niestety właśnie zapisy tego rozporządzenia sprawiają, że na rynku szkoleń BHP można odnotować wiele nieprawidłowości i nadużyć. 2. Rynek usług szkoleniowych W ciągu ostatnich lat rynek usług szkoleniowych podlegał intensywnym przeobrażeniom. Znacząco wzrosła liczba firm świadczących usługi edukacyjne w zakresie BHP. Powiększyło się tym samym grono wykładowców i osób deklarujących chęć podjęcia się takiej roli. Jest to głównie konsekwencją wchodzenia na rynek coraz liczniejszej grupy absolwentów studiów z zakresu BHP. Wydaje się, że powinno to sprzyjać konkurencji powodującej, iż na rynku szkoleń pozostają najlepsi. W przypadku usług w zakresie bhp tak się jednak nie dzieje. Jest to rynek nieuporządkowany i łudzący perspektywą łatwego zarobku. Dla większości usługobiorców, czyli pracodawców, mających formalne obowiązki szkoleń swoich pracowników w zakresie bezpieczeństwa, koszty tych szkoleń są podstawowym kryterium wyboru podmiotów świadczących te usługi. Pozwala to na pozostawanie na tym konkurencyjnym rynku „edukatorom”, którzy sami, mając niskie koszty funkcjonowania, oferują niskie ceny. Poza kosztami na niski poziom usług edukacyjnych w zakresie bhp wpływa także fakt, że często prowadzenia zajęć podejmują się „szkoleniowcy” mało doświadczeni, niejednokrotnie bezpośrednio po ukończeniu studiów. Podstawowym problemem rynku szkoleń w zakresie bhp, jest brak jakichkolwiek kryteriów ich jakości i nadzoru nad ich przestrzeganiem. Brak jest jednak regulacji zawierającej wprost wskazanie organu sprawującego nadzór merytoryczny. Raport przygotowany przez Centralny Instytut Ochrony Pracy nie pozostawia wątpliwości. Znacząco rośnie liczba firm zajmujących się szkoleniami BHP, które coraz częściej nie spełniają swojej funkcji. A przecież podmioty szkolące w zakresie bezpieczeństwa pracy realizują nałożony przez Państwo obowiązek o wielkiej skali odpowiedzialności. Kryteria dla firm szkolących pracowników powinny być więc zaostrzone. Dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie rejestru takich firm. 190 Rynek szkoleń BHP – szara rzeczywistość 3. Kwalifikacje wykładowców Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp szkolenie takie może prowadzić osoba posiadająca odpowiedni zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia. Przepisy nie określają jednak żadnych szczegółowych wymagań dotyczących kwalifikacji osób prowadzących szkolenia. Tak skonstruowany przepis jest bardzo ogólny i nie precyzuje, co ustawodawca rozumie pod pojęciami „zasobu wiedzy”, „doświadczenia zawodowego” czy „przygotowania dydaktycznego”, można więc przyjąć, że jak w każdej dziedzinie edukacji, wykładowca szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy musi po prostu posiadać wiedzę merytoryczną, którą będzie potrafił przekazać uczestnikom szkolenia. Przepis nie określa czy, a jeżeli tak, to jakim dyplomem powinna legitymować się taka osoba (np. ukończeniem studiów podyplomowych w zakresie BHP, tytułem technika BHP itp.). Wykładowca ma po prostu dobrze znać omawiane przez siebie zagadnienia. To samo dotyczy "doświadczenia zawodowego". Przepisy nie precyzują tego pojęcia, co sprawia, ze jest to sprawa jedynie uznaniowa. jednakże trudno tutaj zakładać, że młody absolwent studiów podyplomowych, z np. miesięcznym stażem pracy, będzie potrafił przytoczyć przykłady z życia wzięte, które jak powszechnie wiadomo najlepiej przemawiają do wyobraźni uczestników szkoleń. Podobne rozterki wzbudza zapis dotyczący „przygotowania dydaktycznego” wykładowcy szkoleń z zakresu BHP. W związku z tym, zarówno w Internecie, jak i w prasie branżowej, można znaleźć wiele, nierzadko sprzecznych wypowiedzi, trudno jednoznacznie wybrać tą właściwą interpretację. Na wykładowcy pozaszkolnych form kształcenia spoczywa obowiązek kształcenia ludzi dorosłych obarczonych pewnym doświadczeniem życiowym i zawodowym. Praca z tymi ludźmi jest trudna i wymaga nie tylko wiedzy fachowej, ale także „dobrej” wiedzy z dziedziny pedagogiki, psychologii, wychowania i andragogiki. Obecny stan prawny pozwala prowadzić szkolenia z zakresu bhp każdemu, kto tylko zarejestruje działalność gospodarczą, tak wiec kadrę dydaktyczną stanowią osoby nie zawsze dobrze przygotowane merytorycznie i organizujące transmisję wiedzy w kierunku uczącego się intuicyjnie, bez znajomości podstawowych kanonów dydaktycznych. 4. Forma szkolenia BHP Wspomniane rozporządzenie określa nie tylko rodzaje szkoleń, ale i formy ich organizacji, wśród których wyróżniamy: instruktaż, kurs, samokształcenie kierowane i seminarium. Definicje tych form wydają się być klarowne, szczególnie, że rozporządzenie określa także ramowe programy szkoleń poszczególnych grup pracowniczych oraz dopuszczalne formy kształcenie. O ile instruktaż, seminarium czy kurs jest formą rozumianą i realizowaną w miarę prawidłowo, o tyle problemy pojawiają się w przypadku samokształcenia kierowanego. Czym jest więc samokształcenie kierowane? Wiąże się ono z całkowicie odmiennym, niż tradycyjne, podejściem do procesu edukacji zarówno ze strony pobierających wiedzę, jak i ją przekazujących. Edukacja na odległość przebiega najczęściej w izolacji od nauczycieli i innych uczących się. Pracownik nie musi siedzieć na sali wykładowej i słuchać tego, co prowadzący ma do powiedzenia, w mniej lub bardziej interesujący sposób. Organizator szkolenia powinien zapewnić szkolonym pracownikom treści kształcenia zawierające rozwinięcie planu nauczania z programu ramowego, które pomogą pracownikowi uzyskać, zaktualizować lub uzupełnić wiedzę i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące jego 191 A. Oleszak stanowiska pracy. Mogą to być książki, filmy, płyty CD lub DVD, pamięci przenośne, dostęp do treści on-line przez Internet itp. Podczas procesu edukacyjnego uczący się powinien mieć również dostęp do konsultacji udzielanych przez wykładowcę-opiekuna lub innych ekspertów z danej dziedziny, zobowiązanych do udzielania informacji (np. drogą e-mail). Monitorowanie kształcenia odbywa się dzięki systemowi kontroli postępów, zapewnianemu przez odpowiednie oprogramowanie wspomagające logistykę nauczania na odległość. Na rynku szkoleń BHP panuje coraz większa konkurencja. Walka o najatrakcyjniejszą cenę szkolenia nie pozostaje bez wpływu na oferowane formy i jakość realizowania usługi. Coraz częściej oferowana jest forma samokształcenia kierowanego z wykorzystaniem Internetu (Ze szkolenia w formie samokształcenia kierowanego nie mogą skorzystać jedynie osoby zatrudnione na stanowiskach robotniczych). Zwolennicy tej formy kształcenia wskazują jako zaletę ruchomy czas nauki, dzięki któremu można realizować szkolenia w czasie wolnym i dogodnym dla pracownika oraz ich urozmaicenie i dostęp do większej ilości wiedzy niż podczas tradycyjnego szkolenia. Ta forma pozwala uczyć się własnym tempem. Nie wolno jednak zapominać, że zgodnie z przepisami szkolenia BHP powinny odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Szkolenie e-learningowe musi być więc realizowane w czasie pracy i w odpowiedni sposób udokumentowane. Nie brakuje przeciwników tej formy, traktowanej jako zaprzeczenie edukacji. Zgodnie z zasadą kształcenia, ucznia należy uczyć i wychowywać, a e-learning nie daje możliwości realizacji tego drugiego zadania. Dlatego też e-learning powinien być jedynie narzędziem uzupełniającym proces kształcenia w celu szybszego i na bieżąco aktualizowanego przekazywania informacji. Jak jednak realizacja szkolenia w formie samokształcenia kierowanego wygląda w rzeczywistości? W większości przypadków szkolenia prowadzone w ten sposób są niestety szkoleniami anonimowymi. Nie wiadomo, kto jest na końcu sieci jako uczestnik szkolenia. Wystarczy wpłacić określoną kwotę za szkolenie na konto jednostki szkolącej, uzyskać login i hasło, przewertować treści zawarte w szkoleniu, odpowiedzieć na kilka pytań umieszczonych na platformie i na ekranie pojawi się informacja o zdanym egzaminie. Zaświadczenie o ukończeniu szkolenia zostanie wysłane pocztą lub można je wydrukować samemu. Podobnie działają metody kursów korespondencyjnych, gdzie materiały przesyłane są w kopertach, często razem z zaświadczeniem po wcześniejszym opłaceniu faktury. Zapomina się jednak o bardzo ważnym elemencie samokształcenia kierowanego, jakim jest zapewnienie konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców, specjalistami w dziedzinie, w której realizują szkolenie. Nie ma możliwości zadawania pytań lub konsultacji problemów. Brak konsultantów, to niespełnienie wymogów samokształcenia kierowanego. 5. Właściwe zakończenie szkolenia Kolejnym problemem jest kwestia właściwego zakończenia szkolenia. Rozporządzenie bardzo dokładnie podaje jak ma się zakończyć szkolenie okresowe BHP. Szkolenie kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestników szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami BHP, a także udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Na organizatorze szkolenia spoczywa więc obowiązek takiego zorganizowania szkolenia i sprawdzenia jego efektów (poprzez przeprowadzenie egzaminu), aby zapewnione było spełnienie wymagań programowych i osiągnięcie celów szkolenia. Zgodnie z § 16 ust. 2 rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, egzamin powinien być przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia. 192 Rynek szkoleń BHP – szara rzeczywistość Wg Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzenie egzaminu „na odległość” uniemożliwia rzetelną ocenę efektów szkolenia1. W związku z powyższym zgodnie za stanowiskiem PIP egzamin przeprowadzany „na odległość” nie spełnia wymogu jego przeprowadzania przed komisją egzaminacyjną ze względu na brak bezpośredniego kontaktu uczestnika szkolenia z członkami komisji. W tym miejscu nikt nie powinien mieć wątpliwości, że na egzaminie powinien być „egzaminowany” i „egzaminatorzy”. Jednak wbrew optymistycznemu stanowisku PIP treść § 16 ust. 2 rozporządzenia wcale nie precyzuje, że egzamin musi się odbywać „twarzą w twarz”. Nic nie stoi więc na przeszkodzie w przeprowadzaniu omawianego egzaminu na odległość. Również zdaniem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej szkolenie powinno zapewnić spełnienie celów określonych w § 3 rozporządzenia, a jego organizator powinien być przeświadczony, że te cele zostały rzeczywiście osiągnięte, a egzamin przeprowadzany na odległość może nie gwarantować tej pewności2. Spostrzeżenie to, choć trafne, niewiele zmienia, gdyż dotychczasowa regulacja w tym zakresie sprzyja utrwalaniu się nieprawidłowej praktyki. Żadne stanowisko ministra, nawet autora przepisu, nie zastąpi przepisu prawa. Przydałaby się zatem korekta § 16 ust. 2 rozporządzenia, stwierdzająca jednoznacznie, że egzamin wymaga bezpośredniej formy kontaktu pomiędzy komisją a egzaminowanym. Niezależnie od przyjętej formy szkoleń ważne jest, by każde szkolenie przygotowywało pracowników na nieustanne zmiany otoczenia, angażowało w wypracowywanie nowych, skutecznych rozwiązań i przekonywało uczestników, że zmiana przyniesie korzyści wszystkim - firmie, zarządowi i każdemu z pracowników. 6. Dostosowanie szkolenia do potrzeb pracowników i zakładu Kolejnym bardzo istotnym elementem jest wybór treści szkolenia, czyli wybór tematyki, której powinno dotyczyć. Opracowywanie programów kształcenia odgrywa w ramach działalności edukacyjnej na rzecz dorosłych wyjątkową rolę. W załączniku do cytowanego wyżej rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone ramowe programy wszystkich rodzajów szkoleń BHP. Programy te określają jedynie podstawową tematykę szkolenia, która powinna być uwzględniana w szczegółowych programach opracowywanych przez organizatorów szkolenia. Nie istnieje bowiem jeden, uniwersalny szablon, według którego można prowadzić tego typu szkolenia dla firm o różnej wielkości i złożoności, działających w odmiennych branżach, charakteryzujących się różnymi warunkami środowiska pracy. Trener szkolący personel nie może po prostu przekazywać wiedzy nabytej jedynie w trakcie lektury jakiegoś podręcznika, czy korzystać z gotowych rozwiązań. Wysoka skuteczność szkoleń BHP to przede wszystkim starannie ułożony program, dostosowany do specyfiki danej firmy oraz rodzajów i warunków prowadzonych w niej prac. Projekty programów szkolenia powinny być konsultowane z pracownikami lub ich przedstawicielami. Podane w ramowych programach tematy szkolenia i ich czas trwania stanowią tylko tzw. minimum programowe (bazę wyjściową), które powinno być zapewnione w programie obowiązującym w danym zakładzie pracy. Co interesujące, niedostosowanie programów szkoleń do realnie występujących zagrożeń oraz rodzaju prowadzonej działalności jest jedną z najczęściej występujących nieprawidłowości w obszarze szkoleń, wykrywaną przez PIP w trakcie swych kontroli3. 1 Portal Państwowej Inspekcji Pracy: http://www.pip.gov.pl/html/pl/porady/07664003.htm [10.09.2015]. 2 W. Leszczyński, Zmiana rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy „Przyjaciel przy pracy” nr 4/2007, s. 34. 3 R. Malon, BHP w firmie, czyli kilka słów o odpowiedzialności pracodawcy za zapewnienie bezpieczeństwa swoim pracownikom, Portal Zachodniej Izby Gospodarczej, [w:] http://www.zig.pl [20.07.2015]. 193 A. Oleszak Szkolenia wychodzące naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom pracowników mają istotne znaczenie motywacyjne. Dlatego tak istotnym czynnikiem jest odpowiedni dobór szkoleń poprzez identyfikację potrzeb szkoleniowych. Rozpoznanie i analiza potrzeb szkoleniowych umożliwia zidentyfikowanie luk kompetencyjnych w określonych zakresach oraz wskazanie kierunków rozwoju wiedzy i umiejętności pracowników. To ważne, by pracownicy rozwijali te obszary, w których czują się słabi i które będą pomocne w codziennej pracy. Największa strata jaką może ponieść pracodawca to wysłanie pracownika na szkolenie, z którego niewiele wyniesie, straci czas i pieniądze firmy. 7. Wnioski • Szkolenie BHP to ważny moment pozwalający na zaszczepienie u pracownika właściwych postaw w zakresie bezpieczeństwa. Chcąc uzyskać długofalowy efekt, należy potraktować proces szkoleniowy z bardzo dużym zaangażowaniem, poświęcając mu odpowiednią ilość czasu, drobiazgowo planując zakres oczekiwanych zmian i sposoby ich osiągnięcia. Dobre szkolenie BHP przyniesie efekty w postaci ograniczenia liczby wypadków i chorób zawodowych, a poprzez podniesienie kultury bezpieczeństwa pracy przyczyni się do wzrostu jakości i wydajności pracy, a także odpowiedzialności pracowników. • Przyjęte przed laty założenie, że zasady wolnego rynku mogą być jedynym kryterium regulującym funkcjonowanie jednostek szkoleniowych BHP, nie zdało egzaminu. Brak kryteriów dla jednostek szkoleniowych spowodował, że w przeważającej części konkurują one ceną, a nie jakością szkoleń. Nażywszy czas na zmiany, pozwalające na wyeliminowanie patologii na rynku szkoleń BHP oraz poprawę ich jakości. Literatura [1] Leszczyński W.: Zmiana rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeń- stwa i higieny pracy. „Przyjaciel przy pracy”, nr 4/2007, s. 34. [2] Malon R.: BHP w firmie, czyli kilka słów o odpowiedzialności pracodawcy za zapewnienie bezpieczeństwa swoim pracownikom. Portal Zachodniej Izby Gospodarczej. W: http://www.zig.pl [dostęp 20.07.2015]. [3] Portal Państwowej Inspekcji Pracy. W: http://www.pip.gov.pl/html/pl/porady/07664003.htm [dostęp 10.09.2015]. 194
