Rynek kapitału
advertisement
Czynniki produkcji Czynniki produkcji: praca kapitał ziemia Krańcowy przychód z zasobu MRP stanowi zmianę utargu całkowitego, spowodowaną sprzedażą produkcji wytworzonej przez dodatkową jednostkę tego zasobu. W warunkach konkurencji doskonałej krańcowy przychód z zasobu, MRP równa się iloczynowi krańcowego produktu zasobu MPr (marginal product), czyli odpowiedniej zmiany wielkości produkcji mierzonej w jednostkach naturalnych i ceny dobra P. MRP M Pr P Na przykład kiedy firma zatrudnia nowego pracownika, produkcja zwiększa się o 50 motorynek tygodniowo (krańcowy produkt pracy MPrL wynosi 50 motorynek na tydzień), a krańcowy przychód z pracy równa się MPrLP czyli 5020=1000 Zgodnie z prawem malejących przychodów, przy zwiększaniu nakładu zasobu jego krańcowy produkt MPr się zmniejsza. Kolejni pracownicy w coraz mniejszym stopniu przyczyniają się do wzrostu produkcji motorynek. 1 Firma maksymalizując zysk, zwiększa zapotrzebowanie na zasób dotąd, aż przychód krańcowy (MRP=MPrP) z zasobu zrówna się z ceną tego zasobu. W efekcie linia popytu na zasób DF pokrywa się z wykresem przychodu krańcowego z zasobu MRP. Zmiany ceny są przyczyną ruchów wzdłuż tej linii popytu, a np. zmiany ceny wytwarzanego dobra powodują szoki popytowe. Przychód krańcowy z zasobu MRP równa się utargowi krańcowemu czyli zmianie utargu całkowitego, po spowodowanym wzrostem wykorzystanej ilości zasobu, przyroście produkcji o jednostkę. Koszt krańcowy wyprodukowania kolejnej porcji dobra MC jest ceną zasobu. (na podstawie Czarny 2002) P – cena zasobu F – popyt na zasób Zmiany zapotrzebowania na zasób mogą następować albo na skutek zmiany ceny tego zasobu, albo w długim okresie pod wpływem zmiany technik produkcji stosowanych przez przedsiębiorstwo. Zmiany ceny czynników produkcji powodują efekt substytucji zasobów. Efekt substytucji zasobów polega na zastępowaniu zasobu, który podrożał, zasobem względnie taniejącym. Na przykład kiedy kapitał drożeje, firmy zmieniają metody produkcji, zastępując go względnie tańszą pracą. 2 Konkurencja niedoskonała na rynku produktu Na rynku konkurencji niedoskonałej przedsiębiorstwo musi obniżyć cenę aby sprzedać więcej. W takiej sytuacji na przychód krańcowy MRP wpływają nie tylko zmiany produkcyjności krańcowej, lecz także zmiany ceny produktu. Im więcej zasobu przedsiębiorstwo kupuje, tym więcej produkuje, tym bardziej musi obniżyć cenę aby sprzedać produkt. W efekcie przychód krańcowy maleje szybciej niż w przypadku konkurencji doskonałej. (Na podstawie Czarny 2002) Konkurencja niedoskonała na rynku zasobu Monopsonistą nazywamy jedynego nabywcę dobra. Na przykład monopsonistą będzie jedyny w okolicy szpital, zatrudniający pielęgniarki. 3 Rynek pracy a Związki zawodowe Związki zawodowe stanowią organizacje pracobiorców, broniące ich interesów na rynku pracy. (na podstawie Czarny 2002) Związki zawodowe mogą zwiększać popyt na pracę lub zapobiegać jego zmniejszeniu, co powoduje wzrost płac. Innym sposobem zwiększenia płac jest zmniejszenie przez związki zawodowe podaży pracy, przez np. zwalczanie imigracji, skracanie tygodnia pracy, wcześniejsze emerytury itp. Często zmusza się pracodawcę do zatrudniania wyłącznie członków związku. Inną metodą jest stosowanie nacisków na podwyższenie płacy minimalnej. W razie niezgodności stanowisk pracodawcy i związkowców może dojść do strajku. Aby tego uniknąć stosuje się rozmowy trójstronne z udziałem rządu. 4 Rynek kapitału Rynek kapitału dzieli się na rynek kapitału rzeczowego oraz usług z nim związanych rynek kapitału finansowego i usług z nim związanych Nakłady na zachowanie i powiększenie zasobu dóbr kapitałowych nazywamy inwestycjami. Inwestycje odtworzeniowe pozwalają zachować, inwestycje netto – powiększyć zasób dóbr kapitałowych. a Inwestycje netto i inwestycje odtworzeniowe stanowią łącznie inwestycje brutto. Kapitał finansowy stanowią finansowaniu produkcji dóbr. płynne aktywa, służące Przedsiębiorstwa mogą zdobyć kapitał finansowy, np. zaciągając kredyt. Cenę kapitału określa stopa procentowa. Alternatywą dla kredytu jest emisja akcji. Akcje charakteryzuje kilka parametrów: - stopa dywidendy czyli iloraz dywidendy i ceny akcji - stopa zwrotu jest to stosunek sumy dywidendy i zysku kapitałowego do ceny akcji - relacja cena/zysk (P/E) opisuje stosunek ceny akcji i rocznego zysku księgowego firmy, przypadającego na jedną akcję. Chodzi o porównanie ceny akcji ze zdolnością firmy do wypracowanie zysku. 5 Rynek ziemi Bogactwa naturalne są udostępniane producentom przez właścicieli tych bogactw. Za rentę dzierżawną, a w przypadku surowców za rentę surowcową lub po prostu odpowiednią cenę oferują je oni przedsiębiorcom, którzy wykorzystują naturalne zasoby w celu osiągnięcia zysku. Podaż ziemi można traktować jako stałą. Dlatego o cenie na rynku ziemi decydują pozytywne i negatywne szoki popytowe. Przyczyną pozytywnego szoku popytowego może być np. wzrost cen płodów rolnych, negatywnego – spadek ich cen. (na podstawie Czarny 2002) 6 Renta ekonomiczna Renta ekonomiczna stanowi cenę za użytkowanie gruntów i innych zasobów, których oferowana ilość jest stała. (na podstawie Czarny 2002) Podział wartości wytworzonych dóbr między właścicieli pracy, kapitału i ziemi nosi nazwę funkcjonalnego podziału dochodów. U schyłku lat dziewięćdziesiątych XX w. w Stanach Zjednoczonych około 70-80% wszystkich dochodów stanowiły dochody z pracy, pozostałe 2030% dochody z własności. Analizy statystyczne wykazują, że od początku XX wieku ta proporcja jest zadziwiająco stabilna. 7 Wybór techniki produkcji Technikę (metodę) produkcji opisuje ilościowa kombinacja nakładów czynników produkcji (pracy i kapitału) zużywanych do wytworzenia jednostki wyrobu. Technikę angażującą stosunkowo dużo kapitału rzeczowego nazywamy techniką kapitałochłonną, zaś technikę zużywającą stosunkowo dużo pracy – techniką pracochłonną. Ekonomicznie efektywną metodą produkcji jest taka kombinacja czynników, która minimalizuje koszty. Jednostkowy koszt produkcji (tzn. koszt przeciętny) zależy od wielkości zużycia czynników produkcji (pracy i kapitału) na jednostkę wyrobu oraz od cen tych czynników. Zagadnienie wyboru technik produkcji angażujących różne ilości pracy i kapitału (technik bardziej pracochłonnych lub bardziej kapitałochłonnych) można przeanalizować na wykresach przedstawiających różne nakłady pracy (L) i kapitału (K) oraz uzyskiwaną wielkość produkcji (I). Technikę produkcji opisują funkcje produkcji nazywane izokwantami. Każda izokwanta przedstawia różne kombinacje ilościowe pracy i kapitału, tzn. różne techniki produkcji, za pomocą których można wytworzyć produkcję o określonej wielkości. Wyżej położone izokwanty odpowiadają większym rozmiarom produkcji. 8 Koszty produkcji są przedstawiane jako linie jednakowego kosztu, łączące takie kombinacje pracy i kapitału, które charakteryzują się jednakowym kosztem. Na rysunku (a) są to linie L0K0 i L1K1. L L1 L L1 (a) L2 LB L0 B LB LA A I2 LC KA KB B I2 I1 O (b) K0 K1 K O C KB KC I1 K1 (na podstawie Próchniak 2002) Dla każdej wielkości produkcji, tzn. dla każdej izokwanty, najtańsza jest taka technika, którą wyznacza punkt styczności danej izokwanty z najniżej położoną linią kosztu. Na rysunku (a) na izokwancie I1 jest to punkt A, a na izokwancie I2 punkt B. Rysunek (b) pokazuje wpływ wzrostu płac na wybór techniki produkcji w przedsiębiorstwie. Wzrost płac sprawia, że linia kosztu K1L1 odchyla się do położenia K1L2. Bezpośrednim skutkiem podwyżki płac jest zmniejszenie zatrudnienia z LB do LC oraz zwiększenie zasobu kapitału z KB do KC. 9 K Nachylenie izokwanty wyraża stosunek krańcowej produkcyjności dwóch rozważanych czynników ( q K, / q L, ), a nachylenie linii jednakowego kosztu – relację cen tych czynników (–r/w). qL’, qK’ – krańcowa produkcyjność pracy i kapitału; w – cena pracy; r – cena kapitału (stopa procentowa). q K, r q K, q L, Optymalna technika: , czyli . q w r w L Produkcyjność krańcowa czynnika to przyrost produkcji uzyskiwany dzięki zwiększeniu o jednostkę nakładów danego czynnika. 10 Zasoby ziemi w Polsce (grudzień 1998) Ziemia Ogółem w tys. ha w% 31269 100 Użytki rolne 18570 59,4 Lasy i zadrzewienia 9076 29,0 Wody 832 2,7 komunikacyjne 964 3,1 osiedlowe 1035 3,3 501 1,6 w tym: Tereny: Nieużytki (na podstawie Czarny 2002) Zasoby głównych bogactw naturalnych w Polsce (grudzień 1998) – Kopaliny - zasoby złóż w mln ton udokumentowanych geologicznie Ropa naftowa 14 Węgiel kamienny 50 707 Węgiel brunatny 14 065 Rudy cynku i ołowiu 193 Rudy miedzi 2 588 Siarka rodzima 629 Sól kamienna 80 406 Wapienie, margle 17 320 (na podstawie Czarny 2002) 11
