Skala mapy w obliczaniu powierzchni
advertisement
E-learning GEOGRAFIA Opracowanie: Arkadiusz Dera Dzieje Ziemi. Badaniem dziejów Ziemi zajmuje się geologia historyczna. Źródłem danych dla tej nauki są warstwy skalne. Ich wiek określa się na podstawie wzajemnego ułożenia (stratygrafii). Jednak wzajemne położenie jest często zaburzone ruchami skał. Pomocne są w takich przypadkach skamieniałości, czyli szczątki i ślady organizmów żyjących w czasie powstania osadów, odciśnięte i utrwalone na skałach. Dzięki skamieniałościom można określić, jaki organiczny świat istniał w przeszłości na Ziemi. Porównując skamieniałości ustala się, które zwierzęta i rośliny żyły wcześniej, a które później. Porównywanie skamieniałości jest podstawą ustalenia wieku różnych pokładów geologicznych. Skamieniałości, które są bardzo charakterystyczne dla poszczególnych warstw noszą miano skamieniałości przewodnich. Efekt badań jest przedstawiany na mapach geologicznych, które za pomocą najczęściej stosowanej metody powierzchniowej uwzględniają dominujące warstwy skalne zalegające na powierzchni Ziemi. Przy odtwarzaniu dziejów Ziemi stosuje się zasadę aktualizmu – w przeszłości procesy geologiczne przebiegały w taki sposób, jak obecnie. Oznacza to, że występowanie bazaltów świadczy o działalności wulkanicznej (obecnie zastygająca płynna magma przekształca się w skałę bazaltową), a glin zwałowych o występowaniu lądolodu (w miejscach występowania dzisiejszych lądolodów także spotykamy gliny zwałowe). Wiek warstw skalnych można określać na dwa sposoby: - Wiek względny określa się na podstawie rodzaju skał, wzajemnego ułożenia warstw skalnych i zawartych w nich skamieniałości, czyli skamieniałych szczątków lub odcisków organizmów. Skały młodsze w niezaburzonej strukturze leżą wyżej niż starsze. Na podstawie tzw. profilu geologicznego, w którym uwzględnione jest wzajemne ułożenie warstw skalnych, określić można np. wiek ruchów „Pilotażowy program rozwojowy dla uczniów gorzowskich gimnazjów i liceów z wykorzystaniem e-learningu” 1 E-learning GEOGRAFIA Opracowanie: Arkadiusz Dera tektonicznych, który musi być starszy od najstarszej skały leżącej niezgodnie na zaburzonych warstwach. - Wiek bezwzględny oblicza się na podstawie połowicznego rozpadu pierwiastków radioaktywnych (w określonym czasie połowa masy każdego pierwiastka radioaktywnego rozpada się, np. uran 238 – 4,5 mld lat, C14 – 5570 lat). Bada się zawartość danego pierwiastka i produktu jego rozpadu w skale. Wiek bezwzględny podaje się w latach. Era kenozoiczna Trzeciorzęd Paleocen od 65 mln lat Paleogen Eocen od 54 mln lat Oligocen od 38 mln lat Czwartorzęd Miocen Pliocen od 23 mln lat od 5 mln lat Neogen Plejstocen Holocen od 2 mln lat od 10 tys. lat Człowiek neandertalski Człowiek i Homo sapiens współczesny Pierwsze lodowce, zlodowacenie Antarktydy Lądy i oceany przybierają obecny wygląd Fałdowanie alpejskie obejmuje Alpy, Karpaty, Pireneje, Apeniny, Atlas, Kordyliery, Andy Himalaje Najpospolitszymi skałami z tego okresu są: margle, gliny, piaski, lessy W tym czasie tworzyły się bogactwa: ropy naftowej, węgla brunatnego, gazu ziemnego, bursztynu, piasków, żwirów i torfów Rozwój małp i małp człekopodobnych, Australopithecus Trias Pstry Wapień Kajper piaskowiec muszlowy od 225 mln lat Powstanie ssaków, dalszy rozwój gadów, w wodzie panują ichtiozaury i plezjozaury, na lądzie: diplodoki i brontozaury, w powietrzu archeopteryks Powstanie kontynentu Pangea Era mezozoiczna Jura Lias Dogger Kreda Malm od 190 mln lat Pierwsze ptaki Kreda Kreda późna wczesna od 136 mln lat Okrytonasienne i torbacze Pangea zaczyna się rozpadać Transgresje i regresje mórz Początek fałdowań Okres spokoju w skorupie ziemskiej alpejskich Powstają przede wszystkim skały osadowe w wyniku sedymentacji obumarłych szczątek zwierząt Na obszarze Polski utworzyły się w tym okresie dolomity z rudą cynku i ołowiu w okolicy Olkusza, rudy żelaza z okolic Częstochowy, fosforyty i kreda na Wyżynie Lubelskiej „Pilotażowy program rozwojowy dla uczniów gorzowskich gimnazjów i liceów z wykorzystaniem e-learningu” 2 E-learning GEOGRAFIA Opracowanie: Arkadiusz Dera Era paleozoiczna dewon Kambr Ordowik Sylur od 570 mln lat od 500 mln lat od 430 mln lat od 395 mln lat Rozwój glonów i trylobitów Powstanie roślin lądowych, pierwsze kręgowce Ryby pancerne i skorupiaki Pierwsze kręgowce lądowe, owady i rośliny zarodnikowe: skrzypy, widłaki i paprocie Karbon Perm Wapień Karbon Czerwony Cechsztyn węglowy produktywny spągowiec od 345 mln lat od 280 mln lat Pierwsze płazy i gady Powstanie gadów ssakokształtnych i rozwój nagonasiennych Na północy Łączenie się tworzy się prakontynentów: Laurazja Laurazji i Gondwany Początek Fałdowanie fałdowania Początki fałdowania hercyńskie: Masyw kaledońskiego: G. hercyńskiego Centralny, Szkockie i G. Karkonosze Świętokrzyskie W tej erze powstaje praktycznie każdy rodzaj skał, a najistotniejsze złoża mineralne, to węgiel, sól kamienna i sole potasowe na Kujawach, łupki miedzionośne z okolic Bolesławca i Złotoryi Rozpad prakontynentu Na południu tworzy się Gondwana Era prekambryjska Archaik Proterozoik od 4600 mln lat od 3170 mln lat Powstanie Ziemi, pojawia się woda po skropleniu pary Powstanie pierwotniaków i pierwszych bezkręgowców wodnej, najstarsze organizmy Początki powstawania skorupy ziemskiej Istnienie jednego prakontynentu Występuje wulkanizm i częste ruchy górotwórcze. Formują się Góry Sudety (Masyw Śnieżnika) Skały zmetamorfizowane: gnejsy Pierwsze skały osadowe: piaskowce i zlepieńce Złoża żelaza w Szwecji i w Krzywym Rogu na Ukrainie Mapa mentalna Z doświadczenia zawodowego wiem, że temat związany z dziejami Ziemi jest tematem raczej nie lubianym przez ucznia. Materiał jest głównie „pamięciowy”, więc trudny do zapamiętania. Posłużmy się więc mapą mentalną lub jak inaczej jest nazywana mapą pamięciową czyli rysunkiem na którego środku wypisujemy lub wyrysowujemy główny temat lub definicję (słowo) i z którego rozrysowujemy dalej drzewo powiązanych ze sobą faktów. W taki sposób stworzona definicja, problem temat jest przez nas lepiej zapamiętany. Jako przykład podam mapę pamięci „Tajemniczy Świat Pasożytów” http://www.kajet.pl/pliki/mentalna.png „Pilotażowy program rozwojowy dla uczniów gorzowskich gimnazjów i liceów z wykorzystaniem e-learningu” 3
