Antropologiczna koncepcja człowieka, czyli całościowe ujęcie
advertisement
x601. Antropologiczna koncepcja człowieka, czyli całościowe ujęcie człowieka, człowiek istnieje jako jednostka i człowiek istnieje w grupie. Przy ujęciu antropologicznym nie rozdziela się bytu duchowego i materialnego człowieka. Antropologia stara się ująć życie grupy oraz miejsce jednostki w tej grupie i jej funkcjonowanie. Antropologia określana jest często jako najogólniejsza z nauk o człowieku, dlatego też problematyka człowieka, jego istoty gatunkowej i osobowości powinna stanowić centralny problem dociekań zainteresowań antropologa. Koncepcje człowieka to koncepcje filozoficzne, najczęściej ujmuje się w dwa nurty – życie psychiczne jednostki albo życie zbiorowości- psychiczna całość. Przyjmuje się życie psychiczne jako całość, wizje człowieka, który ma być niezależny od miejsca i czasu. Koncepcja człowieka w sensie socjologicznym to widzenie człowieka jako jednostka w grupie. Wg Socjologii grupę tworzy wizja człowieka. 2. Rola mitu w kulturze. Mit to opowieść zazwyczaj nieznanego pochodzenia, przynajmniej w części tradycyjnej. Pozornie relacjonuje wypadki historyczne, mające służyć do wyjaśnienia jakiś zwyczajów, wierzeń, instytucji a zjawisk naturalnych, zwłaszcza związanych z magią, kultem, wierzeniami religijnymi. Według Platona mit to historia, wierzenie, pogląd uważane za prawdziwe przez członków jakieś grupy, zwłaszcza jeśli służą za poparcie pewnych istniejących tradycyjnych praktyk, instytucji, chociaż są całkowicie bezpodstawne. Mity podobnie jak wszystkie inne formy wierzeń, stanowią część doktryny religijnej, teoretyczną stronę religii, w której znajdują wyraz wyobrażenia i poglądy na temat powstania, rozwoju i przeznaczenia świata (kosmologia), na temat 1 pochodzenia istoty i przeznaczenia człowieka (antropologia religijna). Mit to wierzenie lub fantastyczna opowieść religijna dotycząca wydarzeń lub osób z odległej przeszłości i wyjaśniająca pochodzenie świata i zjawisk przyrody, opiewająca czyny bogów i herosów; stanowiąca wzór czy precedens dla przyszłych wydarzeń rzeczywistych. 3. Ewolucjonizm jako koncepcja antropologiczna. W ewolucjonizmie płaszczyzną odniesienia był poziom kultury badaczy. Uważano, że każdy naród musi się rozwijać, a rozwój to musi być postęp w przód nie cofanie się w tył. Badacze mogli opracować schematy porównawcze . Zaletą tej metody było porównywanie. Niebezpieczeństwem był determinizm geograficzny i ekonomiczny. 4. Język jako wyróżnik kulturowy. Język ludzki to system wzajemnego porozumiewania się między ludźmi za pomocą symboli dźwiękowych, jest to jeden z podstawowych elementów kultury ludzkiej, Język to system otwarty zdolny do szybkiego przekształcania i wzbogacania się. O relacji łączącej język z kulturą możemy najogólniej powiedzieć, że jest ona uwikłana w paradoks wzajemnego uzależnienia można bowiem zasadnie mówić o języku, że jest częścią kultury jako zjawiska szerszego, jak też że jest zjawiskiem szerszym, ogarniającym sobą kulturę. Pewien sposób widzenia związku języka z kulturą, zakładający nadrzędność kultury zawiera się w wyrażeniu „kultura języka”, pod którym rozumie się głównie umiejętności właściwego (kulturalnego) posługiwania się językiem. W drugim przypadku język warunkuje kulturę, bo bez jego opanowania nie jest możliwe uczestnictwo w kulturze ani w życiu społecznym nawet w jego najprostszych formach. Doskonałość języka jest wstępnym warunkiem rozwoju kultury. Jest on aspektem, który przenika jej dziedziny takie jak: gospodarka, wychowanie, prawo, magia, religia, sztuka i zabawa. 5. Dyfuzje i zapożyczenia kulturowe. Wiążą się one z terminem areałów kulturowych rzeczy będące na jednym miejscu mogą być zapożyczone jeżeli w innym miejscu są potrzebne, jest to świadomy mechanizm. Dyfuzja to nieświadome przenikanie tych samych rzeczy na inne obszary. Dyfuzjoniści, przedstawiciele orientacji w etnologii, dostrzegli i położyli szczególny nacisk na fakt zapożyczeń migracji wytworów kulturowych z jednej kultury do drugiej- podstawowym czynnikiem przemian była ich zdaniem dyfuzja, czyli zapożyczenie elementów kulturowych. Dyfuzja to niepodważalny czynnik przemian, jaki obserwować można we wszystkich społeczeństwach ludzkich. Termin dyfuzja ze względu na swoje konotacje metodologiczne stał się mało przydatny w nowoczesnej analizie antropologicznej. Powstał nowy termin „akulturacja” który odnosi się do tych procesów i mechanizmów społecznych jakie pociąga za sobą dyfuzja. Termin akulturacja odnosi się na ogół tylko do ważnych istotnych przemian, jakie dokonywały się w danym społeczeństwie pod wpływem kontaktu kulturowego czyli dyfuzji. Dziś termin akulturacja rozumiany jest szerzej. Obejmuje on wszelkie zmiany spowodowane międzykulturową wymianą czyli przepływem treści pomiędzy kulturą. Dyfuzja- przenikanie cech kulturowych z jednej kultury do drugiej (zapożyczenie). W tradycyjnym podejściu dyfuzjonistycznym nie interesowano się mechanizmami społecznymi towarzyszącymi przepływami treści kulturowych. 6. Religia i ideologia. Religia to system wierzeń i praktyk przyjętych w danej społeczności, określający relację jednostek do różnie pojmowanej sfery sacrum, czyli świętości i sfery boskiej. Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, dystansu wobec niego. Badaniem religii zajmują się: religioznawstwo, filozofia religii, socjologia religii, psychologia religii, geografia religii. Religie dzieli się: na narralne i objawione; ze względu na to, jak pojmują istotę boską: monoteizm, politeizm, henoteizm, panteizm; ze względu na zasięg oddziaływania religii: religie uniwersalistyczne, narodowe, plemienne. Obecnie na świecie istnieje ponad 4000 różnych wyznań. Około 14% całej populacji nie przyznaje się do żadnej wiary. Do religii największych pod względem liczby wyznawców należą: chrześcijaństwo 33%, islam 22%, hinduizm 15%, buddyzm 6%, chińskie religie tradycyjne 4%, religie pierwotne 4%. Problemem jest zakwalifikowanie do religii postawy określanej jako satanizm. Niektórzy zaliczają do ruchów parareligijnych także ruchy społeczne stawiających wysokie wymagania, wymagające podzielania pewnych przekonań oraz powodujące, że wokół nich koncentruje się życie ich członków. 2 7. Pojęcie areałów kulturowych. Areały kulturowe termin wprowadzony przez szkołę kulturowohistoryczną, to obszary na których występują takie a nie inne rzeczy, uważali, że źródłem i dynamiką rozwoju jest handel i wojny. +Pojęcie to wypracował Clark Wissler. Początkowo chodziło o zmianę sposobu ekspozycji eksponatów muzealnych dot. Indian amer. Uważał, że powinny one być pogrupowane wg Kryterium językowego, ale wg Wyróżnionych przez etnografa regionów charakteryzujących się występowaniem w ich obrębie podobnych kultur. Wissler nie próbował wyjaśnić jaka była przyczyna tych podobieństw wskazywał jedynie na historyczny fakt dyfuzji oraz wspólne podstawy egzystencji. Teoria areałów dotyczy w zasadzie tylko kultur zasiedziałych, sąsiadujących ze sobą od dawna, nie zaś tych, które znalazły się obok siebie niedawno, np. w wyniku najazdu. Miała znaczenie dla amerykańskiej antropologii kulturowej – przypieczętowała załamanie ewolucjonizmu, ugruntowując kierunek historyczno – dyfuzjonistyczny. Głównym założeniem tej teorii było stwierdzenie, że dyfuzja elementów kulturowych następuje koncentrycznie. Wissler nie próbował wyjaśnić jaka była przyczyna podobieństw, wskazywał na historyczny fakt dyfuzji oraz wspólne podstawach egzystencji dokonał podziału kultur obu Ameryk. Wyróżniał tam: obszar polowania na karibu, obszar uprawy bizonów, obszar uprawy manioku oraz obszar guancco, region łososia, obszar uprawy kukurydzy itp. Później przeszedł do tej klasyfikacji opartej na wspólnych podstawach egzystencji do klasyfikacji opartej na wspólnych cechach kulturowych. 8. Kody komunikacji. Badanie systemów komunikowania się w kulturze, a w tym badanie systemu znaków; kody to komunikowanie się w pośredni lub bezpośredni sposób. Nadawcą lub odbiorcą informacji jest społeczność. Komunikowanie należy do naszego obiegowego zasobu intelektualnego. Akt wymiany stał się aktem komunikowania. Podejście do kultury jako system znaków, a następnie do systemu komunikowania się. Kod formułowany jest przez nadawcę, a partycypowany przez odbiorcę komunikatu. Przez kod należy rozumieć zbiór symboli wraz z regułami określającymi sposób ich użycia. Kodem , którymi się wszyscy posługujemy jest język. Sam język nie jest jednym kodem z jakiego korzystamy komunikując się z innymi ludźmi. O istnieniu kodu można mówić w przypadku symboli, matematycznych, znaków drogowych, a nawet w niektórych przypadkach posługiwaniem się przez człowieka ciałem np. ruch głową ozn. Zgodę lub negację. Kody dzielimy na werbalne do których zaliczamy mowę ludzką odbywającą się między odbiorcą a nadawcą i kody pozawerbalne: symbole matematyczne, znaki drogowe itp. Znaki pozawerbalne stanowią kod stanowiący czasami decyzje o życiu i śmierci. Do takiego kodu zaliczyć możemy również pismo. Badacze dowiedli, że nie tylko człowiek posługuje się znakami, czynią to również zwierzęta, rośliny, grzyby. Pasjonującą rzeczą jest wiedzieć, jak to się dzieje, że dana rzecz może przekazywać informacje inne od tej, jak jest w samej istocie czyli komunikować czymś, co jest zawarte poza nią. Prawidłowe odczytywanie znacznie przyczynia się do pogłębienia wzajemnego rozumienia między ludźmi, ale także odkrycia wielu tajemnic przyrody. 9. Koncepcja funkcjonalizmu w antropologii. Koncepcję tę stworzył Bronisław Malinowski, to patrzenie z punktu widzenia „po co to jest potrzebne”, każde zachowanie ma czemuś służyć. Funkcjonalizm opierał się na determinizmie biologicznym – wiązką potrzeb życiowych był człowiek. Występowała teoria motywacji, czyli opis zwyczajów i obyczajów od strony roli. Funkcjonaliści uważali, że każdy aspekt czy dziedzina ludzkiej działalności kulturowej rozpatrywać należy na tle całościowego zaplecza kulturowego w swoich wzajemnych powiązaniach z innymi aspektami kultury. Pozwala to na ukazanie całościowego charakteru kultury oraz jej funkcjonowania tzn. roli, jaką spełniają poszczególne wytwory. Pełny opis nawet najprostszej kultury wymaga: długotrwałego kontaktu z badanym ludem, szczegółowych i żmudnych badań techniką obserwacji uczestniczącej i swobodnego wywiadu ( metoda intensywnych badań terenowych). Analiza funkcjonalna nie jest wynalazkiem antropologii. Wykorzystuje się ją w naukach ścisłych, medycynie, we wszystkich naukach o zachowaniu. Pojęcie funkcji w antropologii bywa zwykle rozpatrywane na dwóch poziomach abstrakcji i celów, jakim służą poszczególne kulturowe elementy w intencjach ludzi, oraz ich roli w całokształcie kultury. Robert Merton nazwał pierwszą jawną, drugą ukrytą. Rozróżnienie to uznano za użyteczne w antropologii. 10. Rytuał i ceremonia. Rytuał z łaciny rytualis, czyli obrzędowy. Jest to wyższy następny etap rozwoju kultu , cechuje go scalenie w jeden rygorystyczny system bardziej złożony od poprzedniego. 3 Rytuał to ustalony niezmienny sposób dokonywania czynności kultowych. Ceremonia to uroczysty akt przebiegający według ustalonego planu, zwykle z zachowaniem tradycyjnych symbolicznych form. Czynność wykonywana z zaakceptowaniem pewnych form, z ostentacją, namaszczeniem, powagą, zwykle są to obrzędy religijne. Każdy rytuał odwołuje się do jakiegoś przekazu światopoglądowego lub zespołu odrębnych mitów, stanowi taką strukturę organizowaną przez relacją podporządkowania instrumentalnego, każde działanie rytualne jest podporządkowane działaniom po nim następującym. Rytuały i ceremonie to zachowania ściśle związane z określonym zespołem idei mogą dotyczyć natury zła, związku istot ludzkich ze światem duchowym, są to działania oddzielone od społecznej rutyny życia codziennego, ich „odświętność” jest z góry zakładana. 11. Koncepcja społeczeństwa i jednostki według struktura listów. Wg nich stosunki społeczne można rozpatrywać jako rzeczy jest to struktualizacja. Wszystkie układy są zer sobą powiązane w pewną sieć i są potrzebne sobie, ma to czemuś służyć. Struktura grupy nadaje sens i miejsce jednostce w tej grupie, porządkuje idee. 12. Cechy współczesnej religijności. Religijność to postawa jednostki lub grupy społecznej opierająca się na uznaniu istnienia poza empirycznej (ponad naturalnej) rzeczywistości, przybierająca różne formy ustosunkowania się do tej rzeczywistości. Do najważniejszych aspektów religijności zalicza się moralność religijna, samoidentyfikacja religijna, wiedza, praktyka (kult) i doświadczenie religijne, religijne przekonania oraz aspekt wspólnotowo- instytucjonalny. Wcześniejsze koncepcje religii pierwotnej określały ją jako zespół idei i zachowań związanych z wierzeniami w siły nadprzyrodzone, tajemnicze i niewytłumaczalne zjawiska, które sprawiają kontrolę nad uniwersum i wpływają na bieg ludzkich spraw. Nowe definicje miały tendencję do rozszerzenia zakresu tego pojęcia na wszystkie ideały i wartości, często etycznej natury, którym towarzyszą silne nastawienia uczuciowe. Uczucia religijne przypisuje się wszystkim ludziom, niezależnie od tego, czy są członkami Kościoła, czy wyznawcami jakiejkolwiek wiary religijnej. We współczesnym ujmowaniu religii zarysowują się dwie tendencje: Właściwa orientacji materialistycznej- poszukiwanie wyjaśnień zjawisk religijnych w cechach organizacji społ. Oraz w konfliktach i napięciach życia społ. (ruchy religijne); właściwa orientacjom strukturalistycznympodkreślanie niezależności zjawisk życia religijnego do życia społ. (rozumiana we własnych kategoriach symbolicznych). Współcześnie charakterystyczne dla religii uważa się: 1) wiarę w jednego Boga lub większą liczbę istot duchowych; 2) działalność kolektywną i większe zgromadzenia w czasie obrzędów kościelnych w celu wyrażenia kultu i kolektywnych jedności; 3) dążenie do celów zaakceptowanych przez społeczność; 4) posiadania zespołu wierzeń, z których jedne dotyczą przeszłości (mity), a drugie współczesnej działalności istot nadprzyrodzonych. Oba typy wierzeń są ze sobą ściśle powiązane i stanowią jedną całość; 5) efekty mitologii wykraczają poza dziedzinę magiczną, dostarczają ludziom systemu wartości oraz zespołu norm dla istniejących jej str. Czynnościowa przejawiająca się w rytuałach, obrzędach, na wyższym szczeblu w nabożeństwach i pielgrzymkach; 6) tworzy pewne wzorce postępowania i nakazy moralne, zmieniające się w kodeksy moralne- dzięki sankcjom nadnaturalnym np. lęk przed zemstą sił nadprzyrodzonych (ale czasem łamane są zasady moralne właśnie w obawie przed taką zemstą); 7) organizacja religijna stanowi aspekt organizacyjno- prawny, czyli strukturę scalającą w jedną całość wierzenia i obrzędy oraz zespalającą wiernych i kapłanów w instytucję kościoła, określającą ich zachowania i obowiązki. 13. Pojęcie relatywizmu kulturowego. To stanowisko metodologiczne w socjologii i historii postulujące spojrzenie na badane wartości, zjawiska, normy i systemy społeczne z punktu widzenia kultury określonego społeczeństwa, w której obrębie występuje, nie zaś z punktu widzenia kultury badacza. Skrajna postać relatywizmu kulturowego zakłada niemożliwość sformułowania ogólnych praw rozwoju kulturowego społeczeństwa. Teoria relatywizmu naukowego: przekonanie, że wszelkie wartości są względne i nie ma żadnych uniwersalnych norm zachowania; przekonanie, że każda kultura może być zrozumiana jedynie w swoich własnych terminach, ponieważ stanowi ona niepowtarzalny produkt konkretnej historii danego ludu. Z tradycji rel. kult wywodzi się przekonanie późniejszych strukturalistów szczególnym znaczeniu badań nad językiem dla budowania ogólnej teorii kultury, a jednocześnie ogromnej roli psychologii w rozumieniu i wyjaśnianiu zjawisk kulturowych. 4 Wg B. Olszewskiej-Dyoniziak kulturowy relatywizm – stanowisko, że nie ma uniwersalnych kryteriów mierzenia i oceny wartości kultury i stopnia jej rozwoju – wszystkie kultury są równie ważne i powinny być zrozumiane w swoich własnych kategoriach. 14. Czynniki rozwoju kultury według szkoły kulturowo- historycznej. W Szkole tej uważano, że duży wpływ na rozwój kultury mają areały kulturowe, zapożyczenia i dyfuzje, ideału kulturowe, idea jednego boga i negowały inicjatywę samych ludów w rozwoje. Zdominowana przez niemieckich kustoszy (XIX i XX) szkoła austriacko- niemiecka (F. Ratzel, L. Frobernius, B. Ankerman, F. Graebner) zwana również szkołą kul-hist rozwinęła sposoby badania problemów dyfuzji (nieświadomego przenikania wzorów) i migracji elementów kulturowych. Koncentrując się na tym problemie negowano inicjatywę twórczą ludów. Kustosze ci gromadząc eksponaty wytworów i przedmiotów różnych kultur badali je i porównywali. W tym celu posługiwali się kryteriami: formy, ilości, ciągłości. Koncepcja schematu rozwoju kultury w drodze dyfuzji (W. Schmidt) to tzw. teoria kręgów kulturowych: kilka tzw. początkowych kultur zasadniczych rozprzestrzeniało się na podobieństwo fal na wodzie (po wrzuceniu kamyka) dając początek kulturom wtórnym. Schemat dotyczy kultur ściśle zlokalizowanych czasowo i przestrzennie a oznacza, że kryteria następczości form kulturowych są stanowione przez typ gospodarki, org. społ., formy wierzeń i praktyk rel. oraz typ narzędzi i przedmiotów naturalnych Celem było odtworzenie minionych etapów rozwoju ludzkości. 15. Mechanizmy spoistości. Mechanizmy scalające grupę: 1) teren, który zamieszkują; 2) rasa, którą reprezentują; 3) język, którym się posługują; 4) tradycje, mity (dziedzictwo, selektywny dorobek, spuścizna jako dorobek nie refleksyjny); 5) historia i mitologia; 6) filozofia i religia; 9) prawo (prawo obyczajowe- nie wiadomo kiedy powstało, czyli czas mityczny, kontrola społ. ale brak egzekwowania formalnego, prawo wg. Umowy np. karne, administracyjne, zmienne, egzekwowane zewnętrznie. Zagrożenia: biologiczne, polityczne, kulturowe (wkrada się przez silną dyfuzję) . Jeśli grupa czuje się zagrożona to cele wychowania będą skierowane na grupę. Ogólne zasady, które wiążą ludzi razem i łączą ich stałe grupy: 1) fakt reprodukcji (pokrewieństwo między mężem i żoną, rodzicami i dziećmi)klan, ród, plemię 2) bliskość i sąsiedztwo (istotą życia jest współdziałanie) lokalna grupa, osiedle wiejskie, miejskie, organizacja rozproszonych wiosek 3) zasada wyróżniania i integracji jest związana z fizjologią, anatomią człowieka. 16. Magia. czyli czarodziejstwo- system poglądów i zabiegów oparty na przekonaniu, że można zdobyć władzę nad przyrodą, zmusić ją do działania wg woli człowieka, byle tylko znać środki odpowiednie do uzyskania lub uniknięcia czegoś. Zdaniem Kinga Frazera i Huberta magia była najwcześniejszą fazą rozwoju religii. Magia była pierwszą formą kontroli nad światem, pierwszym stopniem ludzkiego poznania, z którego powoli wyrosły dwa zjawiska: nauka i religia. Wierzący przede wszystkim oczekują od swojej religii pomocy magicznej, interwencji w sprawach dnia codziennego. Właśnie w tych oczekiwaniach kryje się przyciągająca siła wszystkich religii. Obrzędy magiczne i całą magia to przede wszystkim fakty należące do tradycji. Magia to zespół działań zasadniczo pozaempirycznych, symboliczny, których celem jest bezpośrednie osiągnięcie w naturalnym lub społecznym otoczeniu człowieka pożądanych skutków, niemożliwych do realizacji przez samo tylko działanie praktyczne. Magia może dotyczyć wszystkich dziedzin życia. Jest formą działania i myślenia zajmującą zasadnicze miejsce w kulturze duchowej wszystkich społeczeństw przedpiśmiennych w specyficznych sytuacjach pojawia się też w społeczeństwach nowoczesnych. 17. Czynniki narodowotwórcze to społeczeństwo związane jednością pochodzenia, języka, kultury, tradycji politycznej i geograficznego obszaru zamieszkania. Pełne uświadomienia odrębności narodowej u poszczególnych ludów występuje dopiero w czasach najnowszych. Wspólnota pochodzenia jest bardzo ważnym czynnikiem w kształtowaniu się narodu. Język często ma znaczenie decydujące w kształtowaniu narodowości, choć mamy również narody posługujące się wieloma językami. 18. Rola religii w kulturze. Religia to zespół wierzeń dotyczących świata, ludzkości i człowieka, związanych z nimi zachowań oraz form organizacji społecznej. Przedmiotem czci są najczęściej 5 przemożne siły natury, przyrody, siły witalne lub bóstwa transcendentalne. Szczytowe formy wierzeń religijnych wyrażają się w wierze jednego boga (monoteizm). Rozwój religii wiąże się ściśle z rozwojem kultury od pradziejów do czasów dzisiejszych. Religia pełni rolę uniwersum i norm postępowania, których źródła tkwią w mitycznych praprzodkach pełniąc istotną rolę poznawczą, integracyjną, normatywną. Rolę religii można określić jako niejednoznaczną. Badaczy religii nie interesuje kwestia prawdziwości czy fałszywości wierzeń religijnych, zwracając uwagę na jej społeczne funkcje oraz psychologiczne źródła współcześnie religia bazuje na myśleniu symbolicznym. Pełniąc ideę w życiu człowieka bardzo doniosłą, co rozum analityczny i dyskursywny. Myślenie symboliczne zaczęto uważać za równoważne do myśli naukowej i racjonalnej, za głębszy, sięgający istoty zjawisk i sposób poznania. 19. Patriotyzm i jego odmiany. To umiłowanie ojczyzny, zdolność poświęcania się dla niej, stawianie dobra swego kraju ponad partykularne interesy własne i własnej klasy, partii, profesji itd., w niektórych sytuacjach historycznych także określenie orientacji polit.; postawa społeczno- polityczna oparta na zasadach miłości i przywiązania do ojczyzny; wiąże się z internacjonalizmem, przeciwieństwo nacjonalizmu i kosmopolityzmu. 20. Kody pozawerbalne. To sposób komunikowania, to kinetyka i proksenika – każdy człowiek może odczytywać informacje przekazywane nie bezpośrednio ze środowiska kulturowego. . Znaki pozawerbalne stanowią kod stanowiący czasami decyzje o życiu i śmierci. Do takiego kodu zaliczyć możemy również pismo. Badacze dowiedli, że nie tylko człowiek posługuje się znakami, czynią to również zwierzęta, rośliny, grzyby. Pasjonującą rzeczą jest wiedzieć, jak to się dzieje, że dana rzecz może przekazywać informacje inne od tej, jak jest w samej istocie czyli komunikować czymś, co jest zawarte poza nią. Prawidłowe odczytywanie znacznie przyczynia się do pogłębienia wzajemnego rozumienia między ludźmi, ale także odkrycia wielu tajemnic przyrody. 21. Zabawa jako źródło kultury. Zabawa pełni funkcje społeczne jest źródłem twórczości i innowacji zabawa to naturalna potrzeba człowieka, jest ona poważna uczy reguł gry, które później przenosimy na życie codzienne. Zabawa to nie kultura to tylko źródło kultury. Zabawa sublimuje się w literaturze, muzyce i plastyce. Zabawa nie daje efektu wymiernego i jest czynnością przynoszącą satysfakcję. Pełni funkcje społeczne; jest źródłem twórczości i innowacji; jest bezinteresowna. Zabawa nie jest cechą typowo ludzką, ponieważ bawią się też zwierzęta W zabawie uczą się reguł i nie wolno ich łamać. Zabawa nie może być głupia- nie może przekroczyć reguł które ustaliła grupa; jest poważna- muszą być przestrzegana reguły, ma ramy czasowe, jest na określonej przestrzeni, wymaga zgody bawiących się i przestrzegania zasad. Ustalamy konwencję zabawy. Typy zabaw: gryszczególny typ; mają twarde reguły, które obowiązują od początku do końca i nie wolno ich zmieniać; typy gier: 1) Walka- AGON oparte na zderzaniu przeciwieństw (turnieje, konkursy, zawody, berki, warcaby, kości) ważne jest zwycięstwo, ten fakt daje satysfakcję, turnieje odbywają się do Sądów Ostatecznych, 2) przedstawianie i ukrywanie się- MIMIKRY- dobre ukrycie się; Przypisując osobie rolę dajemy możliwość wypowiadania się. Zabawa jest źródłem kultury, a nie kulturą. Zabawa przywraca wartości życia, do zabawy nie wolno zmuszać. 22. Historia i mitologia jako elementy spoistości grupy. 23. Święto W kulturze było to zawsze sacrum- święte, profanum- świecki, czyli święto to wszystko co oznacza codzienność, każde święto dotyczy jakiejś wartości, co jest ludziom potrzebne co chcą czcić, afirmować. Nie jest też ważne jakie święto ma korzenie, święto o korzeniach historycznych to święta narodowe, zaś o korzeniach mitycznych to święta podstawowe najczęściej rodzinne. Święto w kulturze było od zawsze, nie ma społeczności bez święta. Święta państwowe można uzasadnić potrzebą tradycji, waloru spoistości grupy, nastawione są ku wartościom numinicznym. Mają względnie trwały ceremoniał tzn. przypisane są rytuały, kolejność, rozpisane są role wśród osób w grupie. Wyznaczone jest miejsce kulminacji obchodów. Przy świętach państwowych i narodowych wraz z upływem czasu może słabnąć emocjonalny wydźwięk. Święta powszechne danej społeczności odwołujące do wydarzeń w czasie mitycznym mają większe znaczenie emocjonalne niż kartograficzne np. Wielkanoc. Ważna jest istota wydarzenia, której ranga się nie zmieni. Te święta mają tylko 6 niektóre elementy stałe. Dotyczące zwyczajów i obyczajów. Ważniejsza jest filiacja podstaw niż wzorców. Święta oparte na emocjach trwają dłużej np. w rodzinie. 24. Charakter narodowy. Stereotypy etniczne. Przyswojenie przez pewną grupę ludzi zespołu wzorców kulturowych stanowiących dorobek określonej wspólnoty narodowej ozn. pojawienie się u nich cech (postaw, zachowań) charakterystycznych dla członków danego narodu, które równocześnie odróżniają ich od przedstawicieli innych narodów kompleks tych cech jest określany mianem charakteru narodowego, wykazuje znaczną trwałość, choć oczywiście z czasem ulega stopniowym przeobrażeniom. Zmiany te jednak należy odróżniać od przemian we wzorach kulturowych poszczególnych klas czy warstw społecznych mówiąc bowiem o charakterze narodowym myśli się o cechach odróżniających przedstawicieli poszczególnych grup społecznych jednego narodu od analogicznych grup innej i wspólnoty narodowej. Wspólne zamieszkiwanie przez wieki na jednym terytorium, podobne losy historyczne i rodząca się na tym tle wspólnota kultury mogą znajdować swoje odbicie w pewnych typowych dla danego narodu cechach psychicznych. Stereotypem narodowym możemy nazwać uproszczenie, schematyczne przejaskrawienie lub zniekształcenie wyobraźni o jakimś narodzie jako całości wynikające z niewiedzy, z powodu zadawnionej niechęci, szczególnych doświadczeń lub odrębnych interesów w społ. – ekon. 25. Tożsamość kulturowa. Czynniki kształtujące. Tożsamość kultur. to tożsamość społeczna zbiorowości ujmowana w kategoriach „inności” (czy też „swoistości”) danej kultury w stosunku do innych kultur. Przejawia się ona w kulturowo zdefiniowanym sposobie działania, w materialnym i niematerialnych wytworach powstałych w obrębie danego obszaru kulturowego, w tym także dziedziczonych po przodkach. Jak każda tożsamość społeczna uświadamiana jest przez członków zbiorowości szczególnie w kontekście kontaktów odmiennych tożsamości kulturowych, zarówno teraźniejszych jak i historycznych. Tożsamość kulturowa to najważniejszy rodzaj tożsamości zbiorowej, który polega na historycznie uwarunkowanym kulturowym sposobie zachowania przez daną zbiorowość ludzką istnienia i ciągłości gatunku oraz równowagi. Czynniki kształtujące to przystosowawczy proces nadążania za zmianą środowiska; dążenia danej społeczności do modyfikacji swego środowiska. 26. Zwyczaje i obyczaje. Zwyczaje to ustalona forma zachowania w określonych sytuacjach, przyjęta przez dawną zbiorowość społeczną. Może mieć charakter trwały, oparty na długoletniej tradycji lub być przejściową modą. Zwyczaj nie jest opatrzony sankcjami negatywnymi jego przestrzeganie polega na uznawaniu słuszności określonego zachowania przez daną grupę społeczną. Zwyczaj z czasem może się przekształcić w obyczaj. Obyczaj to termin używany najczęściej na określenie charakterystycznej i powszechnej w danej grupie społecznej prawidłowości zachowań, na oznaczenie pewnego rodzaju norm społecznych lub reguł wyznaczających określone sposoby postępowania. Obyczaj reguluje szeroki kres spraw społ. Doniosłych dla danej grupy pozostających pod strefą obowiązywania prawa, moralności, religii; naruszenie obyczaju powoduje negatywną relację ze strony grupy.; ogół obyczajów grupy składa się na jej obyczajowość. 27. Idea wielokulturowości. -> idee etniczne -> idee elementarne; to według Bartiana podstawowe składniki kultury ludzkiej decydujące o międzykulturowych podobieństwach (zbieżnościach). Idee elementarne znane także jako idee podstawowe, powszechne, zasadnicze są tożsame we wszystkich systemach kulturowych świata ze względu na wspólne dla całej ludzkości pierwotne podłoże i trwającą nadal jedność psych. W poł. lat 70., wraz z zezwoleniem na imigrację Azjatów, zaczęto odchodzić od koncepcji „białej Australii”, pojawiła się i zyskiwała popularność idea wielokulturowości. Wprawdzie już na pocz. lat 50., po wielkim napływie przybyszów z Europy, kultura A. wchłonęła wiele elementów nieznanych dotychczas jej wyłącznie anglosaskiemu obliczu; ale aż do masowego napływu przybyszów z Azji była to kultura „białego człowieka”. Obecnie A. jest krajem daleko posuniętego równouprawnienia ras i narodowości, co gwarantują zarówno ustawy, jak i praktyka. Rząd finansuje wiele przedsięwzięć oświat. i kult., wspiera aktywność organizacji pielęgnujących tradycje narodowe. 7 28. Pojęcie transmisji pokoleniowej. Pojęcie pokolenia sięga czasów bardzo dawnych ponieważ z tym pojęciem wiązały się zasady pierwotnego porządku społecznego i hierarchii. M. Cossancha wyróżniła 5 znaczeń związanych z pojęciem pokolenia: 1) ogniwa ciągu genealogicznego (ujęcie biologiczne) 2) ogniwa ciągu kulturowego 3) kategorii osób w podobnym wieku 4) kategorii osób w określonej fazie życia ( młodość, dojrzałość, starość) 5) kategorii osób stanowiących pokolenie historyczne. Komunikowanie kultury w wymiarze międzypokoleniowym, przybierające w swych zaawansowaniach przejawy formy wychowania, wymaga określonych nośników strukturalnych, są nimi z reguły specyficzne formy organizacji społecznej. Rozmaite środowiska społeczne są nośnikami odmiennych programów kulturowych, uczestnictwo w różnych środowiskach wiąże się z przyswajaniem przez jednostkę różnych elementów kultury co pociąga kształtowanie się różnych wymiarów i poziomów osobowości. 29. Wychowanie międzykulturowe. 30. Znak, oznaka, symbol Znak to wszystko jeżeli do niego przywiążemy odpowiednie znaczenie, działa w określonej grupie, nie musi mieć zabarwień emocjonalnych, może mieć charakter ujemny lub pozytywny. Np. pismo, gest, czarna polewka, sposób chodzenia. Oznaka to znak przynależności, ma ona pozytywny wydźwięk, oznacza dobrowolną przynależność do jakiejś grupy. Np. fryzura, sygnety herbowe. Symbol to znak komunikacyjny, ale jest oderwany od przedmiotu, jest umowny, pozwala zamykać krąg komunikacyjny do osób, które ten symbol znają. Np. godło, znak zbiorowości. Znaki, oznaki i symbole wyznaczają pewien krąg: kontekst kulturowy- określony sposób znaczenia, ról, prestiżu, wyrażania emocji, określania wagi sytuacji itp. Poznawany jest w określonej kulturze w sposób naturalny, drogą socjalizacji, nie zawsze jest uświadamiany, jego naruszenie jest zauważalne. Kontekst wysoki- ma dużo symboli i cechuje kultury o wysokim stopniu zamknięcia np. kultura wschodu; kontekst niski- dominuje komunikacja werbalna nad pozawerbalną; kontekst średnikomunikacja werbalna i pozawerbalna są równe. 31. Swój i obcy. Tolerancja kulturowa – uznawanie prawa innych do posiadania własnych poglądów, wyznawania religii odmiennej od religii przez siebie wyznawanej, nie obejmuje idei antyhumanitarnych lub zbrodniczych; przeciwieństwo fanatyzmu religijnego. Tolerancja nie może i nie musi być oparte na odrzuceniu własnej tożsamości kulturalnej ale jej koniecznym wzbogaceniu i wszechstronnemu rozwinięciu. Obecnie znacznie większe oburzenie budzi np. niska pozycja, znęcanie się nad dziećmi, czy w ogóle słabszymi, dręczenie zwierząt, przemoc co się z tym wiąże na te zjawiska społeczność ma mniejszą tolerancję. 32. Metoda porównawcza w antropologii. Antropolodzy metodą porównawczą posługują się na szeroką skalę, chcąc wszystkim zróżnicować różnice kulturowe, socjologowie bardziej koncentrują się na badaniu zjawisk powtarzalnych, cech unifikujących, dominujących. Metodzie porównawczej przypisuje się dwie odrębne funkcje: 1) Poszerzanie horyzontów poznawczych badacza, umożliwia bowiem obserwowanie badanego zjawiska w dużej jego zmienności, co z kolei ułatwia wychwycenie cech stałych; 2) drugą funkcje pełni w procesie weryfikacji hipotez ogólnych, ich korygowaniu lub „zaostrzeniu”. Pierwszą z tych funkcji częściej akceptują zwolennicy kierunku historycznego, drugą zaś przedstawiciele nurtu scjentystycznego. Wielu badaczy (zwłaszcza od czasów B. Malinowskiego) jest skłonnych wyprowadzać uogólnienia na temat kultury na podstawie obserwacji jednej tylko kultury. Często robią to w sposób machinalny, bez szczególnego uzasadnienia. Metoda ta wypracowana głównie na gruncie wyrosłej ze szkoły Boasa amerykańskiej szkoły kultury i osobowości, zmierza do wyjaśnienia różnic i podobieństw pomiędzy kulturami. 33. Wzory i wzorce kulturowe. To pewien standard osobowy (wzór osobowy), obyczajowy, etyczny, estetyczny itp. Uznany za godny naśladowania w danej społeczności. Jest zmienny w czasie i przestrzeni. Pełni istotną rolę m. in. w kształtowaniu się tradycji danej grupy społ. i w procesie wychow. Wzór kulturowy złożony z elementów maksymalnie pozytywnych nazywa się ideałem kultur. Analizą wzoru kulturowego zajmowali się m.in. F.Boas i przedstawiciele jego szkoły: R.Benedict, A.Kroeber, R.Linton, F.Znaniecki. Wzór kulturowyto przyjęcie osoby, zachowania, 8 wytworu lub stosunku do wartości i norm uznawanych w danej kulturze za przedmiot naśladownictwa, stanowiący substytut własnych doświadczeń i własnych wyborów w konkretnych sytuacjach życia, ideał kulturowy, uznawany za godny naśladowania. Wzór kulturowy to zespół powtarzalnych i względnie trwałych sposobów myślenia i zachowania się ludzi należących do tej samej kultury; istnienie kultury zależy w znacznej mierze od tego, czy jest zdolna do wytwarzania i utrwalania wzorca kulturowego, pojęcie w.k. nie jest jednoznaczne, może oznaczać albo świadomie uznawane normy, których przestrzegania się wymaga, choć odstępstwa niekoniecznie pociągają za sobą poważniejsze konsekwencje, albo faktycznie stosowane reguły myślenia i postępowania, których ludzie mogą sobie w ogóle nie uświadamiać, gdyż powodowanie się nimi jest dla nich czymś naturalnym, a odstępstwa są nie do pomyślenia. Z tego powodu wyróżnia się w.k. jawne i ukryte, przy czym o tożsamości i trwałości kultury decydują zwł. Te drugie. Ponadto mówi się także o wzorcach kultury, mając na myśli jej całościową konfigurację (zasadę, styl) decydującą o odrębności od innych kultur. 34. Rola tradycji w kulturze. Wyróżnia się trzy znaczenia tradycji: 1) czynnościowe – związane z czynnością przekazywania dóbr kultury (transmisja); 2) przedmiotowe – wskazujące, przekazywane dobra (dziedzictwo – spadek, spuścizna); 3) podmiotowe – określające stosunek poszczególnych pokoleń do dóbr kulturowych z przeszłości, ich zgodę na dziedziczenie lub protest przeciwko niemu (wartości, wierzenia, reguły, wzory zachowań). Podstawową rolą tradycji jako transmisji jest odtwarzanie (reprodukcja) świadome lub nieświadome związanych z przeszłością dóbr kultury. Tradycja w społeczeństwach bez pisma przekazywana jest przez ludzi starych cieszących się autorytetem (Malinowski). 9 10
