wyklad 8 - Magisterskie24.pl

Wykład 19.10 ->Sławomir Godek.
Prawo wiejskie – odrębny system. Ten system nie jest jednolity w okresie Rzeczpospolitej
szlacheckiej. Źródłem poznania prawa wiejskiego są źródła sądów referendarskich.
W Polsce pojawia się kilka istotnych zbiorów prawa kanonicznego: zbiór Jana Łaskiego, który jestem
uzupełnieniem zbioru Trąby (jest to praca prywatna dostosowuje polskie prawo prywatne do zmian z
soboru. Zbiór Jana Wężyka ( 1628 r.)
Odrębny system prawa Żydowskiego, jest zamknięte w przywilejach wydawanych przez
poszczególnych monarchów, 1669 przywilej wydał Michał Korybut- Wiśniowiecki.
Osobne prawo ormiańskie, osiedlali się w Lwowie, Kamieńcu, Zamościu, tradycja prawa ormiańskiego
jest bardzo stara. To prawo było skodyfikowane w 1519 roku w statucie, został zatwierdzony przez
Zygmunta I.
Osobne prawo wołoskie, ludności pochodzenia rumuńskiego, która zamieszkiwała podkarpacie.
Prawo rzymskie w dawnej rzeczpospolitej, podwójny początek, debiut prawa rzymskokatolickiego to
okres rozbicia dzielnicowego. Inny początek- początkiem historii ustroju i prawa w Polsce jest rok
1800, w warszawie w latach 1800-1801 dzieło o Litewskich i polskich prawa, wydając to dzieło Czacki
postawił tam po raz pierwszy zagadnienie prawa rzymskiego w Polsce. Czacki starał się zając
stanowisko w tej kwestii, rola prawa rzymskiego w Polsce było skromna, prawo polskie było
zaczerpnięte z państw skandynawskich. Czacki rozpoczął spór o rolę prawa rzymskiego w Polsce, spór
na ogromną skalę. Prawo rzymskie w Polsce jednak miało wielkie znaczenie, co najmniej w kilkunastu
dziedzinach. Po pierwsze można mówić o bezpośrednim zastosowaniu prawa rzymskiego w przed
rozbiorowej Polsce, np. przywilej dla 1364? r. Akademia Krakowska, przykład- akt odnowienia
uniwersytetu. Subsydiarna rola prawa rzymskiego( statut Łaskiego jego druga część) tam gdzie jest
luka w zakresie prawa miejskiego, sędzia może orzekać w zakresie prawa rzymskiego nie popełniając
żadnego przestępstwa. Większe jest rola prawa rzymskiego w prawie miejskim niż ziemskim.
Recepcja szeregu instytucji prawa rzymskiego do projektów kodyfikacyjnych w rzeczpospolitej Polsce.
Za najbardziej zromanizowane pomniki prawa uważa się trzy rewizje prawa chełmińskiego stosowane
w Prusach książęcych, pierwsza rewizja lidzbarska 1556, później rewizja nowomiejska 1580, rewizja
toruńska 1594, ta ostatnia jest uważana za najbardziej zromanizowany pomnik prawa na terytorium
dawnej rzeczpospolitej. W Prusach obowiązywała odrębna kodyfikacja dla szlachty z roku 1597? Tzw.
korektura pruska, była badana pod katem obecności prawa rzymskiego. Przeniesienie prawa
rzymskiego jest widoczne w statutach litewskich. Czwarty punkt oddziaływania prawa rzymskiego to
praktyka prawna, do tej pory mało zbadana, wiemy, że jedne z najgłośniejszych procesów w Polsce
przed rozbiorowej błyskają elementami prawa rzymskiego, wyroki w tych najgłośniejszych sprawach
są wzorowane na prawie rzymskim. Słynny proces 1620 Michał Piekarski, wyrok był oparty o prawo
rzymskie, Piekarski wywołał szok, dokonał zamachu na króla Zygmunta III Wazę, w Polsce fizyczna
napaść na króla była czymś niewyobrażalnym, w Polsce szanowano majestat króla, często nie
szanowano samej osoby, oddzielano majestat od osoby. Zamach na króla był czymś
nieprawdopodobnym, Piekarski był umysłowo-chory. Zamachu dokonał w katedrze warszawskiej,
uderzył go od tyłu w głowę, uratował monarchę kapelusz, lub grubsza czapka :D. Piekarskiego
wożono w klatce po mieście, ucięto mu rękę, kat go też maltretował, następnie rozerwano go
żywcem końmi, następnie szczątki spalono nabito w armatę i wystrzelono. Wyrok na Piekarskiego
jest oparty o prawo rzymskie.
Drugi przykład funkcjonowania prawa rzymskiego w procesie, przypadek procesu sprawców
porwania z 1771 3 listopada, konfederaci barscy porwali Stanisława Augusta Poniatowskiego, król był
w słabej eskorcie. Pochwycili króla i uciekali do Młyna tam gdzie teraz jest UKSW:D, to był punkt
zborny, konfederaci zgłupieli, jeden tylko został Kuźma, Pułaski brał udział w tym porwaniu, dostał
karę śmierci, ale zwiał do USA, gdzie był bohaterem. Król był człowiekiem niezwykle inteligentnym
przerobił tego Kuźmę, Kuźma się poddał, król wrócił i po zamachu. Ambasador rosyjski nawet się nie
przejął, potem był głośny proces argumentacja, wyrok wszystko jest zaczerpnięte z prawa
rzymskiego.
Sprawa z XVII wieku, Morsztyn oskarżony o kradzież, przysłał do sądu sejmowego kartę, na, której
była wypisana rota przysięgi, że nie przywłaszczył klejnotów królewskich. Morsztyn odwołał się do
przysięgi prawa justyniańskiego. To był problem dla sądu i uznano przysięgę Morsztyna, od teraz
można było powoływać się na przysięgę Morsztyna.
Systematyka rzymska używana w projektach kodyfikacyjnych, widać ja w wielu projektach:
– projekt Macieja Śliwińskiego.
- zbiór praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego,
Uznanie prawa rzymskiego we Polsce, jako podstawy prac kodyfikacyjnych: Postulował to już
Modrzewski, konstytucja sejmowa 1768 początkowała akcję kodyfikacyjną w tym okresie, komisja
miała oprzeć się na statucie łaskiego, na statucie litewskim i na prawie rzymskim!
Wpływy redakcyjne, czyli pewne sformułowania, w których można znaleźć oddziaływanie
konkretnych premii rzymskich np. statutu Kazimierza Wielkiego.
Odwołanie się do autorytetu prawa rzymskiego Zygmunt Stary nadał szlachectwo plebejskim prof.
akademii wileńskiej za ich 20 lat pracy.
Prawo rzymskie, jako wzorzec uregulowań konkretnych bardzo szczegółowych kwestii prawnych.
Recepcja najogólniejszych zasad prawnych.
Wpływy terminologiczne, termin był rzymski, ale oznaczał instytucję Polską. Recepcja terminów
pociągała za sobą konsekwencje materialno-prawną.
Prawo rzymskie, jako swoisty system porównawczy.
Prawo rzymskie, jako podbudowa teoretyczna, pewien fundament formacji prawnika.
Prawo rzymskie, jako szkoła myślenia, i jako rola inspiracyjna.
W Polsce przedrozbiorowej było obecne prawo rzymskie, ale na pewno nie było tak, że jest to jakaś
marginalna obecność.
Kształtowanie się stanów w Polsce:
Stan rycerski: w XIII wieku dwie różne warstwy, stare możnowładztwo sięgające początków
państwa, oraz górna warstwa wojów służącą konno zaczęły formować stan zwany później
szlachtą. W XIII wieku wzrosła liczna urzędów w związku z rozbiciem dzielnicowym. Stało się
tak, że urzędnicy ci nie należeli do starych rodów możnowładczych, nie funkcjonowali oni już
majątkiem. W XIII wieku obserwujemy upadek rodów Łabędziów, pojawiają się jednak nowe
rody, wywodziły się często z dawnych warstw wojów, którzy awansowali dzięki swoim
zasługom. Ci nowi ludzie czasem byli cudzoziemcami, mieli często niemieckie pochodzenie.
Kolejna rzecz to ta, że druga połowa XIII wieku i początek XIV wieku to okres zmian i
przesunięć w rządzącej grupie feudalnej. Rozpowszechnianie się stanu rycerskiego, z którego
powstała szlachta. Rozpowszechnienie turniejów rycerskich, kodeksu to wszystko
identyfikuje członków jednej grupy. Decydujące znaczenie dla kształtowania się stanu
rycerskiego miała akcja rozciągania immunitetu na wszystkie dobra rycerskie, to rozciąganie
było legalne- książę nadawał przywileje, ale także rycerze uzurpowali sobie immunitet. Z
czasem każde dobra trzymane przez rycerzy były dobrami immunitetowymi. Kolejnym
czynnikiem bardzo istotnym było płacenie dziesięciny swobodnej przez rycerza. Rycerz
wybierałkościół na rzecz, którego chce świadczyćdziesięcinę. Do scementowania stanu
rycerskiego przyczyniło się upowszechnienie herbów. Herb nazywany był po łacinie
klenodium. Herby wywodzą się z pierwotnych indywidualnych znaków własnościowych. Z
czasem znaki własnościowe identyfikowały ród, to wszystko zbiegło się z przyjęciem
zwyczaju umieszczania herbu na traczy, z zachodu przejęto pewne wzorce wyobrażeń
herbowych w postaci zwierząt lub w postaci smoków kwiatów. Przejęto również z zachodu
praktykę operowania barwami, czyli kolorowe pola na tarczy, herbów, jako pierwsi zaczęli
używać księża później możnowładcy a na końcu rycerstwo. W bitwie ród występował pod
tymi samymi znakami. Ród w Polsce miał nie tylko wspólny herb, ale także zawołanie po
łacienie- proklemacjum. Było to zawołanie, za pomocą, którego członkowie zwoływali się
podczas bitwy. Jedne pochodziły od imienia przodka np. Pomian, Gierard, inne pochodziły od
przezwiska przodka, jeszcze inne pochodziły od dewizji. Były również zawołania takie jak: do
Łęga, do Liwa, były również wezwania wojenne zerwij kaptur, lub wali uszy. Niektóre
zawołania stały się nazwami herbów. Wielu przedstawicieli rycerstwa przyjmowało herb i
zawołanie możnowładcy, z którym byli związani politycznie, byli jego klientami, w ten sposób
powstawały rody heraldyczne, połączone tylko wspólnym herbem. Niektóre rody
powstawały w ogóle bez krewniaczego jądra. Te rody powstawały z średniego i drobnego
rycerstwa jakiejś okolicy. Czasem wspólne pochodzenie z obcego państwa tworzyło ród. W
1413 roku 47 rodów polskich przyjęło do swoich herbów tyle samo rodów litewskich na znak
zacieśnienia kontaktów. Pewnym etapem, zamknięciem stanu szlacheckiego, to moment
powstawania statutów Kazimierza Wielkiego, przyjęto tam zasadę, że szlachcicem można
zostać tylko przez urodzenie w rodzinie szlacheckiej. Tylko urodzenie w rodzinie szlacheckiej
dawało szlachectwo. Stan szlachecki był bardzo zróżnicowany w XV wieku. Jedni mieli kilka
wsi a jedni np. 47 miało tylko jedną wieś. Szlachectwo nie zlikwidowało możnowładców, ta
warstwa była w wirku XIV XV byli to tzw.baronesnp. Tarnowscy, były to rody, które uzyskały
miejsce w Radzie Królewskiej( 50 miejsc) Były to rody, które umiały dzierżawić dobra
królewskie i pomnażały swoje majątki. Wzmocnienie Rodów małopolskich miało miejsce za
panowania Ludwika Węgierskiego, te rody wyrosły na samodzielny czynnik. Za panowania
Władysława Jagiełły, on zasiadł na tronie dzięki rodom małopolskim, był on im dłużny.
Władysław Jagiełło już w istocie nie mógł nic zrobić bez zgody Rady królewskiej.
Stan duchowny
Stan ten ukształtował się najwcześniej, jako wyodrębniona część społeczeństwa rządząca się
swoim prawem. Ukształtował się od X do XII wieku, wtedy ten stan był bardzo zależny od
państwa, były tam głębokie konflikty w obrębie tego stanu np. po linii kler diecezjalny kler
zakonny. Arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz, oraz arcybiskup gnieźnieński Pełka zyskali
dla kościoła autonomię oraz przywileje, to wszystko zapewniło duchownym autonomię
sądowniczą, i ta autonomia identyfikuje ten stan. Duchowny odpowiadał przed sądem
kościelnym. Istotnym momentem tworzenia się stanu duchownego było zrzeczenie się przez
książąt polskich mianowania biskupów i opatów, i książęta zezwolili na wybór kanoniczny,
nie na długo Kazimierz Wielki doprowadzi do powrotu dawnego prawa, monarcha będzie
decydował o nominacie. Kolejny czynnik to immunizowanie dóbr duchownych, majątki
kościelne uzyskiwały immunitet, zmiana prawa własności kościołów budowanych przez
możnych na swoim gruncie na tzw. Prawo patronatu, gdzie możny mógł tylko proponować
obsadzenie władz w tym kościele. Zagęszczenie sieci parafii w wieku XIII,a le również wzięto
się wtedy za dyscyplinę kleru bardzo mocno rozluźnioną, Nie tylko wymuszając celibat,
chodziło o kwestie obyczajowe, zakazywano duchownym noszenia broni na co dzień, tylko w
podróży mógł mieć. Wiele zrobiono w wieku XIII żeby ugruntować autonomię kościoła, przez
bardzo intensywną akację kodyfikacji podjętą przez synody. Rzym interesował się młodym
kościołem polskim.
Stan chłopski.
W wieku XIII XIV zaczęto mówić o jednolitym stanie chłopskim, zaczęto doszukiwać się wspólnych
cech, w źródłach tego okresu na oznaczenie chłopów pada termin honestus, czyli uczciwy. Wśród
warstwy chłopskiej panowało znaczne rozwarstwienie.
Mieszczaństwo
Na zachodzie Europy pojawił się w wieku XI, w Polsce pojawił się trochę później, był to tzw. Stan
czwarty, który naruszał zastany podział. Akcja lokowania miast na prawie niemieckim, na prawo
niemieckie przenoszono stare ośrodki administracyjno-piastowskie, czasem lokowano te ośrodki
kilkakrotnie. Najwcześniej proces lokacji miast zaczął się na Śląsku- Złotoryj na prawie magdeburskim.
Nie od razu powstawał jednolity stan mieszczański, początkowo tylko łączyło ich wspólne prawo tego,
który lokował miasto. Początkowo czynnikiem, który zwierał stan był wspólny interes wobec pana
miasta, czuli się pewniej razem solidarnie występując wobec władzy miasta. Łączyła ich również
wspólna polityka gospodarcza. Były również pewne czynniki hamujące np. różnorodne pochodzenie
etniczne( ludność polska i ludność niemiecka). „Powietrze miejskie czyni wolnym”.
Problematyka parlamentaryzmu.
Geneza polskiego parlamentaryzmu:
I teoria, przywilej koszycki. Monarcha chcąc zjednać szlachtę polski. Ludwik Węgierski zwolnił
szlachtę z podatków. Odtąd szlachcic płacił podatek dwa grosze z łana, na inne fundusze musiał się
zgodzić. Wiadomo, że od przywileju koszyckiego przez okres 80 lat, monarchowie poprosili dwa razy
o uchwalenie przymusowych podatków.
II teoria, polski parlament pochodzi od średniowiecznych wieców, i jest kolejną formą przeobrażenia
wieców. Wiece w średniowieczu: Wiec wcześniejszy, czyli ten na ziemiach polskich. W wieku XIII wiec
staje się nie instrumentem sprawowania władzy przez księcia, wiec staje się ośrodkiem
podejmowania władzy. XIII wieczne dokumenty zawierają klauzulę: „my książę taki i taki z zgodą
barnów naszych postanowiliśmy, ci z wiecu współdecydowali z księciem”. Wiec zaczyna być cykliczny,
powtarzalny, to staje się pewnym zwyczajem. Na wiecu szlachta zaczyna być reprezentowana przez
sowich urzędników. Teraz w miarę przezwyciężania rozbicia dzielnicowego pojawiają się wiece
ogólno-państwowe nazywane wiecami preparlamentarnymi, dały one początek Zgromadzenia
szlachty w wieku XV. W wieku XV mamy trzy rodzaje zgromadzenia stanowych szlachty:
- sejm walny w wieku XV był charakterystycznie zbudowany jego jądrem była Rada Królewska. Sejm
walny spotykał się w wieku XV co najmniej raz w roku. Jeżeli sejm walny danego roku się nie zbierał,
zbierały się zgromadzenia alternatywnie działające czylisejmy generalne( jeden wielkopolski, drugi
małopolski). Trzeci rodzaj to tzw. Sejmiki szlacheckie czyli lokalne zebrania szlachty.