POLSKA 2011 GOSPODARKI

MINISTERSTWO GOSPODARKI
POLSKA 2011
RAPORT O STANIE
GOSPODARKI
WARSZAWA 2011
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Opracowanie:
Ministerstwo Gospodarki
Departament Analiz i Prognoz
Agnieszka Albrecht, Tomasz Chałupa, Michał Drobniak, Andrzej Grabarczyk, Agnieszka Kalisiewicz,
Monika Krupa-Leończyk, Tomasz Kulicki, Małgorzata Mendyk, Kazimierz Miszczyk, Marcin Mucha, Maria
Szkutnicka-Pieniążek, Elżbieta Szułczyńska, Michał Szymczuk, Jakub Świetlik, Tomasz Tyc, Monika
Walczak, Krzysztof Wójtowicz, Marcin Zelman
we współudziale departamentów:
Energetyki, Energetyki Jądrowej, Funduszy Europejskich, Gospodarki Elektronicznej, Górnictwa,
Instrumentów Wsparcia, Polityki Handlowej, Regulacji Gospodarczych, Ropy i Gazu, Rozwoju
Gospodarki, Spraw Europejskich
pod kierunkiem:
Anety Piątkowskiej – Dyrektora Departamentu Analiz i Prognoz
ISSN 1429-3005
2
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis treści
SYNTEZA ________________________________________________________________________ 7
CZĘŚĆ I POLSKA I ŚWIAT _________________________________________________________ 23
1.
GŁÓWNE TENDENCJE W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ __________________________ 23
1.1. OGÓLNA SYTUACJA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ W 2010 ROKU ________________23
1.2. SYTUACJA GOSPODARCZA NA WAŻNIEJSZYCH RYNKACH ŚWIATOWYCH _________24
1.2.1.
Stany Zjednoczone ___________________________________________________ 24
1.2.2.
Japonia ____________________________________________________________ 26
1.2.3.
Europa Zachodnia i strefa euro __________________________________________ 27
1.2.4.
Rozwijające się rynki azjatyckie _________________________________________ 29
1.2.5.
Wspólnota Niepodległych Państw ________________________________________ 30
1.3. REALNY WZROST GLOBALNEGO HANDLU TOWAROWEGO W 2010 ROKU __________32
1.4. UWARUNKOWANIA CENOWO – KURSOWE GLOBALNYCH OBROTÓW TOWAROWYCH
W 2010 ROKU ______________________________________________________________34
1.4.1.
Zmiany cen światowych _______________________________________________ 34
1.4.2.
Zmiany kursowe _____________________________________________________ 36
1.4.3.
Zmiany obrotów towarowych w głównych regionach _________________________ 36
1.5. PERSPEKTYWY ROZWOJU HANDLU ŚWIATOWEGO W 2011 ROKU ________________39
1.6. GLOBALNE FINANSE PUBLICZNE _____________________________________________39
2.
POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ _____________________________________________ 43
2.1. POLSKA NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ _________________________________________43
2.1.1.
Produkt Krajowy Brutto ________________________________________________ 43
2.1.2.
Przemysł ___________________________________________________________ 44
2.1.3.
Budownictwo ________________________________________________________ 45
2.1.4.
Rynek pracy ________________________________________________________ 45
2.1.5.
Inflacja _____________________________________________________________ 46
2.2. UE PO GLOBALNYM KRYZYSIE EKONOMICZNYM _______________________________46
2.3. STRATEGIA EUROPA 2020 I KRAJOWY PROGRAM REFORM ______________________50
2.4. RYNEK WEWNĘTRZNY ______________________________________________________54
2.4.1.
Swobodny przepływ towarów i usług _____________________________________ 54
2.4.2.
Swobodny przepływ osób ______________________________________________ 59
2.4.3.
Horyzontalna polityka przemysłowa ______________________________________ 60
2.4.4.
Pakiet energetyczno-klimatyczny ________________________________________ 61
2.4.5.
Dostosowanie w zakresie energetyki _____________________________________ 63
2.4.6.
Rynek wewnętrzny a stosunki z krajami trzecimi ____________________________ 64
2.5. ABSORPCJA FUNDUSZY UNIJNYCH ___________________________________________67
3.
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI________________________________ 77
3.1. MIĘDZYNARODOWE RANKINGI KONKURENCYJNOŚCI ___________________________77
3.2. POLSKA NA TLE KRAJÓW UE ________________________________________________80
3
MINISTERSTWO GOSPODARKI
CZĘŚĆ II ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI W 2010 R. ________________________________ 83
4.
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO ______________________________________________ 83
4.1. DYNAMIKA PKB I CZYNNIKI WZROSTU ________________________________________83
4.2. POPYT WEWNĘTRZNY ______________________________________________________86
4.3. WPŁYW INWESTYCJI NA DYNAMIKĘ PKB ______________________________________89
4.4. WPŁYW EKSPORTU NA DYNAMIKĘ PKB _______________________________________90
4.5. ROLA SEKTORÓW W TWORZENIU PKB ________________________________________92
4.6. PKB PER CAPITA W POLSCE NA TLE INNYCH KRAJÓW __________________________93
5.
RYNEK PRACY ____________________________________________________________ 95
5.1. PRACUJĄCY _______________________________________________________________95
5.2. BEZROBOCIE I STOPA BEZROBOCIA __________________________________________97
5.3. STRUKTURALNE NIEDOPASOWANIA NA RYNKU PRACY _________________________98
5.4. ZAGRANICZNE WYJAZDY ZAROBKOWE ______________________________________100
6.
HANDEL ZAGRANICZNY ___________________________________________________ 105
6.1. SYTUACJA W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM W 2010 ROKU_________________105
6.2. STRUKTURA GEOGRAFICZNA OBROTÓW HANDLU ZAGRANICZNEGO ____________108
6.3. ZMIANY STRUKTURY PRZEDMIOTOWEJ OBROTÓW TOWAROWYCH ______________111
6.4. HANDEL ZAGRANICZNY W I PÓŁROCZU 2011 ROKU ____________________________115
6.5. UWARUNKOWANIA KURSOWE I ICH WPŁYW NA OBROTY TOWAROWE ___________118
7.
INFLACJA I POLITYKA PIENIĘŻNA __________________________________________ 121
7.1. CENY ____________________________________________________________________121
7.1.1.
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych __________________________________ 122
7.1.2.
Ceny produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej ______________________ 123
7.2. POLITYKA PIENIĘŻNA ______________________________________________________125
7.2.1.
Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieniężnej ____________________ 125
7.2.2.
Realizacja celu polityki pieniężnej w roku 2010 ____________________________ 125
7.2.3.
Instrumenty realizacji polityki pieniężnej __________________________________ 126
8.
FINANSE PUBLICZNE _____________________________________________________ 129
8.1. BUDŻET PAŃSTWA ________________________________________________________129
8.2. FINANSE PUBLICZNE ______________________________________________________132
8.3. SPEŁNIENIE KRYTERIÓW TRAKTATU Z MAASTRICHT __________________________136
9.
PRZEMYSŁ ______________________________________________________________ 139
9.1. DYNAMIKA I STRUKTURA PRODUKCJI SPRZEDANEJ PRZEMYSŁU _______________139
9.1.1.
Dynamika produkcji przemysłowej ______________________________________ 139
9.1.2.
Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i działach przemysłu _______________ 143
9.1.3.
Produkcja wybranych wyrobów _________________________________________ 145
9.2. SYTUACJA W WYBRANYCH SEKTORACH _____________________________________146
9.2.1.
Górnictwo węgla kamiennego __________________________________________ 147
9.2.2.
Sektor motoryzacyjny ________________________________________________ 149
9.2.3.
Sektor przemysłu chemicznego (łącznie z farmaceutycznym) _________________ 151
9.2.4.
Sektor hutnictwa żelaza i stali __________________________________________ 153
9.2.5.
Sektor elektroniczny w Polsce _________________________________________ 154
9.2.6.
Sektory przemysłu lekkiego (tekstylny, odzieżowy i skórzany) _________________ 155
9.2.7.
Sektory oparte na drewnie ____________________________________________ 157
4
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
10.
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI _________________________________ 159
10.1. SYTUACJA NA RYNKU PALIWOWO – ENERGETYCZNYM ________________________159
10.1.1. Bezpieczeństwo krajowego systemu elektroenergetycznego __________________ 159
10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2010 roku _______________________ 161
10.1.3. Odnawialne źródła energii (OZE) _______________________________________ 161
10.1.4. Efektywność użytkowania energii w gospodarce ___________________________ 165
10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazów cieplarnianych ___________________ 168
10.1.6. Energetyka jądrowa _________________________________________________ 171
10.1.7. Bezpieczeństwo sektora naftowego _____________________________________ 173
10.1.8. Bezpieczeństwo sektora gazowego _____________________________________ 175
10.2. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ ________________________________________________177
11.
BUDOWNICTWO __________________________________________________________ 181
11.1. WARTOŚĆ DODANA BRUTTO I PRODUKCJA SPRZEDANA BUDOWNICTWA ________181
11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkości produkcji budownictwa __ 181
11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej ______________________ 182
11.2. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE ____________________________________________183
11.2.1. Ogólna sytuacja budownictwa mieszkaniowego ____________________________ 183
11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2010 roku_________________________________ 185
11.3. OCENA FUNKCJONOWANIA SEKTORA BUDOWNICTWA ________________________185
12.
SEKTOR USŁUG __________________________________________________________ 187
12.1. WARTOŚĆ DODANA (USŁUGI RYNKOWE I NIERYNKOWE) _______________________187
12.2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SEKTORA USŁUG ______________________________187
12.3. HANDEL I NAPRAWY _______________________________________________________189
12.4. HANDEL ELEKTRONICZNY __________________________________________________191
12.5. TRANSPORT, GOSPODARKA MAGAZYNOWA __________________________________192
12.6. OGÓLNE PROBLEMY SEKTORA USŁUG ______________________________________193
13.
PRZEDSIĘBIORSTWA _____________________________________________________ 197
13.1. STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA I PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE
PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH ________________________________________197
13.1.1. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych _________________ 198
13.1.1.1.
Proces przekształceń własnościowych.............................................................. 199
13.1.1.2.
Przychody z prywatyzacji i dochody budżetowe z tytułu dywidend ................... 202
13.1.1.3.
Przekształcenia własnościowe w 2011 roku ...................................................... 202
13.1.2. Rozwój małej przedsiębiorczości _______________________________________ 203
13.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW __________________________________205
13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczególnych rodzajów działalności ____________ 205
13.2.2. Nakłady inwestycyjne i możliwości ich samofinansowania ____________________ 207
13.2.3. Zadłużenie, należności, płynność finansowa ______________________________ 208
13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki _______________________________ 209
13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach własnościowych __________________________ 212
13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach wg wielkości______________________ 213
13.3. NAKŁADY INWESTYCYJNE I POLSKIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE ______________218
13.3.1. Nakłady inwestycyjne ________________________________________________ 218
13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne ________________________________________ 222
5
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.4. NAPŁYW BIZ DO POLSKI ___________________________________________________224
13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego_____________________ 224
13.4.2. Napływ BIZ do Polski ________________________________________________ 227
13.4.3. BIZ wg krajów pochodzenia kapitału _____________________________________ 228
13.4.4. Struktura sektorowa napływu BIZ _______________________________________ 230
13.5. INNOWACYJNOŚĆ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW I ICH OTOCZENIA _____________232
13.5.1. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw _________________________________ 232
13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsiębiorstw _________________________ 239
13.6. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTW _______________________________________________241
13.6.1. Regulacje gospodarcze ______________________________________________ 241
13.6.2. Bariery rozwoju przedsiębiorczości ______________________________________ 244
13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości _________________________________ 248
13.6.3.1.
Instrumenty wspierające innowacyjność przedsiębiorstw .................................. 248
13.6.3.2.
Instrumenty wspierania eksportu ....................................................................... 252
13.6.3.3.
Finansowe wspieranie inwestycji....................................................................... 255
13.6.3.4.
Specjalne strefy ekonomiczne ........................................................................... 257
13.6.3.5.
Pomoc publiczna ............................................................................................... 258
13.6.3.6.
Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu ...................................... 263
6
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
SYNTEZA
Szczytowa faza cyklu koniunkturalnego w gospodarce polskiej przypadła na rok 2007, kiedy to
odnotowano wzrost PKB o 6,8%. W II półroczu 2008 roku oraz I półroczu 2009 roku gospodarka nasza
funkcjonowała w warunkach globalnego kryzysu ekonomicznego. W 2008 roku tempo wzrostu PKB
wyniosło 5,1%, a w 2009 roku spowolniło do 1,6%.
Poczynając od IV kwartału 2009 roku następuje w Polsce wzrost aktywności gospodarczej, którego
skutkiem było przyspieszenie tempa wzrostu PKB w 2010 roku do 3,8%. Czynnikiem decydującym
o wzroście PKB stał się, podobnie jak w latach poprzedzających rok 2009 popyt krajowy, którego wkład
we wzrost PKB wyniósł 4,4 pkt. proc., podczas gdy wkład eksportu netto był ujemny i wyniósł 0,6 pkt.
proc. Do zwiększenia popytu wewnętrznego przyczyniło się spożycie oraz przyrost zapasów. Natomiast
nakłady inwestycyjne zmniejszyły się.
W handlu zagranicznym zanotowano wzrost obrotów. Eksport zwiększył się o ponad 20%,
przekraczając nieznacznie poziom z roku 2008. W jeszcze szybszym tempie wzrósł import lecz jego
wielkość była niższa od osiągniętej w 2008 roku. Dynamiczny wzrost eksportu nastąpił przy
powracającej aprecjacyjnej tendencji złotego. Deficyt obrotów towarowych wzrósł w stosunku do 2009
roku, w porównaniu z rokiem 2008 był niższy o prawie połowę.
Produkcja przemysłu zwiększyła się o 9,7% przekraczając poziom z 2008 roku. W znacznie
wolniejszym tempie wzrosła produkcja budowlano-montażowa, co było skutkiem słabej aktywności
w dziedzinie inwestycji. Liczba pracujących nieznacznie się zwiększyła. Odnotowano jednocześnie
wzrost stopy bezrobocia.
Na kondycję gospodarki polskiej w 2010 roku istotny wpływ miała poprawa sytuacji w gospodarce
światowej, w tym w szczególności u naszego głównego partnera handlowego, w Niemczech.
Relatywnie korzystnej sytuacji w gospodarce realnej towarzyszyły problemy w dziedzinie finansów
publicznych. Zwiększyła się relacja deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB oraz
relacja długu publicznego do PKB. Polska, zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej powinna w 2012
roku w sposób wiarygodny i trwały zlikwidować nadmierny deficyt sektora instytucji rządowych
i samorządowych.
Efektem wyższego wzrostu gospodarczego w Polsce niż w krajach Unii Europejskiej było zmniejszenie
różnicy w poziomie rozwoju gospodarczego. Wskaźnik PKB na mieszkańca Polski wzrósł z poziomu
61% średniej dla krajów UE-27 w roku 2009 do 62% w roku 2010. Jednak w dalszym ciągu występuje
istotna różnica w poziomie rozwoju Polski i przodujących krajów unijnych. W celu jej zlikwidowania
niezbędne jest stworzenie przyjaznego otoczenia dla rozwoju przedsiębiorczości oraz zapewnienie
efektywnego gospodarowania środkami publicznymi przez sprawne instytucje publiczne. Realizacja
tego celu spowoduje wzrost konkurencyjności oraz zapewni wysoki i zrównoważony wzrost
gospodarczy.
UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE. Po głębokiej recesji z lat 2008-2009 w roku 2010 w większości
krajów następowało wyraźne, chociaż nierównomierne, ożywienie koniunktury. Rok 2010 przyniósł
odbudowę produkcji i wymiany międzynarodowej, a w niektórych gospodarkach także zatrudnienia
i inwestycji. Natomiast strukturalne zagrożenia w sferze finansów i realnej gospodarki leżące u podstaw
przebytej recesji nie zostały w pełni usunięte.
7
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ponadto pojawiły się nowe wyzwania w postaci katastrof przyrodniczych (wybuchy wulkanów na
Islandii, trzęsienia ziemi i tsunami, a w ich następstwie katastrofy nuklearne w Japonii), a także
gwałtowne rewolucje i niepokoje w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, które mogą skutkować
poważnymi konsekwencjami o zasięgu nie tylko regionalnym, ale także globalnym.
Negatywne implikacje kryzysu finansowego nie zostały w pełni zneutralizowane i nadal dają o sobie
znać m.in. w postaci napięć w sferze finansów publicznych i kryzysu zadłużeniowego szeregu
gospodarek europejskich, w tym także w strefie euro, co poważnie zwiększyło obszar ryzyk
i niepewności odnośnie do perspektyw trwałego ożywienia.
Istotną cechą ostatniej recesji było wyeksponowanie zarysowujących się od początku minionej dekady
dwóch prędkości rozwoju w gospodarce globalnej, tj. szybszego rozwoju gospodarek rozwijających się
oraz wolniejszego krajów rozwiniętych.
O skali wpływu ostatniego kryzysu na gospodarkę światową świadczy fakt, że po raz pierwszy
w powojennym okresie odnotowano spadek globalnego PKB (o 0,5%), przy czym w gospodarkach
rozwiniętych spadek ten sięgnął 3,4%. Natomiast w gospodarkach rozwijających się nastąpiło jedynie
spowolnienie wzrostu do 2,7%.
Globalny wzrost gospodarczy w roku 2010 osiągnął 5,0%, przy czym wzrost w krajach rozwiniętych
(3,0%) był znacznie wolniejszy niż w krajach rozwijających się (7,3%). Tym samym te pierwsze nie
zdołały odbudować przedkryzysowego poziomu PKB podczas, gdy te drugie poważnie go powiększyły,
zwiększając swój udział w produkcie światowym.
Po spadku PKB w 2009 roku w krajach UE-27 o 4,1%, w roku 2010 odnotowano jego wzrost o 1,8%.
Jeszcze korzystniej kształtowała się sytuacja u naszego głównego partnera handlowego w Niemczech,
gdzie po spadku o 4,7% w 2009 roku, w kolejnym roku nastąpił wzrost o 3,5%, co w znacznej mierze
przyczyniło się do poprawy sytuacji ekonomicznej Polski.
O ile w roku 2009 handel zagraniczny był głównym kanałem transmisji kryzysu do poszczególnych
gospodarek, o tyle w roku 2010 stał się jednym z ważnych czynników pokryzysowego ożywienia.
Wolumen światowego handlu towarami i usługami w roku 2009 obniżył się o 10,9%, natomiast w roku
2010 wzrósł o 12,4%. W 2009 roku głębsze spadki dotyczyły krajów rozwiniętych, a w 2010 roku
szybsze tempo wzrostu – krajów rozwijających się.
W krajach UE-27 w roku 2009 odnotowano spadek eksportu o 14,5% oraz importu o 14,2%. W roku
2010 obroty zwiększyły się, w eksporcie o 11,4%, a w imporcie o 9,2%.
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI. Konkurencyjność gospodarki odzwierciedla
sytuację i znaczenie kraju na arenie międzynarodowej. Jest pojęciem bardzo złożonym, opisywanym
przez wiele wskaźników cząstkowych dotyczących makro- i mikroekonomicznych aspektów
prowadzenia działalności gospodarczej. W porównaniach międzynarodowych i rankingach
konkurencyjności polska gospodarka nie zalicza się do gospodarek wysoce konkurencyjnych, choć
ostatnio odnotowano wyraźną poprawę pozycji w większości tego typu opracowań.
Do słabych stron gospodarki Polski zalicza się niekorzystne warunki rozpoczynania działalności
gospodarczej (w tym obszarze w ostatnim czasie nastąpiła istotna poprawa), formalności związane z
uzyskiwaniem pozwoleń budowlanych (czasochłonność, sformalizowanie i wysokie koszty) oraz długi
czas dochodzenia należności z umów. Ponadto niska pozycja naszego kraju wynika ze słabo
rozwiniętej infrastruktury, braku innowacji oraz efektywności rynku pracy.
8
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Pozytywny wpływ na ocenę konkurencyjności naszej gospodarki ma dobrej jakości szkolnictwo wyższe
i szkolenia oraz duży rynek. Podobnie jak w poprzednich latach wysoko oceniany jest obszar polityki
handlowej, monetarnej oraz fiskalnej.
WZROST GOSPODARCZY. Okres silnego wzrostu gospodarczego, zapoczątkowany w 2004 r.
kontynuowany był do połowy 2008 r. Impuls wzrostowy związany był z wstąpieniem Polski do Unii
Europejskiej. Aktywność gospodarcza osiągnęła maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali
roku wyniósł 6,8%. W drugim półroczu 2008 r. gospodarka zaczęła odczuwać negatywne skutki
światowego kryzysu ekonomicznego. Tempo wzrostu PKB zmniejszyło się w skali roku 2008 do 5,1%.
W 2009 roku skutki kryzysu były szczególnie odczuwalne. Tempo wzrostu PKB spowolniło do 1,6%.
Mimo istotnego spowolnienia, Polska jako jedyna spośród unijnych gospodarek zdołała utrzymać się w
2009 roku na ścieżce wzrostu gospodarczego.
Poprawa sytuacji zaczęła następować w ostatnim kwartale 2009 roku, a odbudowa aktywności
gospodarczej była kontynuowana w roku 2010. W kolejnych kwartałach wzrost PKB nabierał tempa, a
w ostatnim kwartale przyspieszył do 4,5%. W skali roku PKB wzrósł o 3,8%.
W latach dobrej koniunktury motorem wzrostu PKB był popyt krajowy, napędzany przyrostem
zatrudnienia i wynagrodzeń realnych, a także dynamicznym wzrostem inwestycji. W 2009 r. sytuacja
uległa zasadniczej zmianie. Spadek aktywności gospodarczej skutkował zmniejszeniem akumulacji
(zapasów i nakładów brutto na środki trwałe), spadkiem zatrudnienia i zmniejszeniem tempa wzrostu
wynagrodzeń realnych. W takiej sytuacji o wzroście PKB zdecydował popyt zagraniczny. Wkład popytu
krajowego we wzrost PKB był ujemny (1,1 pkt. proc), a eksportu netto dodatni (2,7 pkt. proc.)
W roku 2010 sytuacja uległa zmianie, chociaż w stosunku do lat poprzedzających rok 2009
występowały pewne różnice. Na skutek odbudowy zapasów, znacznie zmniejszonych w okresie
kryzysu, a także zwiększenia aktywności gospodarczej, popyt krajowy stał się ponownie głównym
czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkład w PKB był dodatni (4,4 pkt. proc.). Ponadto wzrost
dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach domowych i poprawa sytuacji finansowej
przedsiębiorstw, wpływały pozytywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych. Negatywnie
na popyt krajowy oddziaływał jednak niski poziom inwestycji, będący efektem niepewności dotyczącej
perspektyw popytu.
INWESTYCJE. Inwestycje odzwierciedlają stan gospodarki oraz jej perspektywy rozwojowe. Wzrost
wydatków inwestycyjnych firm, w połączeniu z napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych,
wskazuje na dobry stan gospodarki i korzystne perspektywy jej rozwoju, umożliwiające
przedsiębiorstwom osiąganie zysków. Z kolei zły stan gospodarki i nie rokujące poprawy prognozy jej
dalszego rozwoju powodują zahamowanie procesów inwestycyjnych oraz odpływ inwestycji do bardziej
perspektywicznych regionów świata. Poziom inwestycji warunkuje właściwy rozwój gospodarki i jest
niezbędny do wzrostu jej konkurencyjności. Wzrost inwestycji w park maszynowy i urządzenia
produkcyjne przyczynia się w zasadniczy sposób do unowocześnienia m.in. sektora przemysłu,
zwiększając efektywność procesów produkcyjnych oraz poprawiając jakość produktów.
Po okresie szybkiego wzrostu inwestycji w latach 2006-2007 (średnio o 18,6%), w 2008 roku, w związku
z dekoniunkturą globalną, tempo inwestowania obniżyło się do 10,7%. W 2009 roku nastąpił
bezwzględny spadek inwestycji o 0,8%.
Mająca miejsce w 2010 roku istotna poprawa wskaźników makroekonomicznych (m.in wzrost PKB,
produkcji przemysłowej, wyników finansowych przedsiębiorstw) nie spowodowała wzrostu skłonności do
9
MINISTERSTWO GOSPODARKI
inwestowania. Przedsiębiorcy, mimo przyrostu będących w ich posiadaniu środków finansowych (istotny
wzrost depozytów) w dalszym ciągu powstrzymywali się od inwestowania. W rezultacie nakłady
inwestycyjne zmniejszyły się o 0,2% do 216 mld zł.
W strukturze inwestycji zwiększył się udział nakładów na budynki i budowle oraz środki transportu,
kosztem nakładów na maszyny i urządzenia. Głównym źródłem finansowania inwestycji, podobnie jak
w latach poprzednich, były środki własne przedsiębiorców.
Według wstępnych szacunkowych danych NBP, w 2010 roku napłynęło do Polski w formie BIZ 6,7 mld
EUR. Prognozy dotyczące wielkości napływu zagranicznych inwestycji w 2011 roku przewidują
osiągnięcia przez nie wielkości zbliżonej do osiąganych w okresie 2008-2009. Słabsze tempo wzrostu
przepływów kapitałowych z jednej strony związane jest z utrzymującą się jeszcze na świecie
niepewnością związaną z kryzysem finansowym. Dodatkowo strumień BIZ jest ograniczany poprzez
ciągle niższe od potencjalnego tempo wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, skąd
napływa do Polski ok. 80% zagranicznych inwestycji.
PRZEMYSŁ. W II półroczu 2008 roku globalny kryzys ekonomiczny zaczął negatywnie oddziaływać na
naszą gospodarkę, skutkiem czego tempo wzrostu produkcji przemysłowej spowolniło z 10,7% w 2007
roku do 3,6% w 2008 roku. Od IV kwartału 2008 roku do III kwartału 2009 roku notowano bezwzględne
spadki produkcji. W skali roku 2009 nastąpił spadek produkcji o 4,5%, o czym przesądziły wyniki uzyskane
w okresie styczeń-wrzesień. Poczynając od IV kwartału 2009 roku produkcja przemysłowa wzrasta.
W 2010 roku produkcja wzrosła o 9,7%, a jej wielkość przekroczyła poziom z roku 2008
o 4,8%. W I półroczu 2011 roku produkcja wzrosła o 7,4%, w tempie nieco wolniejszym niż rok wcześniej.
W 2010 roku we wszystkich sekcjach przemysłu nastąpił wzrost produkcji. Tempo wzrostu było jednak
bardzo zróżnicowane. W przemyśle przetwórczym wzrost wyniósł 11,0%, w dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami 5,3%, w górnictwie i wydobywaniu 1,2%, a w wytwarzaniu
i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 0,3%. Także w I półroczu 2011
roku we wszystkich sekcjach odnotowano wzrost produkcji.
W przemyśle przetwórczym na 24 badane działy wzrost produkcji w 2010 roku odnotowano
w dziewiętnastu (w 2009 roku działów takich było zaledwie sześć). Najbardziej wzrosła produkcja
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, metali oraz wyrobów z pozostałych mineralnych
surowców niemetalicznych. Spadki miały natomiast miejsce w produkcji: pozostałego sprzętu
transportowego, napojów, mebli, wyrobów tytoniowych oraz koksu i produktów rafinacji ropy naftowej.
Wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego zwiększyła się w 2010 roku
o 9,7% (przed rokiem o 1,3%). Wysoki wzrost wydajności nastąpił w sekcjach, w których wzrostowi
produkcji towarzyszył spadek zatrudnienia, w przemyśle przetwórczym o 11,2% oraz w górnictwie
i wydobywaniu o 7,1%. Jedyną sekcją, w której wydajność zmniejszyła się (o 5,4%) było wytwarzanie
i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę. W sekcji tej niewielkiemu wzrostowi
produkcji towarzyszył wysoki wzrost zatrudnienia.
Dynamika wydajności pracy wyprzedzała w 2010 roku dynamikę wynagrodzeń realnych o 7,8 pkt. proc.
powodując znaczącą obniżkę jednostkowych kosztów pracy (w 2009 roku koszty pracy spadły
minimalnie). W sekcjach przemysłu sytuacja nie była jednorodna. W górnictwie i wydobywaniu oraz
przetwórstwie przemysłowym nastąpiło istotne obniżenie jednostkowych kosztów pracy. W wytwarzaniu
i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę jednostkowe koszty pracy wyraźnie wzrosły,
a w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami koszty pracy nie uległy zmianie.
10
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
BUDOWNICTWO. Rok 2010, podobnie jak rok 2009, był trudny dla budownictwa. Po kilku latach
wysokiego wzrostu produkcji budowlano-montażowej (15,5% w 2007 roku i 12,1% w 2008 roku) tempo
wzrostu wyhamowało do 5,1% w 2009 roku oraz 3,3% w 2010 roku. Analizując wyniki budownictwa
należy mieć na względzie kształtowanie się nakładów na inwestycje, z którymi produkcja budownictwa
jest mocno skorelowana. W roku 2007 nakłady wzrosły o ponad 20%, a w roku kolejnym o ponad 10%.
Natomiast w latach 2009 i 2010 nastąpił bezwzględny spadek nakładów.
W 2010 roku oddano do użytku prawie 136 tys. mieszkań, o 15,1% mniej niż rok wcześniej. Spadek
dotyczy wszystkich form budownictwa mieszkaniowego. Najmniejszy spadek (o 2,1%) nastąpił
w budownictwie indywidualnym partycypującym w ponad 50% w ogólnej liczbie oddawanych mieszkań.
Liczba mieszkań przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem zmniejszyła się o prawie 19 tys. (o 24,0%),
a mieszkań spółdzielczych o ponad 2 tys. (spadek o ponad 30%).
HANDEL ZAGRANICZNY. Decydującym czynnikiem oddziałującym na skalę i dynamikę polskich
obrotów towarowych w minionych dwóch latach były zmiany koniunktury na głównych rynkach,
zwłaszcza unijnych. Wzrost popytu na światowych rynkach sprzyjał ożywieniu gospodarczemu w UE27, gdzie po spadku PKB o 4,1% w roku 2009 nastąpił wzrost o 1,8% w 2010 roku. W Niemczech –
będących głównym polskim partnerem handlowym – po stosunkowo głębokim spadku PKB w roku 2009
(o 4,7%), w roku kolejnym odnotowano wzrost o 3,5%.
Kluczowe znaczenie dla aktywizacji i odbudowy polskiego eksportu po kryzysie miało ożywienie popytu
importowego na głównych rynkach unijnych. Po znacznym spadku popytu w całej Unii w 2009 roku
(średnio o 4,2%), jego wzrost w ubiegłym roku wyniósł 1,3%. W Niemczech spadek popytu w roku 2009
wyniósł 2,0%, a jego wzrost w roku 2010 sięgnął 2,6%.
Jednocześnie popyt krajowy w Polsce – będący jednym z ważniejszych wewnętrznych uwarunkowań
naszej wymiany towarowej z zagranicą – zwiększył się w 2010 roku o 4,4% wobec jego spadku o 1,1%
w roku 2009.
Powyższe uwarunkowania przełożyły się na systematyczną odbudowę polskiego eksportu, który w 2010
roku osiągnął wartość 120,4 mld EUR wykazując wzrost w porównaniu z rokiem 2009 o 22,6% oraz
wzrost o 3,6% w porównaniu z rokiem 2008. Import w 2010 roku osiągnął poziom 134,2 mld EUR,
o 24,5% wyższy niż w roku 2009 i o 5,8% niższy w porównaniu z rokiem 2008. Szybka odbudowa
przedkryzysowego poziomu eksportu, a nawet jego przekroczenie, okazało się możliwe przy znaczącej
redukcji importu. Deficyt obrotów towarowych w 2010 roku wyniósł 13,8 mld EUR i był o 4,5 mld EUR
wyższy niż w roku 2009 i o 12,4 mld EUR niższy w stosunku do 2008 roku.
W 2010 roku powróciła, występująca w latach 2005-2008, tendencja aprecjacyjna złotego. Kurs euro
w złotych osłabił się w roku ubiegłym nominalnie o 7,7%.
Dominującym obszarem polskiego eksportu są rynki krajów gospodarczo rozwiniętych. Ich udział
w ogólnym eksporcie Polski wyniósł w 2010 roku 84,9%. Wśród tej grupy państw największym odbiorcą
polskich towarów była Unia Europejska, na którą w 2010 roku przypadło 79,2% całkowitego polskiego
eksportu. Partycypacja krajów WNP w naszym eksporcie wyniosła 8,2%. Główną pozycję w krajowym
imporcie zajmuje Unia Europejska z udziałem 59,5%. Znaczący udział dotyczy też Rosji i Chin (łącznie
19,6%). Najwyższy deficyt w dalszym ciągu generowany jest w wymianie z Chinami i Rosją,
odpowiednio 11,4 mld EUR oraz 8,7 mld EUR. W wymianie z krajami Unii Europejskiej w roku 2010
odnotowano dodatnie saldo w wysokości 15,4 mld EUR.
11
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W polskich obrotach towarowych z zagranicą dominującą pozycję zajmują wyroby elektromaszynowe,
które w 2010 roku stanowiły 42,8% eksportu oraz 37,9% importu. Eksport tych towarów zwiększył się
o 17,0%. Po stronie importu wzrost wyniósł 21,0%. Drugą pod względem wartości grupą towarową są
wyroby przemysłu chemicznego, stanowiące 13,1% eksportu i 17,4% importu ogółem. Eksport tych
towarów wzrósł o 32,8%, ich import zaś o 26,7%.
RYNEK PRACY. Ograniczony wpływ światowej recesji na polski rynek pracy w latach 2008-2010
wyraźnie odróżniał się od rejestrowanych w przeszłości wahań poziomu zatrudnienia i bezrobocia, kiedy
to spowolnienie gospodarcze o podobnej głębokości spowodowało znacznie silniejsze dostosowania na
rynku pracy. Tym razem zmiany były mniej dotkliwe.
Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku pracy należy zaliczyć
nadal wyraźną niepewność związaną z oceną sytuacji gospodarczej i perspektyw rozwojowych
w przyszłości. Poprawa koniunktury gospodarczej w 2010 roku nie wpłynęła w znaczący sposób na
polski rynek pracy, liczba osób pracujących wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 93 tys. osób
do prawie 16 mln osób. Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2010 roku bez pracy
pozostawało 1.955 tys. osób, a stopa bezrobocia wyniosła 12,3% i była o 0,2 pkt. proc. wyższa niż na
koniec 2009 roku. W roku 2010 miały miejsce zmiany w strukturze bezrobocia w Polsce. W porównaniu
z grudniem 2009 r. poziom bezrobocia wzrósł we wszystkich grupach wiekowych i dla osób
z wszystkimi poziomami wykształcenia.
W 2010 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lat wyniósł 50,4% i utrzymał się na poziomie
z dwóch poprzednich lat. Wskaźnik zatrudnienia w Polsce pozostaje jednym z niższych w Unii
Europejskiej. Najniższy poziom zatrudnienia wystąpił w grupie wiekowej 55 i więcej lat, chociaż na
przestrzeni ostatnich lat obserwuje się jego systematyczną poprawę. W roku 2009 nastąpiło
wyhamowanie pozytywnych tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi młodych. W 2010 r. wskaźnik
zatrudnienia w grupach wiekowych 15-24 lat i 25-34 lat uległ dalszemu zmniejszeniu. Młodzi ludzie
wchodząc na rynek pracy w warunkach niskiego popytu na siłę roboczą napotykali w 2010 r. wyraźne
trudności ze znalezieniem miejsca pracy.
Dynamiczne procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne zachodzące w polskiej gospodarce
przyczyniają się do zmian struktury popytu na pracę. Na nowo tworzonych miejscach pracy wymagane
są zazwyczaj inne kwalifikacje i kompetencje niż na likwidowanych. Szybki postęp technologiczny
i zmienna sytuacja rynkowa wymuszają również na zatrudnionych w firmach pracownikach podjęcie
dokształcania. Badania wskazują, że głównym powodem problemów ze znalezieniem pracowników jest
brak kandydatów z odpowiednimi kwalifikacjami. Zmiany struktury popytu na pracę wymagają
odpowiedniego dostosowania oferty szkoleniowej sektora edukacji. W Polsce od wielu lat występuje
nadwyżka podaży pracowników o niskich kwalifikacjach i niedobór pracowników o wyższych
kwalifikacjach. Niedopasowania strukturalne są w znacznym stopniu także skutkiem stosunkowo niskiej
mobilności siły roboczej. Niewielka skala migracji wewnętrznych z obszarów o niskim popycie na siłę
roboczą do obszarów o wysokim popycie przyczynia się do przestrzennej koncentracji bezrobocia.
Wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. i stopniowa liberalizacja przepływu pracowników ułatwiła
obywatelom polskim wyjazdy zarobkowe za granicę przyczyniając się do ich istotnego wzrostu
w pierwszych latach po integracji. Apogeum emigracji Polaków notowano w roku 2007, gdy za granicą
przebywało 2,27 mln polskich obywateli. Od czasu kryzysu finansowego, który istotnie wpłynął na
pogorszenie sytuacji gospodarczej w państwach Europy Zachodniej, zainteresowanie Polaków
emigracją systematycznie zmniejszało się. W latach 2008 i 2009 odnotowano spadek wyjazdów
zagranicznych. Na koniec 2009 r. za granicą przebywało 1,9 mln Polaków, w tym 1,6 mln
w państwach Unii Europejskiej.
12
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
CENY. Rok 2010 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce
charakteryzował się spowolnieniem trendu wzrostowego. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
wzrosły średniorocznie o 2,6% (3,5% w roku 2009). W kierunku wzrostu inflacji oddziaływały przede
wszystkim wyższe ceny towarów spożywczych oraz nośników energii. Osłabieniu presji inflacyjnej
sprzyjała natomiast niższa niż w ubiegłych latach presja płacowa, będąca efektem utrzymującej się na
relatywnie wysokim poziomie stopy bezrobocia, przy nieznacznie wzrastającym zatrudnieniu.
Średnioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły w 2010 roku o 2,1%, w tempie wolniejszym
niż w 2009 roku (3,4%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach, najwyższy w górnictwie
i wydobywaniu (17,8% wobec 13,0% w 2009 roku). Ceny produkcji budowlano-montażowej obniżyły się
o 0,1% (w roku 2009 nastąpił wzrost o 0,2%).
POLITYKA PIENIĘŻNA. W Założeniach polityki pieniężnej na rok 2010 za szczególnie istotny czynnik
mający wpływ na skalę zmienności cen w polskiej gospodarce uznano rozwój sytuacji gospodarczej
w skali globalnej. Za główny cel przyjęto utrzymanie inflacji w pobliżu średniookresowego celu
inflacyjnego (2,5%). Polityka monetarna w 2010 roku miała charakter neutralny, stopy procentowe NBP
nie ulegały zmianie (stopa referencyjna wynosiła 3,5%).
W I półroczu 2011 roku, w związku z coraz szybszym wzrostem inflacji spowodowanym wzrostem cen
surowców i artykułów spożywczych, Rada Polityki Pieniężnej dokonała czterokrotnie podwyżek stóp
procentowych (każdorazowo o 0,25 pkt. proc.). Na koniec czerwca stopa referencyjna wyniosła 4,5%.
FINANSE PUBLICZNE. Kryzys globalny, który dotarł do Polski w II półroczu 2008 wywarł negatywny
wpływ na sytuację sektora finansów publicznych. Poczynając od 2008 roku następuje wzrost zarówno
deficytu, jak również długu instytucji rządowych i samorządowych.
22 stycznia 2010 roku Sejm RP uchwalił ustawę budżetową na 2010 rok. Deficyt budżetu państwa
określono na poziomie nie wyższym niż 52,2 mld zł. Ze względu na osiągnięcie lepszych niż przyjęto
w załączniku do ustawy wskaźników makroekonomicznych (m. in. wzrost PKB, dynamika zatrudnienia)
faktyczny deficyt był mniejszy i wyniósł 44,6 mld zł.
Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną, utrzymującą się od lat
dominacją wydatków zdeterminowanych, ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu
budżetowego. Przepisy ustawowe i podjęte wcześniej zobowiązania prawne stanowią o konieczności
realizacji wydatków zdeterminowanych m.in. takich jak: obsługa długu publicznego, subwencje dla
jednostek samorządu terytorialnego, wydatki na wsparcie dla instytucji będących dysponentami
funduszy celowych.
W 2008 roku został przekroczony referencyjny poziom deficytu finansów publicznych (3,0%). W związku
z tym w czerwcu 2009 r. Komisja Europejska ponownie otworzyła wobec Polski procedurę nadmiernego
deficytu. Polska, zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej powinna w 2012 roku w sposób
wiarygodny i trwały zlikwidować nadmierny deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych.
W 2010 roku rozpoczęto prace nad wzmocnieniem instytucjonalnym finansów publicznych. Jednym
z pierwszych istotnych działań w tym obszarze było przygotowanie budżetu państwa na 2011 r.
z zastosowaniem tzw. tymczasowej reguły wydatkowej, ograniczającej wzrost wydatków elastycznych
budżetu państwa i nowych wydatków prawnie zdeterminowanych do maksymalnie 1 pkt. proc. ponad
stopę inflacji.
13
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W ustawie budżetowej na rok 2011 przyjęto deficyt w wysokości 40,2 mld zł. Zakłada się, że deficyt oraz
dług sektora instytucji rządowych i samorządowych stanowić będą odpowiednio 5,6% i 54,9% PKB.
Ustawa uwzględnia m.in. następujące działania ograniczające wydatki budżetu: obniżenie zasiłków
pogrzebowych (od marca 2011 roku), zamrożenie płac w ujęciu nominalnym dla większości jednostek
sektora instytucji rządowych oraz ograniczenie wydatków na niektóre, nisko efektywne programy rynku
pracy. W celu zwiększenia dochodów budżetowych podwyższono podstawową stawkę podatku VAT do
23% (z poziomu 22%) oraz stawkę obniżoną do 8% (z 7%). Podwyższone stawki podatkowe będą
obowiązywać przez 3 lata jako część planu mającego na celu zlikwidowanie nadmiernego deficytu.
Kluczowym zapisem nowej ustawy o finansach publicznych, obowiązującym od 1 stycznia 2011 roku,
jest zakaz przyjmowania przez Radę Ministrów projektów ustaw, określających zwolnienia, ulgi i obniżki,
które mogą spowodować zmniejszenie dochodów sektora finansów publicznych w stosunku do
wielkości wynikających z obowiązujących przepisów.
W kwietniu 2011 r. Prezydent RP podpisał ustawę wprowadzającą korektę systemu emerytalnego. Od
1 maja 2011 r. do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE), zamiast składki emerytalnej w wysokości
7,3%, Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekaże 2,3%. Pozostałe 5% składki zostanie
zaewidencjonowane w ZUS na specjalnym indywidualnym subkoncie. W kolejnych latach wpłata na
indywidualne subkonto w ZUS zmniejszałaby się do 3,8% w 2017 r., a wpłata do OFE rosłaby do 3,5%.
Korekta systemu emerytalnego umożliwi zmniejszenie przyrostu długu publicznego.
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA GOSPODARKI. Okres transformacji ustrojowej to początek przemian
w strukturze własnościowej przedsiębiorstw. Od początku transformacji postępował intensywny proces
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W połowie lat 90 sektor prywatny uzyskał pozycję
dominującą, a jego przewaga nad sektorem państwowym nadal się powiększa. W roku 2009 udział
sektora prywatnego w wartości dodanej brutto wyniósł 77,5%. W latach 1990-2010 zakończono procesy
przekształceń własnościowych wobec 3.730 przedsiębiorstw.
Działania prywatyzacyjne uwarunkowane są sytuacją makroekonomiczną oraz koniunkturą na rynkach
światowych i na rynku krajowym. Recesja gospodarcza obniża możliwości skutecznej realizacji
przekształceń własnościowych. Procesy prywatyzacyjnych w roku 2009 prowadzone były w złożonych
warunkach ekonomicznych. W 2010 roku stan polskiej gospodarki na tle zarówno krajów strefy euro, jak
i krajów naszego regionu przedstawiał się korzystnie. Procesy prywatyzacji prowadzone zatem były
w korzystniejszych, w porównaniu do roku 2009, warunkach ekonomicznych. W 2010 roku
w porównaniu z rokiem poprzednim sprywatyzowano więcej podmiotów i uzyskano ponad trzykrotnie
wyższe przychody z prywatyzacji. Przyspieszenie procesów prywatyzacji było skutkiem zastosowania
bardziej efektywnych, z punktu widzenia korzyści wynikających z realizowanych procesów dla
poszczególnych spółek, trybów prywatyzacji umożliwiających zbycie akcji lub udziałów w istniejących
warunkach oraz skrócenie czasu pozyskania przychodu prywatyzacyjnego.
W 2010 roku wartość podpisanych umów prywatyzacyjnych wyniosła łącznie około 29,7 mld zł. Jednak
ze względu na konieczność spełnienia przedłużających się wymogów formalnych, przychody brutto
z prywatyzacji w ujęciu kasowym wyniosły ok. 22,0 mld zł.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. Przedsiębiorczość umożliwia uzyskanie efektywności pozwalającej na
bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa i stwarza podstawy jego rozwoju. Jest zdeterminowana przez
różnorodne warunki otoczenia biznesu, takie jak przepisy prawne, system podatkowy, koszty pracy,
infrastrukturę drogową i telekomunikacyjną, system finansowy oraz sądowniczy.
14
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Otoczenie regulacyjne wciąż pozostaje w katalogu czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości
w Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako
bariera rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa ze swej natury nie są
przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego też częste zmiany prawa postrzegają jako działania
wymierzone przeciwko nim.
Lepsze regulacje prawne stanowią jeden z priorytetów strategicznych Ministerstwa Gospodarki. W celu
poprawy nowo tworzonych i istniejących rozwiązań prawnych realizowany jest program reformy prawa,
który stawia dwa główne cele: stworzenie opartego na dowodach i stabilnego procesu zarządzania
legislacyjnego oraz ograniczenie biurokracji poprzez uproszczenie prawa i redukcję barier dla
przedsiębiorczości.
Głównym komponentem reformy regulacji są zmiany uproszczeniowe i dereglamentacyjne w prawie
gospodarczym sukcesywnie wprowadzane w ramach tzw. Pakietu na rzecz przedsiębiorczości. Celem
Pakietu jest ułatwienie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Pierwsze ustawy
tworzące Pakiet weszły w życie w 2008 r. Do chwili obecnej wprowadzono zmiany w 18 ustawach,
najważniejszych z punktu widzenia przedsiębiorców. Tworząc nowe rozwiązania legislacyjne dotyczące
życia gospodarczego priorytetem pozostaje uwzględnienie specyfiki mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw.
Obok uproszczenia obowiązujących przepisów, drugim zadaniem jest redukcja obciążeń
administracyjnych. Zadanie redukcji obciążeń administracyjnych jest odpowiedzią na zalecenia Komisji
Europejskiej, realizującej podobne działanie w obrębie przepisów unijnych.
Badania ankietowe przedsiębiorców są cennym źródłem informacji o barierach z jakimi się oni spotykają
prowadząc działalność gospodarczą. Ostatnie badanie ankietowe podmiotów z sektora MSP
przeprowadzone przez Ministerstwo Gospodarki pokazuje, że w roku 2010 ocena otoczenia prawnoinstytucjonalnego w jakim przedsiębiorstwa działają, nie uległa znaczącym zmianom w porównaniu
z latami poprzednimi. Podobnie jak w poprzednich badaniach, również w 2010 r. przedsiębiorcy
wymienili wysokość podatków i opłat oraz skomplikowanie przepisów prawnych jako najważniejsze
bariery rozwoju.
INNOWACYJNOŚĆ. W międzynarodowym ujęciu porównawczym, innowacyjność polskiej gospodarki
jest niska. Potwierdzają to różne badania i raporty, z których jednym z najistotniejszych jest raport pt.
Europejska Tablica Wyników w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard – EIS).
Wg najnowszej edycji raportu (styczeń 2011 r.) Polska co prawda awansowała z grupy krajów
doganiających (catching up countries) do grupy umiarkowanych innowatorów (moderate innovators), ale
klasyfikowana jest jako przedostatnia. Zgodnie z wynikami badania, Polska charakteryzuje się niższym
niż przeciętna dla wszystkich państw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskaźnika
Innowacyjności (Sumary Innovation Index – SII), ale wyższym niż średnia dla UE tempem wzrostu tego
wskaźnika.
Relatywnie mocne strony to zasoby ludzkie i tzw. wskaźniki wynikowe. Ewidentne słabości ujawniają się
w całym systemie badawczym, współpracy w obszarze innowacyjności i przedsiębiorczości,
wskaźnikach związanych z ochroną własności intelektualnej. Wysoki wzrost obserwuje się
w odniesieniu do liczby wniosków patentowych, wspólnotowych wzorów i licencji patentowych oraz
przychodów z eksportu produktów i usług o wyższym poziomie zaawansowania. Negatywna ocena
dotyczy liczby innowacyjnych MSP oraz ich współpracy z innymi podmiotami.
15
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wartości wskaźników oceniających innowacyjność polskiej gospodarki nie dają jednoznacznej
odpowiedzi na temat postępu w tym zakresie. Ich zmiany nie są jednokierunkowe, a kryzys
gospodarczy silnie wpłynął na wskaźniki innowacyjności w 2009 r. Do tych sugerujących pozytywne
tendencje w gospodarce można zaliczyć dynamikę nakładów na innowacje. Jednocześnie Polska
znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów UE-27 pod względem udziału
przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną (przed Rumunią i Węgrami).
Polskę charakteryzuje niski udział nakładów na B+R w PKB. Mimo, iż wskaźnik wzrósł z 0,57% w 2007
roku do 0,67% w 2009 roku, to w dalszym ciągu stanowi on zaledwie 1/3 wskaźnika dla 27 krajów Unii
Europejskiej (1,77% w 2007 roku i 2,0% w 2009 roku). Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze
stosunkowo niskim udziałem środków podmiotów gospodarczych i relatywnie wyższymi nakładami
publicznymi. W 2009 r. doszło do ponownego ograniczenia udziału przedsiębiorstw w finansowaniu
B+R (do 27,1% - spadek w porównaniu z 30,9% w 2008 r.).
W ostatnich latach nie nastąpiły istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsiębiorstw
według poziomów techniki. Odnotować jednak należy wzrost łącznego udziału wyrobów wysokiej
i średnio-wysokiej techniki z 31,1% w 2008 r. do 31,6% w 2009 r.
WYNIKI FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTW. W 2010 roku nastąpiła istotna poprawa sytuacji
ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych.
Przychody z całokształtu działalności wzrosły o 5,6%, wyprzedając o 0,5 pkt. proc tempo wzrostu
kosztów. Wynik finansowy na działalności gospodarczej zwiększył się o 15,9 mld zł (o 13,7%) osiągając
poziom 132,0 mld zł.
Wzrost przychodów z całokształtu działalności był wyłącznie efektem zwiększenia przychodów
zrealizowanych z działalności podstawowej (sprzedaży) przedsiębiorstw. Na pozostałej działalności
operacyjnej oraz na działalności finansowej odnotowano bowiem spadek przychodów. Wzrost wyniku
finansowego na działalności gospodarczej był natomiast efektem wszystkich prowadzonych przez
podmioty gospodarcze rodzajów działalności. Największy wkład w przyrost wyniku miała działalność
podstawowa (48,4%) oraz działalność finansowa (39,6%).
Wynik finansowy brutto (131,8 mld zł) wzrósł o 13,5%. Wynik finansowy netto wyniósł 109,9 mld zł,
wykazując wzrost o 14,7%.
Wskaźniki rentowności brutto i netto wzrosły odpowiednio do 5,4% oraz do 4,5%. Rentowność ze
sprzedaży pozostała na poziomie z 2009 roku – 5,2%.
Zadłużenie na koniec 2010 roku wyniosło 834,1 mld zł i wykazało wzrost o 8,2%. Zmniejszyły się
potencjalne możliwości spłaty zadłużenia przychodami osiąganymi ze sprzedaży, ponieważ tempo
wzrostu przychodów nie nadążało za tempem wzrostu zadłużenia.
Wzrosły wskaźniki płynności finansowej: I stopnia z 40% do 42%, II stopnia z 105% do 108% oraz III
stopnia z 147% do 149%. Wskaźniki przekraczały dolną granicę przedziału uznawanego za
rekomendowany.
16
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
WYZWANIA. Zmiany zachodzące w globalnym otoczeniu w istotny sposób wpływają na rozwój
współczesnej gospodarki. Do głównych wyzwań przed którymi stoi gospodarka należą m.in. zmiany
demograficzne, postępujący proces globalnej i regionalnej integracji, zmiany klimatyczne, a także
zmiana podejścia do innowacji.
Społeczeństwa krajów należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Unii
Europejskiej starzeją się, w konsekwencji szybko rośnie odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym. Dla
utrzymania wysokiego tempa wzrostu gospodarczego i przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian
demograficznych konieczne będzie zwiększenie wydajności pracy dzięki innowacjom technologicznym i
społecznym. Nieunikniony może okazać się wzrost imigracji, głównie spoza państw OECD, co z kolei
może pociągnąć za sobą problemy społeczne i polityczne.
Jednym z istotnych wyzwań jest postępująca globalizacja, przejawiająca się m.in. wzrostem mobilności
kapitału, czy siły roboczej. Wzrastają powiązania gospodarcze, naukowe i technologiczne, zarówno
pomiędzy krajami, jak i w skali mikro: pomiędzy przedsiębiorstwami, uczelniami, laboratoriami
publicznymi i władzami regionalnymi. Towarzyszy temu odejście od tradycyjnych źródeł
konkurencyjności w wymiarze międzynarodowym, jak niskie koszty pracy i dostęp do tanich zasobów
naturalnych, na rzecz niematerialnych aktywów zakorzenionych w ludziach, organizacjach,
społecznościach i regionach, które tworzą kapitał intelektualny.
Wraz z rozwojem cywilizacji postępują zmiany klimatu. Wzrost oddziaływania na środowisko naturalne
dotyczył będzie wszystkich państw, a zwłaszcza państw rozwijających się, o dużym potencjale
surowcowym i przemysłowym, a także dużej liczbie ludności, jak Brazylia, Rosja, Chiny i Indie (tzw.
kraje BRIC). W horyzoncie czasowym do 2020 roku jednym z największych wyzwań dla polskiej
gospodarki będzie adaptacja do postanowień pakietu klimatyczno-energetycznego UE, który wszedł
w życie w 2009 roku. Zakłada on dla Polski m.in. spadek liczby uprawnień do emisji gazów
cieplarnianych dla sektorów objętych europejskim systemem handlu emisjami (EU ETS, m.in.
energetyka, przemysł ciężki, transport lotniczy) w jednostajnym tempie 1,74% rocznie z ok. 200 mln w
2013 r. do ok. 180 mln w 2020 r.1 oraz określone poziomy: energii z Odnawialnych Źródeł Energii (OZE)
w bilansie energii końcowej, biopaliw w transporcie oraz emisji dla sektorów non-ETS. Obserwując
obecne trendy w przemyśle i energetyce oraz nasilające się działania legislacyjne Unii Europejskiej na
rzecz dekarbonizacji gospodarek państw członkowskich, należy oczekiwać że jednymi
z głównych środków do wykonania przez Polskę ww. celów do 2020 roku powinny być: zwiększenie
efektywności energetycznej, rozwój czystych technologii węglowych oraz inwestycje w zielone miejsca
pracy, bezpośrednio powiązane ze wzrostem udziału OZE w bilansie energii. Energia jądrowa zaistnieje
w polskim bilansie energetycznym najwcześniej po 2020 roku. Rozwój tych obszarów będzie jednak
możliwy jedynie poprzez wzrost innowacyjności i efektywności naszej gospodarki.
Zarysowanym powyżej tendencjom towarzyszy zmiana podejścia do innowacji. Wzrasta rola innowacji
społecznych i organizacyjnych w stosunku do innowacji technologicznych typu hardware. Zwiększa się
znaczenie czynnika niematerialnego w innowacjach (know-how, marketing, informacja, zarządzanie
zasobami, wiedza pozasłowna – nieskodyfikowana, tzw. tacit knowledge). Ponadto wzrasta rola
outsourcingu szczególnie w fazie prac rozwojowych, oraz (związana z nim) rola rynku technologii
i zaawansowanych technologicznie małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Następuje intensyfikacja
relacji pomiędzy różnymi uczestnikami rynku (konkurentami, kooperantami, klientami) w zakresie
procesu uczenia się. Zacierają się również tradycyjne podziały między różnymi sektorami (np.
rolnictwem i przemysłem przetwórczym), branżami (integracja transportu kolejowego, drogowego
Szacunki KASHUE
http://www.kashue.pl/materialy/opracowania/kwiecien2010/KASHUE_Wyliczenie_uprawnien_08.04.2010_po_uzg_wewn_FI
NAL_na%20strone.pdf
1
17
MINISTERSTWO GOSPODARKI
i morskiego), dziedzinami działalności (np. handlem, edukacją, rozrywką i turystyką) oraz typami badań
naukowych (badania podstawowe i stosowane, prace rozwojowe).
Istotne zmiany następują również w obszarze badań naukowych, rozwoju technologicznym oraz
działalności innowacyjnej. Zwiększa się rola tzw. technologii ogólnego zastosowania (general purpose
technologies), jak technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT), nanotechnologia czy biotechnologia.
Technologie te prowadzą do wzrostu ogólnej produktywności czynników produkcji i podnoszą
konkurencyjność wielu innych, także tradycyjnych sektorów przemysłu i usług.
ICT pozostaje istotnym stymulatorem rozwoju gospodarczego (zwiększa produktywność innych
sektorów, ponadto charakteryzuje się na tle innych sektorów najwyższą liczbą firm odpryskowych (tzw.
spin-off). Pomimo licznych radykalnych przełomów w dotychczasowym rozwoju technologii ICT,
potencjalnie wysoki wkład tego sektora we wzrost gospodarczy będzie utrzymywać się jeszcze przez
najbliższe dziesięciolecia.
Wyzwania dla Polski wpisują się w ogólny katalog spraw ważnych dla UE. 17 czerwca 2010 r. Rada
Europejska zatwierdziła nową strategię społeczno-gospodarczą Europa 2020. Zaproponowana nowa
wizja rozwoju jest propozycją społecznej gospodarki rynkowej XXI wieku, cechującej się stabilnym
wzrostem gospodarczym oraz zapewniającej wysoki poziom zatrudnienia. Podkreślona została potrzeba
wspólnego działania państw członkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdrażania reform
umożliwiających stawienie czoła wyzwaniom związanym z globalizacją, starzeniem się społeczeństw,
czy rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania zasobów. Dla osiągnięcia powyższych celów
zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety: wzrost inteligentny (ang.
smart growth) (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach), wzrost zrównoważony (ang.
sustainable growth) (promowanie gospodarki zrównoważonej, efektywniej wykorzystującej zasoby,
bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (ang.
inclusive growth) (wzmacnianie gospodarki charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem oraz
spójnością ekonomiczną, społeczną i terytorialną).
Podstawowym instrumentem realizacji Strategii Europa 2020 mają stać się projekty przewodnie (ang.
flagship initiatives), realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych:
− Unia innowacji – skoncentrowanie działalności badawczo-rozwojowej (B+R) i innowacji na
wyzwaniach, przed którymi stoi społeczeństwo, takimi jak zmiany klimatu, poprawa efektywności
energetycznej, zmiany demograficzne, ochrona zdrowia;
− Młodzież w drodze – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleń oraz
zwiększanie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej;
− Europejska agenda cyfrowa – osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych
z jednolitego rynku cyfrowego opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu;
− Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki
niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów środowiska oraz dążenie do
wyeliminowania zależności wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska przyrodniczego
(ang. decoupling);
− Polityka przemysłowa w dobie globalizacji – poprawa warunków dla przedsiębiorczości,
zwłaszcza MSP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do konkurowania
w skali globalnej;
− Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do
unowocześnienia rynków pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich
umiejętności, w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości naszych
modeli społecznych;
18
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− Europejski program walki z ubóstwem – zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej
i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym społecznie oraz umożliwienie im
aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.
Zwiększeniu skuteczności programowania i wdrażania polityki rozwoju na szczeblu krajowym oraz
podniesieniu jakości funkcjonowania instytucji publicznych ma służyć model zarządzania
zaprezentowany w Założeniach systemu zarządzania rozwojem Polski.
Na podstawie Założeń… oraz przyjętego 24 listopada 2009 r. przez Radę Ministrów Planu
uporządkowania strategii rozwoju przygotowywana jest Długookresowa strategia rozwoju kraju
z horyzontem czasowym sięgającym 2030 roku oraz aktualizacja Średniookresowej strategii rozwoju
kraju. Jednocześnie przygotowywanych jest 9 nowych strategii rozwoju, realizujących średnioi długookresową strategię rozwoju kraju. Wśród nich znajdują się:
− Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki,
− Strategia rozwoju zasobów ludzkich,
− Strategia rozwoju transportu,
− Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko,
− Sprawne państwo,
− Strategia rozwoju kapitału społecznego,
− Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego – Regiony-miasta-obszary wiejskie,
− Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
− Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa.
Generalnie celem polityki gospodarczej jest stworzenie warunków do powrotu gospodarki na ścieżkę
szybkiego i jednocześnie zrównoważonego wzrostu, przy zapewnieniu optymalnego tempa konsolidacji
finansów publicznych i wysokiego poziomu inwestycji strukturalnych. Gospodarka wysoce
konkurencyjna – do jakiej dążymy – to gospodarka innowacyjna i efektywna, której uczestnicy są
w stanie skutecznie konkurować z innymi podmiotami na globalnym rynku, wykorzystując korzyści, jakie
daje współpraca i efektywne wykorzystanie zasobów (w tym wiedzy).
Jednocześnie tak Polska, jak i inne kraje UE stają przed istotnym dylematem realizacji reform
strukturalnych, które w przyszłości zagwarantują możliwość podniesienia poziomu konkurencyjności
międzynarodowej, w sytuacji równoległej konieczności równoważenia finansów publicznych.
Również dla Polski poprawa stanu finansów publicznych pozostaje priorytetem w krótkim i średnim
horyzoncie. Długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do narastania długu publicznego
i negatywnie wpływa na sytuację gospodarczą kraju. Pogorszenie sytuacji w tym zakresie to efekt
światowego kryzysu gospodarczego, ale jednocześnie nierównowaga finansów publicznych ma przede
wszystkim podłoże strukturalne i jest wynikiem zaniechania dostosowań w okresie dobrej koniunktury
w latach poprzednich. Polska, wykorzystując polepszającą się koniunkturę gospodarczą, musi podjąć
działania naprawcze w zakresie finansów publicznych, dążyć do poprawy struktury wydatków i redukcji
deficytu.
19
Wskaźnik rentowności obrotu brutto2
- w tym przemysłu2
Wskaźnik rentowności obrotu netto2
- w tym przemysłu2
Eksport towarów (wg SAD i od V.2004 r.
wg SAD i INTRASTAT)
12.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
13. Import towarów (wg SAD i od V.2004 r.
wg SAD i INTRASTAT)
13.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
14. Saldo obrotów towarowych
10.
10.1
11.
11.1
12.
8.
9.
7.
6.1
6.
Mieszkania oddane do użytku
Nakłady inwestycyjne ogółem (ceny stałe)
Ceny produkcji sprzedanej przemysłu
(średnioroczne)1
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
(średnioroczne)
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
(dynamika XII/XII)
Produkcja budowlano-montażowa
5.
4.
3.2
Produkt krajowy brutto (ceny bieżące)
Produkt krajowy brutto (ceny stałe)
Popyt krajowy (ceny stałe)
Spożycie indywidualne z dochodów
osobistych (ceny stałe)
Nakłady brutto na środki trwałe (ceny
stałe)
Produkcja sprzedana przemysłu1
Wyszczególnienie
1.
2.
3.
3.1
Lp.
4,2
4,9
2,0
2,3
16.765,2
117,6
21.272,3
119,1
-4.507,1
%
%
%
%
mln EUR
%
mln EUR
%
mln EUR
117,1
%
58.211,8
107,5
43.229,9
0,8
1,2
-0,2
0,2
90,0
97,6
99,7
66,9
100,8
101,9
101,0
101,1
525,3
93,7
103,4
808,6
101,4
101,0
2002
60.182,8
109,5
47.398,7
2,8
3,8
1,7
2,5
100,6
162,7
100,9
67,5
101,7
100,8
102,6
108,3
564,6
99,9
102,1
843,2
103,9
102,8
2003
71.330,9
125,6
59.583,8
6,0
7,4
4,8
6,0
106,5
108,1
93,0
70,6
104,4
103,5
107,0
112,6
678,5
106,4
104,7
924,5
105,3
106,2
2004
105,8
103,7
103,4
118,2
-15.812,8 -14.881,9 -12.784,1 -11.747,2
56.128,8
117,4
40.316,1
0,7
0,6
-0,3
-0,3
90,5
106,0
93,6
105,6
67,1
68,8
103,6
105,5
101,6
27,5
121,6
127,8
mld zł*
mld zł**
%*
%**
tys.
%
%
125,4
100,6
109,7
%
511,3
244,4
mld zł*
mld zł**
%*
%**
90,3
102,3
116,5
103,2
%
779,6
101,2
98,7
2001
%
337,2
107,0
107,0
1995
Jedn.
miary
mld zł
%
%
6,1
7,0
5,0
5,9
120,4
118,3
125,9
117,4
115,5
133,7
104,0
102,5
102,3
885,0
873,5
111,2
110,7
117,6
104,9
1.176,7
106,8
108,7
2007
4,2
4,4
3,3
3,5
110,7
136,6
147,4
109,6
112,1
165,2
103,3
104,2
102,6
942,1
918,3
103,3
103,6
109,6
105,7
1.275,4
105,1
105,6
2008
5,0
5,8
4,1
4,8
5,3
6,5
4,4
5,5
99,8
103,3
135,8
105,1
160,0
99,2
155,0
103,1
102,6
154,4
103,5
103,5
102,1
109,7
95,5
103,4
1.010,3
99,0
103,2
1.415,4
103,8
104,4
2010
896,4
98,8
102,1
1.343,7
101,6
98,9
2009
123,1
115,8
114,1
84,5
122,6
87.925,9 101.838,7 116.243,8 98.218,0 120.373,1
5,8
6,7
4,7
5,4
116,8
94,1
101,3
113,7
118,1
115,4
101,4
101,0
102,3
784,7
775,5
111,2
111,6
114,9
105,0
1.060,0
106,2
107,3
2006
113,8
-9.775,1
124,2
119,5
118,3
-12.858,2 -18.550,8 -26.204,1
75,5
-9.310,9
124,8
-13.815,3
81.156,0 100.784,1 120.389.5 142.447,9 107.528,9 134.188,4
119,6
71.380,8
4,9
6,0
3,9
4,8
107,7
114,1
78,6
82,5
101,5
100,7
102,1
100,7
698,7
687,8
103,7
106,5
102,1
983,3
103,6
102,5
2005
Tabela 1 Podstawowe wskaźniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2010 (układ dynamiczny, rok poprzedni = 100)
Wyszczególnienie
14.735
101,8
9.360,0
tys. osób
%
tys. osób
102,8
0,6
%
tys. osób
659
1995
mln EUR
Jedn.
miary
96,7
9.050,2
99,4
14.924
-3,1
-6.641
2001
-2,8
14.590
12.729
97,8
8.759,5
8.736,5
96,8
-5.924
2002
99,7
8.640,2
8.661,7
99,1
99,6
12.615
12.663
99,5
-5,3
-1.0736
2004
-2,5
-4.878
2003
101,7
8.786,7
100,9
12.728
-2,4
-5.856
2005
102,0
8.965,9
101,2
12.880
-3,8
-10.425
2006
104,7
9.387,7
103,5
13.334
-6,2
-19.245
2007
104,9
9.850,8
104,1
13.881
-6,6
-23.799
2008
99,2
9.768,1
99,2
13.769
-3,9
-12.152
2009
100,6
9.834,5
100,5
13.832
-4,5
-15.852
2010
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych
tys. osób 2.628,8
3.115,1
3.217,0
3.175,7
2.999,6
2.773,0
2.309,4
1.746,6
1.473,8
1.893,0
1.954,7
(na koniec okresu)
18.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
%
92,6
115,3
103,3
98,7
94,5
92,4
83,3
75,6
84,4
128,4
103,3
18,0
19. Stopa bezrobocia rejestrowanego (na
%
14,9
17,5
20,0
19,0
17,6
14,8
11,4
9,5
11,9
12,3
koniec roku)
20,0
20. Przeciętne nominalne miesięczne
wynagrodzenie brutto w gospodarce
zł
690,9
2.045,1
2.097,8
2.185,0
2.273,4
2.360,6
2.475,9
2.672,6
2.942,2
3.101,7
3.225,0
narodowej
20.1 - w sektorze przedsiębiorstw
zł
754,2
2.203,1
2.277,4
2.341,5
2.438,6
2.515,7
2.643,8
2.889,1
3.185,8
3.324.9
3.434,6
21. Przeciętne realne miesięczne
wynagrodzenie brutto w gospodarce
%
102,8
102,5
100,7
103,4
100,7
101,8
104,0
105,5
105,9
102,0
101,5
narodowej
21.1 - w sektorze przedsiębiorstw
%
103,2
101,6
101,5
102,0
100,8
101,2
104,2
106,8
106,1
101,1
100,8
22. Dynamika wydajności pracy (jako wartość
dodana brutto na 1 pracownika
%
105,1
101,9
103,6
104,1
105,6
102,4
104,7
103,2
101,2
102,6
102,7
(rok poprzedni = 100)
23. Saldo budżetu państwa
mln zł
-10.100
-32.358
-39.403
-37.043
-41.417
-28.361
-25.063
-15.956
-24.591
-23.845
-44.591
23.1 - w proc. PKB
%
-3,0
-4,2
-4,9
-4,4
-4,5
-2,9
-2,4
-1,4
-1,9
-1,8
-3,2
* dane wg PKD 2004; ** dane wg PKD 2007
1 Wskaźnik wolumenu produkcji oraz cen produkcji sprzedanej przemysłu od 2001 r. włącznie obliczono na podstawie cen bazowych. W roku 1995 - na podstawie cen producenta
2 Wskaźniki rentowności obrotu w gospodarce ogółem i przemyśle dotyczą podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 50 osób w górnictwie i kopalnictwie oraz przetwórstwie
przemysłowym oraz powyżej 20 osób w pozostałych sekcjach (w roku 1995); dane za lata 2001 – 2010 dotyczą podmiotów o liczbie pracujących powyżej 49 osób we wszystkich sekcjach.
3 Dane w 2002 r. w dwóch ujęciach, tj. z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie przy wykorzystaniu wyników Powszechnego Spisu Rolnego 1996 (licznik)
oraz Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 i Powszechnego Spisu Rolnego 2002 (mianownik)
Źródło: GUS i NBP oraz obliczenia DAP MG.
18.
17.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
Saldo rachunku bieżącego
bilansu płatniczego
15.1 - w proc. PKB
16. Pracujący w gospodarce narodowej
(przeciętne w roku)3
16.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
17. Przeciętne zatrudnienie w gospodarce
15.
Lp.
POLSKA 2011 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
CZĘŚĆ I
POLSKA I ŚWIAT
1. GŁÓWNE TENDENCJE W GOSPODARCE
ŚWIATOWEJ
1.1. Ogólna sytuacja w gospodarce światowej w 2010 roku
Po głębokiej recesji z lat 2008-2009, która osiągnęła swe apogeum w połowie 2009 roku, od czwartego
kwartału tego roku oraz w roku 2010 w większości krajów następowało wyraźne, chociaż
nierównomierne, ożywienie koniunktury. Rok 2010 przyniósł odbudowę produkcji i wymiany
międzynarodowej, a w niektórych gospodarkach także zatrudnienia i inwestycji. Natomiast strukturalne
zagrożenia w sferze finansów i realnej gospodarki leżące u podstaw przebytej recesji nie zostały w pełni
usunięte. Ponadto pojawiły się nowe wyzwania w postaci katastrof przyrodniczych (wybuchy wulkanów
na Islandii, trzęsienia ziemi i tsunami, a w ich następstwie katastrofy nuklearne w Japonii), a także
gwałtowne rewolucje i niepokoje w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, które mogą skutkować
poważnymi konsekwencjami o zasięgu nie tylko regionalnym, ale także globalnym.
Negatywne implikacje kryzysu finansowego nie zostały w pełni zneutralizowane i nadal dają o sobie
znać m.in. w postaci napięć w sferze finansów publicznych i kryzysu zadłużeniowego szeregu
gospodarek europejskich, w tym także w strefie euro (Grecja, Irlandia, Portugalia, Hiszpania), co
poważnie zwiększyło obszar ryzyk i niepewności co do perspektyw trwałego ożywienia. Istotną cechą
ostatniej recesji było wyeksponowanie zarysowujących się od początku minionej dekady dwóch
prędkości rozwoju w gospodarce globalnej, tj. szybszego rozwoju gospodarek rozwijających się oraz
wolniejszego krajów rozwiniętych. W przeciwieństwie do poprzednich recesji, ostatni kryzys najbardziej
dotknął te drugie, podczas gdy w większości gospodarek wschodzących notowano jedynie krótkotrwałe
spowolnienie wzrostu. Zarówno w okresie kryzysu, jak i w fazie pokryzysowej swoją pozycję w globalnej
gospodarce umocniły Chiny, Indie i Brazylia podczas, gdy pozycja Rosji, aspirującej przed kryzysem do
grupy lokomotyw rozwoju gospodarki globalnej, uległa osłabieniu.
O skali wpływu ostatniego kryzysu na gospodarkę światową świadczy fakt, że po raz pierwszy
w powojennym okresie odnotowano spadek globalnego PKB (o 0,5%), przy czym w gospodarkach
rozwiniętych spadek ten sięgnął 3,4%. W gospodarkach rozwijających się nastąpiło jedynie
spowolnienie wzrostu do 2,7%.
Wzrost gospodarczy w roku 2010 okazał się szybszy niż przewidywano pod koniec 2009 roku i osiągnął
5%, przy czym wzrost w krajach rozwiniętych (o 3%) był prawie 2,5-krotnie wolniejszy niż w krajach
rozwijających się (wzrost o 7,3%), a tym samym te pierwsze nie zdołały odbudować przedkryzysowego
poziomu PKB podczas, gdy te drugie poważnie go powiększyły.
23
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach stałych
Świat
Kraje rozwinięte
Stany Zjednoczone
UE-27
Strefa euro
Niemcy
Japonia
Kraje rozwijające się
WNP
Rosja
Bliski Wschód i Północna Afryka
Afryka Subsaharyjska
Ameryka Łacińska i Karaiby
Rozwijające się kraje Azji
Chiny
Indie
Nowo uprzemysłowione gospodarki azjatyckie*
* Hong Kong, Republika Korei, Singapur, Tajwan; ** prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych IMF z kwietnia 2011.
2009
-0,5
-3,4
-2,6
-4,1
-4,1
-4,7
-6,3
2,7
-6,4
-7,8
1,8
2,8
-1,7
7,2
9,2
6,8
-0,8
2010
5,0
3,0
2,8
1,8
1,7
3,5
3,9
7,3
4,6
4,0
3,8
5,0
6,1
9,5
10,3
10,4
8,4
2011**
4,4
2,4
2,8
1,8
1,6
2,5
1,4
6,5
5,0
4,8
4,1
5,5
4,7
8,4
9,6
8,2
4,9
Miniony kryzys, mający swe źródła w sferze systemu finansów i bankowości, przyczynił się do
umocnienia obserwowanej już od kilku lat tendencji do ograniczania globalnej nierównowagi. W 2010
roku przejawiało się m.in. z jednej strony we wzroście wydatków sektora publicznego oraz gospodarstw
domowych w Chinach, z drugiej zaś we wzroście skłonności do oszczędzania konsumentów
amerykańskich.
Globalna nierównowaga – mierzona relacją salda rachunków obrotów bieżących do produktu
globalnego – po osiągnięciu rekordowego poziomu 5,6% w roku 2005, została zredukowana do
niespełna 4% w roku 2009 oraz, według szacunków Banku Światowego, do poziomu ok. 3,3% w roku
2010. Nadwyżka na rachunku obrotów bieżących w Chinach, sięgająca 9,1% PKB w roku 2008 została
obniżona do 5,2% w roku 2010, na skutek działań rządu tego kraju, zorientowanych na pobudzenie
popytu wewnętrznego, co zaowocowało wzrostem importu oraz wzrostem cen towarów. Natomiast
w USA kryzys skłonił, przynajmniej na pewien okres, amerykańskich konsumentów do zwiększonego
oszczędzania. Jakkolwiek utrzymanie takiej skłonności może ulec osłabieniu w dłuższym okresie,
wobec spadku stopy bezrobocia i lepszych perspektyw wzrostu gospodarczego, to jednak w oficjalnych
projekcjach zakłada się generalnie powstrzymanie tendencji do dalszego pogłębiania deficytu na
rachunku obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych.
1.2. Sytuacja gospodarcza na ważniejszych rynkach
światowych
1.2.1. Stany Zjednoczone
Jakkolwiek współpraca gospodarcza i handlowa Polski z USA jest niewspółmierna do potencjału
gospodarki amerykańskiej, to jednak koniunktura na tym rynku jako wiodącym w skali globalnej,
przekłada się na sytuację gospodarczą Polski nie tylko bezpośrednio, ale także, w jeszcze większym
stopniu, pośrednio, poprzez oddziaływanie na inne rynki światowe, a zwłaszcza na kluczowe dla Polski
rynki strefy euro. Globalny, a tym razem negatywny wpływ pośredni ujawnił się ze szczególną siłą
podczas ostatniego kryzysu.
24
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Po recesji, przełamanej półtora roku temu, gospodarka amerykańska, wsparta rządowym programem
dostosowawczym w sferze polityki monetarnej weszła na ścieżkę stopniowego ożywienia. Według
danych MFW (z kwietnia 2011 roku), po stagnacji w roku 2008 i spadku PKB w roku 2009 o 2,6% (do
poziomu ok. 14,1 bln USD), w roku 2010 odnotowano jego wzrost o 2,8%, a w roku bieżącym
przewiduje się utrzymanie ubiegłorocznego tempa wzrostu. Według raportu OECD z maja 2011, wzrost
PKB w roku ubiegłym był nieco wyższy (wyniósł 2,9%), ale prognozowany wzrost na rok bieżący jest
nieco niższy niż w raporcie MFW i zakładany jest na poziomie 2,6%.
Znaczącym czynnikiem notowanego ożywienia gospodarczego w 2010 roku były prywatne wydatki
konsumpcyjne, które stanowią ok. 70% amerykańskiego PKB. Po ich zmniejszeniu o 0,3% w 2008 roku
i o 1,2% w 2009 roku, w roku 2010 zwiększyły się o 1,7%. Według prognoz OECD w latach 2011 i 2012
należy oczekiwać przyspieszenia tempa wzrostu prywatnych wydatków konsumpcyjnych do ok. 2,9%.
Na wyniki PKB w 2010 roku wpływ miał również wzrost krajowych inwestycji brutto, tj. o 3,3% wobec ich
znaczącego spadku (o 14,8%) w roku 2009. Z kolei popyt wewnętrzny, który w roku 2009 zmniejszył się
o 3,6%, wzrósł w roku 2010 o 3,2%.
Relatywnie korzystnie kształtowała się również sytuacja w handlu zagranicznym. Po spadku wolumenu
eksportu towarów i usług o 9,5% w roku kryzysowym, w 2010 roku odnotowano jego wzrost o 11,7%.
Nieco większe przyśpieszenie nastąpiło po stronie wolumenu importu, który po głębokim spadku w 2009
roku (o 13,8%), zwiększył się o 12,6% w 2010 roku.
Tabela 3 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki amerykańskiej (w relacji do roku poprzedniego) w %
2009
PKB
-2,6
Popyt wewnętrzny
-3,6
Konsumpcja prywatna
-1,2
Nakłady brutto na środki trwałe
-14,8
Ceny konsumpcyjne
-0,3
Stopa bezrobocia
9,3
Wolumen eksportu (towary i usługi)
-9,5
Wolumen importu (towary i usługi)
-13,8
Bilans na ROB (% PKB)
-2,7
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2011.
2010
2,9
3,2
1,7
3,3
1,6
9,6
11,7
12,6
-3,2
2011*
2,6
2,4
2,9
4,2
2,6
8,8
7,5
5,4
-3,7
2012*
3,1
3,3
2,9
8,0
1,5
7,9
8,9
8,4
-4,0
Negatywny wpływ kryzysu na gospodarkę amerykańską jest jednak nadal widoczny, szczególnie na
rynku pracy, gdzie notowana przed rokiem wysoka stopa bezrobocia na poziomie 9,3% zwiększyła się
do 9,6%. Wzrost produkcji powoli nabiera tempa, co stwarza szanse na znaczącą redukcję bezrobocia
do 2012 roku, chociaż tempo ożywienia będzie hamowane w wyniku ograniczenia wydatków
gospodarstw domowych oraz podjętych działań zmierzających do konsolidacji fiskalnej. W sytuacji, gdy
gospodarka nadal nie wykorzystuje w pełni istniejącego potencjału, a inflacja bazowa jest stosunkowo
niska, ocenia się, że Rezerwa Federalna powinna kontynuować politykę wspierania wzrostu, jakkolwiek
skala stymulacji monetarnej powinna być umiarkowana, aby uniknąć drastycznej podwyżki stóp
procentowych w przyszłości.
W warunkach bardzo wysokiego deficytu budżetowego i szybko narastającego długu federalnego, przy
równoczesnej kontynuacji ożywienia, niezbędne jest wypracowanie wiarygodnego średniookresowego
programu konsolidacji fiskalnej.
25
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.2.2. Japonia
Po załamaniu japońskiej gospodarki w roku 2009 (o 6,3%), w 2010 roku nastąpiło jej ożywienie.
Szczególnie było to widoczne w I i III kwartale 2010 roku, kiedy PKB Japonii, w porównaniu
z analogicznym okresem roku poprzedniego, zwiększył się odpowiednio o 5,5% i 4,6%. W ostatnim
kwartale ubiegłego roku japońska gospodarka nieco spowolniła (do 2,4%) i w rezultacie w całym 2010
roku odnotowano jej rozwój w tempie 4%, co było jednym z najlepszych wyników wśród rynków
rozwiniętych.
Takie ożywienie było rezultatem dwóch czynników, tj. zastosowanych przez państwo instrumentów
fiskalnych pobudzających gospodarkę oraz dynamicznego wzrostu eksportu, który jest decydującą siłą
napędową gospodarki japońskiej. Po głębokim załamaniu wolumenu eksportu towarów i usług
(o 23,9%) w roku kryzysowym, w 2010 roku zwiększył się on o blisko 24%. Warto tutaj zauważyć, że
wzrost wolumenu japońskiego eksportu miał miejsce przy notowanej w 2010 roku silnej aprecjacji jena.
Zdecydowanie wolniej wzrósł wolumen importu na ten rynek (o 9,7%), jakkolwiek w roku 2009 jego
spadek (o 15,3%) był mniejszy niż po stronie eksportu.
Po odnotowanych w dwóch poprzednich latach spadkach konsumpcji prywatnej na poziomie 0,7%
w 2008 roku i 1,9% w roku 2009, w roku 2010 zwiększyła się ona zaledwie o 1,8%, w tym w IV kwartale
2010 roku o 0,6%. Z kolei wzrost konsumpcji zbiorowej spowolnił do 2,3% w roku 2010 wobec 3% rok
wcześniej. Osłabienie konsumpcji odnotowane pod koniec 2010 roku i prognozowane na rok 2011 to
rezultat wygaśnięcia rządowych programów stymulujących. Szczególnie słabe wyniki sprzedaży
odnotowali producenci samochodów oraz wyrobów tytoniowych.
Stopa bezrobocia w 2010 roku wyniosła 5,1%, czyli utrzymała się na takim samym poziomie, jak w roku
kryzysowym (wciąż o 1,1 pkt. proc. wyższym niż w roku 2008).
Tabela 4 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki japońskiej (w relacji do roku poprzedniego) w %
2009
PKB
-6,3
Popyt wewnętrzny
-4,8
Konsumpcja prywatna
-1,9
Nakłady brutto na środki trwałe
-11,7
Ceny konsumpcyjne
-1,3
Stopa bezrobocia
5,1
Wolumen eksportu (towary i usługi)
-23,9
Wolumen importu (towary i usługi)
-15,3
Bilans na ROB (% PKB)
2,8
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2011.
2010
4,0
2,2
1,8
-0,2
-0,7
5,1
23,9
9,7
3,6
2011*
-0,9
-0,6
-1,3
0,0
0,3
4,8
3,2
5,2
2,6
2012*
2,2
2,2
1,6
6,5
-0,2
4,6
8,2
8,7
2,5
Perspektywy rozwoju gospodarczego Japonii w najbliższych latach pozostają niepewne. Trzęsienie
ziemi i tsunami z marca 2011 roku wywołały w Japonii największą katastrofę w okresie powojennym,
przekładając się szybko i bezpośrednio na spadek produkcji. Mimo ogromnych zniszczeń ocenia się
jednak, że dzięki sprawnej organizacji oraz wysokiej dyscyplinie i mobilizacji społeczeństwa w II
półroczu można oczekiwać silnego ożywienia w japońskiej gospodarce, zwłaszcza w budownictwie
i produkcji przemysłowej. Jednocześnie istnieje znaczne prawdopodobieństwo dalszego utrzymania się,
zarówno w roku 2011, jak i w następnym, poważnej presji deflacyjnej, a także bezrobocia, na poziomie
wyższym niż przed kryzysem.
26
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Biorąc pod uwagę skalę zniszczeń, ocenia się, że niezbędne wydatki na odbudowę mogą stanowić
poważne wyzwanie dla finansów publicznych państwa, zwłaszcza w sytuacji, gdy dług publiczny Japonii
przekracza aktualnie ponad 200% PKB. Sprostanie tym wyzwaniom będzie wymagało odpowiednich
przesunięć w wydatkach oraz zwiększenia dochodów budżetowych. Priorytetowym zadaniem rządu
staje się zatem opracowanie szczegółowego i wiarygodnego programu konsolidacji finansowej,
obejmującego wzrost podatków oraz znacznych cięć wydatków, aby do roku 2020 zapewnić stabilizację
wskaźnika długu publicznego.
W raporcie OECD z maja 2011 roku podkreśla się wyjątkowo wysoki stopień niepewności co do
dalszego rozwoju sytuacji gospodarczej Japonii. Rozmiar zniszczeń po ostatniej katastrofie oraz ich
wpływ na gospodarkę będzie znany dopiero w ciągu najbliższych kilku miesięcy. Duża niepewność
wiąże się m.in. z trudnym do przewidzenia okresem ograniczeń dostaw energii z elektrowni jądrowej
Fukushima, z tempem realizacji rządowych wydatków na odbudowę zniszczeń, a także ze skalą
i możliwościami finansowania przyszłych pakietów fiskalnych. Według szacunków OECD w 2011 roku
PKB Japonii obniży się o 0,9%, popyt wewnętrzny zmniejszy się natomiast o 0,6%. Istotnie wyhamują
również obroty towarowe z zagranicą, przy czym bardziej po stronie eksportu, którego wzrost wolumenu
ma wynieść 3,2%, czyli o 2 pkt. proc. mniej niż wzrost wolumenu importu (5,2%). Gospodarka japońska
powinna powrócić na ścieżkę umiarkowanego wzrostu w roku 2012, kiedy to jej PKB zwiększy się o
2,2%.
1.2.3. Europa Zachodnia i strefa euro
W 2010 roku gospodarka strefy euro rozwijała się w tempie 1,7%, po spadku o 4,1% w 2009 roku.
Wśród państw tego ugrupowania zdecydowanie przewodziła – pod względem dynamiki PKB –
gospodarka słowacka (4%), oraz niemiecka i luksemburska – po 3,5%.
Wynosząca w roku 2009 inflacja HICP w strefie euro na poziomie 0,3% zwiększyła się do 1,6%, na co
decydujący wpływ miał wzrost cen energii i artykułów żywnościowych. Było to rezultatem dynamicznego
zwiększenia cen surowców energetycznych i surowców pochodzenia roślinnego na światowych
rynkach.
Poważnym problemem dla wielu państw obszaru euro jest wysokie bezrobocie. W 2010 roku średnia
stopa bezrobocia dla całej grupy wyniosła 9,9% (wobec 9,4% w roku 2009), z tym że wśród państw tego
ugrupowania występują duże dysproporcje odnośnie do jej poziomu. Największe bezrobocie
odnotowano w Hiszpanii (20,1%), Estonii (16,8%), Słowacji (14,4%), Irlandii (13,5%) oraz Grecji
(12,5%).
Pewna poprawa widoczna była po stronie popytu wewnętrznego, który po spadku o 3,5% w roku 2009
wzrósł w 2010 roku o 1%, w tym o 1,5% w IV kwartale 2010 roku.
PKB w II półroczu 2010 roku wzrastał kwartalnie w średnim tempie 0,3%, pomimo spadku zapasów oraz
niesprzyjającej pogody pod koniec roku. Prywatna konsumpcja i inwestycje przedsiębiorstw wzrastały
stopniowo dzięki rosnącemu zaufaniu inwestorów oraz niskim stopom procentowym. Eksport pozostaje
istotnym czynnikiem wspierającym wzrost gospodarczy. Jego wzrostowi sprzyjało ogólne ożywienie
światowego handlu, głównie dzięki dynamicznemu wzrostowi popytu na rynkach gospodarek
wschodzących. Jednak tempo odbudowy i ożywienia gospodarczego jest w znacznej mierze
determinowane przez niezbędną konsolidację fiskalną oraz postępujący proces weryfikacji
i dostosowywania bilansów i rachunków przepływów finansowych przedsiębiorstw sektora prywatnego
do wyższych cen energii.
27
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Kryzys zadłużeniowy i utrzymujące się nierównowagi w niektórych krajach członkowskich obszaru euro
stanowią główne czynniki ryzyka w ocenie rozwoju sytuacji gospodarczej strefy w krótkiej i średniej
perspektywie. Wyraźne ożywienie gospodarcze w strefie euro, rozpatrywanej jako całość nie objęło
wszystkich jej członków. W II półroczu 2010 roku w Grecji, Irlandii, Portugalii notowano spadek PKB,
a w Hiszpanii ostre załamanie popytu wewnętrznego.
Długo odkładana konsolidacja fiskalna jest nieodzowna w większości krajów członkowskich strefy, aby
zatrzymać narastanie zadłużenia w relacji do PKB, a następnie zredukować je do rozsądnych
rozmiarów. Wzmocnienie i zreformowanie unijnych i narodowych instytucji finansowych może być
istotnym krokiem w kierunku uzdrowienia obecnej sytuacji. Dotychczas funkcjonujące mechanizmy
stymulacyjne w polityce monetarnej powinny być stopniowo wycofywane jako czynniki generujące
presję inflacyjną. Niezbędne są również reformy na rynku pracy oraz na rynku produktów w celu
ułatwienia procesu ich ponownego zrównoważenia i przyspieszenie długofalowego wzrostu. Równolegle
z reformami w sferze polityki finansowej oraz rozważnej polityki makroekonomicznej powinny
postępować dalsze reformy strukturalne, które mogłyby zapewnić większą prężność gospodarczą.
Tabela 5 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w %
2009
2010
PKB
-4,1
1,7
Popyt wewnętrzny
-3,5
1,0
Konsumpcja prywatna
-1,1
0,7
Nakłady brutto na środki trwałe
-11,3
-0,8
Ceny konsumpcyjne
0,3
1,6
Stopa bezrobocia
9,4
9,9
Bilans na ROB (% PKB)
0,0
0,2
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2011.
2011*
2,0
1,2
0,8
2,5
2,6
9,7
0,3
2012*
2,0
1,4
1,4
3,4
1,6
9,3
0,8
Na kluczowym dla Polski rynku niemieckim postępuje ożywienie gospodarcze, wspierane głównie przez
eksport, ale także przez popyt wewnętrzny, w tym znaczące inwestycje przedsiębiorstw. Utrzymuje się
tendencja do wzrostu zatrudnienia, przy wzroście płac, co powinno przełożyć się na utrzymanie wzrostu
prywatnej konsumpcji przez najbliższe lata. Przewiduje się jednak, że tempo wzrostu w 2012 roku
ulegnie pewnemu spowolnieniu.
Wyraźne ożywienie gospodarcze przy umiarkowanym wzroście deficytu w 2010 roku (tylko do 3,3%
PKB, czyli najniższego wśród krajów G7) przekłada się na ogólnie dobrą kondycję finansową sektora
rządowego. W roku 2010 dług tego sektora znacząco wzrósł, głównie na skutek rządowego wsparcia
udzielonego w ramach programu stabilizacji sektora bankowego. Działania konsolidacyjne w tym
obszarze powinny doprowadzić do obniżenia deficytu budżetowego do poziomu zgodnego z regułą
fiskalną.
W roku bieżącym gospodarka niemiecka utrzymuje się na ścieżce wzrostu. Po pewnym spowolnieniu
pod koniec 2010 roku, głównie na skutek niekorzystnych warunków pogodowych, od początku 2011
roku wzrost ponownie przyspieszył dzięki znacznym inwestycjom w przemyśle maszyn i urządzeń oraz
rosnącemu popytowi eksportowemu. Poważny udział we wzroście utrzymuje konsumpcja prywatna,
w efekcie redukcji stóp oszczędzania gospodarstw domowych i znaczącego spadku stopy bezrobocia
poniżej poziomu sprzed kryzysu.
28
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
1.2.4. Rozwijające się rynki azjatyckie
W 2010 roku doszło do istotnej poprawy koniunktury gospodarczej w większości krajów azjatyckich, co
było rezultatem dynamicznego rozwoju eksportu, prężnie wzrastającego popytu krajowego, jak również
w przypadku niektórych rynków szybkiego wzrostu akcji kredytowej.
W 2010 roku PKB w Azji wzrósł o 8,2%, w tym zdecydowanie szybciej w rozwijających się rynkach
azjatyckich (o 9,5%) niż rozwiniętych (o 5,3%). Według szacunków MFW w kolejnych dwóch latach
gospodarki państw azjatyckich nieco spowolnią do wzrostu na poziomie ok. 6,7%.
Warto podkreślić, że w wielu krajach tego regionu w 2010 roku odnotowano wyższe tempo wzrostu PKB
niż przed kryzysem (w roku 2008). Wśród nich znalazły się Chiny (10,3% wzrostu), Indie (10,4%),
Indonezja (6,1%) i w znacznej mierze było to rezultatem zwiększonej liczby udzielanych kredytów.
Należy jednak tutaj zaznaczyć, że w odniesieniu do tych gospodarek w roku 2009, nastąpiło jedynie
spowolnienie wzrostu gospodarczego.
W przypadku Chin głównym źródłem wzrostu (10,3%) była wysoka dynamika popytu wewnętrznego, jak
również zwiększenie wolumenu eksportu towarów i usług (o 34,6%) po spadku o nieco ponad 10%
w roku poprzednim. Z kolei wolumen importu towarów i usług wzrósł w tym czasie dwukrotnie wolniej, tj.
o 17,7%, jednakże w roku kryzysowym wzrósł o 3,7%.
Zgodnie z przewidywaniami MFW w latach 2011-2012 roku gospodarka chińska nadal będzie się
dynamicznie rozwijać (w tempie ok. 9,6%), a jej motorem napędowym będzie rosnący popyt, z tym że
będzie się przesuwać z sektora publicznego do prywatnego. Konsumpcja będzie wspierana przez
szybki wzrost akcji kredytowej, poprawę sytuacji na rynku pracy oraz politykę rządu w celu podniesienia
dochodów. W przypadku wymiany handlowej z zagranicą, przewiduje się, że w 2011 roku tempo
wzrostu wolumenu towarów i usług spowolni, w tym zdecydowanie bardziej po stronie eksportu, który
zwiększy się o niecałe 16%, czyli tylko blisko o 1 pkt. proc. szybciej niż wolumen importu (15%).
Ponadto szacuje się, że wynosząca w 2010 roku inflacja w Chinach na poziomie 3,3% (wobec spadku
cen o 0,7% rok wcześniej), zwiększy się do 5% w 2011 roku. Taka sytuacja jest wynikiem
realizowanych przez rząd chiński programów antykryzysowych. Na początku znaczący wzrost cen
widoczny był w szczególności w sektorze rolnym, z czasem jednak rozprzestrzenił się również na inne
obszary, w tym sektor nieruchomości. W wyniku stopniowego ograniczania popytu w gospodarce oraz
stabilizacji cen importowych, przewiduje się pewne obniżenie inflacji w roku 2012 (do 2,5%).
Jednocześnie tradycyjnie wysoka nadwyżka na rachunku obrotów bieżących uległa obniżeniu do
poziomu 5,2% PKB (wobec ponad 9% w roku 2008). Złagodzeniu presji inflacyjnej powinno również
służyć umożliwienie stopniowej aprecjacji efektywnego kursu waluty krajowej.
Drugim, pod względem tempa rozwoju gospodarczego, rynkiem z tego regionu były Indie, gdzie w 2010
roku PKB wzrósł o 10,4% wobec 6,8% w roku poprzednim. W 2011 roku wzrost prognozuje się na
8,2%. Największy wpływ na wzrost PKB w 2010 roku miała konsumpcja indywidualna, która zwiększyła
się o ok. 14%. W przypadku obrotów z zagranicą odnotowano wzrost wolumenu eksportu towarów
i usług o 10,2%, a importu o 11,5%. W 2011 roku ta relacja ma być odmienna – oczekuje się
szybszego wzrostu wolumenu eksportu (o 14%, czyli o 2,9 pkt. proc. szybciej niż import).
Podobnie jak wiele innych rynków azjatyckich, Indie również musiały się zmierzyć z rosnącą inflacją,
która w roku 2010 wyniosła aż 13,2% w porównaniu z 10,9% rok wcześniej. W 2011 roku poziom inflacji
ma się obniżyć do 7,5%.
29
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W odniesieniu do krajów należących do Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej
(ASEAN), po spowolnieniu dynamiki PKB w 2009 roku (wzrost o 1,7%), w 2010 roku zwiększył się on
o 6,9%. Oczekuje się, że w bieżącym roku wzrost gospodarczy państw tego ugrupowania wyniesie
5,4%. Wśród nich liderem będzie Indonezja, gdzie silna konsumpcja i ożywienie w inwestycjach
przełoży się na dynamikę PKB na poziomie 6,2%.
Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych (w relacji do roku poprzedniego) w %
2009
9,2
6,8
3,4
4,6
-2,3
1,1
-1,7
5,3
0,2
-1,9
-2,7
-0,8
PKB
2010
2011*
10,3
9,6
10,4
8,2
4,8
2,8
6,1
6,2
7,8
4,0
7,3
5,0
7,2
5,5
6,8
6,3
6,1
4,5
10,8
5,4
6,8
5,4
14,5
5,2
2012*
9,5
7,8
4,0
6,5
4,5
5,0
5,2
6,8
4,2
5,2
4,2
4,4
Chiny
Indie
Pakistan
Indonezja
Tajlandia
Filipiny
Malezja
Wietnam
Republika Korei
Tajwan
Hong Kong
Singapur
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2011.
2009
-0,7
10,9
20,8
4,8
-0,8
3,2
0,6
6,7
2,8
-0,9
0,5
0,6
Ceny konsumpcyjne
2010
2011*
2012*
3,3
5,0
2,5
13,2
7,5
6,9
11,7
15,5
14,0
5,1
7,1
5,9
3,3
4,0
3,4
3,8
4,9
4,3
1,7
2,8
2,5
9,2
13,5
6,7
3,0
4,5
3,0
1,0
2,0
2,0
2,4
5,8
4,4
2,8
3,3
3,0
1.2.5. Wspólnota Niepodległych Państw
Po głębokim spadku PKB w 2009 roku o 6,4%, kraje WNP powróciły na ścieżkę wzrostu, generując
w roku 2010 wzrost PKB na poziomie 4,6%. Głównym prowzrostowym impulsem determinującym tempo
rozwoju gospodarczego w państwach tego regionu był wzrost cen surowców. Czynnik ten w sposób
bezpośredni przełożył się na przyspieszenie dynamiki produkcji zorientowanych na eksport surowców
gospodarek, wspierając tym samym zatrudnienie.
Wzrost PKB w 2010 roku wystąpił niemal we wszystkich państwach WNP, w tym największy
w Turkmenistanie (o 9,2% wobec wzrostu o 6,1% w roku 2009) oraz Uzbekistanie (o 8,5% wobec
wzrostu o 8,1% w roku 2009). Jedynym krajem, który odnotował spadek PKB był Kirgistan (o 1,4%
wobec wzrostu o 2,9% w roku 2009).
W 2010 roku wskaźnik inflacji w WNP zmniejszył się do poziomu 7,2% wobec 11,2% w 2009 roku oraz
15,6% w 2008 roku. W Rosji, na Ukrainie oraz na Białorusi ceny towarów i usług konsumpcyjnych
w roku ubiegłym wzrosły odpowiednio o 6,9%, 9,4% oraz 7,7% wobec ich poziomów sprzed roku
wynoszących kolejno 11,7%, 15,9% oraz 13%. W pozostałych krajach WNP, poza Uzbekistanem
(14,1% w 2009 roku oraz 9,4% w 2010 roku), tempo wzrostu cen w 2010 roku było takie samo lub
wyższe w porównaniu z rokiem 2009. Według oczekiwań inflacja w 2011 roku w gospodarkach tego
regionu będzie wyższa niż przed rokiem i wyniesie 9,6%.
Gospodarka rosyjska, będąca największym partnerem handlowym Polski z regionu WNP, rozwijała się
w 2010 roku w tempie 4% wobec spadku o 7,8% w roku 2009. Wśród zewnętrznych czynników
przyspieszających wzrost gospodarczy w Rosji należy wskazać wzrost cen i popytu na ropę naftową,
gaz ziemny i metale eksportowane przez Rosję wynikający z poprawy koniunktury w gospodarce
światowej, a także łatwiejszy dostęp do zagranicznego finansowania. Z kolei wśród uwarunkowań
wewnętrznych istotny wpływ na ożywienie miała stymulowana działaniami państwa odbudowa popytu
konsumpcyjnego oraz inwestycyjnego. Jednak wzrost w gospodarce rosyjskiej spowolnił w III kwartale
ubiegłego roku w wyniku spadku produkcji rolnej spowodowanej klęską suszy.
30
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Konsumpcja indywidualna w Rosji w 2010 roku zwiększyła się o 2,7% wobec jej spadku o 7,7% w
kryzysie, natomiast nakłady brutto na środki trwałe wzrosły o 6% w porównaniu z załamaniem o 16,2%
w roku 2009. Rosnący popyt inwestycyjny przyczynił się również do wzrostu produkcji przemysłowej –
o 8,2% podczas, gdy rok wcześniej spadła o prawie 11%. Wspomniana wyżej klęska suszy
spowodowała w 2010 roku zmniejszenie produkcji rolnej o 12%. W rezultacie odnotowano wysoki
wzrost cen towarów rolno-spożywczych, zwłaszcza artykułów pochodzenia roślinnego. Ceny żywności
zwiększyły się o ok. 13%, podczas gdy ceny towarów nieżywnościowych wzrosły o 5%. W ubiegłym
roku w Rosji stopa bezrobocia wyniosła 7,5% i okazała się o 0,9 pkt. proc. niższa niż przed rokiem.
Wzrost gospodarczy w roku 2010 na Ukrainie wyniósł 4,2%, przy czym w okresie kryzysu odnotowano
jego wyraźną redukcję – o 14,8%. W gospodarce ukraińskiej w drugiej połowie roku odnotowano
spowolnienie ożywienia, spowodowane słabymi zbiorami zbóż w efekcie suszy i koniecznością ich
importu, a w rezultacie pogorszeniem eksportu netto.
Głównymi czynnikami odbudowy gospodarki ukraińskiej w 2010 roku były konsumpcja prywatna oraz
odbudowa zapasów. Popyt gospodarstw domowych zwiększył się o 5,8%, a jego wzrost wspierany był
przez zmniejszające się bezrobocie (8,6% wobec 8,8% w roku 2009) oraz wzrost płac realnych (o 7,4%
wobec spadku o 8,9% rok wcześniej). Z kolei wzrost inwestycji (o 3,2%) okazał się nieco wolniejszy,
jednak w roku 2009 odnotowano ich drastyczne załamanie – aż o 46,2%.
Przewiduje się, że PKB na Ukrainie w 2011 roku zwiększy się o 4,5%, a głównym czynnikiem wzrostu
będzie konsumpcja gospodarstw domowych. Oczekuje się również dynamicznego wzrostu inwestycji
(o ok. 12%), głównie na skutek realizacji przygotowań do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO
2012. Ponadto wprowadzanie reform gospodarczych wynikających z polityki konsolidacji fiskalnej jest
sygnałem wejścia Ukrainy na drogę stabilizacji. Reformy te są związane z otrzymanym w połowie 2010
roku od MFW pakietem pożyczkowym, który przewiduje przekazanie Ukrainie w ciągu 2,5 roku kwoty
15,2 mld USD.
Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych (w relacji do roku poprzedniego) w %
2009
-6,4
-7,8
-14,8
1,2
0,2
9,3
6,1
8,1
-14,2
3,9
2,9
-6,0
2010
4,6
4,0
4,2
7,0
7,6
5,0
9,2
8,5
2,6
6,5
-1,4
6,9
PKB
2011*
5,0
4,8
4,5
5,9
6,8
2,8
9,0
7,0
4,6
5,8
5,0
4,5
2012*
4,7
4,5
4,9
5,6
4,8
2,5
6,4
7,0
4,3
5,0
6,0
4,8
WNP
Rosja
Ukraina
Kazachstan
Białoruś
Azerbejdżan
Turkmenistan
Uzbekistan
Armenia
Tadżykistan
Kirgistan
Mołdowa
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2011.
2009
11,2
11,7
15,9
7,4
13,0
1,5
-2,7
14,1
3,5
6,5
6,8
0,0
Ceny konsumpcyjne
2010
2011*
7,2
9,6
6,9
9,3
9,4
9,2
7,4
9,1
7,7
12,9
5,7
10,3
4,4
6,1
9,4
11,6
8,2
9,3
6,5
13,9
7,8
18,8
7,4
7,5
2012*
8,1
8,0
8,3
6,4
9,7
7,5
7,3
12,3
5,5
9,7
9,3
6,3
Prognozuje się, że w 2011 roku gospodarka WNP rozwijać się będzie w tempie 5%. Głównym
czynnikiem wzrostu pozostaną wysokie ceny surowców energetycznych. Najbardziej dynamiczny wzrost
wśród krajów WNP prognozowany jest w Turkmenistanie – na poziomie 9% i będzie on wspierany
wysokimi cenami gazu. Z kolei silny popyt wewnętrzny, inwestycje publiczne oraz eksport towarów (w
tym również złota i bawełny) są wymieniane jako czynniki stosunkowo szybkiego wzrostu
gospodarczego w Uzbekistanie (o 7%).
31
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.3. Realny wzrost globalnego handlu towarowego w 2010 roku
O ile w roku 2009 handel zagraniczny był głównym kanałem transmisji kryzysu do poszczególnych
gospodarek, o tyle w roku 2010 stał się jednym z ważnych czynników pokryzysowego ożywienia.
Po dotkliwym spadku wolumenu handlu światowego towarami i usługami w roku 2009 o blisko 11%,
w roku 2010 (według danych MFW) odnotowano jego dynamiczny wzrost – o 12,4%. Istotną przyczyną
wysokiej wrażliwości globalnej wymiany handlowej na uwarunkowania koniunkturalne, czyli skłonności
do załamania w warunkach dekoniunktury oraz szybkiej odbudowy w fazie ożywienia, jest rozwój
globalnych powiązań zaopatrzeniowo-kooperacyjnych w procesach produkcyjnych. Powiązania te
sprawiają, że w procesie produkcji towary wielokrotnie przepływają przez granice państw, co poważnie
rozszerza skalę wymiany w porównaniu z poprzednimi dekadami, kiedy zakres takich wzajemnych
powiązań był znacznie skromniejszy. Wpływ ten jest obecnie bardzo znaczący, zwłaszcza że udział
wyrobów produkowanych z wykorzystaniem wspomnianych powiązań (dobra konsumpcyjne trwałego
użytku, maszyny przemysłowe itp.) w globalnych obrotach towarowych jest znacznie większy niż ich
udział w światowym PKB, co w dużej mierze przekłada się na głębsze wahania obrotów handlowych
w porównaniu z wahaniami PKB. Jak wynika z wyliczeń WTO średnioroczne tempo wzrostu wolumenu
światowego eksportu w latach 2000-2008 wyniosło ok. 6% i było blisko 2-krotnie wyższe od średniego
tempa wzrostu produktu globalnego w tym okresie.
Dysproporcja między tempem wzrostu w tych dwóch kategoriach – według danych MFW – w latach
2009 (załamanie wolumenu światowego handlu towarami i usługami o 10,9% i PKB o 0,5%) oraz 2010
(wzrost wolumenu handlu o 12,4% i PKB o 5%) okazała się rekordowa w całym minionym 10-leciu.
Wolumen handlu światowego towarami (według danych WTO), po załamaniu w 2009 roku o 12% wzrósł
w 2010 roku o 14,5%, przy czym jego spadek w roku kryzysowym w grupie gospodarek wschodzących
był znacznie łagodniejszy (7,8% wobec 15,1% w krajach rozwiniętych), a tempo wzrostu w roku 2010
wyższe niż w gospodarkach rozwiniętych (w rozwijających się 16,7%, a w rozwiniętych 12,9%).
Tabela 8 Tempo zmian światowego wolumenu handlu towarami i usługami w latach 2009-2012 (zmiana do
roku poprzedniego, w %)
2009
Świat
-10,9
Eksport
Kraje rozwinięte gospodarczo
-12,2
Kraje rozwijające się gospodarczo
-7,5
Import
Kraje rozwinięte gospodarczo
-12,6
Kraje rozwijające się gospodarczo
-8,3
Źródło: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2011.
2010
12,4
2011*
7,4
2012*
6,9
12,0
14,5
6,8
8,8
5,9
8,7
11,2
13,5
5,8
10,2
5,5
9,4
Ożywienie handlu światowego, obserwowane w IV kwartale 2009 roku i w roku 2010 miało nierzadko
charakter przejściowy m.in. z uwagi na konieczność odbudowy zapasów (np. w gospodarce polskiej),
czy w wyniku okresowego wsparcia w ramach programów rządowych.
Stopniowe wygasanie wpływu tych czynników w 2010 roku przełożyło się na spowolnienie wzrostu
handlu światowego. W rezultacie wysokie tempo wzrostu światowego eksportu w I kwartale 2010 roku
uległo spowolnieniu do niespełna 2% w III kwartale, a następnie miało miejsce ponowne odbicie (pod
koniec roku oraz na początku 2011 roku). Może to wskazywać, że i handel światowy nie wszedł jeszcze
zdecydowanie na ścieżkę dynamicznego wzrostu, porównywalnego z długookresowym trendem sprzed
kryzysu, kiedy to średnioroczne tempo wzrostu utrzymywało się na poziomie 7%.
32
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Od połowy ubiegłej dekady w handlu światowym coraz wyraźniej rysuje się nowa tendencja do wzrostu
wymiany handlowej między rynkami wschodzącymi i tym samym do wzrostu znaczenia jednych rynków
z tej grupy wobec innych rynków wschodzących. Jednym z jej przejawów jest wzrost znaczenia Chin
jako rynku eksportowego dla wszystkich krajów rozwijających się. W ostatnich latach znacząco wzrosła
wymiana towarów i usług między Chinami i rynkami Afryki Subsaharyjskiej, a także poważnie zwiększył
się napływ chińskich inwestycji na te rynki. Inwestycje te w ciągu ostatnich 10 lat przekroczyły 200 mld
USD i były ukierunkowane głównie na projekty infrastrukturalne, zwłaszcza na budowę dróg (ok. 60 tys.
km) oraz elektrowni (o łącznej mocy 3,5 mln kW).
Ważną dźwignią pokryzysowego ożywienia handlu światowego był dynamiczny wzrost popytu
importowego, zwłaszcza popytu inwestycyjnego na rynkach wschodzących (poza Rosją), wspieranego
różnorodnymi programami rządowymi. Załamanie popytu na te dobra w okresie kryzysu było
szczególnie dotkliwe (spadek o ok. 30%, wobec spadku importu pozostałych towarów o 20%).
Wzmożony popyt na dobra inwestycyjne w tych krajach oraz inne dobra trwałego użytku w fazie
wychodzenia z kryzysu, spotkał się z szybką i adekwatną reakcją podażową ze strony gospodarek
rozwiniętych, szczególnie zainteresowanych eksportem tych towarów oraz zdolnych do finansowania
ich sprzedaży na warunkach kredytowych. Według niepełnych danych za rok 2010 eksport dóbr
kapitałowych w strefie euro rozwijał się w tempie ok. 12%, tj. o kilka pkt. proc. szybszym w porównaniu
z towarami konsumpcyjnymi. W Japonii wzrost tego eksportu w I półroczu 2010 roku sięgnął nawet ok.
40%, czyli był niemal dwukrotnie szybszy niż w przypadku dóbr konsumpcyjnych. Podobna tendencja
występowała także w eksporcie USA.
Wzrost eksportu dóbr kapitałowych w sposób znaczący przyczynił się do ożywienia gospodarczego
krajów rozwiniętych, a tym samym do ożywienia wzrostu globalnego, w 2010 roku z kolei kraje słabiej
rozwinięte odniosły korzyści z tytułu wzrostu cen i zapotrzebowania na surowce i materiały
zaopatrzeniowe, w tym na metale.
W roku 2010 nastąpiło także ożywienie handlu usługami, które stanowią ok. 20% globalnych obrotów
handlowych. W 2009 roku najbardziej dotkliwe spadki odnotowano w usługach finansowych,
transportowych, budowlanych, osobistych i rekreacyjnych. Mimo załamania kryzysowego na rynku
usług, wiodącą pozycję na światowym rynku w tym sektorze, z udziałem ok. 14%, utrzymały nadal
Stany Zjednoczone. Według niepełnych danych za rok ubiegły szacuje się, że przedkryzysowa skala
wymiany usług została generalnie odbudowana. Usługi turystyczne, stanowią poważną część ogólnych
przychodów w handlu usługami, zwłaszcza w gospodarkach wschodzących. Według danych Światowej
Organizacji Turystyki (UNWTO) liczba międzynarodowych przyjazdów turystycznych po spadku o ponad
4% w roku 2009, wzrosła o 7% w 2010 roku, ale tempo wzrostu przychodów z turystyki ocenia się jako
wolniejsze, o czym zadecydowały obniżki cen usług oraz skrócenie tras wyjazdów i czasu pobytu.
W 2010 roku najwyższy wzrost wolumenu eksportu odnotowano na rynkach azjatyckich – zwiększył się
o 23,1% wobec spadku o 11,2% w 2009 roku. Natomiast import do tego regionu wzrósł o 17,6%
podczas gdy rok wcześniej spadł o 7,5%. Najszybciej w tej grupie rósł eksport Chin (o 28,4%) oraz
Japonii (o 27,5%). Przy czym załamanie japońskiego eksportu w okresie kryzysu okazało się bardzo
głębokie – wolumen zmniejszył się aż o 24,8%. Warto odnotować stosunkowo szybki wzrost eksportu
nowo uprzemysłowionych krajów azjatyckich (o 21,3%) w szczególności w porównaniu z jego
stosunkowo łagodnym spadkiem w okresie kryzysu (o 5,7%).
33
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 9 Tempo zmian światowego wolumenu wymiany towarowej w latach 2008-2010 (zmiana do roku
poprzedniego, w %)
2008
2,2
2,1
5,8
0,8
0,2
0,0
2,0
1,2
3,5
5,5
8,5
2,2
14,4
4,9
Świat
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone
Ameryka Południowa i Środkowa
Europa
UE-27
WNP
Afryka
Bliski Wschód
Azja
Chiny
Japonia
Indie
Nowo uprzemysłowione kraje azjatyckie*
* Hong Kong, Republika Korei, Singapur, Tajwan
Źródło: DAP MG na podstawie danych WTO z kwietnia 2011.
Eksport
2009
-12,0
-14,8
-14,0
-7,9
-14,1
-14,5
-5,2
-4,2
-4,3
-11,2
-10,5
-24,8
-6,8
-5,7
2010
14,5
15,0
15,4
6,2
10,8
11,4
10,1
6,5
9,5
23,1
28,4
27,5
19,9
21,3
2008
2,2
-2,4
-3,7
13,2
-0,6
-0,9
16,4
14,6
14,2
4,7
3,8
-1,0
17,3
3,5
Import
2009
-12,8
-16,7
-16,4
-16,3
-14,2
-14,2
-25,6
-5,0
-7,8
-7,5
2,9
-12,2
-1,0
-11,4
2010
13,5
15,7
14,8
22,7
9,4
9,2
20,6
7,0
7,5
17,6
22,1
10,0
11,2
18,0
Natomiast najwolniejsze tempo wzrostu wolumenu eksportu wystąpiło w Ameryce Środkowej i
Południowej (o 6,2%) oraz w Afryce (o 6,5%). Jednak w tych częściach świata w 2009 roku jego spadki
okazały się relatywnie łagodne – wyniosły odpowiednio 7,9% i 4,2%.
Z kolei po stronie importu największe tempo wzrostu w 2010 roku odnotowano w obrotach Ameryki
Południowej i Środkowej oraz Wspólnoty Niepodległych Państw – odpowiednio 22,7% oraz 20,6%. O ile
wolumen importu do pierwszego ze wskazanych regionów zmniejszył się w okresie kryzysu o 16,3%,
czyli 3,5 pkt. proc. szybciej niż ogółem, to spadek importu do krajów WNP wyniósł aż 25,6%, czyli był
2-krotnie głębszy niż załamanie światowego importu towarów. Dynamiczny wzrost importu odnotowano
również w Chinach (o 22,1%).
Z kolei najmniejsze tempo wzrostu wolumenu importu w roku 2010 odnotowano w Afryce (o 7%) i na
Bliskim Wschodzie (o 7,5%), jednak spadki importu w 2009 roku były tu znacznie łagodniejsze wobec
załamania globalnego importu i wyniosły odpowiednio 5% oraz 7,8%.
1.4. Uwarunkowania cenowo – kursowe globalnych obrotów
towarowych w 2010 roku
1.4.1. Zmiany cen światowych
Światowe ceny towarów, wbrew wcześniejszym oczekiwaniom co do ich stabilizacji, od połowy 2010
roku znajdowały się w wyraźnym trendzie wzrostowym. W okresie styczeń 2010 – luty 2011 wskaźnik
cen towarów szacowany przez MFW wzrósł o ponad 30%, odrabiając niemal połowę spadku swojej
wartości wobec szczytowego poziomu z lipca 2008 roku. Głównym źródłem wysokiej dynamiki
wskazanego indeksu był wzrost cen żywności oraz, będący rezultatem niepokoju w rejonie Bliskiego
Wschodu i Afryki Północnej, wzrost cen ropy naftowej.
34
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Czynnikiem, który decydował o tempie oraz kierunku zmian cen ropy naftowej w 2010 roku była
nadwyżka popytu nad podażą surowca, jako rezultat pozytywnych oczekiwań co do przyszłego stanu
koniunktury w skali globalnej. Surowcochłonne gospodarki rozwijające się – w tym Chiny – utrzymały
swój wysoki udział w globalnym popycie na ropę. Zagregowane zapotrzebowanie na surowiec wsparły
również gospodarki rozwinięte, które w szybkim tempie zwiększały konsumpcję energii w 2010 roku.
Ponadto, dodatkowym impulsem wzmacniającym wzrost cen ropy naftowej w pierwszych miesiącach
2011 roku była niestabilna sytuacja polityczna w Libii, będącej eksporterem surowca. Pomimo tego, że
zmniejszona podaż libijskiej ropy została niemal całkowicie skompensowana wzrostem produkcji
w Arabii Saudyjskiej, ceny baryłki surowca wzrosły z 95 USD w styczniu bieżącego roku do 110 USD
dwa miesiące później. Efekt ten był rezultatem wzrostu zapotrzebowania na ropę przeznaczaną na
zwiększenie rezerw w obliczu narastającego ryzyka redukcji podaży w kolejnych okresach.
Począwszy od drugiej połowy 2010 roku, aż do początku roku 2011, odnotowano trend silnego wzrostu
cen metali. W rezultacie indeks cen metali szacowany przez MFW wzrósł w tym okresie o 40%. Źródłem
dynamicznego wzrostu cen był z jednej strony rosnący popyt na metale zgłaszany zarówno przez
gospodarki rozwinięte, jak i rozwijające się. Z drugiej natomiast istotny wkład w tak kształtujące się
relacje cen miała rosnąca tylko w niewielkim stopniu podaż metali w efekcie m.in. wprowadzenia
nowych regulacji w zakresie standardów produkcji metali oraz problemów ze stabilnością procesów
produkcyjnych (m.in. strajki w kopalniach miedzi w Chile).
Za wyższy od oczekiwanego wzrost popytu na metale w analizowanym okresie odpowiedzialne były
głównie Chiny, czego źródłem był rosnący udział chińskiej gospodarki w globalnej konsumpcji metali,
który w ostatnim dziesięcioleciu podwoił się i osiągnął poziom 40%. Oczekuje się jednak, że w roku
2011, w związku z ograniczeniem podaży kredytów lokalnych banków oraz wygasaniem
antykryzysowych pakietów stymulacyjnych, wzrost zapotrzebowania Chin na metale zmniejszy się.
Spowolnienie tempa przyrostu chińskiego popytu na metale nie oznacza jednak gwałtownego spadku
ich cen. Zostanie on bowiem zneutralizowany odbudową popytu zgłaszanego przez gospodarki
rozwinięte, w których to konsumpcja metali jest nadal mniej więcej o 15% niższa od przedkryzysowego
poziomu. Skutkiem tego, przy ograniczonym wzroście produkcji metali – będącym efektem niskiej
dynamiki wykorzystania mocy produkcyjnych oraz rosnących cen energii – w kolejnych okresach
oczekuje się utrzymania wzrostowej tendencji globalnych cen metali.
Od początku drugiej połowy 2010 roku do początku bieżącego roku wskaźnik cen żywności szacowany
przez MFW zwiększył się o 41%. Wzrost cen artykułów rolno-spożywczych w głównej mierze wynikał ze
znacznego skoku cen zbóż – aż o 82%. Na podwyżki cen żywności istotnie wpłynęły szoki podażowe
wynikające z niekorzystnych warunków pogodowych, które wystąpiły w II połowie 2010 roku. Dotyczyło
to głównie Rosji i Ukrainy, gdzie klęska suszy spowodowała znaczny spadek zbiorów zbóż, zwłaszcza
pszenicy. Ponadto, niesprzyjające warunki atmosferyczne również w innych regionach świata
powodowały spadki produkcji ryżu, bawełny i lokalnie uprawianych warzyw w regionie południowej
i południowo-wschodniej Azji, kukurydzy w Stanach Zjednoczonych czy też cukru w Indiach.
Dodatkowym czynnikiem wpływającym na wzrost światowych cen żywności były, powodujące obniżenie
podaży artykułów rolno-spożywczych, ograniczenia wywozowe wprowadzone w Rosji i na Ukrainie.
W Rosji ceny żywności w 2010 roku wzrosły o 13%. W efekcie nieurodzajów wywołanych suszą władze
zadecydowały o wprowadzeniu w sierpniu 2010 roku embarga na eksport zbóż, które początkowo miało
obowiązywać do końca roku, jednak zniesione zostało dopiero 1 lipca 2011 r. Z kolei na Ukrainie
wprowadzono jesienią 2010 roku kwoty na eksport zbóż, które również pierwotnie miały obowiązywać
do końca 2010 roku, ale ostatecznie zostały odwołane – podobnie jak w Rosji – od 1 lipca 2011 roku.
35
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.4.2. Zmiany kursowe
W 2010 roku odnotowano znaczące wahania kursowe dwóch podstawowych walut – euro i dolara.
W pierwszej połowie 2010 roku, kontynuowana była, rozpoczęta pod koniec 2009 roku tendencja do
osłabiania kursu euro wobec dolara. W czerwcu ubiegłego roku kurs euro był najniższy od marca 2006
roku (kiedy to wyniósł 1,2023 USD) i osiągnął poziom 1,2217 USD. Jakkolwiek w kolejnych miesiącach
kurs euro zaczął się widocznie umacniać (jednakże tylko do października 2010 roku, po czym znowu
zaczął tracić na wartości), to jednak nie na tyle żeby skompensować spadki z pierwszych sześciu miesięcy
i w rezultacie w skali całego 2010 roku był o 4,8% słabszy niż w roku poprzednim.
Od początku 2011 roku obserwowana jest tendencja aprecjacyjna waluty europejskiej, która to w czerwcu
bieżącego roku wyniosła 1,4386 USD i tym samym była o 7,7% mocniejsza niż na początku roku.
O ile w 2010 roku odnotowano umocnienie dolara względem euro, to jednocześnie osłabił się on wobec
innych znaczących walut, w tym z rynku azjatyckiego: juana, jena, wona, jak również brazylijskiego
reala.
Wśród wyżej wymienionych walut najbardziej stabilny poziom wykazywał, już drugi rok z rzędu, kurs
chińskiego juana, który w skali całego roku był nominalnie zaledwie niecały 1% mocniejszy niż w roku
2009 roku. Dużo szybciej natomiast postępowała jego realna (kurs nominalny deflowany zmianami cen)
aprecjacja, co wynikało z utrzymującej się na relatywnie wysokim poziomie inflacji w Chinach.
Z kolei kurs japońskiego jena wobec dolara umocnił się nominalnie o blisko 7%, jakkolwiek w ujęciu
realnym jego wzrost był znacząco mniejszy i wyniósł niespełna 1%. Oznacza to, że odnotowana w 2010
roku wyższa wartość jena nie ma negatywnego przełożenia na konkurencyjność japońskich produktów
na światowym rynku.
W 2010 roku doszło również do istotnej aprecjacji brazylijskiego reala i koreańskiego wona. W stosunku
do dolara umocniły się one nominalnie odpowiednio o 12% i 10%, czemu jednocześnie, inaczej niż
w przypadku japońskiego jena, towarzyszyły znaczące wzrosty w ujęciu realnym, kolejno o 15% i 9%.
Wskazuje to na możliwy spadek konkurencyjności cenowej brazylijskich i koreańskich towarów
względem zagranicy w wyniku wzrostu ich cen.
1.4.3. Zmiany obrotów towarowych w głównych regionach
W 2010 roku wartość światowych obrotów towarowych w ujęciu dolarowym wzrosła szybciej niż
wolumen obrotów, co było w głównej mierze spowodowane rosnącym poziomem światowych cen dóbr.
Po stronie eksportu towarowego odnotowano wzrost na poziomie 22% z 12,5 bln USD do 15,2 bln USD,
wobec spadku o 23% w roku 2009. Z kolei światowy import towarów wzrósł w roku ubiegłym
o 21% w porównaniu ze spadkiem o 23% w okresie kryzysu.
Wartość eksportu towarów w krajach rozwiniętych zwiększyła się w 2010 roku o 16% (z 7 bln USD do
8,2 bln USD). Eksport Ameryki Północnej, stanowiący 13% światowego eksportu, zwiększył się o 23%
(do blisko 2 bln USD) w porównaniu z jego spadkiem o 21% w roku 2009. Import towarów z tego
regionu wzrósł w minionym roku w podobnym tempie (wobec załamania o 25% w kryzysowym roku
2009), do poziomu ok. 2,7 bln USD, a jego udział w łącznym imporcie świata wyniósł 18%. W obrotach
dominującej w tej części świata gospodarki Stanów Zjednoczonych odnotowano wzrost o 21% po
stronie eksportu (do prawie 1,3 bln USD) oraz 23% w imporcie (do niespełna 2 bln USD).
36
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W Europie wzrost obrotów towarowych w 2010 roku był zdecydowanie wolniejszy w porównaniu z
pozostałymi regionami – eksport zwiększył się o 12% w porównaniu ze spadkiem o 22% rok wcześniej,
zaś import wzrósł o 13% wobec spadku o 25% w okresie kryzysu. Europejski eksport towarów osiągnął
w 2010 roku poziom ok. 5,6 bln USD, co stanowiło 38% światowego eksportu, a import ok. 5,8 bln USD,
co odpowiadało 39% importu świata. Nieco szybsze tempo wzrostu wymiany z zagranicą odnotowano
w głównej europejskiej gospodarce – niemieckiej, gdzie eksport zwiększył się o 13% wobec spadku o
23% w roku 2009, a import o 15% w porównaniu ze spadkiem o 22%. Z kolei znacznie wolniejsza
odbudowa handlu wystąpiła we Francji, gdzie eksport w 2010 roku wzrósł zaledwie o 7% na tle spadku
o 21% w roku 2009, a import zwiększył się o 8% wobec załamania o 22% w okresie kryzysu.
Szybsze tempo wzrostu obrotów towarowych w 2010 roku odnotowano w krajach rozwijających się.
Regionem o najwyższej dynamice wymiany – i jednocześnie największym załamaniu handlu w okresie
kryzysu – były kraje Wspólnoty Niepodległych Państw, gdzie eksport zwiększył się o 30%, a import
o 24% (wobec spadków odpowiednio o 36% i 33% w roku 2009). Udział rynków WNP w światowym
eksporcie stanowił 4% w 2010 roku (855 mld USD), zaś w imporcie 3% (484 mld USD). Największa
gospodarka tej grupy państw – Rosja – odnotowała wzrost o 32% w eksporcie (do 400 mld USD) i 30%
w imporcie (do 248 mld USD) wobec spadków odpowiednio o 36% i 34% w 2009 roku.
Wymiana handlowa krajów azjatyckich w 2010 roku osiągnęła poziom 4,7 bln USD w eksporcie i 4,5 bln
USD w imporcie, co stanowiło 32% globalnego eksportu i 30% globalnego importu. W ubiegłym roku
obserwowano dynamiczny wzrost obrotów tego regionu – o 31% zwiększył się eksport gospodarek
azjatyckich, a o 32% ich import. Warto zaznaczyć, że w okresie kryzysowego załamania obrotów
towarowych w 2009 roku w regionie tym odnotowano relatywnie niższe spadki wymiany handlowej.
W tym okresie eksport z Azji zmniejszył się o 18%, a import do tych państw o 20%. W Chinach –
będących największą gospodarką tego regionu – eksport wzrósł o 31% (do blisko 1,6 bln USD),
a import o 39% (do prawie 1,4 bln USD). W 2009 roku spadki obrotów w tym kraju okazały się
łagodniejsze niż przeciętnie dla całej grupy – eksport zmniejszył się o 16%, a import o 11%.
Nieco wolniej wzrastały obroty w Ameryce Południowej i Środkowej w 2010 roku – eksport zwiększył się
o 25% wobec spadku o 24% w roku kryzysowym, natomiast import wzrósł o 30% w porównaniu z jego
obniżeniem o 26% w 2009 roku. Udział tego regionu w światowej wymianie wyniósł ok. 4% zarówno po
stronie eksportu (575 mld USD), jak i importu (576 mld USD). Szybciej niż przeciętnie dla tej grupy
zwiększył się handel Brazylii. Wartość eksportu tego kraju była wyższa o 32% niż przed rokiem,
a importu o 43%. Jednocześnie skala spadków strumieni brazylijskiego handlu w 2009 roku była
zbliżona do przeciętego poziomu spadków całego regionu – eksport Brazylii zmniejszył się o 23%,
import o 27%.
W 2010 roku największym światowym eksporterem towarów były Chiny z udziałem wynoszącym 10,4%
(blisko 1,6 bln USD), a za nimi uplasowały się Stany Zjednoczone i Niemcy, których eksport stanowił
odpowiednio 8,4% i 8,3% eksportu świata (czyli po ok. 1,3 bln USD). Warto odnotować, że jeszcze
w 2008 roku Niemcy były liderem światowego eksportu, po czym w roku 2009 wyprzedzone przez Chiny
znalazły się na drugiej pozycji, zaś w 2010 roku były trzecim światowym eksporterem ustępując miejsca
również Stanom Zjednoczonym.
Z kolei na czele listy światowych importerów w 2010 roku znalazły się Stany Zjednoczone, których
udział w globalnym imporcie wyniósł 12,8% (ok. 2 bln USD). Na kolejnych miejscach uplasowały się
Chiny i Niemcy z udziałami wynoszącymi odpowiednio 9,1% (1,4 bln USD) i 6,9% (prawie 1,1 bln USD).
37
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 10 Obroty towarowe w handlu światowym w 2010 roku
Eksport
Import
Wartość
Udział
Lp.
Kraj
(mld USD)
(w %)
1.
Chiny
1.578
10,4
2.
Stany Zjednoczone
1.278
8,4
3.
Niemcy
1.269
8,3
4.
Japonia
770
5,1
5.
Niderlandy
572
3,8
6.
Francja
521
3,4
7.
Republika Korei
466
3,1
8.
Włochy
448
2,9
9.
Belgia
411
2,7
10. Wielka Brytania
405
2,7
11. Hong Kong
401
2,6
12. Rosja
400
2,6
13. Kanada
387
2,5
14. Singapur
352
2,3
15. Meksyk
298
2,0
16. Tajwan
275
1,8
17. Arabia Saudyjska
254
1,7
18. Hiszpania
245
1,6
19. Zjednoczone Emiraty Arabskie
235
1,5
20. Indie
216
1,4
28. Polska
156
1,0
Świat
15.238
100,0
Źródło: DAP MG na podstawie danych WTO z kwietnia 2011.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
24.
Kraj
Stany Zjednoczone
Chiny
Niemcy
Japonia
Francja
Wielka Brytania
Niderlandy
Włochy
Hong Kong
Republika Korei
Kanada
Belgia
Indie
Hiszpania
Singapur
Meksyk
Tajwan
Rosja
Australia
Brazylia
Polska
Świat
Wartość
(mld USD)
1.968
1.395
1.067
693
606
558
517
484
442
425
402
390
323
312
311
311
251
248
202
191
174
15.376
Udział
(w %)
12,8
9,1
6,9
4,5
3,9
3,6
3,4
3,1
2,9
2,8
2,6
2,5
2,1
2,0
2,0
2,0
1,6
1,6
1,3
1,2
1,1
100,0
W światowym handlu usługami odnotowano znacznie wolniejszy wzrost niż w wymianie towarowej –
światowy eksport usług zwiększył się o 8% (z poziomu 3,4 bln USD do 3,7 bln USD), jednak załamanie
eksportu usług (o 12%) w kryzysowym 2009 roku było znacznie łagodniejsze (o 10 pkt. proc. mniejsze)
niż w eksporcie towarowym. Najszybszy wzrost w całej grupie usług odnotowano w eksporcie usług
transportowych, który zwiększył się o 14%, jednak w roku 2009 załamał się on o 23%.
Biorąc pod uwagę poszczególne regiony świata, największy udział w światowym handlu usługami ma
Europa, której udział w globalnym eksporcie usług wyniósł w 2010 roku 47% (ponad 1,7 bln USD),
a w imporcie 43% (1,5 bln USD). Rozpatrując natomiast pojedyncze gospodarki, liderem w światowych
obrotach usługami są Stany Zjednoczone, które stanowiły 14,1% w światowym eksporcie usług (515
mld USD) oraz 10,2% w imporcie (358 mld USD). Drugą pozycję w globalnej wymianie usług zajmują
Niemcy z udziałem 6,3% w eksporcie (230 mld USD) i 7,3% w imporcie (256 mld USD).
W 2010 roku zwiększyło się znaczenie Chin w obrotach usługami – były one czwartym eksporterem
usług (z udziałem 4,6%, tj. 170 mld USD) i trzecim ich importerem (5,5%, tj. 192 mld USD). Natomiast
w roku 2009 ich udział wyniósł 3,9% w eksporcie i 5,1% w imporcie, co dawało temu rynkowi
odpowiednio 5. i 4. pozycję wśród światowych eksporterów i importerów usług.
W 2010 roku Polska zajmowała 30. miejsce na liście światowym eksporterów usług z udziałem 0,9%, tj.
ok. 32 mld USD oraz 32. pozycję wśród ich importerów – 0,8%, tj. 27 mld USD.
38
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
1.5. Perspektywy rozwoju handlu światowego w 2011 roku
W ocenie większości ośrodków analitycznych w kraju i zagranicą tendencje rozwojowe w gospodarce
światowej, obserwowane w roku 2010 oraz w I połowie 2011 roku, pomimo pewnych nierównowag
i napięć, głównie o zasięgu regionalnym i lokalnym, stwarzają generalnie pomyślne perspektywy
wzrostu gospodarczego i handlu światowego w najbliższych kilku latach. Szanse na trwalsze wejście
w fazę ożywienia stwarza szybsze od wcześniej oczekiwanego tempo wzrostu inwestycji prywatnych,
wzrost optymizmu i aktywności przedsiębiorców oraz popytu na pracę. Wśród zagrożeń wymienia się
brak zadawalającego postępu we wdrażaniu średniookresowych programów konsolidacji finansów
w głównych gospodarkach rozwiniętych oraz problem wysokich cen surowców i żywności
napędzających inflację. Dodatkowe ryzyka o charakterze proinflacyjnym może stwarzać także
ewentualna eskalacja niepokojów w krajach arabskich oraz w Libii.
Według szacunków WTO tempo wzrostu globalnej wymiany w 2011 roku wyhamuje w porównaniu
z dynamiką jego odbudowy w roku 2010. Eksport po wzroście o 14,5% w 2010 roku, według projekcji
zwiększy się w bieżącym roku o 6,5%. Eksperci prognozują, że tempo wzrostu eksportu w krajach
rozwiniętych wyniesie 4,5% i będzie wolniejsze niż w krajach rozwijających się i WNP, gdzie założono
bardziej dynamiczne zwiększenie wolumen eksportu – o 9,5%. Natomiast z przewidywań OECD wynika,
że wolumen światowego handlu zwiększy się w 2011 roku o 8,1%, a w 2012 roku o 8,4%.
Tabela 11 Prognoza zmian obrotów handlowych (towarami i usługami) w latach 2011-2012 (w relacji do
roku poprzedniego) w %
2010
Eksport Import
13,8
12,4
9,5
8,2
8,9
10,3
5,3
8,5
10,9
10,5
10,1
11,4
11,7
12,6
23,9
9,7
7,1
25,6
28,3
20,6
12,5
9,1
Niemcy
Francja
Włochy
Wielka Brytania
Niderlandy
Polska
Stany Zjednoczone
Japonia
Rosja
Chiny
Indie
* prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2011.
2011*
Eksport Import
10,4
8,0
6,6
7,7
6,9
7,2
8,0
4,0
6,7
5,4
5,4
7,7
7,5
5,4
3,2
5,2
4,1
21,3
10,5
10,2
12,9
9,1
2012*
Eksport Import
7,7
6,7
7,7
6,8
6,9
4,9
6,1
3,7
6,7
6,7
6,7
7,2
8,9
8,4
8,2
8,7
5,8
10,9
11,0
13,7
13,0
12,6
1.6. Globalne finanse publiczne
Światowy kryzys finansowy z lat 2008-2009 przyniósł poważne wyzwania dla polityki
makroekonomicznej. Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna głównych gospodarek świata, wymusiła
na rządach poszczególnych państw wdrożenie bodźców fiskalnych. Pierwszy rodzaj oddziaływania
polityki fiskalnej na gospodarkę realną wiąże się z automatyczną reakcją dochodów i wydatków na
zmiany cyklu koniunkturalnego. W czasach recesji spadają dochody państwa, a jednocześnie rosną
wydatki, w tym o charakterze socjalnym. Z kolei działania interwencjonistyczne, obejmujące m.in.
pakiety antykryzysowe, skutkują podobnie, tzn. zwiększają wydatki państwowe, np. inwestycyjne i/lub
socjalne, oraz, poprzez obniżki podatków, mających na celu pobudzenie popytu, obniżają dochody
budżetowe. Efektem powyższych zjawisk jest pogorszenie stanu finansów publicznych, początkowo w
obrębie deficytu budżetowego, a następnie w zakresie długu publicznego.
39
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ostatni światowy kryzys gospodarczy przyczynił się do wystąpienia znaczących nierównowag
w globalnych finansach publicznych. Należy jednak zaznaczyć, że sam kryzys był źródłem problemów,
ale o ich skali zadecydowały również działania interwencjonistyczne rządów USA, Japonii oraz
gospodarek UE. Rozmiar pakietów fiskalnych, które wdrożono nie był bowiem adekwatny do realiów
współczesnej gospodarki światowej i stanu finansów publicznych w okresie bezpośrednio
poprzedzającym kryzys. Większość krajów rozwiniętych miała nadmierne deficyty i zadłużenie publiczne
już w chwili rozpoczęcia się recesji, czyli po okresie prosperity z połowy pierwszej dekady XXI wieku.
Świadomość trudnej sytuacji fiskalnej i oczekiwanie jej dalszego pogorszenia może przyczynić się do
tego, że podjęte działania interwencjonistyczne nie osiągną zamierzonych rezultatów2.
Wykres 1 Wynik sektora general government w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-12
2007
2008
2009
2010
2012
-3,5
-3,8
-4,3
-4,7
-12
Strefa euro 16
EU 27
Japonia
-8,2
-9,1
-10,1
-8,1
-10,6
-8,7
-11,3
-10
-8,9
-6,0
-6,4
-6,3
-6,8
-6,7
-6,3
-6
-8
2011
-2,0
-2,4
-2,2
-3,3
-2,5
-2,5
-2
-4
2006
-2,4
-2,8
2005
-0,7
-0,9
0
-1,3
-1,4
-1,6
-2,2
%
USA
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
Ujawnienie się międzyokresowych ograniczeń budżetowych spowodowało konieczność szybkiego
dostosowania fiskalnego w większości gospodarek. W praktyce oznacza to konieczność przejścia od
antycyklicznej do procyklicznej polityki fiskalnej, tzn. jej restrykcji. W obecnej sytuacji, kiedy światowy
kryzys nie został w pełni przezwyciężony może to rodzić kolejne zagrożenia dla przyszłego wzrostu
gospodarczego. Jednak z drugiej strony, w dłuższej perspektywie brak konsolidacji fiskalnej uniemożliwi
powrót na ścieżkę wysokiego wzrostu, choćby z powodu napięć na rynku długu.
Większość krajów rozwijających się, w tym Polska, znajduje się w nieco lepszym położeniu ze względu
na niższy wyjściowy poziom długu publicznego w relacji do PKB oraz wyższą oczekiwaną dynamikę
wzrostu gospodarczego. Nie oznacza to, że w tej grupie nie nastąpiło istotne pogorszenie wskaźników
fiskalnych w stosunku do sytuacji sprzed kryzysu.
Z analiz Komisji Europejskiej3 wynika, że w obrębie gospodarki unijnej głównym czynnikiem, który
zdeterminował znaczący wzrost deficytów był kryzys gospodarczy. Według dokonanych analiz
odpowiadał on w ponad połowie za pogorszenie stanu finansów publicznych. Natomiast, jeżeli chodzi o
dyskrecjonalną, interwencjonistyczną politykę fiskalną rządów, to odpowiada ona w blisko jednej
czwartej za tę negatywną sytuację.
Mowa w tym miejscu o efekcie ricardiańskim, tj. zwiększeniu stopy oszczędności w oczekiwaniu na wzrost obciążeń
fiskalnych w przyszłości, który mógłby zneutralizować skutki stymulacji fiskalnej i oczekiwanego efektu keynesowskiego.
3 European Economic Forecast, Autumn 2009.
2
40
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 12 Wynik general government UE, USA i Japonii w latach 2006-12
Procedura
nadmiernego deficytu
status**
termin
korekty
EDP
2013
EDP
2012
EDP
2011
EDP
2012
EDP
2013
Wynik (nadwyżka / deficyt) sektora g.g. jako % PKB
Państwo / grupa
grupa*
2006 2007 2008 2009
państw
Austria
EA
-1,5
-0,9
-0,9
-4,1
Belgia
EA
0,3
-0,2
-1,3
-5,9
Bułgaria
D
3,0
0,1
1,7
-4,7
Cypr
EA
-1,2
3,4
0,9
-6,0
Czechy
D
-2,6
-0,7
-2,7
-5,9
Dania
ERM II / O
5,2
4,8
3,2
-2,7
Estonia
EA
2,5
2,6
-2,8
-1,7
Finlandia
EA
4,0
5,2
4,2
-2,6
Francja
EA
EDP
2013
-2,3
-2,7
-3,3
-7,5
Grecja
EA
EDP
2014
-3,6
-5,1
-9,8 -15,4
Hiszpania
EA
EDP
2013
2,0
1,9
-4,2 -11,1
Niderlandy
EA
EDP
2013
0,5
0,2
0,6
-5,5
Irlandia
EA
EDP
2014
3,0
0,1
-7,3 -14,3
Litwa
ERM II / D
EDP
2012
-0,4
-1,0
-3,3
-9,5
Luksemburg
EA
1,4
3,6
3,0
-0,9
Łotwa
ERM II / D
EDP
2012
-0,5
-0,3
-4,2
-9,7
Malta
EA
EDP
2011
-2,6
-2,2
-4,5
-3,7
Niemcy
EA
EDP
2013
-1,6
0,2
0,1
-3,0
Polska
D
EDP
2012
-3,6
-1,9
-3,7
-7,3
Portugalia
EA
EDP
2013
-3,9
-2,6
-3,5 -10,1
Rumunia
D
EDP
2012
-2,2
-2,5
-5,7
-8,5
Słowacja
EA
EDP
2013
-3,5
-1,9
-2,1
-8,0
Słowenia
EA
EDP
2013
-1,3
0,0
-1,8
-6,0
Szwecja
D
2,5
3,8
2,2
-0,7
Węgry
D
EDP
2011
-9,3
-5,0
-3,7
-4,5
Wielka Brytania
O
EDP
2014/15
-2,7
-2,8
-5,0 -11,4
Włochy
EA
EDP
2012
-3,3
-1,5
-2,7
-5,4
Strefa euro
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-1,3
-0,7
-2,0
-6,3
EU 27
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-1,4
-0,9
-2,4
-6,8
Japonia
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-1,6
-2,4
-2,2
-8,7
USA
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-2,2
-2,8
-6,3 -11,3
Legenda: *EA - strefa euro
*ERM II - uczestnik ERM II
*D - państwo z derogacją
*O - państwo z klauzulą opt-out
**EDP - rekomendacja Rady Ecofin ws. terminu likwidacji nadmiernego deficytu
*** - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2011.
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat.
2010
2011***
2012***
-4,6
-4,1
-3,2
-5,3
-4,7
-2,7
0,1
-2,5
-7,0
-10,5
-9,2
-5,4
-32,4
-7,1
-1,7
-7,7
-3,6
-3,3
-7,9
-9,1
-6,4
-7,9
-5,6
0,0
-4,2
-10,4
-4,6
-6,0
-6,4
-8,1
-10,6
-3,7
-3,7
-2,7
-5,1
-4,4
-4,1
-0,6
-1,0
-5,8
-9,5
-6,3
-3,7
-10,5
-5,5
-1,0
-4,5
-3,0
-2,0
-5,8
-5,9
-4,7
-5,1
-5,8
0,9
1,6
-8,6
-4,0
-4,3
-4,7
-8,9
-10,1
-3,3
-4,2
-1,6
-4,9
-4,1
-3,2
-2,4
-0,7
-5,3
-9,3
-5,3
-2,3
-8,8
-4,8
-1,1
-3,8
-3,0
-1,2
-3,6
-4,5
-3,6
-4,6
-5,0
2,0
-3,3
-7,0
-3,2
-3,5
-3,8
-8,2
-9,1
Deficyty fiskalne kumulują się w dług publiczny, co prowadzi przy niekorzystnych tendencjach do jego
stałego wzrostu. Wzrost relacji długu do PKB w UE-27 w 2009 r. o 12,1 pkt.proc. jest największym
przyrostem jednorocznym w dotychczasowej historii wspólnej gospodarki. W kolejnych trzech latach
(2010-2012) prognozowany jest dalszy wzrost zadłużenia. W konsekwencji na koniec 2012 r. poziom
długu UE-27 prawdopodobnie wzrośnie do 83,3% PKB z 59,0% w 2007 r.
Według analiz przeprowadzonych przez Komisję Europejską, o dynamice długu gospodarki europejskiej
w relacji do PKB w latach 2007-2011 decydują głównie następujące czynniki: saldo pierwotne, czyli
dochody pomniejszone o wydatki, bez uwzględnienia odsetek obsługi długu (9,2 pkt.proc.) oraz przyrost
odsetek od zaciąganego nowego długu celem spłaty odsetek od starego długu (11,7 pkt.proc.).
Reasumując, należy podkreślić, że stan światowych finansów publicznych będzie w najbliższych latach,
ze skutkiem średnio i długoterminowym, w istotny sposób determinował globalny rozwój gospodarczy.
41
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 13 Dług sektora general government UE, USA i Japonii w latach 2006-12
Państwo / grupa
Dług sektora general gevernment jako % PKB
państw
2006
2007
2008
2009
2010
2011*
Austria
62,2
59,5
63,8
69,6
72,3
73,8
Belgia
88,1
84,2
89,6
96,2
96,8
97,0
Bułgaria
22,7
18,2
13,7
14,6
16,2
18,0
Cypr
64,6
58,3
48,3
58,0
60,8
62,3
Czechy
29,4
29,0
30,0
35,3
38,5
41,3
Dania
32,1
27,4
34,5
41,8
43,6
45,3
Estonia
4,5
3,8
4,6
7,2
6,6
6,1
Finlandia
39,7
35,2
34,1
43,8
48,4
50,6
Francja
63,7
63,8
67,7
78,3
81,7
84,7
Grecja
97,8
95,7
110,7
127,1
142,8
157,7
Hiszpania
39,6
36,2
39,8
53,3
60,1
68,1
Irlandia
47,4
45,5
58,2
60,8
62,7
63,9
Litwa
24,9
25,0
44,4
65,6
96,2
112,0
Luksemburg
18,0
16,9
15,6
29,5
38,2
40,7
Łotwa
6,5
6,7
13,6
14,6
18,4
17,2
Malta
10,7
9,0
19,7
36,7
44,7
48,2
Niderlandy
63,7
61,9
61,5
67,6
68,0
68,0
Niemcy
67,6
65,0
66,3
73,5
83,2
82,4
Polska
47,7
45,0
47,1
50,9
54,9
55,4
Portugalia
64,7
63,6
71,6
83,0
93,0
101,7
Rumunia
12,4
12,6
13,4
23,6
30,8
33,7
Słowacja
30,5
29,3
27,8
35,4
41,0
44,8
Słowenia
26,7
23,4
21,9
35,2
38,0
42,8
Szwecja
45,7
40,8
38,8
42,8
39,8
36,5
Węgry
65,6
65,9
72,3
78,4
80,2
75,2
Wielka Brytania
43,5
44,7
54,4
69,6
80,0
84,2
Włochy
106,5
103,5
106,3
116,1
119,0
120,3
Strefa euro 17
68,3
66,2
69,9
79,3
85,1
87,7
EU 27
61,4
59,0
62,3
74,4
80,0
82,3
Japonia
191,3
187,7
195,0
216,3
220,3
229,1
USA
61,1
62,2
71,2
84,6
91,6
99,5
* - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2011, dla USA i Japonii – MFW.
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i MFW.
233,4
229,1
220,3
216,3
195,0
187,7
191,1
%
240
191,3
Wykres 2 Dług sektora general government w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-12
0
2005
2006
2007
Strefa euro 16
2008
2009
EU 27
2010
Japonia
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
42
2011
USA
102,9
88,5
83,3
99,5
87,7
82,3
91,6
85,4
80,2
84,6
79,3
74,4
71,2
69,9
62,3
62,2
66,2
59,0
61,1
68,3
61,4
61,6
80
70,1
62,8
160
2012
2012*
75,4
97,5
18,6
64,3
42,9
47,1
6,9
52,2
86,8
166,1
71,0
64,0
117,9
43,6
19,0
49,4
67,9
81,1
55,1
107,4
34,8
46,8
46,0
33,4
72,7
87,9
119,8
88,5
83,3
233,4
102,9
POLSKA 2011 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2. POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ
2.1. Polska na tle Unii Europejskiej4
Niekorzystne tendencje zapoczątkowane w globalnej gospodarce w 2008 r., będące skutkiem
załamania na rynku instrumentów finansowych w Stanach Zjednoczonych, utrzymały swoje negatywne
oddziaływanie na gospodarkę Unii Europejskiej również w roku kolejnym. Głównym kanałem transmisji
skutków kryzysu była wówczas silna awersja do ryzyka po stronie inwestorów. Efektem wystąpienia
tego zjawiska było obciążenie budżetów większości państw wydatkami ukierunkowanymi na stymulację
gospodarek pozbawionych prywatnych środków. Finalnie element ten w znaczącym stopniu wpłynął na
zwiększenie nierównowagi finansów publicznych wśród państw członkowskich UE, w tym głównie
krajów strefy euro.
Charakter oraz intensywność ekspansywnej polityki fiskalnej w okresie globalnego kryzysu
finansowego, były główną determinantą kształtowania się koniunktury w Unii Europejskiej w roku 2010.
Pomimo pierwotnych prognoz, zakładających ustabilizowanie finansów w strefie euro oraz szybki
powrót na ścieżkę trwałego wzrostu, problemy ze zbilansowaniem budżetów Grecji oraz Irlandii
wymusiły rewizję tych oczekiwań. Dodatkowym impulsem wspierającym niepewność co do dalszego
kierunku rozwoju unijnej gospodarki była również niepewna sytuacja fiskalna Hiszpanii oraz Portugalii.
W efekcie, w 2010 roku gospodarka Unii Europejskiej osiągnęła 1,8% wzrostu gospodarczego.
2.1.1. Produkt Krajowy Brutto
W 2010 r. polska gospodarka nadal utrzymywała się na ścieżce wzrostu gospodarczego, generując
jeden z najwyższych przyrostów PKB w całej Unii Europejskiej. Przy szacowanej na 1,8% zmianie PKB
w 2010 r. dla całej Wspólnoty, Polska osiągnęła wynik o 2,0 pkt. proc. lepszy, rozwijając się w tempie
3,8% w skali roku. Należy podkreślić, że rezultat ten był również wyższy od pierwotnych przewidywań
Komisji Europejskiej, która prognozowała przyrost PKB Polski w 2010 r. na poziomie 1,8% (Economic
forecast – Autumn 2009), 2,7% (Economic forecast – Spring 2010) oraz 3,5% (Economic forecast –
Autumn 2010).
Tak dobry wynik polskiej gospodarki, przy dodatniej bazie odniesienia, był w przeważającej mierze
efektem rosnącego popytu krajowego. Dzięki zwiększającym się wydatkom gospodarstw domowych
(konsumpcja indywidualna) oraz coraz większej aktywności przedsiębiorstw (odbudowa zapasów),
składnik ten był głównym motorem wzrostu gospodarczego w kraju. W rezultacie rolę stymulatora
gospodarki utracił popyt zewnętrzny, którego kontrybucja we wzrost PKB w 2010 r. była ujemna. Działo
się tak za sprawą utrzymującej się wyższej dynamiki w imporcie niż eksporcie.
4
Eurostat.
43
MINISTERSTWO GOSPODARKI
6
0,2
1,0
1,2
1,2
1,3
1,3
1,3
1,3
1,5
1,8
1,8
2,0
2,1
2,2
2,3
3,1
3,1
3,5
3,6
3,7
3,8
4,0
%
5,5
Wykres 3 Zmiana PKB w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
4
2
-1,3
-1,0
-0,3
-0,1
0
-2
Grecja -4,5
Rumunia
Irlandia
Łotwa
Hiszpania
Bułgaria
Cypr
Węgry
Słowenia
Włochy
Litwa
Portugalia
Wlk. Brytania
Francja
UE-27
Niderlandy
Austria
Dania
Belgia
Czechy
Estonia
Finlandia
Luksemburg
Niemcy
Malta
Polska
Słowacja
Szwecja
-4
-6
Źródło: Eurostat.
2.1.2. Przemysł
W 2010 roku odnotowano znaczącą poprawę sytuacji w sektorze przemysłowym Unii Europejskiej.
Polepszenie koniunktury zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz wspólnego rynku, wpłynęło na stopniową
odbudowę popytu na produkcję przemysłową wytwarzaną przez unijne gospodarki. Efektem był wzrost
produkcji sprzedanej przemysłu w UE w 2010 r. o 6,9% w skali roku. Zdecydowanymi liderami wzrostu
były Estonia, Słowacja oraz Łotwa, które w kryzysowym 2009 r. doświadczyły bardzo głębokiej recesji.
Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysłu w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
25
18,9
20,3
%
5,3
5,5
5,5
6,4
6,5
6,5
6,6
6,8
6,9
7,1
7,4
8,7
9,5
10,2
10,5
10,8
10,9
11,5
14,3
20
15
10
0,9
1,6
1,9
2,2
2,7
5
-5
-10
Grecja -6,6
-1,8
Cypr
Hiszpania
Portugalia
Dania
Bułgaria
Wlk. Brytania
Francja
Rumunia
Finlandia
Włochy
Litwa
Słowenia
Austria
Malta
UE-27
Niderlandy
Irlandia
Szwecja
Czechy
Węgry
Luksemburg
Polska
Niemcy
Belgia
Łotwa
Słowacja
Estonia
0
Źródło: Eurostat
W Polsce wzrost produkcji sprzedanej przemysłu w 2010 r. osiągnął poziom przekraczający średnią
unijną. Dzięki coraz lepszej koniunkturze wśród największych partnerów handlowych (głównie Niemiec),
polski sektor przemysłowy rozwijał się w tym okresie w tempie 10,8% w skali roku. Należy tu zaznaczyć,
że wynik ten został osiągnięty przy relatywnie wysokiej bazie z roku 2009. Notowany wówczas 3,6-proc.
spadek produkcji sprzedanej w skali roku w Polsce był jednym z mniejszych. Dla porównania w całej
Unii Europejskiej spadek ten wyniósł wówczas 13,7% r/r.
44
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2.1.3. Budownictwo
Bardzo dobre wyniki produkcji budowlanej w latach przedkryzysowych, będące pochodną
utrzymującego się na wysokim poziomie popytu na nieruchomości, podtrzymywały pozytywne
oczekiwania co do kształtowania się koniunktury na rynku w przyszłości, co zachęcało inwestorów do
przenoszenia kapitału do sektora budowlanego. Sytuacja ta diametralnie zmieniła się w roku 2009,
kiedy to kryzys na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych, poprzez szereg finansowych
kanałów transmisji, doprowadził do głębokiej korekty na globalnych rynkach nieruchomości. Skutkiem
tego, w drodze wycofywania się inwestorów z zaplanowanych projektów oraz spowolnienia tych
dotychczas realizowanych, wynik sektora budowlanego unijnych gospodarek znacząco się wówczas
pogorszył.
Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
0
-10
-20
-30
-40
0,0
0,1
0,3
3,7
5,9
6,6
10
-31,6
-29,8
-23,4
-20,2
-17,9
-16,9
-13,4
-12,4
-10,9
-10,1
-8,5
-8,4
-7,9
-7,7
-7,7
-4,4
-4,3
-4,1
-3,4
-3,4
-1,2
%
-60
Grecja
Irlandia
Łotwa
Hiszpania
Bułgaria
Słowenia
Rumunia
Estonia
Niderlandy
Węgry
Portugalia
Dania
Cypr
Czechy
Litwa
Słowacja
Austria
UE-27
Francja
Włochy
Belgia
Malta
Luksemburg
Niemcy
Polska
Szwecja
Wlk. Brytania
-50
Źródło: Eurostat
Odbudowa potencjału sektora budowlanego Unii Europejskiej w 2010 r. przebiegała w stosunkowo
wolnym tempie. Zdecydowana większość gospodarek nie była w tym okresie w stanie przewyższyć
zeszłorocznych, i tak bardzo słabych wyników. Źródłem tak kształtujących się tendencji w skali całej UE
był utrzymujący się na niskim poziomie popyt inwestycyjny na nieruchomości, będący rezultatem
zaostrzonej polityki kredytowej banków w odniesieniu do projektów budowlanych.
Na tle Unii Europejskiej polski sektor budowlany w 2010 r. prezentował się korzystnie, odnotowując
3,7% wzrost produkcji sprzedanej, przy 4,5% przyroście w roku poprzednim. Osiągnięty wynik sektora
w dużej mierze zdeterminowany został negatywnym wpływem pozaekonomicznych czynników
zewnętrznych. Niekorzystne warunki atmosferyczne w postaci bardzo niskich temperatur (I kw. roku)
oraz powodzi (II kw. roku), skutecznie ograniczyły aktywność przedsiębiorstw z branży budowlanej.
2.1.4. Rynek pracy
W 2010 roku niekorzystne tendencje dla rozwoju sytuacji na rynku pracy w Unii Europejskiej pogłębiły
się. Znaczące spadki produkcji budowlanej skutkowały zarówno wzrostem bezrobocia, jak i redukcją
zatrudnienia. W okresie tym średnioroczny poziom bezrobocia w UE wyniósł 9,6% (zgodnie
z metodologią Eurostatu), przewyższając wynik sprzed roku o 0,6 pkt. proc. Zatrudnienie w tym samym
czasie spadło o 0,5% w skali roku.
45
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2010 r. stopa bezrobocia w Polsce kształtowała się na poziomie średniej unijnej 9,6% (przed rokiem
8,2%). Wskaźnik zatrudnienia w grupie wiekowej 15-64 lata (wg BAEL) w Polsce był w 2010 r. nadal
niższy od średniej unijnej (64,2%) i wyniósł 59,3%. Na słabsze niż przed rokiem wyniki na rynku pracy
w 2010 r. rzutowały nadal efekty wywołane ograniczeniem aktywności gospodarczej w okresie
globalnego kryzysu. Tym niemniej sygnały polepszającej się koniunktury spowodowały, iż sytuacja na
rynku pracy stopniowo się poprawia.
2.1.5. Inflacja
Globalny kryzys finansowy, poprzez stymulowanie awersji do ryzyka, w dużym stopniu ograniczył popyt
na pieniądz. Efektem tego, przy ograniczonej konsumpcji, był stosunkowo niewielki przyrost cen dóbr
i usług, którego skala w Unii Europejskiej w całym 2009 roku wyniosła 1,0%. W roku 2010 tendencja ta
odwróciła się. Coraz większy napływ kapitału do gospodarek rozwijających się (w tym do Polski),
rosnący popyt konsumpcyjny oraz globalne ceny towarów spożywczych i nośników energii, znalazły
swoje odzwierciedlenie we wzroście inflacji (HICP) w Unii Europejskiej do 2,1%.
W Polsce wskaźnik inflacji (HICP) wyłamał się z ogólnie panującej tendencji wzrostowej. Mimo tego, że
w 2009 r. był on jednym z najwyższych w UE i średniorocznie wyniósł 4,0%, to w roku 2010 spadł do
poziomu 2,7%. Wynikało to m.in. z wysokiej bazy roku 2009, kiedy to miał miejsce znaczny wzrost cen
administrowanych oraz akcyzy. W związku ze stopniowo narastającą presją płacową oraz utrzymującym
się wzrostem cen towarów spożywczych i nośników energii, w pierwszych miesiącach 2011 r. wskaźnik
inflacji HICP ponownie wzrósł. W kwietniu wyniósł on 4,1%, tj. najwięcej od sierpnia 2009 r.
2.2. UE po globalnym kryzysie ekonomicznym
Kryzys finansowy 2008-2009 uwydatnił problemy gospodarcze wielu krajów. Pogorszenie koniunktury
gospodarczej oraz interwencje publiczne mające na celu pobudzenie wzrostu gospodarczego przełożyły
się na wzrost długu publicznego w większości krajów oraz zaostrzenie problemów wynikających
z nadmiernego zadłużenia. Jednocześnie to właśnie skutki kryzysu doprowadziły do dyskusji nt. oceny
poziomu bezpieczeństwa finansowego UE. Komisja Europejska powołała grupę ekspertów pod
przewodnictwem Jacquesa de Larosière’a, która zidentyfikowała podstawowe luki w dotychczasowej
strukturze nadzoru finansowego przyczyniające się do powstania i rozprzestrzeniania się kryzysu. Do
najważniejszych z nich należało: (1) skupienie uwagi regulatorów i nadzorców na pojedynczych
instytucjach finansowych, a przez to niedostrzeganie ryzyk o charakterze systemowym; oraz
(2) niedostateczna współpraca transgraniczna instytucji odpowiedzialnych za stabilność finansową
w krajach Unii Europejskiej. Kierując się rekomendacjami raportu de Larosière’a UE przeprowadziła
poważną reformę sieci bezpieczeństwa finansowego. Od stycznia 2011 r. w Unii Europejskiej
funkcjonuje nowy Europejski System Organów Nadzoru Finansowego. Jego działalność opiera się na
dwóch filarach: makroostrożnościowym i mikroostrożnościowym.
Nadzór markoostrożnościowy nad systemem finansowym Unii sprawuje nowo powołany niezależny
organ Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego, która koncentruje się na identyfikacji różnych
czynników ryzyka dla całego systemu finansowego i wczesnym reagowaniu na nie. Instrumentarium
Rady stanowią ostrzeżenia oraz zalecenia dotyczące działań zaradczych. Nadzór mikroostrożnościowy
w zakresie odpowiedzialności za sprawowanie nadzoru nad systemami finansowymi w państwach Unii
Europejskiej i kontroli ryzyka w indywidualnych instytucjach finansowych pozostał w rękach narodowych
organów nadzoru finansowego.
46
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ostatnia recesja i światowy kryzys gospodarczy wymusiły też na rządach poszczególnych krajów UE
podjęcie radykalnych działań interwencjonistycznych. Główną, negatywną, konsekwencją takich działań
jest wzrost deficytów budżetowych i w dalszej konsekwencji przyrost długu publicznego. Obecnie
czynniki te stają się kluczowe przy ocenie bieżącej sytuacji unijnej gospodarki.
Globalny kryzys finansowy i gospodarczy udowodnił również, że koordynacja polityk gospodarczych
państw UE wymaga zmian. W opublikowanych w 2010 r. komunikatach, dotyczących propozycji
zwiększenia efektywności koordynacji polityk gospodarczych, KE wskazywała na potrzebę wzmocnienia
Paktu Stabilności i Wzrostu – unijnych ram koordynacji krajowych polityk budżetowych. We wrześniu
2010 r. KE opublikowała pakiet 6 projektów aktów prawnych dotyczących wzmocnienia zarządzania
gospodarczego.
Ramka 1 Prace legislacyjne w zakresie zarządzania gospodarczego
− Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie Rady 1466/97 (funkcja zapobiegawcza paktu stabilności i
wzrostu),
− Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie Rady 1467/97 (funkcja naprawcza paktu stabilności i wzrostu),
− Rozporządzenie w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro,
− Rozporządzenie w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania,
− Rozporządzenie w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń równowagi
makroekonomicznej w strefie euro,
− Dyrektywa Rady w sprawie wymogów dotyczących ram budżetowych państw członkowskich.
Wśród propozycji legislacyjnych znalazł się m. in. projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady, stanowiący część prewencyjną Paktu Stabilności i Wzrostu. Celem części prewencyjnej Paktu
miałoby być zapewnienie prowadzenia przez państwa członkowskie rozważnej polityki budżetowej, tak
aby nie stwarzać ryzyk dla stabilności fiskalnej, co mogłoby mieć negatywne konsekwencje dla Unii
Gospodarczej i Walutowej jako całości.
W projekcie rozporządzenia KE zaproponowała definicję zdrowej polityki budżetowej - kraje prowadzą
zdrową politykę budżetową, jeśli nominalne tempo wzrostu wydatków nie przekracza w tych
gospodarkach nominalnego tempa wzrostu PKB z okresu kilku lat. Natomiast w krajach, które nie
osiągnęły swoich średniookresowych celów budżetowych – MTO (czyli salda strukturalnego, którego
osiągnięcie pozwoli m.in. zapewnić margines bezpieczeństwa dla kryterium nieprzekraczania progu 3%
PKB przez deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych), wspomniane tempo wzrostu
wydatków powinno być mniejsze niż tempo wzrostu PKB. Wyjątkiem miałaby być sytuacja, gdy
nadmierny wzrost wydatków zostanie zrównoważony działaniami po stronie dochodowej. Głównym
celem tego rozwiązania jest skłonienie państw do przeznaczania nadzwyczajnych dochodów na
redukcję długu, a nie na finansowanie wydatków. Jeśli państwo znacząco naruszałoby zasadę zdrowej
polityki budżetowej, KE mogłaby formułować ostrzeżenie. W przypadku ustawicznego lub poważnego
naruszenia zasady zdrowej polityki budżetowej Rada wydawałaby rekomendację w celu podjęcia
działań korygujących.
W ramach działań eliminujących w przyszłości ryzyko wystąpienia problemów gospodarczych
w obszarze unijnym, KE zaproponowała również stworzenie mechanizmu monitorowania, zapobiegania
i korygowania nierównowag makroekonomicznych (podobny w funkcjonowaniu do obowiązującego
w UE nadzoru finansów publicznych państw członkowskich). Podstawę nowego mechanizmu stanowiłby
coroczny raport KE, który zawierałby analizę wskaźników pozwalających wykryć nierównowagi
makroekonomiczne w państwach członkowskich. Raport podlegałby dyskusji i konkluzjom Rady Ecofin,
po czym Komisja przygotowywałaby pogłębiony raport dla każdego z krajów, w którym zauważy ryzyko
dla stabilności makroekonomicznej, bądź występowanie nierównowagi makroekonomicznej. Rada
47
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ecofin mogłaby wydać rekomendacje dla danego państwa, a KE zainicjować tzw. procedurę nadmiernej
nierównowagi. Państwo członkowskie objęte procedurą byłoby zobowiązane do przedłożenia planu
naprawczego celem jego zaopiniowania, a następnie do regularnego raportowania o postępie
w realizacji planu.
Ramka 2 Raport mechanizmu ostrzegawczego
15 marca 2011 roku Rada Ecofin uzgodniła generalne porozumienia w sprawie propozycji KE o podjęciu działań
regulacyjnych w zakresie prewencji i ewentualnie naprawy występujących nierównowag makroekonomicznych.
Dało to podstawę do rozpoczęcia rozmów z Parlamentem Europejskim opartych na trilogu w ramach procedury
kodecyzji.
Punktem startowym dla rozpoczęcia Procedury Nadmiernych Nierównowag (ang. Excessive Imbalances
Procedure, EIP) będzie corocznie przygotowywany przez KE raport mechanizmu ostrzegawczego, który będzie
składał się z tabeli wyników (scoreboard) wraz z oceną ekonomiczną wyników państw. Biorąc pod uwagę wyniki
raportu jak również dyskusje w ramach Rady i Eurogrupy, Komisja zdecyduje dla których państw członkowskich
istnieją przesłanki do przeprowadzenia analiz pogłębionych. Dopiero pogłębione analizy będą stanowiły
podstawę do opracowania ewentualnych rekomendacji dla państw członkowskich czy też zastosowania działań
prewencyjnych/naprawczych (preventive or corrective arm).
W tym celu zaangażowana została Grupa robocza LIME (Lisbon Methodology Working Group), która
zaproponowała ograniczoną liczbę 8 wskaźników:
1. Current account balance as a percent of GDP - saldo obrotów bieżących wyrażony procentowo w
stosunku do PKB
2. Net international investment position (NIIP) as a percent of GDP - międzynarodowa pozycja
inwestycyjna netto wyrażona procentowo w stosunku do PKB
3. Real Effective Exchange rate (REER) based on the harmonised index of consumer prices deflator
(HICP) - realny efektywny kurs walutowy oparty na zharmonizowanym indeksie delatora cen
konsumpcyjnych
4. Export market share - udział w eksporcie
5. Unit Labour costs - jednostkowe koszty pracy
6. Housing market: the House Price Index (HPI) - rynek mieszkaniowy: indeks cen mieszkań..
7. Private sector debt – zadłużenie sektora prywatnego
8. Private sector credit flow (transactions) - przepływy kredytowe sektora prywatnego
9. General government (public) sector debt – zadłużenie sektora rządowego (publicznego)
Powyższe wskaźniki zostały dobrane z zastosowaniem czterech zasad:
− Wskaźniki powinny być ukierunkowane odpowiednio na nierównowagi makroekonomiczne i utratę
konkurencyjności, ze szczególnym zwróceniem uwagi na prawidłowe funkcjonowanie strefy Euro,
− Scoreboard (wskaźniki i określone dla nich progi) powinien dostarczać wiarygodnych sygnałów dla
potencjalnie szkodliwych nierównowag i stratach w konkurencyjności na wczesnych etapie ich powstawania,
− Należy wziąć pod uwagę oddźwięk wyników państw, które będzie prezentował scoreboard, wyniki powinny
przedstawiać realne obawy tam gdzie rzeczywiście występują tak by nie powodować fałszywych stanów
alarmowych,
− Wskaźniki i dane wykorzystywane do ich obliczeń powinny charakteryzować się wysoką jakością
statystyczną.
W maju 2011 r. Rada Europejska przyjęła pakiet środków służących zachowaniu stabilności finansowej
oraz stymulowaniu trwałego wzrostu gospodarczego. Celem podjętych działań było również
wzmocnienie zarządzania gospodarczego oraz konkurencyjność strefy euro i UE.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przedstawienia wieloletnich planów konsolidacyjnych,
obejmujących m.in.: szczegółowe cele dotyczące deficytów, dochodów i wydatków oraz planowaną
strategię osiągnięcia tych celów wraz z harmonogramem jej realizacji. Formułowane polityki budżetowe
na rok 2012 będą miały na celu odbudowę zaufania przez przywrócenie stabilnych ścieżek długu
48
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
i zapewnienie zmniejszenia deficytów poniżej poziomu 3% PKB w uzgodnionych i przyjętych ramach
czasowych. Osiągnięcie przyjętych celów w zakresie redukcji deficytów wymaga w większości
przypadków rocznej korekty strukturalnej przekraczającej 0,5% PKB.
Jako uzupełnienie wysiłków na rzecz konsolidacji fiskalnej, KE zaleciła reformy strukturalne służące
dynamiczniejszemu rozwojowi gospodarczemu. W tym kontekście państwa członkowskie zostały
zobowiązane do realizacji strategii Europa 2020.
Zarządzanie gospodarcze ma podstawowe znaczenie przy zapewnieniu dyscypliny fiskalnej i uniknięcia
braku równowagi makroekonomicznej. Obejmuje ono reformę Paktu Stabilności i Wzrostu, mającą na
celu zwiększenie nadzoru nad politykami budżetowymi i stosowanie środków egzekwowania w sposób
bardziej spójny, także na wcześniejszym etapie. Obejmuje również nowe przepisy dotyczące krajowych
ram budżetowych i nowego nadzoru w zakresie zakłóceń równowagi makroekonomicznej.
Najnowszą inicjatywą w zakresie wzmocnienia zarządzania gospodarczego w UE jest Pakt Euro Plus.
Został on wstępnie uzgodniony przez państwa strefy euro na szczycie 11 marca 2011 r. jako Pakt na
rzecz euro. Nazwa została zmieniona w związku z wolą przystąpienia do paktu państw członkowskich
spoza strefy euro (Polska, Bułgaria, Dania, Litwa, Łotwa i Rumunia). Celem paktu jest wzmocnienie
gospodarcze Unii Gospodarczej i Walutowej oraz wprowadzenie nowej jakości do koordynacji polityki
gospodarczej, tak aby było możliwe wzmocnienie konkurencyjności i tym samym zwiększenie stopnia
konwergencji. Przyczynić się to ma do wzmocnienia gospodarki unijnej. Pakt ma w pełni respektować
integralność jednolitego rynku. Pakt zawiera listę dobrych praktyk i sugestii możliwych działań
w poszczególnych obszarach, która może służyć jako inspiracja w ustalaniu krajowej listy działań.
W Pakcie sformułowano cztery cele:
− wspieranie konkurencyjności,
− wspieranie zatrudnienia,
− wzmocnienie równowagi finansów publicznych,
− wzmacnianie stabilności finansowej.
Zapisy Paktu przewidują, że państwa będą same stawiały sobie cele, a następnie je deklarowały
i realizowały zgodnie z narodowymi ambicjami i krajowym porządkiem prawnym. Dlatego na Pakt należy
patrzeć jako na jeden z elementów wspólnej koordynacji działań, mających na celu pokonanie trudności
stojących przed UE oraz zapewnienie konkurencyjności. Stawiane w ramach Paktu cele i deklarowane
działania dla ich osiągnięcia będą uwzględniane w Krajowych Programach Reform oraz Programach
Stabilności lub Konwergencji. Realizacja każdego z tych celów leży w interesie polskiej gospodarki.
Przystąpienie Polski do Paktu ma również na celu uniknięcie podziału Europy na ‘Europę dwóch
prędkości’.
Zapewnienie stabilności finansowej UE, w tym strefy euro, ma kluczowe znaczenie dla możliwości
rozwojowych unijnej gospodarki. Stąd, została podjęta przez Radę Europejską decyzja co do zmiany
zapisów w TFUE w odniesieniu do ustanowienia Europejskiego Mechanizmu Stabilności. Nowe zapisy
powinny wejść w życie z początkiem 2013 r., po zakończeniu procedur zatwierdzania zmiany na
szczeblu poszczególnych krajów.
Przedstawione rozwiązania mówią o potrzebie pogłębienia nadzoru i koordynacji w zakresie polityki
gospodarczej UE. Powinna ona być tak prowadzona, aby niwelowała występujące nierównowagi
makroekonomiczne i towarzyszący im spadek konkurencyjności. Zmniejszenie nierównowagi
makroekonomicznej ma być jedną z wytycznych, które stanowić będą ramy programowania strategii
Europa 2020 na poziomie krajowym. Komisja Europejska proponuje stworzenie szczegółowego
systemu monitoringu makroekonomicznego zarówno na poziomie Unii Gospodarczej i Walutowej, jak
49
MINISTERSTWO GOSPODARKI
i krajowym. Celem takiego monitoringu byłoby dokonywanie zestawienia porównawczego,
obejmującego m.in. wskaźniki dotyczące: kształtowania się obrotów bieżących, produktywności,
kosztów pracy, stóp procentowych, zadłużenia itd., co mogłoby służyć wzmocnieniu podejścia
krytycznego wobec poszczególnych gospodarek.
Ustanowienie europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej ma obecnie charakter tymczasowy
(trzyletni). Stąd, zdecydowano się na dokonanie zapisów w TFUE w odniesieniu do ustanowienia
Europejskiego Mechanizmu Stabilności o charakterze stałym.
Reasumując, należy stwierdzić, że przedstawione przez UE propozycje zmian to najgłębsza do tej pory
próba przeprowadzenia reformy sposobu zarządzania gospodarką unijną, szczególnie strefą euro, od
początku jej powstania.
Ramka 3 Pomoc finansowa dla Grecji
W związku z napiętą sytuacją w finansach publicznych Grecji, 21 lipca 2011 r. Rada Europejska określiła zestaw
działań pomocowych dla tego kraju. Doceniając podjęte przez Grecję wysiłki na rzecz przyjętych do realizacji
reform strukturalnych, w tym szeroko zakrojonych działań prywatyzacyjnych, rządy państw strefy euro wyraziły
zgodę na wdrożenie dalszej części programu pomocowego dla greckiej gospodarki. Oprócz Międzynarodowego
Funduszu Walutowego w przedsięwzięcie włączony zostaje (w sposób fakultatywny) prywatny sektor finansowy.
Na ten cel zostanie przeznaczonych 109 mld EUR. Zadeklarowany wkład sektora finansowego oszacowany
został na kwotę ok. 37 mld EUR. Pomoc finansowa będzie wsparta również złagodzeniem warunków udzielanych
pożyczek, w tym obniżenie oprocentowania oraz wydłużenie okresu zapadalności długu. RE poparła wniosek KE
w zakresie potrzeby stworzenia grupy zadaniowej, która współpracowałaby z rządem Grecji w zakresie
przeprowadzanych reform w tym kraju, zwłaszcza w zakresie kierowania w odpowiednie obszary funduszy
strukturalnych oraz wspieranie konkurencyjności i zatrudnienia.
2.3. Strategia Europa 2020 i Krajowy Program Reform
Nieoczekiwana skala kryzysu gospodarczego, zapoczątkowanego w drugiej połowie 2008 r. ostrym
kryzysem na światowych rynkach finansowych, nie tylko ujawniła groźne dla gospodarki niedostatki
w regulacji rynków finansowych, ale także potwierdziła wagę reform strukturalnych w gospodarce,
zapewniających jej stabilność długookresową. Reformy te z jednej strony umożliwiają szybką
i elastyczną reakcję na pojawiające się zaburzenia, a z drugiej strony tworzą warunki dla stabilnego
rozwoju, przy uwzględnieniu wyzwań związanych z globalizacją gospodarki, zmianami
demograficznymi, czy koniecznością ograniczania skutków oraz dostosowania do zmian klimatu.
Obok Krajowych Programów Reform, podstawowym instrumentem realizacji zaproponowanych
w strategii Europa 2020 celów są inicjatywy przewodnie (ang. flagship initiatives), realizowane na
poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Realizowanych jest siedem tego
typu inicjatyw:
1. Unia innowacji – skoncentrowanie działalności B+R i innowacji na wyzwaniach, przed którymi stoi
społeczeństwo, takimi jak zmiany klimatu, efektywność energetyczna, zmiany demograficzne,
ochrona zdrowia;
2. Mobilna młodzież – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleń oraz zwiększanie
atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej;
3. Europejska agenda cyfrowa – osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych
z jednolitego rynku cyfrowego opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu;
4. Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki
niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów środowiska oraz dążenie do wyeliminowania
zależności wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska przyrodniczego (ang. decoupling);
50
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
5. Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji – poprawa warunków dla
przedsiębiorczości, zwłaszcza MSP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do
konkurowania w skali globalnej;
6. Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do unowocześnienia
rynków pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich umiejętności, w celu
zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości naszych modeli społecznych;
7. Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym –
zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym
i wykluczonym społecznie oraz umożliwienie im aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.
Ramka 4 Strategia Europa 2020
Przyjęta przez Radę Europejską 17 czerwca 2010 r. strategia Europa 2020 jest nowym, długofalowym
programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej, który zastąpił realizowaną od 2000 r. Strategię
Lizbońską. Zaproponowana w Strategii wizja rozwoju jest propozycją społecznej gospodarki rynkowej XXI wieku,
cechującej się stabilnym wzrostem gospodarczym oraz zapewniającej wysoki poziom zatrudnienia,
produktywności i spójności społecznej.
W Strategii podkreśla się potrzebę wspólnego działania państw członkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu
oraz wdrażania reform umożliwiających stawienie czoła wyzwaniom związanym z globalizacją, starzeniem się
społeczeństw, czy rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania zasobów. W celu osiągnięcia powyższych
celów w Strategii przyjęto trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety: smart growth (rozwój
gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach), sustainable growth (promowanie gospodarki zrównoważonej –
efektywniej wykorzystującej zasoby, bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz inclusive growth
(wzmacnianie gospodarki charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem oraz spójnością ekonomiczną,
społeczną i terytorialną).
Dodatkowo, w Strategii przyjęto wskaźniki umożliwiające monitorowanie postępu w realizacji ww. priorytetów za
pomocą pięciu nadrzędnych celów, określonych na poziomie całej UE (do osiągnięcia w 2020 r.):
- wskaźnik zatrudnienia osób w przedziale wiekowym 20-64 lat na poziomie 75%;
- przeznaczanie 3% PKB UE na inwestycje w badania i rozwój;
- osiągnięcie celów ‘20/20/20’ w zakresie klimatu i energii;
- ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% oraz zwiększenie do co
najmniej 40% liczby osób z młodego pokolenia posiadających wyższe wykształcenie;
- zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem o 20 mln.
Wyznaczenie poziomu realizacji powyższych pięciu celów na poziomie krajowym ostatecznie dokonało się w
Krajowych Programach Reform, przedstawionych przez poszczególne państwa członkowskie w kwietniu 2011 r.
Składnikiem nowej Strategii jest również 10 Zintegrowanych Wytycznych na rzecz Wzrostu i
Zatrudnienia (ang. Integrated Guidelines for Growth and Jobs), które wyznaczają ramy nowej strategii
gospodarczej i stanowią podstawę do sformułowania Krajowych Programów Reform, określających
realizacje założeń Strategii na poziomie krajowym. Ze względu na uregulowania traktatowe,
zintegrowane wytyczne są podzielone na dwie grupy:
Ogólne wytyczne dla polityki gospodarczej państw członkowskich i Unii, na które składają się:
Wytyczna 1: Zapewnienie jakości i stabilności finansów publicznych.
Wytyczna 2: Rozwiązanie problemu nierównowagi makroekonomicznej.
Wytyczna 3: Zmniejszenie nierównowagi w strefie euro.
Wytyczna 4: Optymalizacja pomocy na rzecz badań i rozwoju oraz innowacji, wzmocnienie trójkąta
wiedzy i uwolnienie potencjału gospodarki cyfrowej.
Wytyczna 5: Bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.
Wytyczna 6: Poprawa otoczenia biznesu i środowiska konsumenckiego oraz modernizacja bazy
przemysłowej.
51
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wytyczne ws. polityk zatrudnienia państw członkowskich, na które składają się:
Wytyczna 7: Zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej i ograniczenie bezrobocia
strukturalnego.
Wytyczna 8: Rozwijanie zasobów wykwalifikowanej siły roboczej odpowiadającej potrzebom rynku
pracy, promowanie jakości zatrudnienia i uczenia się przez całe życie.
Wytyczna 9: Poprawa wydajności systemów kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach oraz
zwiększenie liczby osób podejmujących studia wyższe.
Wytyczna 10: Promowanie włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa.
Wytyczne odnoszą się zarówno do działań mających na celu walkę z kryzysem, zapewnienie
równowagi gospodarczej oraz stabilność rynków finansowych (szczególnie w strefie euro), jak i do
dalszych niezbędnych reform strukturalnych służących zwiększaniu konkurencyjności, produktywności,
potencjału wzrostu oraz konwergencji gospodarczej Europy, a także do działań mających prowadzić do
podniesienia poziomu zatrudnienia, ograniczenia bezrobocia strukturalnego, wzrostu kwalifikacji siły
roboczej oraz walki z ubóstwem.
Bardzo ważnym składnikiem przygotowania Strategii Europa 2020 była identyfikacja obszarów, które
stanowią bariery wzrostu, zarówno na poziomie całej Unii, jak i poszczególnych państw członkowskich,
w tym i tych odnoszących się do infrastruktury i funkcjonowania rynku wewnętrznego. W odniesieniu do
Polski Komisja Europejska zidentyfikowała następujące wyzwania:
− Redukcja wysokiego deficytu strukturalnego finansów publicznych i zapewnienie prowzrostowej
realokacji wydatków publicznych, w tym na infrastrukturę;
− Zwiększenie poziomu wydatków inwestycyjnych, w tym na infrastrukturę transportową
i energetyczną;
− Zmniejszenie obciążeń regulacyjnych i administracyjnych oraz przyspieszenie rozwoju systemu
finansowego w celu poprawy otoczenia przedsiębiorstw;
− Dalsza poprawa funkcjonowania rynku pracy, zwłaszcza ukierunkowana na poprawę wskaźnika
zatrudnienia;
− Promowanie zdolności innowacyjnych dla wsparcia inwestycji, dywersyfikacji gospodarki
i reorientacji w kierunku produkcji i usług o wysokiej wartości dodanej poprzez wzmocnienie
powiązań między szkolnictwem wyższym, sektorem badań i systemem innowacji.
Odpowiedź na te wyzwania znalazła się w polskim Krajowym Programie Reform (KPR) na rzecz
realizacji unijnej strategii Europa 2020, przyjętym przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2011 r. Ambitnym,
ale realnym zadaniem jest osiągnięcie w 2020 r. zadeklarowanych przez Polskę w KPR następujących
wartości w zakresie pięciu wiodących celów strategii Europa 2020 (do osiągnięcia w 2020 r.):
− 71% stopy zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat;
− 1,7% udziału w PKB nakładów na badania i rozwój (B+R);
− zmniejszenie zużycia energii pierwotnej do poziomu ok. 96 Mtoe;
− zmniejszenie do 4,5% odsetka osób wcześnie porzucających naukę oraz zwiększenie do 45%
odsetka osób z wykształceniem wyższym w wieku 30-34 lat;
− obniżenie o 1,5 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem i/lub deprywacją materialną i/lub
żyjących w gospodarstwach domowych bez osób pracujących lub o niskiej intensywności pracy.
W KPR określono działania niezbędne do podjęcia w perspektywie do 2014 roku, pokazując bardziej
szczegółowo te na najbliższy rok. Coroczna aktualizacja KPR pozwoli na wskazywanie następnych
zadań, które należy realizować w pierwszej kolejności w miarę zmieniającej się sytuacji społecznogospodarczej, pamiętając przy tym o perspektywie średniookresowej do 2020 roku. Polski KPR skupia
się na działaniach, które mają na celu odrabianie zaległości rozwojowych oraz budowę nowych przewag
konkurencyjnych, w trzech obszarach priorytetowych:
52
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− Infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego;
− Innowacyjność dla wzrostu inteligentnego;
− Aktywność dla wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.
Odrabianie zaległości rozwojowych polegać będzie przede wszystkim na zmniejszeniu dystansu
infrastrukturalnego, m.in. w transporcie, energetyce, telekomunikacji, infrastrukturze społecznej, oraz
poprawie otoczenia regulacyjnego i działaniach na rzecz podniesienia jakości stanowionego prawa,
z zachowaniem wysokiej jakości usług świadczonych przez administrację publiczną. Budowanie nowych
przewag konkurencyjnych wymaga przede wszystkim działań związanych z poprawą zdolności
innowacyjnych przedsiębiorstw oraz społeczeństwa. Ważne jest również wzmocnienie powiązań między
szkolnictwem wyższym, sektorem nauki i sferą gospodarki. Konieczne jest także uzyskanie impetu
cyfrowego, który będzie jedną z kluczowych dźwigni dla utrzymania wysokiego tempa rozwoju
gospodarczego w przyszłości. Dotyczy to w szczególności nowych przewag konkurencyjnych, które
będą tworzone w oparciu o zaawansowane technologie. Pozwoli to Polsce w średnim okresie podnieść
innowacyjność gospodarki i zwiększyć adaptacyjność społeczeństwa.
Poczynając od 2011 roku, koordynacja polityki gospodarczej w UE i wdrażania Strategii Europa 2020
przebiega w ramach tzw. Europejskiego Semestru (ES), trzema równoległymi, ale wzajemnie
powiązanymi torami: nadzoru makroekonomicznego, koordynacji tematycznej i nadzoru fiskalnego.
Pierwsze dwa tory dotyczą problematyki objętej KPR i Zintegrowanymi Wytycznymi (pierwszy tor:
wytyczne 1-3, drugi tor: wytyczne 4-10). Tor trzeci dotyczy problematyki objętej Programami Stabilności
lub Konwergencji, przygotowywanymi na mocy Paktu Stabilności i Wzrostu. Przewidziane w ramach ES
zsynchronizowanie cyklów opracowania KPR i Programów Stabilności lub Konwergencji zakłada, że te
dwa dokumenty będą przygotowywane nie jesienią, jak dotychczas, lecz na wiosnę, tak by mogły być
podstawą do określenia założeń budżetu państwa na kolejny rok.
Ramka 5 Mechanizm Europejskiego Semestru
Etapy rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej w UE:
styczeń – przedstawienie przez KE rocznego raportu gospodarczego (Annual Growth Survey),
luty/marzec – doroczny szczyt gospodarczy Rady Europejskiej, na którym państwa członkowskie określają
wyzwania stojące przed UE,
kwiecień – przedłożenie przez państwa członkowskie KPR i Programów Stabilności lub Konwergencji,
maj-czerwiec – ocena tych dokumentów przez KE, a następnie Radę Europejską,
lipiec – formalne przyjęcie przez Radę ECOFIN opinii na temat Programów Stabilności lub Konwergencji oraz
ewentualnych zaleceń dla państw członkowskich na podstawie oceny KPR,
jesień – partnerski przegląd na poziomie UE, decyzje (w tym budżetowe) na poziomie państw członkowskich.
Zgodnie z harmonogramem Europejskiego Semestru, Komisja Europejska, tak jak i w odniesieniu do
innych państw członkowskich, dokonała oceny polskiego Programu Konwergencji i Krajowego
Programu Reform. Na podstawie tej oceny, 7 czerwca 2011 Komisja przedstawiła projekt opinii
i rekomendacji5 dla polityki społeczno-gospodarczej Polski. Komisja oceniła, że programy określają
ambitny plan konsolidacji finansów publicznych, jednocześnie zwracając uwagę na potrzebę podjęcia
kroków w celu dalszego zwiększania zatrudnienia, głównie poprzez wdrażanie reform systemu
emerytalnego i kształcenia oraz poprzez poprawę usług opieki nad dziećmi i innymi osobami
wymagającymi opieki. Ponadto, w ocenie Komisji, należy dalej zwiększać konkurencyjność pozacenową
poprzez ulepszenie ram działalności badawczo-rozwojowej i poprawę otoczenia biznesu oraz poprzez
wspieranie inwestycji infrastrukturalnych.
Po akceptacji politycznej przez Radę Europejską 23 czerwca 2011 r., rekomendacje zostały przyjęte przez Radę ECOFIN
12 lipca 2011 r., zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
5
53
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W szczególności w rekomendacjach zwraca się uwagę na potrzebę podjęcia przez Polskę
następujących działań w latach 2011-2012:
(1) Wdrożenie środków zapowiedzianych w projekcie budżetu na 2012 r., a w razie potrzeby także
dodatkowych, mających na celu ograniczenie deficytu sektora instytucji rządowych
i samorządowych do poziomu poniżej 3% PKB. Zapewnienie niezbędnego postępu w dochodzeniu
do średniookresowego celu budżetowego przy minimalizacji w przyszłości cięć w wydatkach
prowzrostowych.
(2) Uchwalenie przepisów wprowadzających od 2013 r. stałą regułę wydatkową, opartą na
wystarczająco szerokich agregatach budżetowych. Wzmocnienie mechanizmów koordynacji
instytucji rządowych i samorządowych w rocznym i średniookresowym procesie budżetowym.
(3) Podwyższenie zgodnie z planami ustawowego wieku emerytalnego dla służb mundurowych,
kontynuowanie działań mających na celu podwyższenie rzeczywistego wieku przejścia na
emeryturę, takich jak jego powiązanie z oczekiwaną długością życia. Określenie harmonogramu
dalszej poprawy regulacji dotyczących składek na rolniczy fundusz ubezpieczenia społecznego
(KRUS), aby lepiej odzwierciedlały indywidualne dochody.
(4) Wdrożenie zaproponowanej strategii uczenia się przez całe życie, a także rozszerzenie programów
praktyk zawodowych i specjalnych programów kształcenia i szkolenia zawodowego dla
pracowników w starszym wieku i o niskich kwalifikacjach. Wzmocnienie powiązań pomiędzy
środowiskiem naukowym i przemysłem poprzez wdrażanie programu Budujemy na wiedzy;
wdrożenie reformy szkolnictwa wyższego (program Partnerstwo dla wiedzy), tak aby lepiej
dostosować ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy.
(5) Zwiększenie udziału kobiet w rynku pracy poprzez podjęcie działań w celu zapewnienia stabilnego
finansowania placówek opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym by zwiększyć wskaźnik
przyjmowania do tych placówek dzieci poniżej 3 lat.
(6) Udoskonalenie zachęt dla inwestycji w moce wytwórcze w energetyce, mających na celu wspieranie
niskoemisyjnych technologii, a także środków służących dalszemu rozwojowi transgranicznych
połączeń elektroenergetycznych sieci przesyłowych; opracowanie wieloletniego planu inwestycji
w infrastrukturę kolejową i wdrożenie Master planu dla transportu kolejowego.
(7) Podjęcie działań w celu uproszczenia procedur prawnych związanych z egzekwowaniem umów;
dokonanie przeglądu przepisów dotyczących budownictwa i zagospodarowania przestrzennego,
w celu uproszczenia procedur odwoławczych i przyspieszenia procedur administracyjnych.
2.4. Rynek wewnętrzny
2.4.1. Swobodny przepływ towarów i usług
Ogólnoeuropejska debata na temat przyszłości rynku wewnętrznego
Skutki kryzysu gospodarczego, którego szczególne nasilenie miało miejsce w latach 2008-2009,
wpłynęły ujemnie na spoistość rynku wewnętrznego UE. Złamanie zasad tego rynku nastąpiło m. in. w
wyniku zastosowania przez wybrane państwa członkowskie środków o charakterze
protekcjonistycznym.
Odpowiedzią na niepokojące tendencje w zakresie spowolnienia integracji rynku wewnętrznego był
raport prof. Mario Monti’ego, b. Komisarza UE ds. rynku wewnętrznego i konkurencji raportu na temat
sposobów na ożywienie tego rynku. W raporcie Nowa strategia na rzecz jednolitego rynku. W służbie
gospodarki i społeczeństwa Europy, opublikowanym 9 maja 2010 r., znalazło się w nim szereg istotnych
kwestii m.in.: konieczność regulowania większej liczby zagadnień z zakresu rynku wewnętrznego za
54
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
pomocą rozporządzeń; potrzeba konsekwentnego zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla
przedsiębiorców, wzmocnienie zewnętrznego wymiaru rynku wewnętrznego i inne.
Kolejnym krokiem Komisji Europejskiej była pierwsza wersja tzw. Single Market Act (W kierunku Aktu
o jednolitym rynku. W stronę społecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjności.
50 propozycji na rzecz wspólnej poprawy rynku pracy, przedsiębiorczości i wymiany - COM(2010) 608)
– komunikat z 27 października 2010 r. opisujący inicjatywy, które mają ożywić rynek wewnętrzny
i nadać mu nową dynamikę. Komunikat zawierał łącznie 50 inicjatyw, dotykających takich obszarów, jak
m. in. polityka konkurencyjności, polityka przemysłowa, normalizacja techniczna, usługi społeczne
interesu ogólnego, polityka handlowa (tzw. zewnętrzny wymiar rynku wewnętrznego), patent europejski,
ochrona własności intelektualnej, finansowanie innowacyjności i inne.
13 kwietnia 2011 r. Komisja Europejska przyjęła ostateczną wersję Komunikatu Akt o jednolitym rynku:
Dwanaście dźwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego i wzmocnienia zaufania. Wspólnie na
rzecz nowego wzrostu gospodarczego (Single Market Act - COM(2011)206). Celem Komunikatu jest
ożywienie jednolitego rynku poprzez zaproponowanie 12 działań, które mają doprowadzić do jego
pełnej funkcjonalności. Szczegółowe propozycje legislacyjne mają zostać zaprezentowane przez KE
w 2011 r., tak aby wdrożenie inicjatyw SMA zostało zakończone w 2012 r., kiedy przypada 20 rocznica
funkcjonowania jednolitego rynku.
Ramka 6 Konsultacje społeczne Single Market Act
Konsultacje społeczne pierwotnej wersji Single Market Act zostały przeprowadzone od połowy listopada 2010 r.
do połowy stycznia 2011 r. Dokument skonsultowany został z reprezentatywnymi organizacjami partnerów
społecznych. Na zaproszenie do udziału w konsultacjach odpowiedziały: PKPP Lewiatan, Krajowa Izba
Gospodarcza, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), Polskie Towarzystwo Przemysłu i Rozdziału
Energii Elektrycznej (PTPiREE), OPZZ, Izba Bawełny w Gdyni, organizacja Pracodawcy RP, Urzędy
Marszałkowskie, Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji przy Ambasadach RP oraz przedsiębiorcy i osoby
indywidualne.
Wszyscy uczestnicy konsultacji społecznych pozytywnie ocenili publikację komunikatu Single Market Act. Wg
przeprowadzonej klasyfikacji 50 działań zaproponowanych w Komunikacie największą liczbę wskazań uzyskały
(wg liczby wskazań):
− działanie nr 1: Przyjęcie patentu Unii Europejskiej – 51,5%
− działanie nr 4: Dalszy rozwój rynku wewnętrznego usług – 48%
− działanie nr 12: Lepszy dostęp MSP do finansowania – 45%
− działanie nr 17: Uproszczenie i modernizacja przepisów dot. zamówień publicznych – 45%
− działanie nr 33: Reforma systemu uznawania kwalifikacji zawodowych – 42%
− działanie nr 5: Rozwój handlu elektronicznego – 39%
− działanie nr 2: Prawa autorskie – 33%
− działanie nr 20: Nowa strategia dot. podatku VAT – 33%
− działanie nr 30: Poprawa wdrażania dyrektywy o delegowaniu pracowników do innych państw
członkowskich – 33%
− działanie nr 35: Wspieranie i uznawanie kształcenia pozaszkolnego i umiejętności – 33%
− działanie nr 21 – Połączenie wzajemne rejestrów spółek – 30%
Zdaniem większości uczestników konsultacji ‘Akt o jednolitym rynku’ proponował działania adekwatne do
problemów i wyzwań, które zostały zidentyfikowane w dokumencie. Przeprowadzone konsultacje społeczne
wskazywały na priorytetowe znaczenie uproszczeń dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz konieczność
stworzenia sprzyjającego otoczenia biznesowego wspomagającego innowacyjność i kreatywność
przedsiębiorców.
55
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Z punktu widzenia Polski w ramach inicjatyw Single Market Act ważne znaczenie ma kwestia
utworzenia jednolitego, efektywnego i taniego systemu patentowego dostępnego w jak największej
liczbie państw członkowskich Unii Europejskiej. Stanowisko w tej sprawie Polska wyraziła już poprzez
poparcie celów i założeń zawartych w zaprezentowanych w kwietniu 2011 r. przez Komisję Europejską
projektach rozporządzeń tj.: projekcie rozporządzenia Parlamentu i Rady wprowadzającego
wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej i projekcie
rozporządzenia Rady wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego
systemu ochrony patentowej w odniesieniu do odpowiednich ustaleń dotyczących tłumaczeń.
Kolejne ważne z punktu widzenia interesów Polski działanie dotyczy rozszerzenia zasad normalizacji na
sektor usług. W ostatnich latach zauważana jest w Europie tendencja do coraz częstszego stosowania
norm w sektorze usług. Większość norm (dla usług) w Europie powstaje na poziomie krajowym (jako
normy krajowe w poszczególnych państwach). Tymczasem normy europejskie mogą odegrać ważną
rolę również w budowie jednolitego rynku usług.
W komunikacie Single Market Act powtórzono postulaty pierwotnej wersji komunikatu dotyczące
konieczności wzmacniania infrastruktury transportowej i energetycznej rynku wewnętrznego. Polityka
transportowa powinna zmierzać zarówno do polepszenia jakości infrastruktury transportowej niezbędnej
do efektywnej produkcji i dystrybucji dóbr na terenie UE, jak i do wspierania rozwoju nowoczesnych
usług transportowych. Istotne jest również, aby główne wsparcie finansowe dla infrastruktury pochodziło
z istniejących instrumentów unijnych, w tym przede wszystkim z polityki spójności.
W obszarze rynku cyfrowego ważne znaczenie dla Polski ma planowana publikacja Komunikatu Komisji
Europejskiej na temat handlu elektronicznego. Polska zdecydowanie opowiada się za utworzeniem
rynku wewnętrznego usług cyfrowych (digital single market). Według szacunków, stymulowanie
szybkiego rozwoju tego rynku do 2020 roku przyniesie UE korzyści w wysokości dodatkowych 4% PKB.
W tej dziedzinie za kluczowe należy uznać trzy obszary: usługi telekomunikacyjne i infrastrukturę,
handel elektroniczny oraz treści cyfrowe on-line.
Polska popiera także inicjatywy Komisji Europejskiej dotyczące: rewizji dyrektyw ws. rachunkowości,
której celem ma być redukcja obciążeń administracyjnych dla małych i średnich przedsiębiorstw
w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz modernizacji ram prawnych odnoszących się do
zamówień publicznych, w zakresie w jakim może się ona przyczynić do uproszczenia procedur
udzielania zamówień publicznych.
Polska prezentuje natomiast negatywne stanowisko w odniesieniu do włączenia do systemu
opodatkowania wyrobów energetycznych elementu opartego na wartości energetycznej oraz emisji
CO2. Z uwagi na znaczne dysproporcje w aktualnym stanie przekształcenia poszczególnych
gospodarek w systemy niskowęglowe, wprowadzenie podatku od emisji CO2 przyniesie zróżnicowane
konsekwencje dla poszczególnych gospodarek państw członkowskich. Konieczne jest przedstawienie
przez KE analizy skutków wprowadzenia proponowanych rozwiązań, oddzielnie dla każdego państwa,
z uwzględnieniem szczególnej sytuacji systemu energetycznego Polski, opierającego się w głównej
mierze na wykorzystaniu źródeł wysokoemisyjnych jak np. węgla brunatnego i kamiennego.
56
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 7 Sieć SOLVIT6
Sieć SOLVIT jest instrumentem pozasądowego rozwiązywania problemów obywateli lub przedsiębiorców z
państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tj. z krajów UE oraz Norwegii, Islandii
i Liechtensteinu), wynikających z niewłaściwego stosowania prawa unijnego przez organy administracji
publicznej innych państw członkowskich7. Centrum SOLVIT Polska funkcjonuje w strukturach Ministerstwa
Gospodarki od 1 maja 2004 r.
W okresie od 25 czerwca 2010 r. do 13 czerwca 2011 r. Centrum SOLVIT Polska zarejestrowało łącznie
354 sprawy, przy czym przeważająca ich liczba (ponad 80%) pochodziła od wnioskodawców polskich –
zarówno obywateli, jak i przedsiębiorców. Sprawy polskich obywateli i przedsiębiorców, zgłaszane do
polskiego Centrum SOLVIT dotyczyły w szczególności problemów z administracją irlandzką, brytyjską,
niemiecką, francuską, włoską, hiszpańską, przy czym przedmiotowe sprawy dot. przede wszystkim
zabezpieczeń społecznych, zezwoleń na pobyt oraz uznawania kwalifikacji zawodowych. Centrum
SOLVIT Polska prowadziło także sprawy zgłoszone przez inne Centra SOLVIT przeciwko administracji
polskiej. Przedmiotowe sprawy dotyczyły najczęściej: podatków, rejestracji pojazdów, zabezpieczeń
społecznych. Sprawy zgłaszane były przez Centrum SOLVIT Niemcy, Irlandia, Włochy, Portugalia,
Dania, Szwecja, Holandia, Francja, Rumunia, czy Hiszpania.
W tym okresie Centrum SOLVIT Polska zamknęło w bazie danych systemu SOLVIT 1 sprawę
dotyczącą dostępu produktów do rynku, która została zgłoszona przeciwko administracji polskiej przez
szwedzkiego przedsiębiorcę. W sieci SOLVIT w 2010 r. sprawy z zakresu dostępu produktów do rynku
stanowiły 4% wszystkich spraw.
W 2010 roku do bazy danych SOLVIT wprowadzono jedną sprawę, w której podejrzewano, iż władze
włoskie ograniczając czas wykonywania działalności polskim instruktorom narciarstwa na terenie Włoch
do 14 dni, naruszały przepisy o swobodzie świadczenia usług. Sprawa została zamknięta jako
nierozwiązana, a wnioskodawca został skierowany do KE celem złożenia formalnej skargi na organy
administracji włoskiej. W sieci SOLVIT w 2010 r. sprawy z zakresu usług i swobody przedsiębiorczości
stanowiły 3% wszystkich spraw.
Punkt Kontaktowy ds. Produktów
Od 13 maja 2009 r. we wszystkich państwach członkowskich obowiązują przepisy Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiające procedury
dotyczące stosowania niektórych krajowych przepisów technicznych do produktów wprowadzonych
legalnie do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylające decyzję nr 3052/95/WE. Aby
zagwarantować przedsiębiorcom oraz instytucjom dostęp do informacji o krajowych przepisach
technicznych oraz o zastosowaniu zasady wzajemnego uznawania w państwach członkowskich
ustanowiono sieć Punktów Kontaktowych ds. Produktów (ang. Product Contact Point – PCP). Polski
PCP działa w Ministerstwie Gospodarki (www.pcp.mg.gov.pl).
W okresie od 25 czerwca 2010 r. do 13 czerwca 2011 r. polski Punkt Kontaktowy ds. Produktów
otrzymał łącznie 97 zapytań8, przy czym przeważająca ich liczba (ponad 70%) pochodziła od
wnioskodawców polskich – zarówno firm, jak i przedsiębiorców/wnioskodawców indywidualnych.
Najwięcej zapytań z zagranicy zgłoszono z Czech (7 próśb o informacje) oraz z Niemiec (5 zapytań).
Najwięcej spraw zgłoszonych do Punktu dotyczyło wyrobów budowlanych (46 zapytań) oraz produktów
6
Raport nt. działalności całej sieci w 2010 roku – dostępny jest na stronie internetowej KE
(http://ec.europa.eu/solvit/site/docs/solvit_2010_report_en.pdf).
7 Zalecenie Komisji Europejskiej z 27 listopada 2001r. w sprawie zasad korzystania z SOLVIT - systemu rozwiązywania
problemów Rynku Wewnętrznego (2001/893/EC).
8 W poprzednim okresie, tj. od 13 maja 2009 r. do 24 czerwca 2010 r. do polskiego PCP wpłynęły 54 zapytania.
57
MINISTERSTWO GOSPODARKI
konsumenckich9 (11 zapytań). Ponadto, pytania dotyczyły oznakowania produktu lub opakowania,
różnego rodzaju urządzeń i sprzętów, chemikaliów, nawozów, maszyn, kosmetyków, suplementów
diety, produktów spożywczych.
Ramka 8 Internal Market Information System
Współpraca międzynarodowa w zakresie usług realizowana jest poprzez System Wymiany Informacji na Rynku
Wewnętrznym IMI (Internal Market Information System). Moduł usługi jest drugim obszarem objętym zakresem
funkcjonowania systemu IMI. Od 2008 r. system wspiera wymianę informacji w obszarze regulowanym
przepisami dyrektywy 2005/36/WE ws. uznawania kwalifikacji zawodowych (tzw. moduł kwalifikacje zawodowe).
Od połowy maja 2011 r. funkcjonuje również faza pilotażowa współpracy w ramach obszaru regulowanego
przepisami dyrektywy 96/71/WE dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (tzw. moduł
delegowanie pracowników). Rolę koordynatora modułu pełnią odpowiednio Ministerstwo Gospodarki dla obszaru
usługi, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla obszaru kwalifikacje zawodowe oraz Główny Inspektorat
Pracy dla obszaru delegowanie pracowników. W dalszej perspektywie planowane jest również objęcie
systemem innych obszarów rynku wewnętrznego, np. transgraniczną opiekę zdrowotną10.
Obecnie11 w module systemu IMI obejmującym obszar usług zarejestrowane są 473 polskie instytucje (spośród
6434 z całej UE) ze wszystkich poziomów administracyjnych (urzędy centralne, samorząd terytorialny,
zawodowy, inspekcje, izby, etc.).
Dodatkowo w I kwartale 2011 r. w systemie IMI udostępniono tzw. bazę informacji o rejestrach, tj.
funkcjonalność zapewniającą zarejestrowanym w IMI instytucjom dostęp do listy rejestrów, w szczególności
rejestrów usługodawców. Baza zawiera podstawowe informacje nt. rejestrów prowadzonych przez właściwe
organy w poszczególnych państwach członkowskich, umożliwiając właściwym organom z innych państw pomoc
w znalezieniu i zweryfikowaniu informacji o konkretnym usługodawcy, aby tym samym zaoszczędzić czas
i uniknąć konieczności wysyłania wniosku przez IMI.
Proces wzajemnej oceny dyrektywy usługowej
Zgodnie z art. 39 dyrektywy 2006/123/WE dotyczącej usług na rynku wewnętrznym UE państwa
członkowskie zobowiązane zostały do przedstawienia Komisji Europejskiej sprawozdań z wyników
przeglądu przepisów prawa krajowego oraz udziału w tzw. procesie wzajemnej oceny. Celem tych
działań było przedstawienie dobrych praktyk odnośnie do sposobu transpozycji przepisów ww.
dyrektywy, usystematyzowanie dialogu pomiędzy państwami członkowskimi w celu usunięcia
pozostałych barier na rynku wewnętrznym UE, a także przygotowania podstaw pod dyskusję dotyczącą
kierunków polityki w sektorze usług. Podsumowanie procesu wzajemnej oceny zawarte zostało w
Komunikacie Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
oraz Komitetu Regionów Na drodze do lepiej funkcjonującego jednolitego rynku usług – wykorzystanie
wyników procesu wzajemnej oceny przewidzianego w dyrektywie usługowej COM(2010)20.
W dokumencie tym KE zaproponowała przeprowadzenie tzw. sprawdzianu skuteczności jednolitego
rynku usług (tzw. performance check), którego celem będzie ocena sytuacji z perspektywy
użytkowników jednolitego rynku, takich jak: przedsiębiorstwo, które chce założyć jednostkę zależną
w innym państwie członkowskim; osoba prowadząca działalność na własny rachunek, która chce
świadczyć transgraniczne usługi. Sprawdzian skuteczności przeprowadzony zostanie w sektorach
budowlanym, turystycznym oraz usług dla biznesu. Zgodnie z wstępnym scenariuszem KE performance
check zakończony zostanie do marca 2012 r., a jego podsumowaniem będą syntetyczne raporty dot.
każdego z wybranych sektorów usług.
Głównie produkty osobistego użytku (np. produkty higieniczne dla kobiet), odzież, akcesoria, etc.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w
transgranicznej opiece zdrowotnej.
11 Stan 6 czerwca 2011 r.
9
10
58
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2.4.2. Swobodny przepływ osób
1 maja 2011 r. Austria i Niemcy jako ostatnie z państw UE-15 zliberalizowały dostęp do swoich rynków
pracy dla obywateli polskich. Oznacza to, że Polacy posiadają obecnie prawo do swobodnego
przemieszczania się i osiedlania w dowolnym kraju Unii Europejskiej, również w celu podjęcia
zatrudnienia czy nauki.
Kluczowym warunkiem umożliwiającym swobodny przepływ pracowników i podejmowanie pracy za
granicą jest uznawanie ich dyplomów i kwalifikacji w innych państwach. Podstawową zasadą systemu
uznawania kwalifikacji jest traktowanie pracownika posiadającego pełne kwalifikacje do wykonywania
danego zawodu w jednym państwie członkowskim za wykwalifikowanego do wykonywania tego samego
zawodu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.
Kwestie uznawania kwalifikacji zawodowych zostały uregulowane zapisami dyrektywy 2005/36/WE,
której głównym celem było umożliwienie każdemu obywatelowi państwa członkowskiego UE uznania
kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności w państwie członkowskim innym niż
to, w którym uzyskał kwalifikacje zawodowe. Dyrektywa ta została wdrożona do polskiego prawa ustawą
z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach
członkowskich Unii Europejskiej.
Jeżeli zawód jest regulowany w danym państwie, osoba która uzyskała kwalifikacje w innym państwie
członkowskim potrzebuje ich oficjalnego uznania.12 W każdym państwie postępowanie w sprawie
uznania kwalifikacji przeprowadzają upoważnione organy. W Polsce organami właściwymi w sprawach
uznawania kwalifikacji zawodowych są ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji
rządowej lub upoważnione przez nich podległe jednostki.
W przypadku zawodów nieregulowanych o zatrudnieniu pracownika posiadającego kwalifikacje
zawodowe uzyskane w innym kraju członkowskim Unii Europejskiej decyduje pracodawca. Liczba
i rodzaj zawodów regulowanych różni się w zależności od państwa.
Uznawanie kwalifikacji w zawodach sektorowych (tj. lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej,
farmaceuty, lekarza weterynarii i architekta) następuje automatycznie pod warunkiem posiadania przez
wnioskodawcę wymienionych w dyrektywie dokumentów poświadczających kwalifikacje lub na zasadzie
praw nabytych.
Zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów
państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U. nr. 97, poz. 624) uregulowana została kwestia organów
odpowiedzialnych za legalizację wydawanych przez placówki oświatowe świadectw przeznaczonych do
obrotu z zagranicą.
W celu podniesienia wartości polskich pracowników w Polsce i w Unii Europejskiej w 2010 r. stworzono
Polskie Ramy Kwalifikacji, które mają umożliwić jednolity sposób opisania kwalifikacji zdobytych na
każdym etapie uczenia się zarówno formalnego, jak i nieformalnego. Wdrożenie Polskich Ram
Kwalifikacji powinno ułatwić porównywanie kwalifikacji zdobywanych w różnym czasie, miejscach
i formach, lepsze dostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy, wzrost mobilności siły roboczej oraz
promowanie uczenia się przez całe życie. Polskie Ramy Kwalifikacji są częścią systemu Europejskich
Zawód regulowany to zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymogów
określonych w przepisach danego państwa członkowskiego dotyczących dostępu do wykonywania danego zawodu. Ten
sam zawód może być zawodem regulowanym w jednym państwie członkowskim, a w innym należeć do zawodów
nieregulowanych.
12
59
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ram Kwalifikacji, stanowiącego pierwszy międzynarodowy układ odniesienia, który obejmuje wszystkie
kwalifikacje i oparty jest na efektach uczenia się.
2.4.3. Horyzontalna polityka przemysłowa
Światowy kryzys finansowy wykazał, jak istotne dla stabilności ekonomicznej jest sprawne i efektywne
funkcjonowanie przemysłu. Szybkie rozprzestrzenianie się spowolnienia gospodarczego pokazało, iż
koncepcja narodowych sektorów i przemysłów nie sprawdza się wobec postępującej globalizacji
gospodarki i potrzebna jest spójna europejska polityka przemysłowa, reagująca w sposób
skoordynowany na zjawiska zachodzące w światowej gospodarce. Jej celem jest stworzenie w Unii
Europejskiej (UE) warunków, które zapewniłyby w przyszłości utrzymanie wiodącej roli zjednoczonej
Europy w świecie w zakresie przemysłu, który będzie innowacyjny, zrównoważony, a jednocześnie
konkurencyjny.
Opublikowany 29 października 2010 r. dokument Zintegrowana polityka przemysłowa w erze
globalizacji – Konkurencyjność i zrównoważony rozwój na pierwszym planie KOM(2010) 614,
stanowiący jedną z 7 inicjatyw przewodnich strategii Europa 2020, przedstawia działania
i rekomendacje Komisji Europejskiej w zakresie polityki przemysłowej. Dokument ten proponuje
strategię wspierania silnej, zdywersyfikowanej i konkurencyjnej bazy przemysłowej w Europie,
oferującej dobrze płatne miejsca pracy, niskoemisyjnej i bardziej efektywnie korzystającej z zasobów.
W tym celu w ramach przedmiotowej inicjatywy przewodniej proponuje się podjęcie działań
ukierunkowanych w szczególności na: poprawę warunków ramowych dla przemysłu, wzmacnianie
rynku wewnętrznego, innowacje w przemyśle, większe czerpanie korzyści z globalizacji, modernizację
przemysłu oraz wymiar uwzględniający specyfikę danego sektora. Ponadto, w ramach monitorowania
sytuacji przemysłu w poszczególnych państwach członkowskich co roku będą przedstawiane
sprawozdania na temat konkurencyjności UE i sytuacji w każdym z krajów. Pierwsze sprawozdanie,
opublikowane razem z przedmiotowym komunikatem, poświęcone jest obecnej kondycji przemysłów
krajowych, powiązanych z nimi badaniom i innowacjom oraz podejściu do zrównoważonego rozwoju.
Łączenie nowej horyzontalnej europejskiej polityki przemysłowej z podejściem sektorowym powinno być
oparte na wynikach analiz (ang. evidence-based policy) i otwarte dla wszystkich sektorów przemysłu.
Dla realizacji wspomnianej inicjatywy przewodniej dotyczącej polityki przemysłowej szczególne znaczenie
będą miały następujące inicjatywy KE:
− inicjatywy przewodnie Europa efektywnie korzystająca z zasobów oraz Nowe umiejętności
w nowych miejscach pracy;
− przeprowadzenie pogłębionej analizy skutków dla konkurencyjności przemysłowej wynikających
z wszystkich istotnych nowych wniosków dotyczących polityki mających znaczny wpływ na przemysł, w
ramach procesu oceny skutków, oraz zajęcie się ocenami ex-post i oceną prawodawstwa UE (‘kontrole
sprawności’), w tym kwestii związanych z konkurencyjnością (od 2011 r.);
− tzw. pakiet normalizacyjny;
− przedstawienie nowej strategii w sprawie klastrów i sieci konkurencyjnych w skali światowej, obejmującej
specjalne działania na rzecz wspierania klastrów i sieci konkurencyjnych w skali światowej zarówno w
sektorach tradycyjnych, jak i rozwijających się;
− opublikowanie Białej Księgi przedstawiającej politykę transportową na kolejne 10 lat oraz projektu
wytycznych KE w zakresie rewizji sieci TEN-T;
− przedstawienie strategii wspierania internacjonalizacji MSP zawierającą konkretne środki oparte na
polityce określonej w programie Small Business Act;
60
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− przegląd unijnych działań wspierających reintegrację zawodową zwalnianych pracowników, m.in.
w ramach przeglądu rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji;
− konsultacje z europejskimi partnerami społecznymi na temat europejskich ram restrukturyzacyjnych;
− przedstawienie wniosków mających na celu przyspieszenie wykorzystania europejskich funduszy
strukturalnych i lepsze ich ukierunkowanie, w ramach piątego sprawozdania na temat spójności
i w nowych ramach regulacyjnych dotyczących polityki spójności;
− nowa inicjatywa polityczna w sprawie CSR, w ramach której podjęte zostaną nowe kwestie, takie jak
biznes a prawa człowieka i ujawnianie przez przedsiębiorstwa informacji związanych ze środowiskiem,
kwestiami społecznymi, zatrudnieniem oraz zarządzaniem;
− kontrola dobrowolnych inicjatyw przemysłu unijnego mających na celu zapewnienie odnawialności
zasobów;
− zbadanie przed 2012 r. możliwości przedsięwzięcia inicjatywy w sprawie śladu ekologicznego
produktów;
− w oparciu o art. 189 TFUE zaproponowanie w 2011 r. środków na rzecz realizacji priorytetów polityki
dotyczącej przestrzeni kosmicznej;
− opracowanie strategii trwałej konkurencyjności budownictwa;
− przedstawienie inicjatyw strategicznych wynikających z Zielonej księgi w sprawie uwalniania potencjału
przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, w tym komunikatu w sprawie kluczowych aspektów
konkurencyjności w branży związanej z modą, uruchamiających europejski sojusz sektora kreatywnego
i europejski sojusz przemysłu związanego z mobilnością w celu stworzenia platformy współpracy
decydentów i przedstawicieli przemysłu;
− przedstawienie planu trwałego ograniczenia emisji w przemyśle, w połączeniu z planem dotyczącym
strategicznych technologii energetycznych;
− w partnerstwie z państwami członkowskimi i przemysłem, wsparcie dla projektów pokazowych
i upowszechnianie super-niskoemisyjnych technologii produkcji, w tym wychwytywania i składowania
dwutlenku węgla w sektorze przemysłowym, unikając jednocześnie zakłóceń konkurencji.
2.4.4. Pakiet energetyczno-klimatyczny
W ramach zobowiązań ekologicznych Unia Europejska w marcu 2007 r. wyznaczyła na 2020 rok cele
ilościowe, tzw. ‘20/20/20’, tj.:
− zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku 1990,
− zmniejszenie zużycia energii o 20% w porównaniu z prognozami dla UE na 2020 r.,
− zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitego zużycia energii w UE, w tym
zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w transporcie do 10%.
W grudniu 2008 roku został przyjęty przez UE pakiet klimatyczno-energetyczny, w którym zawarte są
konkretne narzędzia prawne realizacji ww. celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych
i rozwoju wykorzystania OZE. Kluczowymi elementami przyjętego pakietu są:
1) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego
systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (tzw. dyrektywa EU ETS), której
celem jest doprowadzenie do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w sektorach objętych
systemem EU ETS (tj. energetyce i większości przemysłów) w 2020 roku o 21%, w stosunku do
poziomu emisji z 2005 roku. W wyniku negocjacji założeń projektu ww. dyrektywy, Polska
otrzymała możliwość zastosowania okresu przejściowego w odniesieniu do obowiązku zakupu
przez instalacje energetyczne wszystkich uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Instalacje
będą nabywały na aukcjach jedynie część potrzebnych uprawnień – 30% w 2013 r. (w stosunku
61
MINISTERSTWO GOSPODARKI
do średniej emisji z okresu 2005-2007), a następnie w latach 2014-2019 stopniowo
zmniejszana będzie pula darmowych uprawnień, aby w 2020 r. osiągnąć pełny system
aukcyjny. Okres przejściowy zniweluje negatywne skutki finansowe polityki klimatycznej UE
oraz zapobiegnie eliminacji węgla z portfela paliw pierwotnych, co wpłynęłoby na osłabienie
bezpieczeństwa energetycznego Polski. Jednocześnie trwają prace nad przygotowaniem
wniosku derogacyjnego dla skorzystania z warunków okresu przejściowego dotyczącego
obowiązku zakupu przez instalacje energetyczne wszystkich uprawnień do emisji gazów
cieplarnianych.
O darmowe uprawnienia do emisji CO2 dla elektroenergetyki na lata 2013-20 mogą się starać
m.in. takie kraje, w których w 2006 roku ponad 30% energii elektrycznej było wytworzone
z paliwa kopalnego jednego rodzaju, a PKB na mieszkańca w cenach rynkowych nie
przekroczył 50% średniego PKB na mieszkańca w cenach rynkowych w Unii. Ten warunek
oprócz Polski spełniają także Czechy, Węgry, Bułgaria i Rumunia. Kluczem do uzyskania
derogacji jest przygotowanie Krajowego Planu Inwestycji (KPI) zgodnego z wytycznymi Komisji
Europejskiej. KPI musi mieć wartość równoważną wartości darmowych uprawnień, o które
polska elektroenergetyka zabiega na okres 2013-20. KPI musi być zaakceptowane przez
Komisję Europejską.
2) decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów
cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji
emisji gazów cieplarnianych (tzw. decyzja non ETS), która zakłada w skali całej UE, w okresie
2005-2020 redukcję emisji gazów cieplarnianych o 10% w sektorach nieobjętych systemem EU
ETS, takich jak: transport, rolnictwo, mieszkalnictwo, instytucje, handel, usługi, odpady, emisja
lotna z paliw, sektor komunalno-bytowy oraz również niektóre procesy przemysłowe i spalanie
paliw. W ramach obszaru non-ETS unijny cel redukcyjny został zróżnicowany i niektóre
państwa członkowskie mogą nawet zwiększyć swoją emisję w okresie 2013-2020. Polska ma
możliwość zwiększenia emisji w sektorach non-ETS o 14%. Podstawową metodą ograniczania
emisji CO2 będzie poprawa efektywności energetycznej.
3) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca
dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, która zakłada zwiększenie udziału energii
wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do
20% w 2020 r., przy czym dla Polski udział ten ma wynosić 15%. Jednocześnie wszystkie
państwa członkowskie powinny zwiększyć udział energii odnawialnej w transporcie do 10% w
2020 r. Zawarte w dyrektywie cele pośrednie dla Polski określają udział energii ze źródeł
odnawialnych w poszczególnych latach na następującym poziomie: 2012 r. – 8,76%, 2014 r. –
9,36%, 2016 r. – 10,44%, 2018 r. – 11,88%. Obecnie trwają prace nad poprawą warunków dla
rozwoju źródeł odnawialnych energii.
4) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/WE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie
emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontroli, która
przekształca w jeden akt prawny siedem dotychczas obowiązujących dyrektyw. Zakłada ona
m.in. zaostrzenie standardów emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu od 2016 r., a także:
poszerzenie zastosowania najlepszych dostępnych technik (ang. BAT), zwiększenie znaczenia
BREF-ów tj. dokumentów referencyjnych BAT przy określaniu warunków pozwoleń,
wprowadzenie nowych obowiązków sprawozdawczych, obowiązek corocznych kontroli
instalacji objętych dyrektywą. Ustanowiony został także system okresów przejściowych na
drodze do osiągnięcia wymaganych pułapów emisji dla:
− działających dużych obiektów energetycznego spalania – tymczasowe odstępstwa,
− derogacje dla małych systemów wydzielonych,
− derogacje dla zakładów zasilających sieci ciepłownicze.
62
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Polityka energetyczna Polski będąc spójną z polityką energetyczną UE, uwzględnia realizację jej
najważniejszych celów. W związku z powyższym, w – uchwalonym przez Radę Ministrów w listopadzie
2009 r. - dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, położono duży nacisk na realizację
zobowiązań wynikających z regulacji Unii Europejskiej.
2.4.5. Dostosowanie w zakresie energetyki
Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. określa zasady kształtowania polityki
energetycznej państwa, zasady działalności przedsiębiorstw energetycznych i warunki zaopatrzenia
i użytkowania energii i paliw. Ponadto przedmiotowa ustawa reguluje zadania Prezesa URE – organu
do spraw regulacji gospodarki paliwami i energią. W kolejnych nowelizacjach, podyktowanych przede
wszystkim koniecznością wdrożenia do prawa krajowego prawa UE, położony jest nacisk na rozwój
konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, wzmocnienie pozycji odbiorcy na tym rynku oraz
zapewnienie stosownego poziomu bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Ponadto stworzono
system wsparcia dla energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii jak również w
wysokosprawnej kogeneracji. Poprzez ww. ustawę zostały zaimplementowane m.in. następujące
dyrektywy:
− Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r.
w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze
źródeł odnawialnych,
− Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE,
− Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 98/30/WE,
− Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie
wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku
wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG,
− Dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycząca
działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji
infrastrukturalnych,
− Dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej
wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę
2003/54/WE.
Nowelizacja Prawa energetycznego z dnia 8 stycznia 2010 r. uszczegóławia i poprawia rozwiązania
funkcjonujące już w polskim systemie prawnym w zakresie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej
i inwestycji infrastrukturalnych. Ponadto w nowelizacji m.in. przeniesiono nadzór właścicielski nad
operatorem systemu przesyłowego energii elektrycznej do właściwości Ministra Gospodarki,
usprawniono procedurę zmiany sprzedawcy, uregulowano kwestię uwalniania zapasów paliw, jak
również wprowadzono system wsparcia dla biogazu rolniczego, obowiązek upublicznienia obrotu
energią elektryczną. W celu ograniczenia działań spekulacyjnych przy rezerwowaniu mocy
przyłączeniowej farm wiatrowych w systemie elektroenergetycznym, wprowadzono obowiązek
wniesienia zaliczki na poczet opłaty przyłączeniowej oraz przedstawienia dokumentu stwierdzającego
możliwość budowy źródła.
Obecnie trwają prace nad projektem nowej ustawy – Prawo energetyczne. Podstawowym celem jest
zbudowanie spójnych ram prawnych w obszarze energetyki, z uwzględnieniem standardów
europejskich, a także wyłączenie z obecnej ustawy - Prawo energetyczne przepisów dotyczących
zagadnień gazowych oraz odnawialnych źródeł energii, które zostaną uregulowane w oddzielnych
63
MINISTERSTWO GOSPODARKI
ustawach. Rozwiązanie takie ma na celu uporządkowanie, uproszczenie i udoskonalenie obwiązujących
przepisów oraz dostosowanie istniejących uregulowań do rozporządzeń unijnych - rozporządzenia (WE)
Nr 713/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiającego Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji
Energetyki oraz rozporządzenia (WE) Nr 714 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do
sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylającego rozporządzenie nr
1228/2003.
2.4.6. Rynek wewnętrzny a stosunki z krajami trzecimi
Negocjacje Rundy Rozwojowej Doha w ramach Światowej Organizacji Handlu
Dynamika negocjacji DDA WTO w ramach obecnej rundy wielostronnych negocjacji handlowych,
mających na celu liberalizację handlu światowego (obniżenie ceł i przeszkód we wzajemnym handlu)
i wzmocnienie systemu WTO uległa zdecydowanemu spowolnieniu. Jedną z przyczyn takiego stanu
rzeczy był narastający od połowy 2008 r. światowy kryzys gospodarczo-finansowy. I pomimo, że
istotnym priorytetem ostatnich prezydencji UE i Komisji Europejskiej było zdynamizowanie tych
negocjacji, dalej mamy do czynienia ze stagnacją w tym zakresie, na skutek dużych rozbieżności co do
oczekiwanych wyników tych negocjacji (głównie sporu pomiędzy USA i Chinami).
Protekcjonizm w handlu międzynarodowym
W 2010 r. widoczna była tendencja do wprowadzania przez szereg krajów trzecich środków polityki
handlowej rodzących wątpliwości odnośnie ich zgodności z postanowieniami WTO. Taka praktyka była
uzasadniana skutkami ostatniego globalnego kryzysu gospodarczego. Na tego typu tendencje
wskazywały raporty monitorujące środki polityki handlowej opracowane przez WTO, Bank Światowy,
UNCTAD, MFW, OECD oraz Komisję Europejską. Wzrost tego rodzaju środków zwiększa ryzyko
dalszego spadku światowych obrotów handlowych, a także może utrudnić wyjście z recesji
gospodarczej.
Wychodząc z założenia, że odwrócenie się od polityki otwartego rynku opartego na zasadzie
wzajemności, nie jest receptą na walkę z kryzysem, podjęto działania na forum UE na rzecz stworzenia
efektywnego systemu monitoringu protekcjonistycznych środków polityki handlowej w ramach WTO, w
tym rozbudowania zakresu działań Organu ds. Przeglądu Polityki Handlowej (TPRB) oraz zmiany
formatu notyfikacji ww. środków do WTO.
Relacje z Rosją, Białorusią i Ukrainą
Dla Polski kluczowe znaczenie mają relacje handlowe z Rosją, Białorusią i Ukrainą. Po przyjęciu
Ukrainy do WTO w maju 2008 roku, Polska wspiera podobne dążenia ze strony Rosji i Białorusi.
Członkostwo tych krajów w WTO powinno skutkować większą przewidywalnością w prowadzeniu
operacji handlowych na ich rynkach. Członkowie WTO związani są akceptowanymi i obowiązującymi
wszystkich regułami określającymi warunki zmian stawek celnych, wszczynania postępowań
ochronnych, itp. Członkostwo danego kraju w WTO oznacza większą otwartość rynku tego kraju
(obniżki stawek celnych i otwieranie sektorów usług). Oznacza także możliwość zaskarżania działań,
które przez innych członków WTO są uważane za niezgodne z regułami WTO (poprzez Organ
Rozstrzygania Sporów i procedury panelowe w WTO). Członkowie WTO są także zobowiązani do
notyfikacji członkom WTO wszystkich działań stwarzających bariery w handlu lub ograniczenie dostępu
do rynku. Oba kraje znajdują się na różnych etapach negocjacji akcesyjnych do WTO. W ostatnim
okresie pojawiły się liczne wątpliwości odnośnie rzeczywistych intencji Rosji wobec akcesji do WTO.
Z inspiracji Rosji 1 stycznia 2010 r. powołana została Unia Celna Rosja-Białoruś-Kazachstan. Kraje te
uzgodniły wspólną zewnętrzna taryfę celną. Zadeklarowały także chęć łącznej akcesji do WTO jako unia
64
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
celna. To mogłoby opóźnić ich akcesję do WTO, na skutek odmiennego stanu dotychczasowych
procesów akcesyjnych tych krajów. Ostatecznie kraje te zdecydowały się przystąpić do WTO
indywidualnie.
W II połowie 2011 r. możliwe jest również zakończenie negocjacji UE – Ukraina, tj. Pogłębionej
i Całościowej Umowy o Wolnym Handlu UE-Ukraina – DCFTA (Deep and Comprehensive Free Trade
Agreement).
Unijne umowy handlowe
Istotnym aspektem, który przyczynia się do wzrostu unijnej - w tym polskiej konkurencyjności jest
zawieranie przez Unię Europejską (UE) z państwami trzecimi umów o strefach wolnego handlu (ang.
FTA’s13), umów o partnerstwie i współpracy (PCA), umów o stowarzyszeniu, umów sektorowych oraz
umów o unii celnej (unię celną UE podpisała z Turcją).
W ostatnim okresie zakończono negocjacje umowy FTA UE – Korea Płd. (umowa wchodzi w życie
1 lipca 2011 r.). Zakończono także negocjacje Wielostronnej Umowy Handlowej (Peru, Kolumbia) oraz
Umowy Stowarzyszeniowej (z komponentem handlowym) UE – Ameryka Środkowa. Toczą się
negocjacje dotyczące zawarcia FTA UE – Indie, UE – Singapur i UE – Malezja. Możliwe jest otwarcie
podobnych negocjacji z Wietnamem. Będą także prowadzone prace mające na celu otwarcie
w przyszłości analogicznych negocjacji z Tajlandią i Filipinami. Przewidywane jest w 2011 r.
zakończenie negocjacji umowy DCFTA z Ukrainą oraz możliwa jest finalizacja negocjacji umowy
z Kanadą oraz z Mercosur.
Zapewnienie dostępu do surowców pozyskiwanych w państwach pozaunijnych
Kwestie ograniczeń w dostępie do surowców są szeroko omawiane na forum UE. Niezależnie od
podejmowania tych kwestii w ramach toczących się negocjacji FTA, UE podejmuje także inne działanie
w tym zakresie. W listopadzie 2009 r. UE wszczęła formalny spór na forum WTO z Chinami dotyczący
wprowadzonych przez Chiny ograniczeń w dostępie do niektórych surowców (boksytu, koksu, fluorytu,
magnezytu, manganu, węgliku krzemu, krzemu metalicznego, fosforu żółtego, cynku). Kwestia ta
dotyczy surowców ważnych dla przemysłu unijnego w takich obszarach jak przemysł lotniczy, okrętowy,
samochodowy, maszynowy, elektroniczny, hutniczy i nawozowy. Spór ten na obecnym etapie został
rozstrzygnięty na korzyść UE. Z uwagi na wprowadzenie przez Chiny w 2010 r. drastycznych
ograniczeń w eksporcie metali ziem rzadkich, nie należy w przyszłości wykluczać podobnej skargi na
forum WTO ze strony UE przeciwko Chinom.
Dostęp do rynków krajów trzecich
Kwestia dostępu do rynków krajów trzecich jest omawiana głównie w ramach prac Komitetu ds. Dostępu
do Rynku (MAAC). W ramach tych prac podjęte zostały działania dotyczące utworzenia list barier oraz
propozycji działań (hymn sheets) UE w eliminowaniu barier w unijnym eksporcie do kluczowych krajów
trzecich (ok. 30).14
Modyfikacja unijnej ochrony celnej
Opłaty celne mają szczególną funkcję gospodarczą, m.in. zawieszenia poboru ceł w UE lub unijnych
kontyngentów taryfowych (tzw. autonomiczne/gospodarcze umożliwienie przedsiębiorcom ponoszenia
mniejszych kosztów dostaw w określonym czasie). Pozwalają one także na stymulowanie ogólnej
Free Trade Agreements.
25 marca 2010 r. został powołany Zespół międzyresortowy, który zajmuje się koordynacją działań związanych z barierami
w polskim eksporcie do krajów trzecich. Zespół ten będzie zbierał i analizował informacje spływające od polskich
producentów i eksporterów, a następnie, jeżeli zajdzie taka konieczność, problemy w polskim eksporcie będą przekazywane
do Komisje Europejskiej, z prośbą o pomoc w ich wyeliminowaniu.
13
14
65
MINISTERSTWO GOSPODARKI
aktywności gospodarczej, poprawianie konkurencyjności gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy,
modernizacji struktur itd.
Wnioski Polski o modyfikację unijnej ochrony celnej dotyczą głównie przemysłu chemicznego,
elektronicznego, motoryzacyjnego i hutniczego. W 2010 r. łącznie opracowano i przekazano do KE 17
polskich wniosków oraz 5 sprzeciwów do wniosków innych państw UE. KE uwzględniła 7 polskich
wniosków.
Regulacje UE w zakresie importu tekstyliów i odzieży oraz wyrobów stalowych
W 2010 r. obowiązywały następujące środki handlowe w imporcie do UE wyrobów tekstylnoodzieżowych:
− kontyngent ilościowy w imporcie towarów pochodzących z Białorusi,
− kontyngent ilościowy w imporcie towarów pochodzących z Korei Północnej,
− nadzór licencyjny w imporcie towarów pochodzących z Uzbekistanu (wygasł 5 maja 2010 r.),
− limity na uszlachetnianie bierne dla Białorusi.
W roku 2010 obowiązywały następujące środki handlowe w imporcie do UE wyrobów stalowych:
− limity ilościowe w imporcie wyrobów stalowych pochodzących z Kazachstanu
− limity ilościowe w imporcie wyrobów stalowych pochodzących z Rosji
− nadzór uprzedni nad importem wyrobów stalowych oparty na systemie single-checking (wobec
wszystkich kierunków geograficznych, za wyjątkiem towarów objętych ograniczeniami
ilościowymi dla Rosji i Kazachstanu).
Środki Ochronne UE
W 2010 r. trwały prace na forum UE zmierzające do właściwego zdefiniowania środków ochronnych
nakładanych przez UE wobec importu z krajów trzecich. Dotyczyło to zarówno działań zmierzających do
przeciwdziałania przypadkom nieuczciwego importu na rynek UE ze strony dostawców z krajów
pozaunijnych, jak i wysiłków na rzecz modyfikacji istniejących środków ochronnych UE pod kątem
interesów polskich producentów np. w przypadku zasad importu chlorku potasu. W zakresie środków
ochronnych UE prowadzona była ścisła współpraca z przedstawicielami polskich przedsiębiorców.
Praca nad nowymi rozporządzeniami ws. GSP UE
Zakończono prace nad projektem regulacji przedłużającej do końca 2013 r. funkcjonowanie obecnego
systemu jednostronnych preferencji celnych dla krajów rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych tzw.
GSP UE (tzw. roll-over GSP). Zgodnie z oczekiwaniami Polski rozporządzenie roll-over ma charakter
wyłącznie techniczny, nie ingerujący w obecne rozstrzygnięcia merytoryczne. Jednocześnie
kontynuowano prace przygotowawcze dotyczące projektu głębokiej reformy obecnego systemu GSP
UE. Projekt tej reformy został przedłożony przez Komisję Europejską w maju 2011 r.
Reguły pochodzenia towarów
Zakończono długotrwałe prace nad reformą unijnych preferencyjnych reguł pochodzenia na potrzeby
systemu GSP UE. Polska w tych pracach zabiegała o właściwe zabezpieczenie interesów sektora
wytwórczego, poprzez:
− stworzenie odpowiednich warunków preferencyjnego dostępu do rynku UE dla towarów
z krajów pozaunijnych oraz
− zapewnienie równej konkurencji towarom wspólnotowym, w tym polskim, przed
niekontrolowanym napływem tanich produktów z państw trzecich, zwłaszcza z państw
Dalekiego Wschodu.
66
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2.5. Absorpcja funduszy unijnych
Perspektywa finansowa 2004-200615
W perspektywie finansowej z lat 2004-2006 ponad 54% alokacji środków unijnych dla nowych państw
członkowskich UE przypadło Polsce. Łączna suma środków publicznych (zarówno krajowych, jak
i wspólnotowych), przeznaczonych na realizację Narodowego Planu Rozwoju sięgała kwoty 17,1 mld
EUR, w czym wartość dostępnych środków wspólnotowych to 12,8 mld EUR. W okresie tym istniały
cztery fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE:
− Europejski Fundusz Społeczny,
− Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
− Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
− Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
Ponadto działania realizowano również w ramach istniejącego od 1994 r. Funduszu Spójności. Jego
celem jest ułatwianie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz
projektów środowiskowych o znaczeniu ponadregionalnym. W latach 2004-2006 środki z Funduszu
Spójności przeznaczone dla Polski wynosiły 4,2 mld EUR.
Pieniądze w ramach funduszy strukturalnych rozdzielane były w formie programów operacyjnych. W
perspektywie finansowej 2004-2006 Polskę objęło pięć jednofunduszowych sektorowych programów
operacyjnych (SPO):
− wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw (SPO WKP),
− rozwoju zasobów ludzkich (SPO RZL),
− restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów wiejskich (SPO
ROL),
− rybołówstwa i przetwórstwa ryb (SPO Ryby),
− infrastruktury transportowej i gospodarki morskiej (SPO Transport).
O dofinansowanie ze środków unijnych można było ubiegać się również w ramach dwufunduszowego
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), wdrażanego na poziomie
poszczególnych województw. Wsparciu procesu wdrażania Funduszy strukturalnych służył Program
Operacyjny Pomoc Techniczna.
Struktura programów z lat 2004-2006 została określona w Podstawach Wsparcia Wspólnoty (w oparciu
o Narodowy Program Rozwoju), wedle których celem strategicznym było rozwijanie konkurencyjnej
gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę
spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej.
W ramach perspektywy finansowej 2004–2006 przedsiębiorcy korzystali przede wszystkim z SPO WKP
(w ramach działania 2.3 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez
inwestycje, działania 2.2 Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw oraz
działania 2.4 wspierającego przedsiębiorstwa zobligowane do dostosowania swojej infrastruktury do
wymogów ochrony środowiska). Ważnym źródłem finansowania przedsiębiorczości był też SPO RZL (w
ramach działania 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki i działań z zakresu priorytetu I SPO RZL
Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej) oraz ZPORR (w ramach działań
Ocena postępów Polski w zakresie spójności z Unią Europejską, MRR 2007, Fundusze pomocowe Unii Europejskiej. –
doświadczenia i perspektywy, red. M. Sapała−Gazda, MRR 2007, Ewaluacja ex-post Narodowego Planu Rozwoju 20042006, MRR 2010 Wnioski z realizacji Polityki Spójności w świetle wyników prac analityczno-ewaluacyjnych okresu 20042006, MRR 2011, oraz okresowych raportów MRR o stanie wdrażania programów.
15
67
MINISTERSTWO GOSPODARKI
2.5 i 3.4 wspomagających powstawanie i efektywność mikroprzedsiębiorstw), a na obszarach wiejskich
– z SPO ROL (w ramach działania 2.4 Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w
celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów).
Wykorzystanie przyznanych Polsce środków finansowych nie było równo rozłożone w czasie. Po
początkowym okresie wolnego wydatkowania, w roku 2006 nastąpiło istotne przyspieszenie (blisko 75%
środków zostało wydatkowanych w latach 2006 i 2007), by ostatecznie przekroczyć całkowitą alokację
w pierwszej połowie 2009 roku. 30 czerwca 2008 r. zakończył się ostatecznie okres kwalifikowalności
dla wszystkich programów realizowanych z udziałem funduszy strukturalnych w ramach perspektywy
finansowej 2004-2006. Do 30 września 2010 r. Polska certyfikowała do Komisji Europejskiej wydatki
kwalifikowane (w części UE), poniesione na realizację projektów w ramach programów operacyjnych
w wysokości 9 mld EUR, co stanowi 105% alokacji na lata 2004-2006. Jednocześnie KE przekazała
Polsce tytułem zaliczek i refundacji poniesionych wydatków ponad 8,1 mld EUR, co stanowi 95%
dostępnej alokacji. Zgodnie z zasadami zamknięcia pomocy, KE wstrzymuje dokonywanie refundacji
w ramach danego programu w momencie wypłacenia 95% alokacji. Wypłata pozostałych 5% alokacji
w postaci salda końcowego będzie możliwa dopiero po złożeniu do Komisji Europejskiej dokumentów
końcowych i zakończenia przez nią procedury zamknięcia pomocy. W ramach NPR zrealizowano
przeszło 88 tys. projektów, z czego większość została już zakończona, natomiast w przypadku
projektów współfinansowanych ze środków Funduszu Spójności Polska będzie mogła kończyć ich
realizację jeszcze w 2011 r. W przypadku Funduszu Spójności, ostateczną datą kwalifikowalności
wydatków ponoszonych w projektach jest bowiem 31 grudnia 2010 r. Do tego czasu wartość wniosków
o płatność przekazanych przez stronę polską do KE wyniosła ok. 4,9 mld EUR, tj. 87,0% dostępnej
alokacji w ramach Funduszu Spójności. Dominującymi obszarami wsparcia pod względem wartości
ulokowanych środków były: transport (40%), środowisko (26%) i zasoby ludzkie (10%).
W perspektywie finansowej 2004-2006 programom sektorowym towarzyszyły inicjatywy wspólnotowe:
IW EQUAL, ukierunkowana na eliminowanie nierówności na rynku pracy, oraz IW INTERREG,
ukierunkowana na zintegrowanie i zrównoważenie rozwoju regionów przygranicznych, o łącznej
wartości 355,3 mln EUR. Dodatkowo realizowane były też kontrakty wojewódzkie, obejmujące obok
działań wdrażanych w ramach Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego oraz IW
Interreg także działania podejmowane w ramach programów wojewódzkich rozwoju regionalnego,
finansowanych w całości z krajowych środków publicznych. Szacuje się, że na realizację kontraktów
wojewódzkich przeznaczonych zostało w tym okresie około 281,9 mln EUR.
Wraz z przyspieszeniem wydatkowania środków z funduszy UE – zwiększał się ich wpływ na
podstawowe kategorie ekonomiczne. Realizacja Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 przyczyniła
silę do osiągnięcia w 2006 r. wyższego poziomu PKB od 0,4% (wg modelu MaMoR2) do 1,6%
(wg modelu Hermin) niż w sytuacji gdyby nie wdrażano NPR. Według modeli ekonometrycznych swoje
maksimum (około 10%) wpływ ten osiągnie dopiero w najbliższych latach. Ocenia się również, że w
2006 r. poziom inwestycji dzięki funduszom UE był o ponad 7% wyższy. Szacunki dotyczące długiego
okresu wskazują, że dzięki realizacji polityki spójności średnioroczne tempo wzrostu PKB w Polsce w
okresie 2004-2009 było wyższe o ok. 0,4 pkt.proc. W roku 2009 Polska była jedynym krajem w Unii
Europejskiej, który odnotował dodatni wzrost PKB (1,6%), z czego ok. połowa była wynikiem realizacji
polityki spójności. Przedsiębiorcy byli grupą najaktywniej występującą o przyznanie dotacji na cele
inwestycyjne i – zaraz po jednostkach samorządu terytorialnego - największymi beneficjentami pomocy
strukturalnej oferowanej w ramach NPR 2004-2006. Ogółem wspartych zostało ponad 11,6 tys.
projektów przedsiębiorstw, z których ok. 10,2 tys. pochodziło od firm z sektora MSP. Dzięki
współfinansowaniu udało się zaangażować, obok środków publicznych, ponad 303 mln EUR środków
prywatnych oraz stworzyć ponad 7,5 tys. trwałych miejsc pracy.
68
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W zakresie finansowania przedsiębiorstw najważniejszym zagadnieniem z punktu widzenia
efektywności polityki spójności w latach 2004-2006 (a także w obecnej perspektywie finansowej) są
zasady i proporcje stosowania wsparcia bezpośredniego i pośredniego oraz bezzwrotnego i zwrotnego.
Doświadczenia z lat 2004-2006 przemawiają za koncentrowaniem finansowania bezzwrotnego
i bezpośredniego przede wszystkim na przedsięwzięciach wysoce innowacyjnych oraz tych, których
powodzenie w największym stopniu uzależnione jest od pomocy państwa, w tym zwłaszcza
nastawionych na tworzenie sieci współpracy w systemie innowacji. Poza tymi przypadkami w celu
maksymalizowania efektywności instrumentów finansowania przedsiębiorstw konieczne jest jak
najszersze wykorzystywanie rynkowych mechanizmów wsparcia.
Dodatkowo doświadczenia wynikające z realizacji przedsięwzięć w ramach perspektywy 2004-2006
wskazują, że efektywność działań w ramach polityki spójności wymaga zachowania pewnych
horyzontalnych warunków interwencji:16
− koncentracja tematyczna, ograniczająca skalę efektów jałowej straty, pozwala na uwolnienie
środków finansowych i ukierunkowanie ich na obszary priorytetowe, gdzie interwencja
publiczna jest rzeczywiście niezbędna i umożliwia skuteczne oddziaływanie na społecznogospodarczą sytuację kraju i regionów,
− ważne jest kompleksowe podejście do celów interwencji,
− zwiększenie efektywności wymaga również wprowadzenia na szerszą skalę krajowych
mechanizmów warunkowości (czego przykładem jest Krajowa Rezerwa Wykonania),
− projektowane działania muszą również w większym stopniu opierać się na rzetelnych
badaniach i analizach, przeprowadzanych na wszystkich poziomach zarządzania. Polityka
spójności wymaga również precyzyjnej wizji strategicznych zarówno na poziomie krajowym, jak
i regionalnym.
Perspektywa finansowa 2007-2013
Na lata 2007-2013, w wyniku reformy polityki spójności, liczba funduszy strukturalnych została
ograniczona do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu
Społecznego (EFS). Utrzymany został Fundusz Spójności, który podlega dziś podobnym zasadom, co
fundusze strukturalne.
W obecnej perspektywie finansowej w Polsce wdrażane są następujące programy krajowe:
− Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,
− Program Operacyjny Kapitał Ludzki,
− Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka,
− Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej,
− Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej,
− Program Operacyjny Pomoc Techniczna,
− oraz 16 regionalnych programów operacyjnych.
Cele działań w ramach nowej perspektywy finansowej zawarte zostały w Narodowych Strategicznych
Ramach Odniesienia (NSRO). Za cel strategiczny NSRO uznano tworzenie warunków dla wzrostu
konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia
oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski. NSRO zakłada również
realizację celów horyzontalnych, wynikających z założeń strategicznych UE oraz z analizy SWOT
gospodarki Polski, m.in. podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw.
16
Por. np. Fundusze pomocowe Unii Europejskiej – doświadczenia i perspektywy, MRR 2007.
69
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Kluczowym instrumentem w ramach NSRO, nastawionym na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw
poprzez podnoszenie ich innowacyjności jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007–
2013 (PO IG). Łączna wielkość środków publicznych zaangażowanych w realizację programu w latach
2007-2013 to ponad 9,7 mld EUR, z czego ze środków UE pochodzi 8,3 mld EUR (EFRR). Ponad 90%
środków skierowane zostanie na działania w obszarach: badania i rozwój, innowacje, technologie
informacyjne i komunikacyjne (40% przeznaczono na bezpośrednie wsparcie przedsiębiorców).
W ramach PO IG wspierane są działania z zakresu innowacyjności produktowej, procesowej,
marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do
powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw, przy czym chodzi tutaj o innowacyjność co
najmniej w skali kraju lub na poziomie międzynarodowym. Przedsiębiorcy mogą się ubiegać o wsparcie
m.in. na:
− przedsięwzięcia o wysokim stopniu innowacyjności bez względu na wielkość przedsiębiorstwa
i branżę, z wyłączeniem branż wykluczonych na podstawie odrębnych przepisów,
− projekty wysoko innowacyjne o dużej wartości, np. inwestycje powyżej 2 mln EUR,
− świadczenie usług elektronicznych między przedsiębiorstwami (business to business B2B) oraz
przedsięwzięcia z zakresu gospodarki elektronicznej realizowane przez rozpoczynające
działalność gospodarczą małe i średnie przedsiębiorstwa,
− wsparcie dla przedsiębiorców działających na Jednolitym Rynku Europejskim,
− prace badawczo-rozwojowe zamawiane przez przedsiębiorców,
− wdrożenia wyników prac B+R oraz nowych technologii,
− inwestycje związane z działalnością B+R przedsiębiorstw,
− inicjowanie nowych przedsiębiorstw o wysokim potencjale innowacyjnym,
− wsparcie powiązań kooperacyjnych.
Z punktu widzenia polskich firm uzupełnieniem działań przewidzianych w PO IG są pozostałe programy
przyczyniające się również do rozwoju przedsiębiorczości, realizowane w ramach NSRO:
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL)
Celem głównym programu jest wzrost zatrudnienia i spójności społecznej a do osiągnięcia tego celu
przyczynia się realizacja sześciu celów strategicznych do których należą:
− podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób
bezrobotnych i biernych zawodowo,
− zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego,
− poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących
w gospodarce,
− upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym
zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki
opartej na wiedzy,
− zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia
usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa,
− wzrost spójności terytorialnej.
W PO KL przewidziano działania komplementarne do działań wspieranych na poziomie centralnym
i regionalnym, mające na celu wzmocnienie potencjału kadrowego przedsiębiorstw poprzez
specjalistyczne szkolenia i rozwój usług doradczych nakierowanych na specyficzne potrzeby
przedsiębiorców. Na wsparcie szeroko rozumianej przedsiębiorczości przeznaczono ok. 2,4 mld EUR,
co stanowi 25% alokacji dla całego PO KL (9,7 mld EUR). Wraz ze środkami krajowymi, na realizację
PO KL przeznaczono prawie 11,5 mld EUR.
70
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ)
Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój
infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia,
zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Program zakłada m.in. wsparcie
dla przedsięwzięć związanych z budową infrastruktury transportowej, ochrony środowiska,
energetycznej oraz dostosowujących przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. PO IiŚ
przewiduje również wsparcie dla projektów związanych z bezpieczeństwem energetycznym oraz
rozwojem szkolnictwa wyższego. Na realizację programu przeznaczono 37,6 mld EUR, z czego ze
środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27,9 mld EUR (w tym ze środków Funduszu Spójności –
22,1 mld EUR oraz EFRR – 5,7 mld EUR). W ramach PO IiŚ przedsiębiorstwa (w tym duże) będą mogły
skorzystać z ok. 2,9 mld EUR.
16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO)
Cele RPO zostały ustalone na szczeblu regionalnym w odniesieniu do strategii rozwoju województw
i wskazanych w nich obszarów wymagających wsparcia. We wszystkich 16 programach wskazano,
w ramach celu głównego, na rozwój regionu bądź poprawę jego konkurencyjności. RPO przewidują
przede wszystkim przedsięwzięcia ukierunkowane na:
− wspieranie gospodarki i przedsiębiorczości,
− ochronę środowiska,
− znoszenie dysproporcji i budowanie spójności,
− rozwój infrastruktury/systemu transportowego,
− poprawę poziomu i jakości życia mieszkańców,
− rozwój infrastruktury społecznej,
− rozwój turystyki.
W Regionalnych Programach Operacyjnych przewidziano m.in. bezpośrednie wsparcie finansowe na
inwestycje przedsiębiorstw, wsparcie udziału w targach, wystawach oraz misjach krajowych
i zagranicznych, a także wsparcie instytucji otoczenia biznesu. Udział 16 RPO w całkowitej alokacji
środków polityki spójności wynosi 24,9% (tj. 16,6 mld EUR), natomiast na obszar Badania i rozwój
technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość przeznaczono prawie 1/4 środków z RPO (ok. 23,9%
alokacji, tj. około 4 mld EUR). Tym samym RPO stanowią bardzo istotne źródło wsparcia dla firm
działających na rynkach lokalnych i regionalnych.
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW)
Celem programu jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno – gospodarczego Polski Wschodniej
(tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego)
w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel główny programu osiągany będzie poprzez
realizację celów szczegółowych, którymi są:
− stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy,
− zwiększenie dostępu do Internetu szerokopasmowego w Polsce Wschodniej,
− rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewódzkich,
− poprawa dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw Polski Wschodniej,
− zwiększenie roli zrównoważonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu,
− optymalizacja procesu wdrażania PO Rozwój Polski Wschodniej.
W realizację PO RPW zostaną zaangażowane środki w kwocie 2,7 mld EUR, w tym 2,3 mld EUR
z EFRR i 0,4 mld EUR z publicznych środków krajowych.
71
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (PROW)
PROW 2007–2013 jest dokumentem określającym działania służące zdynamizowaniu procesu
modernizacji polskiego rolnictwa i rozwojowi obszarów wiejskich. Działania PROW 2007–2013 są
realizowane w ramach czterech osi:
− Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego;
− Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich;
− Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej;
− Oś 4: Leader.
Łączna suma środków przeznaczona na realizację PROW 2007–2013 wynosi 17,2 mld EUR, z których
ponad 13,2 mld EUR będzie pochodzić z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich (EFRROW), a około 4 mld stanowić będą krajowe środki publiczne.
PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i nadbrzeżnych Obszarów Rybackich 20072013 (PO RYBY)
PO RYBY 2007-2013 funkcjonuje w ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego, a jego ogólnym
celem jest stworzenie, poprzez zrównoważoną eksploatację zasobów, konkurencyjnego, nowoczesnego
i dynamicznego sektora rybackiego. Środki przeznaczone na program to niemal 1 mld EUR, z czego
75% to wkład budżetu UE. Bezpośrednio do przedsiębiorców adresowane jest wsparcie na inwestycje
na statkach rybackich, w akwakulturze i przetwórstwie oraz na dywersyfikację działalności rybackiej.
Postęp realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-201317
Alokacja środków wspólnotowych dla Polski w ramach polityki spójności UE na lata 2007-2013 została
ustalona na poziomie ok. 67,3 mld EUR. Na realizację krajowych programów operacyjnych
przeznaczono ponad 48,7 mld EUR, na regionalne programy operacyjne ponad 16,6 mld EUR. Ponad
1,3 mld EUR przeznaczono na Krajową Rezerwę Wykonania (KRW), na podstawie art. 50
Rozporządzenia Rady (WE) 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności
i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999.
Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO
Umowy o dofinansowanie
Program
Liczba
Wartość
Poziom
wydatków Dofinansowykorzyskwalifiko- wanie UE tania alokacji
walnych (mld EUR) na lata 2007(mld EUR)
2013 (%)
Wnioski o płatność
Wartość
Poziom
wydatków
Dofinanso- wykorzystauznanych za
wanie UE nia alokacji
kwalifiko(mld EUR) na lata 2007walne
2013 (%)
(mld EUR)
PO IG
5.881
36,6
21,6
64,5
7,6
4,4
13
PO IiŚ
1.148
76,9
56,9
50,4
14,1
11,4
10,1
PO KL
22.956
26,0
21,7
54,9
12,4
10,3
26,1
PO PT
195
1,2
1,1
50,6
0,7
0,6
28,4
PO RPW
121
6,6
4,8
52,4
1,8
1,6
17,1
PO EWT
131
0,7
0,6
44,5
0,1
0,1
7,1
Razem Krajowe
30.432
148,2
106,7
53,7
36,7
28,3
14,2
Razem Regionalne
20.027
75,2
47,7
71,2
27,5
18,1
27
RAZEM NSRO
50.459
223,4
154,4
58,1
64,1
46,4
17,5
Źródło: MRR, dane wygenerowane z systemu KSI SIMIK 07-13 w dniu 3 stycznia 2011 r. Dane dotyczące EWT przeliczone
wg kursu 1 EUR = 4,0476 zł
Na podstawie informacji Departamentu Koordynacji Wdrażania Funduszy Unii Europejskiej MRR oraz okresowych
raportów MRR o stanie wdrażania programów.
17
72
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Do końca grudnia 2010 r. w ramach programów operacyjnych złożono 158 tys. wniosków
o dofinansowanie poprawnych pod względem formalnym, o wartości wnioskowanego wsparcia
sięgającej ponad 366 mld zł. Wnioski o dofinansowanie projektów o największej wartości złożono w PO
Infrastruktura i Środowisko, PO Kapitał Ludzki oraz PO Innowacyjna Gospodarka, gdzie wartości
wnioskowanego wsparcia sięgnęły, odpowiednio, 111,1 mld zł, 91,5 mld zł oraz 66,8 mld zł, a liczba
złożonych wniosków poprawnych pod względem formalnym wyniosła odpowiednio 2,3 tys., 100,9 tys. i
14,9 tys.
Od uruchomienia programów do końca 2010 r. podpisano/wydano ponad 50,4 tys. umów/decyzji
o dofinansowanie realizacji projektów angażujących środki wspólnotowe na łączną kwotę sięgającą
blisko 154,5 mld zł. Zaawansowanie procesu zawierania umów było zróżnicowane pomiędzy
programami, a w ramach poszczególnych programów pomiędzy priorytetami i działaniami. Programami,
w ramach których zakontraktowano największą kwotę środków wspólnotowych są: PO Infrastruktura
i Środowisko, PO Kapitał Ludzki oraz PO Innowacyjna Gospodarka, gdzie wartość podpisanych umów
(wydanych decyzji) wyniosła odpowiednio 56,9 mld zł, 21,7 mld zł i 21,6 mld zł. Wśród RPO największą
kwotowo kontraktację osiągnęły: RPO Województwa Wielkopolskiego oraz RPO Województwa
Śląskiego, gdzie wartość podpisanych umów w części dofinansowania UE wyniosła odpowiednio 4,9
i 4,3 mld zł. Jeśli za miarę postępu kontraktowania środków uznać procentową relację wartości
podpisanych umów do przeznaczonej na dany program alokacji środków funduszy strukturalnych, to
programami najbardziej zaawansowanymi w analizowanym procesie okażą się RPO Województwa
Wielkopolskiego, RPO Województwa Pomorskiego oraz RPO Województwa Opolskiego, w ramach
których wartość umów zawartych do końca grudnia 2010 r. stanowiła odpowiednio 96%, 92% i 92%
alokacji środków funduszy strukturalnych przewidzianej na lata 2007-2013.
Przy analizie procentowego stopnia wykorzystania środków w postaci kontraktacji w poszczególnych
programach należy zwrócić uwagę na fakt, że kwota środków rozdysponowanych oraz pozostających
do rozdysponowania zależy także od wartości projektów kluczowych przewidywanych do realizacji
w danym programie, które mają warunkową promesę dofinansowania, i na które zarezerwowana jest
niekiedy znaczna część alokacji programu. Po uwzględnieniu wartości projektów planowanych do
zakontraktowania na podstawie list projektów kluczowych obowiązujących w programach krajowych,
kwota środków rozdysponowanych do końca 2010 r. sięga ok. 80% alokacji w ramach NSRO.
Analizując proces kontraktacji środków w ramach NSRO należy podkreślić jego wysoką dynamikę w
2010 r. – spośród wspomnianych ponad 50,4 tys. umów zawartych do końca 2010 r. (na kwotę 154,4
mld zł w części dofinansowania UE), ok. 23,1 tys. podpisano w 2010 r. (na kwotę ok. 81 mld zł w części
dofinansowania UE). Do końca 2010 r. wartość wydatków uznanych za kwalifikowalne przekroczyła 63
mld zł. Wartość dofinansowania przekazanego beneficjentom w formie zaliczek sięgnęła od początku
uruchomienia programów kwoty 23,6 mld zł.
Do końca grudnia 2010 r. skierowano do Komisji Europejskiej wnioski o płatność okresową na kwotę
wynoszącą 10,7 mld EUR w części wkładu UE, w tym w samym 2010 r. zawnioskowano o 7,4 mld EUR.
W tym samym okresie KE w ramach refundacji przekazała Polsce kwotę 9,3 mld EUR, tzn. że suma
środków przekazanych przez KE w formie zaliczki oraz refundacji od początku okresu programowania
(tj. od 2007 r.) osiągnęła kwotę 15,5 mld EUR.
73
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według stanu na koniec 2010 r., biorąc pod uwagę formę prawną podmiotów realizujących projekty,
najliczniejszą grupę beneficjentów polityki spójności stanowiły przedsiębiorstwa.18 Spośród 50,4 tys.
projektów objętych do końca 2010 r. umowami/decyzjami o dofinansowanie w ramach krajowych
i regionalnych programów operacyjnych, beneficjentami ponad 22,7 tys. umów były przedsiębiorstwa
(45% wszystkich projektów). Blisko 33% projektów realizowanych było przez jednostki samorządu
terytorialnego (16,4 tys. umów). Pozostałe grupy beneficjentów, do których zaliczają się organizacje
non-profit, uczelnie i jednostki naukowe, organy władzy, administracji rządowej, łącznie wdrażały 22%
wszystkich projektów.
Inaczej przedstawiała się sytuacja biorąc pod uwagę rozkład wartości udzielonego wsparcia UE według
poszczególnych grup beneficjentów. Projekty o najwyższej łącznej wartości realizowane były przez
jednostki samorządu terytorialnego. W sumie wartość wkładu UE zaangażowanego w przedsięwzięcia
wdrażane przez wojewódzkie, powiatowe lub gminne samorządowe jednostki organizacyjne, wspólnoty
samorządowe oraz samorządowe osoby prawne, wyniosła ponad 47,1 mld zł, co stanowi 31% łącznej
wartości wkładu UE w projekty objęte umowami o dofinansowanie do końca 2010 r. Wartość
przedsięwzięć, których beneficjentami były przedsiębiorstwa, wyniosła pod koniec grudnia 2010 r. blisko
40,2 mld zł w części dofinansowanej ze środków UE, co stanowiło ponad 1/4 środków
zakontraktowanych w ramach NSRO 2007-2013.
Wykres 6 Liczba i wartość dofinansowania (wkład UE) w ramach podpisanych umów, według typu
beneficjenta, stan na koniec 2010 r.
2,5%
liczba projektów
3,1% 3,4%
12,3%
wartość - wkład UE
10,9%
30,6%
32,6%
5,5%
2,0%
jst
przedsiębiorstwa
organ administracji rządowej
25,8%
uczelnie, jednostki naukowe
organizacja non profit
45,1%
inne
26,1%
Źródło: MRR na podstawie danych o umowach o dofinansowanie zarejestrowanych w KSI (SIMIK 07-13) do 31.12.2010 r.
Na potrzeby Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK (07-13), do kategorii tej zaliczone zostały osoby fizyczne
prowadzące działalność gospodarczą, spółki cywilne, spółki prawa handlowego, przewidziane przepisami innych ustaw
spółki, do których stosuje się przepisy o spółkach, przedsiębiorstwa państwowe oraz fundusze.
18
74
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 7 Projekty realizowane przez przedsiębiorstwa, według programów operacyjnych, stan na koniec
2010 r.
1,9%
liczba projektów
22,5%
51,3%
PO IŚ
PO IG
PO KL
24,2%
0,1%
PO RPW
RPO
mld zł
20,0
10,0
0,4
0,0
3,7
5,0
10,3
10,4
15,4
15,0
wartość dofinansowania (wkład UE w mld zł)
PO IŚ
PO IG
PO KL
PO RPW
RPO
Źródło: MRR na podstawie danych o umowach o dofinansowanie zarejestrowanych w KSI (SIMIK 07-13) do 31.12.2010 r.
75
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
3. KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI
3.1. Międzynarodowe rankingi konkurencyjności
W świetle międzynarodowych porównań i rankingów polska gospodarka nie zalicza się do gospodarek
wysoce konkurencyjnych, choć ostatnio Polska zanotowała wyraźną poprawę pozycji w większości tego
typu opracowań. Oceny zawarte w rankingach są uwzględniane w przypadku podejmowania np. decyzji
inwestycyjnych, lecz należy brać pod uwagę, że mają one liczne ograniczenia metodologiczne.
Dodatkowo ich użyteczność jest również ograniczona z racji wykorzystania danych, które w momencie
publikacji są już nieaktualne (na ogół sprzed roku-dwóch).
Poniżej przedstawiono oceny pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki, na tle innych państw,
w świetle ważniejszych publikacji na ten temat.
Raport Banku Światowego i IFC19 ‘Doing business 2011’
Raport Banku Światowego jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych opracowań tego
typu. Eksperci BŚ oceniają jedynie aspekty mikroekonomiczne prowadzenia działalności gospodarczej.
Są one związane zasadniczo z regulacjami w 10 obszarach, uznanych za kluczowe w prowadzeniu
biznesu.
Zgodnie z wynikami najnowszej edycji raportu – Doing business 2011 – Polska poprawiła się
o 3 miejsca i zajęła 70. miejsce (w gronie 183 państw) w ogólnym rankingu łatwości prowadzenia
działalności gospodarczej (ease of doing business)20.
Podobnie jak w poprzedniej edycji rankingu, najwyższą pozycję zanotowaliśmy pod względem łatwości
uzyskiwania kredytu (15. – spadek o 1 miejsce), ochrony inwestorów (44. – spadek o 3 miejsca) oraz
procedur związanych z handlem międzynarodowym (49. – spadek o 3 pozycje).
Najniżej oceniono Polskę pod względem formalności związanych z uzyskiwaniem pozwoleń
budowlanych. Wg autorów raportu są one bardzo czasochłonne (311 dni wobec średnio 166 dni
w krajach OECD), sformalizowane (doliczono się 32 formalności) i kosztowne (121,8% dochodu per
capita). W efekcie zajmujemy pod tym względem bardzo odległe, 164. miejsce (poprawa o 2 pozycje).
Najlepiej ocenionym pod tym względem krajem UE jest Dania (10. miejsce), a wśród UE-1221 najwyższą
pozycję zajęła Estonia (24. pozycja).
Kolejny raz zanotowaliśmy poprawę (o 2 miejsca) w kategorii ‘rozpoczynanie działalności gospodarczej’,
jednak wciąż nasza pozycja jest bardzo niska (113.). Niżej od Polski zostały ocenione takie kraje UE
jak: Austria (125.), Czechy (130.), Hiszpania (147.), Grecja (149.). Poprawa była wynikiem
nieznacznego spadku poziomu wymaganego kapitału (z 15,8 do 14,7% PKB per capita) oraz obniżenia
International Finance Corporation (Międzynarodowa Korporacja Finansowa).
W rankingu za 2009 r. Polska zajęła 76. miejsce, ale wg zaktualizowanej metodologii (celem zapewnienia
porównywalności z rankingiem za 2010 r.) oznaczało to de facto 72. miejsce.
21 Kraje, które stały się członkami UE od 2004 r.
19
20
77
MINISTERSTWO GOSPODARKI
kosztu rozpoczęcia działalności z 17,9 do 17,5% PKB per capita. Zarówno średni czas potrzebny do
rozpoczęcia działalności (32 dni), jak i liczba wymaganych procedur (6) nie uległy zmianie. Z kolei
w kategorii ‘zakończenie działalności’ - Polska zajęła 81. miejsce (poprawa o 5 pozycji).
Uwagę zwraca bardzo duży skok Polski (o 27 miejsc) pod względem oceny łatwości płacenia podatków.
Obecnie jest to 121. pozycja, a więc wyższa niż w przypadku takich krajów UE jak: Słowacja (122.),
Czechy (128.), Włochy (128.) oraz Rumunia (151.). Zgodnie z szacunkami autorów raportu
przedsiębiorca, który chciałby spełnić wymagania polskich przepisów podatkowych, musiałby dokonać
29 płatności (o 11 mniej w stosunku do poprzedniego rankingu) składających się w sumie na 42,3%
zysku brutto (o 0,7 pp. mniej niż średnio w OECD) i poświęcić na to 325 godzin w roku (spadek o 70
godz.). Najwyższą pozycję w grupie nowych państw członkowskich zajęły Estonia (30.) i Cypr (32.).
Pod względem egzekwowania zobowiązań umownych spadliśmy o 1 pozycję, na 77 miejsce.
Największą bolączką jest wciąż, według autorów raportu, bardzo długi czas dochodzenia należności
z umów (830 dni wobec 517 dni średnio w OECD), chociaż jest on wyraźnie krótszy niż jeszcze kilka lat
temu (ok. 1000 dni22). Najlepiej ocenione pod tym względem kraje UE-12 to Łotwa i Litwa (odpowiednio
14. i 17. miejsce).
Pod względem łatwości rejestracji nieruchomości Polska została sklasyfikowana na 86. (bez zmian).
Główną przyczyną niskiej oceny jest czasochłonny proces rejestracji (152 dni). Na Litwie, która zajęła
w tej kategorii najwyższą (7.) pozycję spośród państw UE-27, wypełnienie wszystkich procedur z tym
związanych trwa 3 dni.
Tabela 15 Ranking swobody prowadzenia działalności gospodarczej
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Włochy Słowacja Polska
Ranking 2010*
4
21
28
48
26
82
76
40
73
Ranking 2011
4
22
26
49
23
63
80
41
70↑
* dane zaktualizowane w stosunku do pierwotnej publikacji w celu zapewnienia porównywalności z rankingiem z 2011 r.
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie Doing Business 2010, 2011
Ranking globalnej konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego (WEF) 2010-2011
Ranking globalnej konkurencyjności jest kluczowym elementem corocznego raportu Światowego Forum
Ekonomicznego pt. The Global Competitiveness Report. Powstaje on na podstawie oceny tzw. indeksu
globalnej konkurencyjności (The Global Competitiveness Index – GCI). Indeks został wyliczony na
podstawie ponad 100 wskaźników cząstkowych ujętych w 12 kategoriach i przypisanych do trzech
głównych obszarów (podstawowe wymogi; bodźce wymuszające efektywność; innowacje oraz stopień
rozwoju biznesu). Część wskaźników cząstkowych, w oparciu o które dokonano oceny, ustalono na
podstawie wyników badania ankietowego przeprowadzonego wśród przedsiębiorców/menedżerów w
okresie pomiędzy styczniem i majem 2010 r.23 Część danych pozyskano ze statystyki publicznej,
przede wszystkim za lata 2008-2009 r.
W ostatnim rankingu WEF Polska została oceniona znacznie lepiej niż w poprzednich edycjach.
W ciągu roku poprawiliśmy naszą pozycję o 7 miejsc, awansując z 46. na 39. miejsce w gronie 139
państw. Jednocześnie wyprzedzamy w rankingu 13 krajów UE: Cypr, Hiszpanię Słowenię, Portugalię,
Litwę, Włochy, Maltę, Węgry, Słowację, Rumunię, Łotwę, Bułgarię oraz Grecję.
Zob. raporty Doing business za lata 2004-2007. Dane zbierane są metodą ankietową i dotyczą w każdym kraju sądu w
mieście o największej liczbie mieszkańców (w przypadku Polski jest to Warszawa).
23 W Polsce w badaniu wzięło udział 101 przedstawicieli top managementu, z czego 77 osób reprezentowało firmy
zatrudniające powyżej 100 osób.
22
78
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spośród 12 kategorii najniżej oceniono infrastrukturę (72. miejsce, poprawa o 31 pozycji), otoczenie
makroekonomiczne (61. miejsce), instytucje (54.), innowacje (54.) oraz efektywność rynku pracy (53.).
Najlepsze oceny uzyskały: wielkość rynku (21.), szkolnictwo wyższe i szkolenia (26.) oraz rozwój
rynków finansowych (32.).
Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjności (GCI)
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Włochy Słowacja
Ranking
12
7
16
33
53
31
48
47
2009-2010
Ranking
12
5
15
42
47
36
48
60
2010-2011
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie The Global Competitiveness Report 2009-2010, 2010-2011
Polska
46
39↑
Indeks wolności gospodarczej 201124 – Heritage Foundation i Wall Street Journal
Autorzy corocznego rankingu pn. Index of Economic Freedom oceniają m.in. swobodę prowadzenia
działalności gospodarczej, politykę handlową, obciążenia podatkowe, politykę budżetową, politykę
rynku pracy czy poziom korupcji. W aktualnej edycji rankingu wolności gospodarczej, w którym ocenie
poddano 179 krajów, Polska zajęła 68. miejsce, notując tym samym awans o 3 pozycje i wyprzedzając
3 kraje unijne: Portugalię, Włochy i Grecję. W porównaniu do poprzedniego rankingu zanotowaliśmy
poprawę w 4 obszarach (wolność handlowa, wolność inwestycyjna, ochrona praw własności, poziom
percepcji korupcji), w dwóch (polityka monetarna, wolność finansowa) nie było zmian, zaś
w 4 obszarach (wolność biznesowa, polityka fiskalna, wydatki budżetowe oraz rynek pracy)
zanotowaliśmy pogorszenie. Czynnikami, które najbardziej ciążą na ocenie wolności gospodarczej w
Polsce są, wg autorów raportu, polityka budżetowa oraz wysoki poziom percepcji korupcji. Podobnie jak
w poprzednich latach najwyżej oceniono obszar polityki handlowej, monetarnej oraz fiskalnej.
Tabela 17 Ranking wolności gospodarczej
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy
Ranking 2010
11
23
64
36
29
34
Ranking 2011
16
23
64
31
24
28
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie Index of Economic Freedom 2010, 2011
Włochy
74
87
Słowacja
35
37
Polska
71
68↑
Światowy Rocznik Konkurencyjności 2011 - International Institute for Management Development
(IMD)
Najnowszy raport IMD ‘World Competitiveness Yearbook’ ocenia konkurencyjność 58 państw, w oparciu
o ponad 300 kryteriów szczegółowych. Czynnikami branymi pod uwagę w tej ocenie są m.in. wyniki
gospodarcze (wzrost gospodarczy, wyniki w handlu zagranicznym, zatrudnienie, poziom cen, itd.),
finanse publiczne, polityka fiskalna, jakość ustawodawstwa biznesowego, efektywność przedsiębiorstw
(m.in. produktywność, finanse przedsiębiorstw, zarządzanie, innowacyjność), infrastruktura (m.in.
infrastruktura techniczna, technologiczna, naukowa, zdrowotna, edukacyjna). W aktualnym zestawieniu
najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata Polska zanotowała spadek z 32. na 34. miejsce.25
W gronie państw UE-2726 Polska wyprzedziła 10 krajów.
Tabela 18 Ranking IMD
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Włochy
Ranking 2010
22
16
24
36
43
29
40
Ranking 2011
20
10
29
35
45
30
42
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie The World Competitiveness Scoreboard 2011
Dane dotyczą zasadniczo 2009 r.
W poprzednim rankingu Polska zanotowała awans o 12 pozycji.
26 W rankingu nie uwzględniono Łotwy, Malty i Cypru.
24
25
79
Słowacja
49
48
Polska
32
34↓
MINISTERSTWO GOSPODARKI
3.2. Polska na tle krajów UE
Do czasu wejścia w życie Strategii Europa 2020 dobrym zestawem wskaźników użytecznych do oceny
pozycji konkurencyjnej w ramach obowiązującej wówczas Strategii Lizbońskiej była tzw. short lista
wskaźników strukturalnych, obejmująca 14 mierników. Do monitorowania aktualnej strategii społecznogospodarczej UE, czyli wspomnianej Europy 2020, przyjęto nieco odmienną listę dziesięciu tzw.
wskaźników głównych, pogrupowanych w pięciu kategoriach problemowych. Zostały one
przedstawione, wraz z definicjami, w poniższych tabelach. W kontekście konkurencyjności warto
zwrócić uwagę przede wszystkim na wskaźniki z obszaru innowacyjności oraz edukacji.
Z porównania ze średnią unijną wynika, że Polska zajmuje relatywnie dobrą pozycję pod względem
wskaźników edukacji, natomiast w obszarze innowacyjności, efektywności energetycznej oraz ubóstwa
i wykluczenia społecznego Polska plasuje się wyraźnie poniżej średniej unijnej. Nie zaobserwowano
znaczących zmian wskaźników dla Polski w ciągu ostatnich lat.
Ramka 9 Wskaźniki główne – definicje
1. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64 lata to udział osób pracujących w wieku 20-64 lata w
ogólnej liczbie ludności w tej samej grupie wiekowej.
2. Wskaźnik wydatków na badania i rozwój odzwierciedla udział krajowych wydatków brutto na badania
i rozwój w PKB. Uwzględnia on wydatki ponoszone przez podmioty gospodarcze, instytucje szkolnictwa
wyższego, budżet państwa oraz prywatny sektor non-profit.
3. Wskaźnik emisji gazów cieplarnianych jest to wielkość emisji 6 głównych gazów cieplarnianych,
ważony ich potencjalnym wpływem na globalne ocieplenie, w stosunku do roku bazowego (1990=100).
4. Wskaźnik udziału odnawialnych źródeł energii został zdefiniowany jako relacja energii elektrycznej
wyprodukowanej ze źródeł odnawialnych do całkowitego zużycia energii elektrycznej..
5. Wskaźnik energochłonności gospodarki określany jest jako relacja pomiędzy krajową konsumpcją
energii brutto a PKB w danym roku. Krajowa konsumpcja energii brutto jest wyliczona jako suma
wartości zużycia pięciu rodzajów energii: węgla, elektryczności, ropy naftowej, gazów naturalnych
i odnawialnych źródeł energii. Wartości PKB są ustalone wg cen stałych, rokiem bazowym jest 2000 r.
Wskaźnik jest wyrażony w kilogramach ekwiwalentu ropy przypadających na 1000 EUR.
6. Odsetek młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę - jest to odsetek populacji w wieku 1824 lata posiadający co najwyżej niższą edukację średnią i nie kontynuujący nauki ani nie dokształcający
się.
7. Odsetek osób z wykształceniem wyższym w grupie wiekowej 30-34 lata to udział osób w podanym
wieku, które ukończyły co najmniej studia wyższe, w ogólnej populacji osób z tej grupy wiekowej.
8. Wskaźnik Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo niskiej intensywności pracy
informuje o odsetku populacji w wieku od 0 do 59 lat, żyjącym w gospodarstwie domowym, którego
członkowie w wieku roboczym w ostatnim roku pracowali mniej niż przez 20% ich całkowitego potencjału
pracy. Potencjał pracy został zdefiniowany jako proporcja liczby miesięcy, w których pracowali wszyscy
członkowie gospodarstwa w wieku produkcyjnym w trakcie roku i liczba miesięcy, która mogła być
teoretycznie przepracowana przez tych samych członków gospodarstwa w danym okresie. Ponadto,
osoba w wieku produkcyjnym jest określano jako osoba w wieku od 19 do 59 lat, nie będąca studentem
w wieku od 18 do 24 lat.
9. Stopa ryzyka ubóstwa definiowana jest jako udział w całej populacji osób o dochodach do dyspozycji
poniżej granicy ubóstwa. Granicę tę ustalono jako 60% mediany rozkładu dochodów w poszczególnych
krajach (dochody po transferach socjalnych).
10. Wskaźnik Osoby zagrożone deprywacją materialną jest wyrażony jako odsetek populacji deklarującej
brak możliwości realizacji ze względów finansowych przynajmniej czterech z dziewięciu potrzeb (np.
opłacenie tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na wypoczynek raz w
roku, brak w gospodarstwie domowym ze względów finansowych telewizora kolorowego, pralki,
samochodu czy telefonu).
80
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 19 Wskaźniki główne strategii Europa 2020 – Polska na tle poszerzonej Unii Europejskiej
Lp.
1
2
3
4
5
Nazwa wskaźnika
Rok
Zatrudnienie
2010
Wskaźnik zatrudnienia osób w
2009
wieku 20-64 lata
Badania i rozwój oraz innowacje
2009
Relacja nakładów na badania i
2008
rozwój do PKB
Zmiany klimatu i energia
2009
Wskaźnik
emisji
gazów
cieplarnianych
Wskaźnik udziału
odnawialnych źródeł energii w
całkowitym zużyciu energii
Polska
wartość
wskaźnika
UE-27
wartość
wskaźnika
68,6
69,1
71%
75%
0,68
0,6
2,01 (s)
1,92 (s)
1,7%
3%
2008
2008
87
7,9
2007
2009
7,4
363,72
384,01
Redukcja o
Redukcja o
14% w
20% w
porównaniu z porównaniu z
89 rokiem 1990 rokiem 1990
10,3
83
9,7
165,2
15,48%
20%
14% wzrost
20% wzrost
efektywności efektywności
167,4 energetycznej energetycznej
5,4
14,1
5,3
35,3
14,4
33,6
4,5%
10%
32,8
32,3
45%
40%
6,9
9
7,9
17,1
16,9
15
17,7
81
Cel dla UE
do roku 2020
64,6
64,9
83
Wskaźnik energochłonności
gospodarki
2008
Edukacja
Odsetek
młodych
ludzi
2010
6
przedwcześnie porzucających
naukę
2009
Odsetek
osób
z
2010
7
wykształceniem wyższym w
grupie wiekowej 30-34 lata
2009
Ubóstwo i wykluczenie społeczne
Osoby
żyjące
w
2009
gospodarstwach domowych o
8
bardzo niskiej intensywności
pracy
2008
2009
9
Stopa ryzyka ubóstwa
2008
2009
Osoby zagrożone deprywacją
10
materialną
2008
S – dane szacunkowe
Źródło: Eurostat
Cel dla
Polski do
roku 2020
9
16,3
Redukcja
Redukcja
16,4
liczby osób
liczby osób
8,1 (s) wykluczonych wykluczonych
o 1,5 mln
o 20 mln
8,4
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
CZĘŚĆ II
ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI W 2010 R.
4. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
4.1. Dynamika PKB i czynniki wzrostu
Okres silnego wzrostu gospodarczego, obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł
i budownictwo), zapoczątkowany w 2004 r. kontynuowany był do połowy 2008 r. Impuls wzrostowy
związany był z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a związane z tym zarówno korzyści, jak
i paradoksalnie obawy, przełożyły się na relatywnie wysokie wzrosty kwartalnego PKB na początku tego
okresu. Aktywność gospodarcza osiągnęła maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali roku
wyniósł 6,8%. Utrzymująca się w poprzednich latach tendencja wzrostowa, w roku 2009 znacznie
spowolniła.
Wykres 8 Wzrost PKB w latach 2000-2010
%
6,8
7
6,2
6
5
5,3
4,3
3,9
4
5,1
3,8
3,6
3
2
1,2
1,4
2001
2002
1,6
1
0
2000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: GUS.
Do odbudowy aktywności gospodarczej doszło już na początku 2010 roku. W kolejnych kwartałach
wzrost PKB nabierał tempa. W ostatnim kwartale 2010 roku wzrost gospodarczy przyspieszył do 4,5%.
Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panowały na świecie, osiągnięty wynik
należy oceniać pozytywnie (tempem wzrostu ustępowaliśmy jedynie Szwecji i Słowacji). Wzrost PKB
w 2010 roku wyniósł 3,8%. Analizując bieżące uwarunkowania oraz cykliczny rozwój gospodarki,
oczekuje się utrzymania dynamiki PKB (w I półroczu 2011 r. wzrost wyniósł ok. 4,2%).
83
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2010 r. na skutek odbudowy zapasów, znacznie zmniejszonych w okresie kryzysu, a także
zwiększenia aktywności gospodarczej, popyt krajowy był głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego i
jego wkład w PKB był dodatni. Ponadto wzrost dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach
domowych i poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw, wpływały pozytywnie na wydatki
konsumpcyjne gospodarstw domowych.
Tabela 20 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2010 (ceny stałe)
Konsumpcja
Lata
z tego:
w tym
A
Ni
Ki
Kz
2,1
5,2
1,4
6,5
5,0
6,1
16,1
14,9
4,9
3,7
24,3
17,6
5,7
7,4
4,0
9,6
2,3
1,9
-11,5
-1,2
3,2
4,0
8,5
-1,0
PK – popyt krajowy
Kz – konsumpcja zbiorowa
PKB – produkt krajowy brutto
K
2005
2006
2007
2008
2009
2010
K – konsumpcja ogółem
E – eksport towarów i usług
A – akumulacja brutto
Źródło: GUS.
Akumulacja
2,7
5,2
4,6
6,1
2,0
3,3
Obroty
z zagranicą
Popyt
krajowy
PK
E
PKB
I
2,5
8,0
4,7
3,6
7,3
14,6
17,3
6,2
8,7
9,1
13,7
6,8
5,6
7,1
8,0
5,1
-1,1
-6,8
-12,4
1,6
4,4
10,1
11,5
3,8
Ki – konsumpcja indywidualna
I – import towarów i usług
Ni – nakłady brutto na środki trwałe
Z drugiej strony negatywnie na popyt krajowy oddziaływał niski poziom inwestycji, będący efektem
niepewności dotyczącej perspektyw popytu. Co więcej powoli rosnący stopień wykorzystania mocy
produkcyjnych nie wymuszał na przedsiębiorcach podjęcia zdecydowanych przedsięwzięć
inwestycyjnych. Jednocześnie szybko rosły inwestycje publiczne, związane z tworzeniem i odbudową
infrastruktury, przede wszystkim dotyczące organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej.
Wykres 9 Dekompozycja popytowa PKB w poszczególnych kwartałach lat 2008-2011
10
%
8
6
4
2
0
-2
-4
20
11
20
10
1k
w.
4k
w.
20
10
20
10
3k
w.
20
10
2k
w.
20
09
Spożycie indywidualne
Nakłady brutto na środki trwałe
Eksport netto
1k
w.
4k
w.
20
09
20
09
3k
w.
20
09
2k
w.
20
08
1k
w.
20
08
4k
w.
3k
w.
20
08
2k
w.
1k
w.
20
08
-6
Spożycie zbiorowe
Przyrost rzeczowych środków obrotowych
PKB
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych GUS.
W drugiej połowie roku wzrost gospodarczy na świecie był nieco wolniejszy niż w pierwszej połowie
roku, jednak zjawisko to nie przeniosło się do Polski, a wyraźne ożywienie koniunktury w Niemczech,
będących największym odbiorcą polskiego eksportu, pozwoliło na pozytywną ocenę koniunktury
w Polsce, co znalazło odzwierciedlenie w wyraźnym wzroście polskiego eksportu.
84
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Biorąc pod uwagę kilkuletni horyzont czasowy - zmienne tempo wzrostu poszczególnych składników
popytu zagregowanego przyczyniało się do zmian w strukturze rozdysponowania PKB. Obecnie
o tempie wzrostu gospodarczego decyduje wysoka dynamika popytu krajowego, a bilans obrotów
zewnętrznych oddziałuje negatywnie na rozwój gospodarczy. Podobna prawidłowość była zauważalna
w Polsce w fazie ożywienia, która przypadła na lata 2004-2008 (z wyjątkiem 2005 roku).
Tabela 21 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2010 (w pkt. proc.)
2006
2007
Spożycie ogółem, w tym
4,2
3,8
Spożycie indywidualne
3,1
3,0
Spożycie zbiorowe
1,0
1,1
Akumulacja, w tym
3,1
5,1
Nakłady brutto na środki trwałe
2,7
3,4
Zapasy
0,4
0,8
Eksport netto, w tym:
-1,1
-2,1
Eksport
5,4
3,7
Import
6,6
5,8
PKB
6,2
6,8
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2008
4,7
3,4
1,4
1,0
2,1
-0,8
-0,6
2,9
3,5
5,1
2009
1,6
1,3
2,0
-2,7
-0,3
-2,4
2,7
-2,7
-5,5
1,6
2010
2,7
1,9
0,6
1,7
-0,2
1,9
-0,6
4,0
4,6
3,8
Strukturalne uwarunkowania wzrostu najlepiej oddaje analiza dokonywana w oparciu o neoklasyczną
funkcję produkcji. Wyodrębnienie czynników wpływających na wzrost dobrobytu społecznego pozwala
na wskazanie wyzwań związanych z procesami demograficznymi oraz odpowiednimi obszarami polityki,
w szczególności związanymi z rynkiem pracy oraz kapitału. Pozostałe czynniki, wskazane jako wzrost
łącznej produktywności, odzwierciedlają poprawę wykształcenia siły roboczej, jakości kapitału,
usprawnienia organizacji pracy, innowacje.
Tabela 22 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2010 (wkład w pkt. proc.)
Łączna
Stopa
Udział ludności
Liczba
Stopa
produktywność
zatrudnienia
Kapitał(1)
w wieku
godzin
aktywności
czynników
produkcyjnym
produkcji (2)
2001
1,2
1,5
1,4
1,1
-0,1
-1,7
-0,9
2002
1,5
1,7
0,9
0,8
-1,2
-1,3
0,5
2003
4,0
3,7
0,8
-0,1
-0,9
0,5
0,2
2004
5,4
4,9
0,6
0,2
-0,3
0,3
-0,3
2005
3,7
1,2
0,8
0,3
0,7
1,1
-0,3
2006
6,3
3,1
0,8
0,3
-1,1
3,2
0,0
2007
6,8
2,6
1,0
0,0
-0,2
3,3
0,2
2008
5,0
1,4
1,1
0,0
0,7
1,8
0,0
2009
1,6
0,6
1,2
0,2
0,9
-0,8
-0,5
2010
3,8
2,5
1,1
0,4
1,0
-1,1
-0,2
1) Z uwagi na opóźnione w czasie oddziaływanie przyrostu majątku trwałego na przyrost produkcji wskaźniki dynamiki
przesunięto o 1 rok w tył.
2) Rachunek wg neoklasycznej funkcji produkcji typu: ∆lnY/pop = u ∆lnL/pop + (1-u) ∆ lnK/pop + ∆lnA, gdzie:
Y – produkt krajowy brutto
L - zasób pracy (przeciętny w roku stan pracujących w gospodarce)
L= populacja * stopa aktywności *wskaźnik zatrudnienia* liczba godzin
K - zasób kapitału (wartość brutto środków trwałych w gospodarce)
u i (1-u)=wagi obydwu czynników produkcji: czynnika pracy u=2/3 i czynnika kapitału (1-u= 1/3)
A – tzw. reszta Solowa, czyli całkowita produktywność czynników wytwórczych (TFP – total factory productivity).
Źródło: GUS, BAEL, Eurostat oraz obliczenia DAP MG.
Realny PKB
per capita
85
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 23 Wskaźnik zatrudnienia w Polsce dla osób w wieku 15-65 lat na tle UE (w %)
UE-27
UE-15
Polska
Źródło: Eurostat.
2006
64,5
66,2
54,5
2007
65,4
66,9
57,0
2008
65,9
67,3
59,2
2009
64,6
65,9
59,3
2010
64,2
65,4
59,3
Tabela 24 Przeciętna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajów UE
UE-27
UE-15
Polska
Źródło: Eurostat.
2006
37,9
37,2
40,9
2007
37,9
37,2
41,0
2008
37,8
37,1
41
2009
37,6
36,9
40,7
2010
37,5
36,8
40,6
W 2010 roku głównym czynnikiem wzrostu był wzrost produktywności czynników wytwórczych, który
jest także kluczową determinantą wzrostu w średnim okresie. Stabilny wkład we wzrost miał także
kapitał, w postaci środków trwałych wykorzystywanych w gospodarce. Pozytywnym czynnikiem
pozostaje rosnąca aktywność ekonomiczna w grupie ludności w wieku produkcyjnym. Udział tej
ostatniej grupy w całym społeczeństwie także wzrósł. Negatywnym czynnikiem pozostała stopa
zatrudnienia. Rosnącej aktywności towarzyszy bowiem wzrost bezrobocia. Wolniej niż w 2009 roku
spadała liczba godzin przepracowanych w gospodarce.
Wskaźnik zatrudnienia w Polsce wciąż utrzymuje się znacząco poniżej poziomu notowanego w krajach
UE. Poprawa jaką obserwowaliśmy po akcesji została zahamowana przez kryzys finansowy. Choć
Polska nie odnotowała znaczącego regresu, jak w przypadku krajów UE, na co miały wpływ
wprowadzone reformy strukturalne prowadzone po akcesji, to niewykorzystane zasoby pracy pozostają
znaczące, a ich zagospodarowanie w obliczu wyzwań demograficznych staje się kluczowym
wyzwaniem polityki. Oczekujemy, iż pozytywny wkład zasobów kapitałowych powinien utrzymać się
także w przyszłości. Szczególnie istotne będzie podtrzymanie jego wysokiej produktywności, w związku
z procesem nasycania gospodarki kapitałem. Rozbudowa infrastruktury, napływ kapitału zagranicznego
do sektorów o najwyższym potencjale wzrostu, a także poprawa jakości kapitału ludzkiego powinny
podtrzymać pozytywne tendencje obserwowanej konwergencji.
4.2. Popyt wewnętrzny
Popyt krajowy był głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego w latach 2004-2008. Szczególnie
wysoki wkład tej kategorii występował w 2007 roku. Po rocznej przerwie, w roku 2010 popyt wewnętrzny
ponownie warunkował poziom wzrostu PKB. Było to wynikiem odbudowy zapasów, które w okresie
kryzysu zostały istotnie zredukowane. Czynnikiem nadal ograniczającym tempo wzrostu popytu
wewnętrznego były nakłady inwestycyjne, choć już w drugiej połowie roku i w tej kategorii doszło do
przełamania impasu.
W 2010 roku spożycie ogółem wzrosło o 3,3%, w wyniku wzrostu konsumpcji indywidualnej (3,2%)
i publicznej (4,0%). Wśród czynników, które wpłynęły na nieco wyższe tempo wzrostu konsumpcji
prywatnej niż w kryzysowym roku 2009 należy wskazać wzrost zatrudnienia o 0,8% (w sektorze
przedsiębiorstw), a także wzrost dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych (realnie o 4,3%).
Fundusz świadczeń społecznych wzrósł o 6,5%.
86
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 10 Wkład popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2005-2010
%
10
8
6
4
2
0
-2
-4
2005
2006
2007
Popyt krajowy
2008
2009
2010
Popyt zagranicy
PKB
Źródło: GUS.
Wykres 11 Wkład składników popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2011
% 10
8
6
4
2
0
-2
-4
20
11
w.
20
10
1k
w.
20
10
4k
w.
20
10
3k
w.
20
10
2k
w.
20
09
1k
w.
20
09
4k
w.
20
09
3k
w.
20
09
Spożycie indywidualne
Nakłady brutto na środki trwałe
popyt krajowy
2k
w.
20
08
1k
w.
20
08
4k
20
08
3k
w.
w.
2k
1k
w.
20
08
-6
Spożycie zbiorowe
Przyrost rzeczowych środków obrotowych
PKB
Źródło: GUS.
Poprawa sytuacji zatrudnieniowej i dochodowej gospodarstw domowych dawała możliwość zadłużania
się części gospodarstw domowych. Z drugiej strony groźba pojawienia się ‘drugiej rundy’ kryzysu nadal
stwarzała ryzyko utraty pracy i pozostania bez środków finansowych, co determinowało decyzje samych
kredytobiorców, jak i podejście banków do formowania swojej oferty. Mimo to dynamika kredytów dla
gospodarstw domowych w 2010 roku nieco przyspieszyła. Nominalna wartość zadłużenia gospodarstw
domowych z tytułu kredytów konsumpcyjnych i mieszkaniowych wzrosła w 2010 roku o 52,3 mld zł
(w 2009 roku o 39,1 mld zł), do łącznej kwoty 409,2 mld zł. Największy wzrost akcji kredytowej nastąpił
w zakresie kredytów mieszkaniowych (przy czym udział zadłużenia we franku szwajcarskim obniżył się
do 55% kredytów mieszkaniowych ogółem). Po wyraźnym spadku w 2009 r., nieznacznie wzrósł udział
kredytów w walutach obcych w nowo udzielanych kredytach mieszkaniowych. Jednocześnie wyraźnie
osłabł przyrost kredytów konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych. Do osłabienia tego przyczyniło
się zaostrzenie kryteriów ich udzielania związane z pogorszeniem się jakości portfela tych kredytów,
a także z wprowadzeniem przez banki zaleceń Rekomendacji T.
87
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2010 roku odnotowano obniżenie tempa przyrostu aktywów finansowych gospodarstw domowych
(z 15,3% w roku 2009 do 9,8% w roku 2010). Było to efektem nadpłynności sektora bankowego, co nie
wymuszało utrzymania konkurencyjności sektora, a w rezultacie pozwalało na obniżenie średniego
oprocentowania nowych depozytów złotowych (na koniec roku o 0,47 pkt. proc.). Malejące
oprocentowanie miało także wpływ na ograniczenie popytu na obligacje skarbowe. W rezultacie
sprzedaż na rynku pierwotnym detalicznych obligacji skarbowych w 2010 roku była o 39,3% niższa niż
rok wcześniej.
Jednocześnie można było zaobserwować przejście z najbezpieczniejszych produktów finansowych do
bardziej ryzykownych, ale i potencjalnie bardziej zyskownych. Efektem tego był istotny wzrost wartości
obrotów akcjami w transakcjach sesyjnych na warszawskim parkiecie (o 26,1% w stosunku do 2009 r.).
Było to możliwe zarówno dzięki wysokiej aktywności na rynku pierwotnym, która przełożyła się na
bardzo dużą liczbę giełdowych debiutów27, jak też wzrastającej wycenie spółek.
Odmienne tendencje występowały na rynku pośrednich form inwestowania, czyli na rynku funduszy
inwestycyjnych, gdzie zaobserwować można było zainteresowanie mniej ryzykownymi inwestycjami.
Mimo to w tym segmencie osiągnięto wzrost aktywów na poziomie nieobserwowanym od momentu
wybuchu kryzysu finansowego. Wzrost wartości aktywów netto o 22,8 mld zł to jednocześnie czwarty
najlepszy rezultat w minionych 10 latach – większe wzrosty aktywów funduszy inwestycyjnych miały
miejsce jedynie w latach 2005-2007.
Wzrost popytu krajowego, podobnie jak w okresie fazy wzrostu poprzedniego cyklu, w głównej mierze
odpowiadał za przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Cykliczne wahania inwestycji,
a w przypadku 2010 roku także odbudowa zapasów, wpływają na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Czynnikiem stabilizującym wahania koniunktury była konsumpcja gospodarstw domowych, której tempo
pomimo spowolnienia wzrostu PKB, przewyższało tempo tego ostatniego w 2009 roku. Wraz
z ożywieniem gospodarczym w 2010 roku, przyśpieszyła także konsumpcja gospodarstw domowych.
Stabilizująco na poziom inwestycji oddziałują również fundusze strukturalne oraz te związane
z organizacją Mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 roku.
Wykres 12 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrównane sezonowo) oraz kwartalna dynamika
cen konsumpcyjnych 2008-2011
%
%
2,5
7
6
2
5
4
1,5
3
1
2
0,5
1
20
11
20
10
1k
w.
20
10
4k
w.
20
10
3k
w.
20
10
2k
w.
20
09
1k
w.
20
09
4k
w.
20
09
Spozycie indywidualne
3k
w.
20
09
2k
w.
20
08
1k
w.
20
08
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
20
08
0
20
08
0
CPI
Źródło: GUS.
Na Rynku Głównym GPW w Warszawie zadebiutowały 34 spółki, w tym PZU, Tauron Polska Energia, czy GPW w
Warszawie, a na rynku NewConnect aż 86 spółki.
27
88
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W całym 2010 roku tempo wzrostu popytu krajowego wyniosło 4,4%. Do odbudowy popytu krajowego
doszło już w IV kwartale 2009 roku kiedy to wzrost wyniósł 1,1% a w ostatnim kwartale 2010 r. aż 6,3%.
Dynamika spożycia indywidualnego stopniowo rosła. W pierwszym kwartale spożycie wzrosło o 2,2%,
natomiast w ostatnim aż o 4,0%. Największą dynamiką przyrostu charakteryzowało się spożycie
publiczne (z 0,8% w I kw. do 7,6% w IV kw.). Obniżyły się natomiast nakłady na środki trwałe.
Największy spadek odnotowano w pierwszym kwartale (o 11,4%), a już w czwartym wzrosły o 1,6%. W
całym 2010 roku kontynuowany był cykl odbudowy zapasów. Po najsilniejszym w historii spadku (o 11,3
mld zł w 2009 r.), na koniec 2010 r. skala przyrostu zapasów osiągnęła historyczne maksimum (przyrost
o 13,8 mld zł).
4.3. Wpływ inwestycji na dynamikę PKB
Znaczące przyspieszenie inwestycyjne, które obserwowaliśmy od 2006 roku, zostało zatrzymane
w połowie 2008 roku, głównie w wyniku oddziaływania efektów zewnętrznych związanych z kryzysem
finansowym. W 2009 roku doszło do spadku nakładów brutto na środki trwałe, który był kontynuowany
w I połowie 2010 roku. Mimo wyraźnej poprawy koniunktury gospodarczej w 2010 roku oraz bardzo
dobrych wyników finansowych przedsiębiorstw, do ożywienia inwestycyjnego doszło dopiero
w II połowie roku, choć ich wzrost był niewielki (1,6%). W całym roku 2010 nakłady inwestycyjne spadły
o 1,0%, zaś wkład inwestycji we wzrost gospodarczy był ujemny.
Tabela 25 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakładów na środki trwałe (%)
2005
Tempo wzrostu PKB
3,6
Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe
6,5
Stopa akumulacji brutto
19,3
Stopa inwestycji brutto w środki trwałe
18,2
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2006
6,2
14,9
21,1
19,7
2007
6,8
17,6
24,4
21,6
2008
5,1
9,6
23,9
22,3
2009
1,6
-1,2
20,4
21,2
2010
3,8
-1,0
20,8
19,7
Niekorzystne dane o inwestycjach są wynikiem utrzymującej się słabej aktywności inwestycyjnej sektora
prywatnego. Na ograniczenie skali spadku decydujący wpływ miały natomiast wysokie nakłady brutto na
środki trwałe sektora publicznego, a szczególnie inwestycje infrastrukturalne. W wyniku czego udział
nakładów inwestycyjnych sektora prywatnego w nakładach ogółem w warunkach porównywalnych
w 2010 spadł do 66,4% z 68,4% w roku poprzednim.
W 2010 roku znacząco obniżył się w Polsce udział nakładów sektora prywatnego w PKB. Powrócił on
do wartości notowanej przed akcesją. W całej UE wskaźnik po zbliżonym do notowanego w naszym
kraju spadku w 2009 roku, ustabilizował się. Należy zwrócić uwagę na niższe od przeciętnego w UE
wykorzystanie mocy produkcyjnych w działach przetwórstwa przemysłowego.
Tabela 26 Nakłady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB)
UE-27
UE-15
Polska
Źródło: Eurostat
2005
17,8
17,7
14,8
2006
18,2
18,2
15,7
2007
18,7
18,6
17,4
2008
18,4
18,2
17,7
2009
16,2
16,1
16,0
2010
15,9
15,9
14,0
W 2010 r. inwestycje dużych i średnich przedsiębiorstw obniżyły się o 3,2%. Z jednej strony
odnotowano spadek wartości inwestycji w maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (o 8,6%) oraz
budynki i budowle (o 3,5%). Wyższe wydatki zrealizowane zostały wyłącznie w pozycji środki transportu
(wzrost o 29,4%).
89
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Rok 2010 był kolejnym, w którym przedsiębiorstwa zmniejszyły swoje zadłużenie z tytułu kredytów w
sektorze bankowym. Przyśpieszył zaś wzrost depozytów. Oznacza to, iż przedsiębiorstwa pomimo
poprawy sytuacji gospodarczej wciąż odraczają decyzje inwestycyjne.
Wykres 13 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe (lewa oś) i PKB (prawa oś) w latach 2008-2011
-10
1
-15
0
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
Nakłady brutto na środki trwałe
%
20
11
2
20
10
-5
20
10
3
20
10
0
20
10
4
20
09
5
20
09
5
20
09
10
20
09
6
20
08
15
20
08
7
20
08
20
20
08
%
PKB
Źródło: GUS.
W 2010 roku wzrosła znacząco wartość kosztorysowa zainicjowanych inwestycji przedsiębiorstw, co
wraz z poprawiającą się sytuacją finansową stanowi pozytywną przesłankę wzrostu inwestycji. Wciąż
największą aktywnością inwestycyjną charakteryzują się przedsiębiorstwa bardzo duże. Mniejsze
postrzegają sytuację gospodarczą jako niepewną. Pogarszają się także perspektywy budownictwa.
4.4. Wpływ eksportu na dynamikę PKB
W roku 2010 nastąpiła odbudowa eksportu, który był znacznie ograniczony w 2009 r. w wyniku kryzysu
i związanego z tym pogorszenia koniunktury u głównych partnerów handlowych Polski. Ożywienie
gospodarcze w tych państwach pozwoliło na zwiększenie sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw i w
efekcie osiągnięcie wyniku eksportu wyższego niż rekordowy w 2008 r. (eksport wyniósł 117,4 mld
EUR). Kontrybucja eksportu netto we wzrost PKB była w 2010 r. ujemna i wyniosła -0,6 pkt. proc. Duża
importochłonność produkcji eksportowej i rozpoczęty w I kwartale 2010 roku proces odbudowy zapasów
zaowocowały bowiem nieznacznie szybszym wzrostem importu.
W poszczególnych kwartałach wkład eksportu netto do PKB ulegał wahaniom. Na początku roku
kontynuowana była tendencja z 2009 roku, kiedy to eksport netto wpływał pozytywnie na wzrost
gospodarczy. W pozostałych kwartałach 2010 roku, popyt zewnętrzny utracił rolę stymulatora
gospodarki, jego wkład był ujemny. Działo się tak za sprawą utrzymującej się wyższej dynamiki
w imporcie niż eksporcie.
Niski, w porównaniu z sąsiednimi oraz najbardziej rozwiniętymi krajami UE, udział eksportu w PKB,
tj. mała otwartość gospodarki, pozwoliła na ograniczenie wpływu załamania światowej wymiany
handlowej na wzrost gospodarczy w Polsce. Jednakże odrodzenie światowej wymiany handlowej
w znacznie mniejszym stopniu, w porównaniu z bardziej otwartymi krajami, stymulowało wzrost
gospodarczy w 2010 roku.
90
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 14 Wkład eksportu i importu dóbr i usług we wzrost gospodarczy 2008-2011
% 15
10
5
0
-5
-10
Eksport
Import
w.
2
01
1
01
0
4k
Eksport netto
1k
w.
2
01
0
01
0
w.
2
3k
2k
1k
w.
2
w.
2
01
0
00
9
w.
2
00
9
4k
3k
w.
2
w.
2
00
9
00
9
2k
1k
w.
2
w.
2
00
8
00
8
4k
w.
2
00
8
3k
w.
2
2k
1k
w.
2
00
8
-15
PKB
Źródło: GUS.
Obserwowana aprecjacja złotego, szczególnie silna w I i III kwartale 2010 roku, będąca wynikiem
napływu kapitału zagranicznego do Polski, oddziaływała w kierunku pogorszenia konkurencyjności
cenowej krajowych producentów. Skalę nierównowagi zewnętrznej powiększał również spadek
nadwyżki transferów bieżących, spowodowany głównie mniejszą skalą napływu transferów prywatnych.
Poprawiające się wyniki finansowe przedsiębiorstw znalazły natomiast odzwierciedlenie
w utrzymującym się wysokim deficycie dochodów. Rok 2010 zamknął się deficytem na rachunku
bieżącym w wysokości 15,9 mld EUR i wzrósł do 4,5% PKB z 3,9% PKB w 2009 r. Był on w ok. 90%
finansowany napływem kapitału długookresowego, tj. zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi
i środkami na rachunku kapitałowym.
Wykres 15 Zmiany eksportu dóbr i usług (lewa oś) oraz wzrost gospodarczy (prawa oś) w latach 20082011
-10
1
-15
0
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
w.
1k
w.
Eksport
%
20
11
2
20
10
-5
20
10
3
20
10
0
20
10
4
20
09
5
20
09
5
20
09
10
20
09
6
20
08
15
20
08
7
20
08
20
20
08
%
PKB
Źródło: GUS.
Realne jednostkowe koszty pracy po znaczącym wzroście w 2008 roku, odmiennie od sytuacji w całej
UE, spadły w Polsce w 2009 roku i ustabilizowały się w 2010 roku.
91
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 27 Zmiana realnych jednostkowych kosztów pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
2005*
2006
2007
2008
UE-27
-0,6
-1,2
-0,8
0,8
UE-15
-0,5
-0,8
-0,6
0,9
Polska
-2,3
-2,5
-1,3
4,3
* dane dla Polski w 2005 r. podlegały zmianom metodologicznym
** dla Polski w 2010 r. szacunek
Źródło: Eurostat.
2009
2,8
3,0
-2
2010**
-1,4
-1,4
0
4.5. Rola sektorów w tworzeniu PKB
Wartość dodana brutto w 2010 roku wzrosła o 3,3% względem 2009 r. a więc w tempie nieco niższym
niż wzrost PKB. Wartość dodana stanowiła ok. 88% PKB. Pozostała część to podatki od produktów,
pomniejszone o dotacje do produktów. Pozytywnie na wzrost oddziaływały wszystkie sektory
gospodarki. Największy wkład we wzrost wartości dodanej miał przemysł.
Stabilny wzrost sektora usług rynkowych był w latach 2006-2008 najbardziej trwałym źródłem wzrostu
wartości dodanej. Jednak okres kryzysu znacznie osłabił jego rolę. Wkład we wzrost w 2009 roku był na
historycznie niskim poziomie, a w 2010 roku miał niewiele większą skalę. Przemysł, który w okresie
szybkiego wzrostu rośnie wyraźnie szybciej niż wartość dodana ogółem, szybko powrócił do tej
tendencji, po bardzo słabym wyniku uzyskanym w kryzysowym roku 2009. Znacznym fluktuacjom
podlega sektor budownictwa. W latach 2007 i 2009 wartość dodana tego sektora rosła dynamicznie,
a w latach 2008 i 2010 doszło do spowolnienie dynamiki. Niewielki, choć dodani wkład sektor usług
nierynkowych jest nieprzerwanie utrzymywany.
Tabela 28 Tempo wzrostu PKB i wartości dodanej brutto w latach 2005-2010 (%)
Wyszczególnienie
PKB
Wartość dodana
w tym:
- przemysł
- budownictwo
- usługi rynkowe
Źródło: GUS.
2005
3,6
3,3
2006
6,2
6,0
2007
6,8
6,7
2008
5,1
5,1
2009
1,6
1,8
2010
3,8
3,3
3,5
7,8
3,6
10,0
11,6
5,5
10,1
10,8
6,5
6,8
4,6
5,9
-0,9
11,4
0,8
9,3
3,9
1,4
Zmiany strukturalne zachodzące w polskiej gospodarce można zaobserwować analizując strukturę
tworzenia wartości dodanej. Obserwujemy wzrost udziału wartości dodanej usług, a we wcześniejszych
latach także budownictwa, głównie jednak na skutek wahań koniunkturalnych. Spada zaś udział
rolnictwa. Relatywnie stabilna pozostaje partycypacja przemysłu.
Tabela 29 Zmiany w strukturze tworzenia wartości dodanej w okresie 2005-2010 w cenach bieżących
2005
2006
2007
Rolnictwo
4,5
4,3
4,3
Przemysł
24,7
24,7
24,5
Budownictwo
6,0
6,4
7,1
Usługi rynkowe
49,8
50,0
49,8
Usługi nierynkowe
14,9
14,6
14,3
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2008
3,7
24,3
7,3
50,2
14,5
2009
3,6
24,3
7,5
49,9
14,5
2010
3,5
24,6
7,1
50,1
14,7
Znajomość struktury sektorowej tworzenia PKB oraz dynamiki wartości dodanej brutto
w poszczególnych sektorach pozwala dokonać sektorowej dekompozycji źródeł wzrostu
gospodarczego.
92
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2010 roku największy wkład we wzrost gospodarczy miał przemysł. Sektor usług rynkowych utracił
swoją pozycję już w 2009 roku. Niski i zbliżony do notowanego w ostatnich latach wkład odnotowało
budownictwo, o czym decydowała skala realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Pozostałe sektory miały
niewielki, ale dodatni wkład we wzrost gospodarczy.
Wykres 16 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2005-2010
% 8
7
6
5
4
3
2
1
0
-1
2005
2006
2007
Przemysł
Usługi nierynkowe
PKB
2008
Budownictwo
Rolnictwo
2009
2010
Usługi rynkowe
Wartość dodana brutto
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
4.6. PKB per capita w Polsce na tle innych krajów
Wartość nominalna PKB w 2010 roku wyniosła 1.415,4 mld zł. Uwzględniając siłę nabywczą pieniądza
PKB per capita wzrósł z poziomu 51% przeciętnej dla krajów UE-27 w 2005 roku do 62% w roku 2010.
Wg szacunków Eurostatu PKB per capita wg parytetu siły nabywczej wzrósł realnie w Polsce
w 2010 roku o 3,8%, podczas gdy w całej Unii Europejskiej o 1,8%.
Tabela 30 PKB per capita wybranych krajów UE (wg parytetu siły nabywczej) w latach 2005-2010
2005
22,5
24,8
2006
23,7
26,1
UE-27
Strefa euro
Republika
Czeska
17,0
18,2
Niemcy
26,2
27,5
Węgry
14,2
14,9
Polska
11,5
12,3
Słowacja
13,5
15,0
Źródło: Eurostat STRIND.
w tys. EUR
2007
2008
25,0
25,0
27,4
27,3
2009
23,5
25,6
2010
24,5
26,5
2005
100
110
19,9
28,9
15,6
13,6
17,0
19,3
27,4
15,3
14,3
17,2
19,5
29,0
15,7
15,2
18,1
76
117
63
51
60
20,2
29,0
16,1
14,1
18,1
93
w relacji do średniej UE (UE27=100)
2006
2007
2008
2009
2010
100
100
100
100
100
110
110
109
109
108
77
116
63
52
63
80
116
62
54
68
81
116
65
56
72
82
116
65
61
73
80
119
64
62
74
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
5. RYNEK PRACY
5.1. Pracujący
Ograniczony wpływ światowej recesji na polski rynek pracy w latach 2008-2010 wyraźnie odróżniał się
od rejestrowanych w przeszłości wahań poziomu zatrudnienia i bezrobocia, kiedy to spowolnienie
gospodarcze o podobnej głębokości spowodowało znacznie silniejsze dostosowania na rynku pracy.
Tym razem zmiany były mniej dotkliwe, co nie oznacza, że nie nastąpiły dostosowania w postaci
wzrostu bezrobocia czy też spowolnienia wzrostu płac.
W latach 2008-2009 stosunkowo duży był wzrost aktywności osób (pracujący + bezrobotni) w wieku
największej aktywności, natomiast w latach 2009-2010 wzrost aktywności dotyczył również osób
w wieku 15-24 lata związany prawdopodobnie z większą aktywnością na rynku pracy osób, które nie
trafiły w ramach poboru do wojska. Spadek aktywności osób młodych w ostatnich dwóch kwartałach
przyczynił się w największym stopniu do osłabienia wzrostu całkowitego współczynnika aktywności
zawodowej i może być związany z wygaśnięciem wpływu braku poboru do wojska i pojawieniem się
efektów zniechęcania długim poszukiwaniem pracy (stopa bezrobocia wśród osób młodych jest
przeciętnie dwukrotnie wyższa niż średnia w całej populacji).
Poprawa koniunktury gospodarczej w 2010 roku nie wpłynęła w znaczący sposób na polski rynek pracy,
choć obserwowany wzrost zatrudnienia, na co wskazują zarówno dane BAEL o liczbie pracujących, jak
i dane o zatrudnieniu w sektorze przedsiębiorstw, można uznać za pozytywny sygnał. W 2010 roku,
liczba osób pracujących wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 93 tys.
W strukturze pracujących według sektorów utrzymały się główne średniookresowe trendy dokonujących
się zmian. W 2010 roku wzrósł udział pracujących w sektorze usług. Nieznacznie zmniejszył się
natomiast udział osób zatrudnionych w przemyśle i budownictwie oraz rolnictwie.
Tabela 31 Pracujący w wieku powyżej 15 lat według sektorów ekonomicznych w latach 2005-2010
Lata
Ogółem
2005
14.116
2006
14.594
2007
15.241
2008
15.800
2009
15.868
2010
15.961
Źródło: GUS, BAEL.
Rolnictwo
2.452
2.304
2.247
2.206
2.107
2.050
Przemysł i
budownictwo
w tys.
4.127
4.374
4.681
5.036
4.934
4.813
Usługi
Rolnictwo
7.531
7.911
8.309
8.549
8.819
9.087
17,4
15,8
14,8
14,0
13,3
12,8
95
Przemysł i
budownictwo
w%
29,2
30,0
30,7
31,9
31,1
30,2
Usługi
53,4
54,2
54,5
54,1
55,6
56,9
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 32 Sytuacja na rynku pracy w latach 2005–2010 w grupie wiekowej 15+ (%)
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
Współczynnik aktywności zawodowej28
54,9
54,0
53,7
54,2
54,9
Wskaźnik zatrudnienia
45,2
46,5
48,5
50,4
50,4
Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, GUS, obliczenia DAP MG.
2010
55,8
50,4
W 2010 r. wskaźnik zatrudnienia, określający udział ludności pracującej w wieku 15 i więcej w ogólnej
liczbie ludności wyniósł 50,4% i utrzymał się na poziomie notowanym rok i dwa lata wcześniej.
Najniższy poziom zatrudnienia wystąpił w grupie wiekowej 55 i więcej, chociaż na przestrzeni ostatnich
lat obserwuje się jego systematyczną poprawę. W roku 2009 nastąpiło wyhamowanie pozytywnych
tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi młodych. W 2010 r. zatrudnienie w grupach wiekowych 15-24
lat i 25-34 lat uległo dalszemu zmniejszeniu. Wskaźnik zatrudnienia dla tych grup osiągnął odpowiednio
poziom 26,3% (o 0,5 pkt. proc. mniej niż przed rokiem) i 76,7% (o 1,2 pkt. proc. mniej niż w roku 2009).
Młodzi ludzie wchodząc na rynek pracy w warunkach niskiego popytu na siłę roboczą napotykali w 2010
roku wyraźne trudności ze znalezieniem pracy. W większości nie posiadają oni doświadczenia
zawodowego, bo blisko ¾ osób w wieku 15-34 lata nie podejmowało pracy zarobkowej w trakcie
nauki.29 Często jednak mieli dość znaczne wymagania dotyczące warunków zatrudnienia. Wśród osób,
które po zakończeniu formalnej edukacji nie miały pracy przez dłużej niż 3 miesiące, 51% oczekiwało
zbyt wysokiego wynagrodzenia w stosunku do możliwości pracodawcy.
Pomimo pogorszenia wskaźnika zatrudnienia w najmłodszych grupach wiekowych, Polska w 2010 roku
pod względem poziomu zatrudnienia zmniejszyła dystans do innych krajów UE dotkniętych kryzysem
gospodarczym. W związku z kryzysem gospodarczym w latach 2009 i 2010 w UE-27 nastąpił spadek
wartości wskaźnika zatrudnienia odpowiednio o 1,3 pkt.proc. i 0,4 pkt.proc. ostatecznie do poziomu
64,2% (dotyczy grupy wiekowej 15-59/64). Podczas gdy w większości krajów Unii Europejskiej
odnotowano spadek zatrudnienia, analogiczny wskaźnik zatrudnienia w Polsce nie zmienił się (59,3%).
Poziom zatrudnienia w Polsce jest jednak nadal jednym z niższych w Unii Europejskiej. Niższy od Polski
poziom zatrudnienia odnotowano w Hiszpanii (58,6%), na Litwie (57,8%), w Rumunii (58,8%), na
Słowacji (58,8%), we Włoszech (56,9%), na Malcie (56,0%) oraz na Węgrzech (55,4%).
Zatrudnienie mierzone wielkością przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w 2010 roku
wzrosło o 0,8% w stosunku do roku 2009 i wyniosło 5.373 tys. osób. Spadek zatrudnienia wystąpił
jedynie w sektorach przetwórstwa przemysłowego i górnictwa. Największą dynamikę zatrudnienia
odnotowano w sekcjach: hotele i restauracje.
W I kwartale 2011 roku obserwowano wyraźne i potwierdzone przez wszystkie ważniejsze wskaźniki
przyśpieszenie tempa wzrostu liczby pracujących i zatrudnionych w polskiej gospodarce.
Do podwyższenia rocznego tempa wzrostu w całej gospodarce przyczyniła się przede wszystkim
poprawa sytuacji w budownictwie i w przemyśle. Po raz pierwszy od III kwartału 2009 roku wzrost
zatrudnienia wynikał głównie ze wzrostu liczby osób zatrudnianych na czas nieokreślony, wyraźnie
zmniejszyła się natomiast rola wzrastającej liczby osób samozatrudnionych poza rolnictwem.
Współczynnik aktywności zawodowej jest to procentowy udział aktywnych zawodowo (osób pracujących oraz
bezrobotnych) w ogólnej liczbie ludności danej kategorii (15 lat i więcej), wskaźnik zatrudnienia jest to procentowy udział
pracujących w ogólnej liczbie ludności danej kategorii, natomiast stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych w
liczbie aktywnych zawodowo. Bezrobocie rejestrowane obejmuje osoby, które zgodnie z ustawą o zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu określane są jako bezrobotne i zarejestrowane w odpowiednim powiatowym urzędzie pracy.
29 GUS, Wejście ludzi młodych na rynek pracy, Warszawa, luty 2010.
28
96
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 17 Przeciętne zatrudnienie (tys. osób) w sektorze przedsiębiorstw 2005–2011
tys. osób
6000
5000
4000
3000
2000
1000
ogółem
budownictwo
01
20
11
07
01
20
10
07
10
20
09
01
przetwórstwo przemysłowe
20
20
09
07
01
08
20
08
07
20
20
07
01
07
20
07
01
06
20
06
07
20
05
20
20
05
01
0
handel i naprawy
Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne, obliczenia DAP MG.
Tabela 33 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw (w tys.)
2009
2010
Ogółem
5.327
5.373
Przemysł
2.455
2.442
Górnictwo i wydobywanie
180
176
Przetwórstwo przemysłowe
2.027
2.013
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
148
150
elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę
Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i
100
104
odpadami, rekultywacja
Budownictwo
436
443
Handel i naprawy
1.092
1.093
Hotele i restauracje
102
109
Transport, gospodarka magazynowa i
464
463
łączność
Obsługa nieruchomości i firm
89
92
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS z lat 2009-2010.
2010/2009
100,8
99,5
97,7
99,3
100,8
103,7
101,6
100,1
106,3
100,2
103,3
5.2. Bezrobocie i stopa bezrobocia
W 2010 roku bezrobocie w Polsce, według danych BAEL, wyniosło przeciętnie 1.699 tys. osób, co
stanowiło 9,6% ogółu osób aktywnych zawodowo, przy czym w przypadku kobiet stopa bezrobocia
wyniosła 10,0%, a w przypadku mężczyzn 9,3%. W stosunku do roku 2009 liczba bezrobotnych wzrosła
o 20,4%.
Wzrost zainteresowania podjęciem pracy uwidocznił się zwłaszcza w dwóch grupach wiekowych: osób
młodych (tj. 15-24 lat) i osób w wieku przedemerytalnym (tj. 45-59/64 lat), co mogło się wiązać
odpowiednio ze zniesieniem obowiązkowego poboru do wojska i likwidacją (począwszy od 2009 r.)
możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury. Wzrost aktywności zawodowej przy relatywnie
stabilnej liczbie ofert pracy (do końca 2010 r.) przyczynił się do wzrostu bezrobocia.
97
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2010 roku bez pracy pozostawało 1.955 tys.
osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 12,3% i była o 0,2 pkt. proc. wyższa niż na koniec
2009 roku.
W roku 2010 miały miejsce zmiany w strukturze bezrobocia w Polsce. W porównaniu z grudniem 2009
roku poziom bezrobocia wzrósł we wszystkich grupach wiekowych i dla osób z wszystkimi poziomami
wykształcenia. Najsilniej wzrósł udział osób bezrobotnych poniżej 25 roku życia o 3,1 pkt.proc. oraz
osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym o 2,9 pkt.proc..
Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku pracy należy zaliczyć
nadal wyraźną niepewność związaną z oceną sytuacji gospodarczej i perspektyw rozwojowych
w przyszłości. Przedsiębiorcy, którzy niejednokrotnie nie redukowali zatrudnienia podczas kryzysu
(próbując ‘przeczekać’ ten okres kosztem wydajności pracy), obecnie pomimo poprawy koniunktury
gospodarczej, dysponują potrzebnym potencjałem kadrowym, inni wydają się realizować głównie
strategie oszczędnościowe i nie zwiększać zatrudnienia.
Dodatkowo w pierwszych miesiącach 2011 r. zanotowano silny spadek zgłaszanych wakatów
w urzędach pracy, który wynikał przede wszystkim ze zmniejszenia się liczby ofert pracy
subsydiowanej. Szczególnie silnie obniżyła się liczba tzw. miejsc aktywizacji zawodowej, w całości
finansowanych z Funduszu Pracy oraz Europejskiego Funduszu Społecznego.
Wykres 18 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 2005-2011
%
20
15
10
5
Ik
w
II k . 20
w. 05
III 2
k 0
IV w. 2 0 5
kw 0 0
5
I k . 20
w. 05
II k 20
w 0
III . 2 6
kw 0 0
IV . 2 6
kw 0 0
6
I k . 20
w. 06
II k 20
w 0
III . 2 7
kw 0 0
IV . 2 7
kw 0 0
7
I k . 20
w. 07
II k 20
w 0
III . 2 8
kw 0 0
IV . 2 8
kw 0 0
8
I k . 20
w. 08
II k 20
w 0
III . 2 9
kw 0 0
IV . 2 9
kw 0 0
9
I k . 20
w. 09
II k 20
w 1
III . 2 0
kw 0 1
IV . 2 0
kw 0 1
0
I k . 20
w. 10
II k 2 0
w. 11
20
11
0
Stopa bezrobocia BAEL
Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec kwartału
Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne, BAEL, obliczenia DAP MG.
5.3. Strukturalne niedopasowania na rynku pracy
Dynamiczne procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne zachodzące w polskiej gospodarce
przyczyniają się do zmian struktury popytu na pracę. Na nowo tworzonych miejscach pracy wymagane
są zazwyczaj inne kwalifikacje i kompetencje niż na likwidowanych. Szybki postęp technologiczny
i zmienna sytuacja rynkowa wymusza również na zatrudnionych w firmach pracownikach podjęcie
dokształcania.
98
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zmiany struktury popytu na pracę wymagają odpowiedniego dostosowania oferty szkoleniowej sektora
edukacji. Jako główne przyczyny niezaspokojenia potrzeb kompetencyjnych firm w badaniach
wymieniane są głównie słabości systemu edukacyjnego:30
− niedofinansowanie zadań oświatowych,
− wydłużenie kształcenia ogólnego nieadekwatne do potrzeb rynku pracy,
− niski poziom komputeryzacji szkół uniemożliwiający uczniom zaznajomienie się z nowoczesnymi
technikami,
− niski poziom nauki języków obcych, zwłaszcza w szkołach zasadniczych i zawodowych,
− niewystarczający nacisk na rozwój kompetencji technicznych i matematycznych w trakcie nauki
w szkołach ogólnych, co ogranicza rozwój kształcenia technicznego,
− nadmiar przedmiotów teoretycznych w stosunku do przedmiotów pozwalających opanować
umiejętności zawodowe w szkolnictwie zawodowym,
− niedobór dobrych miejsc praktyk w przedsiębiorstwach,
− niewystarczający nacisk na rozwój kwalifikacji ogólnych, kształtujących nastawienie do pracy
takich jak: solidność, sumienność, zdyscyplinowanie, dokładność, odpowiedzialność, chęć do
nauki nowych umiejętności, odporność na stres i umiejętność pracy w grupie,
− uwarunkowanie oferty edukacyjnej uczelni zasobami naukowymi, a nie potrzebami rynku,
− słaby międzyregionalny mechanizm dopasowań podaży i popytu na rynku pracy, występujące
niedobory pracowników mają charakter lokalny.
Badania wskazują, że głównym powodem problemów ze znalezieniem pracowników jest brak
kandydatów z odpowiednimi kwalifikacjami. Przyczynę taką podaje 45,2% przedsiębiorców
ankietowanych przez NBP31 i blisko połowa w badaniu MG. Inną przyczyną niepowodzenia
w zatrudnieniu pracownika były zbyt wysokie oczekiwania płacowe kandydatów (35% wskazań)32.
W Polsce od wielu lat występuje nadwyżka podaży pracowników o niskich kwalifikacjach i niedobór
pracowników o wyższych kwalifikacjach. Znaczną część długotrwale bezrobotnych stanowią osoby
niewykwalifikowane, na których pracę - wskutek postępu technologicznego - popyt spada. Podobnie jak
w latach poprzednich, w 2010 r. najniższe wartości wskaźnika zatrudnienia (16,2%) i najwyższą stopę
bezrobocia (17,4% wzrost o 2,95 pkt. proc. w porównaniu z rokiem 2009) odnotowywano w Polsce
wśród osób z wykształceniem podstawowym. i niepełnym podstawowym. Najwyższą wartość wskaźnika
zatrudnienia (76,8%) i najniższą stopę bezrobocia (4,7%) zaobserwowano natomiast wśród osób
z wykształceniem wyższym.
Niedopasowania strukturalne są w znacznym stopniu również skutkiem stosunkowo niskiej mobilności
siły roboczej. Niewielka skala migracji wewnętrznych z obszarów o niskim popycie do obszarów
o wysokim popycie przyczynia się do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Regiony słabiej rozwinięte,
gdzie popyt na pracę jest mniejszy, są obszarami najwyższego bezrobocia w skali kraju.
Po odnotowanych w ostatnich latach spadkach bezrobocia zarówno na wsi jak i w mieście, w 2009
i 2010 roku zaobserwowano wzrost bezrobocia na obydwu obszarach. Bezrobocie na obszarach
wiejskich w 2010 r. wyniosło 9,3% (wobec 8,0% w 2009 r.). Bezrobocie w miastach osiągnęło w 2010 r.
poziom 9,8% (wobec 8,3% w 2009 r.). Nieco niższa stopa bezrobocia na wsi może być wynikiem
U.Sztandar-Sztanderska (red.), Kwalifikacje dla potrzeb pracodawców. Raport końcowy, Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 2010.
31 W.Gmuła , A.Gucwa, W.Nalepa, Z.Opioła, Rynek pracy w Polsce. Wynagrodzenia, produktywność pracy i migracje w
listopadzie 2010 r. – na tle panelowych badań opinii pracodawców i bezrobotnych w latach 2006-2010, zeszyt nr 255/2011
NBP.
32 Badanie ankietowe sektora MSP, Ministerstwo Gospodarki, kwiecień 2011.
30
99
MINISTERSTWO GOSPODARKI
niskiego poziomu aktywności zawodowej na tych terenach oraz występowania zjawiska bezrobocia
ukrytego.
Wykres 19 Wskaźnik zatrudnienia według poziomu wykształcenia w latach 2007-2010
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wyższe
średnie zawodowe
2007
średnie
ogólnokształcące
2008
2009
zasadnicze
zawodowe
2010
podstawowe i
niepełne
podstawowe
Źródło: BAEL GUS, obliczenia DAP MG.
Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest również skutkiem ograniczonego popytu na pracę
ludzi młodych, nie dysponujących dużym doświadczeniem zawodowym. W 2010 roku wskaźnik
aktywności ekonomicznej dla osób w wieku 15-24 lata wyniósł 34,4%, tj. wzrósł o 0,6% w porównaniu
z rokiem poprzednim. Wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wiekowej ukształtował się na poziomie 26,3%
i był niższy o 0,5 pkt. proc. niż w roku 2009. Ponadto pierwsza praca większości ludzi młodych nie była
zgodna z wyuczonym zawodem.33 Najczęstszym powodem niezgodności pierwszej pracy z wyuczonym
zawodem była niemożność znalezienia pracy w swoim zawodzie, co wskazuje na niedopasowanie
obecnych kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy.
Negatywny wpływ na dostosowywanie się podaży do popytu na rynku pracy ma dość niska aktywność
zawodowa kobiet, która w 2010 roku wyniosła 48,2% wobec 64,1% wśród mężczyzn. Jednocześnie
kobiety są bardziej zagrożone bezrobociem. W 2010 roku stopa bezrobocia wśród nich wyniosła 10,0%,
wobec stopy 9,3% notowanej wśród mężczyzn.
5.4. Zagraniczne wyjazdy zarobkowe
Wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku i stopniowa liberalizacja przepływu pracowników
ułatwiła obywatelom polskim wyjazdy zarobkowe za granicę przyczyniając się do ich istotnego wzrostu
w pierwszych latach po integracji. Apogeum emigracji Polaków osiągnięte zostało w roku 2007, gdy za
granicą przebywało 2,27 mln polskich obywateli.34
Od czasu kryzysu finansowego, który istotnie wpłynął na pogorszenie sytuacji gospodarczej
w państwach Europy Zachodniej, zainteresowanie Polaków emigracją systematycznie zmniejszało się.
Spadek produkcji oraz bankructwa firm przyczyniły się do istotnego wzrostu bezrobocia na rynkach
zagranicznych oraz zmniejszenia zapotrzebowania na pracę migrantów. W latach 2008-2009
33
34
GUS, Wejście ludzi młodych na rynek pracy, Warszawa, luty 2010.
Główny Urząd Statystyczny Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004-2009, Warszawa.
100
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
odnotowano wyraźny spadek wyjazdów zarobkowych. Na koniec 2009 roku za granicą przebywało 1,9
mln Polaków, w tym 1,6 mln w państwach Unii Europejskiej. Monitoring danych dotyczących wyjazdów
zarobkowych Polaków do państw UE i EOG w roku 2010 wskazuje na dalszy spadek zainteresowania
obywateli polskich wyjazdami zagranicznymi.
Krajami docelowymi emigracji Polaków stały się przede wszystkim: Wielka Brytania, Niemcy (pomimo
utrzymania restrykcji w przepływie pracowników – do końca kwietnia 2011 r.) i Irlandia. W każdym
z wymienionych krajów liczba polskich migrantów zarobkowych było wyższa niż 100 tys. Polacy
najrzadziej wyjeżdżali do Finlandii i Islandii.
Liczba wyjazdów zarobkowych do większości krajów stabilizuje się lub spada. Największy spadek skali
imigracji Polaków odnotowano w Wielkiej Brytanii. W 2009 r. rejestracji w celu podjęcia legalnej pracy
dokonało o połowę mniej obywateli polskich niż w roku 2008. W roku 2010 liczba ta uległa dalszemu
zmniejszeniu. Najprawdopodobniej główną przyczyną spadku zainteresowania osiedlaniem się na
wyspach był panujący tam kryzys gospodarczy i trudności ze znalezieniem pracy.
Ramka 10 Zatrudnienie Polaków w Wielkiej Brytanii
W 2010 r. w Wielkiej Brytanii zarejestrowano o 3,5 tys. pracowników mniej niż w roku 2009 i około 50,8 tys. mniej
niż w roku 2008. Zarejestrowani pracownicy nie mają obowiązku wyrejestrowania się w chwili przerwania
zatrudnienia więc podana liczba może być mniejsza. 30 kwietnia 2011 r. zniesiony został obowiązkowy system
rejestracji.
Główne sektory, w których Polacy znaleźli zatrudnienie to:
Administracja, biznes i zarządzanie
255,8 tys.
Gastronomia i hotelarstwo
111,9 tys.
Rolnictwo
55,1 tys.
Przemysł wytwórczy
45,9 tys.
Przetwórstwo mięsa i żywności
30,0 tys.
Handel detaliczny
28,0 tys.
Usługi medyczne i związane z ochroną zdrowia
26,5 tys.
Budownictwo
26,4 tys.
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 2011, Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach
EOG i Szwajcarii; Warszawa, maj 2011 r.
30 kwietnia 2011 r. skończył się trzeci etap okresu przejściowego, ograniczającego swobodny dostęp
obywateli państw UE-8 do rynków pracy UE-15. Dostęp do swoich rynków pracy zliberalizowały dwa
ostatnie kraje Unii Europejskiej, które dotychczas utrzymywały ograniczenia w tym zakresie: Niemcy
i Austria. Istniejące w tych krajach społeczne obawy odnośnie fali emigrantów z państw Europy
Środkowo-Wschodniej wydają się mało uzasadnione, gdyż zgodnie z prognozami z krajów UE-8
oczekiwany jest napływ do Niemiec ok. 100-140 tys. pracowników.35 W latach 2011-2015 przewidywany
jest napływ na rynek niemiecki ok. 500 tys. pracowników z Polski. Zatem otwarcie tych rynków raczej
nie powinno zmienić obserwowanego od czasu spowolnienia gospodarczego trendu malejącej dynamiki
wyjazdów zarobkowych do państw Unii Europejskiej.
W kontekście utrzymującego się od 2008 r. w Europie Zachodniej kryzysu gospodarczego coraz więcej
migrantów podejmuje decyzję o powrocie do Polski. W przypadku części z nich trudno mówić
o stałym powrocie do kraju, gdyż ich emigracja ma charakter cykliczny lub sezonowy, co wydaje się
potwierdzać ograniczony wzrost podaży pracy na krajowym rynku pracy. Badania wskazują, że 23%
osób, które powróciły myśli o ponownym wyjeździe za granicę, a dalsze 30% nie ma sprecyzowanych
M. Duszczyk, Koniec okresu przejściowego – czy Polskę czeka nowa fala emigracji?, Analizy Instytutu Polityki Społecznej
Uniwersytetu Warszawskiego 1/2011.
35
101
MINISTERSTWO GOSPODARKI
planów. Zatem jedynie 47% Polaków, którzy przyjechali z za granicy zamierza na stałe pozostać
w Polsce.36
Ramka 11 Zatrudnienie Polaków w Niemczech
W 2010 r. obywatele polscy otrzymali następującą liczbę zezwoleń na pracę, względnie zwolnień od obowiązku
otrzymania zezwolenia w przypadku studentów (w nawiasie dane za 2009 r.):
pracowników sezonowych:
174.071
(184.241)
pracowników imprez objazdowych:
2.939
(3.266)
pracowników-gości:
65
(108)
pomocy domowych
1.302
(1.081)
studentów w okresie wakacji:
3.633
bd
Obywatele polscy chętnie podejmują w Niemczech samodzielną działalność gospodarczą. Najczęściej prowadzą
działalność w zakresie usług budowlanych, rolniczych i rzemieślniczych.
Według danych Związku Rzemiosła w Berlinie, w niemieckim rejestrze rzemieślniczym na koniec 2010 r. było
zarejestrowanych 27,8 tys. (bez danych z izby w Lubece) przedsiębiorstw prowadzonych przez obywateli
polskich. 94% polskich firm działa w zachodnich krajach związkowych oraz w Berlinie. Najwięcej polskich firm
odnotowano w: Północnej Nadrenii-Westfalii (6,3 tys.), Hesji (5,9 tys.) i Bawarii (5,1 tys.). We wschodnich
landach zarejestrowanych zostało łącznie 1,7 tys. polskich firm.
Z prowadzonego przez ZUS rejestru wynika, że w 2010 r. osobom delegowanym do Niemiec wystawiono
następującą liczbę formularzy E101 i A1: 105,2 tys. – dla pracowników (98,8 tys. w 2009 r.) oraz 8,2 tys. – dla
osób prowadzących działalność na własny rachunek (podobnie w 2009 r.).
Wskazuje to na konsekwentny spadek zainteresowania polskich firm realizowaniem usług transgranicznych
w Niemczech (należy wziąć pod uwagę, że jedna osoba mogła być delegowana do Niemiec więcej niż jeden raz
w roku).
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 2011, Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach
EOG i Szwajcarii; Warszawa, maj 2011 r.
Migranci powrotni stosunkowo dobrze odnajdują się na polskim rynku pracy: 60% z nich to osoby
pracujące i aktywne zawodowo, 22% - bezrobotni, a 18% - bierni zawodowo. Zgodnie ze strukturą
popytu na krajowym rynku pracy (por. rozdział 5.3. strukturalne niedopasowania na rynku pracy),
zatrudnienie najłatwiej znaleźć mogli migranci powrotni z wykształceniem wyższym oraz zawodowym.
Wykres 20 Migranci powrotni na polskim rynku pracy wg poziomu wykształcenia
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wyższe
średnie zawodowe
pracujący
bezrobotni
średnie ogólnokształcące
zawodowe
bierni zawodowo
Źródło: DAP na podstawie K.Iglicka, Poakcesyjne migracje powrotne Polaków: geneza, przyczyny i konsekwencje, Biuletyn
Rzecznika Praw Obywatelskich – materiały nr 69, Warszawa październik 2010 r.
K.Iglicka, Poakcesyjne migracje powrotne Polaków: geneza, przyczyny i konsekwencje, Biuletyn Rzecznika Praw
Obywatelskich – materiały nr 69, Warszawa październik 2010 r.
36
102
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wbrew powszechnym opiniom o dużej skłonności migrantów powrotnych do podejmowania własnej
działalności gospodarczej jedynie 15% z nich podjęło prace na własny rachunek poza rolnictwem
(wskaźnik ten dla ogółu pracujących w Polsce w 2010 roku wyniósł 18,9%).37
Zmniejszenie zainteresowania obywateli polskich wyjazdami zarobkowymi do innych państw oraz
powroty Polaków z zagranicy wywierają pozytywny wpływ na sytuację na polskim rynku pracy. W opinii
pracodawców, wpływ emigracji na trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników
systematycznie spada.38 W końcu 2010 roku zaledwie jeden ze stu przedsiębiorców podał wyjazdy
zagraniczne jako powód trudności w pozyskiwaniu odpowiednich pracowników.
Od czasu spowolnienia gospodarczego w opinii pracodawców zmniejszył się również wpływ migracji
zarobkowych na odejścia z pracy. Ponad dwie trzecie przedsiębiorców (67,9%) uważa, że migracje nie
mają znaczącego wpływu na decyzje pracowników o rezygnacji z pracy w badanych firmach.
Migracje mają również coraz mniejszy wpływ na wzrost wynagrodzeń w przedsiębiorstwach. W końcu
2010 r. ponad trzy czwarte pracodawców (81,5%) uważało, że zagraniczne wyjazdy zarobkowe nie
będą miały wpływu na wzrost wynagrodzeń. Na początku 2007 r. wskaźnik ten wynosił zaledwie 22,1%.
Wpływ emigracji na rozwój gospodarki polskiej oraz na sytuację na krajowym rynku pracy w ostatnim
roku wyraźnie zmalał. Najbardziej wrażliwym na zagraniczne wyjazdy zarobkowe sektorem gospodarki
polskiej jest budownictwo.
Ramka 12 Regulacje dot. pracy cudzoziemców w Polsce
Rozporządzenie z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy
cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania
zezwolenia na pracę wynika ze zmiany brzmienia art. 90 ust. 4 ustawy o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy. Wprowadzone zmiany mają charakter uściślający i porządkujący, zgodnie z nimi:
− Przy rejestrowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy oświadczeniach o zamiarze powierzenia
wykonywania pracy cudzoziemcowi z Białorusi, Gruzji, Mołdowy, Rosji lub Ukrainy zachowana została
zasada, że powierzający pracę nie musi przedstawiać żadnych zaświadczeń, poza dokumentami
potwierdzającymi tożsamość podmiotu.
− Zniesiono możliwość powierzania pracy na okres powyżej 6 miesięcy, jeżeli cudzoziemiec ma w tym
czasie zezwolenie na pobyt na czas oznaczony w związku z wykonywaniem innej pracy na terytorium
Polski.
− Pracę w ramach zezwolenia uzależniono od zawarcia umowy w formie pisemnej.
− Określono dokładnie, jakie dodatkowe informacje dotyczące pracy powinny zostać zamieszczone
w oświadczeniu (nazwa zawodu, miejsce, data rozpoczęcia i okres wykonywania pracy, wysokość
proponowanego wynagrodzenia, a także rodzaj umowy na podstawie, której praca będzie wykonywana).
− Pracodawca powinien zadeklarować, iż zapoznał się z przepisami dot. zatrudniania cudzoziemców oraz
że nie ma możliwości zaspokojenia swoich potrzeb kadrowych w oparciu o lokalny rynek pracy.
− Zrezygnowano z wymogu oświadczenia, że podmiot składający oświadczenie nie był karany za
przestępstwa przeciwko prawom pracowniczym i że nie zalega z opłatami publiczno-prawnymi.
Z kolei imigracja zarobkowa obcokrajowców do Polski, ze względu na jej niewielki strumień, wciąż nie
ma istotnego wpływu na sytuację na polskim rynku pracy. W 2010 r. obywatelom państw trzecich
wydano 37 tys. pozwoleń na pracę.39
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Rynek pracy w Polsce 2010 rok, marzec 2011, Warszawa.
W.Gmuła, A.Gucwa, W.Nalepa, Z.Opioła, Rynek pracy w Polsce. Wynagrodzenia, produktywność pracy i migracje
w listopadzie 2010 r. – na tle panelowych badań opinii pracodawców i bezrobotnych w latach 2006-2010, zeszyt nr 255/2011
NBP.
39 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Cudzoziemcy pracujący w Polsce - statystyki. Dane zbiorcze za 2010 r., 2011.
37
38
103
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
6. HANDEL ZAGRANICZNY
6.1. Sytuacja w polskim handlu zagranicznym w 2010 roku
Decydującym czynnikiem oddziałującym na skalę i dynamikę polskich obrotów towarowych w minionych
dwóch latach były zmiany koniunktury na głównych rynkach, zwłaszcza unijnych. Wzrost popytu na
światowych rynkach sprzyjał ożywieniu gospodarczemu w UE-27, gdzie po załamaniu o 4,1% w roku
2009 nastąpiło ożywienie o 1,8% w 2010 roku. W Niemczech – będących głównym polskim partnerem
handlowym – po stosunkowo głębokim spadku PKB w roku 2009 (o 4,7%), w roku ubiegłym
odnotowano ożywienie o 3,5%.
Kluczowe znaczenie dla aktywizacji i odbudowy polskiego eksportu po kryzysie miało ożywienie popytu
wewnętrznego, w tym szczególnie popytu importowego, na głównych rynkach unijnych. Po znacznym
spadku popytu w całej Unii w 2009 roku (średnio o 4,2%), jego wzrost w roku ubiegłym okazał się
wprawdzie wolniejszy (1,4%), jednak na głównych rynkach unijnych, m.in. za sprawą rządowych
programów interwencyjnych, łagodzących spadek popytu w roku 2009, ta dysproporcja była znacząco
mniejsza. W Niemczech spadek popytu w roku 2009 wyniósł 2%, a jego wzrost w roku ubiegłym sięgnął
2,6%. We Francji, po spadku o 2,4% nastąpił wzrost popytu o 1,4%.
Jednocześnie popyt krajowy w Polsce – będący jednym z ważniejszych wewnętrznych uwarunkowań
naszej wymiany towarowej z zagranicą – zwiększył się w 2010 roku o 4,5% wobec jego spadku o 1,3%
w roku 2009.
Powyższe uwarunkowania przełożyły się na systematyczną odbudowę polskiego eksportu, który w 2010
roku osiągnął wartość 120,4 mld EUR i tym samym okazał się wyższy o 22,6% niż w kryzysowym roku
2009, kiedy to spadł o 15,5% (tj. o prawie 18 mld EUR), ale też zarazem o 3,6% (tj. o 4,1 mld EUR)
wyższy niż w roku 2008 – przedkryzysowym. Oznacza to, że odbudowa przedkryzysowego poziomu
eksportu nastąpiła dosyć szybko w stosunku do pierwotnych oczekiwań z początku 2010 roku.
Natomiast import w 2010 roku osiągnął poziom 134,2 mld EUR, ale jego wzrost (o 24,8%) nie
skompensował głębokiego spadku (o 24,5%) w roku poprzednim, skutkiem czego jego poziom okazał
się o 5,8%, tj. o ok. 8,3 mld EUR niższy niż w roku przedkryzysowym.
W rezultacie, pomimo obserwowanej przed kryzysem, wysokiej i narastającej importochłonności
polskiego eksportu, szybka odbudowa przedkryzysowego poziomu eksportu, a nawet jego
przekroczenie okazało się możliwe przy znaczącej redukcji importu i w rezultacie, przy zdecydowanej
poprawie stanu zrównoważenia obrotów towarowych (mierzonego relacją salda obrotów do eksportu).
Deficyt obrotów towarowych w 2010 roku, mimo pogłębienia o 4,5 mld EUR, do 13,8 mld EUR, okazał
się prawie o połowę niższy od notowanego przed kryzysem (26,2 mld EUR), a wskaźnik zrównoważenia
obrotów poprawił się odpowiednio z -0,22 w 2008 roku do -0,11 w roku ubiegłym, czyli o połowę.
105
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 34 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2010 – 06.2011
Okres
Eksport
Styczeń 2010
8.205
Luty
9.037
Marzec
10.184
I kwartał
27.426
Kwiecień
9.930
Maj
10.322
Czerwiec
10.528
II kwartał
30.780
I PÓŁROCZE
58.207
Lipiec
10.001
Sierpień
9.255
Wrzesień
11.220
III kwartał
30.476
Październik
11.144
Listopad
10.718
Grudzień
9.828
IV kwartał
31.690
ROK 2010
120.373
Styczeń 2011
10.051
Luty
10.845
Marzec
12.209
I kwartał
33.105
Kwiecień
10.831
Maj
11.524
Czerwiec
11.230
II kwartał
33.586
I PÓŁROCZE
66.691
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Dynamika w %
analogiczny okres ub.r.=100
w mln EUR
Import
8.769
9.862
11.319
29.950
10.715
11.427
11.482
33.624
63.574
11.193
10.729
12.214
34.136
12.374
12.475
11.629
36.478
134.188
10.923
11.965
13.292
36.181
12.148
12.692
12.345
37.185
73.366
Saldo
-564
-824
-1.135
-2.524
-785
-1.105
-954
-2.844
-5.367
-1.192
-1.475
-993
-3.660
-1.230
-1.757
-1.801
-4.788
-13.815
-872
-1.120
-1.083
-3.075
-1.317
-1.167
-1.115
-3.600
-6.675
Eksport
111,9
114,4
121,9
116,3
130,6
135,4
126,3
130,6
123,5
127,4
128,9
121,7
125,7
116,2
116,9
121,8
118,2
122,6
122,5
120,0
119,9
120,7
109,1
111,6
106,7
109,1
114,6
Import
104,4
116,0
123,6
114,9
128,1
138,5
124,7
130,2
122,5
128,1
131,4
126,1
128,4
120,2
127,0
130,0
125,5
124,8
124,6
121,3
117,4
120,8
113,4
111,1
107,5
110,6
115,4
Wzrost deficytu wymiany na tle szybkiej odbudowy eksportu był zatem stosunkowo umiarkowany. Było
to efektem zdecydowanej dalszej poprawy bilansu wymiany z krajami UE. Nadwyżka w handlu z tymi
krajami wzrosła z 2,3 mld EUR w roku 2008 do 11,7 mld EUR w roku 2009 oraz o dalsze 3,7 mld EUR
w 2010 roku, do 15,4 mld EUR. Pozwoliło to skompensować o ponad połowę wysoki deficyt w obrotach
z krajami rozwijającymi się (25,8 mld EUR) oraz pozaunijnymi rynkami wysokorozwiniętymi (3,4 mld
EUR).
Decydujący wpływ na uzyskanie względnie korzystnego bilansu obrotów towarowych w 2010 roku miały
obroty wyrobami elektromaszynowymi. Na poprawę o 12,4 mld EUR ogólnego bilansu obrotów
towarowych w roku 2010 – w stosunku do roku 2008 – złożyła się niemal w połowie poprawa salda
obrotów w tej grupie towarowej (sięgająca 5,4 mld EUR).
Wśród głównych źródeł przełamania kryzysu w polskim handlu zagranicznym należy wskazać:
− poprawę koniunktury (przełamanie recesji i ożywienie popytu importowego) na głównych rynkach,
zwłaszcza w Niemczech;
− racjonalizację zapasów i importu zaopatrzeniowego dla produkcji eksportowej;
− relatywnie mocną kondycję polskiego sektora bankowego, zapewniającą niezbędne finansowanie
zewnętrzne dla eksporterów;
− utrzymanie relatywnie wysokiej konkurencyjności cenowo-kosztowej polskiego eksportu, mierzonej
zmianami realnego kursu złotego do euro z zastosowaniem deflatora cenowego (PPI) oraz
jednostkowych kosztów pracy (ULC).
106
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ważną rolę we wzroście polskiego eksportu od początku bieżącej dekady odgrywały bezpośrednie
inwestycje zagraniczne, jednak ich dynamiczny napływ w okresie przed kryzysem, uległ spowolnieniu
na skutek ogólnego pogorszenia koniunktury światowej. Wyjątkowo wysoki napływ BIZ do Polski
odnotowano w latach 2006-2007, kiedy wyniósł on odpowiednio 15,7 mld EUR i 17,2 mld EUR rocznie.
Istotne jego wyhamowanie nastąpiło już od 2008 roku, gdy roczny napływ BIZ do Polski zmniejszył się
do poziomu 10,1 mld EUR, a w 2009 roku do 9,3 mld EUR. Według wstępnych szacunków NBP ubiegły
rok przyniósł jeszcze mniejszy napływ do Polski inwestycji bezpośrednich – do poziomu 6,7 mld EUR.
mln EUR
Wykres 21 Miesięczne obroty towarowe w okresie 01.2010 – 06.2011
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
-2 000
I II
2010
III
IV
V
VI VII VIII IX
eksport
X
import
XI XII
saldo
I II
2011
III
IV
V
VI
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Wykres 22 Miesięczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2010 – 06.2011
% 140,0
130,0
120,0
110,0
100,0
I
II
2010
III
IV
V
VI VII VIII IX
eksport
X
XI XII
import
I
II
2011
III
IV
V
VI
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Od początku 2011 roku notuje się nieco szybsze tempo wzrostu obrotów po stronie importu.
Po pierwszych 6 miesiącach br. eksport wzrósł o 14,6% (do ok. 66,7 mld EUR), a import o 15,4%
(do 73,4 mld EUR). Deficyt obrotów towarowych wyniósł w tym okresie prawie 6,7 mld EUR i okazał się
głębszy o 1,3 mld EUR w porównaniu z analogicznym okresem 2010 roku.
107
MINISTERSTWO GOSPODARKI
6.2. Struktura geograficzna obrotów handlu zagranicznego
Zarówno w okresie kryzysu, jak i w fazie pokryzysowej uwydatniła się kluczowa i generalnie pozytywna
rola rynków rozwiniętych, a szczególnie unijnych, w polskich obrotach towarowych. Załamanie eksportu
na te rynki w okresie kryzysu (spadek o 12,8%) okazało się zdecydowanie łagodniejsze niż na
pozostałych rynkach (o 28,6%).
W roku 2010, czyli w fazie wychodzenia z kryzysu, sytuacja na rynkach rozwiniętych, w porównaniu
z pozostałymi rynkami, nadal się poprawiała. Przedkryzysowy poziom eksportu (z 2008 roku) na te rynki
został odbudowany w 105,9%, czyli w stopniu wyższym niż eksport ogółem i zdecydowanie wyższym
niż eksport na pozostałe rynki (zaledwie w 92%). W 2010 roku eksport na rynki rozwinięte wyniósł 102,2
mld EUR i okazał się o 21,5% wyższy niż w 2009 roku.
Z kolei import z tych krajów wyniósł 90,2 mld EUR, tym samym był o 21,4% większy niż w roku
kryzysowym, a jednocześnie o 8,6% niższy niż w roku 2008. Przełożyło się to na dalszy wzrost
nadwyżki w wymianie z rynkami rozwiniętymi gospodarczo do poziomu 12 mld EUR, czyli o ponad 2
mld EUR korzystniejszego niż w roku 2009 i zarazem o ponad 14 mld EUR korzystniejszego niż w roku
2008.
Na ogólny kształt wymiany z rynkami rozwiniętymi decydująco wpłynęła sytuacja w obrotach z krajami
UE, gdzie dynamika po stronie eksportu była nieco większa (0,3 pkt. proc.) niż w całej grupie, a po
stronie importu była mniejsza (o 1,4 pkt. proc.). W porównaniu z rokiem przedkryzysowym eksport na
rynki UE odbudowano w 105,3%, co przy znacznie wolniejszej odbudowie importu (w 90,5%) przyniosło
dalszy wzrost nadwyżki o 3,7 mld EUR do poziomu blisko 15,5 mld EUR, czyli o ponad 13 mld EUR
korzystniejszego niż w roku 2008. Wysoka nadwyżka w handlu z rynkami UE pozwoliła skompensować
w ponad połowie wysoki deficyt w handlu z pozostałymi rynkami (rozwijającymi się i słabiej
rozwiniętymi).
Wśród 15 najważniejszych rynków polskiego eksportu znajduje się aż 13 krajów UE. W imporcie takich
krajów jest 10.
Największe wzrosty eksportu na rynki unijne w wymiarze bezwzględnym osiągnięto z:
− Niemcami
- o 5,7 mld EUR (o 22,4%),
− Republiką Czeską - o 1,5 mld EUR (o 25,4%),
− Francją
- o 1,3 mld EUR (o 19,5%),
− Wielką Brytanią - o 1,3 mld EUR (o 20,0%),
− Niderlandami
- o 1,1 mld EUR (o 27,5%).
Wśród wyrobów o największym wzroście eksportu do UE czołowe pozycje zajmują:
− wyroby przemysłu elektromaszynowego
- o 5,2 mld EUR (o 14,6%),
− wyroby przemysłu chemicznego
- o 3,1 mld EUR (o 34,8%),
− produkty metalurgiczne
- o 3,0 mld EUR (o 39,5%),
− wyroby mineralne
- o 1,7 mld EUR (o 64%),
− artykuły rolno-spożywcze
- o 1,4 mld EUR (o 15,3%).
W obrotach z pozaunijnymi krajami rozwiniętymi, w tym głównie z USA, Kanadą i Japonią, po znacznej
redukcji deficytu z poziomu 4,5 mld EUR w 2008 roku, do niespełna 2 mld EUR w 2009 roku, w 2010
roku odnotowano jego pogłębienie o 1,5 mld EUR (do 3,4 mld EUR).
108
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 35 Zmiany struktury geograficznej obrotów towarowych Polski w 2010 roku (mln EUR)
2010
Polska ogółem
rok ub. = 100
Kraje rozw.
gosp.
rok ub. = 100
udział
w tym:
UE
rok ub. = 100
udział
w tym:
Niemcy
rok ub. = 100
udział
Francja
rok ub. = 100
udział
Wielka Brytania
rok ub. = 100
Udział
Czechy
rok ub. = 100
udział
Włochy
rok ub. = 100
udział
Pozostale kr.
rozw.
r.ub. = 100
udział
w tym:
USA
r.ub. = 100
Udział
EFTA
r.ub. = 100
Udział
Pozostałe kraje
świata bez
rozwiniętych
r.ub. = 100
udział
w tym:
Kraje WNP
r.ub. = 100
udział
w tym:
Rosja
r.ub. = 100
Udział
Kraje pozostałe
r.ub. = 100
udział
w tym:
Chiny
r.ub. = 100
Udział
2009
Zmiany 2010/2009
Eksport
Import
-13 815
98.218
84,5
107.529
75,5
-9.311
22.155
26.660
Saldo
popr. (+)
pogor. (-)
-4 504
12.022
84.133
87,2
74.321
75,3
9.812
18.099
15.888
2.211
85,7
78.260
86,5
69,1
66.535
75,5
11.725
17.026
13.314
3.713
79,7
25.686
88,2
26,2
6.826
94,7
7,0
6.300
94,0
6,4
5.745
86,6
5,8
6.722
96,8
6,8
61,9
24.053
73,4
22,4
4.956
73,7
4,6
3.178
78,6
3,0
3.882
76,5
3,6
7.337
79,2
6,8
1.632
5.741
5.309
432
1.870
1.329
841
488
3.123
1.258
491
766
1.863
1.457
1.192
265
-615
419
310
110
5.873
97,4
7.786
73,8
-1.913
1.072
2.574
-1.502
6,0
1.771
104,9
1,8
2.698
93,3
2,7
7,2
2.482
79,2
2,3
2.427
71,6
2,3
-711
419
912
-493
270
124
813
-689
14.085
71,4
33.208
76,0
-19.123
4.056
10.772
-6.715
14,3
7.502
61,9
30,9
11.026
62,3
-3.524
2.392
5.138
-2.746
7,6
3.596
59,4
3,7
6.584
86,6
10,3
9.206
66,3
8,6
22.182
85,3
-5.610
1.436
4.525
-3.089
-15.598
1.665
5.634
-3.969
6,7
1.051
121,3
1,1
20,6
9.983
87,1
9,3
-8.933
178
2.632
-2.454
Eksport
Import
Saldo
120.373
122,6
134.188
124,8
102.231
121,5
90.209
121,4
84,9
95.286
121,8
67,2
79.849
120,0
79,2
31.427
122,4
26,1
8.156
119,5
6,8
7.558
120,0
6,3
7.202
125,4
6,0
7.141
106,2
5,9
59,5
29.362
122,1
21,9
5.797
117,0
4,3
3.669
115,5
2,7
5.074
130,7
3,8
7.646
104,2
5,7
6.945
118,3
10.360
133,1
5,8
2.190
123,7
1,8
2.822
104,6
2,3
7,7
3.394
136,7
2,5
3.241
133,5
2,4
18.142
128,8
43.979
132,4
15,1
9.894
131,9
32,8
16.164
146,6
8,2
5.031
139,9
4,2
8.248
125,3
12,0
13.730
149,1
10,2
27.815
125,4
6,9
1.229
117,0
1,0
20,7
12.615
126,4
9,4
15.438
2.065
2.358
3.889
2.128
-505
-3.415
-1.203
-419
-25.838
-6.270
-8.699
-19.567
-11.386
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
109
Saldo
Eksport
Import
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Nieco inaczej niż z rynkami rozwiniętymi kształtowały się obroty z liczną grupą pozostałych krajów.
Eksport na te rynki w 2010 roku wzrósł wprawdzie o 28,8%, czyli znacznie szybciej niż eksport ogółem
(o 6,2 pkt. proc.), ale równocześnie jego poziom z 2008 roku został odbudowany zaledwie w 92%.
Z kolei po stronie importu odnotowano wzrost o 32,4% (r/r) oraz odbudowę jego przedkryzysowego
poziomu (w 100,6%). W rezultacie, deficyt w handlu z tymi rynkami sięgnął 25,8 mld EUR, czyli poziomu
blisko dwukrotnie większego od łącznego deficytu obrotów towarowych w 2010 roku, a zarazem
o 6,7 mld EUR głębszego niż w roku 2009 i o 1,8 mld EUR głębszego niż w roku 2008.
Zaważyły na tym wyniki wymiany:
− z Chinami – gdzie narastający od lat głęboki deficyt wymiany, po krótkotrwałej redukcji w okresie
kryzysu wzrósł w roku ubiegłym o blisko 2,5 mld EUR do poziomu 11,4 mld EUR, czyli głębszego
o prawie 0,8 mld EUR niż przed kryzysem, a eksport utrzymał się na poziomie 10-krotnie niższym
od importu;
− z Rosją – gdzie po okresowym spadku importu w roku 2009 (w ślad za spadkiem cen ropy i gazu)
nastąpił jego ponowny wzrost, prowadzący do pogłębienia deficytu o ponad 3 mld EUR do poziomu
8,7 mld EUR, czyli o blisko 0,9 mld EUR głębszego niż przed kryzysem; podczas gdy eksport na ten
rynek, mimo dynamicznego wzrostu w ub.r. (o 40%) zdołano odbudować tylko w 83,2%;
− z Ukrainą – gdzie eksport, po wyjątkowo głębokiej zapaści w roku 2009, zdołano odbudować
zaledwie w niespełna 69%, do blisko 3 mld EUR, a znaczna nadwyżka w wymianie w minionych
dwóch latach uległa redukcji o ok. 1,2 mld EUR do poziomu 1,6 mld EUR.
Głęboki i dynamicznie narastający deficyt w handlu z Chinami, wynika podobnie jak w wielu innych
gospodarkach, nawet wysokorozwiniętych, z naturalnego braku możliwości zrównoważenia ekspansji
eksportowej konkurencyjnych cenowo towarów chińskich, zwłaszcza w warunkach centralnie
utrzymywanego (mimo dynamicznego wzrostu rezerw walutowych Chin) głębokiego
niedowartościowania chińskiej waluty. Ponadto, niski eksport polskich towarów do Chin (ok. 10-krotnie
niższy od importu) wynika z trudności w sprostaniu konkurencji technologicznej i inwestycyjnej
eksporterów z krajów wysokorozwiniętych, a także z ograniczonej zdolności polskich podmiotów do
ekspansji na odległych rynkach azjatyckich.
W przypadku Rosji wysoki deficyt w obrotach z tym krajem ma również w decydującej mierze charakter
obiektywny – kreowany przez niezbędny import surowców energetycznych (gazu i ropy). Przy względnie
stabilnym od lat wolumenie importu tych surowców, jego skala w wymiarze wartościowym – decydująca
o poziomie deficytu, zależy bezpośrednio od cen światowych, które po okresowym spadku w roku 2009,
ponownie zbliżyły się do poziomu sprzed kryzysu, przekładając się na niemal całkowitą odbudowę
przedkryzysowej skali importu z Rosji. Natomiast eksport na ten rynek, mimo wysokiego tempa wzrostu
(ponad 40%), okazał się o blisko 17% niższy niż w roku 2008. W rezultacie, deficyt obrotów z Rosją
w 2010 roku uległ nie tylko znacznemu pogłębieniu w porównaniu do roku 2009, ale także w stosunku
do jego poziomu przed kryzysem.
Warto podkreślić, że ponowny przyrost deficytu w obrotach tylko z dwoma wspomnianymi rynkami
w ubiegłym roku (o 5,6 mld EUR) okazał się o ponad 1 mld EUR wyższy niż w łącznych obrotach
towarowych Polski.
W kontekście wspomnianych wyżej dwóch głównych rynków WNP – Ukrainy i Rosji – wymaga
odnotowania korzystna sytuacja w handlu z Białorusią, gdzie po dynamicznej odbudowie eksportu w
roku ubiegłym (wzrost o nieco ponad 40%) wzrósł on do poziomu 1,2 mld EUR, czyli o prawie 12%
wyższego niż przed kryzysem, a nadwyżka w wymianie w minionych dwóch latach wzrosła o blisko 0,4
mld EUR do poziomu blisko 0,6 mld EUR.
110
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wśród całej grupy krajów rozwijających się korzystnie wyróżniają się wyniki wymiany z Turcją, gdzie
w 2010 roku odnotowano wzrost eksportu o 50% do poziomu 1,9 mld EUR i przekształcenie deficytu
(ok. 130 mln EUR w 2009 roku) w nadwyżkę wynoszącą 272 mln EUR.
Wykres 23 Udział poszczególnych grup rynków w eksporcie Polski
Pozostałe kraje
rozwijające się
Kraje WNP
6,9%
8,2%
Pozostałe kraje
rozwinięte
5,8%
Unia Europejska
79,1%
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
6.3. Zmiany struktury przedmiotowej obrotów towarowych
Decydujący udział w odbudowie eksportu, przy równoczesnej poprawie salda wymiany miały wyroby
elektromaszynowe (stanowiące 42,8% eksportu ogółem). Stopień odbudowy przedkryzysowego
poziomu eksportu oraz stan zrównoważenia obrotów w dwóch głównych sekcjach tej grupy były jednak
różne, a mianowicie:
W sekcji XVI – maszyny i urządzenia mechaniczne i elektryczne – eksport wzrósł o 23,7%, do poziomu
prawie 31,4 mld EUR, czyli o 9,2% wyższego niż w roku 2008, a deficyt wymiany w wysokości prawie
1,4 mld EUR okazał się o ponad 4,2 mld EUR mniejszy niż w roku przedkryzysowym. Na szczególne
wyeksponowanie w tej sekcji zasługują zajmujące czołowe miejsca na liście najważniejszych pozycji
w polskim eksporcie:
− aparatura odbiorcza do telewizji, odbiorniki radiowe, sprzęt do zapisu i odtwarzania obrazu
i dźwięku, których eksport, po systematycznym wzroście w minionych dwóch latach osiągnął
w 2010 roku poziom 5,5 mld EUR, tj. większy o 36,6% niż w roku 2008, a nadwyżka w wymianie
wzrosła w tym okresie o ok. 1,6 mld EUR, do ponad 4,6 mld EUR oraz
− sprzęt komputerowy, którego eksport w ciągu minionych dwóch lat wzrósł ponad 2-krotnie (do
poziomu blisko 2,6 mld EUR), a saldo wymiany przekształciło się z deficytu sięgającego ponad
1 mld EUR w nadwyżkę ok. 440 mln EUR.
Natomiast eksport w sekcji XVII – środki transportu, zwłaszcza pojazdy samochodowe oraz ich części
i akcesoria, wzrósł w ubiegłym roku tylko o 7%, do poziomu 19 mld EUR i okazał się o 5,8% niższy niż
w roku 2008, a nadwyżka w wymianie wyniosła blisko 5,2 mld EUR i mimo spadku o 1,5 mld EUR
w porównaniu z 2009 rokiem, utrzymała się na poziomie wyższym (o prawie 1,6 mld EUR) niż w roku
2008. W tej sekcji towarowej znajdują się dwie pozycje (klasyfikowane na poziomie 4-cyfrowych kodów
111
MINISTERSTWO GOSPODARKI
CN) otwierające listę 50 najważniejszych towarów eksportowych stanowiących ponad połowę łącznego
eksportu w 2010 roku, a mianowicie:
− samochody osobowe (bez mikrobusów i autobusów), których eksport w minionych dwóch latach
nieznacznie się zmniejszył – o 1,6%, do poziomu ponad 6,6 mld EUR, a nadwyżka w wymianie,
mimo pewnego spadku (o ok. 0,8 mld EUR) w roku ubiegłym utrzymała się na wysokim poziomie
ok. 2,5 mld EUR, czyli wyższym o blisko 1,2 mld EUR niż przed kryzysem oraz
− części i akcesoria samochodowe, których eksport, po wyraźnym spadku w roku 2009 i wzroście
o 23,4% w roku ubiegłym osiągnął poziom ponad 5,9 mld EUR, tj. o niespełna 5% wyższy niż przed
dwoma laty, a nadwyżka w wymianie, po systematycznym wzroście w minionych dwóch latach,
zwiększyła się o 0,5 mld EUR, do poziomu 1,9 mld EUR.
W rezultacie, w całej grupie wyrobów elektromaszynowych (łącznie z sekcją XVIII – przyrządy,
narzędzia i aparatura) przedkryzysowy poziom eksportu został odbudowany w 103,2%, a saldo
utrzymało się na poziomie 0,7 mld EUR, czyli o 5,4 mld EUR korzystniejszym niż w roku 2008.
Wyroby przemysłu chemicznego, stanowiły drugą co do wielkości obrotów grupę towarową. Dzięki
szybkiemu wzrostowi eksportu tych wyrobów w 2010 roku (o 32,8%) osiągnął on poziom ponad 15,7
mld EUR, czyli o 13% wyższy niż w roku 2008, a tradycyjnie wysoki deficyt, mimo ponownego wzrostu
(o ponad 1 mld EUR) utrzymał się na poziomie niespełna 7,6 mld EUR, czyli o blisko 1,3 mld EUR
niższym jak przed kryzysem. Wśród kilkunastu działów tej grupy towarowej na szczególną uwagę
zasługują:
− produkty farmaceutyczne, których eksport w roku kryzysowym nie uległ załamaniu, a w roku 2010
zwiększył się o 37,8%, do poziomu prawie 1,7 mld EUR, tj. o blisko 47% wyższego jak
w roku 2008;
− wyroby gumowe (głównie opony samochodowe), których eksport wzrósł w 2010 roku o 36,3%, do
poziomu ponad 2,8 mld EUR, czyli o 19,3% wyższego niż przed kryzysem, a dodatnie saldo
w ostatnich dwóch latach podwoiło się do poziomu ponad 0,5 mld EUR.
Eksport artykułów rolno-spożywczych, po niewielkim spadku w okresie kryzysu (o 1,7%) i wzroście
o 17,5% w roku ubiegłym osiągnął poziom blisko 13,5 mld EUR, czyli wyższy o 15,5% niż w roku 2008,
a jednocześnie nadwyżka w obrotach wzrosła tu w ostatnich 2 latach o blisko 1,2 mld EUR, do poziomu
ok. 2,6 mld EUR. Zadecydował o tym wzrost eksportu (także w okresie kryzysu – o 2,1%) gotowych
artykułów spożywczych w minionych dwóch latach do poziomu ponad 6,2 mld EUR w 2010 roku,
tj. wyższego o 20,5% niż przed kryzysem, przy równoczesnym, postępującym w tym okresie, wzroście
nadwyżki o blisko 0,5 mld EUR, do poziomu ok. 1,7 mld EUR.
Wśród 50 pozycji towarowych (agregowanych na poziomie 4-cyfrowych kodów CN) dominujących
w polskim eksporcie – stanowiących 54,5% łącznego eksportu z Polski – podobnie jak w poprzednich
kilku latach, na pierwszym miejscu uplasowały się samochody osobowe oraz ich części i akcesoria,
których udział w eksporcie ogółem wyniósł 10,4%. W 2010 roku odnotowano 18 pozycji towarowych,
których wartość eksportu przekroczyła 1 mld EUR – były to głównie towary relatywnie wyżej
przetworzone, m.in. środki transportu, aparatura odbiorcza dla telewizji, maszyny do automatycznego
przetwarzania danych, a także meble, leki oraz opony.
112
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 36 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2010 roku w mln EUR
2010
Sekcja/grupa towarowa
I
II
III
IV
(I-IV)
V
VI
VII
(VI-VII)
VIII
IX
X
(IX-X)
XI
XII
(XI-XII)
XIII
XIV
(XIIIXIV)
XV
XVI
XVII
XVIII
(XVIXVIII)
XIX
XX
XXI
XXII
RAZEM
Zwierzęta żywe i
produkty pochodzenia
zwierzęcego
Produkty pochodzenia
roślinnego
Tłuszcze i oleje
Gotowe artykuły
spożywcze
Artykuły rolnospożywcze
Produkty mineralne
Produkty przemysłu
chemicznego
Tworzywa sztuczne i
wyroby z kauczuku
Wyroby przemysłu
chemicznego
Skóry i wyroby z nich
Drewno i wyroby z
drewna
Ścier drzewny, papier i
tektura
Wyroby przemysłu
drzewno
papierniczego
Materiały i wyroby
włókiennicze
Obuwie, nakrycia
głowy, parasole
Wyroby przemysłu
lekkiego
Wyroby z kamieni,
gipsu, cementu
Perły, metale
szlachetne, biżuteria
Wyroby ceramiczne
Wyroby metalurgiczne
Urządzenia
mechaniczne i
elektryczne
Pojazdy, statki
powietrzne i pływające
Przyrządy i aparaty
optyczne
Wyroby przemysłu
elektro-maszynowego
Broń i amunicja
Wyroby różne
Dzieła sztuki
Pozostałe
CN nieznane lub
błędne
Wyroby różne i
pozostałe
2009
Zmiany 2010/2009
Saldo
Eksport
Import
popr. +
pogor. 22.155 26.660
-4.504
Eksport
Import
Saldo
Eksport
Import
Saldo
120.373
134.188
-13.815
98.218
107.529
-9.311
4.514
2.967
1.547
3.636
2.563
1.072
878
404
475
2.451
323
2.914
501
-464
-178
2.337
257
2.488
408
-151
-151
113
66
426
93
-313
-27
6.220
4.539
1.681
5.269
3.839
1.430
951
700
251
13.507
5.154
10.921
15.533
2.586
-10.380
11.499
3.199
9.299
10.806
2.200
-7.606
2.008
1.954
1.622
4.728
386
-2.773
7.865
13.484
-5.620
5.886
10.827
-4.942
1.979
2.657
-678
7.860
9.826
-1.967
5.955
7.575
-1.620
1.904
2.251
-347
15.724
485
23.311
734
-7.586
-249
11.841
323
18.403
565
-6.561
-243
3.883
162
4.908
169
-1.025
-7
2.503
1.105
1.398
2.067
901
1.166
436
204
232
3.750
3.761
-11
3.105
3.061
44
645
700
-55
6.253
4.866
1.387
5.172
3.962
1.210
1.081
904
177
3.954
6.004
-2.049
3.403
5.158
-1.755
551
846
-295
484
827
-343
355
659
-304
129
168
-39
4.438
6.830
-2.392
3.758
5.816
-2.059
680
1.014
-334
2.249
1.741
508
1.865
1.441
424
385
300
85
737
266
471
531
253
277
207
13
194
2.987
13.492
2.007
13.937
980
-445
2.396
10.089
1.694
10.318
701
-230
591
3.403
313
3.618
278
-215
31.366
32.756
-1.390
25.360
27.445
-2.085
6.006
5.311
695
19.006
13.842
5.163
17.765
11.094
6.672
1.240
2.749
-1.508
1.142
4.258
-3.116
904
3.481
-2.577
238
777
-539
51.514
16
6.735
21
47
50.856
77
2.276
8
2.772
658
-61
4.459
13
-2.726
44.029
37
5.832
10
33
42.019
66
2.022
8
2.495
2.010
-28
3.809
2
-2.461
7.484
-21
904
11
13
8.837
11
254
1
278
-1.352
-32
650
11
-265
0
58
-58
0
56
-56
0
3
-3
6.819
5.193
1.627
5.912
4.646
1.266
907
547
360
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
113
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 24 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2010 r. na tle lat 2005 i 2009
Wyroby różne i pozostałe
Wyroby przemysłu elektromaszynowego
Wyroby metalurgiczne
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
Wyroby przemysłu chemicznego
2010
2009
2005
Produkty mineralne
Artykuły rolno-spożywcze
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
%
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Wykres 25 Struktura towarowa polskiego importu w 2010 r. na tle lat 2005 i 2009
Wyroby różne i pozostałe
Wyroby przemysłu elektromaszynowego
Wyroby metalurgiczne
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
2010
Wyroby przemysłu chemicznego
2009
2005
Produkty mineralne
Artykuły rolno-spożywcze
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45 %
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Deficyt obrotów towarowych w 2010 roku uległ pogłębieniu w porównaniu z rokiem 2009 – o 4,5 mld
EUR, do 13,8 mld EUR, jednak wobec poziomu sprzed kryzysu pozostawał nadal o blisko połowę
niższy. Na pogłębienie ujemnego bilansu wymiany w roku ubiegłym miały głównie wpływ zmiany salda
w następujących grupach towarowych:
− produktów mineralnych (sekcja V), gdzie deficyt pogłębił się o prawie 2,8 mld EUR, do poziomu
blisko 10,4 mld EUR,
− wyrobów przemysłu chemicznego (sekcje VI i VII), gdzie deficyt wzrósł o ponad 1 mld EUR, do
poziomu blisko 7,6 mld EUR,
− wyrobów elektromaszynowych (sekcje XVI, XVII i XVIII), gdzie nastąpiła redukcja nadwyżki
o ponad 1,3 mln EUR, do blisko 0,7 mld EUR.
114
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Z kolei istotną poprawę salda odnotowano w obrotach artykułami rolno-spożywczymi oraz w przypadku
towarów klasyfikowanych w dziale 94, wśród których dominujące znaczenie ma eksport mebli. W handlu
artykułami rolno-spożywczymi w 2010 roku nadwyżka zwiększyła się o ok. 390 mln EUR, do prawie 2,6
mld EUR. Natomiast w handlu asortymentem obejmującym meble, pościel, materace, itp. nadwyżka
zwiększyła się o ok. 730 mln EUR, do poziomu ponad 5 mld EUR.
Wykres 26 Saldo obrotów handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2010 r. na tle lat
2005 i 2009
Wyroby różne i pozostałe
Wyroby przemysłu elektromaszynowego
Wyroby metalurgiczne
2010
2009
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
2005
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
Wyroby przemysłu chemicznego
Produkty mineralne
Artykuły rolno-spożywcze
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
mld EUR
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
6.4. Handel zagraniczny w I półroczu 2011 roku
Po okresie stosunkowo szybkiej odbudowy polskich obrotów w 2010 roku, pierwsze półrocze 2011 roku
przyniosło pewne spowolnienie tempa ich wzrostu. Eksport zwiększył się do poziomu 66,7 mld EUR, tj.
o 14,6% w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego i okazał się wyższy od poziomu
z I półrocza 2009 roku (z okresu kryzysowego załamania) o 41,5%, czyli o 19,5 mld EUR. Wskazuje to
na utrzymanie tendencji do stosunkowo szybkiej odbudowy eksportu po załamaniu polskiego handlu
zagranicznego w okresie oddziaływania światowego kryzysu.
Z kolei w imporcie odbudowa obrotów nie następuje w tak dynamicznym tempie jak w eksporcie.
O ile po I półroczu 2011 roku był on wyższy o 15,4% niż w analogicznym okresie 2010 roku oraz
o 41,4% niż przed dwoma laty, to w porównaniu z okresem styczeń-czerwiec 2008 roku jego wartość
była wyższa tylko o nieco ponad 3%.
W I półroczu 2011 roku średniomiesięczna wartość polskiego eksportu osiągnęła poziom 11,1 mld EUR,
podczas gdy w całym 2010 roku wyniosła 10 mld EUR, a w roku 2009 8,2 mld EUR. Natomiast
w imporcie średniomiesięczna wartość w I półroczu br. wyniosła 12,2 mld EUR, czyli o ponad 1 mld
EUR więcej niż średnia dla całego 2010 roku oraz o blisko 3,3 mld EUR więcej niż w roku 2009.
Deficyt w obrotach towarowych po sześciu miesiącach 2011 roku osiągnął poziom prawie 6,7 mld EUR,
który okazał się o 1,3 mld EUR wyższy niż w analogicznym okresie 2010 roku.
Obroty z krajami rozwiniętymi gospodarczo zwiększyły się wolniej niż z pozostałymi krajami. Eksport na
te rynki wzrósł o 13,2%, a import o 14,3%. O spowolnieniu eksportu na rynki rozwinięte zadecydowały
115
MINISTERSTWO GOSPODARKI
wyniki obrotów z krajami UE, gdzie tempo wzrostu eksportu wyniosło 12,2%. Jednocześnie notowana
przed rokiem nadwyżka w wymianie z rynkami UE zwiększyła się nieznacznie po I półroczu br. (o blisko
90 mln EUR), do 8,6 mld EUR.
Wolniej niż z całą grupą rynków unijnych wzrosły obroty z państwami strefy euro, gdzie eksport
zwiększył się o 10,6%, a import o 13,7%. Przełożyło się to na zmniejszenie nadwyżki obrotów ze strefą
euro o prawie 0,6 mld EUR, do 2,7 mld EUR.
Dynamiczny wzrost eksportu (o 26,6%) odnotowano na rozwinięte rynki pozaunijne. Dynamicznie
wzrósł eksport do Norwegii (o 61,6%), Stanów Zjednoczonych (o 31,2%) oraz Szwajcarii (o 23,4%).
Kontrastowało z tym relatywnie niskie tempo wzrostu importu z tych rynków.
Szybciej niż z rynkami rozwiniętymi, zwiększyła się wymiana z grupą pozostałych krajów, gdzie eksport
wzrósł o 23%, a import o 17,7%. Jednocześnie nastąpiło pogłębienie deficytu wymiany z tą grupą
państw o blisko 1,8 mld EUR, do 14,2 mld EUR.
Wzrosty obrotów na rynki WNP były wyższe niż z całą grupą krajów spoza grupy rozwiniętych. Eksport
na te rynki zwiększył się o 31%, a import o 34,1%. Przełożyło się to z jednej strony na umocnienie
pozycji tych rynków w polskiej wymianie, z drugiej natomiast na pogłębienie ujemnego salda wymiany.
Dynamiczny wzrost eksportu wynikał głównie z jego przyśpieszenia do Rosji (o 35,8%) oraz Białorusi
(o 41,9%). Z kolei wzrost importu to efekt istotnego zwiększenia wartości sprowadzanych towarów
z Ukrainy oraz z Rosji, odpowiednio o 77,1% i 31,4%.
Eksport na pozostałe rynki rozwijające się zwiększył się o 14,6%, a import o 8,2%. Wśród nich
korzystnie wyróżniała się wymiana z Turcją, gdzie polski eksport wzrósł o 42%, do blisko 1,2 mld EUR.
Jednocześnie notowana przed rokiem niewielka nadwyżka w wymianie z tym rynkiem (w wysokości ok.
55 mln EUR) zwiększyła się do prawie 320 mln EUR. Istotny wzrost eksportu (o 41%) odnotowano
również w przypadku Indii. Niekorzystnie kształtowała się wymiana z Chinami, gdzie eksport spadł o
blisko 11,6%.
Obroty w dominującej w polskim handlu zagranicznym grupie wyrobów elektromaszynowych wzrosły
wolniej niż obroty Polski ogółem. Eksport tych towarów zwiększył się o 7,3% (do 27,6 mld EUR),
a import o 5% (do 25,5 mld EUR). Wolniejsze tempo wzrostu po stronie importu wpłynęło na
zwiększenie nadwyżki w obrotach tymi towarami o prawie 0,7 mld EUR, do ponad 2,1 mld EUR.
Wzrost eksportu rolno-spożywczego wyniósł 12,9% (do poziomu prawie 7,1 mld EUR), a importu
o 16,3% (do 5,9 mld EUR).
Po sześciu miesiącach 2011 roku eksport wyrobów chemicznych zwiększył się o 23,2% (do prawie 9,1
mld EUR), ich import zaś o 15,9% (do 13,2 mld EUR). Deficyt obrotów notowany w wymianie tymi
towarami pogłębił się w omawianym okresie o 0,1 mln EUR, do prawie 4,2 mld EUR.
Dynamicznie zwiększyły się również obroty wyrobami metalurgicznymi, gdzie eksport wzrósł o 22,2%
(do 7,9 mld EUR), a import o 26,7% (do ponad 8,3 mld EUR), co zarazem przełożyło się na pogłębienie
deficytu wymiany o blisko 320 mln EUR, do ok. 440 mln EUR. Należy odnotować, że handel wyrobami
metalurgicznymi był dotknięty silnym spadkiem w okresie kryzysowego załamania wymiany w 2009
roku, a w czasie odbudowy obrotów w 2010 roku znacząco wzrósł – w eksporcie o 33,7% (do 13,5 mld
EUR), w imporcie o 35,1% (do 13,9 mld EUR).
116
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 37 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesiącach 2011 roku
w mln EUR
I półrocze 2011
Sekcja/grupa towarowa
I
II
III
IV
(I-IV)
V
VI
VII
(VI-VII)
VIII
IX
X
(IX-X)
XI
XII
(XI-XII)
XIII
XIV
(XIIIXIV)
XV
XVI
XVII
XVIII
(XVIXVIII)
XIX
XX
XXI
XXII
RAZEM
Zwierzęta żywe i
produkty pochodzenia
zwierzęcego
Produkty
pochodzenia
roślinnego
Tłuszcze i oleje
Gotowe artykuły
spożywcze
Artykuły rolno
spożywcze
Produkty mineralne
Produkty przemysłu
chemicznego
Tworzywa sztuczne i
wyroby z kauczuku
Wyroby przemysłu
chemicznego
Skóry i wyroby z nich
Drewno i wyroby z
drewna
Ścier drzewny, papier
i tektura
Wyroby przemysłu
drzewno
papierniczego
Materiały i wyroby
włókiennicze
Obuwie, nakrycia
głowy, parasole
Wyroby przemysłu
lekkiego
Wyroby z kamieni,
gipsu, cementu
Perły, metale
szlachetne, biżuteria
Wyroby ceramiczne
Wyroby metalurgiczne
Urządzenia
mechaniczne i
elektryczne
Pojazdy, statki
powietrzne i
pływające
Przyrządy i aparaty
optyczne
Wyroby przem.
elektro-maszynowego
Broń i amunicja
Wyroby różne
Dzieła sztuki
Pozostałe
CN nieznane lub
błędne
Wyroby różne i
pozostałe
Eksport
I półrocze 2010
Import
Saldo
66.691
73.366
-6.675
2.450
1.513
1.195
164
Saldo
58.207
63.574
-5.367
8.484
9.792
-1.307
937
2.038
1.366
672
412
147
265
1.719
332
-525
-168
1.128
146
1.449
213
-321
-67
67
18
270
119
-203
-101
3.269
2.371
898
2.957
2.074
882
312
297
16
7.078
3.333
5.936
9.761
1.142
-6.429
6.269
2.391
5.102
6.910
1.166
-4.519
809
942
833
2.851
-24
-1.909
4.458
7.509
-3.050
3.709
6.706
-2.997
750
803
-53
4.597
5.703
-1.106
3.639
4.693
-1.054
958
1.010
-52
9.055
282
13.212
399
-4.156
-117
7.348
254
11.399
351
-4.051
-97
1.707
28
1.813
48
-105
-20
1.382
622
760
1.267
512
755
116
111
5
2.044
2.014
30
1.756
1.798
-42
287
216
71
3.426
2.637
790
3.023
2.310
713
403
327
77
2.140
3.146
-1.007
1.867
2.801
-934
273
345
-73
281
454
-172
219
376
-157
63
78
-15
2.421
3.600
-1.179
2.086
3.177
-1.091
335
423
-88
1.251
888
363
1.047
819
227
204
68
136
613
149
464
325
119
206
288
29
258
1.864
7.904
1.036
8.345
828
-441
1.372
6.466
938
6.588
433
-122
492
1.438
98
1.757
394
-319
15.526
15.801
-275
15.196
15.568
-371
330
233
96
11.379
7.605
3.774
9.952
6.710
3.242
1.427
895
532
681
2.057
-1.376
554
1.974
-1.420
127
83
44
27.586
11
3.707
8
16
25.463
32
1.174
3
1.760
2.123
-22
2.533
6
-1.743
25.702
9
3.257
8
23
24.252
37
1.017
3
1.441
1.450
-29
2.241
5
-1.418
1.884
2
449
0
-7
1.211
-5
157
-1
318
673
7
292
1
-325
0
9
-9
0
48
-48
0
-39
39
3.742
2.977
765
3.298
2.547
751
445
430
15
117
Eksport
Import
Saldo
popr. +
pogor. -
Import
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Eksport
Zmiany
MINISTERSTWO GOSPODARKI
6.5. Uwarunkowania kursowe i ich wpływ na obroty towarowe
Jednym z istotnych czynników wpływających na konkurencyjność cenową, a w konsekwencji
oddziałujących pośrednio na dynamikę wolumenu obrotów, są zmiany relacji cen transakcyjnych
w obrotach z zagranicą do cen krajowych oraz cen na rynkach zagranicznych.
Według danych GUS, ceny transakcyjne w eksporcie (w przeliczeniu na euro) spadły średnio w 2009
roku o 8,3%, a po 3 kwartałach 2010 roku wzrosły o 7,3%. Szacuje się, że w skali całego ubiegłego roku
wzrost cen w eksporcie sięgnął około 8%, co wskazuje na niemal całkowitą odbudowę ich poziomu
sprzed kryzysu. Natomiast ceny transakcyjne w ich wymiarze złotowym, mające bezpośrednie
przełożenie na rentowność sprzedaży eksportowej polskich eksporterów, wzrosły w roku 2009 o 13,5%,
a w roku ubiegłym utrzymały się na poziomie tylko nieznacznie (o 0,4%) wyższym.
Kolejnym zasadniczym czynnikiem rozwoju polskiego eksportu jest kurs walutowy. W 2010 roku
powróciła, występująca w latach 2005-2008, tendencja aprecjacyjna złotego. Kurs euro w złotych osłabił
się w roku ubiegłym nominalnie o 7,7%, w stosunku do poprzedniego roku (do poziomu zbliżonego jak
w roku 2000). Pomimo, takiego umocnienia naszej waluty, polski eksport w 2010 roku zwiększył się na
tyle, że został odbudowany jego przedkryzysowy poziom z roku 2008. Tym samym o kondycji
i dynamice polskiego eksportu nie decydują tylko zmiany nominalnego kursu walutowego ale przede
wszystkim zmiany realnego poziomu kursu złotego względem euro, które są jednym z mierników
konkurencyjności. Poniżej przedstawiono analizę zmian poziomu konkurencyjności cenowej i kosztowej
polskich towarów na dominujących rynkach, czyli unijnych przy zastosowaniu dwóch podstawowych
deflatorów, tj.:
− deflatora cenowego, stanowiącego relację cen krajowych PPI do cen na wspólnym rynku
europejskim oraz
− deflatora kosztowego, stanowiącego relację jednostkowych kosztów pracy (ULC) w kraju i na rynku
unijnym.
Obniżka relacji tych parametrów (PPI oraz ULC) w kraju względem rynków eksportowych wzmacnia
pozytywny wpływ nominalnej deprecjacji złotego lub łagodzi negatywny wpływ nominalnej aprecjacji
waluty krajowej na konkurencyjność cenowo-kosztową polskiego eksportu. Natomiast ich wzrost osłabia
odpowiednio wpływ nominalnej deprecjacji złotego lub potęguje antyeksportowy wpływ nominalnej
aprecjacji waluty krajowej.
W całym analizowanym okresie minionych 10 lat, z nielicznymi wyjątkami (zwłaszcza w roku 2008),
ceny krajowe wzrastały generalnie szybciej niż ceny w UE, a w rezultacie realny kurs euro w złotych
(liczony przy zastosowaniu deflatora PPI) wzrastał znacznie wolniej niż kurs nominalny, co przekładało
się na realne obniżenie konkurencyjności cenowej polskiego eksportu na rynku unijnym. (Krzywa kursu
realnego – liczonego przy zastosowaniu deflatora PPI przebiegała poniżej krzywej kursu nominalnego).
Należy jednak zaznaczyć, że z uwagi na fakt, że równoczesny wzrost cen krajowych w 2010 r. (o 2,2%
r/r) okazał się o 1,2 pkt. proc. wolniejszy niż w UE, realny kurs euro w złotych osłabił się o 1,1 pkt. proc.
wolniej, a tym samym realny (negatywny) wpływ aprecjacji złotego na konkurencyjność polskiego
eksportu był de facto mniejszy niż wynikałoby to z nominalnej aprecjacji krajowej waluty.
118
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 27 Konkurencyjność cenowa polskiego eksportu do UE w latach 2000-2010 (2000=100)
% 115
110
105
100
95
90
85
2000
2001
2002
2003
2004
2005
zmiany nominalnego kursu EUR/PLN
2006
2007
2008
2009
2010
zmiany relacji PPI w Polsce i UE
zmiany REER PPI w eksporcie do UE
Źródło: DAP MG na podstawie danych NBP i Komisji Europejskiej.
Bardziej adekwatnym miernikiem zmian konkurencyjności cenowo-kosztowej eksportu na określony
rynek lub grupę rynków są zmiany realnego kursu walutowego, liczonego przy zastosowaniu deflatora
kosztowego. Zmiany realnego kursu walutowego – uwzględniającego zmiany relacji jednostkowych
kosztów pracy (ULC) w Polsce i na rynkach eksportowych, stanowią, obok popytu zewnętrznego – jako
czynnika głównego – drugi istotny czynnik determinujący wzrost eksportu (jego wpływ szacowany jest
na ok. 26%, podczas gdy wpływ popytu sięga 60%).
Według danych Komisji Europejskiej, w kolejnych latach minionej dekady, z wyjątkiem 2001 roku,
wzrost jednostkowych kosztów pracy w Polsce, w stosunku do roku 2000 – jako bazowego, był
wolniejszy niż generalnie na wspólnym rynku UE. W rezultacie w niemal całym analizowanym okresie
(z wyjątkiem 2001 roku) relacja jednostkowych kosztów pracy w Polsce do ich poziomu w UE
kształtowała się poniżej poziomu z okresu bazowego (czyli poniżej jedności), a w rezultacie
konkurencyjność cenowo-kosztowa polskiego eksportu na rynku unijnym – mierzona poziomem
realnego kursu euro w złotych (przy zastosowaniu deflatora ULC) – była znacząco wyższa niż
wynikałoby to z równoległych zmian kursu nominalnego złotego względem wspólnej europejskiej waluty.
Wykres 28 Konkurencyjność kosztowa polskiego eksportu do UE w latach 2000-2010 (2000=100)
% 130
120
110
100
90
80
2000
2001
2002
2003
2004
zmiany nominalnego kursu EUR/PLN
2005
2006
2007
2008
2009
zmiany relacji ULC w Polsce i UE
REER ULC w eksporcie do UE
Źródło: DAP MG na podstawie danych NBP i Komisji Europejskiej.
119
2010
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
7. INFLACJA I POLITYKA PIENIĘŻNA
7.1. Ceny
W 2009 roku średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, który ukształtował na się
poziomie 3,5%, zdeterminowany został poprzez wyższe ceny towarów importowanych (deprecjacja
złotego), a także wzrost cen regulowanych oraz akcyzy na alkohol i wyroby tytoniowe w pierwszej
połowie roku. Wzrostu poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych nie były w stanie skompensować
zarówno niska dynamika popytu krajowego w skali roku, jak i spadek presji płacowej, towarzyszące
ograniczeniu zatrudnienia.
Rok 2010 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce
charakteryzował się spowolnieniem trendu wzrostowego - wskaźnik osiągnął w tym okresie
średniorocznie pułap 2,6%. W kierunku wzrostu inflacji oddziaływały przede wszystkim wyższe ceny
towarów spożywczych oraz nośników energii. Osłabieniu presji inflacyjnej sprzyjała natomiast niższa niż
w ubiegłych latach presja płacowa będąca efektem utrzymującej się na relatywnie wysokim poziomie
stopy bezrobocia przy nieznacznie wzrastającym zatrudnieniu.
Wykres 29 Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2005-2010
%
4,0
4,2
4
3,3
3
3,5
3,5
3,1
2,6
2,5
2,1
2
1,4
1
0
0,7
2005
1,0
2006
2007
2008
rok do roku
2009
2010
XII do XII
Źródło: GUS.
Utrzymujący się od przełomu II i III kw. 2009 roku neutralny charakter polityki monetarnej NBP,
przejawiający się brakiem zmian podstawowych stóp procentowych, kontynuowany był również w roku
2010. Pomimo to, że w poszczególnych miesiącach inflacja osiągała wartości nieprzekraczające celu
inflacyjnego NBP (m.in. 2,0% w lipcu i sierpniu 2010 roku), to w ostatnim kwartale tempo cen znacznie
przyspieszyło. W efekcie - wzrost cen w ujęciu grudzień 2010 roku do grudnia roku poprzedniego
wyniósł 3,1%.
121
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2010 roku inflacja kształtowała się pod wpływem wielu czynników, oddziałujących
różnokierunkowo40. Wśród tych czynników należy wymienić:
− silny wzrost cen produktów rolnych na rynkach światowych i w Polsce w II połowie 2010 roku,
wynikający z ograniczeń po stronie podażowej,
− wzrost cen surowców energetycznych (ropy naftowej i paliw) w ostatnich miesiącach roku,
− przejściowe osłabienie złotego w stosunku do głównych walut (EUR i USD) obserwowane w
połowie i pod koniec 2010 roku, wynikające ze wzrostu awersji do ryzyka na światowych
rynkach finansowych,
− szybszą od przewidywanej odbudowę wzrostu gospodarczego, w tym wyższą dynamikę
konsumpcji.
7.1.1. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
Średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2010 roku wyniósł 2,6% i był wyższy od
przyjętego w założeniach do ustawy budżetowej (1,0%), jak i celu inflacyjnego NBP (2,5%).
W pierwszych ośmiu miesiącach 2010 roku obserwowano stopniowe spowolnienie wzrostu cen towarów
i usług konsumpcyjnych w ujęciu rocznym – z 3,5% w styczniu 2010 r. do 2,0% w lipcu oraz sierpniu.
W kolejnych miesiącach 2010 r. tempo inflacji wyraźnie przyspieszyło, osiągając w grudniu wartość
3,1%. Ocenia się, że podłożem tego procesu był planowany na 1 stycznia 2011 r. wzrost podstawowej
stawki podatku VAT. Czynnik ten w sposób bezpośredni zdeterminował przyrost popytu
konsumpcyjnego wśród gospodarstw domowych, przez co pośrednio wpłynął na wzrost średnich cen.
W pierwszym półroczu 2011 r. wskaźnik inflacji w skali roku wyraźnie przewyższał zeszłoroczne
poziomy zmiany cen, osiągając w czerwcu 4,2%. Poza rosnącymi cenami towarów spożywczych oraz
nośników energii, w okresie tym poziom cen stymulowany był również odbudową popytu
konsumpcyjnego, a także coraz silniejszą presją płacową – w związku z rosnącym zatrudnieniem.
Wykres 30 Zmiany CPI w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego
5,0
% 5
4,3
4
3,5
2,9
3
2,6
2,8
2,4
2,2
2,3
V
VI
2
2,5
2,0
2,0
VII
VIII
3,6
3,6
I
II
4,5
4,2
3,1
2,7
1
0
I
II
III
IV
IX
X
XI
XII
2010
IV
2011
Źródło: GUS.
40
III
Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2010, Ministerstwo Finansów.
122
V
VI
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Największy wpływ w 2010 roku na kształtowanie się średniorocznego wskaźnika cen towarów
i usług konsumpcyjnych miał wzrost cen towarów i usług związanych z mieszkaniem oraz ceny
żywności i napojów bezalkoholowych, który podwyższył wskaźnik ogółem odpowiednio o 0,84 pkt. proc.
i 0,66 pkt. proc. Spadek cen odzieży i obuwia obniżył wskaźnik ogółem o 0,20 pkt. proc.41
W 2010 roku ceny żywności zwiększyły się średnio o 2,8%, a wzrost dotyczył głównie warzyw (14,1%)
oraz owoców (9,2%). O cenach nośników energii (wzrost o 4,1%) zadecydował wzrost cen energii
cieplnej (o 5,7%) oraz elektrycznej (o 5,4%). Znacznie przyspieszyła dynamika cen wyrobów
tytoniowych (11,9%). Obniżyły się ceny odzieży i obuwia (3,8%), ceny łączności (o 1,3%) oraz ceny
związane z rekreacją i kulturą (o 0,3%).
Tabela 38 Wskaźnik CPI oraz inflacji bazowej w 2010 i 2011 roku
M-ce
I
II
III
IV
V
VI
VII
2010
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
2011
V
VI
CPI
A
B
C
D
3,5
3,2
3,2
2,4
3,1
2,9
2,7
2,9
2,2
2,8
2,6
2,3
2,7
2,0
2,6
2,4
2,1
2,4
1,9
2,3
2,2
1,9
2,0
1,6
2,0
2,3
1,9
1,9
1,5
2,2
2,0
1,6
1,6
1,2
1,9
2,0
1,6
1,5
1,2
1,8
2,5
2,2
1,6
1,2
2,1
2,8
2,5
1,7
1,2
2,3
2,7
2,3
1,7
1,2
2,3
3,1
2,9
1,8
1,6
2,4
3,6
3,1
2,5
1,6
3,0
3,6
3,2
2,5
1,7
3,2
4,3
4,0
2,7
2,0
3,4
5,0
4,8
3,2
2,4
4,0
4,2
4,0
3,2
2,4
3,8
4,5
4,3
2,9
2,1
3,6
A – inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych (wg def EBC obejmują te komponenty wskaźnika cen towarów
i usług konsumpcyjnych, na których ceny finalne w pełni lub w znacznym stopniu mają wpływ jednostki rządowe (centralne,
regionalne, lokalne) oraz regulatorzy);
B – inflacja bazowa po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (cen tych towarów i usług, które są szczególnie wrażliwe
na różnego rodzaju szoki popytowe i podażowe i/lub cechują się istotną i zmienną w czasie sezonowością);
C – inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii;
D – 15% średnia obcięta (symetryczne obcięcie po 15% z lewej i prawej strony rozkładu wskaźników, cen o najwyższej
i najniższej dynamice).
Źródło: NBP.
Proinflacyjny impuls czynników, które w 2009 roku w największym stopniu przełożyły się na wzrost cen,
w roku kolejnym wygasł. W efekcie w całym 2010 roku inflacja bazowa po wyłączeniu cen
administrowanych utrzymywała się na poziomie nieznacznie niższym od wartości inflacji CPI. Rolę
stymulatora cen przejęły wówczas ceny żywności i paliw, czego odzwierciedleniem była wielkość inflacji
bazowej po wyłączeniu cen żywności i energii, która znacznie odbiegała (in minus) od średniego
poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych.
7.1.2. Ceny produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej42
Średnioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły w 2010 roku o 2,1%, tj. w wolniejszym
tempie niż w 2009 r. (3,4%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najbardziej dynamiczny
wzrost towarzyszył produkcji sprzedanej w sekcji górnictwo i wydobywanie (17,8% wobec 13,0%
w 2009 r.).
W 8 spośród 22 działów przemysłu przetwórczego odnotowano wzrost cen. W 2010 roku ceny
w przetwórstwie przemysłowym w największym stopniu zwiększyły się w dziale produkcji koksu
i produktów rafinacji ropy naftowej (o 31,2%), przy spadku w roku poprzedzającym. Wzrosły również
ceny produkcji metali (o 8,9%) oraz produkcji wyrobów tytoniowych (o 4,3%). Najgłębszy spadek cen
(o 7,2%) wystąpił natomiast w produkcji odzieży.
41
42
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju 2010, GUS.
Wskaźniki cen produkcji podano zgodnie z klasyfikacją PKD 2007.
123
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 31 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysłu w stosunku do analogicznego miesiąca
roku poprzedniego
%
9,5
10
8
6
4
2
0
3,8
4,0
4,3 3,9
VII
VIII
IX
8,8
7,5
6,2
6,2
XII
I
4,7
6,3
5,6
V
VI
1,9 2,1
0,2
-0,4
-2
-2,4 -2,6
-4
-6
I
II
III
IV
V
VI
X
XI
II
III
2010
IV
2011
Źródło: GUS.
W relacji grudzień 2010 r. do grudnia 2009 r. ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły o 6,2%
(2,1% w grudniu 2009 r.).
Średnioroczne ceny produkcji budowlano-montażowej spadły w 2010 roku o 0,1% (w 2009 r. wzrost
o 0,2%). W relacji grudzień 2010 r. do grudnia 2009 r. ceny pozostały na niezmienionym poziomie
(w grudniu 2009 r. spadek o 0,7% r/r). Zahamowanie wzrostu cen w sektorze było rezultatem
wyraźnego spowolnienia produkcji budowlano-montażowej w skali całego roku. Źródłem tej tendencji
było ograniczenie aktywności przedsiębiorstw z branży budowlanej w związku z niekorzystnymi
warunkami atmosferycznymi w I kw. (niskie temperatury) oraz II kw. (powódź) 2010 r., lecz
podstawowym czynnikiem było ograniczenie inwestycji.
Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montażowej w stosunku do analogicznego miesiąca
roku poprzedniego
%
1,0
0,6 0,6
0,5
0,0
0,0
0,2 0,2 0,2
0,1
0,8
0,4
0,0 0,0
-0,3
-0,5
-0,7
-1,0
0,1
0,3
0,7
I
-0,6
II
-0,5
III
IV
V
VI
VII VIII
IX
X
2010
XI
XII
I
II
III
IV
2011
Źródło: GUS.
124
V
VI
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
7.2. Polityka pieniężna
7.2.1. Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieniężnej
Rada Polityki Pieniężnej (RPP) w Założeniach polityki pieniężnej na 2010 rok wśród czynników
charakteryzujących się największym wpływem na skalę zmienności poziomu cen w polskiej gospodarce,
akcentowała rozwój sytuacji gospodarczej w skali globalnej. Element ten, poprzez istotny wpływ na
inflację oraz ceny surowców na rynkach zagranicznych, uznano za najistotniejszy z punku widzenia
stabilności cen w Polsce. Po stronie czynników endogenicznych na szczególną uwagę w kontekście
kształtowania przebiegu procesów inflacyjnych zasługuje również rozwój sytuacji na rynku pracy –
zależny w dużej mierze od krajowej koniunktury, sytuacja sektora finansów publicznych oraz
funkcjonowanie systemu finansowego, w tym bankowego.
W 2010 roku odnotowano wyższą niż w roku poprzednim dynamikę wzrostu gospodarczego. PKB
zwiększył się o 3,8% wobec 1,6% w 2009 r. W kolejnych kwartałach notowano coraz wyższe tempo
wzrostu PKB. Wraz z poprawą koniunktury w kraju coraz lepsze sygnały dochodziły również z rynku
pracy, gdzie rosnący popyt na pracę przełożył się na przyrost zatrudnienia. Progres na rynku pracy nie
znalazł jednak swojego odzwierciedlenia w malejącej stopie bezrobocia.
Sytuacja budżetu państwa okazała się lepsza od zakładanej w ustawie budżetowej, dzięki czemu
zamiast planowanych 52,2 mld zł, deficyt budżetowy wyniósł 44,6 mld zł. Dalszemu pogorszeniu uległy
natomiast finanse całego sektora publicznego, czego efektem był wzrost relacji państwowego długu
publicznego do PKB z 49,9% w roku 2009 do 52,8% w roku 2010. Pogorszeniu uległa sytuacja
w bilansie płatniczym. Relacja deficytu obrotów bieżących do PKB zwiększyła się z 3,9% w 2009 roku
do 4,5% w 2010 roku43. Źródłem tego był m.in. wzrost deficytu w polskim handlu zagranicznym z 5,4
mld EUR w 2009 r. do 8,6 mld EUR w roku 2010. Było to głównie efektem szybszej odbudowy importu
niż eksportu, po bardzo słabym pod względem wymiany handlowej roku 2009.
W otoczeniu zewnętrznym Polski przeważały pozytywne tendencje. Mimo problemów poszczególnych
państw strefy euro (głównie w II połowie roku), w całym 2010 r. unijna gospodarka rozwijała się w
tempie 1,8%. W Niemczech, będących głównym partnerem handlowym Polski (25% polskiego
eksportu), wzrost PKB w 2010 r. wyniósł 3,6%. W związku z tym, że polska gospodarka silnie
powiązana jest z cyklem koniunkturalnym Niemiec, przełożyło się to również pozytywnie na wyniki
naszej gospodarki.
W całym 2010 roku stopy procentowe nie były zmieniane. W wyniku tego pozostały one na poziomie
z końca 2009 r. tj. referencyjna 3,50%, lombardowa 5,00% depozytowa 2,00%, a redyskontowa weksli
3,75%.
7.2.2. Realizacja celu polityki pieniężnej w roku 2010
Główną podstawę interpretacji celu inflacyjnego stanowi wskaźnik liczony jako zmiana cen towarów
i usług konsumpcyjnych (CPI) w danym miesiącu w porównaniu do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego. Przy analizie i objaśnianiu procesów inflacyjnych RPP w dużym stopniu wykorzystuje
także miary inflacji bazowej.
43
Korekta danych w bilansie płatniczym NBP; 29.06.2011 r.
125
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 33 Wskaźnik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjętego celu inflacyjnego i przedziału
dopuszczalnych wahań
%
5
4
3
2
1
0
I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII I II III IV V VI
2009
2010
2011
CPI
inflacja "netto"
cel inflacyjny
górna/dolna granica pasma
Źródło: GUS, NBP.
W Założeniach polityki pieniężnej na rok 2010 za główny cel przyjęto utrzymanie inflacji w pobliżu
średniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Rada Polityki Pieniężnej w całym 2010 r. nie zmieniła
podstawowych stóp procentowych uznając dotychczas dokonane zmiany za wystarczające, a tym
samym sprzyjające powrotowi polskiej gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa wzrostu.
7.2.3. Instrumenty realizacji polityki pieniężnej
Stopy procentowe
Krótkoterminowa stopa procentowa była w 2010 roku podstawowym instrumentem NBP
wykorzystywanym w ramach realizacji strategii BCI44.
RPP określa wysokość stóp procentowych NBP, które wyznaczają oprocentowanie instrumentów
polityki pieniężnej, tj. operacji otwartego rynku, rezerwy obowiązkowej oraz operacji depozytowokredytowych45. W 2010 roku RPP nie dokonywała zmiany stóp procentowych46. Na koniec 2010 roku
stopa referencyjna utrzymywała się na poziomie z grudnia 2009 roku i wynosiła 3,5%.
Ramka 13 Stopa dyskontowa NBP
23 grudnia 2009 r., RPP podjęła decyzję o wprowadzeniu 1 stycznia 2010 r. nowego instrumentu polityki
monetarnej tj. stopy dyskontowej, określającej oprocentowanie kredytu wekslowego oferowanego przez NBP.
W związku z niewielkim zainteresowaniem ze strony instytucji finansowych, 1 stycznia 2011 r. kredyt wekslowy
został wycofany z instrumentarium polityki pieniężnej. Przez cały okres funkcjonowania stopa dyskontowa
utrzymywana była na poziomie 4% w skali rocznej.
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego stosowana przez NBP od 1998 roku.
Główną stopą NBP jest stopa referencyjna, która oddziałuje na poziom stawek rynkowych o terminie zapadalności
porównywalnym z zapadalnością podstawowych operacji otwartego rynku. Stopa depozytowa i lombardowa NBP
wyznaczają pasmo wahań stóp procentowych O/N (overnight) na rynku międzybankowym.
46 Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej na rok 2010, NBP.
44
45
126
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 34 Stopy procentowe i wskaźnik CPI
% 8
7
6
5
4
3
2
Stopa lombardowa
Stopa redyskontowa
Stopa referencyjna
Stopa depozytowa
2011-05-01
2011-03-01
2011-01-01
2010-11-01
2010-09-01
2010-07-01
2010-05-01
2010-03-01
2010-01-01
2009-11-01
2009-09-01
2009-07-01
2009-05-01
2009-03-01
2009-01-01
2008-11-01
2008-09-01
2008-07-01
2008-05-01
2008-03-01
2008-01-01
2007-11-01
2007-09-01
2007-07-01
2007-05-01
2007-03-01
2007-01-01
2006-11-01
2006-09-01
2006-07-01
2006-05-01
2006-03-01
0
2006-01-01
1
inflacja (w % do analogicznego okresu roku poprzedniego)
Źródło: NBP, GUS.
Mimo relatywnie wysokiego poziomu inflacji w poszczególnych miesiącach 2010 roku, związanego m.in.
ze znacznym wzrostem popytu konsumpcyjnego, polityka monetarna w całym roku miała charakter
neutralny. Przy podejmowaniu decyzji co do kształtowania stóp procentowych Rada Polityki Pieniężnej
wzięła pod uwagę ograniczoną presję inflacyjną i płacową w kraju, a także niepewność co do trwałości
ożywienia wśród głównych partnerów handlowych Polski. Dodatkowym czynnikiem, o charakterze
proinflacyjnym, był ponadto silny napływ kapitału do gospodarek wschodzących, w tym do Polski.
W celu potwierdzenia gotowości do reagowania na nieoczekiwany przebieg procesów inflacyjnych,
w październiku 2010 r. RPP zdecydowała o podniesieniu o 0,5 pkt. proc., do 3,5%, stopy rezerwy
obowiązkowej. Decyzja ta, zdaniem Rady, wiązała się ze zwiększeniem ryzyka pojawienia się
nadpłynności krajowego rynku finansowego.
W związku z coraz szybszym przyrostem inflacji, u którego podstaw leżał dynamiczny wzrost cen
surowców oraz artykułów spożywczych, w pierwszym półroczu 2011 r. Rada Polityki Pieniężnej
czterokrotnie podnosiła podstawowe stopy procentowe, każdorazowo o 0,25 pkt. proc. Tym samym cykl
łagodzenia polityki monetarnej, rozpoczęty w III kw. 2008 r., został zakończony. Restrykcyjne
nastawienie RPP, prezentowane w I oraz II kw. 2011 r., wynikało głównie z obaw o makroekonomiczne
skutki narastającej presji inflacyjnej, która zagrażała utrzymaniu wskaźnika CPI na poziomie celu
inflacyjnego NBP. W wyniku tego na koniec II kwartału br. stopy procentowe ukształtowały się na
poziomie: referencyjna – 4,50%, lombardowa – 6,00%, depozytowa – 3,00%, a redyskonto weksli –
4,75%.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem umożliwiającym utrzymywanie
krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizacją ustalonego przez RPP celu
inflacyjnego. NBP może stosować operacje podstawowe, dostrajające oraz strukturalne.
W 2010 roku w ramach operacji podstawowych NBP emitował raz w tygodniu bony pieniężne
z terminem zapadalności wynoszącym 7 dni. W okresie tym średni poziom emisji bonów zdecydowanie
przewyższał ten z roku 2009. W 2010 r. wyniósł on 74,9 mld zł, kiedy w roku 2009 tylko 43,0 mld zł. Tak
duża różnica w podaży bonów pieniężnych na przestrzeni roku była główną przyczyną szybkiego
przyrostu nadpłynności w krajowym sektorze bankowym.
127
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W związku z poprawą płynności w polskich bankach, od października 2010 r. NBP całkowicie zaprzestał
oferowania operacji repo.
Rezerwa obowiązkowa
Obowiązkiem utrzymywania rezerwy na rachunku NBP objęte są banki, oddziały instytucji kredytowych
oraz odziały banków zagranicznych działających w Polsce. Podstawę naliczania wartości rezerwy
obowiązkowej stanowiły zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz
uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych. Rezerwa była naliczana i utrzymywana w złotych47.
1 stycznia 2010 r., w związku z utrzymującym się ryzykiem ograniczenia akcji kredytowej banków,
zarówno na płaszczyźnie bankowości detalicznej jak i korporacyjnej, podstawowa stopa rezerw
obowiązkowych została obniżona o 0,5 pkt. proc. i wyniosła 3,0% od wszystkich zobowiązań,
z wyjątkiem środków pozyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem
odkupu, od których stopa rezerwy wynosiła 0%.
Wraz z poprawą sytuacji w zakresie płynności sektora bankowego, w październiku 2010 r. RPP
zdecydowała o przywróceniu stopy rezerw obowiązkowych do poziomu sprzed kryzysu, tj. 3,5%,
z zastosowaniem od 31 grudnia 2010 r. W rezultacie poziom rezerwy obowiązkowej na ostatni dzień
grudnia 2010 r. wyniósł 26,0 mld zł i w porównaniu do poziomu wymaganego wg wcześniej
obowiązującej regulacji (do 30 grudnia 2010 r. obowiązywała stopa 3,0%) wzrósł o 3,9 mld zł (o 17,6%)
oraz o 5,8 mld zł w stosunku do stanu z 31 grudnia 2009 r. (o 28,8%).
Operacje depozytowo-kredytowe
Operacje depozytowo-kredytowe przyczyniają się do stabilizowania stawek na rynku międzybankowym.
Do operacji tych zalicza się depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy. Operacje przeprowadzane
są z inicjatywy banków komercyjnych, stanowiąc źródło krótkoterminowego uzupełniania niedoborów
płynności banków lub lokowania nadwyżek wolnych środków na termin overnight w NBP.
Łączna suma dziennych depozytów złożonych w NBP w 2010 r. wyniosła 378,2 mld zł i była o 58%
niższa niż w 2009 roku. Średni dzienny poziom depozytu na koniec dnia wynosił 1,4 mld zł, wobec 2,4
mld zł przed rokiem.
Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego w skali roku wyniosła 0,2 mld zł wobec 5,2 mld zł
w 2009 roku. Średnie dzienne wykorzystanie kredytu wyniosło 0,05 mld zł w stosunku do 0,2 mld zł w
2009 r.
47
Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej na rok 2010, NBP.
128
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
8. FINANSE PUBLICZNE
Kompleksowe reformy i działania restrukturyzacyjne prowadzone w latach 90. wymagały znacznych
nakładów finansowych na ich realizację i znacząco obciążyły sektor finansów publicznych. Poprawa,
jaka miała miejsce w zakresie długu publicznego i deficytu w połowie ostatniej dekady sprawiła, że
sytuacja finansów publicznych przestała być czynnikiem zagrażającym stabilności rozwoju
gospodarczego. Niestety, w obliczu spowolnienia gospodarczego i światowego kryzysu, w latach 20082010 stan finansów publicznych uległ pogorszeniu.
Wynik sektora finansów publicznych w dużej mierze zależy od wahań koniunktury gospodarczej.
Zasadą jest, że w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego dynamicznie rosną wpływy podatkowe
oraz spadają niektóre kategorie wydatków publicznych w związku z poprawą sytuacji ekonomicznej
społeczeństwa. Analogicznie, w przypadku spowolnienia gospodarczego wpływy podatkowe maleją
oraz rosną poszczególne kategorie wydatków publicznych. W ostatnim czasie w Polsce można było
zaobserwować tę prawidłowość - niekorzystne uwarunkowania makroekonomiczne przełożyły się na
pogorszenie sytuacji w zakresie finansów publicznych. Potwierdza to gorsza niż w roku poprzednim
relacja deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB.
8.1. Budżet państwa
22 stycznia 2010 roku Sejm RP uchwalił ustawę budżetową na rok 2010. Przyjęto w niej deficyt budżetu
państwa nie wyższy niż 52,2 mld zł. Tempo wzrostu PKB w 2010 r. było wyższe niż prognozowane do
ustawy budżetowej na 2010 r. (1,2%) i wyniosło 3,8%. Średnioroczny wzrost cen towarów i usług
konsumpcyjnych w 2010 r. wyniósł 2,6% wobec 1,0% prognozowanego w ustawie. Przeciętne
zatrudnienie w gospodarce narodowej wzrosło o 0,6% podczas gdy przygotowując ustawę zakładano
jego spadek o 1%. M.in. te czynniki spowodowały, że faktyczny deficyt budżetu państwa na koniec 2010
roku był mniejszy niż pierwotnie zaplanowano i wyniósł 44,6 mld zł.
Dochody budżetu państwa
Dochody budżetu państwa wyniosły 250,3 mld zł. W stosunku do ustawy budżetowej były wyższe o 1,3
mld zł, co stanowiło 100,5% przewidzianej wcześniej kwoty. W porównaniu do 2009 r. nastąpił spadek
dochodów o 23,9 mld zł, tj. o 8,7% nominalnie i 11% w ujęciu realnym. Relacja dochodów budżetu
państwa do PKB w 2010 r. wyniosła 17,7%.
Zauważalna od 2008 r. spadkowa tendencja relacji dochodów podatkowych do PKB wynika nie tylko ze
spowolnienia gospodarczego w ostatnim okresie, ale też z wprowadzonych w latach 2008–2009 zmian
systemowych, wśród których najistotniejszymi zmianami wpływającymi na zmniejszenie dochodów
podatkowych były:
− wprowadzenie ulgi w PIT na wychowanie dzieci;
− obniżenie stawek podatkowych w PIT, które to skutkowało obniżeniem dochodów z PIT w 2009
roku i częściowo w 2010 roku (poprzez mechanizm rozliczenia rocznego);
− skrócenie w 2009 r. terminu zwrotu VAT ze 180 do 60 dni oraz umożliwienie rozliczania VAT
z importu w deklaracji podatkowej w niektórych procedurach uproszczonych;
129
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− zniesienie ograniczeń w prawie do odliczania VAT od samochodów z tzw. kratką i od paliwa
zużywanego do ich napędu.
W 2010 r. dochody z podatku od towarów i usług wyniosły 107,9 mld zł i były wyższe o 1,7 mld zł od
kwoty prognozowanej w ustawie budżetowej. Oznacza to wykonanie prognozy dochodów z podatku
VAT zawartej w ustawie budżetowej na 2010 r. na poziomie 101,6%. Na wyższą realizację dochodów
z podatku od towarów i usług w 2010 r. w stosunku do kwoty prognozowanej w ustawie budżetowej
wpływ miał głównie lepszy niż pierwotnie prognozowano rozwój sytuacji makroekonomicznej.
W szczególności zaobserwowano znacząco wyższe tempo wzrostu spożycia indywidualnego oraz
inflacji, które to czynniki bezpośrednio oddziaływały in plus na poziom dochodów z podatku VAT.
Tabela 39 Dochody i wydatki budżetowe w latach 2009-2010*
Plan
mld zł
272,9
205,8
147,5
24,0
2009
Wykonanie
mld zł
%
274,2
100,5
214,9
104,4
155,0
105,1
24,2
100,7
DOCHODY OGÓŁEM
1. Dochody podatkowe
1.1. Podatki pośrednie
1.2. Podatek dochodowy od osób
prawnych (CIT)
1.3. Podatek dochodowy od osób
34,4
35,8
fizycznych (PIT)
2. Dochody niepodatkowe
25,3
27,4
3. Dochody zagraniczne
0,2
0,3
4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii
41,8
31,9
Europejskiej
WYDATKI OGÓŁEM
300,1
298,0
Wydatki zdeterminowane
221,7
1. Subwencja dla jednostek samorządu
45,3
45,3
terytorialnego
2. Obsługa długu publicznego
32,2
32,2
3. Dotacje dla Funduszu Ubezpieczeń
30,5
30,5
Społecznych
4. Dotacje dla KRUS
15,7
15,7
5. Wydatki na obronę narodową
16,8
16,8
6. Finansowanie projektów z udziałem
33,7
32,4
środków UE
7. Pozostałe wydatki zdeterminowane
48,8
Wydatki elastyczne
76,3
DEFICYT/NADWYŻKA*
-27,2
-23,8
* Dane procentowe wyliczono na podstawie wielkości w mln zł
Źródło: Ministerstwo Finansów.
Plan
mld zł
249,0
223,2
160,8
26,3
2010
Wykonanie
mld zł
%
250,3
100,5
222,6
99,7
165,2
102,7
21,8
82,8
104,1
36,1
35,6
98,6
108,3
128,2
76,3
22,4
0,2
3,4
24,5
0,1
3,2
109,3
44,2
96,4
99,3
100
100
301,2
47,2
294,9
221,2
47,2
97,9
100,0
100,0
100
100
34,9
38,1
34,1
38,1
97,9
100,0
100
100
96,1
15,3
18,8
13,9
14,9
18,5
10,9
97,4
98,5
78,5
100,0
87,7
52,2
57,5
73,7
44,6
100,0
85,4
W 2010 roku dochody z tytułu podatku akcyzowego wyniosły 55,7 mld zł i stanowiły 104,9% prognozy
z ustawy budżetowej. Dochody z podatku akcyzowego były w 2010 r. wyższe o 2,6 mld zł od
prognozowanych w ustawie budżetowej. W porównaniu do 2009 r. dochody z podatku akcyzowego
wzrosły nominalnie o 3,3%, a realnie o 0,6%.
Dochody budżetu państwa w 2010 roku z podatku dochodowego od osób prawnych zostały
zrealizowane w kwocie 21,8 mld zł, tj. 82,8% kwoty przyjętej w ustawie budżetowej. W porównaniu do
2009 r. dochody były niższe o 2,4 mld zł, tj. o 9,9% nominalnie, a realnie o 12,2%. Relacja omawianych
dochodów do PKB wyniosła w 2010 r. 1,5%, wobec 1,8% w 2009 r.
130
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Dochody budżetu państwa w 2010 roku z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wyniosły
35,6 mld zł i były niższe w porównaniu do prognozy przyjętej w ustawie budżetowej o 0,5 mld zł, tj. o
1,4%. W porównaniu z 2009 r. dochody z podatku dochodowego od osób fizycznych były niższe o 0,17
mld zł, tj. nominalnie o 0,5%, a realnie o 3%. Relacja do PKB omawianych wpływów wyniosła 2,5%.
Przekroczono planowane dochody niepodatkowe o 2,1 mld zł (9,3%). Dochody niepodatkowe zostały
zrealizowane na poziomie wyższym m.in. dzięki wyższym dochodom z tytułu dywidend. W 2010 roku
wpływy z dywidend i wpłat z zysku zostały zrealizowane w kwocie 5,0 mld zł i stanowiły 117,8% kwoty
prognozowanej zapisanej w ustawie budżetowej. Wpływy z tego źródła w porównaniu z 2009 roku
zmniejszyły się nominalnie o 40,2%.
Środki z Unii Europejskiej, obejmujące wpłaty do budżetu państwa z Unii Europejskiej w 2010 roku,
wyniosły 3,2 mld zł i były niższe o 0,12 mld zł, tj. o 3,6% w stosunku do ustawy budżetowej.
Wydatki budżetu państwa
W ustawie budżetowej z 22 stycznia 2010 roku zaplanowano wydatki budżetu państwa w wysokości
301,2 mld zł. Zrealizowane wydatki budżetu państwa w 2010 r. wyniosły 294,9 mld zł i były niższe od
zaplanowanych o 2,1%. W porównaniu do roku 2009 wydatki były niższe o 3,1 mld zł, co stanowi
spadek o 1,1% w ujęciu nominalnym i 3,6% w ujęciu realnym.
Udział zrealizowanych wydatków budżetu państwa w 2010 roku w PKB wyniósł 20,8%.
Analizując udział wydatków z poszczególnych działów w wydatkach ogółem można zaobserwować, że
największą część stanowią:
− obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (24,3%), gdzie największe nakłady przeznaczone są na
dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Emerytalno-Rentowego;
− różne rozliczenia (21,4%), w których znaczące wielkości stanowią subwencje ogólne dla
jednostek samorządu terytorialnego, czy składka do budżetu Unii Europejskiej;
− obsługa długu publicznego (11,6%);
− obrona narodowa (6,3%).
Podobnie jak w latach poprzednich, większość wydatków budżetu państwa stanowiły wydatki sztywne,
tj. takie, które wynikały z przepisów ustawowych lub wcześniej podjętych zobowiązań ujętych w ramy
prawne. Ich udział w wydatkach ogółem w 2010 r. wynosił 75,0% i był o 0,6 pkt.proc. wyższy niż w 2009
r. Na wydatki elastyczne przeznaczono 25,0% ogółu wykonanych wydatków budżetu państwa w 2010 r.
Tabela 40 Struktura wydatków budżetu państwa (%)
Wydatki zdeterminowane
Wydatki elastyczne
Źródło: Ministerstwo Finansów.
2005
72,5
27,5
2006
74,3
25,7
2007
73,1
26,9
2008
72,7
27,3
2009
74,4
25,6
2010
75,0
25,0
Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną, utrzymującą się od lat
dominacją wydatków zdeterminowanych, ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu
budżetowego. Przepisy ustawowe i podjęte wcześniej zobowiązania prawne stanowią o absolutnej
konieczności realizacji wydatków zdeterminowanych m.in. takich jak: obsługa długu publicznego,
subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, wydatki na wsparcie dla instytucji będących
dysponentami funduszy celowych.
131
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetu państwa w 2010 r. wyniósł 44,6 mld zł, co stanowi 85,4% kwoty zaplanowanej
w ustawie budżetowej oraz 3,2% PKB. Deficyt budżetu środków europejskich wyniósł 10,4 mld zł wobec
ustawowej kwoty 14,4 mld zł. Do sfinansowania pozostawało również ujemne saldo przychodów
z prywatyzacji i ich rozdysponowania w wysokości 13,3 mld zł oraz ujemne saldo prefinansowania
zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej w kwocie 0,7 mld
zł (w ustawie ujemne saldo 1,3 mld zł). W efekcie łączna kwota do sfinansowania wyniosła 69,0 mld zł
wobec przyjętej w ustawie budżetowej kwoty 81,3 mld zł.
Wg stanu na koniec maja 2011 r. dochody budżetu państwa wyniosły 107,9 mld zł, co stanowi 39,5%
rocznych dochodów przyjętych w ustawie budżetowej na rok 2011. Zaawansowanie wydatków jest
wyższe i stanowi 42,0% (131,6 mld zł). Deficyt budżetowy po pierwszych pięciu miesiącach wyniósł
23,7 mld zł, tj. 59,0% wielkości deficytu przyjętego w ustawie budżetowej na rok 2011 (40,2 mld zł).
Ramka 14 Założenia do projektu budżetu na 2012 r.
5 kwietnia Rada Ministrów przyjęła Założenia projektu budżetu państwa na rok 2012, w tym założenia dotyczące
podstawowych wskaźników makroekonomicznych:
− PKB w ujęciu realnym – wzrost o 4,0%,
− PKB w cenach bieżących – 1.619,1 mld zł,
− średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem – 2,8%,
− przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej – 3.624 zł,
− nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej – 5,8%,
− realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej – 2,9%,
− nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw – 6,1%,
− wzrost przeciętnego zatrudnienia w gospodarce narodowej – o 1,3%,
− stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku – 10%.
8.2. Finanse publiczne
Poprawa stanu finansów publicznych stanowi obecnie istotne wyzwanie dla polityki gospodarczej Polski.
Kluczowym celem jest przede wszystkim ograniczenie wydatków sektora finansów publicznych oraz
zmniejszenie jego deficytu. Zła kondycja finansów publicznych wywiera negatywny wpływ na stan
budżetu państwa. Długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do narastania długu
publicznego i negatywnie wpływa na sytuację gospodarczą kraju.
Z tego względu zjawiskiem niepokojącym jest trwały, znaczny deficyt sektora finansów publicznych
w Polsce, który w latach 2001–2005 był wyższy niż 4% PKB, a w 2003 roku przekroczył 6%. W latach
2006-2007, m.in. z powodu wyższego wzrostu gospodarczego oraz niższego deficytu budżetowego,
deficyt sektora finansów publicznych obniżył się znacząco. Jednak w kolejnych latach w wyniku silnego
spowolnienia wzrostu PKB oraz wdrożonych reform strukturalnych, które skutkowały obniżeniem
poziomu dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych (m.in. obniżenie składki rentowej,
obniżenie skali podatkowej w PIT od 2009 roku), nastąpiło znaczące pogorszenie nierównowagi
fiskalnej.
Dochody sektora finansów publicznych w 2010 roku wyniosły 551,1 mld zł i w porównaniu z 2009
rokiem wzrosły nominalnie o 2,1%, a realnie spadły o 0,5%. W 2010 r. relacja dochodów sektora
finansów publicznych do PKB (po wyeliminowaniu wzajemnych transferów) wyniosła 38,9%, wobec
40,2% PKB w 2009 r. Spadek udziału dochodów sektora finansów publicznych w PKB wynikał z
niższych dynamik wzrostu dochodów podatkowych innych niż podatki pośrednie i dochodów
132
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
niepodatkowych w porównaniu z dynamiką wzrostu nominalnego PKB. Głównym źródłem dochodów
sektora finansów publicznych były wpływy podatkowe stanowiące 50,1% łącznych wpływów sektora.
Czynnikiem negatywnie wpływającym na poziom dochodów sektora finansów publicznych były podatki
dochodowe, a w szczególności wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych. Spadek wpływów
z podatków dochodowych związany był ze skutkami spowolnienia gospodarczego z 2009 roku
(rozliczanie strat z lat ubiegłych).
W roku 2010 w stosunku do roku poprzedniego znacząco wzrosła pozycja podsektora
ubezpieczeniowego jako beneficjenta netto transferów, co wynikało głównie z wyższych niż w 2009 roku
dotacji do FUS, natomiast pogorszeniu uległa sytuacja podsektora rządowego. O istotnej roli budżetu
państwa w redystrybucji dochodów publicznych świadczy fakt, iż budżet państwa, którego dochody
własne w 2010 roku stanowiły 44,7% skonsolidowanych dochodów sektora finansów publicznych
zrealizowały 22,7% skonsolidowanych wydatków całego sektora. Natomiast jednostki samorządu
terytorialnego, których dochody własne stanowiły w 2010 roku 13,7% skonsolidowanych dochodów
sektora finansów publicznych, zrealizowały 23,6% skonsolidowanych wydatków całego sektora.
Wydatki sektora finansów publicznych wyniosły w 2010 roku 635,8 mld zł i w porównaniu z 2009 rokiem
wzrosły nominalnie o 7,8%, a w ujęciu realnym o 5%. W 2010 roku relacja wydatków sektora finansów
publicznych, po wyeliminowaniu wzajemnych transferów, do PKB wyniosła 44,9% i wzrosła
w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,0 pkt.proc. Duży udział wydatków sektora stanowią nadal
wydatki socjalne przeznaczone na finansowanie emerytur, rent, zasiłków rodzinnych, zasiłków dla
bezrobotnych, innych zasiłków i świadczeń oraz stypendia. Na wydatki te w 2010 r. przypadało 37,3%
łącznych wydatków sektora finansów publicznych, wobec 38,1% w 2009 r.
W 2010 roku deficyt sektora finansów publicznych pogłębił się w stosunku do roku 2009 i wzrósł
z poziomu 50,1 mld zł (3,7% PKB) do 84,7 mld zł (6% PKB). Pogorszenie wyniku zaobserwowano we
wszystkich podsektorach z wyjątkiem podsektora ubezpieczeniowego. Na deficyt sektora finansów
publicznych w 2010 roku złożyły się deficyty:
− podsektora rządowego w wysokości 57,1 mld zł (4% PKB),
− podsektora samorządowego w wysokości 16,3 mld zł (1,2% PKB),
− podsektora ubezpieczeń społecznych w wysokości 11,2 mld zł (0,8% PKB).
Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych48 w 2009 roku wyniósł 7,3% PKB, co oznacza
wzrost o 3,6 pkt.proc. względem roku poprzedniego. W 2010 roku osiągnął on poziom 111,2 mld zł, co
stanowiło 7,9% PKB.
Wykorzystywane przez Komisję Europejską dane statystyczne w odniesieniu do sektora instytucji rządowych
i samorządowych różnią się od danych opracowywanych w oparciu o ustawę o finansach publicznych w kwestii zakresu
podmiotowego sektora finansów publicznych, innej klasyfikacji niektórych transakcji oraz odmiennej koncepcji rachunkowej
(dane prezentowane są na bazie memoriałowej). Zakres podmiotowy sektora zgodnie z metodologią ESA’95 zasadniczo jest
zgodny z ustawą o finansach publicznych, z kilkoma wyjątkami. Poza sektorem klasyfikowana jest Polska Agencja Żeglugi
Powietrznej oraz Polski Klub Wyścigów Konnych (wchodzące w skład sektora zdefiniowanego wg ustawy o finansach
publicznych), do sektora włączone są natomiast fundusze BGK, tj. Krajowy Fundusz Drogowy, Fundusz Kolejowy, Fundusz
Termomodernizacji i Remontów, Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych, Fundusz Żeglugi Śródlądowej, Fundusz
Pożyczek i Kredytów Studenckich, Fundusz Strefowy, Krajowy Fundusz Kapitałowy, Fundusz Dopłat (klasyfikowane zgodnie
z ustawą o finansach publicznych poza sektorem).
48
133
MINISTERSTWO GOSPODARKI
mld zł
Wykres 35 Deficyt budżetowy i deficyt sektora finansów publicznych (mld zł – lewa oś i % PKB – prawa
oś)
9 %
8
7
6
5
4
3
2
1
0
120
100
80
60
40
20
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Deficyt budżetowy (mld zł)
Deficyt sektora finansów publicznych (mld zł)
Deficyt sektora finansów publicznych (% PKB)
Deficyt budżetowy (% PKB)
Źródło: DAP MG na podstawie danych Ministerstwa Finansów.
Tabela 41 Dług Skarbu Państwa i zadłużenie sektora finansów publicznych* (mld zł i % PKB)
2005
440,2
44,8
2006
478,5
45,1
2007
501,5
43,1
2008
569,9
44,7
2009
631,5
47,0
2010
701,9
49,6
mld zł
Dług Skarbu Państwa
% PKB
Dług sektora instytucji
% PKB
47,1
47,7
45,0
47,1
50,9
54,9
rządowych i samorządowych
* Dług Skarbu Państwa obejmuje krajowe i zagraniczne zobowiązania Skarbu Państwa (papiery wartościowe wyemitowane
na rynek krajowy i zagraniczny), zaciągnięte kredyty i pożyczki oraz wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych.
Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (państwowy dług publiczny, zadłużenie sektora finansów publicznych)
obejmuje dług Skarbu Państwa oraz pozostały dług sektora instytucji rządowych (w tym dług sektora ubezpieczeń
społecznych) oraz dług sektora instytucji samorządowych.
Źródło: Ministerstwo Finansów.
Na koniec 2010 roku państwowy dług publiczny wzrósł do poziomu 747,9 mld zł, co oznacza wzrost
w stosunku do końca 2009 roku o 78,0 mld zł (tj. o 11,6%). Zmiany jakie zaszły w poziomie, strukturze
długu publicznego w 2010 roku oraz jego relacji do PKB były wynikiem sytuacji finansowej jednostek
sektora finansów publicznych, w tym głównie poziomu potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
i sytuacji makroekonomicznej (tempo wzrostu PKB, poziom kursów walutowych i stóp procentowych).
Relacja państwowego długu publicznego do PKB wyniosła w 2010 roku 52,8%, co oznacza, że próg
ostrożnościowy zapisany w ustawie o finansach publicznych (50%) został przekroczony, co oznacza, że
w ustawie budżetowej na 2012 rok relacja deficytu budżetowego do dochodów nie może być wyższa niż
założona w budżecie na 2011 rok.
Z kolei dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB wzrósł z 50,9 do 54,9%, tzn
utrzymała się poniżej progu 60% zapisanego w traktacie z Maastricht
Według przyjętych przez Ministerstwo Finansów prognoz na 2011 rok deficyt oraz dług sektora instytucji
rządowych i samorządowych stanowić będą odpowiednio 5,6% i 54,9% PKB.49
Na koniec kwietnia 2011 r. zadłużenie Skarbu Państwa wyniosło 735,1 mld zł i w stosunku do stanu
z końca 2010 roku wzrosło o 4,7%.
49
Program Konwergencji - Aktualizacja 2011.
134
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 15 Działania na rzecz konsolidacji finansów publicznych
Polska, zgodnie z zaleceniami KE, powinna w wiarygodny i trwały sposób zlikwidować nadmierny deficyt sektora
instytucji rządowych i samorządowych50 w 2012 roku.
W 2010 roku rozpoczęto prace nad wzmocnieniem instytucjonalnym finansów publicznych. Jednym z pierwszych
istotnych działań w tym obszarze było przygotowanie budżetu państwa na 2011 r. z zastosowaniem tzw.
tymczasowej reguły wydatkowej, ograniczającej wzrost wydatków elastycznych budżetu państwa i nowych
wydatków prawnie zdeterminowanych do maksymalnie 1 pkt. proc. ponad stopę inflacji.
Kluczowym zapisem nowej ustawy o finansach publicznych, obowiązującym od 1 stycznia 2011 roku, jest zakaz
przyjmowania przez Radę Ministrów projektów ustaw, określających zwolnienia, ulgi i obniżki, które mogą
spowodować zmniejszenie dochodów sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających
z obowiązujących przepisów. Odnośnie do wydatków nowy system zakłada, że każda propozycja zwiększonych
lub nowych wydatków zdeterminowanych prawnie musi być ujęta jako element wydatków uznaniowych i nowych
wydatków zdeterminowanych prawnie, które w całości nie mogą rosnąć o więcej niż 1% rocznie w ujęciu realnym,
a projektodawcy zostali zobligowani do ustalania dla nowych wydatków, wynikających z przyjmowanych przez
Radę Ministrów projektów ustaw, limitów w ujęciu kasowym dla każdego roku przez 10 lat po wejściu w życie
danej ustawy. Zasady te będą obowiązywać tak długo, jak długo Polska będzie podlegać procedurze
nadmiernego deficytu.
Ustawa budżetowa na 2011 rok objęła następujące działania ograniczające deficyt: obniżenie zasiłków
pogrzebowych (od marca br.); zamrożenie płac w ujęciu nominalnym dla większości jednostek sektora instytucji
rządowych i samorządowych; ograniczenie wydatków na niektóre, nisko efektywne programy rynku pracy;
wdrożenie planowania wieloletniego również w jednostkach samorządu terytorialnego (JST), wzmocnienie
systemu zarządzania płynnością budżetu państwa, polegającego na obowiązku lokowania przez jednostki
sektora finansów publicznych wolnych środków na rachunku Ministra Finansów, co poprzez zwiększenie
efektywności zarządzania aktywami sektora wpłynie na zmniejszenie długu publicznego i potrzeb pożyczkowych.
Nastąpiło również podwyższenie podstawowej stawki podatku VAT do 23% (z poziomu 22%) oraz stawki
obniżonej do 8% (z 7%). Podwyższone stawki podatkowe będą obowiązywać przez 3 lata jako część planu
mającego na celu zlikwidowanie nadmiernego deficytu.
W kwietniu 2011 roku Prezydent RP podpisał ustawę wprowadzającą korektę systemu emerytalnego. Od 1 maja
2011 roku do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE), zamiast składki emerytalnej w wysokości 7,3%, Zakład
Ubezpieczeń Społecznych przekaże 2,3%. Pozostałe 5% składki emerytalnej zostanie zaewidencjonowane
w ZUS na specjalnym indywidualnym subkoncie. W kolejnych latach wpłata na indywidualne subkonto w ZUS
zmniejszałaby się do 3,8% w 2017 roku, a wpłata do OFE rosłaby do 3,5%. Korekta systemu emerytalnego
umożliwi zmniejszenie przyrostu długu publicznego; refundacja składki przekazywanej do OFE zmniejszy się
w 2011 roku o 0,6% PKB a w 2012 r. o 1,1% PKB.
50
Definicja sektora zgodna z zasadami ESA95.
135
MINISTERSTWO GOSPODARKI
8.3. Spełnienie kryteriów Traktatu z Maastricht
Polska, podobnie jak większość nowych krajów członkowskich, nie przyjęła dotychczas wspólnej waluty
euro51. Warunkiem koniecznym do przystąpienia do strefy euro jest spełnianie kryteriów konwergencji
ustalonych w art. 121.1 traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Kryteria konwergencji stanowią
wskaźniki makroekonomiczne, których spełnienie pozwala uznać kraj za przygotowany do uczestnictwa
we wspólnym obszarze walutowym. Kryteria konwergencji można podzielić na fiskalne oraz monetarne
(kryterium inflacyjne, kursowe, stóp procentowych).
Kryterium fiskalne
Kryterium fiskalne dotyczy procentowej wielkości deficytu oraz długu instytucji rządowych
i samorządowych w PKB. Udział deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w PKB
mierzony w cenach rynkowych w roku poprzedzającym ocenę, czy kryteria są spełnione, nie powinien
przekraczać 3%. Udział długu publicznego mierzonego w cenach rynkowych w PKB w roku
poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 60%.
Z końcem 2008 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB przekroczył
referencyjny poziom 3% i wyniósł 3,7%. W roku 2009 roku negatywna tendencja pogłębiła się, co
skutkowało deficytem na poziomie 7,3% PKB. W roku 2010 deficyt ponownie wzrósł do 7,9% PKB.
W zakresie kryterium relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB Polska
w 2010 roku pozostawała poniżej dopuszczalnego pułapu (60%), tj. na poziomie 54,9%.52
Biorąc pod uwagę wyniki sektora finansów publicznych odnotowane w 2008 r. - 24 czerwca 2009 r. KE
otworzyła wobec Polski procedurę nadmiernego deficytu. Zaleciła jednocześnie zmniejszenie do 2012
roku deficytu finansów publicznych do wymaganego w Traktacie z Maastricht poziomu 3% PKB.
Zgodnie z wydanymi rekomendacjami przez Radę Ecofin w lipcu 2009 r., Polska powinna zredukować
nadmierny deficyt w wiarygodny i trwały sposób. W tym celu Polska powinna m.in. zapewnić
średnioroczną redukcję deficytu fiskalnego (dla deficytu strukturalnego) na poziomie przynajmniej
1,25% PKB począwszy od 2010 r., określić działania konieczne do redukcji nadmiernego deficytu
i wzmocnić średniookresowe ramy budżetowe.
Według majowych prognoz gospodarczych KE53, tegoroczny deficyt w Polsce ma spaść do 5,8% PKB,
a przyszłoroczny osiągnie poziom 3,6%. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniesie
odpowiednio 55,4% oraz 55,1%.
Kryterium inflacyjne
Kryterium inflacyjne ogranicza wysokość dopuszczalnej stopy inflacji. Średnia stopa inflacji w roku
poprzedzającym badanie nie powinna być wyższa niż o 1,5 pkt.proc. od średniej arytmetycznej dla
trzech krajów o największej stabilności cen w Unii Europejskiej54. Zgodnie z przyjętą metodologią
Z nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej do strefy euro przystąpiły: Słowenia (1.01.2007 r.), Malta i Cypr
(1.01.2008 r.), Słowacja (1.01.2009 r.) oraz Estonia (1.01.2011 r.).
52 Według metodologii ESA'95 - General Government (GG).
53 European Commission DG-ECFIN, Economic Forecast – spring 2011.
54 W dotychczasowej praktyce wyliczania wartości referencyjnej dla kryterium stabilności cen wartość ta była szacowana
przy założeniu, że państwo z deflacją nie może zostać uznane za jedno z trzech państw o największej stabilności cen w Unii
Europejskiej. Podstawą do przyjęcia tego założenia była zarówno definicja stabilności cen EBC, jak i interpretacja zapisów
traktatowych dokonana explicite w Raportach o konwergencji z 2004 r. W Raportach o konwergencji z 2010 r. zawarto nowe
informacje na temat sposobu kalkulacji wartości referencyjnej kryterium stabilności cen w nadzwyczajnych okolicznościach.
51
136
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
inflacja powinna być mierzona za pomocą zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (ang.
Harmonised Index of Consumer Prices – HICP).
Według danych za maj 2011 r. kryterium dla tego okresu wyniosło 3,1%, a wskaźnik HICP (średnia
12M) w Polsce osiągnął poziom 3,0%55. Oznacza to, że Polska w tym okresie wypełniała kryterium
stabilności cen.
Kryterium kursowe
Kryterium kursowe stanowi warunek uczestnictwa w mechanizmie kursowym ERM II. Zgodnie z nim kraj
członkowski powinien być zdolny do respektowania, bez szczególnych napięć, normalnego przedziału
wahań kursów walut przewidzianego w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu ostatnich
dwóch lat przed badaniem dotyczącym spełnienia kryteriów spójności. Kryterium to uznaje się za
spełnione, jeśli kraj utrzymywał kurs swojej waluty w przedziale wahań (+/-15%) w ramach
Europejskiego Systemu Walutowego przez okres co najmniej dwóch lat przed datą przeprowadzania
oceny. W roku 2010 Polska nie spełniała kryterium kursowego.
Kryterium stóp procentowych
Kryterium to jest spełnione, gdy średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa ocenianego kraju
nie przekracza wartości referencyjnej. Wartość referencyjna wyznaczana jest na podstawie średniej
arytmetycznej ze stóp procentowych w trzech krajach UE, charakteryzujących się największą
stabilnością cen, powiększoną o 2,0 pkt.proc.
Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji rządowych lub porównywalnych
papierów wartościowych, a średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa jest wyznaczana, jako
średnia arytmetyczna z ostatnich 12 miesięcy.
W maju 2010 r. rentowność polskich obligacji 10-letnich przekraczała obowiązującą w tym okresie
wartość referencyjną 4,9% i wyniosła 5,9%. Podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane
z trzech państw UE o najbardziej stabilnych cenach: Szwecji, Holandii i Niemiec. Przy kalkulacji
wartości referencyjnej nie uwzględniono Irlandii, jako państwa ze stopą inflacji znacząco odbiegającą w
dół od pozostałych państw (o 2,3 pkt.proc.).
Tabela 42 Spełnianie kryteriów z Maastricht przez Polskę
2010
Kryterium
Polska
3,0
7,9
2011*
Polska
Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych
5,8 (5,6)
do PKB w (%)
Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych **
60,0
54,9
60,0
55,4 (54,9)
do PKB w (%)
Inflacja (HICP – w %)
2,4
2,7
3,1
3,0 (3,5)
Stopy procentowe
5,2
5,8
4,9
5,9 (6,3)
*Według dostępnych danych za maj 2011 r. i prognozy Komisji Europejskiej; w nawiasach dane z Programu Konwergencji.
Aktualizacja 2011 – przyjęty przez RM 26.04.2011 r.
** Według metodologii ESA'95 - General Government (GG).
Źródło: DAP MG.
55
Źródło: Monitor konwergencji nominalnej – lipiec 2011, Ministerstwo Finansów.
137
Kryterium
3,0
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
9. PRZEMYSŁ
9.1. Dynamika i struktura produkcji sprzedanej przemysłu
9.1.1. Dynamika produkcji przemysłowej
Globalny kryzys ekonomiczny zaczął oddziaływać na gospodarkę polską w II półroczu 2008 roku.
Tempo wzrostu produkcji przemysłowej spowolniło z ponad 7% w pierwszym półroczu do 2,2%
w III kwartale. W trzech kolejnych kwartałach notowano głębokie spadki produkcji, najgłębszy
w I kwartale 2009 roku (o 10,0%). W III kwartale 2009 roku tendencja spadkowa wyhamowała.
Poczynając od IV kwartału 2009 roku obserwowany jest wzrost produkcji z kwartału na kwartał.
Szczególnie wysokie, ponad 10-proc. wzrosty miały miejsce w II i III kwartale 2010 roku. W 2011 roku
produkcja przemysłu wzrasta w tempie nieco wolniejszym niż w 2010 roku (o 9,1% w I kwartale oraz o
5,8% w II kwartale) na skutek relatywnie wysokiej bazy odniesienia. W I półroczu 2011 roku produkcja
wzrosła o 7,4% wobec 10,6% rok wcześniej. 56
Produkcja sprzedana liczona w cenach bieżących wyniosła w 2010 roku 1.010,3 mld zł. W stosunku do
roku poprzedniego wzrosła o 9,7% (w 2009 roku zmniejszyła się o 4,5%).
Wykres 36 Zmiany produkcji sprzedanej przemysłu w poszczególnych kwartałach lat 2008-2011
(w stosunku do analogicznego kwartału roku poprzedniego; ceny stałe)*
% 15
11,6
9,5
10
10,8
7,5
9,1
5,8
5,5
5
2,2
0
-1,3
-5
-6,3
-10
-15
-6,7
-10,0
III
IV
2008
I
II
III
IV
I
II
2009
III
IV
2010
*dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
56
Komentarz odnosi się do podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
139
I
II
2011
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Decydujący wpływ na dynamikę produkcji przemysłu ma sekcja przetwórstwa przemysłowego,
partycypująca w ponad 80% w produkcji całkowitej. W sekcji tej produkcja w 2010 roku wzrosła
o 11,0%. Wzrost nastąpił także w pozostałych sekcjach przemysłu, w górnictwie i wydobywaniu o 1,2%,
w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę o 0,3% oraz
w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami o 5,3%. Ostatnia z wymienionych sekcji była
jedyną, w której wzrost produkcji (o 0,7%) odnotowano także w 2009 roku.
Produkcja przemysłowa osiągnięta w 2010 roku przekroczyła również rekordowy poziom z 2008 roku
(o 4,8%). Jednak sytuacja w poszczególnych sekcjach przemysłu była zróżnicowana. W przemyśle
przetwórczym, w porównaniu z rokiem 2008 odnotowano wzrost o 6,7%, a w dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami o 6,0%. W pozostałych dwóch sekcjach notowano natomiast
spadki: w górnictwie i wydobywaniu o 10,5%, a w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną,
gaz, parę wodną i gorącą wodę o 8,4%.
Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010 (w stosunku do roku
poprzedniego)
% 15
11,0
9,7
10
5,3
5
2,5
1,2
0,3
0
-5
-3,0
-3,5
-4,9
-10
-12,8
-15
Przemysł
Sekcja B
Sekcja C
2009
Sekcja D
Sekcja E
2010
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C – przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
W I półroczu 2011 roku produkcja wzrosła o 7,4% wobec 10,6% rok wcześniej. W górnictwie
i wydobywaniu wzrost wyniósł 5,5% wobec 0,9%, w przetwórstwie przemysłowym 8,1% wobec 11,7%,
w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 0,2% wobec
3,6%, a w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami 5,3% wobec 8,3%.57
Występujące w Polsce tendencje w zakresie kształtowania się dynamiki produkcji przemysłowej
w poszczególnych sekcjach w długim okresie, zgodne są z tendencjami w krajach gospodarczo
rozwiniętych. Najszybciej wzrasta produkcja w przemyśle przetwórczym, który decyduje o kształtowaniu
się dynamiki w całym przemyśle. Natomiast w górnictwie i wydobywaniu następuje ograniczenie
działalności. W 2010 roku, w porównaniu z rokiem 2005, produkcja przemysłowa ogółem wzrosła
o 33,9%, w tym produkcja przemysłu przetwórczego zwiększyła się o 41,9%, a produkcja górnictwa
57
Komentarz odnosi się do podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
140
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
i wydobywania zmniejszyła się o 9,5%. W tym samym czasie produkcja sekcji wytwarzania
i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę zmniejszyła się o 7,4%. W dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami odnotowano wzrost o 30,9%.
W przemyśle przetwórczym na 24 badane działy wzrost produkcji w 2010 roku odnotowano
w dziewiętnastu (w 2009 roku działów takich było zaledwie sześć). Najbardziej wzrosła produkcja
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (o 45,2%), metali (o 20,7%) oraz wyrobów
z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (o 19,0%). Wysoki wzrost (o 16,2%) odnotowano
także w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep. Spadki miały natomiast miejsce
w produkcji: pozostałego sprzętu transportowego (o 11,8%), napojów (o 7,7%), mebli (o 3,9%),
wyrobów tytoniowych (o 3,5%) oraz koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (o 3,1%).
W porównaniu z rokiem 2008 wzrost produkcji w 2010 roku nastąpił w 14 działach, najszybszy
w produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (o 71,5%), produkcji papieru i wyrobów
z papieru (o 23,4%) oraz produkcji urządzeń elektrycznych (o 21,4%). W działach tych wzrost produkcji
nastąpił zarówno w 2009, jak i 2010 roku (sytuacja taka miała miejsce także w produkcji artykułów
spożywczych oraz w produkcji wyrobów farmaceutycznych). Spadek odnotowano w dziesięciu działach,
najgłębszy w produkcji odzieży (o 15,7%), produkcji pozostałego sprzętu transportowego (o 15,6%) oraz
w produkcji metali (o 10,1%).
W I półroczu 2011 roku wzrost produkcji nastąpił w siedemnastu działach, na 22 badane. Najszybszy
wzrost odnotowano w produkcji wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych,
produkcji metali, produkcji wyrobów z metali oraz produkcji mebli. W działach tych wzrost kształtował się
w przedziale od 20,8% do 23,2%. W pięciu działach odnotowano spadki: w produkcji wyrobów
tytoniowych (o prawie 17%), produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (o 1,2%), produkcji
wyrobów farmaceutycznych (o 4,0%), produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych
(o 10,0%) oraz produkcji maszyn i urządzeń (o 5,1%).58
Sekcja przetwórstwa przemysłowego charakteryzuje się zróżnicowaniem dynamiki produkcji
w poszczególnych działach. W okresie 2005-2010 najwyższy wzrost miał miejsce w produkcji
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (ponad trzykrotny), produkcji urządzeń
elektrycznych (ponad dwukrotny) oraz w produkcji wyrobów farmaceutycznych (o 58,5%). Działy
wymienione jako pierwszy i trzeci zaliczane są do działów wysokiej techniki. Ponad 50-procentowy
wzrost odnotowano także w produkcji wyrobów z metali oraz pojazdów samochodowych. Zmniejszenie
nastąpiło w dwóch działach: produkcji wyrobów tytoniowych (o 34,4%) oraz produkcji odzieży (o 14,7%).
Dynamika produkcji przemysłu wg głównych grupowań przemysłowych w roku 2010 była zróżnicowana.
W czterech grupach dóbr produkcja wzrosła, najbardziej dóbr zaopatrzeniowych (o 17,6% wobec
spadku o 6,3% rok wcześniej) i konsumpcyjnych trwałych (o 12,5% wobec wzrostu 13,7%). Produkcja
dóbr inwestycyjnych wzrosła o 9,8% (przed rokiem spadła o 9,0%), a konsumpcyjnych nietrwałych
o 3,7% ( w 2009 roku wzrosła o 5,1%). Jedynie w dobrach związanych z energią odnotowano spadek
o 1,1% (przed rokiem także spadek o 6,5%).
Przeciętne zatrudnienie w przemyśle wyniosło w 2010 roku 2.724 tys. osób i kształtowało się na
poziomie roku 2009. Spadek zatrudnienia nastąpił w górnictwie i wydobywaniu oraz w przetwórstwie
przemysłowym. W pozostałych dwóch sekcjach zatrudnienie wzrosło.
Komentarz odnosi się do podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Dane kwartalne prezentowane są
dla 22 działów, a roczne dla 24 działów.
58
141
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego zwiększyła się w 2010 roku
o 9,7% (przed rokiem o 1,3%). Wysoki wzrost wydajności nastąpił w sekcjach, w których wzrostowi
produkcji towarzyszył spadek zatrudnienia, w przemyśle przetwórczym o 11,2% wobec 3,3% przed
rokiem oraz w górnictwie i wydobywaniu o 7,1% wobec głębokiego spadku przed rokiem o ponad 12%.
Jedyną sekcją, w której wydajność zmniejszyła się (o 5,4%) było wytwarzania i zaopatrywania w energię
elektryczną, gaz i gorącą wodę. W sekcji tej niewielkiemu wzrostowi produkcji towarzyszył wysoki
wzrost zatrudnienia.
Wykres 38 Zmiany wydajności pracy w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010 (w stosunku do roku
poprzedniego)
%
15
11,2
9,7
10
7,1
5
3,3
2,9
1,3
0
-2,4
-5
-5,4
-8,1
-10
-15
-12,1
Ogółem
Sekcja B
Sekcja C
2009
Sekcja D
Sekcja E
2010
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C – przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przemyśle wyniosło w 2010 roku 3.235 zł i wzrosło
nominalnie, podobnie jak rok wcześniej o 4,5%. Wynagrodzenie realne zwiększyło się o 1,9% (w 2009
roku o 1,0%). Dynamika wydajności pracy wyprzedzała dynamikę wynagrodzeń realnych o 7,8 pkt.
proc. (w 2009 roku wynagrodzenia realne wzrosły o 0,3 pkt. proc. wolniej od wydajności pracy). W 2010
roku nastąpiła wyraźna obniżka jednostkowych kosztów pracy (w 2009 roku koszty pracy minimalnie
spadły). W sekcjach przemysłu sytuacja nie była jednorodna. W górnictwie i wydobywaniu oraz
przetwórstwie przemysłowym nastąpiło znaczące obniżenie jednostkowych kosztów pracy.
W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę jednostkowe koszty pracy
wyraźnie wzrosły, a w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami koszty pracy nie uległy
zmianie.
W I półroczu 2011 roku tempo wzrostu produkcji przemysłowej w porównaniu z analogicznym okresem
2010 roku zmniejszyło się (z 10,6% do 7,4%). Jednocześnie nastąpił wzrost zatrudnienia (o 2,6%
wobec spadku o 2,1% w I półroczu 2010 roku). W takiej sytuacji tempo wzrostu wydajności pracy
zmniejszyło się z 13,0% do 4,7%. Znacząco zmniejszyło się także tempo spadku jednostkowych
kosztów pracy.
142
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 43 Dynamika produkcji, zatrudnienia, wydajności pracy oraz wynagrodzeń w sekcjach przemysłu
Jedn.
Przemysł
B
C
D
miary
2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010
Dynamika produkcji
%
95,5 109,7 88,4 101,2 96,1 111,0 91,3 100,3
Przeciętne zatrudnienie
tys. osób 2.725 2.724
183
173 2.262 2.258
150
160
Dynamika zatrudnienia
%
94,3 100,0 100,6 94,5 93,0 99,8 99,3 106,0
Dynamika wydajności pracy
%
101,3 109,7 87,9 107,1 103,3 111,2 91,9 94,6
Przeciętne wynagrodzenie
tys. zł
3.094 3.235 5.708 5.815 2.765 2.894 4.870 5.244
Dynamika płac nominalnych
%
104,5 104,5 105,4 101,9 103,1 104,7 107,4 107,7
Wskaźnik inflacji
%
103,5 102,6 103,5 102,6 103,5 102,6 103,5 102,6
Dynamika płac realnych
%
101,0 101,9 101,8 99,3 99,6 102,0 103,8 105,0
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C – przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
2009
100,7
130
103,2
97,6
3.066
106,4
103,5
102,8
E
2010
105,3
133
102,3
102,9
3.239
105,6
102,6
102,9
Wykres 39 Zmiany wydajności pracy i wynagrodzeń realnych w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010
w stosunku do roku poprzedniego
%
15
10
5
0
-5
-10
-15
Ogółem
2009 Wydajność
Sekcja B
2009 Wynagrodzenia
Sekcja C
Sekcja D
2010 Wydajność
Sekcja E
2010 Wynagrodzenia
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C – przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
9.1.2. Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i działach przemysłu
Konsekwencją zróżnicowanej dynamiki produkcji przemysłu w sekcjach i działach jest zmiana jej
struktury. W rachunku w cenach bieżących zwiększenie udziału w produkcji przemysłowej w 2010 roku
wykazują sekcje górnictwa i wydobywania oraz przetwórstwa przemysłowego. Wzrost udziału pierwszej
z tych sekcji nastąpił głównie dzięki wysokiemu wzrostowi cen (o 17,8%), bowiem realny wzrost
produkcji był niewielki (1,2%), znacznie niższy od tempa wzrostu produkcji w całym przemyśle. Z kolei
wzrost udziału przemysłu przetwórczego był głównie skutkiem wysokiego tempa wzrostu produkcji
(11,0%), bowiem wzrost cen (o 0,8%) odegrał minimalną rolę. Udział pozostałych, nie wymienionych
wyżej sekcji w produkcji przemysłowej zmniejszył się.
143
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Zmiany struktury produkcji w cenach bieżących zdeterminowane są ruchami cen oraz dynamiką
produkcji. Następujące w różnym tempie zmiany cen zniekształcają rachunek struktury produkcji.
Prawidłowy rachunek struktury i zachodzących w niej zmian oraz tendencji występujących w tym
zakresie powinien opierać się na wielkościach realnych.
Uwzględnienie w rachunku struktury produkcji wyłącznie wielkości realnych, w sposób zasadniczy
zmienia sytuację. Według takiego rachunku zwiększenie udziału w produkcji przemysłowej 2010 roku
dotyczy wyłącznie przetwórstwa przemysłowego (z 82,8% do 84,0%). W sekcji tej jako jedynej realna
dynamika produkcji była wyższa od dynamiki dla całego przemysłu.
Tabela 44 Zmiany struktury produkcji przemysłowej w cenach bieżących i stałych
Produkcja
sprzedana mld zł
1
2009
2010
2
3
Produkcja
Dynamika
2010 r. w Struktura
produkcji Wskaźnik
cenach 2010 r. w
w 2010 cen 2010
2009 r.
cenach
(c.stałe)
%
mld zł
2009 r. %
%
2009 2010
(2 x 6)
Struktura
produkcji
(c.bieżące)
%
4
5
6
Górnictwo i wydobywanie
44,1
51,1
4,9
5,1
101,2
Przetwórstwo przemysłowe
741,7
843,4 82,8 83,5
111,0
Wytwarzanie i zaopatrywanie w
energię elektryczną, gaz, parę
88,2
92,5
9,8
9,2
100,3
wodną i gorącą wodę
Dostawa wody, gospodarowanie
22,3
23,3
2,5
2,3
105,3
ściekami i odpadami, rekultywacja
Ogółem przemysł
896,3
1 010,3 100,0 100,0
109,7
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
7
8
117,8
100,8
44,6
823,3
9
4,6
84,0
103,3
88,5
9,0
106,1
23,5
2,4
102,1
979,9
100,0
W przemyśle przetwórczym w strukturze produkcji w cenach bieżących w roku 2010 największy udział
miała produkcja artykułów spożywczych (18,3%), produkcja pojazdów samochodowych (11,0%),
produkcja wyrobów z metali (7,2%) oraz produkcja koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (7,2%).
W roku 2009 także te cztery działy charakteryzowały się największym udziałem. W działach tych
wytworzono łącznie 43,7% produkcji przemysłu przetwórczego.
Największe zmiany in plus w strukturze w porównaniu z rokiem 2009 (w cenach bieżących) dotyczą
produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (wzrost udziału z 6,4% do 7,2%), produkcji
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (wzrost z 3,9% do 4,7%) oraz produkcji metali
(wzrost z 3,7% do 4,3%). Natomiast największe zmiany in minus miały miejsce w produkcji: maszyn
i urządzeń (spadek udziału z 5,0% do 4,4%), mebli (spadek z 3,7% do 3,2%), napojów (spadek z 2,6%
do 2,2%), pozostałego sprzętu transportowego (spadek z 1,7% do 1,3%).
Wskaźniki cen w działach przetwórstwa przemysłowego w roku 2010 były zróżnicowane od 92,8%
w produkcji odzieży i 93,1% w produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych do 131,2%
w produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej i 108,9% w produkcji metali. W 2009 roku
zróżnicowanie wskaźników cen było mniejsze: od 85,6% w produkcji koksu i przetworów ropy naftowej
do 111,9% w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep.
144
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 45 Wielkość produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w działach
przemysłu przetwórczego w latach 2009 i 2010
Wyszczególnienie
Dynamika
Produkcja w
mld zł
Struktura w
%
2009/ 2010/ 2010/
2009 2010 2009 2010
2008 2009 2008
Przetwórstwo przemysłowe
96,1 111,0 106,7 741,7 843,4 100,0 100,0
Produkcja artykułów spożywczych
104,5 106,1 110,9 135,4 154,3 18,3 18,3
Produkcja napojów
99,2 92,3 91,6 19,5 18,7
2,6
2,2
Produkcja wyrobów tytoniowych
111,3 96,5 107,4
3,2
3,1
0,4
0,4
Produkcja wyrobów tekstylnych
99,0 108,0 106,9
8,2
8,4
1,1
1,0
Produkcja odzieży
84,3 100,0 84,3
8,2
8,1
1,1
1,0
Produkcja skór i wyrobów skórzanych
90,2 110,1 99,3
3,0
3,4
0,4
0,4
Produkcja wyrobów z drewna
94,5 114,2 107,9 23,7 28,3
3,2
3,4
Produkcja papieru i wyrobów z papieru 105,7 116,7 123,4 20,0 24,9
2,7
3,0
Poligrafia i reprodukcja zapisanych
94,4 110,5 104,3
9,5 10,8
1,3
1,3
nośników informacji
Produkcja koksu i produktów rafinacji
96,2 96,9 93,2 47,1 61,0
6,4
7,2
ropy naftowej
Produkcja chemikaliów i wyrobów
98,0 110,9 108,7 37,9 43,0
5,1
5,1
chemicznych
Produkcja wyrobów farmaceutycznych 108,3 106,2 115,0 10,8 11,8
1,5
1,4
Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw
96,4 114,9 110,8 44,9 53,6
6,1
6,4
sztucznych
Produkcja wyrobów z pozostałych
mineralnych surowców
94,0 119,0 111,9 37,5 42,6
5,1
5,1
niemetalicznych.
Produkcja metali
74,5 120,7 89,9 27,3 36,4
3,7
4,3
Produkcja wyrobów z metali
91,1 112,4 102,4 55,6 61,0
7,5
7,2
Produkcja komputerów, wyrobów
118,1 145,2 171,5 28,8 39,9
3,9
4,7
elektronicznych i optycznych
Produkcja urządzeń elektrycznych
105,7 114,9 121,4 34,4 38,3
4,6
4,5
Produkcja maszyn i urządzeń
90,6 101,0 91,5 37,3 36,8
5,0
4,4
Produkcja pojazdów samochodowych,
87,8 116,2 102,0 83,2 92,6 11,2 11,0
przyczep i naczep
Prod. pozostałego sprzętu
94,6 89,2 84,4 12,6 10,7
1,7
1,3
transportowego
Produkcja mebli
99,8 96,1 95,9 27,7 26,9
3,7
3,2
Pozostała produkcja wyrobów
91,9 105,8 97,2
x
7,8
x
0,9
Naprawa, konserwacja i instalowanie
81,3 115,2 93,7
x
21,1
x
2,5
maszyn i urządzeń
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
Dynamika
cen w %
2009/ 2010/
2008 2009
100,9 100,8
101,7 99,6
101,3 100,0
107,1 104,3
102,1 99,6
102,4 92,8
101,4 100,2
98,5 100,0
100,3 101,7
100,5
98,3
85,6 131,2
100,7 102,5
103,8 103,0
105,1 100,1
97,5
93,8
90,3 108,9
102,6 96,7
95,7
93,1
102,5
103,7
95,7
95,9
111,9
94,8
111,6
98,4
105,2
103,9
98,5
98,7
99,1 100,9
9.1.3. Produkcja wybranych wyrobów
Prezentowane informacje dotyczą ilości produkcji wyrobów przemysłowych zgodnie z Polską
Klasyfikacją Wyrobów i Usług (PKWiU) wprowadzoną w 2008 roku. Dane dotyczą podmiotów
gospodarki narodowej, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
Najwyższy wzrost produkcji w latach 2009-2010 miał miejsce w pozycji: odbiorniki telewizyjne, silniki
elektryczne oraz maszyny pralnicze. Najgłębszy spadek wystąpił w produkcji statków morskich oraz
aluminium.
145
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 46 Produkcja wybranych wyrobów w latach 2008-2010
Jedn. miary
2008
2009
2010
Węgiel kamienny
mln ton
84,3
77,9
76,6
Węgiel brunatny
mln ton
59,4
56,9
56,4
Oleje ropy naftowej i oleje z
tys. ton
755
677
683
minerałów bitumicznych
Gaz ziemny w stanie ciekłym i
hm3
5.353
5.479
5.759
gazowym
Rudy i koncentraty miedzi
tys. ton
32.787
33.183
32.648
Garnitury i zestawy odzieżowe
tys. szt.
2.003
1.463
1.366
męskie lub chłopięce
Garsonki i zestawy odzieżowe
tys. szt.
240
495
446
damskie lub dziewczęce
Obuwie (łącznie z gumowym)
mln par
31,6
29,7
30,4
Koks i półkoks, węgiel retortowy
mln ton
9,5
7,0
9,9
Benzyna silnikowa
tys. ton
4.128
4.283
4.222
Oleje napędowe
tys. ton
8.435
8.891
9.739
Nawozy azotowe
tys. ton
1.692
1.503
1.630
Nawozy fosforowe
tys. ton
525
242
478
Nawozy potasowe
tys. ton
293
173
314
Cement
mln ton
17,0
15,3
15,4
Wapno
tys. ton
1.886
1.663
1.756
Stal surowa
tys. ton
9.727
7.128
7.993
Wyroby walcowane na gorąco
tys. ton
7.610
6.232
6.658
Rury stalowe
tys. ton
409
347
384
Aluminium hutnicze
tys. ton
29,5
10,3
10,1
Miedź rafinowana
tys. ton
550
520
568
Odbiorniki telewizyjne
tys. szt.
16.726
23.418
28.341
Silniki elektryczne i prądnice
tys. szt.
12.051
15.816
21.358
Chłodziarki i zamrażarki
tys. szt.
2.253
1.886
1.867
Maszyny pralnicze
tys. szt.
2.471
3.251
4.025
Ciągniki rolnicze
tys. szt.
6,3
3,6
3,4
Samochody osobowe
tys. szt.
842
819
785
Statki morskie
tys. GT
431
231
24
Energia elektryczna
TWh
156
152
157
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, GUS 2011 rok, obliczenia DAP MG.
Dynamika w %
2009/
2010/
2010/
2008
2009
2008
92,4
98,3
90,9
95,8
99,1
94,9
89,7
100,9
90,5
102,4
105,1
107,6
101,2
98,4
99,6
73,0
93,4
68,2
206,3
90,1
185,8
94,0
73,7
103,8
105,4
88,8
46,1
59,0
90,0
88,2
73,3
81,9
84,8
34,9
94,5
140,0
131,2
83,7
131,6
57,1
97,3
53,6
97,4
102,4
141,4
98,6
109,5
108,4
197,5
181,5
100,7
105,6
112,1
106,8
110,7
98,1
109,2
121,0
135,0
99,0
123,8
94,4
95,8
10,3
103,3
96,2
104,2
102,3
115,5
96,3
91,0
107,2
90,6
93,1
82,2
87,5
93,9
34,2
103,3
169,4
177,2
82,9
162,9
54,0
93,2
5,5
100,6
9.2. Sytuacja w wybranych sektorach
Aktualne podejście do rozwoju gospodarczego wskazuje na konieczność zapewnienia
komplementarności prowadzonych działań. Stąd też poszczególne elementy polityki przemysłowej
ukierunkowane na rozwój poszczególnych sektorów nie powinny być kształtowane samodzielnie, lecz
jako element horyzontalnej polityki przemysłowej, funkcjonującej spójnie z takimi politykami jak: polityka
zrównoważonego rozwoju, polityka innowacyjności, polityka handlowa, czy w zakresie przeciwdziałania
zmianom klimatu. Łączenie nowej horyzontalnej europejskiej polityki przemysłowej z podejściem
sektorowym powinno być oparte na wynikach analiz (ang. evidence-based policy) i otwarte dla
wszystkich sektorów przemysłu.
146
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 16 Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 roku
Obecnie trwają prace nad przygotowaniem Programu Rozwoju Przedsiębiorstw (PRP), stanowiącym program
wykonawczy do Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. PRP zastąpił koncepcję Programu Rozwoju
Przemysłu, i jako szerszy obszarowo dokument będzie realizował (oprócz zapisów Strategii) również zapisy
Koncepcji Horyzontalnej Polityki Przemysłowej w Polsce oraz Strategię zmian wzorców produkcji i konsumpcji
na sprzyjające realizacji zasad trwałego, zrównoważonego rozwoju.
Celem PRP jest wskazanie szczegółowej koncepcji systemu wsparcia przedsiębiorstw w Polsce, ze
szczególnym uwzględnieniem wsparcia ich innowacyjności. Program ten będzie stanowił podstawę przy
opracowywaniu programów operacyjnych na lata 2014-2020 w obszarze przedsiębiorczości i innowacyjności.
Obejmie on zarówno usuwanie barier tworzenia przyjaznego otoczenia dla przedsiębiorstw, jak i aktywne
działania (finansowe i pozafinansowe) na rzecz wzrostu ich innowacyjności i konkurencyjności.
Prace koncepcyjne nad PRP koncentrują się na:
- identyfikacji i ocenie skuteczności obecnie funkcjonujących instrumentów pod kątem zwiększania
innowacyjności i konkurencyjności gospodarki,
- projektowaniu nowych instrumentów,
- analizie najlepszych międzynarodowych praktyk w zakresie stosowania tego typu instrumentów.
9.2.1. Górnictwo węgla kamiennego
W ostatnich latach sytuacja na rynku węgla kamiennego, zarówno energetycznego, jak i koksowego,
charakteryzowała się dużą zmiennością determinowaną głównie przez warunki zewnętrzne. Do III
kwartału 2008 r. górnictwo funkcjonowało w warunkach wysokiego popytu na węgiel, a następnie
nadpodaży węgla spowodowanej gwałtownym załamaniem się koniunktury na skutek globalnego
kryzysu ekonomicznego. Powolne odbudowywanie koniunktury na rynkach węgla koksowego
rozpoczęło się z końcem 2009 roku, a wyraźna poprawa nastąpiła w roku 2010. Natomiast pierwsze
sygnały poprawy na rynkach węgla energetycznego pojawiły się w III kwartale 2010 roku.
Poprawa koniunktury pozwoliła na uzyskanie w 2010 roku przez sektor węgla kamiennego (spółki
z większościowym udziałem Skarbu Państwa oraz LW Bogdanka SA i ZG Siltech Sp. z o. o.) dobrych
wyników finansowych. Pomimo spadku wydobycia węgla o 1,7% (do poziomu 76,2 mln ton) nastąpił
wzrost jego sprzedaży do 75,4 mln ton (o 3,4%). Przeciętna cena zbytu węgla (292,42 zł/tona) wzrosła
o 6,2% rekompensując z nadwyżką wzrost jego kosztu (o ok. 3%). W rezultacie przychody ze sprzedaży
węgla przekroczyły 22 mld zł wykazując wzrost o 9,7%, a wynik netto ukształtował się w wysokości
1.412 mln zł i był wyższy od osiągniętego w 2009 roku o 1.404 mln zł. Zatrudnienie w górnictwie
obniżyło się o 4,0% i na koniec roku wyniosło nieco ponad 114 tys. osób.
Przedsiębiorstwa sektora prowadzą w ostatnich latach intensywny proces inwestycyjny mający na celu
zwiększenie możliwości zaspokojenia popytu krajowego na węgiel i zwiększenia konkurencyjności
górnictwa. W 2009 roku przedsiębiorstwa poniosły najwyższe od rozpoczęcia realizacji Strategii
działalności górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2007- 2015 nakłady inwestycyjne rzędu
ponad 2,8 mld zł. W 2010 roku nakłady inwestycyjne wyniosły 2,6 mld zł, w tym 0,4 mld zł sfinansowano
ze środków pomocy publicznej.
Spółki z większościowym udziałem Skarbu Państwa partycypowały w 2010 roku w wydobyciu
i sprzedaży węgla w ponad 92%. Wyniki produkcyjno- finansowe tych spółek w okresie styczeńkwiecień 2011 roku były korzystne i przedstawiały się następująco:
− Wydobycie węgla zmniejszyło się o 4,1%. Zmniejszenie wydobycia dotyczyło zarówno węgla
energetycznego, jak i koksowego.
147
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− Sprzedaż węgla wzrosła o 7,5%. Wzrost dotyczył obu grup sprzedanego węgla. Sprzedaż węgla na
rynek krajowy wzrosła o ponad 18%, a eksport obniżył się o prawie 45%.
− Nastąpił wzrost przeciętnej ceny zbytu węgla o ok. 20%. Cena węgla energetycznego wzrosła
o ponad 7%, a koksowego o ponad 58%.
− Przeciętna cena węgla wzrosła w tempie szybszym od jednostkowego kosztu węgla. W rezultacie
jednostkowy wynik na sprzedaży węgla zwiększył się o 120%.
− Zwiększenie ilości sprzedanego węgla przy równoczesnym wzroście jego przeciętnej ceny
skutkowało szybkim wzrostem przychodów ze sprzedaży węgla, o prawie 30%.
− Wynik ze sprzedaży węgla zwiększył się ponad czterokrotnie, a wynik finansowy netto ponad
sześciokrotnie.
− Nakłady inwestycyjne utrzymały się na poziomie ubiegłorocznym.
− Zatrudnienie na koniec kwietnia było o 3,8% niższe niż rok wcześniej.
Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku, w roku 2010 realizowane były działania
koncentrujące się na powiększaniu bazy zasobowej węgla kamiennego, zabezpieczeniu dostępu do
tych zasobów, utrzymywaniu odpowiednich mocy wydobywczych, prywatyzacji spółek węglowych i
wspieraniu prac badawczych nad dywersyfikacją sposobów wykorzystania węgla kamiennego.
W roku 2010 kontynuowane były działania związane z tworzeniem Grupy Węglowo – Koksowej na
bazie Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Spółka Lubelski Węgiel Bogdanka S.A stała się spółką
prywatną w wyniku dokonania transakcji zbycia należących do Skarbu Państwa 46,7% akcji spółki.
W 2011 roku Minister Skarbu Państwa podjął decyzję o prywatyzacji Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.
poprzez upublicznienie akcji Spółki na Giełdzie Papierów Wartościowych. Oferta publiczna akcji JSW
S.A. (6 lipca 2011 r.) skierowana została do szerokiego grona polskich i zagranicznych inwestorów.
Skarb Państwa zachował większościowy pakiet akcji Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.
Tabela 47 Wyniki produkcyjno-finansowe spółek węglowych z większościowym udziałem Skarbu
Państwa
Jedn.
miary
1 Wydobycie węgla, z tego:
tys. ton
2
- energetycznego
tys. ton
3
- koksowego
tys. ton
4 Sprzedaż węgla, z tego:
tys. ton
5
- energetycznego
tys. ton
6
- koksowego
tys. ton
7 Z poz. 4 przypada na:
8
- rynek krajowy
tys. ton
9
- eksport
tys. ton
10 Średnia cena zbytu węgla, z tego:
zł/tona
11
- energetycznego
zł/tona
12
- koksowego
zł/tona
13 Jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla
zł/tona
14 Przychody ze sprzedaży węgla
mln zł
15 Koszty sprzedaży węgla
mln zł
16 Wynik ze sprzedaży węgla
mln zł
17 Wynik netto
mln zł
18 Nakłady inwestycyjne
mln zł
19 Zatrudnienie
tys. osób
* w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku
** w 2009 roku poniesiono stratę netto w wysokości 184 mln zł
Źródło: Dane Departamentu Górnictwa MG.
148
2010 rok
Zmiana*
Wykon.
w%
70.160
-2,6
58.502
-7,9
11.658
36,5
69.471
2,8
58.141
-0,8
11.330
25,9
58.848
10.623
298,39
253,33
529,58
28,20
20.730
18.771
1.959
1.160
2.003
110,1
0,0
21,6
6,9
-5,6
51,1
119,5
9,8
4,3
125,5
x**
-17,8
-4,2
I-IV 2011
Zmiana*
Wykon.
w%
23.077
-4,1
19.167
-4,6
3.910
-1,5
23.919
7,5
19.805
7,7
4.114
6,1
21.780
2.139
339,08
272,45
659,63
37,75
8.110
6.521
1.589
903
484,3
109,3
18,4
-44,6
20,2
7,4
58,3
120,0
29,1
10,6
ponad 4 razy
ponad 6 razy
0,3
-3,8
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2011 roku prowadzone są także działania związane z zakończeniem tworzenia Grupy Węglowo Koksowej na bazie Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. W maju Rada Ministrów wyraziła zgodę na
podwyższeniu kapitału zakładowego JSW S.A. i pokrycie nowych akcji wkładem niepieniężnym
w postaci 85% akcji Kombinatu Koksochemicznego Zabrze S.A. W czerwcu JSW S.A. podpisała
z Ministrem Skarbu Państwa umowę, na mocy której Spółka stała się właścicielem 11,42% udziałów
Koksowni Przyjaźń Sp. z o.o. Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. ubiega się o nabycie na zasadach
ogólnych akcji Wałbrzyskich Zakładów Koksowniczych Victoria S.A.
9.2.2. Sektor motoryzacyjny
Przemysł motoryzacyjny odgrywa istotną rolę w polskiej gospodarce, wnosząc szeroki strumień
rozwiązań innowacyjnych w organizacji produkcji i poszczególnych, przeznaczanych głównie na
eksport, wyrobach.
Utrzymująca się od kilku lat struktura polskiego rynku i parku samochodowego nie wskazuje na rosnący
popyt na nowe, dobrze wyposażone samochody. Na rynek krajowy nadal wprowadzanych jest ponad
dwa razy więcej samochodów używanych niż samochodów nowych. W roku 2010 zarejestrowano
w Polsce 1.038 tys. samochodów osobowych (wzrost o 5,7% w stosunku do roku 2009), w tym 315 tys.
samochodów nowych (wzrost o 16,0%) oraz 723 tys. samochodów używanych z importu (wzrost
o 1,8%). W tym samym czasie sprzedano w Polsce ponad 333 tys. nowych samochodów (wzrost
o 4,2%). Obserwowane w pierwszej połowie 2010 r. spadki sprzedaży nowych samochodów rzędu
10%-15% zostały skutecznie zrekompensowane pod koniec roku dość gwałtownym wzrostem
sprzedaży samochodów osobowych z homologacją ciężarową (N1) - tzw. kratką. W całym roku 2010
sprzedano ich ponad 93 tys., ponad dwukrotnie więcej niż w 2009 roku. Wzrost ich sprzedaży
spowodowany był informacjami o likwidacji od początku 2011 r. pełnego odliczania VAT od tego typu
samochodów.
Pomimo nadal niskiego poziomu sprzedaży nowych samochodów na rynku krajowym, dynamicznie
rozwijała się w Polsce produkcja samochodów osobowych i lekkich dostawczych realizowana przez
cztery firmy: Fiat Auto Poland, General Motors Manufacturing Poland (dawniej Opel Polska),
Volkswagen Poznań oraz Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO). Polska stała się jednym
z największych producentów samochodów w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Spośród 40 fabryk
zajmujących się montażem samochodów i silników aż 16 znajduje się w Polsce. Produkty polskiego
przemysłu motoryzacyjnego stały się specjalnością polskiego eksportu. Ok. 98% produkowanych
w Polsce samochodów osobowych przeznaczone było na eksport, m.in. do Niemiec, Włoch i Francji.
W roku 2010 wyprodukowano w Polsce ponad 887 tys. samochodów osobowych i lekkich dostawczych
(spadek o 1,4% w stosunku do roku 2009), w tym 800 tys. samochodów osobowych (spadek o ok. 4%)
oraz 88 tys. samochodów użytkowych (istotny wzrost o 32%). Liderem polskich producentów pozostaje
Fiat Auto Poland z produkcją ponad 533 tys. samochodów oraz 60% udziałem w rynku. Kolejne miejsca
zajmują: GMMP (Opel) odpowiednio z produkcją 159 tys. samochodów i 18% udziałem w rynku,
Volkswagen Poznań z produkcją 149 tys. i 17% udziału oraz FSO z produkcją 46 tys. i udziałem 5%.
Największy wzrost produkcji w stosunku do 2009 roku odnotował GMMP (Opel) - o 65%. Wzrosła
produkcja Volkswagena Poznań o 8%. Spadła produkcja Fiata Auto Poland o 12% oraz FSO aż o 23%.
Wg wstępnych informacji pochodzących bezpośrednio od producentów, w roku 2011 wyprodukowane
zostanie w Polsce ok. 900 tys. samochodów osobowych i lekkich dostawczych, i to pomimo
zaprzestania produkcji w Fabryce Samochodów Osobowych FSO w Warszawie.
149
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Polska jest znaczącym w Europie producentem autobusów. MAN Bus, Scania Production Słupsk,
Solaris Bus & Coach, Volvo Polska, Autosan, Jelcz, Solbus i AMZ Kutno produkują autobusy miejskie,
międzymiastowe i turystyczne. W roku 2010 wyprodukowano 4.168 autobusów - spadek o 10%
w stosunku do roku 2009. Spadek spowodowany został zmniejszeniem popytu na rynku europejskim
oraz niską sprzedażą autobusów międzymiastowych w Polsce. Największym producentem pozostaje
MAN Bus z produkcją 1.267 autobusów (spadek o 17%). Kolejne miejsca zajmują: Solaris Bus & Coach
z produkcją 1.022 autobusów oraz 98 trolejbusów (spadek o 7%) oraz Volvo Polska z produkcją 855
autobusów (wzrost o 16%).
Polska stała się też europejskim zagłębiem produkcji komponentów motoryzacyjnych i części
zamiennych dla wielu marek światowych. Polską specjalnością są silniki samochodowe, których w roku
2010 wyprodukowano w Polsce ponad 1,5 mln sztuk. W zakładach Fiat Powertrain Technologies
uruchomiono produkcję nowego, nowoczesnego silnika benzynowego TWIN-AIR z docelową produkcją
rzędu 450 tys. szt. rocznie. Toyota Motor Industries Poland rozpoczęła produkcję nowego silnika
wysokoprężnego o pojemności 1,4 litra z docelową produkcją 70 tys. szt. rocznie.
W końcu roku 2010 przemysł motoryzacyjny59 w Polsce liczył 421 jednostek zatrudniających powyżej
9 pracowników (o 18 mniej niż na koniec 2009 r.), w tym 129 jednostek zatrudniających od 10 do 49
pracowników, 172 jednostki zatrudniające od 50 do 249 pracowników oraz 120 jednostek
zatrudniających powyżej 250 pracowników. Najsilniejszą grupę stanowili producenci części i akcesoriów
do pojazdów silnikowych prowadzący działalność w 303 jednostkach (w tym 100 jednostek
z zatrudnieniem powyżej 250 osób). W grupie producentów pojazdów samochodowych sklasyfikowano
37 jednostek, w tym 15 zatrudniających powyżej 250 osób.
Przemysł motoryzacyjny na koniec roku 2010 r. zatrudniał ponad 137 tys. pracowników, co stanowi ok.
7,9% zatrudnionych ogółem w przetwórstwie przemysłowym. Odnotować należy wzrost zatrudnienia
wynoszący 3,8% w stosunku rocznym. Spadło zatrudnienie w grupach producentów samochodów oraz
producentów nadwozi, przyczep i naczep odpowiednio o 2,1% oraz 4,2%. Wzrosło o 6,6% zatrudnienie
w grupie producentów części i akcesoriów. Uwzględnienie w tych statystykach przedsiębiorstw
klasyfikowanych w innych branżach lecz wytwarzających swoje produkty na potrzeby branży
motoryzacyjnej - np. producentów opon, foteli, wiązek elektrycznych, szyb – powoduje, że liczba
zatrudnionych w firmach wytwarzających pojazdy i ich części wzrasta do ok. 170-180 tys. osób.
Pomimo kryzysu sektor generował nadal wysokie przychody z całokształtu działalności, które na koniec
2010 r. wyniosły ok. 98 mld zł (wzrost o 9,4%, wobec spadku o 2,2% rok wcześniej). Podkreślenia
wymaga fakt wysokiego, prawie 11,3% udziału branży w przychodach przedsiębiorstw przetwórstwa
przemysłowego. Rentowność obrotu netto dla całego sektora wzrosła w porównaniu z rokiem
poprzednim i wyniosła 3,6% (w 2009 roku 3,2%). Obniżyły się nakłady inwestycyjne, osiągając poziom
niewiele poniżej 3 mld złotych, co stanowiło ok. 9% całkowitej kwoty wydanej na inwestycje
w przetwórstwie przemysłowym.
Przychody netto ze sprzedaży produktów na eksport wyniosły 68,6 mld zł, w tym 37,2 mld zł ze
sprzedaży pojazdów samochodowych i silników, co stanowiło odpowiednio 23,8% i 12,9% przychodów
z eksportu w przemyśle przetwórczym. W roku 2010 wartość eksportu polskiego przemysłu
motoryzacyjnego wzrosła o 14% do 18.410 mln EUR, stanowiąc 15,7% polskiego eksportu ogółem.
Największy udział w polskim eksporcie miała grupa producentów samochodów i silników - 8,6%
(wartość 10,1 mld EUR, wzrost o 8 % w stosunku do roku 2009) oraz części i akcesoriów - 6,8 % (8,1
mld EUR, wzrost o 21%).
59
Dział 29 PKD 2007.
150
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Import realizowany na rzecz przemysłu motoryzacyjnego wzrósł o 19% do wartości 10.843 mln EUR,
stanowiąc 8,3% polskiego importu ogółem. W imporcie także dominowali producenci samochodów
i silników z udziałem 4,4% (wartość 5,8 mld EUR, wzrost w stosunku do 2009 r. o 23%) oraz części
i akcesoriów - 3,8% (4,9 mld EUR, wzrost o 16%).
Przemysł motoryzacyjny jest przemysłem globalnym. Przy dużym stopniu globalizacji polskiego
przemysłu motoryzacyjnego, należy aktualnie brać pod uwagę liczne uwarunkowania zewnętrzne,
wpływające na jego funkcjonowanie:
− duże uzależnienie od koniunktury na rynkach zagranicznych,
− zmniejszenie się europejskiego rynku motoryzacyjnego,
− konieczność zmiany planów produkcyjnych, także przez koncerny mające zakłady produkcyjne
w Polsce,
− zawieszenie planowanych inwestycji i konieczność przeprowadzenia restrukturyzacji zakładów
produkcyjnych,
− zagrożenie delokalizacją produkcji (np. do Azji czy Ameryki Łacińskiej),
− konieczność wprowadzania nowych eko- i energoefektywnych technologii,
− brak rozwiązań kreujących wzrost popytu na nowe samochody na rynku krajowym.
9.2.3. Sektor przemysłu chemicznego (łącznie z farmaceutycznym)
W 2010 r. w przemyśle chemicznym60 funkcjonowało 1.751 przedsiębiorstw (przed rokiem 1.843), w tym
1.400 jednostek rentownych. Zatrudnienie w sektorze wzrosło z 213,8 tys. osób w 2009 r. do ponad
220,9 tys. osób w 2010 r. Wzrost liczby pracujących odnotowano w produkcji: wyrobów z tworzyw
sztucznych, wyrobów z gumy, mydeł i detergentów, farb i lakierów, podstawowych chemikaliów, włókien
chemicznych.
Wykres 40 Wskaźnik rentowności obrotu brutto wybranych branż przemysłu chemicznego
% 15
12
9
6
3
2009
Tworzywa
sztuczne
Guma
Leki
Substancje
farmaceutyczne
Włókna
chemiczne
Pozostałe
wyroby
Mydła i
detergenty
Farby i lakiery
Pestycydy
Podstawowe
chemikalia
0
2010
Źródło: Insigos MG na podstawie danych GUS.
Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD 2007) przemysł chemiczny sklasyfikowany jest w następujących
działach: 20. Chemikalia i wyroby chemiczne; 21. Podstawowe substancje farmaceutyczne, leki oraz 22. Wyroby gumowe
i z tworzyw sztucznych. Dane dotyczą podmiotów gospodarczych zatrudniających powyżej 9 osób.
60
151
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2010 r. sytuacja przemysłu chemicznego poprawiła się. Przychody z całokształtu działalności wzrosły
z 131,6 mld zł w 2009 r. do ponad 150 mld zł w 2010 r. Wynik finansowy brutto wzrósł z 8,0 mld do
prawie 10,0 mld zł. Nakłady inwestycyjne ogółem w 2010 r. zmniejszyły się do poziomu 5,3 mld zł.
Wzrost nakładów odnotowano jedynie w produkcji: pestycydów, farb i lakierów, produkcji leków oraz
wyrobów z gumy.
Wskaźnik rentowności obrotu brutto w produkcji chemikaliów wzrósł z 4,8% do 6,3%, a w produkcji
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych obniżył się z 6,2% do 6,1%. W większości branż przemysłu
chemicznego odnotowano w 2010 roku wzrost wydajności pracy.
Wykres 41 Wydajność pracy na 1 zatrudnionego w tys. zł w wybranych branżach przemysłu chemicznego
tys. zł 1 000
800
600
400
200
2009
Tworzywa
sztuczne
Guma
Leki
Substancje
farmaceutyczne
Włókna
chemiczne
Pozostałe
wyroby
Mydła i
detergenty
Farby i lakiery
Pestycydy
Podstawowe
chemikalia
0
2010
Źródło: Insigos MG na podstawie danych GUS
Rozwój sektora chemicznego warunkowany jest jego specyfiką - jest bazą surowcową wszystkich
sektorów gospodarki. Produkcja chemiczna wypiera wyroby z metalu, drewna, szkła i włókna
naturalnego. Największymi odbiorcami wyrobów przemysłu chemicznego są sektory: maszynowy
i metalowy, motoryzacyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, budowlany, papierniczy i poligraficzny,
tekstylny i odzieżowy, rolniczy.
Produkcja krajowa nie pokrywa zapotrzebowania na chemikalia. Saldo wymiany z zagranicą jest ujemne
(minus 6,6 mld EUR w 2009 i minus 7,4 mld EUR w 2010 roku). Eksport zwiększył się z 11,8 mld EUR
do 15,3 mld EUR, a import z 18,4 mld EUR do 22,7 mld EUR.
Krajowy przemysł chemiczny od 1992 r. realizuje międzynarodowy Program Odpowiedzialność
i Troska (Responsible Care). Jest to dobrowolna inicjatywa światowego przemysłu chemicznego
ukierunkowana na osiągnięcie podstaw zrównoważonego rozwoju. Program powstał w Kanadzie
i sprowadza się do realizacji działań dotyczących poprawy własnej działalności w zakresie ochrony
środowiska, bezpieczeństwa procesowego oraz ochrony zdrowia pracowników. W Polsce Program
Odpowiedzialność i Troska realizowany jest z inicjatywy Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego w 38
podmiotach gospodarczych.
152
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
9.2.4. Sektor hutnictwa żelaza i stali
W sektorze hutnictwa żelaza i stali61 w końcu 2010 roku funkcjonowało 87 jednostek organizacyjnych
(rok wcześniej 86) zatrudniających przeciętnie w roku prawie 33 tys. osób. Przychody z całokształtu
działalności wyniosły ponad 26 mld zł. Wynik brutto był ujemny (ponad 132 mln zł). Nakłady
inwestycyjne ukształtowały się w wysokości 607 mln zł62.
Produkcja surówki, żelazostopów, żeliwa i stali oraz wyrobów hutniczych to największa spośród
wymienionych grup. Zatrudnienie w tej branży wyniosło prawie 24 tys. osób (wzrost o 5,0%) i stanowiło
prawie 3/4 zatrudnienia sektora. Przychody osiągnęły poziom prawie 21 mld zł, wykazując wzrost
o 33,7%. Wynik finansowy brutto, podobnie jak przed rokiem był ujemny i wyniósł 297 mln zł (rok
wcześniej 1.560 mln zł). Nakłady inwestycyjne spadły o 70,0% do 473 mln zł.
Pozostałe dwie grupy - produkcja rur, przewodów, kształtowników zamkniętych i łączników, ze stali oraz
produkcja pozostałych wyrobów ze stali poddanej wstępnej obróbce zatrudniały odpowiednio 3,7 oraz
5,4 tys. osób. W przypadku obu grup ich działalność była zyskowna, choć w 2010 r. wskaźniki
rentowności wyraźnie się pogorszyły (odpowiednio z 4,5% do 0,8% oraz z 11,6% do 4,6%).
Wg Hutniczej Izby Przemysłowo-Handlowej (HIPH) zużycie stali w Polsce (produkcja + import –
eksport) w 2009 roku wyniosło 8,2 mln ton, a w 2010 wzrosło o 20%. W 2010 roku produkcja stali
wyniosła 8 mln ton (przy niskim wykorzystaniu zdolności produkcyjnych - 61,5%), co oznacza wzrost
o 12,1%. Udział Polski w produkcji stali w UE wynosi 5%.
W 2010 roku w niemal równych częściach w produkcji partycypowały stal elektryczna i stal
konwertorowa, przy czym wzrost produkcji stali elektrycznej wyniósł 2,2%, a konwertorowej 23,4%.
W strukturze produkcji stali surowej wg gatunków nastąpiły tylko mało znaczące zmiany. Produkcja
wyrobów gotowych, walcowanych na gorąco wyniosła w 2010 roku 6,9 mln ton, z czego wyroby płaskie
stanowiły 34%, a wyroby długie 66%. W grupie wyrobów zimnego przetwórstwa zanotowano wzrosty we
wszystkich rodzajach wyrobów. W 2010 roku wzrosła też w produkcja rur stalowych z kształtownikami.
Zużycie krajowe wyrobów płaskich stanowiło w 2010 roku 55%, wyrobów długich 35%, a rur
i kształtowników 10%.
Polski import stali w 2010 roku wyniósł 6,7 mln ton (wzrost o 22%), a eksport wyrobów hutniczych 4,2
mln ton (wzrost o 5%). Ponad 75% eksportu sektora trafiła do UE. Deficyt wymiany zagranicznej
wyrobami stalowymi wyniósł minus 2,5 mld EUR.
W I kwartale 2011 r. (wg HIPH) produkcja stali surowej wyniosła 2,1 mln ton (wzrost o 12%), a zużycie
wyrobów stalowych 2,8 mln ton (wzrost o 26%). Import wyniósł 2 mln ton (wzrost o 29%), a eksport
1 mln ton (spadek o 3%). Wynik finansowy netto sektora był dodatni i wyniósł 181 mln zł (w I kw. 2010 r.
ujemny - 358 mln zł).
Rozwój sektora, wielkość produkcji oraz wyniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw są głównie
związane z sytuacją w sektorach zużywających stal do produkcji dóbr inwestycyjnych (budownictwo 50% udziału w światowym zużyciu stali; produkcja maszyn i urządzeń) oraz dóbr konsumpcyjnych
(produkcja samochodów i sprzętu AGD). Szansą dla polskiego hutnictwa w najbliższych latach jest
Wg PKD 2007 – 24.1 – produkcja surówki, żelazostopów, żeliwa i stali oraz wyrobów hutniczych; 24.2 – produkcja rur,
przewodów, kształtowników zamkniętych i łączników, ze stali; 24.3 – produkcja pozostałych wyrobów ze stali poddanej
wstępnej obróbce. Dotyczy podmiotów pow. 9 pracujących.
62 Porównanie z rokiem 2009 nie jest możliwe. GUS nie podał danych dla roku 2009 w grupach 24.2 i 24.3.
61
153
MINISTERSTWO GOSPODARKI
spodziewane duże krajowe zużycie stali w związku z inwestycjami infrastrukturalnymi w energetyce,
kolejnictwie, budownictwie, a także przy realizacji inwestycji związanych z organizacją Mistrzostw
Europy w Piłce Nożnej EURO-2012.
OECD szacuje, że światowe zdolności produkcyjne sektora stalowego wzrosną z 1,8 mld ton w 2009 r.
do 2,0 mld ton w 2012 roku. Wzrost ten będzie miał w większości miejsce w Chinach oraz Indiach.
Światowe zużycie jawne stali w 2010 roku wyniosło 1,284 mld ton, co oznacza wzrost o 13,2%
w stosunku do 2009 roku oraz o 4,9% w stosunku do 2007 roku (szczytu sprzed kryzysu). Na lata 2011
i 2012 prognozowany jest wzrost światowego zużycia jawnego stali odpowiednio o 5,9% i 6,0%.
W ostatnich latach firmy sektora hutnictwa żelaza i stali w Polsce wydały ogromne środki na
modernizację istniejących instalacji, zamykanie nadmiernych mocy produkcyjnych, dostosowanie do
globalnego rynku oraz do wymagań w zakresie ochrony środowiska. Pomimo, że sam sektor spełnia
wysokie normy, to podejście Komisji Europejskiej nie uwzględniające polskiej specyfiki wytwarzania
energii elektrycznej (niemal w całości w oparciu o węgiel) stwarza zagrożenie dla dalszego rozwoju
sektora, a może nawet jego istnienia. Instalacje w innych państwach członkowskich UE
charakteryzujące się znacznie gorszymi parametrami od polskich, ale zasilane energią elektryczną
wytwarzaną z innych niż u nas źródeł, znalazły się w lepszej sytuacji wobec polskich, jeśli chodzi np.
o emisje gazów cieplarnianych.
9.2.5. Sektor elektroniczny w Polsce
Sektor elektroniczny63 należy do najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki na świecie.
Stymuluje postęp techniczny, technologiczny i organizacyjny oraz w dużej mierze decyduje o rozwoju
cywilizacyjnym. Wpływa na zdolność gospodarki do sprostania wymogom globalnej konkurencji oraz
pociąga za sobą ekspansję innych sektorów gospodarki o wysokim potencjale.
Sektor od wielu lat wykazuje się wysoką dynamiką wzrostu, a w okresie ostatniego kryzysu należał do
najmniej nim dotkniętych (choć wiele podmiotów odczuwa jego skutki). W rankingu działów sektor zajął
w 2010 roku pierwsze miejsce zarówno po względem wzrostu produkcji sprzedanej, jak i wydajności
pracy (wzrost o 40,2%). Grupa firm klasyfikowanych w ramach produkcji elektronicznych elementów
i obwodów drukowanych zanotowała najwyższy spośród wszystkich grup przemysłu wzrost produkcji
sprzedanej (o 137% przy wzroście zatrudnienia o 23,5%). Wysokie wzrosty produkcji zanotowały też
pozostałe grupy sektora - produkcja komputerów i urządzeń peryferyjnych – 41% oraz produkcja
elektronicznego sprzętu powszechnego użytku – 30%.
W 2010 roku wartość produkcji sprzedanej sektora wyniosła 38,6 mld zł (wzrost o 47,1%). Udział
sektora w produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego stanowił 4,1% (przed rokiem 3,3%) pomimo
spadku cen produkcji o 6,9%.
W wyniku wielu zrealizowanych w ostatnich latach inwestycji zagranicznych, jedną ze specjalności
eksportowych sektora, a także polskiego przemysłu, są telewizory. Wyprodukowano ich 28,3 mln sztuk
(wzrost o 21%, choć od sierpnia 2010 roku produkcja miesięczna była niższa niż w 2009 roku). Niemal
cała produkcja przeznaczona jest na eksport, głównie do krajów Unii Europejskiej. W 2010 roku wartość
eksportu odbiorników TV (pozycja HS 8528) przekroczyła 22 mld zł (wzrost o 7,5%), a po 4 miesiącach
2011 roku wyniosła prawie 6,4 mld zł (spadek o 11,4% w stosunku do analogicznego okresu 2010
roku).
63
Dział 26 PKD 2007 - produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych.
154
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2010 roku w sektorze działało 328 przedsiębiorstw zatrudniających ponad 9 osób (o 2 podmioty
więcej niż w 2009 roku), których przychody ogółem przekroczyły 43 mld zł (wzrost o ponad 41%),
zatrudniających przeciętnie prawie 55 tys. osób (wzrost o 6,6%). Wynik finansowy brutto (1,1 mld zł)
zwiększył się o ponad 27%. Wskaźnik rentowności obrotu brutto wyniósł 2,6% (rok wcześniej 2,8%),
rentownych podmiotów było 249 (w 2009 roku tylko 223). Nakłady inwestycyjne (850 mln zł) zmniejszyły
się o 39%, co jest zapewne wynikiem zakończenia wielkich inwestycji zaczętych kilka lat temu.
Najważniejszymi inwestorami w sferze produkcji są: amerykańska firma Jabil Kwidzyn (odbiorniki
telewizyjne, komponenty elektroniczne – do 2004 r. fabryka Philips), LG Electronics (odbiorniki TV i inny
sprzęt powszechnego użytku) oraz trzej producenci sprzętu telekomunikacyjnego: Siemens, Alcatel
Lucent Technologies. W Polsce zainwestowały też inne koncerny produkujące telewizory płaskie (LCD),
m.in.: Sharp, Funai, Humax, JVC, Orion, Pronox, Toshiba i TPV.
Na rynku audio-wideo działa też kilkudziesięciu dystrybutorów elektroniki użytkowej, zapewniając
obecność na rynku polskim wszystkich liczących się marek światowych. W przypadku sprzętu audio
i wideo (bez telewizorów) zapotrzebowanie krajowe pokrywane jest praktycznie w całości importem.
Produkcja sprzętu komputerowego jest bardzo rozdrobniona – zdominowana przez tzw. mały montaż.
Na rynku dominują średnie i małe firmy. Poza znanymi, światowymi markami jak: IBM, HP, czy Dell; jest
też kilku producentów krajowych o uznanych już markach. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim
firmy: NTT System, Optimus, Action, DTK Computer oraz Vobis.
W segmencie elektronicznego sprzętu biurowego w zasadzie jedynym wyrobem produkowanym w kraju
są urządzenia fiskalne. Natomiast w przypadku drukarek i urządzeń wielofunkcyjnych, kopiarek i faksów
praktycznie 100% sprzętu jest importowane. W kraju działa ponad 20 firm zajmujących się segmentem
urządzeń fiskalnych, z czego około połowy zajmuje się ich produkcją. Do głównych producentów
urządzeń fiskalnych zaliczyć należy: Novitus (dawny Optimus IC), Elzab, Posnet, Innova, UPOS i Emar.
Jedynie niewielka ilość produkowanych w kraju urządzeń fiskalnych jest eksportowana.
Komputery, oprogramowanie, telekomunikacja, elektroniczny sprzęt biurowy i sprzęt powszechnego
użytku oraz różnego rodzaju podzespoły i technologie elektroniczne w coraz większym stopniu
występują w innych produktach, stwarzając tym samym ich użytkownikom zupełnie nowe lub
poszerzone możliwości. Dlatego też znaczenie elektroniki i produktów elektronicznych dla gospodarki
i społeczeństwa znacząco przekracza udział wyrobów sektora elektronicznego w produkcji przemysłu
przetwórczego.
9.2.6. Sektory przemysłu lekkiego (tekstylny, odzieżowy i skórzany)
Na koniec 2010 r. w sektorach przemysłu lekkiego w Polsce funkcjonowało 1.031 przedsiębiorstw64
(o 12% mniej niż przed rokiem), które zatrudniały blisko 100 tys. pracowników (o 10% mniej niż w 2009
r.). We wszystkich podsektorach obserwowany był spadek liczby przedsiębiorstw i zatrudnienia, przy
czym największy dotyczył przemysłu odzieżowego, gdzie liczba przedsiębiorstw zmniejszyła się o 17%,
a zatrudnienie o 8%.
Przychody przemysłu lekkiego z całokształtu działalności w 2010 r. wyniosły 14,1 mld zł (spadek o 1%).
Spadek (o 11%) dotyczył wyłącznie przemysłu odzieżowego. Przemysły skórzany i tekstylny odnotowały
wzrost odpowiednio o 11% i o 4%. Przychody przemysłu lekkiego stanowiły ok. 1,6% przychodów sekcji
64
Dane ekonomiczno-finansowe dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
155
MINISTERSTWO GOSPODARKI
przetwórstwa przemysłowego. Wynik finansowy brutto ukształtował się w wysokości 678 mln zł (wzrost
o 43%). Wzrost odnotowano we wszystkich działach. Podobnie we wszystkich działach wzrosły
wskaźniki rentowności brutto. Nakłady inwestycyjne w przemyśle lekkim zamknęły się kwotą 475 mln zł
(spadek o 6%, wynikający ze znaczącej redukcji inwestycji w przemyśle odzieżowym o 33%).
Obroty handlu zagranicznego przemysłu lekkiego w 2010 r. przedstawiały się następująco:
Eksport 2.217 mln EUR, z tego:
− tekstylny
– 1.070 mln EUR (wzrost o 17%),
− odzieżowy
– 783 mln EUR (spadek o 1%),
− skórzany
– 364 mln EUR (wzrost o 30%).
Import 1.591 mln EUR, z tego:
− tekstylny
– 894 mln EUR (wzrost o 17%),
− odzieżowy
– 461 mln EUR (spadek o 1%),
− skórzany
– 236 mln EUR (wzrost o 44%)
Jednym z kluczowych zagadnień dotyczących funkcjonowania przemysłu lekkiego są aspekty
wspólnotowej polityki handlowej, ze szczególnym uwzględnieniem liberalizacji handlu, barier
handlowych oraz instrumentów promocji. Zasadniczym problemem jest utrudniony dostęp do rynków
krajów trzecich na zasadzie wzajemności, gdzie napotykane są bariery taryfowe i pozataryfowe. Od
wielu lat szuka się skutecznego sposobu monitorowania przepływu ‘wrażliwych’ wyrobów przemysłu
lekkiego, który pozwoli na antycypowanie dynamiki zjawisk i podejmowanie interwencji w odpowiednim
czasie i obszarze. Innym istotnym zagadnieniem, które jest przedmiotem dyskusji krajów unijnych są
reguły pochodzenia i zasady etykietowania wyrobów.
Jednocześnie nie można zapominać, że to europejski przemysł lekki jest światowym liderem w zakresie
wykorzystania technologii, mody i innowacji, szczególnie silnie rozwijających się w dziedzinie
technicznych i przemysłowych wyrobów włókienniczych, jak również wysokiej jakości odzieży.
Zmiany zachodzące w polskim przemyśle lekkim są odzwierciedleniem zmian w europejskim przemyśle
lekkim. Przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego, chcąc zachować swoją konkurencyjną pozycję, na którą
negatywny wpływ miało oddziaływanie skutków kryzysu na rynkach finansowych w latach 2008-2009,
powodujących: spadek zamówień eksportowych i krajowych, ograniczenie dostępu do kredytów
obrotowych i inwestycyjnych, pogorszenie płynności finansowej z tytułu spadku sprzedaży, zatorów
płatniczych, braku dostępu do kredytów, znacznie ograniczyły zatrudnienie, co przy utrzymaniu
ubiegłorocznych przychodów pozwoliło na przetrwanie. Pomimo dynamicznych procesów
restrukturyzacyjnych, zachodzących w ostatnich latach w przemyśle lekkim w Polsce, wciąż jest on
znaczącym sektorem pod względem wielkości zatrudnienia.
Ramka 17 Analiza konkurencyjności sektorów przemysłu lekkiego
Przedmiotem Analizy konkurencyjności sektorów przemysłu lekkiego w latach 2004–2008, która powstała w toku
prac Zespołu Trójstronnego ds. przemysłu lekkiego, były zmiany zachodzące w tym sektorze. Poszczególne
części odnosiły się do następujących zagadnień:
- sytuacji ekonomicznej, działalności innowacyjnej i wyników handlu zagranicznego sektora włókienniczego,
odzieżowego i skórzanego,
- regionalnej lokalizacji i koncentracji przemysłu włókienniczo-odzieżowego i skórzanego w Polsce,
- specyficznych, sektorowych problemów przemysłu lekkiego zidentyfikowanych przez pryzmat obszarów
horyzontalnych (wynikających z dokumentu Koncepcja horyzontalnej polityki przemysłowej w Polsce) tj.:
badania i rozwój oraz innowacyjność, kapitał ludzki, uproszczenie i poprawa systemu regulacji prawnych,
ochrona środowiska – zrównoważony rozwój, dostęp do kapitału, rynki zbytu, technologie informacyjne
i telekomunikacyjne i ochrona własności przemysłowej, analizy SWOT przemysłu lekkiego, gdzie
przedstawione zostały mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia przemysłu lekkiego.
156
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Horyzontalne podejście w odniesieniu do przemysłu lekkiego wiąże się z szerokim dostępem do
instrumentów wsparcia, z których korzystać będą również inne sektory gospodarki. Spojrzenie przez
pryzmat obszarów działań horyzontalnych na sektor przemysłu lekkiego pozwoliło na zidentyfikowanie
specyficznych problemów tego przemysłu i wskazanie sposobów ich rozwiązania. Rozwiązanie części
zidentyfikowanych problemów wymagać będzie intensywnej współpracy wszystkich stron dialogu
społecznego.
Działania ukierunkowane na podnoszenie konkurencyjności przedsiębiorstw przemysłowych skupiają
się na podnoszeniu innowacyjności w przedsiębiorstwach, poprawie jakości kapitału ludzkiego
i dostosowaniu jego struktury do potrzeb rynkowych oraz usuwaniu barier prawnych i administracyjnych,
hamujących wzrost gospodarczy.
9.2.7. Sektory oparte na drewnie
Polski przemysł drzewny odgrywa istotne znaczenie dla rozwoju całej gospodarki. Do najważniejszych
sektorów opartych na drewnie zalicza się przemysły: tartaczny, celulozowo-papierniczy, płyt
drewnopochodnych oraz meblarski. Przemysł drzewny jest znacznie rozdrobniony i skupia się na
małych i średnich przedsiębiorstwach – istnieje tylko kilka dużych podmiotów. Znaczna ilość mikro
przedsiębiorstw (stanowiących ok. 30% całego sektora) nie jest objętych oficjalną statystyką.
Udział sektora w produkcji całego przemysłu przetwórczego w Polsce wyniósł w 2010 roku 9,0%.
W końcu 2010 r. w sektorach opartych na drewnie działały 1.793 przedsiębiorstwa (rok wcześniej
1.873), które zatrudniały 220 tys. osób. W porównaniu z 2009 rokiem zatrudnienie zmniejszyło się
o 2 tys. osób, a w stosunku do 2008 roku o 18 tys. osób. Wartość przychodów z całokształtu
działalności w 2010 roku wyniosła ponad 66 mld zł wykazując wzrost o 6,2%, w tym: branża meblarska
23 mld zł – spadek o 8%, branża papiernicza 23,5 mld zł – wzrost o ok. 23%. Wynik brutto sektora
wyniósł 3,6 mld zł wykazując spadek o 7,2%. Spadek wyniku oraz rentowności brutto nastąpił we
wszystkich branżach sektora.
Przemysł oparty na drewnie jest branżą, w której znacznie środki pieniężne przeznaczane są na
inwestycje, w tym: na rozwój mocy produkcyjnych, a także na zakup środków trwałych służących
ochronie środowiska. W 2008 r. nakłady na inwestycje wyniosły ponad 5,0 mld zł, w 2009 roku – 3,7 mld
zł, a 2010 roku ponad 3,4 mld zł. W 2010 r. wzrost nakładów odnotowano jedynie w produkcji wyrobów
z drewna (o 18%).
Wyroby z drewna stanowiły ok. 9% polskiego eksportu i 5% importu w sekcji przetwórstwa
przemysłowego. Liderem eksportu jest meblarstwo. Saldo wymiany z zagranicą wyrobami sektorów
opartych na drewnie było dodatnie, zarówno ogółem, jak i w poszczególnych sektorach.
Kryzys gospodarki światowej dotknął w różnym stopniu poszczególne branże drzewne, w zależności od
stopnia wrażliwości na koniunkturę oraz uzależnienia od eksportu. Branże uzależnione od inwestycji
w budownictwie i od popytu zagranicznego dotknięte zostały najsilniej (meble i płyty drewnopochodne).
Branże mniej wrażliwe na koniunkturę odczuwają efekty kryzysu w znacznie mniejszym stopniu (branża
celulozowo-papiernicza).
Na tle świata pozycja konkurencyjna polskich sektorów opartych na drewnie jest relatywnie silna z racji
posiadanych zasobów leśnych i drzewnych, a także znaczenia w światowej produkcji i w wymianie
handlowej polskich mebli i płyt drewnopochodnych. Głównym źródłem przewagi polskich sektorów
opartych na drewnie w skali globalnej były do tej pory niskie koszty pracy, a także relatywnie duże
zasoby surowca drzewnego. O potencjale globalizacyjnym świadczą: istniejące już relatywnie silne
157
MINISTERSTWO GOSPODARKI
międzynarodowe powiązania kapitałowe (globalizacja technologii i finansów/kapitału), duże znaczenie
handlu międzynarodowego (zwłaszcza eksportu), globalizacja rynków i strategii, upodabnianie się
stylów życia i modeli konsumpcji. Branże o największym potencjale eksportowym to przemysł płyt
drewnopochodnych i meblarstwo, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, iż pomimo długiej tradycji
oraz wysokiej jakości produktów, marka polskich mebli na rynkach zagranicznych nadal nie jest
wyróżniana. Należy jednak pamiętać o stopniowym zmniejszaniu się kosztowej przewagi polskich
producentów wyrobów drzewnych i pojawianiu się na globalnym rynku tańszych konkurentów
z Rumunii, Litwy, Słowacji, a także Chin i Indii.
Strona popytowa rynku drzewnego jest ograniczana barierami występującymi w wymianie handlowej
z krajami spoza Unii Europejskiej. Są to zwłaszcza: wysokie cła (uzależnione od wagi) w obrocie
meblami z Federacją Rosyjską oraz techniczne ograniczenia w handlu krajów Unii Europejskiej z USA.
Rozwój sektorów opartych na drewnie wyznaczają również istotne uwarunkowania występujące po
stronie podażowej. Ważna jest przede wszystkim dostępność drewna z krajowej bazy surowcowej,
a także możliwości zwiększania zdolności produkcyjnych jego przerobu.
Wysoki wzrost popytu na drewno, jaki ma miejsce w ostatnich latach, warunkowany jest głównie
rozszerzeniem rynku surowca drzewnego na państwa UE, tj. popytem zgłaszanym ze strony
przedsiębiorstw zagranicznych oraz pojawieniem się na rynku sektora energetycznego. Obserwowany
w ostatnim okresie dynamiczny wzrost popytu, przy ograniczonych możliwościach wzrostu podaży,
skutkuje powstaniem nierównowagi w postaci deficytu surowca drzewnego, który należy traktować jako
zjawisko trwałe.
Import drewna może być jedynie częściowym rozwiązaniem problemów zaopatrzeniowych sektorów
drzewnych, po pierwsze – ze względu na wysoki koszt transportu, a po drugie – z uwagi na bariery
występujące w imporcie surowca drzewnego (i materiałów drzewnych). Chodzi przede wszystkim
o zapowiadany dalszy systematyczny wzrost ceł na drewno w imporcie z Federacji Rosyjskiej oraz
o kontyngenty określane przez Unię Europejską.
Podaż na rynku wyrobów z drewna wzrasta dzięki rozwojowi zdolności produkcyjnych. Duży udział
w tym procesie ma transfer kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Największym zainteresowaniem inwestorów cieszy się produkcja płyt drewnopochodnych, produkcja
mas włóknistych i papieru, a także produkcja mebli.
Perspektywy rozwoju rynku drzewnego w Polsce w najbliższych latach są relatywnie dobre. Generalnie
można się spodziewać systematycznego wzrostu popytu na większość materiałów drzewnych i na
drzewne wyroby finalne, co spowoduje umiarkowany wzrost ich produkcji. Podkreślić należy, że rozwój
przedsiębiorstw z sektorów opartych na drewnie będzie możliwy tylko w wypadku ustabilizowania
sytuacji na rynku surowca drzewnego. Niewłaściwy sposób ustalania zasad sprzedaży drewna
i kształtowania jego cen przez Lasy Państwowe jest bezpośrednią przyczyną zagrożenia istnienia wielu
przedsiębiorstw. Obecnie obowiązujące zasady sprzedaży drewna, tj. systemowe aukcje internetowe
powodują szybkie, gwałtowne oraz niczym nieuzasadnione wzrosty cen surowca drzewnego, co
dramatycznie pogarsza konkurencyjność tego sektora oraz stawia pod znakiem zapytania jego dalsze
funkcjonowanie.
Analizując perspektywy działalności tego przemysłu należy podkreślić, że najważniejszą barierą jego
rozwoju jest problem dostępu do surowca, a także – z uwagi na jego proeksportowy charakter zmienność kursów walut, w szczególności kursu złoty/EUR.
158
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
10. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI
10.1. Sytuacja na rynku paliwowo – energetycznym
10.1.1. Bezpieczeństwo krajowego systemu elektroenergetycznego
Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE), obejmujący podsystemy: wytwórczy, przesyłowy
i dystrybucyjny jest największy w Europie Centralnej. Moc zainstalowana w elektrowniach
i elektrociepłowniach podsystemu wytwórczego wynosi ponad 35.500 MW, z tego blisko 33.000 MW
skoncentrowane jest w elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych.
Podsystem przesyłowy tworzą linie najwyższych napięć: 400 kV (ponad 5300 km) i 220 kV (około 8000
km), które są sprzęgnięte ze sobą oraz zasilają sieć dystrybucyjną za pomocą ponad 100 wielkich stacji
transformatorowych.
Natomiast podsystem dystrybucyjny tworzą linie 110 kV (ponad 32 tys. km, w praktyce linie te mogą
spełniać również funkcję przesyłową); średnich napięć, głównie 15 kV i 20 kV (blisko 310 tys. km);
niskiego napięcia, wyłącznie 0,4 kV (około 420 tys. km). Linie 110 kV zasilają ponad 1200 stacji
sprzęgających te linie z liniami średnich napięć. Z kolei linie średnich napięć zasilają ponad 240 tys.
stacji sprzęgających te linie z liniami niskiego napięcia.
Ponadto KSE zawiera połączony siecią telekomunikacyjną skomplikowany system układów automatyki,
zabezpieczeń i sterowania pracą ww. obiektów. Odpowiedzialnie projektując tak złożony system,
którego działanie wpływa na pewność dostaw energii elektrycznej do odbiorców i możliwość
funkcjonowania państwa, w przeważającej części KSE (od 110 kV wzwyż) stosowana jest zasada
co najmniej dwustronnego zasilania (kryterium n-1) oraz dublowanie systemów układów automatyki,
zabezpieczeń i sterowania pracą ww. obiektów. Spełnienie kryterium n-1 oznacza, że w przypadku
zaistnienia wyłączenia dowolnego pojedynczego elementu systemu (np. bloku energetycznego) nie
zostaną przekroczone dopuszczalne parametry obciążeniowe i napięciowe żadnego z elementów
systemu i nie nastąpi zagrożenie stabilności jego pracy. Oznacza to, że awaria któregokolwiek
z pracujących bloków energetycznych nie stanowi zagrożenia dla bezpiecznej pracy KSE.
Na zachowanie bezpieczeństwa Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) ma przede
wszystkim wpływ poziom rozwoju infrastruktury. Majątek sieci przesyłowych elektroenergetycznych jest
zaawansowany wiekowo. Starszych niż 30 lat jest 80% linii o napięciu 220 kV (17% linii 220 kV ma
powyżej 50 lat), 23% linii o napięciu 400 kV i 38% transformatorów. Stopień zamortyzowania majątku
sieci dystrybucyjnych wynosi ponad 25%, lecz jego wartość księgowa, w związku z restrukturyzacją
sektora elektroenergetycznego była kilka razy przeszacowywana. Stan techniczny sieci dystrybucyjnych
jest zróżnicowany, a występujące problemy z utrzymaniem parametrów energii elektrycznej dotyczą
głównie terenów wiejskich (długie ciągi sieci niskiego napięcia). Modernizacji i przebudowy wymagają
ciągi liniowe średniego napięcia i obwody niskiego napięcia, w których zainstalowane są przewody
o małych przekrojach oraz linie, na końcach których spadki napięć przekraczają dopuszczalne normy.
159
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 42 Struktura wiekowa infrastruktury przesyłowej
% 100
80
60
40
20
0
Linie 400 kV
Linie 220 kV
powyżej 30 lat
20-30 lat
Transformatory
do 20 lat
Źródło: URE.
Dla pokrycia obecnego zapotrzebowania na energię elektryczną KSE dysponuje wystarczającą liczbą
linii przesyłowych i bloków energetycznych. Niemniej jednak nie można wykluczyć pewnych
hipotetycznych sytuacji, mogących powodować trudności z pokryciem zapotrzebowania odbiorców na
energię elektryczną (w skrajnych warunkach mogących skutkować blackoutem), związanych
z wystąpieniem następujących zjawisk:
− anomalii pogodowych (długotrwała susza, wysokie temperatury, szadź katastrofalna, wichury,
szczególnie obfite opady śniegu, długotrwale utrzymujące się bardzo niskie temperatury),
− gwałtownego wzrostu zapotrzebowania na moc, w tym moc bierną (jeżeli nie istnieje możliwość jej
kompensacji w konkretnym przypadku), spowodowanego masowym użyciem urządzeń
klimatyzacyjnych,
− niskiego poziomu i wyższej temperatury wód - problemy z chłodzeniem elektrowni skutkujące
ograniczeniami wytwarzania i regulacji mocy tych elektrowni.
W ramach planowanych przez PSE-Operator nakładów na inwestycje w latach 2011-2025, wydatki na
rozbudowę sieci przesyłowej szacuje się na ok. 18 mld zł. Największa część nakładów (blisko 40%)
wynika z przyłączeń i wyprowadzeń mocy z nowych źródeł wytwórczych. Po 30% nakładów dotyczy
bezpieczeństwa pracy sieci i budowy połączeń transgranicznych.
Zrealizowanie zamierzeń i zadań ujętych w planach PSE Operator w wyniku budowy nowych linii
zwiększy długość torów linii 400 kV o 1.471 km, linii 220 kV o 122,5 km, natomiast w wyniku
modernizacji poprawie ulegnie stan techniczny 187 km torów linii 400 kV i 629 km torów linii 220 kV.
Działające obecnie w polskiej energetyce firmy prezentują w ramach swoich strategii funkcjonowania
konkretne plany inwestycyjne w zakresie wytwarzania energii elektrycznej. W sumie nastąpi poprawa
jakości transformacji z sieci przesyłowej do sieci dystrybucyjnej w wymiarze ponad 17.000 MW oraz
możliwe będzie przyłączenie i wyprowadzenie blisko 25.000 MW mocy z nowych źródeł wytwórczych,
planowanych do budowy w latach 2011-2025.
Uwzględniając powyższe dane oraz realizację przygotowywanego Programu polskiej energetyki
jądrowej, trzy polskie grupy energetyczne (Polska Grupa Energetyczna - PGE, TAURON, Enea) planują
zbudować blisko 80% wszystkich planowanych nowych mocy w najbliższych 15 latach. Liderem jawi się
PGE z udziałem w nowych inwestycjach szacowanym na ok. 45%.
160
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2010 roku
W 2010 r. wskaźniki charakteryzujące sektor elektroenergetyczny kształtowały się następująco:
1. Moc zainstalowana na koniec roku ogółem [MW]
35.976
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OZE)
34.008
- przemysłowe
1.968
2. Moc osiągalna na koniec roku ogółem [MW]
35.956
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OZE)
34.176
- przemysłowe
1.780
3. Produkcja energii elektrycznej ogółem [GWh]
157.417
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OZE)
149.914
- przemysłowe
7.503
4. Dostawy do odbiorców końcowych [GWh]
119.490
z tego odbiorcy:
- na wysokim napięciu (WN)
24.983
- na średnim napięciu (SN)
40.532
- na niskim napięciu (nN)
53.975
w tym gospodarstwa domowe i małe rolne
29.807
Eksport energii elektrycznej w roku 2010 wyniósł 7.664 GWh, natomiast import 6.310 GWh.
Na koniec 2010 roku długość linii energetycznych ogółem wynosiła 780,3 tys. km. Na poszczególnych
poziomach napięć długości wynosiły odpowiednio:
Wysokie napięcia (WN) ogółem
46,3
tys. km
w tym:
- najwyższe napięcie (750-220) kV
13,5
tys. km
- wysokie napięcia 110 kV
32,8
tys. km
Średnie napięcia (SN) ogółem
303,7
tys. km
Niskie napięcia (nN) ogółem
430,3
tys. km
Moc transformatorów sieciowych
141.417
MVA
10.1.3. Odnawialne źródła energii (OZE)
Celem strategicznym polityki energetycznej Polski w zakresie rozwoju wykorzystania odnawialnych
źródeł energii jest realizacja założeń pakietu klimatyczno-energetycznego, będącego realizacją konkluzji
Rady Europejskiej z marca 2007 r. Jednym z głównych elementów pakietu jest dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii
ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz
2003/30/WE. Zakłada ona zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii finalnej
Unii Europejskiej do 20% w 2020 roku, przy czym dla Polski udział ten ma wynosić 15%. Jednocześnie
wszystkie państwa członkowskie powinny zwiększyć udział energii odnawialnej w transporcie do 10%
w 2020 r. Działania zmierzające do osiągnięcia obowiązkowego celu nałożonego na Polskę określa
Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (przesłany 9 grudnia 2010 r.).
161
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii przyczyni się do pokrycia wzrastającego
zapotrzebowania na energię i niesie za sobą większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii
z importu co bezpośrednio wpłynie na poprawę bezpieczeństwa energetycznego. Promowanie
wykorzystania OZE pozwala na zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie
warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Wytwarzanie
energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia
pozytywne efekty ekologiczne. Rozwój energetyki odnawialnej przyczynia się również do rozwoju słabiej
rozwiniętych regionów, bogatych w zasoby energii odnawialnej. Realizacja inwestycji w odnawialne
źródła energii będzie też miała wpływ na wzrost zatrudnienia w gospodarce.
Poniżej przedstawiono podstawowe informacje nt. instalacji OZE funkcjonujących w Polsce (stan na
koniec 2010 r.).
Tabela 48 Instalacje OZE funkcjonujące w Polsce (stan na 31 grudnia 2010 r.).
Sumaryczna moc
Ilość energii
zainstalowana
Liczba instalacji
[w MWh]
Rodzaj źródła
[w MW]
Elektrownie na biogaz
82,9
144
360.688
Elektrownie na biomasę
356,2
18
629.797
Elektrownie wiatrowe
1180,3
413
1.810.003
Elektrownie wodne
937,0
727
2.826.750
Współspalanie
41
5.126.473
Łącznie
2 556,4
1346
10.753.712
Źródło: URE. Instalacje OZE na podstawie ważnych na 31 grudnia 2009 koncesji; oraz ilość energii elektrycznej wytworzona
w tych instalacjach potwierdzona wydanymi świadectwami pochodzenia.
Aktualnie na rynku polskim funkcjonuje szereg rozwiązań wspierających rozwój OZE. Główny
mechanizm wsparcia, jakim jest system tzw. zielonych certyfikatów, został określony w ustawie z dnia
10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.). Jego istotą
jest nałożony na przedsiębiorstwa energetyczne, odbiorców końcowych oraz towarowe domy
maklerskie lub domy maklerskie, obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi
Urzędu Regulacji Energetyki określonej ilości świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej
w odnawialnych źródłach energii, bądź uiszczenia opłaty zastępczej.
Uzupełnieniem tego mechanizmu jest obowiązek zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne pełniące
rolę sprzedawcy z urzędu całej energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych,
przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar
działania tego sprzedawcy, po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku
kalendarzowym.
Ponadto elementem promocji odnawialnych źródeł energii jest możliwość uzyskania bezpośredniego
dofinansowania na działania związane z rozwojem wykorzystania OZE. Dofinansowanie ze środków
unijnych można uzyskać przede wszystkim z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, a w
szczególności w ramach Priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku
i efektywność energetyczna, który zakłada zmniejszenie oddziaływania sektora energetyki na
środowisko, a także podwyższenie sprawności wytwarzania, przesyłania i dystrybucji energii, poprawę
efektywności energetycznej w procesie użytkowania energii oraz wzrost wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych, w tym biopaliw. Dodatkowo, w oparciu o Priorytet X Bezpieczeństwo energetyczne,
w tym dywersyfikacja źródeł energii, a w szczególności o działanie 10.3 Rozwój przemysłu dla
odnawialnych źródeł energii udzielane jest wsparcie na rozwój przemysłu produkującego urządzenia dla
energetyki odnawialnej.
162
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wsparcie finansowe można również otrzymać w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, za
które odpowiedzialne są zarządy poszczególnych województw; jak również ze środków Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
NFOŚiGW opracował i realizuje Program wsparcia inwestycji w odnawialne źródła energii i obiekty
wysokosprawnej kogeneracji. Budżet programu na lata 2009-2012 wynosi 1,5 mld zł. Pochodzi on
z opłat i kar, które zgodnie zapisami ustawy Prawo energetyczne uiszczane są przez przedsiębiorstwa
na wyodrębnionym rachunku NFOŚiGW.
Dodatkowymi zachętami dla rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii są:
− obniżenie o 50% kosztów przyłączenia do sieci źródeł odnawialnych,
− regulacje umożliwiające zastosowanie do 31 grudnia 2010 roku odmiennego zakresu, warunków
i sposobu bilansowania systemu elektroenergetycznego dla elektrowni wiatrowych,
− obowiązek zapewnienia przez operatora systemu elektroenergetycznego pierwszeństwa
w świadczeniu usług przesyłania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych,
− zwolnienie przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną w odnawialnych
źródłach energii o mocy poniżej 5 MW z opłat za udzielenie koncesji oraz opłat związanych
z uzyskaniem i rejestracją świadectw pochodzenia potwierdzających wytworzenie energii
elektrycznej w źródle odnawialnym.
Bardzo istotnym elementem wsparcia energii odnawialnej jest także zwolnienie od podatku akcyzowego
energii wytworzonej w OZE.
Przykładem rosnącej innowacyjności polskiej gospodarki w sektorze OZE może być złożenie do Komisji
Europejskiej w maju 2011 r., 2 projektów w dziedzinie OZE starających się o środki z Programu
NER300, czyli europejskiego funduszu dla innowacyjnych projektów energetycznych.
Dodatkowo należy zwrócić uwagę na przedsięwzięcia wpływające na poprawę warunków inwestowania
w odnawialne źródła energii. Jednym z takich działań jest przyjęcie przez Radę Ministrów dokumentu
Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, który zakłada, że w każdej polskiej gminie do 2020
roku powstanie średnio jedna biogazownia wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy
założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia.
Praktyczne zagadnienia dotyczące tej kwestii prezentuje Przewodnik dla inwestorów zainteresowanych
budową biogazowni rolniczych będący kompendium wiedzy dot. możliwości wsparcia finansowego
inwestycji, obowiązujących procedur i rozwiązań prawnych. 65
Istotnym działaniem mającym pozytywny wpływ na wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii
jest również nowelizacja ustawy – Prawo energetyczne, która wprowadziła m.in. przepisy mające na
celu ułatwienie przyłączania odnawialnych źródeł energii do systemu elektroenergetycznego. Obecnie
trwają również prace nad projektem nowej ustawy o energii ze źródeł odnawialnych. Nowa ustawa
zakłada transpozycję przepisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze
źródeł odnawialnych, jak również modyfikację obecnych mechanizmów wsparcia. W szczególności
zakłada się wprowadzenie nowych zasad, które różnicują wsparcie wytwarzanej energii elektrycznej ze
źródeł odnawialnych, poprzez tzw. współczynnik, który byłby przyznawany w zależności od nośnika,
zainstalowanej mocy instalacji generujących energię, a także daty włączenia instalacji do eksploatacji
lub jej modernizacji. Bardziej precyzyjne zasady wsparcia przyczynią się do obniżenia cen energii
elektrycznej, jak również wpłyną na ożywienie zainteresowania inwestowaniem w te technologie, które
dotychczas nie uzyskiwały odpowiedniego wsparcia.
65
Przewodnik jest dostępny na stronie internetowej resortu gospodarki.
163
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Zwiększanie zaangażowania Polski w rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii ma miejsce
także na arenie międzynarodowej. Przykładem może być aktywne uczestnictwo polskich ekspertów w
nowo utworzonej Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej IRENA. W trakcie I Zgromadzenia
IRENA, które miało miejsce w kwietniu 2011 r., Polska jako jedyny kraj reprezentujący region Europy
Środkowej i Wschodniej znalazła się w 21 osobowej Radzie, która przez kolejne 2 lata będzie
przewodniczyła tej organizacji.
Istotnym elementem wzrastającego udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowoenergetycznym kraju jest także dynamiczny wzrost wykorzystania biokomponentów w transporcie, który
był spowodowany wejściem w życie ustaw z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach
ciekłych oraz o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W szczególności zaś
wprowadzeniem w pierwszej z wymienionych regulacji, od dnia 1 stycznia 2008 r., obowiązku
zapewnienia określonego udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych (tzw. Narodowego
Celu Wskaźnikowego – NCW).
O skali tego wzrostu świadczy choćby fakt, że poziom realizacji NCW w 2010 r. wyniósł 5,94% przy
obowiązującym w tym roku poziomie NCW wynoszącym 5,75%. W celu pełniejszego zobrazowania
dynamiki rozwoju tego rynku należy zauważyć, iż udział biokomponentów w rynku paliw transportowych
w 2007 r. wyniósł zaledwie 0,68%, natomiast już w pierwszym roku funkcjonowania obowiązku
(tj. w roku 2008) wzrósł do poziomu 3,66%.
Tabela 49 Biokomponenty – podstawowe informacje za 2010 rok
Jedn.
miary
Wyszczególnienie
Ilość biokomponentów wytworzonych przez ogół
wytwórców
Ilość biokomponentów sprzedanych przez
wytwórców na terytorium kraju
Ilość biokomponentów sprzedanych przez
wytwórców podmiotom zagranicznym
Źródło: URE.
Ogółem
Bioetanol
Ester
Czysty olej
roślinny
t
574.820
161.663
370.588
42.569
t
451.786
51.311
361.314
39.161
t
80.939
73.884
3.923
3.132
Tabela 50 Biopaliwa ciekłe – podstawowe informacje za 2010 rok
Wyszczególnienie
Biopaliwa ciekłe wytworzone przez ogół
producentów
Biopaliwa ciekłe sprzedane na terytorium kraju
Biopaliwa ciekłe przeznaczone do
zastosowania w wybranych flotach oraz zużyte
na potrzeby własne
Źródło: URE.
Jedn.
miary
Ogółem
Na bazie
benzyn
silnikowych
Na bazie
oleju
napędowego
Ester
(samoistne
paliwo)
t
111.829
0
18.271
93.558
t
352.613
0
21.264
331.349
t
6.964
0
0
6.964
W celu poprawy warunków funkcjonowania rynku biokomponentów i biopaliw ciekłych w Ministerstwie
Gospodarki przygotowano projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania
jakości paliw oraz niektórych innych ustaw, który stanowi transpozycję przepisów dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniającej dyrektywę 98/70/WE
odnoszącą się do specyfikacji benzyn, oleju napędowego i olejów pędnych oraz wprowadzającej
mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych pochodzących z wykorzystania
paliw w transporcie drogowym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 1999/32/WE w odniesieniu do
specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej oraz uchylającej dyrektywę
93/12/EWG. Projekt przewiduje zwiększenie dopuszczalnej zawartości estrów (z 5% do 7%) w oleju
164
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
napędowym oraz obowiązku informowania konsumentów o zawartości biokomponentów w paliwach
ciekłych. Obecnie ustawa jest przedmiotem prac Sejmu.
Pozostałe przepisy dyrektywy 2009/30/WE zostaną transponowane do polskiego porządku prawnego
w ramach nowelizacji ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw.
Jednocześnie, w ramach prac nad transpozycją przepisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej
dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE znowelizowana zostanie ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r.
o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Jedną z kwestii rozważanych w ramach przedmiotowej
nowelizacji będzie wprowadzenie możliwości stosowania nowych technologii produkcji biopaliw, które
ułatwią realizację Narodowych Celów Wskaźnikowych. Ponadto projekt przewiduje wprowadzenie:
mechanizmów weryfikacji biokomponentów i biopaliw ciekłych (oraz biopłynów) pod kątem spełnienia
kryteriów zrównoważonego rozwoju; określenia definicji takich pojęć jak m.in.: odpady i pozostałości,
pośrednik, przetwórca, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, itp., jak również doprecyzowania
szeregu kwestii wynikających z praktyki funkcjonowania dotychczasowych regulacji prawnych w tym
zakresie (m.in. kwestii zakresu i trybu dokonywania sprawozdawczości podmiotów do tego
zobowiązanych).
10.1.4. Efektywność użytkowania energii w gospodarce
Po początkowym wzroście w pierwszej połowie lat 90. i osiągnięciu najwyższego poziomu w roku 1996,
w latach 1997-2002 zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii wyraźnie zmniejszały się.
Spadek zużycia energii wynikał wówczas z realizacji programów modernizacyjnych, restrukturyzacji
gospodarki, a także okresowo zmniejszonej aktywności gospodarczej. Przyniosły również efekty
wdrażane programy poprawy efektywności energetycznej oraz urynkowienie cen energii. W kolejnych
latach rozpoczął się powolny wzrost zużycia. Natomiast w 2009 r. spadło zużycie zarówno energii
pierwotnej jak i finalnej.
Tabela 51 Średnioroczne zmiany wskaźników energochłonności PKB (%/rok)
Tempo zmian
1990-1993 1993-2000 2000-2009 1993-2009
Energochłonności finalnej PKB
3,46
-7,16
-2,71
-4,68
Energochłonności pierwotnej PKB
0,84
-6,77
-3,21
-4,78
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1999-2009, GUS, Warszawa 2011.
1990-2009
-3,44
-3,92
Zmiany struktury finalnego zużycia energii w głównych sektorach gospodarki odzwierciedlają kierunki
rozwoju gospodarki. Restrukturyzacja przemysłu i działania przedsiębiorstw, mające na celu obniżenie
energochłonności, spowodowały zmniejszenie zużycia energii w tym sektorze. Stały rozwój transportu
drogowego i sektora usług przekłada się na wzrost udziału tych sektorów w krajowym zużyciu energii.
W sektorze gospodarstw domowych wskutek wprowadzania systemu dociepleń oraz poprawy i wzrostu
efektywności systemów grzewczych w latach 1999-2009 nastąpiła redukcja zużycia energii (o 6%).
Zmiany zachodzące w sektorze rolnictwa, polegające na likwidacji i prywatyzacji byłych państwowych
gospodarstw rolnych i tworzeniu nowoczesnych, wielkoobszarowych gospodarstw, nie przyczyniły się
w istotnym stopniu do oszczędności zużycia energii. Lekki spadek zużycia energii w tym sektorze trwa
od 2000 roku.
165
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 43 Zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii
120
Mteo
100
80
60
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
40
zużycie energii pierwotnej
finalne zużycie energii z korektą klimatyczną
finalne zużycie energii
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1999-2009, GUS, Warszawa 2011.
Efektem w miarę stabilnego zużycia energii oraz rosnącej wartości produktu krajowego brutto jest
zaobserwowana malejąca energochłonność pierwotna i finalna PKB.
Wykres 44 Struktura finalnego zużycia energii w Polsce wg sektorów
% 35
30
25
20
15
10
5
0
przemysł
transport
gospodarstwa
domowe
1999
rolnictwo
usługi
2009
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1999-2009, GUS, Warszawa 2011.
Zużycie energii w gospodarstwach domowych
Udział zużycia energii w gospodarstwach domowych w finalnym zużyciu energii w 2009 r. wyniósł 31%.
Struktura zużycia wg poszczególnych kierunków użytkowania nie wskazuje na znaczące zmiany w tym
okresie. Malejący udział zużycia energii na ogrzewanie i przygotowanie posiłków jest związany
z zastępowaniem niskosprawnych pieców węglowych nowoczesnymi urządzeniami gazowymi
i elektrycznymi. Wzrost zużycia energii elektrycznej zużywanej do zasilania urządzeń i do oświetlania
wynika natomiast z coraz lepszego wyposażenia mieszkań w urządzenia elektryczne i zmian zachowań
użytkowników (np. zmiany w intensywności wykorzystania urządzeń – pralek, zmywarek, TV,
komputerów).
166
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zużycie energii w przemyśle
Zużycie finalne energii w przemyśle podlegało podobnym wahaniom jak zużycie ogółem. W drugiej
połowie lat 90. zaczął się spadek zużycia energii do poziomu 15 Mtoe w 2002 roku. Na tym poziomie
wskaźnik ten utrzymał się do 2007 r., kiedy rozpoczął się lekki spadek jego wartości do poniżej 14 Mtoe
w 2009 r. Ok. 60% energii zużywają przemysły: hutniczy, chemiczny i mineralny; udział ten nie zmienił
się znacząco na przestrzeni 10 lat. Wzrost udziału w strukturze zużycia zanotowały przemysł
chemiczny, spożywczy, mineralny, drzewny i papierniczy. Spadek udziału obserwuje się w przemyśle
hutniczym, tekstylnym, maszyn i urządzeń oraz środków transportu. Spadki spowodowane są głównie
ograniczeniami produkcji, a nie przedsięwzięciami modernizacyjnymi mającymi na celu zmniejszenie
zużycia energii.
Największą dynamikę poprawy efektywności energetycznej odnotowały przemysł maszynowy i środków
transportu, a także spożywczy i tekstylny. Najwolniej zachodziła poprawa w przemyśle hutniczym,
papierniczym, drzewnym i chemicznym. Najszybsze tempo spadku energochłonności większość branż
odnotowała pomiędzy 1996 a 2000 rokiem. W 2009 roku we wszystkich branżach, za wyjątkiem
przemysłu papierniczego i chemicznego doszło do spadku energochłonności.
Wykres 45 Zużycie finalne energii w przemyśle wg nośników
Mteo
25
20
pozostałe
ciepło
15
energia elektryczna
węgiel
10
gaz
paliwa ciekłe
5
0
1990 1995 2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1999-2009, GUS, Warszawa 2011.
Zużycie energii w transporcie
W Polsce prawie 95% energii zużywanej w transporcie wykorzystywane jest w transporcie drogowym,
a ponad 2% w transporcie kolejowym. Pozostałe 3% energii przypada na transport lotniczy oraz
śladowe ilości na żeglugę śródlądową i przybrzeżną. W latach 1990-2009 obserwowany był stały wzrost
zużycia paliw w transporcie drogowym (w tempie ok. 5,1% rocznie) przy jednoczesnym wyraźnym
spadku zużycia energii w transporcie kolejowym. Wynika to ze zmiany środków transportu stosowanych
do przewozu osób i towarów.
Zużycie energii w sektorze usług
Sektor usług charakteryzuje się najbardziej stabilnymi wskaźnikami efektywności wykorzystania energii.
Energochłonność wartości dodanej, po spadku na początku lat 90. pozostaje na prawie niezmienionym
poziomie, w 2009 roku była na poziomie podobnym do 1994 roku. Skala poprawy jest mniejsza zarówno
od wskaźników średnich dla gospodarki, jak i w stosunku do przemysłu, ale równocześnie jest to
najbardziej efektywny pod względem energetycznym sektor tworzenia dochodu narodowego. Wskaźnik
167
MINISTERSTWO GOSPODARKI
elektrochłonności charakteryzuje się większymi zmianami, ale podobnie jak w poprzednim przypadku
utrzymuje równomierny poziom.
Wykres 46 Zmiany wskaźnika energochłonności (lewa oś) i elektrochłonności (prawa oś) wartości
dodanej w sektorze usług
350
0,1
0,09
kgoe/EUR00
0,07
250
0,06
200
0,05
0,04
150
0,03
100
0,02
kWh/EUR00
300
0,08
50
0,01
0
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
0
energochłonność wartości dodanej
elektrochłonność wartości dodanej
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1999-2009, GUS, Warszawa 2011.
10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazów cieplarnianych
W 2010 r. łączny przydział uprawnień do emisji CO2 w ramach europejskiego systemu handlu emisjami
gazów cieplarnianych wynosił w Polsce 205,3 mln ton, natomiast emisja rzeczywista wyniosła 199,7 mln
ton i stanowiła 97,3% przydziału66.
Obecnie kluczowymi dla polskiego sektora energetycznego w kontekście wdrożenia pakietu
klimatyczno-energetycznego są zagadnienia związane z implementacją skonsolidowanej dyrektywy
2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiającej system
handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie (tzw. dyrektywa ETS) regulującej
funkcjonowanie systemu w latach 2013-2020. Kluczowe kwestie dotyczą:
− Opracowania mechanizmu wykorzystania dochodów uzyskanych ze sprzedaży uprawnień do emisji
na aukcjach w okresie 2013-2020,
− Uruchomienia krajowej platformy aukcyjnej na podstawie Rozporządzenia Komisji Europejskiej nr
1031/2010 z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie harmonogramu, kwestii administracyjnych oraz
pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji gazów cieplarnianych na mocy
dyrektywy 2003/87/WE,
− Przygotowania i złożenia do 30 września 2011 r. do Komisji Europejskiej wniosku o przydział
bezpłatnych uprawnień do emisji dla producentów energii elektrycznej na podstawie Artykułu 10c
dyrektywy ETS,
− Wdrożenia decyzji Komisji Europejskiej z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie ustanowienia
przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji
w całej Unii na mocy art. 10a dyrektywy 2003/87/WE (2011/278/UE).
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/581 - 1 uprawnienie pozwala na emisję 1 tony
ekwiwalentu CO2.
66
168
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zgodnie z dyrektywą ETS państwa członkowskie określają sposób wykorzystania dochodów
uzyskanych ze sprzedaży uprawnień na aukcji, przy czym przynajmniej 50% dochodów lub
równowartość finansowa tych dochodów, powinny zostać wykorzystane na jeden lub większą ilość
następujących celów:
− redukcja emisji gazów cieplarnianych, w tym przez wkład na rzecz Globalnego Funduszu
Efektywności Energetycznej oraz Energii Odnawialnej oraz na rzecz Funduszu Adaptacyjnego
wprowadzonego w życie na konferencji w sprawie zmian klimatu w Poznaniu (COP 14 i COP/MOP
4), adaptacja do skutków zmian klimatu oraz finansowanie prac badawczo-rozwojowych oraz
projektów demonstracyjnych w zakresie zmniejszania emisji i adaptacji do zmian klimatu, w tym
udział w inicjatywach realizowanych w ramach europejskiego strategicznego planu w dziedzinie
technologii energetycznych i Europejskich Platform Technologicznych;
− rozwój energii ze źródeł odnawialnych w celu realizacji zobowiązania Wspólnoty dotyczącego
wykorzystywania w 20% energii ze źródeł odnawialnych do roku 2020, jak również rozwój innych
technologii przyczyniających się do przejścia do bezpiecznej i zrównoważonej gospodarki
niskoemisyjnej oraz pomoc w realizacji zobowiązania Wspólnoty dotyczącego zwiększenia
efektywności energetycznej o 20% do 2020 roku;
− środki mające na celu unikanie wylesiania oraz zwiększenie zalesiania i ponownego zalesiania
w krajach rozwijających się, które ratyfikowały międzynarodowe porozumienie w sprawie zmian
klimatu; środki mające na celu transfer technologii i ułatwienie adaptacji do niekorzystnych skutków
zmian klimatu w tych krajach;
− pochłanianie dwutlenku węgla przez lasy we Wspólnocie;
− bezpieczne dla środowiska wychwytywanie i geologiczne składowanie CO2, w szczególności
pochodzącego z elektrowni opalanych stałym paliwem kopalnym oraz z szeregu sektorów i
podsektorów przemysłu, również w krajach trzecich;
− zachęty do przestawiania się na niskie emisje i publiczne środki transportu;
− finansowanie badań i rozwoju w zakresie efektywności energetycznej oraz czystych technologii
w sektorach objętych niniejszą dyrektywą;
− środki służące zwiększeniu efektywności energetycznej i termomodernizacji budynków lub
dostarczeniu wsparcia finansowego w celu uwzględnienia aspektów społecznych w przypadku
gospodarstw domowych o niższych i średnich dochodach;
− pokrycie wydatków administracyjnych związanych z zarządzaniem systemem wspólnotowym.
Zmiany w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji wprowadzone przez dyrektywę
2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniającą dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia
i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych
powodują, że w latach 2013-2020 podstawową metodą rozdziału uprawnień będzie ich sprzedaż na
aukcjach. Istnieje zatem konieczność stworzenia wydajnego systemu aukcyjnego opartego na
zasadach, które zostały określone w rozporządzeniu Komisji w sprawie harmonogramu, kwestii
administracyjnych oraz pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji gazów
cieplarnianych na mocy dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej
system handlu przydziałami do emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie.
W rozporządzeniu przewidziano dwa sposoby prowadzenia aukcji: państwa członkowskie mogą
sprzedawać przynależne im uprawnienia do emisji na platformie organizowanej przez KE we
współpracy z zainteresowanymi państwami lub też państwa mogą wybrać własne platformy aukcyjne do
sprzedaży uprawnień. Rada Ministrów 15 lutego 2011 r. zadecydowała, że Polska wybierze krajową
platformę aukcyjną.
169
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ramka 18 Mechanizm przydziału ilości darmowych uprawnień do emisji
Precyzyjne wskazówki dotyczące działania systemu określają opublikowane 29 marca 2011 r. Decyzja
w sprawie metodologii przejściowego przydziału instalacjom wytwarzającym energię elektryczną bezpłatnych
uprawnień do emisji na mocy art. 10c ust. 3 dyrektywy 2003/87/WE (K(2011) 1983) oraz Komunikat: Wytyczne
w zakresie nieobowiązkowego stosowania art. 10c dyrektywy 2003/87/WE (2011/C 99/03).
Decyzja zawiera szczegółowy opis sposobu wyliczania ilości darmowych uprawnień dla instalacji produkujących
energię elektryczną pozostawiając wybór państwom członkowskim czy alokacja darmowych uprawnień odbywać
się będzie na podstawie danych historycznych, czy w oparciu o przyjęty z góry wskaźnik. Z kolei Komunikat
zawiera wytyczne odnośnie do przygotowania wniosku derogacyjnego, Krajowego Planu Inwestycyjnego oraz
interpretację ‘stopniowego’ dochodzenia do pełnego aukcjoningu w sektorze energetycznym do roku 2020.
Państwa członkowskie mogą wybrać dowolny sposób przydziału uprawnień pod warunkiem, że nie będzie on
odchylony, w danym roku, o więcej niż 50% od wielkości niezbędnej do osiągnięcia liniowego spadku emisji
począwszy od tego roku. Oznacza to, że całkowity przydział darmowych uprawnień w Polsce, w okresie 20132020, nie może przekroczyć średniorocznie 65% przydziału w 2013 r., co daje maksymalny przydział dla sektora
na poziomie około 400 mln uprawnień w całym okresie.
Aby skorzystać z całości możliwych do przyznania sektorowi energetycznemu uprawnień Polska musi
przygotować i przedłożyć do 30 września 2011 roku, do Komisji Europejskiej wniosek derogacyjny zawierający
Krajowy Plan Inwestycyjny z planowanymi inwestycjami na poziomie około 6-9 mld EUR. KPI może zawierać
inwestycje, których realizacja:
− pośrednio powoduje redukcję emisji,
− nie powoduje pokrycia rosnącego zapotrzebowania (popytu) na energię elektryczną, a jedynie powoduje
odtwarzanie odstawianych mocy,
− nie wynika z innych regulacji prawnych (dyrektyw unijnych),
− przyczynia się do zmiany struktury paliwowej (energy mix),
− zapewnia dywersyfikację źródeł energii,
− zmniejsza emisyjność produkcji energii,
− będzie opłacalna ekonomicznie po 2020 roku (bez przydziału darmowych uprawnień).
Zasadniczo, przepisy dyrektywy ETS stanowią, że nie przyznaje się żadnych darmowych uprawnień do
emisji dla wytwórców energii elektrycznej. Jednak mając na względzie fakt, iż takie podejście stawiałoby
w trudnej sytuacji państwa, w których produkcja w znacznej mierze opiera się na najbardziej emisyjnych
paliwach tj. na węglu brunatnym i kamiennym, w efekcie mogłoby doprowadzić do znacznego wzrostu
cen energii elektrycznej, wprowadzono w ww. dyrektywie możliwość czasowego odstępstwa od
konieczności zakupu 100% uprawnień do emisji przez wytwórców energii elektrycznej. W rezultacie
bezpłatne uprawnienia do emisji na produkcję energii elektrycznej mogą otrzymać te podmioty, które
funkcjonowały 31 grudnia 2008 r., lub wobec których fizycznie wszczęto proces inwestycyjny przed tą
datą, po spełnieniu jednego z trzech warunków: pierwszy i drugi dot. niedostatecznej integracji krajowej
sieci z siecią zarządzaną przez Unię do spraw Koordynacji Przesyłu Energii Elektrycznej (UCTE, od
1 czerwca 2009 r. zastąpioną przez Europejską Sieć Operatorów Elektroenergetycznych Systemów
Przesyłowych - ENTSO-E), trzeci wprowadza próg zależności od jednego paliwa kopalnego powyżej
30% oraz poziom PKB na mieszkańca poniżej 50% średniej w Unii Europejskiej (Polska spełnia trzeci
warunek).
Biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania naszej gospodarki Polityka energetyczna Polski do 2030
roku. kładzie nacisk na wykorzystanie węgla w celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Węgiel ma szczególne znaczenie m.in. dla polskiego sektora energetycznego, ponieważ prawie 90%
zapotrzebowania na energię elektryczną i 77% dla ciepła sieciowego zaspokajane jest w oparciu
o węgiel, co czyni Polskę jednym z najbardziej stabilnych pod względem bezpieczeństwa
energetycznego krajów Unii Europejskiej.
170
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tak duży udział węgla w bilansie energetycznym naszego kraju powoduje jednak znaczne emisje
szkodliwych substancji do atmosfery, co m.in. w świetle pakietu klimatyczno-energetycznego wiąże się
z koniecznością inwestowania w niskoemisyjne technologie pozyskiwania energii, takie jak np. Czyste
Technologie Węglowe (CTW).
Ramka 19 Technologia wychwytywania i składowania CO2
Technologia CCS jest na wczesnym etapie rozwoju i wymaga wypracowania rozwiązań obniżających wysokie
koszty jej stosowania i pozwalających na przejście z obiektów o małej, doświadczalnej skali, na skalę obiektów
przemysłowych. Problemem jest także brak dostatecznych doświadczeń z zatłaczania CO2 do miejsc
składowania np. w formacjach solankowych lub wyeksploatowanych kopalniach gazu ziemnego czy ropy
naftowej albo pod dnem morskim. Brak też infrastruktury do transportu lub unieszkodliwienia CO2. Nie jest
możliwa jednak rzetelna ocena przydatności technologii CCS bez jej uprzedniego przetestowania na skalę
komercyjną. W tym właśnie celu Komisja Europejska planuje uruchomić Program Demonstracyjny budowy 1012 obiektów CCS w UE. Przedmiotowy program zakłada uruchomienie od 2015 r. określonej liczby
pełnoskalowych obiektów energetycznych wyposażonych w ciąg technologiczny od wychwytywania przez
transport po składowanie dwutlenku węgla. Według szacunków KE Program Demonstracyjny będzie trwał w
latach 2015-2020. Dopiero po zebraniu i zapoznaniu się z jego wynikami możliwa będzie rzeczywista ocena
potencjału technologii CCS. Polską propozycją do ww. Programu jest projekt budowy bloku 858 MW w PGE
Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., Oddział Elektrownia Bełchatów z wychwytywaniem
i składowaniem CO2.
10.1.6. Energetyka jądrowa
Decyzja o przygotowaniach do wdrożenia w Polsce energetyki jądrowej została podjęta z powodu
wyzwań stojących przed polskim sektorem energetycznym i gospodarką narodową w obecnym
i przyszłym dziesięcioleciu. Wysokie zapotrzebowanie na energię, nieadekwatny poziom rozwoju
infrastruktury wytwórczej i transportowej paliw i energii, znaczne uzależnienie od zewnętrznych dostaw
gazu ziemnego i niemal pełne od zewnętrznych dostaw ropy naftowej oraz zobowiązania w zakresie
ochrony środowiska to główne z tych wyzwań.
Wobec obecnych trendów europejskiej polityki energetycznej, jednym z ważnych pożądanych źródeł
stała się energetyka jądrowa, która oprócz braku emisji CO2, zapewnia również niezależność od
utartych kierunków pozyskiwania surowców energetycznych. Na rzecz energetyki jądrowej przemawia
wiele argumentów:
−
stabilnie pracujące i pewne źródła energii elektrycznej o 60 letnim okresie użytkowania,
−
nowe moce w miejsce zdekapitalizowanych elektrowni systemowych; przyczynią się także do
ograniczenia importu węgla,
−
stabilne w czasie i przewidywalne w długim horyzoncie koszty produkcji energii elektrycznej,
−
możliwość magazynowania paliwa na wiele lat do przodu,
−
możliwość wyboru dostawców uranu z różnych regionów świata i stabilność zaopatrzenia w
paliwo,
−
brak emisji CO2 i innych zanieczyszczeń do środowiska,
−
korzystny wpływ na ożywienie gospodarcze regionów,
−
możliwość zdynamizowania krajowego przemysłu,
−
rozwój polskiego zaplecza naukowo-badawczego,
−
rozwój innowacyjności w gospodarce.
171
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13 stycznia 2009 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę Nr 4/2009 w sprawie działań podejmowanych
w zakresie rozwoju energetyki jądrowej. Zgodnie z uchwałą, zostaną w Polsce wybudowane co najmniej
dwie elektrownie jądrowe i przynajmniej jedna z nich powinna zacząć działać do 2020 roku.
W 2009 roku w porozumieniu z samorządami wytypowano 27 potencjalnych lokalizacji dla elektrowni
jądrowych. W 2010 roku sporządzona została lista kryteriów wyboru potencjalnych lokalizacji elektrowni
jądrowej.
Jednocześnie Pełnomocnik Rządu do spraw Polskiej Energetyki Jądrowej przygotował projekt
Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. Zgodnie z Programem przewiduje się, że w 2030 roku będą
w Polsce funkcjonować 2 elektrownie jądrowe o mocy ok. 6000 MW i będą one produkować ok. 16%
energii elektrycznej. Za budowę pierwszych dwóch elektrowni jądrowych będzie odpowiedzialna PGE
Polska Grupa Energetyczna S.A., przy czym pierwszy blok powinien zostać oddany do eksploatacji w
roku 2020.
W chwili obecnej inwestor prowadzi analizy. Ich skutkiem będzie wytypowanie, jeszcze w 2011 roku,
dwóch lokalizacji do szczegółowych badań, które będą znajdowały się na północy kraju ze względu na
występujący tam deficyt mocy wytwórczych oraz możliwość dostępu do wody chłodzącej. Zgodnie
z planami, w 2013 roku inwestor dokona wyboru lokalizacji oraz technologii pierwszej polskiej elektrowni
jądrowej.
172
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 20 Nowe opinie w europejskiej polityce w zakresie energetyki jądrowej
W 2011 roku w wielu krajach nastąpiła zmiana stosunku do energetyki atomowej.
Po incydencie w elektrowni Fukushima I w Japonii z 11 marca br. zapowiedziany został radykalny odwrót od tego
segmentu elektroenergetyki przede wszystkim w Niemczech. 30 czerwca 2011 r. Bundestag zaaprobował
rządowy plan odejścia od energetyki atomowej, polegający na trwałym zamknięciu nieczynnych od marca tego
roku 8 elektrowni (najstarsze reaktory, wyłączone na 3 miesiące na polecenie rządu federalnego celem
przebadania ich bezpieczeństwa) oraz stopniowym wyłączaniu pozostałych 9 do 2022 roku. Decyzja ta stoi
w sprzeczności ze strategią energetyczną przyjętą we wrześniu 2010 r., w której energetyka atomowa była
ustawiona w roli pomostu na drodze do upowszechnienia energetyki odnawialnej. Firmy będące właścicielami
elektrowni atomowych w Niemczech zapowiedziały skierowanie sprawy do sądu, a operatorzy sieci przesyłowych
i dystrybucyjnych zapowiadają wystąpienie problemów z zapewnieniem dostaw energii elektrycznej już podczas
zimy 2011/2012. Z kolei we Włoszech zdecydowano w referendum o wycofaniu się z ponownego wdrożenia
energetyki atomowej. Również Szwajcaria nie będzie budować nowych, a ostatni z pięciu działających reaktorów
zostanie wyłączony w 2034 r.
Dla odmiany, Francja potwierdziła wybór energetyki jądrowej jako podstawy swojego bilansu energetycznego.
Innym przypadkiem jest sprawa nowej elektrowni Visagina na Litwie. O ile w lipcu 2011 r. rząd litewski ogłosił
nazwę firmy, która dostarczy technologię, o tyle ostateczne ustalenie rozkładu udziałów w inwestycji oraz
uzyskanie finansowania wciąż wydają się sprawami niewyjaśnionymi do końca. Rentowność projektu Visagina
jest również zagrożona przez planowane elektrownie atomowe na Białorusi i w Obwodzie Kaliningradzkim.
10.1.7. Bezpieczeństwo sektora naftowego
Podstawę bezpieczeństwa Polski stanowią stabilne źródła surowca (ropy naftowej) oraz rozwój spółek
sektora ropy naftowej, zapewniające ciągłość zaopatrzenia rynku w paliwa oraz tworzenie zapasów ropy
naftowej i paliw ciekłych.
Głównym źródłem dostaw ropy naftowej do Polski nadal pozostaje Rosja (21,1 mln ton, 93,1%, I kwartał
br. - 4,6 mln ton, 85,6%)67, z uwagi na położenie geograficzne oraz sieć infrastruktury przesyłowej.
Dostawy surowca z tego kierunku zapewnia rurociąg Przyjaźń, którego właścicielem i operatorem jest
spółka Skarbu Państwa - Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń S.A.
Przepustowość przesyłowa rurociągu na odcinku od granicy białoruskiej do Płocka wynosi 50 mln ton
ropy naftowej rocznie. W ramach strategii PERN Przyjaźń S.A. na lata 2010-2015, przewidziano
dokończenie III nitki rurociągu, co gwarantuje przepustowość na tym odcinku wystarczającą do
zrealizowania przez spółkę pełnych dostaw dla swoich klientów. Odcinek Adamowo-Zawady o długości
82 km oddany został do eksploatacji w kwietniu 2009 r., odcinek od miasta Zawady do granicy gmin
Korytnica i Strachówka o długości 16 km w marcu 2010 r., a od Orzechowa do BS Plebanka o długości
71,5 km w lipcu 2010 r. Aktualnie trwa realizacja budowy ostatniego, środkowego odcinka III nitki
rurociągu.
Import ropy naftowej w roku 2010 wyniósł 22,9 mln ton (I kwartał br. 5,41 mln ton), z kolei eksport ropy
naftowej wyniósł 0,2 mln ton (I kwartał br. 0,16 mln ton). Zużycie ropy naftowej (przerób w rafineriach)
w 2010 r. wyniosło 22,8 mln ton (I kwartał br. 5,6 mln ton), z czego na rafinerię PKN ORLEN S.A.
w Płocku przypadało 14,5 mln ton (I kwartał br. - 3,3 mln ton), a na rafinerię Grupy LOTOS S.A.
w Gdańsku przypadało 8,1 mln ton (I kwartał br. - 2,2 mln ton). Uwzględniając poziom zużycia
produktów rafinacji ropy naftowej w Polsce w roku 2010, można przyjąć, że obecne zdolności
produkcyjne polskich rafinerii są wystarczające dla pokrycia zapotrzebowania na benzyny silnikowe,
lekkie i ciężkie oleje opałowe oraz w ok. 80% zapotrzebowania na oleje napędowe.
67
Dane: ARE S.A.
173
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Alternatywną infrastrukturę dostaw dla ropy naftowej zapewnia port w Gdańsku. Jego możliwości
przeładunkowe wynoszą 34 mln ton ropy naftowej rocznie, co w pełni zabezpiecza zapotrzebowanie
krajowe na surowiec drogą dostaw morskich. W roku 2010 na terenie bazy paliw obsłużono 320
statków, w tym ponad 80 jednostek o wielkości 100 tys. ton oraz trzy zbiornikowce klasy VLCC.
Przeładowano 14,1 mln ton paliw płynnych, z czego 85% stanowiły przeładunki ropy naftowej, 6% oleju
opałowego, 4% oleju napędowego, 3% benzyny, a 2% przeładunki pozostałych lekkich produktów
naftowych68.
W odniesieniu do produktów gotowych, infrastrukturę logistyczną paliw tworzą m.in. bazy paliw oraz
terminale paliwowe, rurociągi produktowe, transport kolejowy oraz transport autocysternowy.
10 listopada 2009 roku, pomiędzy Skarbem Państwa a Przedsiębiorstwem Eksploatacji Rurociągów
Naftowych Przyjaźń S.A., została zawarta umowa przeniesienia udziałów Skarbu Państwa w spółce
Operator Logistyczny Paliw Płynnych Sp. z o.o. do PERN Przyjaźń S.A. Celem przeniesienia udziałów
Skarbu Państwa w OLPP do PERN była konsolidacja kluczowych przedsiębiorstw logistycznych
w branży paliw płynnych. Oznaczało to utworzenie Grupy Kapitałowej PERN Przyjaźń S.A., która
przyczyni się do zwiększenia wiarygodności spółek na rynku oraz do obniżenia kosztów ich
funkcjonowania. Połączenie obu przedsiębiorstw w grupie kapitałowej jest też korzystne dla
zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju (OLPP powołany został w 2006 r. w celu
zapewnienia wszystkim uczestnikom rynku naftowego dostępu do infrastruktury logistycznej paliw
płynnych oraz warunków dla rozwoju systemu logistycznego paliw płynnych).
Największą krajową spółką działającą w sektorze naftowym jest Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A.
posiadający jeden z najnowszych i najnowocześniejszych kompleksów rafineryjno-petrochemicznych w
Europie (będący m.in. właścicielem ORLEN Deutschland, rafinerii w Możejkach na Litwie - AB Mazeikiu
Nafta, większościowym właścicielem Inowrocławskich Kopalni Solino oraz czeskiego Unipetrolu,
w skład którego wchodzą m.in.: rafinerie w Kralupach i Litwinowie oraz przedsiębiorstwo dystrybucyjne
Benzina).
Grupa LOTOS S.A. jest drugim co do wielkości podmiotem działającym w sektorze naftowym.
Wchodząca w skład Grupy Rafineria Gdańska posiada moce przerobowe wynoszące ok. 10,5 mln ton
rocznie. 28 marca 2011 r. nastąpiło zakończenie realizacji Programu 10+, programu inwestycyjnego,
który pozwolił zwiększyć moce przerobowe rafinerii z 6,5 do 10 mln ton. W skład Grupy LOTOS wchodzi
spółka wydobywcza LOTOS Petrobaltic oraz LOTOS Exploration and Production Norge AS. W grudniu
2010 r. LOTOS Petrobaltic przejęła kontrolę nad spółką AB Geonafta wydobywającą ropę naftową na
terenie Republiki Litewskiej, co pozwoli zwiększyć zdolności produkcyjne (wydobycie surowca) LOTOS
Petrobaltic o ok. 50%.
Bezpieczeństwo zaopatrzenia rynku w paliwa jest regulowane ustawą z dnia 16 lutego 2007 r.
o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania
w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym. Ustawa
wraz z aktami wykonawczymi określa środki przeciwdziałania zakłóceniom w dostawach ropy i paliw
precyzując procedury ich uruchamiania i mechanizmy wdrażania. Na mocy tej ustawy firmy zajmujące
się handlem ropą naftową i paliwami, w tym LPG, lub ich produkcją, są objęte obowiązkiem tworzenia
i utrzymywania zapasów obowiązkowych.
Zgodnie z danymi za I kwartał 2010 r. poziom zapasów interwencyjnych ropy naftowej i paliw płynnych
w przeliczeniu na produkty gotowe ogółem wyniósł 5,5 mln ton - ilość ta w pełni zabezpiecza
wymagania Unii Europejskiej i MAE w zakresie wielkości zapasów.
68
Dane: www.naftoport.pl.
174
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
14 czerwca 2011 r. PERN Przyjaźń S.A. oddał do eksploatacji dwa zbiorniki na ropę naftową w bazie
paliw w Adamowie o pojemności ponad 200 tys. m3. Inwestycja trwała od sierpnia 2009 r. do czerwca
2011 r. Budowa zbiorników w Adamowie wpisuje się w strategię spółki zwiększając bezpieczeństwo
energetyczne kraju. Ponadto, w dniu 15 czerwca 2011 r. Grupa LOTOS S.A. oraz PERN Przyjaźń S.A.
zawarły list intencyjny dotyczący wspólnej budowy kawern - podziemnych zbiorników ropy naftowej
i paliw płynnych. Zgodnie z planem, powstaną one na Pomorzu. Budowa zbiorników na ropę naftową
i paliwa płynne o łącznej pojemności 7 mln m3 ma zostać zrealizowana w dwóch etapach do 2020 r.
Ramka 21 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy naftowej i paliw płynnych – plany
Obecnie trwają prace nad nową ustawą o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy naftowej i paliw płynnych.
Planowane jest ograniczenie obowiązku fizycznego utrzymywania zapasów przez przedsiębiorców w zamian za
opłatę celową na utrzymywanie rezerw przez powołaną do tego instytucję. Oznacza to rozdzielenie fizycznego
obowiązku utrzymywania zapasów interwencyjnych, który spoczywałby na wyznaczonym podmiocie, od
finansowego obowiązku tworzenia zapasów, który realizowałyby podmioty obecnie odpowiedzialne za tworzenie i
utrzymywanie zapasów obowiązkowych ropy naftowej i paliw. Planowane zmiany wpisują się w kierunki
zmodyfikowanych przepisów unijnych, tj. Dyrektywy Rady 2009/119/WE z dnia 14 września 2009 r. nakładającej
na państwa członkowskie obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowe; lub produktów
ropopochodnych (ostateczny termin implementacji dyrektywy przypada na dzień 31 grudnia 2012 r.).
10.1.8. Bezpieczeństwo sektora gazowego
29 października 2010 r. zostały podpisane protokoły porozumienia międzyrządowego z Federacją
Rosyjską w sprawie dostaw gazu ziemnego do Polski. Zgodnie z nimi zwiększyły się możliwości importu
gazu ziemnego do 9,0 mld m3 (wg Polskiej Normy) w 2010 r. i 9,8 mld m3 w 2011 r., a w latach 2012 –
2022 r. - 10,3 mld m3 rocznie.
W 2010 r. w Polsce wydobyto 4,3 mld m3 gazu ziemnego (w przeliczeniu na gaz ziemny
wysokomentanowy) co stanowi ok. 30% całkowitego zapotrzebowania kraju, które w 2010 r. wyniosło
ok. 14,5 mld m3. Wydobywalne zasoby gazu ziemnego, według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r.
w przeliczeniu na gaz ziemny wysokomentanowy, wynosiły ok. 95,1 mld m3.
Całkowity import gazu ziemnego do Polski w 2010 r. kształtował się na poziomie 10 325 mln m3,
dominował import gazu z Federacji Rosyjskiej – 9 244,81 mln m3. Pozostała część gazu pochodziła
z Niemiec (1.074,06 mln m3), Ukrainy i Republiki Czeskiej.
Dominującym podmiotem na rynku gazu ziemnego w Polsce jest Grupa Kapitałowa Polskiego
Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (dalej GK PGNiG), której głównym podmiotem jest PGNiG S.A.
Akcjonariuszami PGNiG S.A. jest Skarb Państwa posiadający 72,48% kapitału zakładowego oraz
pozostali akcjonariusze posiadający 27,52% kapitału zakładowego według stanu na 31 października
2010 r.
PGNiG S.A. jest największym polskim przedsiębiorstwem w sektorze poszukiwania i wydobycia gazu
ziemnego, jak również liderem rynku w zakresie obrotu gazem ziemnym i głównym importerem tego
surowca do Polski. Spółka posiada koncesję na magazynowanie paliw gazowych i jest właścicielem
wszystkich podziemnych magazynów gazu ziemnego w Polsce. Na rynku polskim działają również inne
podmioty, które sukcesywnie starają się rozwijać i zwiększać swój udział w rynku, który w 2010 r.
wyniósł ok. 2%. Do największych zaliczyć należy: EWE energia Sp. z o.o., G.EN.GAZ ENERGIA S.A.,
KRI S.A., CP Energia S.A.
175
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Operator systemu przesyłowego
W Polsce system przesyłowy zarządzany jest przez OGP Gaz-System S.A. Spółka w 2010 r.
eksploatowała sieć gazociągów przesyłowych na majątku własnym i leasingowym o długości ok. 9 768
km. Spółka posiada również 100% udziałów w spółce Polskie LNG S.A. odpowiedzialnej za budowę
terminalu skroplonego gazu ziemnego LNG w Świnoujściu.
Ponadto 25 października 2010 r., realizując postanowienia porozumienia międzyrządowego pomiędzy
Polską a Rosją, OGP Gaz-System S.A. podpisał ze spółką System Gazociągów Tranzytowych EuRoPol
Gaz S.A umowę o powierzenie obowiązków operatora na polskim odcinku gazociągu jamalskiego.
17 listopada 2010 r. zadanie to zostało dedykowane OGP Gaz-System S.A. (do 31 grudnia 2025 r.).
Operatorzy systemów dystrybucyjnych
Działalnością dystrybucyjną w ramach GK PGNiG zajmuje się sześć regionalnych spółek gazownictwa
odpowiedzialnych za dostarczanie paliwa gazowego do odbiorców domowych, przemysłowych
i hurtowych jak również za eksploatację, remonty i rozbudowę gazociągów. W 2010 r. długość sieci
dystrybucyjnej zarządzanej przez spółki gazownictwa wynosiła ogółem 116,33 tys. km, a gaz ziemny
dostarczany był za jej pośrednictwem do ok. 6,6 mln odbiorców.
Operator systemu magazynowania
PGNiG S.A. jest również operatorem systemu magazynowania paliw gazowych, odpowiedzialnym za
zapewnienie funkcjonowania instalacji magazynowych, realizację umów z użytkownikami
oraz eksploatację, konserwację i remontów instalacji i urządzeń magazynowych. Szczegółowe zasady
dostępu do usług magazynowania paliw gazowych oraz handlu usługami magazynowymi zawarte są
w Regulaminie Świadczenia Usług Magazynowych. Zgodnie z przyjętym regulaminem operator systemu
magazynowania udostępnił łącznie 635 mln m3 (635 pakietów) pojemności czynnej magazynów gazu
wysokometanowego na zasadach TPA, z czego 627 mln m3 pojemności czynnej (627 pakietów) na
zasadach umowy długoterminowej i 8 mln m3 pojemności czynnej (8 pakietów) w KPMG Mogilno na
zasadach umowy krótkoterminowej, w ramach usługi ciągłej.
Ramka 22 Zapasy obowiązkowe i handlowe
Na koniec 2010 r. całkowita dostępna pojemność czynna podziemnych magazynów gazu wysokometanowego
wynosiła 1.448,9 mln m3 oraz 230 mln m3 w magazynach gazu zaazotowanego. W PMG utrzymywane są
zarówno zapasy obowiązkowe, jak i zapasy handlowe, które służą zaspokajaniu krótkotrwałych, dużych
nierównomierności w poborze gazu ziemnego, pozwalają na zapewnienie możliwości utrzymania dostaw podczas
awarii i krótkotrwałych przerw w dostawach gazu ziemnego z importu oraz w szczególności pokrywaniu
długotrwałych, zwiększonych zapotrzebowań w okresach jesienno-zimowych.
W 2010 r. zapasy obowiązkowe, zgodnie z ustawą o zapasach, utrzymywało jedno przedsiębiorstwo - PGNiG
S.A. Spółka obowiązek utrzymywania zapasów obowiązkowych realizowała w ilości 413 mln m3 gazu ziemnego
do dnia 31 września 2010 r. oraz w ilości 530,1 mln m3 gazu ziemnego od dnia 1 października 2010 r. Zapasy
obowiązkowe utrzymywane są w trzech magazynach: KPMG Mogilno, PMG Wierzchowice, PMG Husów. Pięć
przedsiębiorstw, decyzją Ministra Gospodarki w 2010 r. zostało zwolnionych z obowiązku utrzymywania zapasów
gazu ziemnego.
Poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego
Według stanu na 1 czerwca 2011 r. łączna liczba udzielonych przez Ministra Środowiska koncesji na
poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów wynosiła 88 koncesji (87
koncesje na shale gas + 1 koncesja dot. tight gas). W poszukiwanie niekonwencjonalnych złóż gazu na
terytorium Polski zaangażowanych jest 25 przedsiębiorstw polskich i zagranicznych (głównie z USA i
Kanady) z czego 26 koncesji należy do polskich spółek: PGNiG (13 koncesji), Orlen Upstream
(6 koncesji), Lotos Petrobaltic (7 koncesji).
176
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Biorąc pod uwagę wagę projektów pozwalających na efektywną realizację inwestycji poprawiających
bezpieczeństwo energetyczne i stan infrastruktury leżącej w interesie zarówno Polski, jak i Europy,
większość z nich może liczyć na wsparcie w ramach inicjatyw unijnych. Wszystkie inwestycje mające
priorytetowe znaczenie dla sektora gazowego są dofinansowywane z następujących projektów:
− Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ),
− EEPR (European Energy Programme for Recovery),
− TEN-E (Trans-European Networks - Energy).
Do czasu wejścia do systemu gazu ze złóż niekonwencjonalnych, stale rozbudowywana infrastruktura
gazowa oraz otoczenie regulacyjne będą stwarzać realne możliwości stworzenia konkurencyjnego,
zliberalizowanego rynku. Obecnie wśród kluczowych inwestycji z całej listy projektów czerpiących
wsparcie z programów wsparcia znajdują się:
− terminal LNG, który pozwoli na odbiór 5 mld m3 gazu ziemnego. Jego oddanie do użytku planowane
jest w połowie 2014 r. Koszt budowy terminala wyniesie 2,8 mld zł. W ramach POIiŚ projekt ten
otrzymał wsparcie w wysokości 456 mln zł, natomiast kwota ok. 220 mln zł (55 mln EUR) została
pozyskana z EEPR,
− połączenie międzysystemowe z Czechami, które zostanie oddane do eksploatacji w drugiej połowie
2011 r. Pozwoli na dostawy gazu z nowego punktu wejścia do polskiego systemu o początkowej
przepustowości równej ok. 0,5 mld m3/rocznie. Inwestycja dofinansowana jest ze środków
pochodzących z unijnego programu EEPR. Polska część projektu uzyskała dofinansowanie
w wysokości 10,5 mln EUR, natomiast stronie czeskiej przyznano 3,5 mln EUR, co stanowi 50%
planowanych nakładów,
− połączenie międzysystemowe z Niemcami (Lasów). Po rozbudowie punktu przesyłowego
w Lasowie import surowca z kierunku zachodniego wzrośnie z 0,9 do ok. 1,5 mld m3. Całkowity
budżet projektu został oszacowany na ok. 267 mln zł. Gazociąg Jeleniów – Dziwiszów będący
kluczowym zakresem tego projektu jest umieszczony w POIiŚ, na którego przewidziano
finansowanie w wysokości ok. 65 mln zł. Pozostałe inwestycje wchodzące w skład rozbudowy
infrastruktury uzyskały dofinansowanie w ramach EEPR w wysokości ponad 14,4 mln EUR.
Zakończenie jego budowy i oddanie do eksploatacji przewidziane jest na grudzień 2011 roku,
− rozbudowa pojemności podziemnych magazynów gazu, które są współfinansowane ze środków
Unii Europejskiej w ramach POIiŚ 2007-2013 o łącznej kwocie wsparcia ok. 673,5 mln zł.
Po zakończeniu inwestycji pojemność PMG wzrośnie o ok. 1,0 mld m3 do poziomu 2,6 mld m3.
10.2. Identyfikacja zagrożeń
Sytuacja sektora elektroenergetycznego stanowi wypadkową oceny kondycji poszczególnych
podsektorów. Każdy z nich charakteryzuje się specyfiką szans i zagrożeń działalności. Generalnie
jednak za istotne dla całego sektora, a jednocześnie dla bezpieczeństwa energetycznego kraju, uważa
się: (1) awarie spowodowane stanem infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej oraz (2) obciążenia
wynikające z wysokiej emisyjności CO2.
Głównym wyzwaniem stojącym przed polską elektroenergetyką są inwestycje w nowe moce wytwórcze
i zdolności przesyłowe. Średni wiek infrastruktury sieci dystrybucyjnych waha się pomiędzy 27 a 35 lat,
a sieci przesyłowej jest jeszcze wyższy. Starszych niż 30 lat jest zdecydowana większość linii
o napięciu 220 kV, 1/4 linii o napięciu 400 kV i prawie 40% transformatorów.
Za linie wyeksploatowane uważa się linie, które osiągnęły wiek, co najmniej 40 lat i jednocześnie
zaprojektowane na tzw. ‘oszczędnościowych’ konstrukcjach wsporczych - stanowią one 30% liczby linii
177
MINISTERSTWO GOSPODARKI
ogółem. W aktualnym stanie rozwoju sieci nie ma możliwości dokonania odnowy tych linii z powodu
procedur formalno-prawnych oraz braku możliwości wyłączenia linii z ruchu na dłuższy czas.
Modernizacja tych linii polega praktycznie na budowie nowych linii po trasie istniejących. Wykonywane
są natomiast na bieżąco zabiegi eksploatacyjne, mające na celu przedłużenie czasu ich życia.
Starzejące się moce wytwórcze stanowią jeden z najpoważniejszych problemów Krajowego Systemu
Energetycznego. Aby temu zaradzić, w najbliższych latach należy przeznaczyć znaczące ilości środków
finansowych na budowę nowych lub modernizację już istniejących urządzeń wytwarzania energii
elektrycznej. Podobnie sytuacja kształtuje się w krajowym systemie sieci przesyłowych i
dystrybucyjnych.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa dostarczania energii elektrycznej w okresie do 2015 r.,
planowanym inwestycjom w nowe moce wytwórcze musi towarzyszyć skoordynowany rozwój inwestycji
sieciowych, w tym połączeń międzysystemowych oraz linii przesyłowych, zwiększających możliwości
importu energii z innych systemów elektroenergetycznych UE oraz krajów trzecich.69
Inną istotną kwestią warunkującą możliwości rozwoju sektora, a pośrednio całej gospodarki, jest
obciążenie wynikające z wysokiej emisyjności CO2. Polska jest krajem o relatywnie niskim poziomie
PKB per capita w porównaniu do średniej UE i pozostanie przez następnych kilka dekad na drodze
szybkiego rozwoju gospodarczego, prowadzącego do zniwelowania tych różnic. Trend ten będzie
skutkował wzrostem zapotrzebowania na energię pierwotną, szacowanym przez Międzynarodową
Agencję Energetyczną na ok. 20% w latach 2008-2030 r.
Ten czynnik, a także brak technologicznych możliwości znaczącej zmiany struktury paliwowej w Polsce
w perspektywie krótkoterminowej (Polska gospodarka oparta na węglu jest jedną z najbardziej
emisyjnych w UE), powodują, że dodatkowe ograniczenie emisji w Polsce w perspektywie 2020 r. może
okazać się trudne.
Prowadzone przez elektrownie i elektrociepłownie modernizacje bloków energetycznych, budowa
nowych instalacji odsiarczania i odpylania spalin, a także zastosowanie technologii współspalania
biomasy z paliwami kopalnymi pozwoliły na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, w dużej
mierze emisji pyłu i SO2. Istnieje jednak obawa, że Polska nie wywiąże się z unijnych zobowiązań
dotyczących zmniejszenia negatywnego oddziaływania energetyki na środowisko. Konieczne będzie
stosowanie nowych rozwiązań technologicznych, w tym czystych technologii węglowych oraz zmiana
struktury nośników energii pierwotnej na mniej emisyjne.
Nowy, trzeci już okres rozliczeniowy we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji
przyniesie wiele zmian w Dyrektywie EU ETS. Zasadniczo wytwórcom energii elektrycznej nie będą już
przysługiwały darmowe uprawnienia do emisji (uprawnienia trzeba będzie nabyć na aukcjach).
Wyjątkiem będą państwa członkowskie objęte tzw. derogacją zgodnie z art.10c Dyrektywy. W celu
objęcia Rzeczypospolitej Polski derogacją trwają prace nad przygotowaniem i złożeniem do 30 września
2011 r. do Komisji Europejskiej wniosku o przydział bezpłatnych uprawnień do emisji dla producentów
energii elektrycznej na podstawie Artykułu 10c dyrektywy ETS.
Informacja Rządu o aktualnej sytuacji i perspektywach polskiej energetyki przedstawiona w trakcie obrad 80 posiedzenia
Sejmu RP, grudzień 2010.
69
178
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ambitne plany UE zakładają, iż rok 2020 będzie ostatnim rokiem wzrostu emisji gazów cieplarnianych w
skali światowej, natomiast do roku 2050 światowe emisje gazów cieplarnianych zostaną zmniejszone o
co najmniej 50% poniżej poziomów z roku 199070. Pozostając w zgodzie z polityką UE w tym obszarze
16 czerwca br. zaprezentowano wyniki pracy Społecznej Rady Narodowego Programu Redukcji Emisji
tj. Białą Księgę, która w znakomitej większości dotyczy energetyki (sieci przesyłowe, rynek energii,
czyste technologie węglowe, OZE, efektywność energetyczna). Rekomendacje posłużą do
przygotowanie Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej.
Z kolei podstawowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa energetycznego w sektorze naftowym w Polsce
jest niewielki stopień dywersyfikacji źródeł dostaw ropy naftowej. Konieczne jest dążenie do
zwiększenia możliwości dostaw ropy naftowej z różnych regionów świata, od różnych dostawców
z wykorzystaniem alternatywnych szlaków transportu. Elementem zapobiegania zagrożeniom są próby
uzyskania przez polskie przedsiębiorstwa dostępu do własnych złóż ropy naftowej, poza granicami kraju
oraz planowane zwiększenie wydobycia krajowego.
Terminy realizacji poszczególnych etapów projektu Budowa rurociągu naftowego Brody-Płock
z możliwością jego przedłużenia do Gdańska lub w kierunku zachodnim (stanowiący element projektu
EAKTRN), przedstawione w harmonogramie stanowiącym element wniosku o dofinansowanie oraz
studium wykonalności dla projektu budowa rurociągu naftowego Brody-Płock są bardzo napięte, co
może stwarzać zagrożenie dla jego terminowej realizacji oraz ryzyko niewykorzystania środków
unijnych zarezerwowanych na ten projekt w obecnej pespektywie finansowej w ramach POIiŚ.
Potencjalne zagrożenie może stanowić zmiana tras transportu ropy naftowej największego dostawcy
surowca Rosji, związana z budową rurociągu BTS-2 mająca na celu zwiększenie eksportu rosyjskiej
ropy przez port w Primorsku, co w konsekwencji może doprowadzić do ograniczenia transportu ropy
rurociągiem Przyjaźń. System utrzymywania zapasów interwencyjnych ropy naftowej i paliw (ustawa
z dnia 16 lutego 2007 r. oraz prace nad nową ustawą o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy
naftowej i paliw płynnych), jak i przystąpienie Polski do Międzynarodowej Agencji Energetycznej (25
września 2008 r.) przyczyniły się do znacznego zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Polski.
Stałym i trudnym do przewidzenia zagrożeniem sektora energetycznego jest możliwość wystąpienia
katastrofy technicznej lub naturalnej, co skutkować może zakłóceniami dostaw nośników energii tak do
odbiorców indywidualnych jak i przedsiębiorstw. Ważną kwestią jest zagrożenie atakiem
terrorystycznym na elementy infrastruktury przesyłowej, przetwórczej i magazynowej (w kontekście
uzależnienia dostaw ropy naftowej do Polski, każdy taki atak na terytorium państwa trzeciego może
mieć bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo energetyczne Polski).
W Polsce nie istnieją także realne możliwości zastąpienia, w razie kryzysu, ropy naftowej innymi
rodzajami paliw (fuel switching). Czynnikiem ryzyka jest również niestabilność cen ropy naftowej, nie do
końca powodowana względami czysto ekonomicznymi.
W przypadku sektora gazu ziemnego obecnie nie istnieje zagrożenie w zakresie zbilansowania dostaw
gazu z importu (takie realne zagrożenie istniało przed podpisaniem protokołów porozumienia
międzyrządowego w sprawie dostaw gazu ziemnego w 2010 r.). Mając na uwadze realizowane obecnie,
przy udziale środków z funduszy europejskich, znaczące inwestycje infrastrukturalne: budowa
gazoportu LNG w Świnoujściu, rozbudowa sieci gazociągów przesyłowych oraz rozbudowa bazy
podziemnych magazynów gazu pewnym zagrożeniem mogą być opóźnienia w ich realizacji.
Komunikat opublikowany 8 marca 2011 r. przez Komisję Europejską zawierający plan działań prowadzących Unię do
przejścia na niskoemisyjną gospodarkę w perspektywie do roku 2050.
70
179
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
11. BUDOWNICTWO
11.1. Wartość dodana brutto i produkcja sprzedana
budownictwa
11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkości produkcji
budownictwa
Budownictwo to jedna z ważnych sekcji gospodarki narodowej. Z uwagi na swój powszechny charakter
stanowi nieodłączny element działalności gospodarczej i społecznej. Aktywność inwestycyjna
podmiotów gospodarczych oraz sytuacja ekonomiczna ludności są decydującymi czynnikami kreującymi
popyt na usługi budowlane, a w konsekwencji rozwój budownictwa, jako działu gospodarki.
Generalnie wielkość i dynamika nakładów brutto na środki trwałe są ściśle skorelowane z wielkością
i dynamiką wartości dodanej brutto budownictwa. Ostatnie dwa lata to odstępstwo od tej reguły. W
latach 2009-2010 odnotowano obniżenie nakładów brutto na środki trwałe, spadały również nakłady
inwestycyjne przedsiębiorstw, w tym także na budynki i budowle, natomiast wartość dodana brutto
budownictwa osiągnęła poziomy wyższe niż rok wcześniej odpowiednio o 11,4% i 3,9%.
Wykres 47 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe oraz wartości dodanej brutto budownictwa w latach
2007-2010 (w % w stosunku do roku poprzedniego, ceny stałe)
% 20
17,6
15
10
11,4
10,8
9,6
4,6
5
3,9
0
-1,2
-1,0
-5
nakłady brutto na środki trwałe
2007
2008
wartość dodana
2009
2010
Źródło: GUS.
W I kwartale 2011 roku odnotowano wzrost nakładów brutto na środki trwałe o 6,0% oraz wartości
dodanej brutto w budownictwie o 14,1%.
181
MINISTERSTWO GOSPODARKI
11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej
Wartość dodana brutto wytworzona w budownictwie w roku 2010 wyniosła 88,4 mld zł, co stanowiło
7,1% wartości dodanej brutto ogółem (wobec 7,5% w 2009 r. oraz 7,3% w 2008 r.). Wzrosła ona
o 3,9%, wobec wzrostu o 11,4% w roku 2009 i 4,6% w roku 2008.
W roku 2009 kwartalne zmiany tempa wzrostu wartości dodanej osiągnęły zbliżony, stosunkowo wysoki
poziom. W I kwartale 2010 roku odnotowano chwilowy spadek wartości dodanej, a już w kolejnych
kwartałach obserwowano stopniowy jej wzrost. Skala tego wzrostu była jednak niższa od notowanego
w analogicznych kwartałach 2009 roku. W I kwartale 2011 r. odnotowano najwyższy od kilku lat wzrost
wartości dodanej brutto budownictwa – o 14,1%.
Wykres 48 Zmiany wartości dodanej brutto w budownictwie w latach 2008-2011 (w % do analogicznego
kwartału roku poprzedniego, ceny stałe)
%
20
10
5
14,1
13,7
15
9,2
11,2 10,9
11,0
10,0
4,4
4,0
6,1 6,8
0
-1,1
-5
-6,0
-10
2008
2009
I kw.
II kw.
2010
III kw.
2011
IV kw.
Źródło: GUS.
W 2010 roku sprzedaż produkcji budowlano-montażowej zrealizowanej przez wszystkie
przedsiębiorstwa budowlane była wyższa niż w roku poprzednim o 3,3%, wobec wzrostu o 5,1% w roku
2009 oraz o 12,1% w roku 2008.
W 2010 r. sprzedaż produkcji budowlano-montażowej (w podmiotach o liczbie pracujących powyżej
9 osób) ukształtowała się na poziomie 82,6 mld zł, co oznacza wzrost o 3,5% w porównaniu z rokiem
2009. Sprzedaż robót o charakterze remontowym była większa o 11,4%, natomiast w zakresie robót
o charakterze inwestycyjnym odnotowano niewielki spadek (o 0,1%). Udział robót inwestycyjnych
w produkcji budowlano-montażowej zmniejszył się w porównaniu z 2009 r. o 2,4 pkt proc. – do 66,5%.
Wzrost produkcji budowlano-montażowej odnotowano we wszystkich działach, zwłaszcza
w przedsiębiorstwach zajmujących się głównie robotami budowlanymi specjalistycznymi – o 7,7%.
W przedsiębiorstwach związanych z budową budynków wzrost wyniósł 2,8% (w tym w jednostkach
specjalizujących się w robotach budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków mieszkalnych
i niemieszkalnych – 1,4%), a zajmujących się budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej – 1,8%.
182
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 52 Dynamika oraz struktura sprzedaży produkcji budowlano-montażowej w przedsiębiorstwach
budowlanych o liczbie pracujących powyżej 9 osób w latach 2008-2009
Ogółem
z ogółem działy:
− budowa budynków
− budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej
− roboty budowlane specjalistyczne
Źródło: GUS.
2009
2010
rok poprzedni = 100
103,7
103,5
2010
struktura w %
100,0
100,0
98,9
116,9
94,7
44,1
35,4
20,5
102,8
101,8
107,7
2009
43,6
35,1
21,3
W I półroczu 2011 roku produkcja budowlano-montażowa była wyższa o 20,8%, w porównaniu do
niskiego poziomu sprzed roku, kiedy odnotowano spadek o 6,1%. Wzrost produkcji wystąpił
w przedsiębiorstwach zajmujących się głównie budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej – o 39,6%,
robotami budowlanymi specjalistycznymi – o 29,6%, oraz budową budynków – o 4,1%.
11.2. Budownictwo mieszkaniowe
11.2.1. Ogólna sytuacja budownictwa mieszkaniowego
Budownictwo mieszkaniowe w Polsce stanowi od wielu lat jeden z ważnych problemów społecznych
i gospodarczych. Potrzeby mieszkaniowe polskiego społeczeństwa są duże i pomimo stopniowego
wzrostu liczby mieszkań oddanych do użytku w latach 2005-2008, nie było możliwe ich zaspokojenie.
Notowane od kilku lat ożywienie na rynku mieszkań spowodowane było głównie ogólnym wzrostem
gospodarczym oraz zwiększeniem dostępności kredytów. Powszechny kryzys gospodarczy
spowodował jednak znaczne ograniczenie w tym zakresie, wpływając zarówno na sytuację
potencjalnych klientów, jak i przedsiębiorstw budowlanych, deweloperów. W rezultacie doszło do
zmniejszenia popytu na mieszkania i wstrzymania wielu zaplanowanych inwestycji. W roku 2010
zaobserwować można było spadek aktywności inwestorów w zakresie nowych inwestycji
mieszkaniowych i w rezultacie w ciągu całego ubiegłego roku oddano do użytkowania ponad 15% mniej
mieszkań oraz odnotowano spadek wydanych pozwoleń na ich budowę.
Niezaspokojone i stale rosnące potrzeby mieszkaniowe (wciąż szacowane w Polsce na ok. 2 mln
mieszkań) nie przekładają się wprost na realny popyt. Kwestia braku mieszkań jest przede wszystkim
problemem związanym z niedostateczną ich dostępnością. Rynkowe ceny mieszkań (nowych i na rynku
wtórnym) od roku 2004 istotnie wzrosły, a dochody znaczącej części obywateli nie pozwalają na zakup
własnego mieszkania. Powiększa się różnica pomiędzy ceną 1m2 mieszkania a średnią pensją.
Dodatkowo globalny kryzys finansowy spowodował znaczne zaostrzenie kryteriów kredytowych, co
z kolei wpłynęło na zmniejszenie dostępności kredytów oraz wzrost kosztów pozyskania pieniędzy na
rynku kapitałowym zarówno dla firm, jak i gospodarstw domowych. Z kolei odnotowana seria podwyżek
stóp procentowych w I połowie 2011 roku oraz nakierowana na ograniczenie podaży kredytów
walutowych polityka KNF dodatkowo może wpłynąć na niższą niż w roku ubiegłym łączną wartość
udzielonych kredytów hipotecznych. W tych warunkach rośnie liczba korzystających z instrumentu
finansowego wsparcia oferowanego w ramach programu Rodzina na swoim. W roku 2007 udzielono
4 tys. tego typu kredytów, w 2008 r. – 6,6 tys., w 2009 – prawie 31 tys., a w 2010 r. ponad 43 tys.
W strukturze udzielonych kredytów we wszystkich latach dominowało wsparcie zakupu mieszkania na
rynku wtórnym.
183
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ramka 23 Rekomendacje S i T
Rekomendacja T, przyjęta przez Komisję Nadzoru Finansowego w lutym 2010 r., jest zestawem 25 zaleceń
mających na celu wzmocnienie procedur bankowych dotyczących kredytów detalicznych (hipotecznych
i konsumpcyjnych) w aspekcie cyklicznych zmian koniunktury. Ustala ona zasady polityki zarządzania ryzykiem
detalicznych ekspozycji kredytowych banków, począwszy od określania jej założeń, poprzez wyznaczanie
podmiotów i mechanizmów kontroli i monitorowania, ustalanie limitów ekspozycji, wymogi co do zasad i narzędzi
oceny i monitorowania wiarygodności kredytowej oraz wyceny zabezpieczeń, po sposoby raportowania, relacje
z klientami, kontrolę wewnętrzną i procedury na wypadek nagłych zmian rynkowych. Z punktu widzenia
kredytobiorców najważniejszymi skutkami Rekomendacji T były:
− ograniczenie wysokości rat kredytu do 50% średnich dochodów netto (w przypadku osób o dochodach netto
poniżej przeciętnego wynagrodzenia) i 65% (dla pozostałych osób);
− wprowadzenie wymogu minimalnego wkładu własnego na poziomie 10% (dla kredytów do 5 lat) i 20% (dla
pozostałych kredytów) lub ubezpieczenie spłaty kredytu przy mniejszych wkładach własnych.
Z kolei Rekomendacja S nakłada na banki obowiązek przygotowania i okresowej oceny polityki w zakresie
portfela kredytów hipotecznych. Banki powinny też systematycznie analizować, jak na ryzyko kredytowe
wpływają zmieniające się kursy walut i stopy procentowe.
Z punktu widzenia klientów najważniejszy wydaje się być punkt, który zawiera dwa kluczowe zapisy dotyczące
kredytów walutowych. Mówi on przede wszystkim o tym, że licząc zdolność kredytową klienta bank powinien
zakładać, że kredyt jest zaciągany maksymalnie na 25 lat. Druga istotna wskazówka dotyczy relacji wysokości
raty do przychodów. Nowa rekomendacja S w przypadku kredytów walutowych zmniejsza limit określony
wcześniej przez Rekomendację T do 42%.
Ramka 24 Zmiany w programie Rodzina na swoim
15 lipca 2011 roku Sejm RP przyjął ustawę o zmianie ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu
własnego mieszkania, obejmującą zmiany w zasadach realizacji programu preferencyjnych kredytów
mieszkaniowych Rodzina na Swoim.
Przyjęte rozwiązania mają stanowić bodziec dla lepszego oddziaływania programu na rynek podażowy,
sprzyjając ożywieniu rynku mieszkaniowego w segmencie mieszkań własnościowych. Drugim istotnym efektem
wdrożenia zmian w programie będzie stopniowe ograniczanie wydatków budżetowych z tytułu dopłat do
oprocentowania kredytów preferencyjnych, jako element nieodzownych działań związanych z koniecznością
ograniczania deficytu finansów publicznych.
Główne zmiany dotyczą:
− zmniejszenia współczynnika kształtującego poziom limitu cenowo-kosztowego kwalifikującego
nieruchomość do objęcia finansowym wsparciem,
− określenia maksymalnego wieku docelowego kredytobiorcy,
− wyłączenia możliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji mieszkaniowych
realizowanych na wtórnym rynku nieruchomości,
− przyjmowania wniosków o kredyty preferencyjne do 31 grudnia 2012 r.
Ponadto przewiduje się wprowadzenie szeregu zmian uzupełniających, m.in.:
− uzupełnienie definicji kredytu preferencyjnego o zastrzeżenie przeznaczenia kredytu na zaspokojenie
własnych potrzeb mieszkaniowych docelowego kredytobiorcy,
− poszerzenie katalogu osób uprawnionych do zawarcia umowy o kredyt preferencyjny o małżonków
rodzeństwa docelowego kredytobiorcy,
− określenie dwóch rodzajów nieruchomości, mogących powstać w wyniku przeprowadzenia robót
budowlanych, dotyczących budynku mieszkalnego albo budynku lub lokalu o innym przeznaczeniu w
celu uzyskania lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub domu jednorodzinnego,
− określenie przypadków, w których zaprzestaje się stosowania dopłat.
184
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2010 roku
W 2010 roku oddano do użytkowania ponad 135 tys. mieszkań, tj. ok. 24 tys. mieszkań (o 15,1%) mniej
niż w roku 2009.
Tabela 53 Liczba mieszkań oddanych do użytku według form budownictwa w latach 2008-2010
Formy budownictwa
2008
Liczba
2007=100
mieszkań
165.189
123,6
83.338
116,3
Ogółem
Indywidualne
Przeznaczone na sprzedaż lub
66.703
146,1
wynajem
Spółdzielcze
8.647
104,9
Społeczne czynszowe
3.205
60,7
Komunalne
2.719
110,9
Zakładowe
577
134,5
Źródło: Budownictwo – wyniki działalności w 2010 r., GUS.
2009
Liczba
2008=100
mieszkań
160.002
96,9
71.971
86,4
2010
Liczba
2009=100
mieszkań
135.835
84,9
70.441
97,9
72.326
108,4
53.505
74,0
7.260
3.600
4.202
643
84,0
112,3
154,5
111,4
5.052
3.129
3.418
290
69,6
86,9
81,3
45,1
Mniej mieszkań oddano do użytkowania we wszystkich formach budownictwa, w tym w budownictwie
przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem o prawie 19 tys. mieszkań. W strukturze mieszkań oddanych
do użytkowania, w porównaniu z 2009 r., zwiększył się udział mieszkań realizowanych w budownictwie
indywidualnym (o 6,9 pkt) i komunalnym (o 0,3 pkt). Zmniejszył się natomiast udział budownictwa
przeznaczonego na sprzedaż lub wynajem, spółdzielczego, społecznego czynszowego.
Rok 2010 był drugim z kolei rokiem, w którym odnotowano spadek wydanych pozwoleń na budowę
mieszkań. Wydano pozwolenia na budowę 165 tys. mieszkań w 95 tys. nowych budynkach
mieszkalnych, wobec 168 tys. mieszkań w roku 2009 oraz 220 tys. – w 2008 r. Rozpoczęto budowę 158
tys. mieszkań, tj. o 15 tys. mieszkań więcej (10,6%) niż w 2009 r. Więcej mieszkań rozpoczęto
w budownictwie: przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem, spółdzielczym oraz społecznym
czynszowym, natomiast mniej – w budownictwie indywidualnym, komunalnym oraz zakładowym.
Szacuje się, że w końcu grudnia 2010 r. w budowie było 692,6 tys. mieszkań, tj. o 3,3% więcej niż
w końcu grudnia 2009 r.
W I półroczu 2011 r. oddano do użytkowania 55,4 tys. mieszkań, o 13,1% mniej niż w I półroczu 2010 r.
i wydano pozwolenia na budowę 88 tys. mieszkań wobec 82 tys. mieszkań w I półroczu 2010 r. W tym
okresie odnotowano nieznaczny spadek liczby mieszkań, których budowę rozpoczęto – do 80 tys.
mieszkań, tj. o 1,3% mniej niż w analogicznym okresie 2010 r.
11.3. Ocena funkcjonowania sektora budownictwa
Ogólna ocena sytuacji w budownictwie w 2010 roku nie jest jednoznaczna. Sektor budownictwa w
Polsce odnotował stosunkowo niewielki wzrost produkcji, który jednak był jednym z lepszych w UE.
W I półroczu nastąpił ponad 15% spadek produkcji budowlano-montażowej i pomimo, że od maja
produkcja rosła, w skali całego roku jej wzrost wyniósł 3,5%.
185
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Słabe wyniki budownictwa z początku roku determinowane były niekorzystnymi warunkami
atmosferycznymi. Nie bez znaczenia są również trudności organizacyjne w budownictwie
infrastrukturalnym. W budownictwie mieszkaniowym, natomiast nadal odczuwalne są skutki kryzysu na
rynkach finansowych.
Badania koniunktury w budownictwie przeprowadzone przez GUS w końcu 2010 roku pokazują, że
przez większość miesięcy 2010 roku ogólne oceny badania koniunktury były ujemne. Niskie wskaźniki
odnotowano w pierwszych miesiącach 2010 r., a po niewielkiej poprawie ogólnego klimatu koniunktury
w połowie roku, w grudniu wskaźnik ten osiągnął poziom najniższy w ciągu całego 2010 roku.
Spowodowane to było głównie niekorzystnymi ocenami dotyczącymi bieżącego i przyszłego portfela
zamówień, produkcji budowlano-montażowej oraz sytuacji finansowej. Znaczącego pogorszenia sytuacji
w tych obszarach spodziewają się przedsiębiorstwa małe. Przedsiębiorcy zapowiadają także dalszą
redukcję zatrudnienia, należy się również spodziewać spadku cen na roboty budowlano-montażowe.
Na wyniki budownictwa duży wpływ mają bariery ograniczające i utrudniające realizację kontraktów.
Odsetek przedsiębiorstw nieodczuwających żadnych barier w prowadzeniu działalności budowlanomontażowej kształtował się na poziomie ok. 3% (w grudniu 2009 r. – 4,8%). Największe trudności
napotykane przez przedsiębiorstwa zgłaszające bariery związane są z warunkami atmosferycznymi
(54% w grudniu 2010 r. wobec 24% w grudniu 2009 r.), jest to bariera, której znaczenie w skali roku
wzrosło w największym stopniu. Ponadto przedsiębiorstwa jako jedne z większych barier wymieniały
konkurencję na rynku oraz koszty zatrudnienia. Bariera, której znaczenie w skali roku spadło
w największym stopniu, związana jest z niedostatecznym popytem.
Po sześciu miesiącach br. produkcja budowlano-montażowa osiągnęła wzrost 20,8%, natomiast
w samym czerwcu wzrost ten wyniósł 17,0%. Wzrost sprzedaży zanotowano we wszystkich działach
budownictwa, głównie w budowie obiektów inżynierii lądowej i wodnej oraz robotach budowlanych
specjalistycznych.
Informacje te w połączeniu z danymi o wydanych pozwoleniach na budowę mieszkań oraz liczbie
rozpoczętych budów, świadczą o lekkim ożywieniu sektora budownictwa. Pozytywne są również oceny
ogólnego klimatu koniunktury przedstawiane przez przedsiębiorstwa budowlane, głównie za sprawą
korzystniejszych ocen bieżącego portfela zamówień i produkcji budowlano-montażowej oraz mniej
pesymistycznych opinii dotyczących sytuacji finansowej.
186
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
12. SEKTOR USŁUG
12.1. Wartość dodana (usługi rynkowe i nierynkowe)
Sektor usług ma w Polsce największy wkład w tworzenie wartości dodanej brutto i PKB (64,8%).71
Polska plasuje się jednak wciąż poniżej średniej dla krajów OECD, wynoszącej ponad 70%. Zmiany
struktury sektora usług w Polsce utrzymały w 2010 r. swój trend w kierunku struktury obserwowanej
w krajach OECD, gdzie usługi rynkowe72 partycypują w ok. 50% wartości dodanej w gospodarce,
a usługi nierynkowe73 w ok. 20% (w Polsce w 2010 roku odpowiednio 50,1% i 14,7%, a w I kw. 2011
odpowiednio: 48,9% i 17,5%).
W 2010 roku wartość dodana brutto w sektorze usług w cenach bieżących wynosiła 807,5 mld zł, w tym
ok. 77,4% w sektorze usług rynkowych, a 22,6% w sektorze usług nierynkowych. W cenach stałych
wzrost wartości dodanej brutto w sektorze usług rynkowych wynosił w 2010 roku 3,3%, natomiast usług
nierynkowych 3,1%.
12.2. Ogólna charakterystyka sektora usług
W 2010 roku sektor usług zatrudniał ok. 9,1 mln osób, czyli ok. 57% pracowników całej gospodarki
narodowej. Wzrost liczby pracujących w sektorze usług był nieznacznie szybszy niż w całej gospodarce,
odpowiednio 2,4% wobec 1,2%.
W strukturze podmiotowej gospodarki w roku 2010 (wg liczby zarejestrowanych w systemie REGON)
w sektorze usług działał dokładnie taki sam odsetek przedsiębiorstw, co w roku poprzednim: 76%.
Spośród nich ponad 99% to przedsiębiorstwa prywatne, w głównej mierze z sekcji: handel; naprawa
pojazdów samochodowych (ponad 1,1 mln przedsiębiorstw), działalność profesjonalna naukowa
i techniczna (332 tys. przedsiębiorstw) oraz transport i gospodarka magazynowa (265 tys.
przedsiębiorstw).
W sektorze usług74 dominują mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób. Stanowią one 96,7%.
W sektorze działa również prawie 3% przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 osób oraz niecały
1% dużych przedsiębiorstw. Przewaga udziału mikroprzedsiębiorstw występuje zarówno w sektorze
usług rynkowych (ponad 97%), jak i w mniejszym sektorze usług nierynkowych (prawie 85%). Odwrotne
GUS, Biuletyn Statystyczny nr 4 z 2011 r, wg Klasyfikacji PKD 2004.
W sekcjach: (1) Handel; naprawa pojazdów samochodowych, (2) Transport i gospodarka magazynowa, (3)
Zakwaterowanie i gastronomia, (4) Informacja i komunikacja, (5) Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, (6) Obsługa
rynku nieruchomości, (7) Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, (8) Administrowanie i działalność wspierająca, (9)
Pozostała działalność usługowa.
73 W sekcjach: (1) administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenie społeczne; (2) edukacja; (3)
ochrona zdrowotna i pomoc społeczna; (4) działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją.
74 Wg klasyfikacji PKD 2007.
71
72
187
MINISTERSTWO GOSPODARKI
proporcje występują w przypadku większych przedsiębiorstw. Firmy zatrudniające mniej niż 10 osób
stanowią mniej niż 3% podmiotów w sektorze usług rynkowych oraz poniżej 14% w nierynkowych.
Tabela 54 Podmioty gospodarcze sektora usług wg sektorów własności i sekcji PKD 2004 w latach 20092010*
2009
Sektor
Sektor
publiczny prywatny
2010
Sektor
Sektor
publiczny prywatny
Usługi rynkowe
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
418 1.072.736
394 1.100.209
Transport i gospodarka magazynowa
40
262.354
40
264.602
Zakwaterowanie i gastronomia
851
117.648
847
123.367
Informacja i komunikacja
199
83.989
196
94.967
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
124
130.498
123
131.090
Obsługa rynku nieruchomości
41.469
143.595
42.513
152.871
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
2.116
309.565
2.068
330.163
Administrowanie i działalność wspierająca
217
86.543
179
93.973
Usługi nierynkowe
Administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
10.656
16.240
10.664
16.333
Edukacja
46.596
62.916
47.141
68.991
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
7.063
166.781
7.050
178.958
* Dotyczy podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON.
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru regon, 2010 r.
Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług w porównaniu z rokiem 2009 wzrosło w większości sekcji
(spadki odnotowano w działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz edukacji). Największy wzrost –
o 5,3% - nastąpił w kategorii zakwaterowanie i gastronomia.
Tabela 55 Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług (w tys.)
2009
2010
2009 = 100
Usługi rynkowe
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
1.093
1.093
100,0
Transport i gospodarka magazynowa
469
470
102,1
Zakwaterowanie i gastronomia
111
117
105,4
Informacja i komunikacja
160
160
100,0
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
262
259
98,8
Obsługa rynku nieruchomości
111
113
101,8
Działalność profesjonalna, naukowa i
techniczna
207
214
103,4
Administrowanie i działalność wspierająca
269
304
113,0
Usługi nierynkowe
Administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
627
640
102,0
Edukacja
1027
1024
99,7
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
624
632
101,2
* Dane dla przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 9 pracowników. Poza jednostkami budżetowymi prowadzącymi
działalność w zakresie obrony narodowej oraz bezpieczeństwa. publicznego.
Źródło: GUS, Biuletyn statystyczny nr 4 z 2011 r.
188
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
12.3. Handel i naprawy
Sektor handlu i napraw jest jedną z najważniejszych sekcji pod względem udziału w wytworzonej
wartości dodanej. W 2010 r. udział ten nieznacznie wzrósł w porównaniu z 2009 r. (o 0,6 pkt. proc.), do
poziomu 18,8% w skali całej gospodarki75. Przeciętne zatrudnienie w sekcji wyniosło 1.093 tys. osób,
tyle samo ile w 2009 roku.
Tabela 56 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* według liczby pracujących i działów PKD
w latach 2009-2010**
Liczba
pracowników
2009
Liczba
podmiotów
2010
Liczba
podmiotów
2009=100
Handel hurtowy i detaliczny, naprawa
pojazdów samochód., motocykli oraz art.
użytku osobistego i domowego
razem
1.073.154
1.100.603
102,6
0-9
1.036.877
1.064.282
102,6
w tym:
10-49
32.323
32.408
100,3
50-249
3.547
3.508
98,9
250-999
342
351
102,6
1000 i więcej
65
64
98,5
Handel hurtowy i detaliczny pojazdami
razem
132.188
142.497
107,8
samochodowymi oraz ich naprawa
0-9
128.410
138.635
108,0
10-49
3.344
3.427
102,5
50-249
411
411
100,0
250-999
21
21
100,0
1000 i więcej
2
3
150,0
Handel hurtowy i komisowy *
razem
271.319
280.692
103,5
0-9
254.351
263.736
103,7
10-49
15.004
15.004
100,0
50-249
1.770
1.755
99,2
250-999
174
177
101,7
1000 i więcej
20
20
100,0
Handel detaliczny *
razem
669.947
677.414
101,2
0-9
654.116
661.901
101,2
10-49
13.975
13.977
100,0
50-249
1.366
1.342
98,2
250-999
147
153
104,1
1000 i więcej
43
41
95,3
* Nazwa skrócona: pełna nazwa sekcji Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając
motocykle
** Dotyczy podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON.
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru regon, 2010 r.
Pod względem liczby podmiotów, zatrudnienia oraz wartości eksportu sekcja handel i naprawy to
największa sekcja sektora usług w Polsce. W 2010 r. działalność w tym obszarze prowadziło 1.100 tys.
przedsiębiorstw (o 2,6% więcej niż rok wcześniej), co stanowiło 28,2% liczby jednostek całej gospodarki
(rok wcześniej 28,7%).
Podobnie jak rok wcześniej, dominującą grupę podmiotów sekcji76 stanowią mikroprzedsiębiorstwa,
podmioty o liczbie pracujących do 9 osób, z udziałem 96,7% w ogólnej liczbie jednostek sekcji. Pod
75
76
GUS, Polska - wskaźniki makroekonomiczne (PKD 2007).
GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru regon, 2010 r.
189
MINISTERSTWO GOSPODARKI
względem własnościowym sekcja jest jednorodna – podmioty sektora prywatnego stanowią prawie
100% wszystkich jednostek i są to przede wszystkim osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sekcji handel i naprawy wzrosło w 2010 r. o 2% do
poziomu 3.110 zł i stanowiło ok. 93% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto notowanego
w całej gospodarce. Na niższe średnie wynagrodzenie w sekcji w porównaniu z całą gospodarką wpływ
mają głównie zarobki pracowników mikroprzedsiębiorstw działających w handlu detalicznym, gdzie
wynagrodzenia są tradycyjnie jednymi z najniższych w sektorze usług.
Tabela 57 Liczba pracujących w handlu i naprawach w sektorze przedsiębiorstw według działów PKD na
koniec 2010 roku*
Liczba pracujących
w tys.
1.138
Wyszczególnienie
Handel i naprawy ogółem, w tym:
- sprzedaż i naprawy pojazdów samochodowych i motocykli,
sprzedaż paliw do pojazdów samochodowych
- handel hurtowy i komisowy
- handel detaliczny, naprawa artykułów użytku osobistego i
domowego
*Dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS nr 4 z 2011 roku.
31.12. 2009 =100
w%
102,7
97
450
107,9
97,2
591
102,8
Sprzedaż detaliczna (w cenach stałych) zwiększyła się w 2010 roku o 3,1%, wobec 2,7% w 2009 roku.
Największy wzrost zanotowano w meblach, RTV, AGD (23,5%), sprzedaży farmaceutyków,
kosmetyków i sprzętu ortopedycznego (17,2%) oraz sprzedaży detalicznej prowadzonej
w niewyspecjalizowanych sklepach (13,6%). Zanotowano spadek sprzedaży w dwóch kategoriach:
prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach (o 16,4%) oraz pozostałych
(o 4,1%).
Sprzedaż hurtowa przedsiębiorstw handlowych (w cenach bieżących) w 2010 r. zwiększyła się
zdecydowanie, rosnąc o 12,2% względem roku poprzedniego. Możliwość powrotu do trendu
wzrostowego przełamanego w 2009 r. wydaje się być bardzo prawdopodobna. Spadek sprzedaży
zanotowano jedynie w jednej kategorii - napoje alkoholowe i bezalkoholowe – wyniósł on 1,7%
względem roku poprzedniego, pogłębiając trend spadkowy z poprzedniego roku. Pozostałe rodzaje
produktów zanotowały wzrost sprzedaży. Najwyższy dotyczył towarów realizowanych na zlecenia
(126%), natomiast najmniejszy żywności (3,2%).
Należy podkreślić, iż sekcja handel i naprawy poprawiła swoje podstawowe wskaźniki ekonomiczne
oraz przełamała niekorzystny trend dotyczący wzrostu kosztów przewyższających wzrost przychodów.
W 2010 r. przychody z całokształtu działalności77 wzrosły o 4,3%, podczas gdy koszty z całokształtu
działalności o 4,1%. Ogólny wynik finansowy ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów wzrósł
o 18,4%. W całej gospodarce ten sam wskaźnik wzrósł o 6,7%. Ponadto sektor zwiększył średnie
wskaźniki rentowności dla obrotu netto z całokształtu działalności oraz ze sprzedaży produktów,
towarów i materiałów.
Wynik finansowy netto sekcji zwiększył się o 15,4% wobec 14,7-proc. wzrostu w całej gospodarce.
Warto jednocześnie podkreślić, iż ogólny wynik finansowy netto dla sekcji w 2010 roku osiągnął poziom
wyższy niż w 2008 roku.
77
Na podstawie informacji z bazy danych INSIGOS, przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 9 pracowników.
190
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2010 r. ogólne zadłużenie podmiotów gospodarczych zwiększyło się o ponad 8%. W tym samym
okresie zadłużenie przedsiębiorstw handlu i napraw zwiększyło się jedynie o ok. 4% do poziomu 172
mld zł.
12.4. Handel elektroniczny
Handel elektroniczny78 to wciąż w warunkach polskich zaledwie wycinek rynku detalicznego
i hurtowego, ale segment ten intensywnie się rozwija. W 2009 roku wartość netto przychodów ze
sprzedaży zrealizowanej za pośrednictwem strony internetowej lub automatycznej wymiany danych
wyniosła 237,1 mld zł (46,7 mld zł więcej niż w 2008 r.), co stanowiło 8,1% przychodów ze sprzedaży
ogółem. 79
W 2009 roku niemal co drugie przedsiębiorstwo skorzystało z automatycznej wymiany danych
z podmiotami zewnętrznymi, przy czym dominowały trzy rodzaje działań: 46,3% przedsiębiorstw
korzystało z tej drogi przy wymianie danych z organami administracji publicznej, 35,3% wysyłało
dyspozycje płatnicze do instytucji finansowych, zaś 30,7% firm używało tej drogi do wysyłania lub
otrzymywania informacji o produktach i usługach. Przedsiębiorstwa małe wciąż częściej wybierają
tradycyjne metody dokonywania transakcji handlowych. Sprzedaż przez sieci komputerowe80
prowadziło 7,3% małych firm (rok wcześniej 4%), 11,8% średnich (19% w 2008 r.) oraz 24,5% firm
dużych (19% w 2008 r.). Można jednak oczekiwać, że elektroniczne transakcje kupna-sprzedaży będą
odgrywały coraz istotniejszą rolę w kontaktach biznesowych, czemu będzie sprzyjało nasycanie firm
technologiami informacyjno-telekomunikacyjnymi. W 2009 r. 40,1% pracowników przedsiębiorstw,
wykorzystywało w swojej działalności przynajmniej raz w tygodniu komputery (a 33,3% komputery
podłączone do Internetu), przy czym w dużych podmiotach odsetek pracowników korzystających
z komputera przynajmniej raz w tygodniu był o 9 pkt. proc. większy niż w małych przedsiębiorstwach.
Każe to przypuszczać, że świadomość korzyści z korzystania z komputerów i Internetu jest wciąż
niezadowalająca w firmach małych, szczególnie, że odsetek przedsiębiorstw posiadających komputery
jest podobny (96,5% małych przedsiębiorstw, 99,1% średnich i 99,6% dużych). Dla Internetu wskaźnik
ten wynosi odpowiednio: 94,8%, 99% oraz 99,5%81. W styczniu 2011 r. łącze szerokopasmowe
posiadało 69% ogółu przedsiębiorstw, co oznaczało wzrost o 10,9 pkt. proc. w stosunku do stycznia
2009 r.
Stopień efektywnego i skutecznego wykorzystania sieci komputerowych do prowadzenia handlu
elektronicznego nie jest zadowalający. W 2010 r. w grupie 66%82 przedsiębiorstw posiadających stronę
internetową, zaledwie co 10 przedsiębiorstwo oferowało możliwość składania przez nią zamówień.
Zaledwie 2,1% badanych podmiotów akceptowało płatności poprzez stronę internetową.
Bezpieczeństwo w sieci staje się sprawą newralgiczną, chociaż odsetek firm dbających o bezpieczne
transakcje wciąż jest niski, mimo wzrostu. Zaledwie 3,3% przedsiębiorstw w styczniu 2010 roku
wykorzystywało protokół bezpieczeństwa (SSL lub TSL) do przyjmowania zamówień przez Internet, co
stanowi wzrost o 1,3 pkt. proc. w stosunku do stycznia 2009 r.
Handel elektroniczny, zgodnie z definicją GUS, obejmuje transakcje przeprowadzone przez sieci oparte na protokole IP
oraz przez inne sieci komputerowe, a także przy zastosowaniu standardu elektronicznej wymiany danych EDI. Towary
i usługi są zamawiane elektronicznie, ale płatność i dostawa zamówionego towaru lub usługi mogą być dokonane
w dowolnej formie (także poza siecią).
79 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w 2010 roku, GUS.
80 Chodzi o firmy otrzymujące zamówienia poprzez sieci komputerowe.
81 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w 2010 roku, GUS.
82 Mały rocznik statystyczny Polski 2011, GUS.
78
191
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Im większe przedsiębiorstwo, tym chętniej angażuje się w działalność związaną z handlem
elektronicznym. Już 40% przedsiębiorstw dużych składa zamówienia przez sieci komputerowe, co
należy wiązać ze wspomnianym wysokim odsetkiem dostępu do Internetu. Wartość zakupów firm
dużych odpowiada zaś za 52,7% ogółu. Udział przychodów dużych przedsiębiorstw ze sprzedaży przez
stronę internetową i automatyczną wymianę danych w ich przychodach ze sprzedaży ogółem wzrósł
z ok. 11% w 2008 roku do 14,8% w 2009 r. Dla firm małych i średnich wskaźnik ten wyniósł w 2009 r.
odpowiednio 2% i 6,6%.83
Nadal barierami rozwoju handlu elektronicznego są wysokie koszty profesjonalnego oprogramowania tj.
zintegrowanych systemów informatycznych oraz od strony regulacyjnej brak jednoznacznych przepisów
prawnych dotyczących e-handlu m.in. odnoszących się do dostaw, płatności, kwestii podatkowych.
Z drugiej jednak strony firmy coraz częściej szukają środków zaradczych na tę sytuację: w styczniu
2010 r. 19,8% przedsiębiorstw korzystało z bezpłatnych systemów operacyjnych, przy czym zwraca
uwagę dużo większy odsetek firm dużych (61,2%) niż małych (15%) i średnich (31,9%)
wykorzystujących takie rozwiązania.
12.5. Transport, gospodarka magazynowa
Sekcja transport i gospodarka magazynowa84 wygenerowała w 2010 roku (w cenach bieżących) 14,8%
wartości dodanej brutto w sektorze usług rynkowych i 7,4% w całej gospodarce (rok wcześniej było to
odpowiednio 14,4% i 7,5%).
W 2010 roku wzrost wartości dodanej brutto w transporcie i gospodarce magazynowej wyniósł 4,8%
i był znacznie wyższy niż w poprzednich dwóch latach (wzrost po 0,8%). Przeciętne zatrudnienie
w sekcji w 2010 r. to 476 tys. osób, o 2,8% więcej niż w 2009 roku (sektor przedsiębiorstw)85.
Wzrosła liczba podmiotów działających w sekcji (o 0,9%). Struktura wg wielkości podmiotów
działających w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności jest zbliżona do tej obserwowanej
w handlu i naprawach. Dominują mikroprzedsiębiorstwa (do 9 osób zatrudnionych); ich udział wyniósł
97,6% w 2010 roku.
Sprzedaż usług86 w transporcie (w cenach stałych) zwiększyła się o 5,4% w stosunku do roku
poprzedniego (w 2009 r. spadek o 8,4%), przy czym w większym stopniu wzrosła sprzedaż usług
zrealizowanych przez jednostki sektora publicznego niż prywatnego.
W jednostkach transportu o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2010 r. sprzedaż była o 7,4% wyższa
niż przed rokiem (w 2009 r. notowano spadek o 2,8%). Dynamika sprzedaży usług transportowych
zwiększała się w kolejnych okresach i w IV kwartale wzrost wyniósł 12,0%. Spośród grup o największym
udziale w transporcie ogółem, w 2010 r. znaczące zwiększenie sprzedaży usług notowano
w magazynowaniu i działalności wspierającej transport (o 13,0%) oraz transporcie samochodowym
(o 11,4%). Spadek natomiast wystąpił w transporcie rurociągowym (o 12,7%) i kolejowym (o 5,0%).
Sprzedaż usług transportowych zrealizowana w grudniu ub. roku była o 13,5% wyższa niż przed rokiem.
Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w 2010 roku, GUS
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nts_wykorz_techn_ict_w_przedsiebiorstwach_w_2010.xls
84 Wg klasyfikacji PKD 2007.
85 Internetowy System Informacji Gospodarczej – Insigos.
86 Obejmująca wpływy za przewozy ładunków, bagażu, poczty, przeładunki, spedycję, składowanie i magazynowanie
ładunków oraz inne usługi związane z obsługą transportu; Szacunek; Łącznie z jednostkami o liczbie pracujących do 9 osób.
83
192
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Przewozy ładunków ogółem (w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób) w 2010 r. wyniosły
401,8 mln ton, tj. o 8,2% więcej niż przed rokiem, na co wpłynął w największym stopniu wzrost
odnotowany w II kwartale 2010 roku. W okresie 12 miesięcy 2010 r. zwiększyły się przewozy we
wszystkich rodzajach transportu (kilkunastoprocentowe wzrosty), z wyjątkiem transportu wodnego,
śródlądowego i morskiego. W portach morskich przeładowano w 2010 r. 59,5 mln ton ładunków,
tj. o 32,0% więcej niż w 2009 r.
W 2010 r. przychody z całokształtu działalności sekcji Transport i gospodarka magazynowa wzrosły
o 9%, w tym samym okresie odpowiadające im koszty o 7%. W rezultacie doszło do poprawy
rentowności działalności. Wynik finansowy brutto wzrósł o prawie 60%, a na poziomie netto został
podwojony. Udziału kosztów wynagrodzeń i świadczeń w kosztach ogółem w 2010 roku to ok. 26%
(o ok. 1,4 pkt.proc. mniej niż przed rokiem).
Tabela 58 Podstawowe dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport i gospodarka magazynowa według
działów PKD w 2010 roku w sektorze przedsiębiorstw
Liczba
Liczba
Przeciętne
podmiotów pracujących
zatrudnienie
na koniec 31.12. 2010
(tys.)
roku *
(tys.)
Przychody z
Koszty z
całokształtu całokształtu
działalności działalności
(mld zł)
(mld zł)
Wynik
finansowy
brutto
(mld zł)
Transport i
gospodarka
5.192
487
476
85,6
92,7
magazynowa,
w tym:
- transport lądowy
i transport
4.164
252,4
249,3
54,4
52,8
rurociągowy
- transport wodny
32
2,4
2,3
0,9
0,9
- transport
25
2,6
2,5
lotniczy
- Magazynowanie
i działalność
927
120,5
117,8
28,5
27,5
wspomagająca
transport
- Działalność
pocztowa i
44
3,8
3,6
kurierska
* wg REGON; Dane dot. liczby podmiotów wg PKD 2007, podmioty zatrudniające powyżej 9 osób
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2010 r., Biuletyny
Insigos MG, na podstawie sprawozdań F-01 GUS.
Wynik
finansowy
netto
(mld zł)
2,9
2,0
1,6
1,1
0,0
0,0
1,0
0,7
Statystyczne GUS oraz
12.6. Ogólne problemy sektora usług
Obserwowany od wielu lat rozwój sektora usług w Polsce znajduje odzwierciedlenie w danych
charakteryzujących działalność gospodarczą podmiotów usługowych oraz przekłada się na wzrost ich
znaczenia dla całej gospodarki. Istotne znaczenie w tym sektorze ma przede wszystkim handel, którego
formy oraz sposób dotarcia do nabywcy ulegają ciągłym i dynamicznym zmianom. Coraz więcej sieci
handlowych wprowadza sprzedaż swoich produktów przez Internet. Ta forma sprzedaży rozwija się
głównie w dużych aglomeracjach i w przyszłości prawdopodobnie będzie zyskiwać coraz większą
popularność.
193
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Zawirowania w gospodarce światowej nie pozostały bez wpływu na polską gospodarkę, w tym sektor
usług. Niepewna koniunktura gospodarcza w niejednorodny sposób przekłada się na wynik
ekonomiczny poszczególnych grupowań sektora usług. W 2010 r. dynamika wartości dodanej brutto
w usługach rynkowych była wyższa niż rok wcześniej, natomiast w usługach nierynkowych niższa.
W obu przypadkach wskaźnik ten odbiegał in minus od przeciętnego wzrostu wartości dodanej
w gospodarce, wskaźniki były też dalekie od tych notowanych przed kryzysem. Wynik finansowy dla
większości sekcji usług w 2010 roku wzrósł, a dynamika zmian w większości sekcji była lepsza niż
w ciągu dwóch poprzednich lat. Handel i naprawy oraz Transport i gospodarka magazynowa odnotowały wzrost przychodów z całokształtu działalności. W obu przypadkach przychody wzrosły
w tempie szybszym od kosztów, co skutkowało wzrostem wyników z działalności gospodarczej
odpowiednio o 13,5% oraz o 61,1%. Wyniki brutto i netto w obu sekcjach wzrosły. W handlu o 13,5%
i o 15,4%, a w transporcie o 61,1% i o 100%. Wzrost wyników w handlu nastąpił głównie dzięki
poprawie wyniku ze sprzedaży, a w transporcie, dzięki poprawie wyniku na pozostałej działalności
operacyjnej.
W 2010 roku tylko w jednej sekcji nastąpił zdecydowany wzrost zadłużenia – działalność profesjonalna,
naukowa i techniczna (o ponad 79%). W pozostałych sekcjach wzrost zadłużenia wyniósł nie więcej niż
10% względem poprzedniego roku. Firmy handlowe oraz transportowe zwiększyły swoje zadłużenie
o 4,9% oraz o 8,5%. Należy podkreślić, iż niektóre sekcje w znaczący sposób ograniczyły wydatki
inwestycyjne (np. sekcja działalność finansowa i ubezpieczeniowa aż o 40%), podczas gdy inne
zdecydowanie zwiększyły nakłady (np. sekcja działalność związana z zakwaterowaniem i usługami
gastronomicznymi aż o 30%).
Polski sektor handlu charakteryzuje się bardzo dużą liczbą placówek detalicznych w porównaniu do
większości krajów Unii Europejskiej – jest ich w Polsce ponad 350 tys.87 Spadek liczby podmiotów
w 2010 r. był po części konsekwencją kryzysu gospodarczego (odnosi się to zwłaszcza do małych
sklepów detalicznych), po części natomiast wynikiem zmian na rynku sklepów wielkopowierzchniowych.
Struktura własnościowa nie uległa znaczącej zmianie – w dalszym ciągu dominują w niej
przedsiębiorstwa prywatne oraz krajowe (pod względem ilości prowadzonych sklepów) oraz sklepy
o niewielkiej powierzchni. Jednak ekspansja dużych placówek handlowych dotyczy już nie tylko miast,
ale również mniejszych miejscowości, gdzie otwierane są sklepy średniej wielkości, przyciągając
nabywców korzystnymi cenami i różnorodnością asortymentu.
Gospodarka oparta na wiedzy wymaga konkurencyjnego sektora usług. W tym kontekście niepokojące
wydają się informacje dot. innowacyjności przedsiębiorstw oraz wykorzystania technik i technologii
informacyjno-komunikacyjnych w przedsiębiorstwach. Podobnie jak w latach ubiegłych polski sektor
usług wykazuje niską innowacyjność zarówno w porównaniu z krajami UE, jak i z polskim przemysłem.
Sektor usług przeznacza na działania innowacyjne jedynie 36% wydatków sektora przemysłowego. Na
działalność badawczo-rozwojową sektor usług przeznacza tylko 9% wydatków na inwestycje,
w porównaniu z 10% w sektorze przemysłowym. Należy jednak podkreślić, iż wielkość nakładów znowu
rośnie osiągając wartość ok. 690 mln zł w 2009 r.88
Podmioty małe, działające w sektorze usług, o liczbie pracujących 10-49 osób, były odpowiedzialnie za
jedynie 7,7% ogólnej wartości wydatków na działalność innowacyjną w sektorze. Podmioty średnie
o liczbie pracujących 50-249 osób oraz te o liczbie pracujących powyżej 249 osób wydały odpowiednio
10,6% oraz 81,7% ogólnych nakładów. Warto podkreślić, iż aż 78,4% podmiotów z sektora usług
zatrudniających powyżej 499 pracujących inwestuje w działania innowacyjne.
87
88
Handel detaliczny żywnością w Polsce 2011 – wydanie II.
GUS, Nauka i Technika w Polsce 2009 r.
194
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W przedsiębiorstwach z sektora usług najwyższe nakłady na działalność innowacyjną, wynoszącą
blisko połowę wszystkich nakładów, poniosły w 2009 r. jednostki zaklasyfikowane do działu
Telekomunikacja.
Głównym źródłem finansowania nakładów na działalność innowacyjną w 2009 r. były środki własne
przedsiębiorstw. Stanowiły one w sektorze usług 84,2% wszystkich nakładów (w sektorze
przedsiębiorstw przemysłowych 68,4%). Najrzadziej wykorzystywanym źródłem finansowania nakładów
na działalność innowacyjną od lat są środki pochodzące z funduszy kapitału ryzyka. W sektorze usług
w 2009 r., podobnie jak w roku 2006, nie finansowano nakładów środkami pochodzącymi z tego źródła.
Pewną szansą na zwiększenie poziomu innowacyjności jest wykorzystywanie nowoczesnych środków
komunikacji w handlu i innych usługach. Jakkolwiek rynek e-handlu i e-usług charakteryzuje się
w Polsce dużą dynamiką, jego dalszy rozwój wymaga nakładów w infrastrukturę techniczną oraz
upowszechnienie ich stosowania w administracji publicznej zarówno centralnej, jak i samorządowej.
Niezadowalający poziom innowacyjności przedsiębiorstw usługowych negatywnie wpływa na ich
pozycję konkurencyjną. Dominującym sposobem zdobywania zagranicznych klientów przez polskich
usługodawców jest wciąż konkurencja cenowa, co widać w szczególności np. na rynku usług
medycznych.
Równie ważnym dla całej sfery usług jest dynamicznie rozwijający się segment usług związanych
z obsługą działalności gospodarczej, tzw. usług biznesowych, do których zaliczamy m.in. usługi
informatyczne, prawnicze, rachunkowo-księgowe, zarządzanie, usługi inżynieryjne i architektoniczne,
czy reklamowe itp. Jest to efekt m.in. zjawiska outsourcingu, w ramach którego przedsiębiorstwa
koncentrują swoje działania na podstawowej działalności gospodarczej dającej jej przewagę
komparatywną, jednocześnie zlecając firmom zewnętrznym zadania związane z obsługą działalności
gospodarczej. Obserwowana jest tutaj wzajemna zależność pomiędzy segmentem usług biznesowych
a pozostałymi sektorami gospodarki. Usługi biznesowe stają się jednym z czynników produkcji
wpływających na efektywność działania podmiotów gospodarczych, a jednocześnie popyt na te usługi
uzależniony jest od globalnego wzrostu gospodarczego. Ponadto, ze względu na znaczny potencjał
rozwoju usług biznesowych, kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w szczególności Polska, są
atrakcyjnym regionem do lokowania międzynarodowych centrów usług obsługujących działalność
gospodarczą.
Polska w coraz większym stopniu przyciąga inwestorów tworzących w naszym kraju centra
nowoczesnych usług wyspecjalizowanych dla biznesu (BPO – Business Process Outsourcing oraz
Business Process Offshoring), które lokalizowane są w specjalnych strefach ekonomicznych oraz coraz
częściej poza nimi, w wyniku aktywnej polityki władz samorządowych. Stanowią one bardzo wąski
segment rynku usług, jednak w warunkach spowolnienia gospodarczego takie inwestycje są wyjątkowo
cenne nie tylko w związku z transferem innowacji. Warto podkreślić, iż można już mówić o pewnej
dojrzałości rynku usług dla biznesu – dokonywana jest obecnie relokacja niektórych centrów do
zupełnie nowych lokalizacji, poza Specjalne Strefy Ekonomiczne.
195
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13. PRZEDSIĘBIORSTWA
13.1. Struktura własnościowa i przekształcenia własnościowe
przedsiębiorstw państwowych
Celem rozpoczętego na początku lat 90. ubiegłego wieku procesu transformacji gospodarczej było
dostosowania gospodarki do warunków rynkowych, w których dominującą rolę odgrywa sektor
prywatny, jako bardziej efektywny, elastyczny i łatwiej mogący sprostać trudnym warunkom konkurencji.
Zmiany w strukturze gospodarki następowały poprzez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych oraz
tworzenie nowych, prywatnych podmiotów gospodarczych. Wzrostowi liczby podmiotów prywatnych
w ogólnej liczbie przedsiębiorstw towarzyszył wzrost udziału sektora prywatnego w gospodarce
narodowej. W połowie lat 90. sektor ten uzyskał pozycję dominującą, a jego udział w gospodarce
wzrasta z roku na rok.
Wykres 49 Udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto ogółem, w wybranych sekcjach
gospodarki w 2000 i 2009 roku (w %)
%
100
80
95,5
71,0
97,6
98,4
99,6
81,0
80,9
77,5
68,5
60
48,0
40
20
0
Ogółem
2000
Przemysł
Budownictwo
Handel i naprawy
2009
Transport i
gospodarka
magazynowa
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP.
Tabela 59 Udział sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %)
2000 2005 2006 2007 2008 2009
71,0
75,5
76,3
77,3
77,4
77,5
Wartość dodana brutto
x
73,6
74,2
75,2
76,2
76,1
Pracujący (średniorocznie)
65,2
65,1
66,2
68,0
65,5
59,6
Nakłady inwestycyjne
48,6
58,6
58,6
59,6
60,3
60,5
Majątek trwały brutto
83,6
87,4
86,8
87,3
83,5
82,2
Eksport
84,2
90,3
87,8
87,6
84,7
83,9
Import
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP.
197
2010
x
76,5
54,0
x
81,0
83,8
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.1.1. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych89
Istotnym warunkiem szybszego i stabilnego wzrostu gospodarczego jest rozwój sektora prywatnego.
Dokonuje się on w drodze konsekwentnej realizacji procesów prywatyzacyjnych, które skutecznie
przyczyniają się do wzrostu inwestycji, poprawy kondycji finansowej podmiotów, optymalizacji procesów
wytwórczych i uzyskiwania trwałej zdolności do konkurowania na rynku globalnym, ale również
wpływają na równowagę budżetu państwa.
Sytuacja gospodarcza zarówno u polskich, jak i zagranicznych partnerów ma istotny wpływ na
skuteczność prowadzenia procesów prywatyzacyjnych, bowiem bezpośrednio oddziałuje na poziom
zainteresowania potencjalnych inwestorów ofertą prywatyzacyjną. Na efektywne prowadzenie procesów
prywatyzacyjnych oddziałuje również sytuacja na rynkach kapitałowych, która odzwierciedla stan
gospodarki, wskazuje na nastroje panujące wśród inwestorów oraz jest miejscem gdzie następuje
najszybsza, a zarazem najbardziej widoczna reakcja na zmiany koniunktury.
Oprócz czynników makroekonomicznych wpływ na przebieg procesów prywatyzacji mają także takie
czynniki jak: sytuacja ekonomiczno-finansowa spółek znajdujących się w zasobie prywatyzacyjnym,
konieczność przeprowadzenia restrukturyzacji, nieuregulowany stan prawny składników majątku
trwałego, roszczenia reprywatyzacyjne.
Z analiz wynika, że prywatyzacja może kreować nowe możliwości dla polskich przedsiębiorstw oraz
korzystne warunki dla ich rozwoju. Skuteczne prowadzenie procesów prywatyzacji jest jedną z szans na
utrzymanie wzrostu gospodarczego oraz poprawę konkurencyjności gospodarki. Realizowane procesy
prywatyzacyjne, poprzez zmianę struktury właścicielskiej zapewniają dostęp do know-how oraz
możliwości pozyskiwania środków finansowych na inwestycje. Prywatyzacja stwarza podstawę dla
przyspieszenia rozwoju i modernizacji przedsiębiorstw, a tym samym całej gospodarki. Przyczynia się
do poprawy konkurencyjności podmiotów i w rezultacie do wzrostu efektywności gospodarowania.
Ramka 25 Plany prywatyzacyjne
22 kwietnia 2008 roku Rada Ministrów przyjęła Plan prywatyzacji na lata 2008-2011, który obejmował realizację
projektów dla 740 spółek. 10 lutego 2009 roku przyjęta została aktualizacja Planu, lista spółek została
rozszerzona do 802. Ponadto, 11 sierpnia 2009 roku Rada Ministrów przyjęła dokument Kluczowe spółki do
prywatyzacji w latach 2009-2010 – Aktualizacja Planu prywatyzacji na lata 2008-2011, w którym wskazano 54
wyselekcjonowane kluczowe podmioty do prywatyzacji w okresie 18 miesięcy tj. w II półroczu 2009 r. i 2010 r.
Stan polskiej gospodarki na tle zarówno krajów strefy euro, jak i krajów naszego regionu w 2010 roku
przedstawiał się korzystnie. Procesy prywatyzacji prowadzone zatem były w korzystniejszych,
w porównaniu do roku 2009, warunkach ekonomicznych. W 2010 roku w porównaniu z rokiem
poprzednim sprywatyzowano więcej podmiotów i uzyskano ponad trzykrotnie wyższe przychody
z prywatyzacji. Przyspieszenie procesów prywatyzacji było skutkiem zastosowania bardziej
efektywnych, z punktu widzenia korzyści wynikających z realizowanych procesów dla poszczególnych
spółek, trybów prywatyzacji umożliwiających zbycie akcji lub udziałów w istniejących warunkach oraz
skrócenie czasu pozyskania przychodu prywatyzacyjnego.
W niniejszym rozdziale wykorzystano fragmenty opracowań Ministerstwa Skarbu Państwa pn. Ocena przebiegu
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2010 roku i Kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2011 roku oraz
opracowania GUS pn.Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2010 roku.
89
198
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Podstawowym źródłem przychodów z prywatyzacji były środki pozyskane z giełdy. W 2010 roku
na GPW zadebiutowały: PZU SA, Tauron oraz GPW. Debiuty te przyniosły Skarbowi Państwa łącznie
6,7 mld zł. Na GPW sprzedano akcje 27 spółek, w tym m. in. kolejne transze akcji PGE SA oraz KGHM
SA.
Dobrze uplasowane oferty publiczne przyczyniły się w 2010 roku do rozwoju idei akcjonariatu
obywatelskiego. Akcje PZU SA nabyło 250 tys. inwestorów indywidualnych, akcje Taurona – 230 tys.
inwestorów, a akcje GPW – 323 tys. inwestorów.
13.1.1.1.
Proces przekształceń własnościowych
Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych dokonywane są w trojaki sposób:
− komercjalizacja, tj. przekształcenie przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.
Następnym etapem przekształceń jest prywatyzacja pośrednia (kapitałowa),
− prywatyzacja bezpośrednia,
− likwidacja z przyczyn ekonomicznych.
Dobór metody przekształceń własnościowych uzależniony jest od wielkości przedsiębiorstwa, jego
kondycji ekonomicznej, rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, a także strategicznego
znaczenia dla gospodarki państwa. Komercjalizacja stanowi dominującą drogę przekształceń
własnościowych dla przedsiębiorstw związanych z górnictwem i wydobywaniem, przetwórstwem
przemysłowym oraz wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą
wodę. Firmy budowlane, prowadzące działalność w zakresie handlu i napraw pojazdów
samochodowych oraz transportowe prywatyzowane są głównie drogą bezpośrednią.
Procesy prywatyzacyjne prowadzone są w Polsce od początku okresu transformacji. Do końca 2010
roku przekształceniom własnościowym poddano 5.880 przedsiębiorstw państwowych. Najwięcej
przedsiębiorstw objęto procesem przekształceń w początkowym okresie transformacji (1.258
przedsiębiorstw w latach 1990-1991 i 1.402 w 1992 r.). W kolejnych latach ich liczba malała aż do 35
w 2006 roku. W 2010 r. procesem przekształceń objęto 18 przedsiębiorstw.
Do końca 2010 roku wśród przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi dominującą
grupę stanowiły podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (43,6%). Znacznie mniej
liczebną grupą były przedsiębiorstwa zajmujące się budownictwem (17,3 %) oraz handlem i naprawami
(11,6%).
Podmioty objęte prywatyzacją bezpośrednią stanowiły 37,3%, postawione w stan likwidacji – 32,9%,
a skomercjalizowane – 29,8%.
Od 1990 roku najwięcej przedsiębiorstw objęto procesami przekształceń w województwie śląskim (823),
mazowieckim (714), dolnośląskim (519) i wielkopolskim (504).
Komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia (kapitałowa)
Komercjalizacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa w spółkę akcyjną lub spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością. Następnym etapem jest zbycie akcji lub udziałów będących w posiadaniu Skarbu
Państwa. Etap ten nazywany jest prywatyzacją pośrednią.
Do końca 2010 roku skomercjalizowano 1.750 przedsiębiorstw państwowych (w tym 12 w roku 2010).
505 spośród nich sprywatyzowano metodą pośrednią (w tym 101 w roku 2010).
199
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Prywatyzacja bezpośrednia
Ten rodzaj prywatyzacji charakteryzuje się znacznie większą efektywnością niż prywatyzacja pośrednia.
Prywatyzacja bezpośrednia może następować w trzech formach: sprzedaży przedsiębiorstwa,
wniesieniu mienia przedsiębiorstwa do spółki lub oddaniu przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania
(leasing).
W latach 1990-2010 prywatyzacją bezpośrednią objęto 2.193 przedsiębiorstwa państwowe (w tym 2
w 2010 roku), a procesy prywatyzacyjne zakończono w 2.115 przedsiębiorstwach, czyli w 96,4%
prywatyzowanych tą drogą (w przypadku prywatyzacji pośredniej efektywność jest znacznie niższa
i wynosi 28,9%).
W okresie do końca 2010 roku 62,4% prywatyzowanych podmiotów oddano do odpłatnego korzystania,
a 24,1% sprywatyzowano w formie sprzedaży mienia. W ostatnich latach proporcje te ulegają
odwróceniu, wzrasta udział sprzedaży kosztem leasingu pracowniczego.
Tabela 60 Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi*
1. Przedsiębiorstwa państwowe poddane przekształceniom własnościowym
a - rok 2010, b - od początku procesów
prywatyzacji
Ogółem
z tego
objęte prywatyzacją
skomercjalizowane
bezpośrednią
18
12
2
5.880
1.750
2.193
Ogółem
a
b
poddane
likwidacji
4
1.937
2. Efekty przekształceń własnościowych
z tego
sprywatyzowane
Ogółem
sprywatyzowane
zlikwidowane
pośrednio
bezpośrednio
(kapitałowo)
a
122
101
5
16
Ogółem w liczbach bezwzględnych
b
3.730
505
2.115
1.110
Efektywność w % (2b : 1b)
63,4
28,9
96,4
57,3
*bez państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej włączonych do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
Źródło: Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2010 roku, GUS.
a - rok 2010, b - od początku procesów
prywatyzacji
Prywatyzacja pracownicza
20 października 2009 roku został przyjęty przez Radę Ministrów program rządowy Wspieranie
prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników i jednostek samorządu
terytorialnego.
Intencją podejmowanych działań jest upowszechnienie akcjonariatu pracowniczego w całej gospodarce
narodowej, niezależnie od sektora i aktualnej formy własności. W grudniu 2010 roku przeprowadzone
zostało przez CBOS na zlecenie MG badanie przedsiębiorstw dużych i średnich funkcjonujących
w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych działających we wszystkich
branżach gospodarki. Celem badania było pozyskanie opinii pracodawców i pracowników odnośnie
rozwoju i rozwiązań z zakresu partycypacji finansowej. Istniejące obecnie w firmach rozwiązania
z zakresu partycypacji finansowej mają charakter egalitarny, uczestniczą w nich zarówno pracownicy
szeregowi jak i menadżerowie oraz kierownictwo. Programy partycypacji finansowej istniały tylko
w 7,5% badanych przedsiębiorstw.
200
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 26 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem
pracowników i jednostek samorządu terytorialnego
Główne cele programu Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników i
jednostek samorządu terytorialnego to:
− zaktywizowanie pracowników,
− zwiększenie zainteresowania samorządu terytorialnego udziałem w prywatyzacji oraz
− upowszechnienie własności obywatelskiej.
Beneficjentami Programu są przede wszystkim spółki aktywności obywatelskiej (SAO) - założone przez
pracowników, z udziałem m.in. jednostek samorządu terytorialnego. Jego wdrożenie ułatwi spółkom
pracowniczym dostęp do poręczeń kredytowych, które będą przyznawane na zasadach rynkowych przez Bank
Gospodarstwa Krajowego, do czasu zakończenia procesów prywatyzacyjnych w Polsce. Kredyty udzielane będą
natomiast przez banki komercyjne. Gwarancjami i poręczeniami zostaną objęte zobowiązania finansujące:
leasing pracowniczy, nabycie od syndyka przedsiębiorstwa upadłego lub jego części wystawionej na sprzedaż w
ramach postępowania upadłościowego oraz wzmocnienie kapitałowe spółek aktywności obywatelskiej.
Poręczenia w ramach Programu, mogą być przyznawane przez Bank Gospodarstwa Krajowego do kwoty
stanowiącej równowartość 30 mln euro, do wysokości 80 proc. pozostającego do spłaty zobowiązania objętego
poręczeniem.
Obok ułatwień w dostępie spółek z udziałem pracowników do poręczeń, program MG korzystnie wpłynie także
na warunki prowadzenia projektów prywatyzacyjnych. Jednocześnie realizacja programu zabezpieczy interesy
Skarbu Państwa w odniesieniu do podmiotów, których prywatyzacja mogłaby się opóźnić z uwagi na małe
zainteresowanie inwestorów. Prace nad Programem zostały poprzedzone pogłębioną analizą krajowych i
zagranicznych doświadczeń w zakresie upowszechniania własności pracowniczej. Wynika z nich, że
prywatyzacja pracownicza jest powszechnie stosowana w wysoko rozwiniętych krajach świata, a wspieranie
rozwoju akcjonariatu pracowniczego zajmuje znaczące miejsce w polityce gospodarczej wielu krajów
europejskich. Nadzór nad realizacją Programu sprawowany będzie przez Ministra Gospodarki, we współpracy z
Ministrami Finansów i Skarbu Państwa.
Likwidacja przedsiębiorstw z przyczyn ekonomicznych
Jest to procedura stosowana w przypadku przedsiębiorstw znajdujących się w złej sytuacji
ekonomicznej i nie rokujących szans na poprawę. Likwidacja jest procesem długotrwałym. Procedury
likwidacyjne w przedsiębiorstwach, których likwidację zakończono w 2010 roku trwały średnio 5,5 roku.
W okresie 1990-2010 na 1.937 przedsiębiorstw poddanych procesowi likwidacji, w 1.110 jednostkach
(57,3%) proces ten zakończono. W 2010 roku w stan likwidacji postawiono 4 przedsiębiorstwa.
Pakiety mniejszościowe
W roku 2010, podobnie jak w roku poprzednim prywatyzowane były także spółki z mniejszościowym
udziałem Skarbu Państwa (tzw. ‘resztówki’90). Proces wyjścia ze spółek z ‘resztówkowym’ udziałem
Skarbu Państwa jest konsekwentnie realizowany. W tej grupie sprywatyzowano 57 podmiotów, w tym,
dzięki wykorzystaniu tendencji wzrostowej na giełdzie, zrealizowane zostały transakcje sprzedaży akcji
17 spółek. W 2010 roku zbyte zostały wszystkie pakiety ‘resztówkowe’ spółek notowanych na giełdzie,
ujęte w Planie prywatyzacji na lata 2008-2011. Pakiety ‘resztówkowe’ z reguły zbywane są na rzecz
większościowych akcjonariuszy bądź wspólników tych spółek i nie są przedmiotem zainteresowania
innych inwestorów nie związanych kapitałowo ze spółką.
Resztówki to pakiety, w których Skarb Państwa posiada mniej niż 10% akcji lub udziałów. Nie dają one realnego wpływu
na politykę spółki, a generują koszty nadzoru.
90
201
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.1.1.2.
Przychody z prywatyzacji i dochody budżetowe z tytułu dywidend
W Kierunkach prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2010 r. zaplanowano realizację przychodów
z prywatyzacji w wysokości 25 mld zł.
W 2010 roku wartość podpisanych umów prywatyzacyjnych wyniosła łącznie około 29,7 mld zł. Jednak
ze względu na konieczność spełnienia przedłużających się wymogów formalnych, przychody brutto
z prywatyzacji w ujęciu kasowym wyniosły ok. 22,0 mld zł, co oznacza ponad trzykrotny przyrost
w stosunku do 2009 roku.
Przychody te, zgodnie z obowiązującymi zasadami zostały rozdysponowane następująco:
− 9.026 mln zł – budżet państwa,
− 2.002 mln zł – Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,
− 1.172 mln zł – Fundusz Reprywatyzacji,
− 8.346 mln zł – Fundusz Rezerwy Demograficznej,
− 441 mln zł – Fundusz Skarbu Państwa,
− 441 mln zł – Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,
− 488 mln zł – Fundusz Pracy,
− 121 mln zł – rezerwy poręczeniowe i gwarancyjne Skarbu Państwa.
Dochody z tytułu dywidend zaplanowane na poziomie 4,0 mld zł zostały wykonane w wysokości 4,5 mld
zł (o 11,4% powyżej planowanych).
13.1.1.3.
Przekształcenia własnościowe w 2011 roku
Zgodnie z przyjętym przez Radę Ministrów 3 sierpnia 2010 roku Wieloletnim Planem Finansowym
Państwa 2010-2013 przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w latach 2010-2013 wyniosą
łącznie ok. 55 mld zł, z czego 30 mld zł w latach 2011–2013. Planowane przychody z prywatyzacji
w roku 2011 szacowane są na poziomie 15,0 mld zł, wpływy netto do budżetu - 7,69 mld zł, a dochody
z tytułu dywidend uzyskanych ze spółek nadzorowanych przez Ministra Skarbu Państwa - 3,3 mld zł.
We wrześniu 2010 roku Minister Skarbu Państwa podpisał dokument pn. Kierunki prywatyzacji majątku
Skarbu Państwa w 2011 roku.
Ramka 27 Kierunki prywatyzacji w 2011 roku
Dla sprawnej i efektywnej realizacji projektów prywatyzacyjnych podejmowane są m. in. działania legislacyjne
mające na celu usprawnienie i standaryzowanie procedur postępowania, a także wypracowanie przejrzystych
i zrozumiałych mechanizmów przekształcania spółek, często niekonkurencyjnych, w efektywne spółki prywatne.
Podobnie jak w latach poprzednich, procesy prywatyzacji w roku 2011 realizowane będą z wykorzystaniem
giełdy, aukcji ogłoszonej publicznie i innych przewidzianych prawem trybów, przy respektowaniu zasady
równego traktowania podmiotów w nich uczestniczących, w tym spółek pracowniczych i menedżerskich. Dobór
optymalnego trybu i terminu prywatyzacji prowadzony będzie indywidualnie dla każdego podmiotu, bądź dla
grup podmiotów. Kontynuowane będzie zbywanie w pierwszej kolejności pakietów mniejszościowych.
Wpływ na procesy prywatyzacyjne oraz na planowanie przychodów z prywatyzacji mają zapisy zawarte
w przyjętych przez Radę Ministrów strategiach i programach branżowych, które uwzględniając założenia
dotyczące polityki Państwa wobec branży – określają zasady i sposób prywatyzacji spółek istotnych dla danego
sektora.
W celu realizacji przychodów wskazanych w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa 2010-2013 od roku 2011
konieczne będzie objęcie procesami prywatyzacji także spółek nie znajdujących się obecnie w nadzorze Ministra
Skarbu Państwa. Ponadto intensywniejsze działania prywatyzacyjne w roku 2011 będą równoznaczne ze
sprzedażą dodatkowych pakietów akcji/udziałów w spółkach Skarbu Państwa, a tym samym niezbędna będzie
zmiana zapisów niektórych strategii i programów branżowych.
202
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13.1.2. Rozwój małej przedsiębiorczości
Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w systemie REGON w roku 2010 przekroczyła liczbę 400
tys., co jest najwyższą wartością w minionym dziesięcioleciu. Wśród nowo powstających podmiotów
zdecydowanie dominowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (87% ogółu).
Podmiotów wyrejestrowanych z rejestru w 2010 roku było mniej niż 250 tys. i liczba ta jest zbliżona do
przeciętnej z lat ubiegłych.91
Wykres 50 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON
tys. 450
Podmioty:
nowo zarejestrowane
wyrejestrowane
400
350
300
250
200
150
100
50
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2010 r. GUS Warszawa.
Wzrost nowo rejestrowanych podmiotów w skali kraju wyniósł 15%. Obserwowano jednocześnie spore
różnice pomiędzy poszczególnymi województwami. W mazowieckim wzrost był najwyższy (28%),
wysokie wskaźniki zanotowano również w śląskim, świętokrzyskim oraz lubelskim (ok. 18%).
Choć spółki akcyjne stanowią nieliczny odsetek tworzonych firm, ich dynamika była wyższa niż
pozostałych podmiotów (wzrost o 65%).
Najwyższy wzrost w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów zaobserwowano w następujących
sekcjach: pozostała działalność usługowa (35%), działalność naukowa, profesjonalna i techniczna
(24,6%), informacja i komunikacja (22,2%), a także wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną,
gaz, parę wodną i gorącą wodę (23,1%) i przetwórstwo przemysłowe (21,1%). Spadek w liczbie nowo
zarejestrowanych podmiotów odnotowano jedynie w sekcji działalność finansowa i ubezpieczeniowa
(spadek o 6%).
Sytuacja mikroprzedsiębiorstw w 2009 roku
W 2009 roku liczba aktywnych przedsiębiorstw uległa zmniejszeniu w stosunku do roku 2008 (z 1.788
tys. do 1.674 tys.). Zmiana ta była w dużej mierze wynikiem spadku działających mikroprzedsiębiorstw
(spadek liczby przedsiębiorstw małych, średnich i dużych był nieznaczny).
Pomimo pogorszenia sytuacji gospodarczej w roku 2009, oraz wspominanego wyżej spadku liczby
działających mikroprzedsiębiorstw, te istniejące wypracowały wyższy przychód niż w roku 2008 (wzrost
Duży skok w liczbie wyrejestrowanych podmiotów w roku 2009 wynikał z prowadzonej przez GUS aktualizacji rzeczywiście
działających podmiotów, związanej z wprowadzaniem nowej klasyfikacji działalności PKD 2007.
91
203
MINISTERSTWO GOSPODARKI
z 662 do 699 mld zł). Jednocześnie koszty w najmniejszych firmach wzrosły z 577 mld do 614 mld zł.
W efekcie wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności był nieco wyższy niż w roku 2008
i wyniósł 87,9%.
Najmniejsze firmy, były jedyną grupą przedsiębiorstw, w których nakłady inwestycyjne wzrosły w 2009
roku w porównaniu z rokiem 2008 (choć wzrost ten był nieznaczny – z 20 do blisko 22 mld zł).
Liczba pracujących w mikroprzedsiębiorstwach wyniosła w 2009 roku 3,4 mln osób, co oznacza spadek
w stosunku do roku 2008. Wyższe niż w roku 2008 było natomiast przeciętne miesięczne
wynagrodzenie.
Tabela 61 Najważniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsiębiorstw
Liczba przedsiębiorstw (tys.)
Liczba pracujących (tys.)
Przeciętna liczba zatrudnionych (tys.)
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na 1 zatrudnionego (zł)
Nakłady inwestycyjne (mln zł)
Przychody ogółem (mln zł)
Koszty ogółem (mln zł)
Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2009 r. GUS Warszawa.
2008
1.714 ,8
3.606
1.365
1.729
20,0
662,3
577,9
2009
1.604,4
3.464
1.361
1.879
21,9
699,1
614,8
Liczba mikroprzedsiębiorstw przypadających na tysiąc mieszkańców wyniosła w 2009 roku 42.
W województwie zachodniopomorskim i mazowieckim wartości te wynosiły odpowiednio 51,8 oraz 51,0,
na drugim końcu znajdowały się województwa podkarpackie (28,6), lubelskie (31,5) oraz podlaskie
(32,4).
Sytuacja małych przedsiębiorstw powstałych w 2009 roku92
W roku 2009 liczba nowo powstałych przedsiębiorstw zatrudniających do 49 osób wyniosła 275,3 tys.
i było to nieco mniej niż w roku 2008. Wyższy był natomiast wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw, który
wyniósł 77%. Podobnie jak w roku poprzednim, najlepiej radziły sobie przedsiębiorstwa zajmujące się
ochroną zdrowia (87,5% aktywnych w rok po rozpoczęciu działalności), pozostałą działalnością
usługową (84,9%), oraz informacją i komunikacją (84,7%). Najtrudniej pierwszy rok przetrwać było
przedsiębiorstwom zajmującym się zakwaterowaniem i gastronomią (67,3% aktywnych w rok po
rozpoczęciu działalności), handlem (72,3%), działalnością związaną z rozrywką (72,4%) transportem
(72,5%) oraz finansami i ubezpieczeniami (72,7%).
Tabela 62 Nowo powstałe przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2005-2009.
Liczba aktywnych
Wskaźnik
przedsiębiorstw w kolejnym
przeżycia (%)
roku (tys.)
2005
211,1
142,8
67,6
2006
241,4
160,6
66,5
2007
273,6
193,3
70,7
2008
294,3
224,8
76,4
2009
275,3
212,0
77,0
Źródło: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2005-2009.
GUS Warszawa.
Rok
Liczba nowo powstałych
przedsiębiorstw (tys.)
Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2005-2009.
Warszawa GUS.
92
204
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W nowo powstałych przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło nieco ponad 450 tys. osób. Najwięcej
osób zatrudnionych było w handlu (134 tys.), budownictwie (77 tys.), przemyśle (44 tys.) oraz
działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (34 tys.).
Dla zdecydowanej większości przedsiębiorców źródłem finansowania podejmowanej działalności
gospodarczej są środki własne (w 2009 roku rozpoczęcie działalności sfinansowało w ten sposób 76,5%
przedsiębiorców). Z pożyczki od znajomych skorzystało 2,2%, z kredytu bankowego 3,9%, zaś z innych
form finansowania 17,4% przedsiębiorców.
Wykres 51 Struktura nowo powstałych przedsiębiorstw w 2009 roku
Przemysł
Budownictwo
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
Transport i gospodarka magazynowa
Zakwaterowanie i gastronomia
Informacja i komunikacja
Finanse i ubezpieczenia
Obsługa rynku nieruchomości
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
Administrowanie i działalność wspierająca
Edukacja
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją
Pozostała działalność usługowa
Źródło: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2005-2009.
GUS Warszawa.
13.2. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw93
Globalny kryzys ekonomiczny w sposób szczególnie negatywny oddziaływał na gospodarkę polską
w II półroczu 2008 roku oraz I półroczu 2009 roku. Poczynając od II półrocza 2009 wskaźniki
makroekonomiczne wyraźnie się poprawiają. Wzrasta tempo wzrostu PKB i produkcji przemysłowej.
Następuje także poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw.
13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczególnych rodzajów działalności
Przychody z całokształtu działalności wyniosły 2.452 mld zł i były wyższe niż w 2009 roku o 5,6%.
Koszty uzyskania przychodów (2.320 mld zł) wykazały wzrost o 5,1%, o 0,5 pkt. proc. niższy od
przychodów. Wynik finansowy na działalności gospodarczej ukształtował się w wysokości 132,0 mld zł,
o 13,7% powyżej uzyskanego w 2009 roku.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów są dominującym elementem przychodów
ogółem. W 2010 roku wyniosły one 2.362 mld zł i wzrosły o 6,2%. Koszty uzyskania przychodów
zwiększyły się w tym samym tempie. Wynik ze sprzedaży (122,6 mld zł) wykazał wzrost o 6,7%.
Informacje prezentowane w niniejszym rozdziale dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących
przekracza 9 osób.
93
205
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Przychody z pozostałej działalności operacyjnej (48,3 mld zł) zmniejszyły się o 6,2%, a koszty ich
uzyskania spadły w szybszym tempie (o 11,3%), co skutkowało wzrostem wyniku z 6,3 mld zł do 8,2
mld zł (o 30,2%).
Przychody z działalności finansowej (41,4 mld zł) spadły o 12,3%, a koszty (40,2 mld zł) zmniejszyły się
o 23,1%. Na działalności tej zrealizowano dodatni wynik finansowy w wysokości 1,2 mld zł wobec straty
(5,1 mld zł) poniesionej rok wcześniej.
Tabela 63 Przychody, koszty i wyniki na poszczególnych rodzajach działalności oraz wyniki brutto i netto
(w mld zł)
2009
2010
Przychody Koszty Wynik Przychody Koszty Wynik
Sprzedaż produktów towarów i materiałów
2.223,9 2.109,0 114,9
2.361,9 2.239,3 122,6
Pozostała działalność operacyjna
51,5
45,2
6,3
48,3
40,1
8,2
Działalność finansowa
47,2
52,3
-5,1
41,4
40,2
1,2
RAZEM DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
2.322,6 2.206,5 116,1
2.451,6 2.319,6 132,0
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
x
x
0,0
x
x
-0,2
Wynik finansowy brutto
x
x 116,1
x
x 131,8
Wynik finansowy netto
x
x
95,8
x
x 109,9
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
Wzrost przychodów z całokształtu działalności w 2010 roku był wyłącznie efektem zwiększenia
przychodów zrealizowanych z działalności podstawowej (sprzedaży) przedsiębiorstw. Na pozostałej
działalności operacyjnej oraz na działalności finansowej odnotowano spadek przychodów. Wzrost
wyniku finansowego na działalności gospodarczej był natomiast efektem wszystkich prowadzonych
przez podmioty gospodarcze rodzajów działalności. Największy wkład w poprawę wyniku miała
działalność podstawowa (48,4%) oraz działalność finansowa (39,6%).
Tabela 64 Zmiany przychodów i wyników w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2009
1
2009
2010
2
3
Zmiana przychodów
Przychody ze sprzedaży
2 223,9
2 361,9
Pozostałe przychody operacyjne
51,5
48,3
Przychody finansowe
47,2
41,4
PRZYCHODY Z CAŁOKSZTAŁTU DZIAŁALNOŚCI
2 322,6
2 451,6
Zmiana wyników
Wynik ze sprzedaży
114,9
122,6
Wynik na pozostałej działalności operacyjnej
6,3
8,2
Wynik na działalności finansowej
-5,1
1,2
WYNIK NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
116,1
132,0
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
0
-0,2
Wynik finansowy brutto
116,1
131,8
Wynik finansowy netto
95,8
109,9
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
mln zł
Zmiana
4
%
5
138,0
-3,2
-5,8
129,0
6,2
-6,2
-12,3
5,6
7,7
1,9
6,3
15,9
-0,2
15,7
14,1
6,7
30,2
x
x
13,7
13,5
14,7
Wynik finansowy brutto (131,8 mld zł) wzrósł o 13,5%, a jego obciążenia wyniosły 21,9 mld zł. Udział
obciążeń w wyniku brutto obniżył się z 17,5% w roku 2009 do 16,6%.
Wynik finansowy netto wyniósł 109,9 mld zł, wykazując wzrost o 14,7%.
206
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 52 Wyniki finansowe na działalności gospodarczej, brutto i netto w latach 2009 i 2010 (w mld zł)
mld zł
160
132,0
140
120
131,8
116,1
116,1
109,9
95,8
100
80
60
40
20
0
na działalności gospodarczej
brutto
netto
2009
2010
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG
Wskaźniki rentowności brutto i netto wzrosły odpowiednio do 5,4% oraz do 4,5%. Rentowność ze
sprzedaży pozostała na poziomie z 2009 roku – 5,2%.
Wykres 53 Wskaźniki rentowności w latach 2009 i 2010 (w %)
%
6
5,2
5,2
5
5,0
5,4
4,5
4,1
4
3
2
1
0
ze sprzedaży
2009
brutto
netto
2010
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
13.2.2. Nakłady inwestycyjne94 i możliwości ich samofinansowania
Spośród wszystkich wskaźników makroekonomicznych najbardziej wrażliwe na zmiany koniunktury są
nakłady inwestycyjne. Efektem światowego kryzysu ekonomicznego i jego negatywnego wpływu na
gospodarkę polską było istotne ograniczenie działalności inwestycyjnej.
W latach 2006 i 2007, a więc w latach poprzedzających kryzys gospodarczy, nakłady inwestycyjne
przedsiębiorstw wzrastały w ponad 20-proc. tempie. W roku 2008 nasza gospodarka zaczęła odczuwać
W niniejszym rozdziale nakłady inwestycyjne prezentowane są w cenach bieżących, łącznie z wydatkami na zakup
używanych środków trwałych.
94
207
MINISTERSTWO GOSPODARKI
negatywny wpływ globalnego kryzysu, tempo wzrostu inwestycji spowolniło do 5,3%, a w roku 2009
odnotowano już spadek inwestycji o 10,8%. W 2010 roku ta negatywna tendencja utrzymała się,
nakłady inwestycyjne ponownie spadły.
Wykres 54 Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w latach 2006-2010 (w mld zł, ceny bieżące)
mld zł 150
126,4
100
133,1
118,7
113,9
99,3
50
0
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
Mimo wzrostu PKB i produkcji przemysłowej oraz poprawiającej się sytuacji finansowej przedsiębiorstw
nakłady inwestycyjne w 2010 roku spadły do poziomu 113,9 mld zł (o 4,0%).
Jednocześnie zwiększyły się potencjalne możliwości samofinansowania nakładów inwestycyjnych,
bowiem spadkowi inwestycji towarzyszył z jednej strony wzrost nadwyżki inwestycyjnej95, a z drugiej
wzrost środków finansowych pozostających w dyspozycji podmiotów gospodarczych.
Nadwyżka inwestycyjna zwiększyła się do 204,0 mld zł (o 5,6%), a jej relacja do poniesionych nakładów
wyniosła 1,79 wobec 1,63 w roku 2009. Natomiast środki pozostające w dyspozycji przedsiębiorstw
(inwestycje krótkoterminowe) wzrosły do 237,4 mld zł (o 14,7%), a ich relacja do poniesionych nakładów
zwiększyła się z 1,74 do 2,08.
13.2.3. Zadłużenie, należności, płynność finansowa
Zadłużenie na koniec 2010 roku wyniosło 834,1 mld zł (wzrost o 8,2%). Nieznacznie pogorszyła się
struktura zadłużenia - udział zadłużenia długoterminowego spadł z 32,2% do 31,5%.
Zadłużenie długoterminowe wyniosło 263,1 mld zł i wzrosło o 5,9%. W zadłużeniu tym dominowały
zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek (132,4 mld zł) stanowiące 50,3% ogółu zadłużenia
długoterminowego (przed rokiem udział wyniósł 52,7%).
Zadłużenie krótkoterminowe (571,0 mld zł) zwiększyło się o 9,3%. W zadłużeniu dominowały
zobowiązania z tytułu dostaw i usług (294,3 mld zł) stanowiące 51,5% wobec 51,4% przed rokiem.
Zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń wyniosły 45,8 mld zł i były wyższe o 10,6% niż
w poprzednim roku.
Nadwyżkę inwestycyjną w niniejszym opracowaniu definiuje się jako sumę zysku netto (zysku, a nie wyniku) oraz
amortyzacji.
95
208
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zmniejszyły się potencjalne możliwości spłaty zadłużenia przychodami osiąganymi ze sprzedaży,
ponieważ tempo wzrostu przychodów (6,2%) nie nadążało za tempem wzrostu zadłużenia (8,2%).
W 2009 roku na spłatę zadłużenia należałoby przeznaczyć przychody ze sprzedaży zrealizowane w
ciągu 124,8 dni. W 2010 roku okres ten wydłużył się do 127,1 dnia.
Należności krótkoterminowe na koniec 2010 roku wyniosły 381,3 mld zł wykazując wzrost o 12,2%.
Należności krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług (313,2 mld zł) wzrosły o 10,8%. Ich udział w ogólnej
kwocie należności krótkoterminowych zmniejszył się z 83,2% do 82,1%.
Wzrosły wskaźniki płynności finansowej: I stopnia z 40% do 42%, II stopnia z 105% do 108% oraz III
stopnia z 147% do 149%. Wskaźniki płynności finansowej przekraczały dolną granicę przedziału
uznawanego za rekomendowany96.
13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki
Przemysł ogółem
W skład przemysłu wchodzą cztery sekcje: górnictwo i wydobywanie, przetwórstwo przemysłowe,
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz dostawa
wody, gospodarowanie ściekami i odpadami.
Przychody z całokształtu działalności w 2009 roku wyniosły 1.120,8 mld zł wykazując wzrost o 6,8%.
Koszty uzyskania tych przychodów wzrosły o 6,0%. Wynik na działalności gospodarczej wyniósł 72,3
mld zł i wzrósł o 20,5%.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (1.083,4 mld zł) wzrosły o 7,8%, a koszty ich
uzyskania o 7,6%. Wynik ze sprzedaży zwiększył się do 70,4 mld zł (o 12,1%).
Wynik finansowy na pozostałej działalności operacyjnej był dodatni i wyniósł 1,2 mld zł (przed rokiem
wystąpiła strata 0,1 mld zł). Wynik na działalności finansowej był także dodatni (0,7 mld zł), podczas gdy
rok wcześniej odnotowano stratę w wysokości 2,7 mld zł. Łączna bezwzględna poprawa wyniku na
działalności gospodarczej wyniosła 12,3 mld zł, z tego przypada na przyrost wyników: ze sprzedaży
61,8% (7,6 mld zł), z pozostałej działalności operacyjnej 10,6% (1,3 mld zł) oraz z działalności
finansowej 27,6% (3,4 mld zł). Głównym czynnikiem wzrostu wyniku na działalności gospodarczej,
a także wyników brutto i netto był przyrost wyniku na działalności podstawowej (sprzedaży)
przedsiębiorstw. Wynik finansowy brutto (72,3 mld zł) zwiększył się o 20,5%, a wynik netto (60,5 mld zł)
o 21,2%. Wzrosły wskaźniki rentowności: rentowność ze sprzedaży z 6,2% do 6,5%, rentowność brutto
z 5,7% do 6,5%, a rentowność netto z 4,8% do 5,4%.
Nakłady inwestycyjne (61,8 mld zł) zmniejszyły się o 4,3%, natomiast nadwyżka inwestycyjna wzrosła
do 109,4 mld zł (o 8,7%). Zwiększyły się możliwości samofinansowania inwestycji: relacja nadwyżki do
nakładów wzrosła z 1,56 do 1,77.
Zadłużenie wzrosło do 352,0 mld zł (o 7,7%). Jednocześnie pogorszyła się jego struktura: udział
zobowiązań długoterminowych spadł z 28,9% do 27,4%. Okres możliwości spłaty zadłużenia
przychodami ze sprzedaży skrócił się nieznacznie (z 117,1 dni do 117,0 dni). Należności
krótkoterminowe (178,4 mld zł) wzrosły o 13,1%, a inwestycje krótkoterminowe (94,7 mld zł) o 11,0%.
Za wielkości referencyjne dla wskaźnika płynności I stopnia uznawana jest wielkość przekraczająca 20%, dla wskaźnika II
stopnia – przedział 100% - 120%, a dla wskaźnika III stopnia - przedział 120% - 200%. W zależności od specyfiki branży
wskaźniki mogą kształtować się odmiennie od ogólnych reguł.
96
209
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Sekcje przemysłu
W trzech sekcjach odnotowano wzrost przychodów z całokształtu działalności, najwyższy w dostawie
wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami (o prawie 27%). W górnictwie i wydobywaniu oraz
przetwórstwie przemysłowym przychody wzrosły odpowiednio o 12,2% oraz o 7,7%. Jedyną sekcją,
w której przychody spadły (o 0,8%) było wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę.
We wszystkich sekcjach przemysłu dynamika przychodów z całokształtu działalności wyprzedzała
dynamikę kosztów ich uzyskania. Najbardziej korzystnie relacja tempa wzrostu przychodów i kosztów
kształtowała się w górnictwie i wydobywaniu, gdzie dynamika przychodów wyprzedzała dynamikę
kosztów o ponad 8 pkt. proc. W pozostałych sekcjach różnica była mniejsza i nie przekraczała 1,5 pkt.
proc. Istotny wpływ na wzrost przychodów miał wskaźnik cen, który dla przemysłu ogółem wyniósł
102,1%, ale w górnictwie i wydobywaniu wyniósł on 117,8%. Najniższy wskaźnik notowany był
w przetwórstwie przemysłowym (100,8%).
Wynik na działalności gospodarczej zwiększył się we wszystkich sekcjach. Najwyższy, dwukrotny
wzrost miał miejsce w górnictwie i wydobywaniu. W dostawie wody, gospodarowaniu ściekami
i odpadami odnotowano przyrost o prawie 45%, a w pozostałych dwóch sekcjach o prawie 15%.
Analogiczne zmiany, jak w przypadku przychodów i kosztów na poziomie całokształtu działalności,
miały miejsce w poszczególnych sekcjach w zakresie działalności podstawowej. Wzrost przychodów
nastąpił w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami (o ponad 27%), w górnictwie
i wydobywaniu (o ponad 14%) oraz w przemyśle przetwórczym (o ponad 9%). Spadek odnotowano
natomiast w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę (o prawie 2%). Jedyną
sekcją, w której dynamika przychodów ze sprzedaży była niższa od dynamiki kosztów (o 0,3 pkt. proc.)
było przetwórstwo przemysłowe. Jednak relatywnie wysoka dynamika przychodów ze sprzedaży w tej
sekcji umożliwiła wzrost wyniku na działalności podstawowej. We wszystkich sekcjach nastąpił przyrost
wyniku ze sprzedaży.
Wyniki na działalności finansowej poprawiły się w trzech sekcjach, z tym że w przemyśle przetwórczym
w dalszym ciągu notowano stratę, mniejszą od poniesionej w 2009 roku. Jedynie w górnictwie
i wydobywaniu wynik uległ pogorszeniu, wystąpił wynik ujemny wobec dodatniego osiągniętego rok
wcześniej.
Wszystkie sekcje przemysłu zamknęły rok 2010 lepszymi niż przed rokiem wynikami finansowymi brutto
i netto. W przypadku górnictwa i wydobywania oraz dostawy wody, gospodarowania ściekami
i odpadami o poprawie zdecydował szczególnie przyrost wyniku na działalności podstawowej.
Natomiast dwie pozostałe sekcje wzrost wyników brutto i netto zawdzięczają głównie zarówno
przyrostom wyników ze sprzedaży, jak i poprawie wyników na operacjach finansowych.
Poprawa wyników na poszczególnych poziomach spowodowała wzrost wskaźników rentowności.
Rentowność ze sprzedaży obniżyła się jedynie w przemyśle przetwórczym. Wskaźniki rentowności
brutto i netto wzrosły natomiast we wszystkich sekcjach przemysłu.
Nakłady inwestycyjne wzrosły w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę (o ok.
25%) oraz w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami (o ok. 10%). W dwóch pozostałych
sekcjach nakłady spadły. Szczególnie głęboki spadek miał miejsce w przemyśle przetwórczym (o ponad
15%). Możliwości samofinansowania inwestycji nadwyżką inwestycyjną zmniejszyły się tylko
w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę.
210
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zadłużenie całkowite wzrosło we wszystkich sekcjach, a potencjalne możliwości jego spłaty
przychodami ze sprzedaży zwiększyły się tylko w przemyśle przetwórczym oraz w dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami.
Jedyną sekcją, w której obniżyła się płynność finansowa I stopnia był przemysł przetwórczy. Dwa
pozostałe wskaźniki płynności finansowej w tej sekcji pozostały na poziomie ubiegłorocznym,
a wskaźnik II stopnia kształtował się poniżej wielkości referencyjnej. W pozostałych trzech sekcjach
wzrosła płynność na wszystkich poziomach, a wskaźniki płynności przekraczały wielkości referencyjne.
Sekcje pozaprzemysłowe
W budownictwie przychody z całokształtu działalności obniżyły się o 0,4% natomiast koszty wzrosły
o 0,9%. Wynik z działalności gospodarczej spadł o 17,7%. W jeszcze szybszym tempie spadł wynik ze
sprzedaży (o 22,8%). Wyniki na pozostałej działalności operacyjnej oraz na działalności finansowej
poprawiły się, chociaż wynik na operacjach finansowych pozostał ujemny. Wyniki finansowe brutto
i netto obniżyły się odpowiednio o 17,7% i o 18,8%. Obniżyły się także wszystkie wskaźniki rentowności.
Budownictwo jest jedyną sekcją spośród rozpatrywanych, w której nastąpiło zmniejszenie przychodów
i wyników.
Dwie pozostałe rozpatrywane sekcje z sektora usług – handel i naprawy oraz transport i gospodarka
magazynowa - odnotowały wzrost przychodów z całokształtu działalności. W obu przypadkach
przychody wzrosły w tempie szybszym od kosztów, co skutkowało wzrostem wyników z działalności
gospodarczej odpowiednio o 13,5% oraz o 61,1%. Przychody ze sprzedaży wzrosły w obu sekcjach,
lecz tylko w handlu i naprawach ich dynamika wyprzedzała dynamikę kosztów. Wynik na pozostałej
działalności operacyjnej w handlu obniżył się o 50%, a w transporcie wzrósł o ponad 140%. Wyniki na
operacjach finansowych w obu sekcjach, podobnie jak przed rokiem były ujemne. W handlu strata
zmniejszyła się o 30%, a w transporcie pozostała w wysokości z 2009 roku. Wyniki brutto i netto
w obu sekcjach wzrosły. W handlu o 13,5% i o 15,4%, a w transporcie o 61,1% i o 100%. Wzrost
wyników w handlu nastąpił głównie dzięki poprawie wyniku ze sprzedaży, a w transporcie, dzięki
poprawie wyniku na pozostałej działalności operacyjnej.
Spośród omawianych sekcji pozaprzemysłowych nakłady inwestycyjne w 2010 roku wzrosły jedynie
w transporcie i gospodarce magazynowej (o ponad 15%). W sekcji tej zmniejszyły się potencjalne
możliwości samofinansowania inwestycji, relacja nadwyżki inwestycyjnej do nakładów spadła z 1,09 do
1,03. W budownictwie oraz w handlu i naprawach nakłady zmniejszyły się odpowiednio o 3,1% oraz
o 12,1%. W pierwszej z tych sekcji z uwagi na złą sytuację finansową nastąpił spadek nadwyżki,
głębszy od spadku nakładów. W rezultacie relacja nadwyżki do nakładów spadła. W handlu natomiast
odnotowano wzrost tej relacji.
W 2010 roku firmy handlowe oraz transportowe zwiększyły swoje zadłużenie o 4,9% oraz o 8,5%.
W budownictwie zadłużenie zmniejszyło się (o 1,4%). We wszystkich trzech sekcjach skróceniu uległ
potencjalny okres spłaty zadłużenia przychodami ze sprzedaży.
Wskaźniki płynności finansowej wykazały różnorodne zmiany. W budownictwie dwa wskaźniki
nieznacznie spadły, a jeden pozostał na poziomie ubiegłorocznym (wskaźnik II stopnia). W handlu
zwiększyła się płynność II stopnia, a pozostałe dwa wskaźniki nie uległy zmianie. Natomiast
w transporcie odnotowano wzrost płynności II oraz III stopnia oraz stabilizację wskaźnika I stopnia.
Większość wskaźników przekraczała wielkości referencyjne (oprócz płynności II stopnia w handlu
i naprawach).
211
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 65 Przychody, wyniki, rentowność - sekcje gospodarki w latach 2009 i 2010
a - 2010 rok
Przychody w mld zł
b - 2009 rok
ogółem
ze sprzedaży
Wynik finansowy w mld zł
Rentowność w %
z
ze
ze
poz.
działalbrutto netto sprze- brutto netto
sprze- dział.
ności
daży
daży operac.
fin.
122,6
8,2
1,2 131,8 109,9
5,2
5,4
4,5
114,9
6,3
-5,1 116,1 95,8
5,2
5,0
4,1
70,4
1,2
0,7 72,3 60,5
6,5
6,5
5,4
62,8
-0,1
-2,7 60,0 49,9
6,2
5,7
4,8
9,8
-0,3
-1,3
8,2
6,6
20,6 16,2 13,0
5,2
-1,2
0,1
4,1
3,4
12,6
9,2
7,5
44,1
2,3
-1,9 44,5 37,4
5,2
5,1
4,3
42,2
1,7
-5,0 38,9 32,7
5,4
4,8
4,0
15,1
-1,0
3,8 17,9 15,2
9,1 10,3
8,7
a 2.451,6
2.361,9
b 2.322,6
2.223,9
a 1.120,8
1.083,4
Przemysł, z tego:
b 1.049,3
1.004,6
a
50,5
47,6
− górnictwo
b
45,0
41,7
a
870,0
845,6
− przetwórstwo przemysłowe
b
808,1
775,0
174,3
165,4
− wytwarzanie i zaopatrywanie a
w energię elektryczną, gaz,
b
175,7
168,4
14,4
-0,8
2,2 15,8
parę wodną i gorącą wodę
a
26,0
24,8
1,4
0,2
0,1
1,7
− dostawa wody,
gospodarowanie ściekami i
b
20,5
19,5
0,95
0,18
0,04 1,15
odpadami
Sekcje pozaprzemysłowe , w a 1.330,8
1.278,5
52,2
7,0
0,5 59,5
tym:
b 1.273,3
1.219,3
52,2
6,4
-2,4 56,2
a
133,1
128,7
7,8
0,5
-0,4
7,9
Budownictwo
b
133,7
128,8
10,1
0,4
-0,9
9,6
a
806,3
792,3
23,8
1,8
-2,1 23,5
Handel i naprawy
b
772,8
753,7
20,1
3,6
-3,0 20,7
Transport i gospodarka
a
95,6
91,0
1,8
1,7
-0,6
2,9
magazynowa
b
87,7
83,4
1,7
0,7
-0,6
1,8
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
OGÓŁEM
12,9
8,6
9,0
7,4
1,3
5,7
6,4
5,1
0,88
4,9
5,6
4,3
49,4
45,9
6,5
8,0
19,5
16,9
2,0
1,0
4,1
4,3
6,1
7,8
3,0
2,7
2,0
2,1
4,5
4,4
5,9
7,2
2,9
2,7
3,0
2,1
3,7
3,6
4,9
6,0
2,4
2,2
2,1
1,1
13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach własnościowych
Przychody z całokształtu działalności w sektorze prywatnym wzrosły o 6,5% do 2.157,2 mld zł.
W podobnym tempie wzrosły koszty ich uzyskania. Udział przychodów sektora prywatnego
w przychodach ogółem zwiększył się z 87,2% do 88,0%. Wynik na działalności gospodarczej osiągnął
poziom 109,6 mld zł (wzrost o 7,0%). Sektor publiczny odnotował spadek przychodów z całokształtu
działalności o 0,6% do 294,4 mld zł. Redukcja kosztów wyniosła 3,7%. Wynik na działalności
gospodarczej wzrósł o 63,5% do 22,4 mld zł.
Za główną przyczynę poprawy wyniku na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto
w sektorze prywatnym należy uznać wzrost wyniku na działalności podstawowej oraz znaczące
zmniejszenie straty na operacjach finansowych. Wkład pozostałej działalności operacyjnej w poprawę
wyników był natomiast ujemny. Mimo, że przychody ze sprzedaży wzrosły o 7,3%, a koszty ich
uzyskania o 7,4%, na działalności podstawowej odnotowano przyrost wyniku dzięki relatywnie wysokiej
dynamice sprzedaży.
Z kolei w sektorze publicznym o wzroście wyniku na działalności gospodarczej oraz wyników brutto
i netto zdecydowały wszystkie rodzaje działalności, a w największym stopniu pozostała działalność
operacyjna, na której osiągnięto zysk w porównaniu ze stratą poniesioną rok wcześniej. Przychody ze
sprzedaży zmniejszyły się o 1,2%, a koszty spadły o 2,3%.
Oba sektory zarejestrowały poprawę wyników brutto i netto. W sektorze prywatnym wynik brutto,
podobnie jak wynik netto, wzrósł o 6,8%. W sektorze publicznym wzrost wyniku brutto wyniósł 63,5%,
a netto 79,8%. Wskaźniki rentowności w sektorze prywatnym utrzymały się na poziomie z roku 2009
212
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
(z wyjątkiem rentowności sprzedaży, która nieznacznie się obniżyła). Natomiast w sektorze publicznym
wszystkie wskaźniki rentowności wzrosły.
W obszarze działalności inwestycyjnej zachowanie podmiotów z obu sektorów własnościowych było
odmienne. W sektorze prywatnym nakłady inwestycyjne spadły o ponad 6%. Nadwyżka inwestycyjna
(167,0 mld zł) wzrosła o 2,7%. Zwiększyły się potencjalne możliwości samofinansowania inwestycji,
relacja nadwyżki do nakładów wzrosła z 1,89 do 2,07. Sektor publiczny zrealizował inwestycje
o wartości wyższej niż przed rokiem (o 1,5%), a nadwyżka inwestycyjna zwiększyła się o 21,3%.
Relacja nadwyżki do nakładów wzrosła z 0,93 do 1,11.
Zadłużenie w sektorze prywatnym wzrosło nieznacznie szybciej niż w publicznym, odpowiednio o 8,2%
i o 8,0%. W obu sektorach wydłużył się potencjalny okres spłaty zadłużenia przychodami ze sprzedaży,
w sektorze prywatnym do 123,8 dni, a w publicznym do 152,9 dni. Wskaźniki charakteryzujące płynność
finansową obu sektorów wzrosły i przekroczyły wielkości referencyjne.
Wykres 55 Udział sektorów własnościowych w przychodach ogółem, wyniku brutto, nakładach
inwestycyjnych i zadłużeniu w 2010 roku (w %)
Zadłużenie
Nakłady inwestycyjne
Wynik brutto
Przychody ogółem
0%
20%
40%
Sektor prywatny
60%
80%
100%
Sektor publiczny
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach wg wielkości97
Sytuacja finansowa przedsiębiorstw pod względem wielkości nie kształtowała się jednorodnie.
W przedsiębiorstwach małych i dużych nastąpił wzrost przychodów z całokształtu działalności,
odpowiednio o 7,9% i o 8,5%. Dynamika przychodów była wyższa od dynamiki kosztów ich uzyskania,
co skutkowało przyrostem wyniku na działalności gospodarczej (w obu przypadkach po ok. 20%).
W obu grupach tych przedsiębiorstw wzrosły także przychody ze sprzedaży, w podmiotach małych
w tempie wolniejszym od kosztów, a w podmiotach dużych w tempie szybszym od kosztów. Zwiększyły
się wyniki ze sprzedaży. Poprawiły się także wyniki na pozostałej działalności operacyjnej
i operacjach finansowych. Zarówno w podmiotach małych, jak i dużych odnotowano wzrost wyników
brutto i netto, po ok. 20%. Na poprawę wyników pozytywnie oddziaływały wszystkie rodzaje działalności
przedsiębiorstw. Nastąpił wzrost rentowności na wszystkich poziomach (z wyjątkiem rentowności ze
sprzedaży w podmiotach małych, gdzie odnotowano spadek).
W przedsiębiorstwach małych liczba pracujących wynosi 10-49 osób, w średnich 50-249 osób, a w dużych powyżej 249
osób.
97
213
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W podmiotach średnich nastąpił spadek przychodów z całokształtu działalności o 1,5%. Koszty spadły
w wolniejszym tempie. Wynik finansowy na działalności gospodarczej obniżył się o 3,5%. Przychody ze
sprzedaży obniżyły się o 1,1%, a koszty o 0,9%. Wynik ze sprzedaży zmniejszył się o 6,3%. Pogorszył
się także dodatni wynik na pozostałej działalności operacyjnej (o 12,0%). Jedynie na działalności
finansowej odnotowano poprawę (zmniejszenie straty). Wyniki brutto i netto obniżyły się odpowiednio
o ok. 5% i ok. 4%. Obniżyły się także wszystkie wskaźniki rentowności.
Tabela 66 Przychody, wyniki, rentowność - sektory własności i przedsiębiorstwa wg wielkości w latach
2009 i 2010
Przychody w mld
zł
a - 2010 rok
b - 2009 rok
OGÓŁEM
Z poz. ogółem przypada na:
Wynik finansowy w mld zł
Rentowność w %
z
ze
ze
poz.
działalbrutto netto sprze- brutto netto
ogółem sprzedaż sprze- dział.
ności
daży
daży operac.
fin.
a 2.451,6 2.361,9 122,6
8,2
1,2 131,8 109,9
5,2
5,4
4,5
b 2.322,6 2.223,9 114,9
6,3
-5,1 116,1 95,8
5,2
5,0
4,1
109,4
102,4
22,4
13,7
91,2
85,4
18,7
10,4
5,2
5,3
5,3
4,1
5,1
5,1
7,6
4,6
4,2
4,2
6,4
3,5
a
388,6
372,9
17,5
3,1
1,0 21,7
b
360,3
345,1
16,8
2,5
-1,3 18,0
a
652,2
630,6
25,1
4,4
-2,1 27,1
− przedsiębiorstwa średnie
b
662,0
637,8
26,8
5,0
-3,4 28,5
80,0
0,7
2,3 83,0
a 1.410,8 1.358,4
− przedsiębiorstwa duże
b 1.300,3 1.241,0
71,3
-1,2
-0,4 69,6
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
18,2
15,1
22,4
23,3
69,3
57,4
4,7
4,9
4,0
4,2
5,9
5,8
5,6
5,0
4,2
4,3
5,9
5,4
4,7
4,2
3,4
3,5
4,9
4,4
− sektor prywatny
− sektor publiczny
Z poz. ogółem przypada na:
a 2.157,2
b 2.026,4
a
294,4
b
296,2
2.089,8
1.948,4
272,1
275,5
108,2
103,6
14,4
11,3
5,7
7,3
2,5
-1,0
-4,3
-8,5
5,5
3,4
− przedsiębiorstwa małe
Wykres 56 Udział podmiotów wg wielkości w przychodach ogółem, wyniku brutto, nakładach
inwestycyjnych i zadłużeniu w 2010 roku (w %)
Zadłużenie
Nakłady inwestycyjne
Wynik brutto
Przychody ogółem
0%
20%
40%
małe
60%
średnie
80%
100%
duże
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych Insigos MG oraz obliczenia DAP MG.
Nakłady inwestycyjne wzrosły jedynie w podmiotach małych (o 0,7%). Przedsiębiorstwa duże i średnie
ograniczyły działalność inwestycyjną, odpowiednio o 2,7% i o 5,4%. We wszystkich grupach badanych
przedsiębiorstw nastąpił wzrost zadłużenia. Potencjalne możliwości spłaty zadłużenia przychodami ze
sprzedaży wzrosły tylko w podmiotach dużych. We wszystkich grupach podmiotów zwiększyła się
214
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
płynność finansowa (z wyjątkiem płynności I stopnia w przedsiębiorstwach średnich, która pozostała na
poziomie 2009 roku). Wskaźniki płynności przekraczały wielkości referencyjne.
Wśród firm niefinansowych funkcjonujących na polskim rynku zdecydowanie, pod względem wielkości
przychodów, od wielu lat dominuje Polski Koncern Naftowy ORLEN SA GK. Wśród dziesięciu
największych firm pod względem przychodów ze sprzedaży w roku 2010 występują te same firmy, co
przed rokiem, tylko w nieco innej kolejności. Przychody tych firm wzrosły o 13,0%, a więc ponad
dwukrotnie szybciej od przychodów ogółu badanych podmiotów. Ich udział w przychodach ze sprzedaży
ogółu przedsiębiorstw zwiększył się z 9,8% do 10,4%. Natomiast udział dziesięciu firm, które wykazały
zysk netto w wyniku finansowym netto wszystkich podmiotów stanowił w 2010 roku 17,0%.
Tabela 67 Dziesięć największych firm pod względem przychodów ze sprzedaży oraz osiągniętego zysku
netto w 2010 roku (mln zł)*
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Nazwa
Przychody L.p.
Nazwa
Wynik netto
Polski Koncern Naftowy ORLEN SA GK
83.547 1 KGHM Polska Miedź SA GK
4.715
PGNiG SA GK
21.281 2 PGE Polska Grupa Energetyczna SA GK
3.627
PGE Polska Grupa Energetyczna SA GK
20.476 3 PGNiG SA GK
2.457
Jeronimo Martins Dystrybucja SA
20.217 4 Polski Koncern Naftowy ORLEN SA GK
2.455
Grupa Lotos SA GK
19.681 5 Jastrzębska Spółka Węglowa SA GK
1.440
KGHM Polska Miedź SA GK
17.240 6 Polkomtel SA GK
1.109
Grupa Metro AG w Polsce
17.140 7 Tauron Polska Energia SA GK
991
Fiat Auto Poland SA
16.335 8 Grupa Lolos SA GK
653
Telekomunikacja Polska SA GK
15.715 9 Energa SA GK
641
Tauron Polska Energia SA GK
15.011 10 Enea SA KK
621
Razem (1 do 10)
246.643
Razem (1 do 10)
18.709
* Nie wszystkie firmy podały wyniki finansowe netto. W powyższej tabeli uwzględniono dziesięć największych firm spośród
tych, które podały tę informację.
Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita z 20 kwietnia 2011 roku
***
Przychody z całokształtu działalności podmiotów gospodarczych wyniosły w I kwartale 2011 roku 512,8
mld zł i były wyższe o 12% niż przed rokiem.98 Koszty uzyskania przychodów wzrosły o 11,6%. Wynik
finansowy na działalności gospodarczej wzrósł o 19,5% do 27,2 mld zł.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów ukształtowały się w wysokości 498,4 mld zł
wykazując przyrost o 12,9%. Koszty wzrosły w tempie wolniejszym, o 12,3% skutkując wzrostem wyniku
ze sprzedaży z 21,0 mld zł do 26,4 mld zł (o 25,8%).
Wynik z pozostałej działalności operacyjnej wzrósł z 1,4 mld zł do 1,8 mld zł (o 32,2%). Na działalności
finansowej poniesiono stratę (1,0 mld zł), wobec osiągniętego rok wcześniej zysku (0,4 mld zł).
Znaczący przyrost wyniku na działalności podstawowej był głównym czynnikiem powodującym poprawę
wyniku finansowego na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto. Wynik finansowy brutto
(27,3 mld zł) wzrósł o 19,6%, a wynik netto (22,0 mld zł) o 20,1%. poprawiły się wskaźniki rentowności.
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw osiągnęły poziom 15,2 mld zł wykazując przyrost o 2,9% (w
cenach bieżących). Nadwyżka inwestycyjna wzrosła w szybszym tempie (o 10,7%). Relacja nadwyżki
do poniesionych nakładów zwiększyła się z 2,85 do 3,06.
Płynność finansowa I stopnia nie uległa zmianie i wyniosła 39%. Płynność II stopnia wzrosła z 105% do
106%. Wskaźniki płynności przekraczały wielkości referencyjne.
98
Dotyczy podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.
215
2
a - 2010 rok b - 2009 rok
1
3
4
Nadwyżka
(2+3)
w mld zł
Amortyzacja
5
Nakłady
inwest.
a
128,0
76,0
204,0
113,9
OGÓŁEM
b
119,7
73,4
193,1
118,7
a
67,7
41,7
109,4
61,8
Przemysł, z tego:
b
60,8
39,8
100,6
64,6
a
6,7
3,2
9,9
4,9
− górnictwo
b
3,9
3,2
7,1
5,1
a
44,2
27,4
71,6
33,2
− przetwórstwo przemysłowe
b
42,8
26,4
69,2
39,8
a
15,3
8,7
24,0
15,9
− wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
b
13,0
8,0
21,0
12,6
elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę
a
1,5
2,4
3,9
7,8
− dostawa wody, gospodarowanie ściekami i
b
1,1
2,2
3,3
7,1
odpadami
a
60,3
34,3
94,6
52,1
Sekcje pozaprzemysłowe, w tym:
b
58,9
33,6
92,5
54,1
a
8,0
2,6
10,6
6,3
Budownictwo
b
9,3
2,9
12,2
6,5
a
22,7
8,7
31,4
13,8
Handel i naprawy
b
22,1
8,7
30,8
15,7
a
4,1
5,7
9,8
9,5
Transport i gospodarka magazynowa
b
3,3
5,6
8,9
8,2
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
Zysk
netto
1,79
1,63
1,77
1,56
2,02
1,39
2,16
1,74
1,51
1,67
0,50
0,46
1,82
1,71
1,68
1,88
2,28
1,96
1,03
1,09
6
%
4:5
834,1
770,8
352,0
326,7
15,1
13,2
277,4
260,9
45,4
41,2
14,1
11,4
482,1
444,1
58,3
59,1
180,3
171,8
44,6
41,1
7
263,1
248,4
96,4
94,4
3,1
2,4
72,2
74,5
12,8
11,5
8,3
6,0
166,7
154,0
16,9
19,3
26,4
25,4
22,5
20,9
8
571,0
522,4
255,6
232,3
12,0
10,8
205,2
186,4
32,6
29,7
5,8
5,4
315,4
290,1
41,4
39,8
153,9
146,4
22,1
20,2
9
z tego
Zadłudługo- krótkożenie
termin. termin.
w mld zł
31,5
32,2
27,4
28,9
20,5
18,2
26,0
28,6
28,2
27,9
58,9
52,6
34,6
34,7
29,0
32,7
14,6
14,8
50,4
50,9
10
%
8:7
127,1
124,8
117,0
117,1
114,2
114,0
118,1
121,2
98,8
88,1
204,7
210,5
135,7
131,1
163,1
165,2
81,9
82,1
176,4
177,4
11
Ilość
dni
381,3
339,8
178,4
157,7
5,5
4,7
143,9
126,7
24,9
23,0
4,1
3,3
202,9
182,1
28,1
26,6
91,5
85,4
16,0
13,1
12
237,4
206,9
94,7
85,3
9,2
5,3
56,3
56,5
24,4
19,5
4,8
4,0
142,7
121,6
22,5
21,8
36,0
33,3
11,7
10,6
13
42
40
x
x
76
49
27
30
75
66
83
74
x
x
54
55
23
23
53
53
14
108
105
x
x
122
94
98
98
151
143
154
136
x
x
122
122
83
81
125
117
15
149
147
x
x
169
138
146
146
171
169
171
151
x
x
179
180
132
132
139
132
16
Należ- Inwes- Płynność finansowa
ności tycje
I
II
III
krótk. krótk.
w mld zł
%
Tabela 68 Inwestycje (łącznie z zakupem używanych środków trwałych) i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i
potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność finansowa w sekcjach gospodarki w latach 2009 i 2010
128,0
119,7
107,4
105,0
20,6
14,7
a
b
a
b
a
b
59,6
57,6
16,4
15,8
76,0
73,4
167,0
162,6
37,0
30,5
204,0
193,1
4
80,6
85,9
33,3
32,8
113,9
118,7
5
− przedsiębiorstwa małe
1,90
1,75
1,79
1,82
1,77
1,54
2,07
1,89
1,11
0,93
1,79
1,63
6
%
3
w mld zł
2
4:5
a
22,1
7,0
29,1
15,3
b
20,1
6,5
26,6
15,2
a
29,2
16,2
45,4
25,3
− przedsiębiorstwa średnie
b
31,0
16,2
47,2
26,0
a
76,7
52,8 129,5
73,3
− przedsiębiorstwa duże
b
68,6
50,7 119,3
77,5
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
Z poz. ogółem przypada na:
− sektor publiczny
− sektor prywatny
Z poz. ogółem przypada na:
OGÓŁEM
1
a - 2010 rok b - 2009 rok
NadNakłady
Zysk Amortywyżka
inwest.
netto zacja
(2+3)
144,8
125,6
221,9
212,0
467,4
433,2
718,5
663,8
115,6
107,0
834,1
770,8
7
47,8
43,0
70,6
63,7
144,7
141,7
219,5
208,4
43,6
40,0
263,1
248,4
8
97,0
82,6
151,3
148,3
322,7
291,5
499,0
455,4
72,0
67,0
571,0
522,4
9
z tego
Zadłużenie długo- krótkotermin. termin.
w mld zł
11
33,0
34,2
31,8
30,0
31,0
32,7
30,5
31,4
37,7
37,4
139,8
131,0
126,7
119,7
123,9
125,7
123,8
122,6
152,9
139,8
31,5 127,1
32,2 124,8
10
%
8:7
68,8
57,6
108,1
102,8
204,4
179,4
340,4
302,4
40,9
37,4
381,3
339,8
12
44,2
33,0
54,0
53,8
139,2
120,1
187,4
163,2
50,0
43,7
237,4
206,9
13
w mld zł
Należ- InwesIlość ności tycje
dni krótk. krótk.
46
40
36
36
43
41
38
36
69
65
42
40
14
I
116
110
107
106
106
103
106
102
126
121
108
105
15
%
II
Płynność
finansowa
159
156
153
152
145
142
148
146
159
155
149
147
16
III
Tabela 69 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność
finansowa w sektorach własnościowych i przedsiębiorstwach wg wielkości w latach 2009 i 2010
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.3. Nakłady inwestycyjne i polskie inwestycje zagraniczne
13.3.1. Nakłady inwestycyjne
W II półroczu 2008 roku gospodarka polska zaczęła odczuwać skutki globalnego kryzysu
ekonomicznego. Nastąpiło istotne ograniczenie aktywności inwestycyjnej. Tempo wzrostu nakładów
inwestycyjnych w 2008 roku (10,7%) w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyło się dwukrotnie
(w cenach stałych). W kolejnych dwóch latach odnotowano już bezwzględne spadki inwestycji (o 0,8%
w 2009 roku i o 0,2% w roku następnym).
Nakłady inwestycyjne w 2010 roku wyniosły 216,0 mld zł. W strukturze nakładów (w cenach bieżących)
dominowały wydatki na budynki i budowle (62,8% wobec 59,6% w 2009 roku). Udział nakładów na
maszyny i urządzenia stanowił 26,1% wobec 30,5%, a na środki transportu 10,2% wobec 9,2%.
Wykres 57 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2010 w % w stosunku do roku poprzedniego
(ceny stałe)
%
30
26,2
20
10
16,8
19,2
20,4
10,7
7,7 8,6
8,8
0
-0,2
-0,8
-10
-3,2
-11,9
-20
2005
2006
2007
pełna zbiorowość
2008
2009
2010
pow. 49 pracujących
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS.
W szczególnie silny sposób globalny kryzys ekonomiczny oddziaływał na działalność inwestycyjną
przedsiębiorstw. Tempo wzrostu inwestycji w 2008 roku zmniejszyło się prawie trzykrotnie (do 8,8%).
W 2009 roku nastąpił spadek inwestycji przedsiębiorstw o prawie 12%. Tendencja spadkowa była
kontynuowana także w 2010 roku.
Nakłady inwestycyjne w podmiotach powyżej 49 pracujących99 w 2010 roku wyniosły 89,2 mld zł i były
niższe o 3,2% niż w roku poprzednim (ceny stałe). W strukturze nakładów dominowały wydatki na
maszyny i urządzenia (45,5% wobec 49,1% w 2009 roku). Nakłady na budynki i budowle stanowiły
42,1% wobec 41,4%, a na środki transportu 11,3% wobec 8,6%.
Informacje zamieszczone w dalszej części niniejszego rozdziału dotyczą inwestycji przedsiębiorstw, w których liczba
pracujących przekracza 49 osób. Dane dla sekcji gospodarki i działów na podstawie klasyfikacji PKD 2007.
99
218
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 70 Nakłady inwestycyjne w latach 2005-2010 w mld zł
Nakłady na środki trwałe
w tym
Lata
Ogółem
Razem
budynki i
maszyny i
środki
budowle
urządzenia
transportu
w pełnej zbiorowości podmiotów
2005
131,1
130,9
70,7
45,7
13,8
2006
154,9
154,4
83,1
52,9
17,6
2007
191,7
191,6
103,9
63,8
22,8
2008
217,3
217,1
120,9
70,8
23,6
2009
218,6
218,4
130,3
66,6
20,1
2010
216,0
215,9
135,6
56,4
22,0
w przedsiębiorstwach o liczbie pracujących pow. 49 osób
2005
67,5
67,4
24,8
34,3
7,9
2006
81,2
81,0
27,6
41,3
11,8
2007
96,3
96,2
36,4
47,8
11,5
2008
105,1
105,0
40,2
51,6
11,8
2009
94,1
94,0
38,9
46,2
8,1
2010
89,2
89,2
37,5
40,6
10,1
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
Pozostałe
nakłady
0,2
0,5
0,1
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,0
W cenach bieżących nakłady obniżyły się o 5,1%. Spośród analizowanych sekcji wzrost nakładów
nastąpił w trzech: wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę o 21,6%,
transporcie i gospodarce magazynowej o 12,3% oraz dostawie wody, gospodarowaniu ściekami
i odpadami, rekultywacji o 11,5%. Najgłębsze spadki miały miejsce w przemyśle przetwórczym
(o prawie 20%) oraz handlu i naprawach (o prawie 15%).
Tabela 71 Nakłady inwestycyjne w poszczególnych sekcjach gospodarki w mld zł, ceny bieżące
Wyszczególnienie
2009
Gospodarka
Przemysł, w tym:
- Górnictwo i wydobywanie
- Przetwórstwo przemysłowe
- Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę
- Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
*wskaźniki dynamiki liczono z wielkości w mln zł
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
94,1
58,3
4,9
34,8
12,2
6,4
3,0
10,7
7,0
2010
89,2
54,5
4,6
27,9
14,9
7,1
2,8
9,1
7,8
Dynamika
2010/2009 *
94,9
93,4
92,4
80,3
121,6
111,5
93,9
85,2
112,3
Spośród 22 badanych działów przetwórstwa przemysłowego wzrost inwestycji odnotowano jedynie
w trzech: produkcji artykułów spożywczych, produkcji skór i wyrobów skórzanych oraz produkcji
wyrobów z drewna.
Największych inwestycji w przemyśle przetwórczym dokonał w 2010 roku dział produkcji artykułów
spożywczych. Wyniosły one prawie 4,5 mld zł i stanowiły 15,9% ogółu nakładów poniesionych w tej
sekcji. Ponad 37% nakładów dokonanych w przetwórstwie przemysłowym poniesiono, podobnie jak rok
wcześniej, w trzech działach: produkcji artykułów spożywczych, produkcji koksu i produktów rafinacji
ropy naftowej oraz produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep.
219
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 72 Nakłady inwestycyjne w przemyśle przetwórczym wg działów PKD w mln zł
Wyszczególnienie
Przetwórstwo przemysłowe, w tym produkcja:
−
art. spożywczych
−
napojów
−
wyrobów tytoniowych
−
wyrobów tekstylnych
−
odzieży
−
skór i wyrobów skórzanych
−
wyrobów z drewna, korka i wikliny
−
papieru i wyrobów z papieru
−
poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji
−
koksu i produktów rafinacji ropy naftowej
−
chemikaliów i wyrobów chemicznych
−
wyrobów farmaceutycznych
−
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych
−
wyrobów z surowców niemetalicznych
−
metali
−
wyrobów z metali
−
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych
−
urządzeń elektrycznych
−
maszyn i urządzeń
−
pojazdów samochodowych, przyczep, naczep
−
pozostałego sprzętu transportowego
−
mebli
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
2009
2010
34.755
4.124
732
642
164
163
54
531
1.722
457
6.194
2.107
478
1.997
2.405
2.065
2.031
1.194
1.203
1.410
3.129
417
976
27.924
4.448
691
349
162
96
73
596
1.413
365
3.202
1.993
423
1.923
1.805
926
1.933
775
1.100
1.108
2.692
366
858
Dynamika Struktura
2010/2009 w 2010 r.
80,3
100,0
107,9
15,9
94,4
2,5
54,3
1,2
98,8
0,6
58,9
0,3
133,9
0,3
112,3
2,1
82,1
5,1
80,0
1,3
51,7
11,5
94,6
7,1
88,5
1,5
96,3
6,9
75,0
6,5
44,8
3,3
95,2
6,9
64,9
2,8
91,4
3,9
78,6
4,0
86,0
9,6
87,7
1,3
87,9
3,1
Najwyższe nakłady inwestycyjne w 2010 roku poniosły następujące firmy100:
− PGE Polska Grupa Energetyczna SA GK
- 5,3 mld zł wobec 3,7 mld zł w 2009 roku,
− PGNiG SA GK
- 3,7 mld zł wobec 3,8 mld zł w 2009 roku,
− Polski Koncern Naftowy Orlen SA GK
- 3,0 mld zł wobec 3,7 mld zł w 2009 roku.
W 2010 roku oprócz zmniejszenia nakładów nastąpiło także zmniejszenie liczby rozpoczętych zadań
inwestycyjnych (o 3,9%). Odnotowano jednocześnie istotny wzrost wartości kosztorysowej tych zadań
(o ponad 1/3). Ich wartość kosztorysowa jest najwyższa w ostatnim czteroleciu, co pozwala oczekiwać
przełamania w 2011 roku spadkowej tendencji nakładów inwestycyjnych. Poprawiająca się sytuacja
finansowa powoduje, iż przedsiębiorcy posiadają środki na kontynuację rozpoczętych inwestycji.
Spośród siedmiu badanych sekcji gospodarki wzrost wartości kosztorysowej odnotowano w czterech,
najwyższy w transporcie i gospodarce magazynowej (prawie trzykrotny) oraz w wytwarzaniu
i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę (prawie dwukrotny). Natomiast głęboki
spadek nastąpił w górnictwie i wydobywaniu (o ponad 50%).
Spośród prezentowanych przez GUS siedemnastu działów przemysłu przetwórczego, w ośmiu wartość
kosztorysowa wzrosła, a w dziewięciu – spadła. Najwyższy, prawie trzykrotny wzrost dotyczy produkcji
wyrobów farmaceutycznych. Zwiększenia w granicach 30% lub powyżej nastąpiły w produkcji koksu
i produktów rafinacji ropy naftowej, produkcji artykułów spożywczych, produkcji chemikaliów i wyrobów
chemicznych oraz produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych.
100
Lista 500; Rzeczpospolita z 20 kwietnia 2011 roku.
220
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 73 Inwestycje rozpoczęte w poszczególnych sekcjach gospodarki
Wyszczególnienie
Gospodarka
Przemysł, w tym:
- Górnictwo i wydobywanie
- Przetwórstwo przemysłowe
- Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz i wodę
- Dostawa wody, gospodarowanie
ściekami i odpadami, rekultywacja
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
2007
2008
2009
2010
134.041
44.396
108.223
24.741
1.185
1.463
18.147
17.429
88.891
5.849
4.560
2.718
939
486
5.262
3.452
1.466
3.880
153.504
44.062
134.659
31.200
1.286
2.794
19.543
16.362
107.778
8.699
6.052
3.347
935
500
5.581
4.936
1.637
1.742
143.280
35.757
118.332
24.912
1.051
3.834
18.889
8.994
93.508
9.490
4.874
2.594
784
558
4.764
3.036
1.188
2.415
137.709
48.569
112.446
31.379
786
1.784
17.730
9.249
89.119
17.992
4.811
2.355
719
642
4.662
3.005
1.526
6.836
Dynamika
2009/2008
96,1
135,8
95,0
126,0
74,8
46,5
93,8
102,8
95,3
189,6
98,7
90,8
91,7
114,9
97,9
99,0
128,5
283,0
a/ liczba nowych zadań inwestycyjnych,
b/ wartość kosztorysowa w mln zł nowo rozpoczętych inwestycji w cenach bieżących
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
W I kwartale 2011 roku nakłady inwestycyjne zwiększyły się o 2,6% w cenach stałych i 2,9% w cenach
bieżących. Wzrost (w cenach bieżących) odnotowano w transporcie i gospodarce magazynowej
(o 49,5%), w budownictwie (o 39,9%), w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz
i gorącą wodę (o 36,4%) oraz w przemyśle przetwórczym (o 6,6%). Natomiast głęboki spadek miał
miejsce w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami (o ponad 50%).
W latach 2008-2010 zadłużenie przedsiębiorstw z tytułu kredytów inwestycyjnych było stabilne
i wg stanu na koniec roku wynosiło ok. 65 mld zł. O ile jednak w małych i średnich podmiotach
zadłużenie wzrastało, to w podmiotach dużych zmniejszało się. Wzrastały w szybkim tempie depozyty
przedsiębiorstw (o 23,5% w stosunku do 2008 roku). Relacja depozytów do kredytów inwestycyjnych
wzrosła z 2,25 w 2008 roku do 2,80 w 2010 roku. W I kwartale 2011 roku zadłużenie z tytułu kredytów
inwestycyjnych wzrosło w obu grupach przedsiębiorstw (zarówno w stosunku do I kwartału 2010 roku,
jak i stanu na koniec 2010 roku).
Tabela 74 Kredyty i depozyty przedsiębiorstw w latach 2008-2011 w mld zł
Wyszczególnienie
1
XII. 2008
XII. 2009
XII. 2010
III. 2010
III. 2011
2
3
4
5
6
Kredyty dla firm w tym:
233,3
222,1
219,7
218,1
225,8
- operacyjne
106,4
94,6
90,4
93,8
95,5
- inwestycyjne, w tym:
65,4
64,4
65,3
62,7
66,4
- małe i średnie podmioty
32,2
34,1
35,2
33,5
36,2
- duże podmioty
33,2
30,3
30,1
29,2
30,2
- na nieruchomości
47,5
47,3
44,2
45,6
44,1
Depozyty przedsiębiorstw
148,0
165,1
182,8
157,4
170,7
Źródło: Raport o sytuacji banków w 2009 roku, Komisja Nadzoru Bankowego, 2010 r.
4:3
Dynamika w %
6:4
6:5
7
8
9
98,9
95,6
101,4
103,2
99,3
93,4
110,7
102,8
105,6
101,7
102,8
100,3
99,8
93,4
103,5
101,8
105,9
108,1
103,4
96,7
108,4
Komisja Nadzoru Finansowego w Raporcie o sytuacji banków w 2010 roku stwierdza, iż niską dynamikę
kredytów należy łączyć z zakończeniem szczytowej fazy koniunktury w polskiej gospodarce (2007 rok)
oraz eskalacją globalnego kryzysu finansowego w II połowie 2008 roku i na początku 2009. Z jednej
strony doprowadziło to do obniżenia aktywności części przedsiębiorstw (skutkującej zmniejszeniem
221
MINISTERSTWO GOSPODARKI
popytu na kredyt), a z drugiej do zaostrzenia polityki kredytowej banków. Istotnym czynnikiem jest też
zmiana strategii finansowania części przedsiębiorstw polegająca na szerszym wykorzystaniu środków
własnych oraz emisji instrumentów dłużnych i kapitałowych. Ponadto poprawa sytuacji finansowej
przedsiębiorstw może w pewnym stopniu ograniczać ich potrzeby finansowania zewnętrznego. Z kolei w
Informacji o sytuacji banków w I kwartale 2011 roku KNF zwraca uwagę na ożywienie akcji kredytowej
dla przedsiębiorstw (tylko po części sezonowe), a zwłaszcza wzrost akcji kredytowej dla dużych
przedsiębiorstw, które od 2009 roku zmniejszały poziom zadłużenia w bankach. Wydaje się zatem, że
utrzymujące się ożywienie gospodarki zaczyna przekładać się na wzrost popytu na kredyt ze strony
przedsiębiorstw. Wymaga to jednak potwierdzenia w kolejnych okresach.
13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne
W przypadku Polski dynamiczny wzrost wartości bezpośrednich inwestycji lokowanych za granicą
obserwowany jest zaledwie w ciągu ostatnich 5-6 lat. Świadczy on jednak o rozwoju polskiej gospodarki
oraz rosnącej aktywności polskich przedsiębiorstw poszukujących możliwości działania na rynkach
zagranicznych. Działania te odbywają się już nie tylko poprzez formy tradycyjne jak wymiana handlowa
czy przedstawicielstwa lub oddziały, ale również w formie bezpośredniego zaangażowania
kapitałowego.
Pomimo stałego przyrostu wartości inwestycji bezpośrednich dokonywanych przez polskie podmioty za
granicą, w skali ogólnoświatowych przepływów inwestycyjnych Polska, jako inwestor bezpośredni na
rynkach zagranicznych, nie zajmuje znaczącej pozycji. Według przygotowywanego rokrocznie przez
UNCTAD raportu, polskie inwestycje bezpośrednie za granicą o wartości 2,0 mld EUR (2,9 mld USD,
2009 rok) stanowią zaledwie 0,26% światowych przepływów kapitałowych z tego tytułu. Należy jednak
zaznaczyć, że udział Polski w tej formie międzynarodowych przepływów kapitałowych ulega
systematycznemu wzrostowi. W 2003 roku wynosił on zaledwie 0,05%.
Podstawowymi motywami decydującymi o podejmowaniu przez polskie przedsiębiorstwa inwestycji za
granicą są przede wszystkim:
− pojemne rynki lokalne,
− niższe jednostkowe koszty pracy,
− możliwości szerszej ekspansji eksportowej na pobliskie rynki,
− dodatkowe możliwości eksportu na rynek inwestowania,
− ominięcie barier celnych,
− ochrona własnej pozycji konkurencyjnej,
− konsolidacja w ramach branży.
W latach 1994-2000 wartość polskich inwestycji bezpośrednich za granicą pozostawała na niskim
poziomie nie przekraczającym z reguły 50 mln EUR rocznie. W kolejnych latach nastąpiło
przyspieszenie w tym zakresie i wartość kapitału transferowana za granicę wzrosła z 0,2 mld EUR
w 2002 roku do 2,7 mld w roku 2005. Rok 2006 był pod tym względem rekordowy. Odpływ polskiego
kapitału w postaci BIZ wyniósł 7,1 mld EUR, co było wynikiem dużej jednostkowej transakcji przejęcia
spółki zagranicznej przez polski podmiot. W kolejnych latach wynik ten był zdecydowanie niższy,
aczkolwiek przewyższający bądź zbliżony do poziomu osiągniętego w 2005 roku. W 2008 roku odpływ
kapitału netto z tytułu inwestycji bezpośrednich wyniósł 3,1 mld EUR, a rok później już 3,3 mld EUR.
Okres 2008-2009 upłynął w gospodarce światowej przede wszystkim pod znakiem globalnego kryzysu
gospodarczego. Jednak podobnie jak polska gospodarka wykazała znaczną odporność na ten szok, tak
samo zjawiska kryzysowe nie oznaczały załamania w aktywności zagranicznej polskich przedsiębiorstw.
222
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
O ile wartość BIZ przez nie dokonywanych w 2008 roku nieznacznie się obniżyła w stosunku do roku
wcześniejszego, o tyle w roku 2009 wzrosła zbliżając się do poziomu przedkryzysowego.
Nie można jednak stwierdzić, iż kryzys gospodarczy nie miał wpływu na aktywność zagraniczną
polskich firm. Z jednej strony część polskich przedsiębiorstw była zmuszona do wycofania się ze swoich
zagranicznych projektów. Z drugiej strony, inne przedsiębiorstwa (większa część) wykorzystały kryzys
i związany z nim spadek wartości wielu firm zagranicznych, do licznych przejęć i rozbudowy swojego
zagranicznego portfela inwestycyjnego.
Ponadto wraz ze wzrostem ilości realizowanych projektów zmieniała się także struktura kapitału
lokowanego za granicą przez polskie firmy. Zakup znaczących udziałów, przejęcia, uczestnictwo
w projektach typu greenfield powoduje, że zwiększa się odpływ kapitału z tytułu inwestycji w kapitały
własne firm zagranicznych. Z kolei wartość reinwestowanych zysków rosnąca wyraźnie w okresie przed
2009 rokiem, w związku z gorszymi wynikami finansowymi firm, uległa zmniejszeniu. Jako że kategoria
ta jest silnie skorelowana ze światową koniunkturą gospodarczą można się spodziewać, że wraz z
utrwaleniem się tendencji wzrostowych, ponownie zwiększy się jej znaczenie w strukturze kapitałowej
polskich BIZ.
Wstępne dane za 2010 rok wskazują, iż dość znacznie została przekroczona wartość polskich BIZ
notowana w bardzo trudnym 2009 roku. Polscy przedsiębiorcy ulokowali za granicą środki o wartości
ponad 4,2 mld EUR, co jest najlepszym wynikiem w historii polskich BIZ poza rekordowym 2007 rokiem.
Relatywnie wysoka wartość inwestycji w 2010 roku wynikała przede wszystkim z odbudowy aktywności
gospodarczej obserwowanej od początku 2010 roku oraz związana była z wykorzystaniem możliwości
zakupów aktywów zagranicznych, które mocno utraciły na wartości w wyniku kryzysu. Skumulowana
wartość polskich BIZ szacowana jest na 27,6 mld EUR.
Tabela 75 Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2010 (mln EUR)
Rok
Wartość
* dane wstępne
Źródło: NBP.
2005
2.792
2006
7.137
2007
4.020
2008
3.072
2009
3.335
2010*
4.221
Ramka 28 Polskie inwestycje zagraniczne w 2010 roku101
Aktywność polskich inwestorów bezpośrednich na rynkach zagranicznych była w 2010 roku wyższa od
notowanej rok wcześniej, przy czym również częściej inicjowali oni inwestycje typu greenfield. Zrealizowano lub
rozpoczęto realizację ok. 45 dużych projektów inwestycyjnych (wobec ok. 30 w 2009 roku). Tylko trzy z nich były
przedsięwzięciem od podstaw (chociaż rok wcześniej był tylko 1 taki projekt). W przekroju branżowym BIZ
dominowały przejęcia zagranicznych firm z branży informatycznej oraz motoryzacyjnej.
Główne miejsca lokowania polskich BIZ w 2010 roku.
Kraj
Niemcy
Rosja
Litwa
Węgry
Hiszpania
Rumunia
Turcja
101
Liczba
projektów
4
4
3
3
3
3
3
Szacunkowa/
deklarowana
wartość (mln EUR)
35,0
27,0
55,0
40,0
10,0
10,0
8,5
Dominujące branże
handel detaliczny, przemysł chemiczny
ceramika sanitarna, wydobycie ropy naftowej, opakowania
wydobycie ropy, spożywcza, opakowania
informatyka, ubezpieczenia
informatyka, opakowania, motoryzacyjna
chemia budowlana, ochrona mienia, informatyka
Informatyka, pośrednictwo finansowe
Szacunki DAP MG.
223
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne, według stanu na koniec 2009 roku, najwięcej należności
z tytułu polskich BIZ przypadało na państwa Unii Europejskiej (58,7% całości należności, tj. 12,0 mld
EUR). W podziale uwzględniającym poszczególne państwa najwięcej należności przypadało na:
Szwajcarię (4,7 mld EUR, 22,8%), Luksemburg (4,1 mld EUR, 19,9%), Niderlandy (1,6 mld EUR, 7,8%)
oraz Republikę Czeską (1,1 mld EUR), Wielką Brytanię (0,9 mld EUR) i Litwę (0,9 mld EUR).102
W podziale na rodzaj działalności najwyższa wartość skumulowanych inwestycji w 2009 roku była
notowana w usługach ogółem (12.116 mln EUR; wzrost o 16,1%%), w kategorii ‘pozostałe nigdzie
niesklasyfikowane’ (4.239 mln EUR; wzrost o 5,5%) oraz w przetwórstwie przemysłowym (2.952 mln
EUR; wzrost o 77,7%).
Wartość polskich inwestycji zagranicznych lokowanych za granicą od kilku lat wykazuje wyraźny trend
wzrostowy. Wstępne dane bilansu płatniczego za 2010 roku wskazują, że pomimo globalnego kryzysu
tendencja ta się utrzymuje. W perspektywie długookresowej można oczekiwać, że wzrostowy trend
wartości polskich BIZ również nie zostanie załamany. Będzie to świadczyło także o dobrej kondycji
polskich przedsiębiorstw i ich aktywnym udziale w globalizującej się gospodarce.
Ponadto wraz ze wzrostem ilości realizowanych projektów inwestycyjnych, odpływ kapitału z tego tytułu
będzie zwiększał się poprzez rosnące obroty kredytowe z przedsiębiorstwami inwestowania
zagranicznego, jak też z tytułu uzyskiwanych i reinwestowanych przez nie zysków.
Trudno jednak oczekiwać, aby w najbliższym czasie Polska stała się eksporterem kapitału netto
lokowanego w formie BIZ. Z jednej strony będzie na to wpływała kontynuacja polityki zmierzającej do
jak największego zainteresowania inwestorów lokowaniem kapitału w Polsce. Z drugiej strony, nadal
niewielkie w ujęciu wartościowym zaangażowanie polskich podmiotów w działalność inwestycyjną
prowadzoną poza granicami wynikające między innymi ich ograniczonego potencjału.
13.4. Napływ BIZ do Polski
13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego na przestrzeni lat przekształciły się w stały element
polskiego krajobrazu gospodarczego. Trudno byłoby obecnie wyobrazić sobie funkcjonowanie polskiej
gospodarki bez udziału w niej podmiotów zagranicznych. Szczególnie dotyczy to takich sektorów jak
przemysł samochodowy, elektroniczny czy produkcji AGD. Rola i znaczenie zagranicznych firm
w polskiej gospodarce pozostają ciągle bardzo znaczące.
Przychody spółek z udziałem kapitału zagranicznego (dotyczy całej zbiorowości) w 2009 roku103
wyniosły 1.025,9 mld zł i były o 5,8% wyższe niż w roku poprzednim. Najwyższe przychody
z całokształtu działalności uzyskały podmioty funkcjonujące w przetwórstwie przemysłowym - 430,7 mld
zł, co stanowiło 42% przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego oraz
w handlu i naprawach – 341,2 mld zł.104
Dane ogólne oraz dane przekrojowe dot. BIZ różnią się ze względu na wykorzystanie źródeł danych o różnych okresach
rewizji. Dane ogólne należy traktować jako najbardziej aktualne.
103 Dane dotyczące 2010 roku zostaną zaprezentowane przez GUS na koniec 2011 roku.
104 Dane dotyczące pełnej zbiorowości.
102
224
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Firmy z udziałem kapitału zagranicznego znaczne środki przeznaczają na inwestycje i poszerzenie skali
swojej działalności. Na pozyskanie nowych aktywów trwałych firmy te w 2009 roku przeznaczyły kwotę
66,9 mld zł, co było jednak wartością o 18% niższą w porównaniu z rokiem poprzednim. Najwięcej
środków zainwestowały firmy prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (33,3%
wydatków na aktywa trwałe wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego). Na kolejnych
miejscach uplasowały się podmioty zajmujące się handlem i naprawami oraz informacją i komunikacją,
których udział stanowił odpowiednio 16,2% oraz 12,2% wydatków na aktywa trwałe.
Firmy z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają również bardzo istotną rolę w obrotach polskiego
handlu zagranicznego. Wiele dużych zagranicznych firm działających w Polsce należy równocześnie do
największych eksporterów. Są to przede wszystkim firmy z branży motoryzacyjnej oraz wytwarzające
sprzęt RTV i AGD. W 2009 roku działalność eksportową prowadziło 9.236 podmiotów gospodarczych,
co stanowiło 41,6% wszystkich firm z udziałem kapitału zagranicznego. Wartość ich eksportu była
wyższa o 3,2% w porównaniu z rokiem poprzednim. Firmy zagraniczne posiadają także znaczący udział
w polskim imporcie. W 2009 roku wartość tego importu była wyższa o 8% w porównaniu z rokiem
poprzednim. Najważniejszą pozycję w imporcie stanowiły towary do dalszej odsprzedaży – 45,3%
wartości importu. Zjawisko takie wystąpiło po raz pierwszy od wielu lat, ponieważ dotychczas zakupy
zagraniczne tego typu podmiotów koncentrowały się na imporcie zaopatrzeniowym. Zmiany nie
nastąpiły natomiast w przetwórstwie przemysłowym, gdzie nadal dominował import surowców
i materiałów na cele produkcyjne. W 2009 roku stanowił 72,8% całego importu.
Tabela 76 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie
pracujących powyżej 10 osób na tle podmiotów składających bilans w latach 2007-2009 (stan na koniec
roku) w mln zł
Wyszczególnienie
Liczba
firm
Przychody
ogółem
w tym z
eksportu
Podmioty
składające
bilans, w tym:
spółki z
udziałem
kapit. zagr.
Wynik finansowy
(saldo)
brutto
netto
Liczba jedn.
wykazujących zysk
brutto
netto
a
46.603
2.143.264
303.569 131.422 109.433
39.901
39.412
b
50.681
2.346.059
306.141
95.963
77.029
41.143
40.693
c
51.809
2.353.877
316.825 116.342
96.340
41.229
40.880
a
7.619
852.111
217.276
56.476
46.368
5.409
5.350
b
8.328
930.711
219.213
36.344
27.539
4.919
4.845
c
8.230
968.716
225.788
55.042
45.224
5.324
5.250
a
3.486
429.534
195.014
28.770
23.965
2.469
2.438
przemysł
b
3.594
459.156
194.629
17.779
13.506
2.064
2.041
c
3.385
466.235
198.950
26.113
22.007
2.275
2.247
a
1.824
267.876
3.808
10.971
8.909
1.417
1.408
handel i
b
2.090
299.149
4.611
8.922
6.758
1.299
1.283
naprawy
c
2.140
313.028
6.026
8.638
6.566
1.373
1.354
a/ dane za 2007 r. b/ dane za 2008 r. c/ dane za 2009 r.
Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2009 roku, GUS, grudzień 2010.
Liczba
prac.
w tys.
osób
5.028,5
5.244,9
4.991,3
1.425,4
1.498,5
1.426,7
786,6
807,0
718,9
279,5
321,1
325,0
W perspektywie długookresowej obserwowana była tendencja zmniejszania się udziału spółek
zagranicznych w imporcie. Wzrastał natomiast sukcesywnie ich udział w eksporcie. Rok 2008 przyniósł
odwrócenie tych trendów, kontynuowane w roku 2009. Było to wynikiem globalnego kryzysu
gospodarczego. Ze względu na to, że niekorzystne zjawiska dotknęły przede wszystkim głównych
partnerów handlowych Polski, zanotowano również znaczne spowolnienie dynamiki obrotów
towarowych firm działających w Polsce, w tym również po stronie spółek z udziałem kapitału
zagranicznego. W porównaniu z 2005 rokiem wzrost importu105 zagranicznych firm działających
w Polsce (57,6%) był wyższy niż w przypadku całego polskiego importu (41,6%), podczas gdy
w przypadku eksportu wzrost po stronie podmiotów zagranicznych był niższy (45,7%) niż średnia dla
105
W cenach bieżących, w złotych.
225
MINISTERSTWO GOSPODARKI
wszystkich firm (46,6%). Takie kształtowanie się relacji w zakresie eksportu i importu, które wystąpiło po
raz pierwszy od 2005 roku, dowodzi, iż działalność gospodarcza spółek zagranicznych w Polsce została
silniej dotknięta przez kryzys niż miało to miejsce w przypadku firm polskich, co w dużej mierze wynikało
z proeksportowego charakteru ich działalności i struktury sprzedaży. Wysoka dynamika importu oraz
gwałtowny skok udziału importu spółek zagranicznych w imporcie ogółem mogą świadczyć, iż w 2009
roku następowało gwałtowne odbudowywanie zapasów, co w kolejnych latach będzie sprzyjało
zwiększonej produkcji i wzrostowi eksportu podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego.
Tabela 77 Wartość eksportu i importu oraz udział spółek zagranicznych w obrotach polskiego handlu
zagranicznego (w mld zł)
Wartość polskiego HZ
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: GUS.
eksport
288,8
343,8
386,6
405,4
423,2
import
328,2
394,0
456,8
497,0
463,4
Spółki z udziałem kap. zagr.
eksport
177,8
214,5
245,3
251,0
259,1
import
191,2
218,1
264,8
279,0
301,4
Udział spółek zagr. w obrotach
polskiego HZ (%)
w eksporcie
w imporcie
61,6
58,2
62,4
55,3
63,4
57,9
61,9
56,1
61,2
65,0
Inwestycje zagraniczne wpływają także pozytywnie na rynek pracy, szczególnie wtedy, kiedy
dokonywane są w formie inwestycji od podstaw (greenfield). A takie właśnie inwestycje stanowią
w ostatnich latach coraz większy udział w ogólnej kwocie BIZ. Liczba pracujących w spółkach
z udziałem kapitału zagranicznego na koniec 2009 roku wynosiła 1.460,7 tys. osób106. Niemal połowa
z zatrudnionych (47,2%) pracowała w spółkach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym.
W porównaniu z rokiem poprzednim liczba pracujących zmniejszyła się o 71,0 tys. osób107, co było
efektem problemów jakie dotknęły cały polski rynek pracy w związku ze zjawiskami kryzysowymi.
Tabela 78 Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży i zatrudnienie w niektórych
zagranicznych firmach w Polsce w latach 2008-2010
Nazwa firmy
Przychody ze sprzedaży
w mln zł
2008
2009
2010
15.083 19.434 16.335
7.919
7.743
7.774
Udział eksportu w
sprzedaży w %
2008
2009
2010
85,9
76,0
77,0
95,4
97,7
97,8
Fiat Auto Poland
Volkswagen Poznań
Fiat-GM Powertrain
3.857
3.216
3.731
65,0
61,6
Bielsko-Biała
Philips Lighting Poland,
3.761
4.150
3.995
88,4
89,0
BSH, Warszawa
2.693
3.625
3.590
73,0
74,9
GlaxoSmithKline
3.458
4.282
5.060
64,0
62,0
Electrolux
2.501
2.633
2.758
67,6
69,6
Indesit, Łódź
2.111
2.207
2.784
65,0
74,0
Toyota Motor Manufactu2.056
2.647
2.242
95,5
94,3
ring, Wałbrzych
LG Electronics Mława
4.018
5.530
5.891
0,0
92,8
LG Electronics Wrocław*
b.d.
4.682
5.494
b.d.
96,0
Razem
49.465 57.476 56.170
x
x
* w 2008 roku firma nie znalazła się na liście 500 największych firm.
Źródło: Lista 500 największych firm w Polsce wg dziennika Rzeczpospolita.
Zatrudnienie
(etaty)
2008
2009
2010
5.853
6.203
6.365
6.133
6.194
6.129
58,6
1.382
947
890
95,6
77,0
67,0
69,9
75,0
7.230
1.372
1.665
3.429
2.889
6.452
1.405
1.623
3.606
2.860
5.825
1.553
b.d.
3.563
2.907
97,1
2.064
1.926
1.850
97,3
93,3
x
1.666
b.d.
35.691
1.584
1.725
34.809
1.632
1.851
32.724
Dane dotyczą pełnej zbiorowości.
Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2009 roku, GUS, grudzień 2010 r. Dane dotyczą
pełnej zbiorowości spółek.
106
107
226
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13.4.2. Napływ BIZ do Polski
Rok 2009 pod względem napływu BIZ do Polski nadal odzwierciedlał kryzysowe tendencje
obserwowane w tym zakresie w skali całego świata. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski
napłynęło ponad 17,2 mld EUR, w latach 2008-2009, wg danych Narodowego Banku Polskiego,
wartości BIZ były do siebie zbliżone i średnio wyniosły ok. 9,7 mld EUR. Wg wstępnych danych w 2010
roku napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski był jeszcze niższy i nie przekroczył 6,7
mld EUR.
Spadek wartości inwestycji zagranicznych był wynikiem utrzymującej się ogólnej dekoniunktury
w światowej gospodarce. Obserwowane w okresie 2008-2009 trudności, w tym w przemyśle
samochodowym, produkcji elektroniki użytkowej i AGD oraz w innych branżach, których produkcja
kierowana jest w zdecydowanej większości na eksport do krajów UE, wpływały niekorzystnie na wyniki
finansowe tych firm w Polsce, a co za tym idzie na ich możliwości finansowania nowych inwestycji.
mld EUR
Wykres 58 Napływ BIZ do Polski w latach 2001-2010 w mld EUR
17,2
18
15,7
16
14
12
10,2
10
8
10,1
8,3
9,3
6,7
6,4
6
4,4
4,1
2002
2003
4
2
0
2001
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
Źródło: NBP, rok 2010 – dane szacunkowe.
Porównując wielkość napływu BIZ do Polski w poszczególnych latach, ważne jest uwzględnienie ich
struktury. W pierwszych latach XXI w. jeszcze znaczący udział miały duże prywatyzacje, ale od 2004 r.
odsetek tego typu inwestycji systematycznie się zmniejsza.
Rośnie natomiast znaczenie innych pozycji BIZ, w tym przede wszystkim reinwestowanych zysków108.
Ich wzrost dowodzi dobrej kondycji finansowej inwestorów zagranicznych oraz potwierdza plany
zagranicznych firm na dalsze inwestowanie i poszerzanie zakresu swojej działalności właśnie w Polsce.
Odstępstwem od ogólnego trendu był rok 2008, kiedy odnotowano ujemny wynik w tej pozycji.
Osłabienie koniunktury gospodarczej w Polsce i na świecie obserwowane od początku drugiej połowy
2008 roku, a co za tym idzie - spadek zysków z prowadzonej działalności gospodarczej powodował
pogorszenia sytuacji finansowej, zwiększenie awersji do ryzyka i redukcję nowych inwestycji w celu
utrzymania ich bieżącej płynności. Jednocześnie warto zauważyć, że jedynie sporadycznie wystąpiło
zjawisko kryzysu transferu zysków inwestorów zagranicznych do spółek-matek.
108 Reinwestowane zyski wlicza się wyłącznie w przypadku inwestycji bezpośrednich. Nie dotyczą one inwestycji
portfelowych ani pozostałych inwestycji. Zgodnie z zasadami sporządzania bilansu płatniczego reinwestowane zyski są
traktowane tak jakby zostały wypłacone inwestorowi zagranicznemu i dopiero potem ponownie przez niego zainwestowane.
Wynika to z tego, że inwestor bezpośredni poprzez fakt posiadania znacznej części przedsiębiorstwa bezpośredniego
inwestowania (co najmniej 10%) ma wpływ na decyzję o pozostawieniu w przedsiębiorstwie należącego do niego zysku.
227
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 79 Struktura napływu BIZ do Polski w latach 2005-2009 w mln EUR
Rok
Kapitały własne
Reinwestowane zyski
2005
3.625
2.742
2006
5.841
4.558
2007
5.613
6.782
2008
6.698
-713
2009
3.799
3.582
Źródło: Bilans płatniczy – dane kwartalne, NBP.
Kredyty inwestorów
1.963
5.342
4.847
4.143
1.962
Ogółem napływ kapitału
8.330
15.741
17.242
10.128
9.343
W 2009 roku wartość reinwestowanych zysków wyniosła 3.582 mln EUR (wobec ujemnej wartości -713
mln EUR109 notowanej w 2008 roku).
Według wstępnych szacunkowych danych NBP, w 2010 roku napłynęło do Polski w formie BIZ 6,7 mld
EUR (dane szczegółowe dotyczące napływu BIZ za 2010 rok NBP opublikuje w końcu 2011 roku).
Prognozy dotyczące wielkości napływu zagranicznych inwestycji w 2011 roku nie przewidują osiągnięcia
przez nie wartości obserwowanej w rekordowym 2007 roku. Jednak mogą to być wielkości zbliżone
do osiąganych w okresie 2008-2009. Słabsze tempo wzrostu przepływów kapitałowych z jednej strony
związane jest z utrzymującą się jeszcze na świecie niepewnością związaną z kryzysem finansowym.
Dodatkowo strumień BIZ jest ograniczany poprzez ciągle niższe od potencjalnego tempo wzrostu
gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, skąd napływa do Polski ok. 80% zagranicznych inwestycji.
Z drugiej strony warto podkreślić, iż właśnie kryzys przyspieszył procesy zmian w strukturze sektorowej
kapitału zagranicznego zainteresowanego inwestowaniem w Polsce. Obecnie można już zaobserwować
pierwsze symptomy, iż spadek inwestycji będzie dotyczyć tych sektorów polskiej gospodarki, których
produkcja nakierowana jest na eksport tj. np. motoryzacji i elektroniki. Natomiast coraz większego
wzrostu należy oczekiwać w branżach, w których zagraniczne firmy poszukują możliwości obniżenia
kosztów funkcjonowania, a więc w sferze szeroko rozumianych usług, przede wszystkim w zakresie
tworzenia ośrodków usług biznesowych (BPO) oraz centrów usług wspólnych (SSC). Inwestycje tego
typu są zdecydowanie mniej kapitałochłonne, a jednocześnie stwarzają relatywnie dużą ilość miejsc
pracy. Zatem można się spodziewać w najbliższych latach inwestycji o niższej łącznej wartości, jednak
ulokowanych w większej ilości projektów i bazujących na wysokiej jakości kapitale ludzkim. Do branż,
które będą się cieszyły zwiększoną aktywnością inwestorów, należy zaliczyć m.in. centra IT, energetykę
i szeroko pojętą ochronę zdrowia. Podmioty zagraniczne będą także nadal zainteresowane
działalnością w handlu detalicznym i hurtowym.
13.4.3. BIZ wg krajów pochodzenia kapitału
W Polsce najwięcej od lat inwestują firmy z krajów europejskich, w tym głównie z krajów Unii
Europejskiej. W 2009 roku inwestycje z państw UE stanowiły 82,2% ogólnej kwoty napływu BIZ do
Polski. Najwięcej kapitału napłynęło z Niemiec, Francji i Luksemburga odpowiednio 2,1 mld EUR,
1,4 mld EUR oraz 1,2 mld EUR.
Z ogólnej kwoty 128,8 mld EUR, jaką zainwestowano w Polsce do końca 2009 roku, najwięcej kapitału
pochodziło z krajów Unii Europejskiej – 85,2%. Najwyższe kwoty zainwestowały w Polsce firmy
pochodzące z: Niderlandów 22,9 mld EUR, Niemiec 20,8 mld EUR oraz Francji 14,3 mld EUR.
109
Wartość na bazie danych kwartalnych.
228
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 80 Struktura geograficzna napływu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitału oraz stan
zobowiązań na koniec 2009 roku w mln EUR
Lp.
Kraje
1
Europa, w tym:
1.1
UE-15
1.2
Austria
1.3
Belgia
1.4
Dania
1.5
Finlandia
1.6
Francja
1.7
Grecja
1.8
Hiszpania
1.9
Irlandia
1.10 Luksemburg
1.11 Niderlandy
1.12 Niemcy
1.13 Portugalia
1.14 Szwecja
1.15 Wielka Brytania
1.16 Włochy
1.17 Cypr
1.18 Słowenia
1.19 Szwajcaria
1.20 Norwegia
1.21 Ukraina
1.22 Rosja
1.23 Węgry
1.24 Czechy
2
Kraje AP, w tym:
2.1
USA
3.
Azji w tym:
3.1
Chiny
3.2
Singapur
3.3
Japonia
3.4
Korea Płd.
Ogółem
2005
7.234,0
6.783,2
574,5
71,5
491,3
445,6
- 18,9
7,4
189,4
120,9
1.680,0
413,9
1.675,3
82,2
456,0
422,3
171,8
74,2
- 8,6
243,8
- 44,8
193,7
28,5
- 154,1
12,7
650,5
643,5
310,4
36,6
2,1
239,3
- 38,7
8.259,9
2006
14.029,7
13.362,3
- 414,1
209,6
187,1
18,4
840,3
15,4
1.137,3
332,2
3.638,9
1.345,4
2.802,6
376,1
274,7
1.168,6
1.429,8
30,5
10,1
563,1
- 77,5
- 90,7
- 31,5
127,9
22,3
455,7
394,8
784,5
20,0
92,0
253,7
415,9
15.575,9
2007
15.028,8
13.091,6
871,8
325,7
513,9
319,1
1.891,0
0,1
567,0
473,0
1.290,7
1.887,3
2.967,7
113,9
797,8
647,7
424,9
297,3
27,9
539,4
155,1
308,6
- 250,9
34,2
149,6
846,4
847,2
370,0
69,5
-43,9
194,2
25,2
17.196,0
2008
10.206,5
9.150,9
504,1
709,1
199,9
208,1
508,3
0,5
296,3
212,6
1.376,5
1.574,5
1.647,3
105,7
1.100,8
385,4
321,8
447,7
46,5
119,4
53,7
-33,0
-29,9
6,3
-107,6
307,4
311,4
-210,9
97,2
-5,4
-28,5
-301,5
10.084,5
2009110
8 942,2
8.130,7
485,7
106,7
227,3
-99,1
1.375,2
-55,8
393,6
224,8
1.249,7
479,7
2.137,1
54,5
940,3
152,0
459,0
209,0
-70,2
184,8
63,9
-28,4
-69,9
98,7
90,0
1. 018,6
964,7
145,6
-145,2
26,4
176,5
-75,9
9.863,1
Na koniec 2009 r.
115.529,2
105.673,0
4.719,5
3.869,5
3.087,5
1.243,6
14.315,9
-18,2
4.160,1
2.414,5
11.121,7
22.900,8
20.832,6
754,3
6.399,4
4.661,4
5.210,4
2.462,1
102,7
3.119,8
527,0
290,6
117,1
247,6
343,6
8.533,0
8.410,2
2.557,0
130,9
150,0
1.157,7
634,7
128.834,3
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, NBP.
Wykres 59 Stan zobowiązań z tytułu BIZ na koniec poszczególnych lat w okresie 2005-2010
160
144,6
140
mld EUR
120
121,3
116,6
2007
2008
95,6
100
80
129,1
76,8
60
40
20
0
2005
2006
2009
2010*
* dane szacunkowe
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2009 roku, NBP, styczeń 2011 r.
Dane ogólne oraz dane przekrojowe dot. BIZ różnią się ze względu na wykorzystanie źródeł danych o różnych okresach
rewizji. Dane ogólne należy traktować jako najbardziej aktualne.
110
229
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.4.4. Struktura sektorowa napływu BIZ
Do końca 2009 roku najwięcej środków finansowych zagraniczne firmy zainwestowały w przemyśle –
46,4 mld EUR, co stanowiło 36% ogólnej kwoty BIZ w Polsce, w tym najwięcej w przetwórstwie
przemysłowym – 40,9 mld EUR. W sferze produkcyjnej największe środki ulokowano w produkcji
artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, która to branża drugi rok z rzędu wyprzedzała
wcześniejszego długoletniego lidera tj. produkcję sprzętu transportowego. Zmiany spowodowane
spowolnieniem gospodarczym na świecie potwierdziły, iż branże tradycyjne są bardziej odporne na
kryzys. Dodatkowy wkład wnoszą także producenci wyrobów tytoniowych, w zdecydowanej większości
kontrolowani przez kapitał zagraniczny.
Pomimo spadku inwestycji w branży motoryzacyjnej pozostaje ona niezwykle ważna z punktu widzenia
całej gospodarki (drugie miejsce pod względem zaangażowanego kapitału zagranicznego). Wynika to
z faktu, iż zdecydowana większość jej produkcji (ponad 90%) jest kierowana na eksport, a ponadto
rozwój tego sektora w Polsce sprzyja także zwiększeniu produkcji u kooperantów. Firmy zagraniczne,
w tym zajmujące się produkcją środków transportu, należą do ścisłej czołówki największych
eksporterów. W branży motoryzacyjnej głównym inwestorami pozostały duże międzynarodowe
koncerny samochodowe takie jak: Fiat, General Motors, Isuzu, Volkswagen, Toyota, Volvo, Man i inne.
Ważnym obszarem inwestowania w ostatnich latach pozostawała też szeroko rozumiana elektronika.
Największą inwestycją w tym zakresie była uruchomiona w 2007 roku w Łodzi fabryka amerykańskiej
firmy Dell. Bardzo duże inwestycje zrealizowały także firmy zajmujące się produkcją telewizorów.
Dotyczy to takich firm jak Toshiba, Sharp, LG Electronics, Orion i inne. Dzięki inwestycjom tych firm
Polska stała się potentatem w produkcji nowoczesnych ekranów ciekłokrystalicznych oraz odbiorników
telewizyjnych, w tym wykorzystujących najnowsze światowe technologie w tym zakresie.
Dzięki inwestycjom zagranicznym Polska stała się również znaczącym producentem oraz eksporterem
artykułów gospodarstwa domowego. W tym segmencie rynku w naszym kraju zainwestowały tak znane
marki jak niemiecki BSH, włoski Indesit, szwedzki Electrolux, czy koreańskie LG. Inwestycje te
pozostają bardzo ważne z punku widzenia gospodarki, gdyż podobnie jak w przypadku branży
motoryzacyjnej pociągają za sobą kolejne inwestycje ze strony kooperantów. Poza tym światowe
koncerny produkujące w Polsce inwestują także w tworzenie centrów badawczo-rozwojowych
zatrudniających już obecnie kilkuset wysokiej jakości specjalistów.
Na przełomie 2009 i 2010 roku dużą inwestycję w produkcję AGD w Polsce poczynił koreański koncern
Samsung. Nabył on fabrykę lodówek i pralek Amica we Wronkach oraz zadeklarował kolejne inwestycje
o wartości ponad 150 mln USD oraz przeniesienie do Polski produkcji z innych swoich zakładów. Po
osiągnięciu zakładanych mocy produkcyjnych oraz po realizacji projektów inwestycyjnych
zapowiadanych przez pozostałych graczy na tym rynku, przewiduje się, iż Polska stanie się
największym producentem i eksporterem AGD w Unii Europejskiej.
Zarówno w 2009 roku, jak i w latach poprzednich BIZ o znaczącej wartości zostały ulokowane
w szeroko rozumianym sektorze usług (obsługa nieruchomości, pośrednictwo finansowe oraz handel
i naprawy). Szczególnie duży wzrost BIZ odnotowano w obszarze usług księgowych, zarządzania
i doradztwa. Wartość BIZ w tym obszarze tylko w 2009 roku wyniosła 1,4 mld EUR, a na koniec 2009
roku osiągnęła łączną wartość 10,5 mld EUR. Skala tych inwestycji dowodzi, iż Polska stała się
znaczącym centrum usług. Potwierdzeniem tego może być także rozpoczęcie przez firmę IBM projektu
utworzenia we Wrocławiu centrum usług wspólnych, gdzie zatrudnienie znajdzie ponad 2000 osób.
Wartość inwestycji przekracza 600 mln zł.
230
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wzrost znaczenia sektora usług w strukturze napływu BIZ świadczy o pewnych nowych trendach jakie
zaczynają pojawiać się w tym zakresie. Zmniejszeniu ulega ilość inwestycji lokowanych w przetwórstwie
przemysłowym. Obniża się także ich wartość, a pod względem wielkości zaczynają dominować
inwestycje średnie i małe. Rosną natomiast inwestycje lokowane w sektorze usług, szczególnie pod
względem otwierania ośrodków usług biznesowych (BPO) oraz centrów usług wspólnych (SSC). Już
obecnie szacuje się, iż trzecia część centrów outsourcingowych w Europie Środkowej i Wschodniej
zlokalizowana jest w Polsce. Zmianie ulegają także kierunki, z których napływa do Polski kapitał
zagraniczny. Mimo, iż kraje europejskie utrzymują swoją dominującą pozycję, to można zaobserwować,
iż zwiększać się będzie znaczenie krajów azjatyckich, głównie Japonii, Korei i Chin.
Tabela 81 Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i działów PKD w latach
2007-2009 oraz wartość zobowiązań z tytułu BIZ na koniec 2009 roku w podziale na rodzaje działalności
Kapitał zainwestowany (mlnEUR)
2007
2008
2009
Przemysł, w tym:
5.500,8
2.625,9
4.201,9
Zaopatrywanie w energię elektr, gaz i wodę
453,2
1.038,6
856,4
Górnictwo i kopalnictwo
50,8
17,3
-14,0
Przetwórstwo przem. w tym produkcja:
4.996,8
1.570,0
3.359,5
- pojazdów mechanicz., przyczep i naczep
680,8
-346,7
431,7
- pozostałego sprzętu transportowego
140,6
-123,8
92,9
- art. spożyw. napojów, tytoniu
264,9
303,8
1.711,3
- maszyn biurowych i komputerów
179,2
72,5
-30,0
- urządzeń radiowych, tv i komunikacyjnych
270,8
-89,2
177,6
- drewna, papieru, dział. publik. i poligraf.
574,2
-122,4
485,3
- wyrobów chemicznych
344,9
377,7
223,7
- wyr. z gumy i tworzyw sztucznych
433,1
211,0
159,7
- koksu i produktów ropy naftowej
0,6
3,9
33,3
- metali i wyrobów z metali
1.259,8
370,1
-108,8
- tkanin i wyrobów włókien. i odzieży
15,1
-7,0
33,1
- maszyn, gdzie indziej nie sklasyfikowana
326,3
181,3
230,0
Budownictwo
423,7
278,1
416,1
Usługi ogółem
10.272,1
6.620,6
4.724,5
Pośrednictwo finansowe, w tym:
2.612,9
2.987,8
1.616,6
- działalność ubezpieczeniowa
407,3
658,3
-666,4
Handel i naprawy
2.425,9
1.454,2
948,0
Transport gosp. magazyn. i łączność, w tym:
621,9
-508,8
157,6
-Telekomunikacja
487,0
-289,0
324,0
Obsługa nieruchom., informatyka, w tym:
4.363,7
2.665,5
2.047,6
- obsługa nieruchomości
1.737,2
909,6
126,3
- usługi księgowe, zarządzanie, doradztwo
2.312,0
1.434,9
1.417,1
Hotele i restauracje
109,8
-21,3
26,3
Zakupy i sprzedaż nieruchomości
907,1
459,6
124,4
Rolnictwo i rybołówstwo
91,6
90,5
25,5
Łącznie
17.196,0
10.084,5
9.863,1
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, NBP, 2010 r.
Sekcje i działy PKD
na koniec
2009 (mln EUR)
46.369,4
5.255,3
208,3
40.905,8
5.817,8
638,4
7.655,7
256,9
1.142,8
4.059,6
3.951,8
2.864,2
126,2
5.220,7
394,1
2.230,5
3.218,5
75.549,4
23.939,8
3.390,5
20.429,0
7.399,4
6.117,3
22.567,2
9.443,7
10.476,8
573,6
2.703,6
587,1
128.834,3
Struktura
w%
36,0%
4,1%
0,2%
31,8%
4,5%
0,5%
5,9%
0,2%
0,9%
3,2%
3,1%
2,2%
0,1%
4,1%
0,3%
1,7%
2,5%
58,6%
18,6%
2,6%
15,9%
5,7%
4,7%
17,5%
7,3%
8,1%
0,4%
2,1%
0,5%
100,0%
Mniejsza wartość inwestycji zagranicznych, jakie napłynęły do Polski w 2009 roku, to efekt przede
wszystkim globalnego spowolnienia gospodarczego. Nie oznacza to pogorszenia pozycji naszego kraju
jako potencjalnego odbiorcy inwestycji. Kolejne publikowane przez różne międzynarodowe ośrodki
badawcze rankingi dotyczące atrakcyjności inwestycyjnej wskazują na to, że Polska nadal postrzegana
jest jako interesujący i ważny kraj dla zagranicznych inwestorów.
231
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 82 Najważniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR
2008
Wyszczególnienie
Pojazdy samochodowe
Części i akcesoria do pojazdów
samoch.
Silniki spalinowe i tłokowe z
zapłonem samoczynnym
Aparatura odbiorcza dla TV i radia
Meble
* dane szacunkowe
Źródło: GUS.
2009
2010*
eksport
saldo
eksport
saldo
eksport
saldo
6.735,9
1.287,5
6.990,7
3.266,8
6.920,9
2.885,2
Zmiana
eksportu
2010/2009
(w %)
-1,0
5.666,8
1.412,6
4.818,5
1.591,9
5.776,6
1.822,5
19,9
2.550,3
2.153,0
1.716,6
1.482,2
2.066,3
1.841,5
20,4
4.041,6
2.953,1
3.027,7
2.379,1
4.818,5
2.683,8
3.948,3
2.240,9
5.555,6
2.989,8
4.825,4
2.527,3
15,3
11,4
W raporcie Ernst & Young European attractiveness survey 2011 Polska zajęła siódme miejsce
w Europie oraz pierwsze w Europie Środkowo-Wschodniej pod względem nowych inwestycji
zagranicznych w 2010 roku oraz trzecie na kontynencie pod względem ilości nowych miejsc pracy
utworzonych dzięki napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Według raportu w 2010
roku w Polsce ulokowano 143 nowe inwestycje zagraniczne, co stanowi wzrost o 40% w stosunku do
roku ubiegłego. Dzięki temu wynikowi Polska pozostała liderem w tej kategorii spośród krajów Europy
Środkowo-Wschodniej. Pod względem miejsc pracy utworzonych dzięki inwestycjom zagranicznym
nasz kraj zajmuje trzecią pozycję z 12,4 tysiącami nowych etatów. W tej kategorii spośród państw
europejskich ustępujemy tylko Wielkiej Brytanii i Francji.
Według prognoz autorów raportu w najbliższych latach region Europy Środkowo-Wschodniej utrzyma
swoją pozycję jednego z najbardziej atrakcyjnych miejsc do lokowania nowych inwestycji. Na tle regionu
Polska natomiast będzie wyróżniała się bardzo korzystnymi perspektywami wzrostu gospodarczego,
ciągle relatywnie niskimi kosztami pracy, jak również dużym i rosnącym rynkiem wewnętrznym.111
13.5. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw i ich otoczenia
13.5.1. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw112
W międzynarodowym ujęciu porównawczym, innowacyjność polskiej gospodarki jest niska.
Potwierdzają to różne badania i raporty, z których jednym z najistotniejszych jest raport pt. Innovation
Union Scoreboard113. Wg najnowszej edycji raportu (styczeń 2011 r.) Polska co prawda awansowała
z grupy krajów doganiających (catching up countries) do grupy umiarkowanych innowatorów (moderate
innovators), ale klasyfikowana jest jako przedostatnia w tej grupie za Czechami, Portugalią, Norwegią,
Hiszpanią, Grecją, Włochami, Maltą, Słowacją i Węgrami, a przed Litwą. Zgodnie z wynikami badania,
Polska charakteryzuje się niższym niż przeciętna dla wszystkich państw Unii Europejskiej poziomem
Raport Ernst&Young Atrakcyjność inwestycyjna Europy jest cyklicznym badaniem przeprowadzanym od 2004 roku. W
tegorocznej edycji udział wzięło ponad 812 menadżerów - przedstawicieli inwestorów z ponad 40 krajów. Raport bierze pod
uwagę ich opinie oraz dane liczbowe na temat inwestycji zagranicznych w roku poprzedzającym ogłoszenie raportu.
112 W czerwcu 2011 r. ukazało się opracowanie Nauka i Technika w 2009 r., wydane przez Główny Urząd Statystyczny
Szczecinie. Publikacja ta obejmuje szeroki zakres zagadnień dotyczących statystyki nauki i techniki i umożliwia wskazanie
za pomocą zmiennych statystycznych czynników stymulujących rozwój innowacyjności gospodarki. Opracowanie Nauka i
Technika w 2009 r. można pobrać ze strony internetowej GUS (http://www.stat.gov.pl/gus/nauka_technika_PLK_HTML.htm).
113 Wcześniej European Innovation Scoreboard. IUS opiera się na 25 wskaźnikach, które lepiej niż w poprzedniej publikacji
(opartej o 29 wskaźników) odzwierciedlają sytuację narodowych systemów badań i innowacji. IUS stanowi również narzędzie
monitoringu wdrażania projektu flagowego strategii Europa 2020 – Unia Innowacji.
111
232
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Sumary Innovation Index – SII), ale wyższym niż średnia
dla UE tempem wzrostu tego wskaźnika. Relatywnie mocne strony to zasoby ludzkie i tzw. wskaźniki
wynikowe. Ewidentne słabości ujawniają się w całym systemie badawczym, współpracy w obszarze
innowacyjności i przedsiębiorczości, wskaźnikach związanych z ochroną własności intelektualnej.
Wysoki wzrost obserwuje się w odniesieniu do liczby wniosków patentowych, wspólnotowych wzorów
i licencji patentowych oraz jeśli chodzi o przychody z eksportu produktów i usług o wyższym poziomie
zaawansowania. Negatywna ocena dotyczy liczby innowacyjnych MSP oraz ich współpracy z innymi
podmiotami.
Wykres 60 Wartości Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) dla
wybranych krajów
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
Łotwa
Turcja
Bułgaria
Litwa
b.Rep.Jugosławii
Rumunia
Serbia
Słowacja
Polska
Chorwacja
Węgry
Malta
Grecja
Hiszpania
Czechy
Włochy
Portugalia
Norwegia
Estonia
Słowenia
Islandia
Cypr
UE 27
Francja
Luksemburg
Irlandia
Niderlandy
Austria
Belgia
Wlk Brytania
Japonia
USA
Niemcy
Finlandia
0,0
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, Innovation Union Scoreboard 2010, The innovation union's performance scoreboard
for research and innovation, 1 February 2011.
Wykres 61 Konwergencja poziomu innowacyjności pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi
Unii Europejskiej według IUS 2010
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, Innovation Union Scoreboard 2010. Comparative analysis of innovation performance,
February 2011.
233
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W porównaniu z wydanym w styczniu 2010 r. poprzednim raportem EIS 2009, należy podkreślić zmianę
następujących wskaźników dla Polski w IUS 2010:
− wzrost wskaźnika Wydatki na innowacje niezwiązane z pracami B+R (% obrotów) z 1,03 do 1,25,
− wzrost wskaźnika Udział (%) eksportu wyrobów z wiedzochłonnych sektorów usługowych wiedzy w
eksporcie ogółem 27,2 do 30,6,
− spadek wskaźnika Przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje marketingowe i organizacyjne jako
% ogólnej liczby MSP z 29,1 do 18,65,
− spadek wskaźnika Udział wydatków przedsiębiorstw na B+R w PKB (w %) z 0,19 do 0.18,
− spadek wskaźnika Udział (%) MSP wprowadzających własne innowacje w ogólnej liczbie MSP z
17,2 do 13,76,
− spadek wskaźnika Udział (%) MSP kooperujących w zakresie innowacji w ogólnej liczbie MSP z 9,3
do 6,4,
− wzrost wskaźnika Udział (%) osób z wykształceniem wyższym w grupie wiekowej 25-34 z 19,6 do
32,8 (przy czym w IUS 2010 wskaźnik został zawężony – przedział wiekowy z 25-64 został
zmieniony na 25-34),
− wzrost wskaźnika Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych wyrobów dla rynku (new-tomarket) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem z 4,56 do 9,84 (przy czym wskaźnik ten w IUS 2010
liczony jest sumarycznie ze wskaźnikiem Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych
wyrobów dla przedsiębiorstw (new-to-firm) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem),
− wzrost wskaźnika Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych wyrobów dla
przedsiębiorstw (new-to-firm) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem z 5,55 do 9,84 (przy czym
wskaźnik ten w IUS 2010 liczony jest sumarycznie ze wskaźnikiem Udział (%) sprzedaży nowych
lub zmodernizowanych wyrobów dla rynku (new-to-market) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem),
− spadek wskaźnika Liczba nowych wspólnotowych znaków towarowych na milion mieszkańców z
41,9 do 2,82 (przy czym w IUS 2010 wskaźnik liczony nie na milion mieszkańców, lecz jako udział
w PKB)
− spadek wskaźnika Liczba nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych na milion mieszkańców
z 49,8 do 4,71 (przy czym w IUS 2010 nie na milion mieszkańców, lecz jako udział w PKB).
Wartości wskaźników oceniających innowacyjność polskiej gospodarki nie dają jednoznacznej
odpowiedzi na temat postępu w tym zakresie. Ich zmiany nie są jednokierunkowe, a kryzys
gospodarczy silnie wpłynął na wskaźniki innowacyjności w 2009 r. Do tych sugerujących pozytywne
tendencje w gospodarce można zaliczyć dynamikę nakładów na innowacje. Podmioty działające w
Polsce do 2008 r. przeznaczały coraz więcej środków na finansowanie działalności innowacyjnej.
W 2008 r. nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych wyniosły 23,7 mld zł, co
oznaczało wzrost o 19,7% w relacji do roku poprzedniego (ujęcie nominalne, w 2009 r. nakłady te
spadły do 21,4 mld zł). W sektorze usług analogiczne nakłady wyniosły w 2008 r. 9,8 mld zł (wzrost
o 36% w stosunku do 2007 roku), w 2009 r. 7,6 mld zł.114 Wzrost nakładów ogółem na działalność
innowacyjną odbywał się przy nieznacznym zwiększeniu udziału podmiotów angażujących się w tę
działalność.
Jednocześnie Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów UE-27 pod
względem udziału przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną. Według najnowszych
dostępnych danych Eurostat za lata 2006–2008 wskaźnik ten odnoszący się do przedsiębiorstw
przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 9 osób dla Polski spadł w porównaniu z ubiegłym
okresem i ukształtował się na poziomie 22%, co stanowiło trzeci najniższy wynik w Unii Europejskiej, tuż
przed Rumunią i Węgrami (podobne wielkości podaje w swoich opracowaniach GUS). Z kolei najlepszy
GUS; dane dotyczą podmiotów o liczbie pracujących powyżej 49 osób; zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności PKD
2007.
114
234
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
pod tym względem kraj w UE – Niemcy – zanotował odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych w populacji
firm na poziomie 72%. Największa różnica na niekorzyść polskich firm w zakresie odsetka firm
innowacyjnych dzieli małe przedsiębiorstwa europejskie i polskie.
Tabela 83 Porównanie wskaźników innowacyjności dla Polski oraz UE w oparciu o badanie IUS 2010
Wartość
Wartość
wskaźnika wskaźnika
dla Polski dla UE-27
Wymiary i wskaźniki w EIS
SIŁY SPRAWCZE INNOWACJI (ENABLERS)
Zasoby ludzkie (Human resources)
1.1.1 Nowo nadane stopnie doktora na 1000 mieszkańców w wieku 25-34 lat
0,9
1,4
1.1.2 Udział (%) osób z wykształceniem wyższym w grupie wiekowej 25-34
32,8
32,3
1.1.3 Udział (%) osób w grupie wiekowej 20-24, które ukończyły edukację co najmniej na
91,3
78,6
poziomie szkoły średniej
Otwarte, doskonałe i atrakcyjne systemy badawcze (Open excellent and attractive
research systems)
1.2.1 Publikacje w ramach międzynarodowej współpracy badawczej
186
266
Udział (%) publikacji naukowych z 10% najbardziej cytowanych spośród wszystkich
0,04
0,11
1.2.2
publikacji naukowych
1.2.3 Udział doktorantów spoza UE jako % udział w ogólnej liczbie doktorantów
2,27
19,45
Finansowanie i wsparcie (Finance and support)
1.3.1 Udział wydatków publicznych na B+R w PKB (w %)
0,41
0,75
1.3.2 Udział inwestycji venture capital w przedsięwzięcia jako % PKB
0,043
0,110
DZIAŁALNOSĆ PRZEDSIĘBIORSTW (FIRM ACTIVITIES)
Inwestycje przedsiebiorstw (Firm investments)
2.1.1 Udział wydatków przedsiębiorstw na B+R w PKB (w %)
0,18
1,25
2.1.2 Wydatki na innowacje niezwiązane z pracami B+R (% obrotów)
1,25
0,71
Powiązania i przedsiębiorczość (Linkages & entrepreneurship)
2.2.1 Udział (%) MSP wprowadzających własne innowacje w ogólnej liczbie MSP
13,76
30,31
2.2.2 Udział (%) MSP kooperujących w zakresie innowacji w ogólnej liczbie MSP
6,40
11,16
2.2.3 Publikacje w ramach partnerstwa publiczno-prywantego na million mieszkańców
2,5
36,2
Kapitał intelektualny (Intellectual assets)
2.3.1 Wartość wdrożonych patentów PCT na mld PKB
0,31
4,00
2.3.2 Wartość wdrożonych patentów związanych z wyzwaniami społecznymi na mld PKB
0,06
0,64
2.3.3 Wartość nowych wspólnotowych znaków towarowych na mld PKB
2,82
5,41
2.3.4 Wartość nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych na mld PKB
4,71
4,75
WYNIKI (OUTPUTS)
Innowatorzy (Innovators)
Przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje produktowe i usługowe jako % ogólnej liczby
3.1.1
17,55
34,18
MSP
Przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje marketingowe i organizacyjne jako %
18,65
39,09
3.1.2
ogólnej liczby MSP
Efekty ekonomiczne (Economic effects)
Udział (%) zatrudnionych osób w sektorach wiedzochłonnych w liczbie osób
8,87
13,03
3.2.1
zatrudnionych w przemyśle i usługach
3.2.2 Udział (%) eksportu wyrobów średnio-wysokiej i wysokiej techniki w eksporcie ogółem
51,06
47,36
Udział (%) eksportu wyrobów z wiedzochłonnych sektorów usługowych wiedzy w
30,60
49,43
3.2.3
eksporcie ogółem
Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych wyrobów dla rynku (new-to-market)
9,84
13,26
3.2.4
oraz wyrobów dla przedsiębiorstw (new-to-firm) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem
3.2.5 Udział (%) dochodów zagranicznych z licencji i patentów w PKB
0,02
0,21
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, Innovation Union Scoreboard 2010. Comparative analysis of innovation performance,
February 2011.
Generalnie potwierdza się też prawidłowość, że im firmy są większe, tym częściej prowadzą działalność
innowacyjną. Wynika to z faktu, że co do zasady większe firmy dysponują większym potencjałem dla
prowadzenia działalności innowacyjnej, mają lepszy dostęp do lepiej wykształconej kadry pracowniczej,
większe możliwości finansowe oraz bardziej profesjonalną kadrę menedżerską. Duże przedsiębiorstwa
235
MINISTERSTWO GOSPODARKI
też z reguły funkcjonują na bardziej wymagających rynkach, na których obecna jest konkurencja ze
strony silnych dużych firm zagranicznych. Konkurencja ta stymuluje zachowania innowacyjne. Z kolei
małe i średnie firmy charakteryzują się mniejszym zakresem działalności opartym na mniejszej liczbie
produktów niż ich więksi konkurenci.115
Ramka 29 System badań statystycznych działalności innowacyjnej
System prowadzonych przez GUS badań statystycznych działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, oparty na
międzynarodowej metodologii podręcznika Oslo Manual, składa się aktualnie z dwóch rodzajów badań:
− skróconego badania rocznego przedsiębiorstw przemysłowych obejmującego jednostki liczące powyżej 49
pracujących,
− cyklicznych badań dotyczących różnorodnych aspektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
w przemyśle oraz w sektorze usług, opartych na tzw. zharmonizowanych kwestionariuszach
opracowywanych przez Eurostat w ramach kolejnych rund międzynarodowego programu badawczego
Community Innovation Survey (CIS). Badania te obejmują również jednostki mniejsze, liczące od 10 do 49
pracujących. Są one prowadzone są co dwa lata; do chwili obecnej zostało przeprowadzone sześć rund
badań, zwanych CIS-1, CIS-2, CIS-3, CIS-4, CIS-2006, CIS 2008 oraz badania skróconego CIS z 2010 r.
obejmującego lata 2007-2009.
W ostatnich latach nie nastąpiły istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsiębiorstw
według poziomów techniki. Odnotować jednak należy wzrost łącznego udziału wyrobów wysokiej
i średnio-wysokiej techniki z 31,1% w 2008 r. do 31,6% w 2009 r. W produkcji sprzedanej pozostałych
podmiotów 35,8% stanowiły usługi oparte na wiedzy (z tego 9,7% – sprzedaż usług wysokiej techniki,
a 7% – usługi rynkowe oparte na wiedzy z wyłączeniem usług finansowych).116
Przedsiębiorcy nadal są dosyć ostrożni jeśli chodzi o ponoszenie wydatków na działalność innowacyjną.
Niepewni co do powodzenia wdrożeń nie upatrują w innowacjach źródła przyszłej przewagi
konkurencyjnej. W Polsce przedsiębiorstwa w finansowaniu działalności innowacyjnej bazują przede
wszystkim na środkach własnych. Tutaj sytuacja pomimo pewnych wahań nie uległa radykalnym
zmianom. Nadal w niewielkim stopniu wykorzystywane są źródła zewnętrzne takie jak kredytowanie,
fundusze wysokiego ryzyka, czy fundusze unijne. W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych
najszybciej rośnie wartość środków pozyskanych z zagranicy i z kredytów bankowych, jeśli natomiast
chodzi o podmioty działające w usługach, to najszybciej rosnącą kategorią są przede wszystkim kredyty
bankowe.
Udział przedsiębiorstw przemysłowych i z sektora usług, które w latach 2007-2009 wprowadziły
innowacje produktowe i/lub procesowe, w ogólnej liczbie przedsiębiorstw był niższy niż w latach 20062008. Udział przedsiębiorstw wprowadzających nowe lub istotnie ulepszone produkty i/lub procesy
w przemyśle obniżył się z 21,4% w latach 2006-2008 do 18,1% w latach 2007-2009, a w sektorze
przedsiębiorstw usługowych z 16,1% r. do 14%. Spadek odnotowano we wszystkich klasach wielkości,
sekcjach PKD oraz sektorach własności.
Nakłady na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych w przemyśle
wyniosły w 2009 r. 22,7 mld zł, natomiast w sektorze usług 8,3 mld zł. Oznacza to spadek nakładów
w porównaniu z 2008 r., kiedy to w przemyśle wyniosły one 25,4 mld zł, a w sektorze usług 12,6 mld zł.
Zdecydowaną większość nakładów poniosły jednostki sektora prywatnego (w sektorze przemysłu 70%,
a w sektorze usług 90% nakładów). Wśród przedsiębiorców, którzy ponieśli nakłady na działalność
innowacyjną w przemyśle, 5,5% przedsiębiorców zatrudniało od 10 do 49 pracujących, 17,3%
przedsiębiorców zatrudniało od 50 do 249 pracujących i 77,2% przedsiębiorców zatrudniało powyżej
249 pracujących. W sektorze usług było to odpowiednio: 7,7%, 10,6% i 81,7%.
115
116
Innowacyjność 2010, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2011.
Nauka i technika w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2011.
236
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 84 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacyjne produktowe i/lub procesowe (% ogółu
przedsiębiorstw według klas wielkości)
Liczba pracujących
Przedsiębiorstwa przemysłowe
Przedsiębiorstwa z sektora usług
2006 - 2008
2007 - 2009
2006 - 2008
2007 - 2009
ogółem
21,4
18,1
16,1
14,0
10-49
14,5
10,9
13,1
11,6
50-249
33,3
30,1
25,3
20
10-249
19,2
15,8
15,2
13,0
powyżej 249
60,9
59,0
48,2
45,0
Przedsiębiorstwo innowacyjne w zakresie innowacji produktowych i procesowych — jest to przedsiębiorstwo, które w
badanym okresie wprowadziło na rynek przynajmniej jedną innowację produktową lub procesową (nowy lub istotnie
ulepszony produkt bądź nowy lub istotnie ulepszony proces).
Dane statystyczne dotyczące innowacyjności przedsiębiorstw nie dotyczą przedsiębiorstw zatrudniających poniżej 10 osób,
ponieważ nie są one objęte w tym zakresie statystyką publiczną.
Źródło: Działalność innowacyjna w latach 2006-2009, GUS, 2011.
Z drugiej strony pozytywnym elementem w zakresie innowacji jest widoczna skłonność przedsiębiorstw
do wdrażania innowacji nietechnologicznych, tj. organizacyjnych i marketingowych. Za innowacje
organizacyjne uznaje się wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez firmę zasadach
działania, w organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem. Głównym celem jest zazwyczaj
redukcja kosztów administracyjnych, transakcyjnych, podniesienie poziomu zadowolenia z pracy, czy
obniżenie kosztów dostaw. Za innowacje marketingowe przyjmuje się wdrożenie nowych metod
marketingowych wiążących się ze znacznymi zmianami w projekcie/konstrukcji produktu, lub
opakowaniu, dystrybucji, promocji, a także strategii cenowej. Innowacje nietechnologiczne nie zostały
dotychczas włączone do badania mierzącego poziom innowacyjności gospodarek UE. Jednakże coraz
częściej podkreśla się ich znaczenie na forum dyskusji nt. przyszłej polityki innowacyjnej, jako ważny
rodzaj innowacji, przy czym z reguły są one powiązane z równoczesnymi inwestycjami w innowacje
technologiczne.
W latach 2006-2008 13,5% przedsiębiorstw przemysłowych wprowadziło innowacje marketingowe, zaś
innowacje organizacyjne zostały wdrożone przez 13,3% firm przemysłowych, przy czym w obu
przypadkach nieznacznie więcej podmiotów wprowadziło tego typu innowacje w sektorze usług niż
przemyśle (odpowiednio 13,9% i 14,9%).117
W zakresie innowacji organizacyjnych wśród przedsiębiorstw przemysłowych największy był odsetek
jednostek, które wprowadziły w latach 2006-2008 nowe metody dotyczące podziału zadań i uprawnień
decyzyjnych (9,2%), przy czym największy odsetek takich przedsiębiorstw występował w grupie
jednostek dużych (31,5%). Wśród przedsiębiorstw przemysłowych 5,1% wprowadziło innowacje
organizacyjne polegające na zastosowaniu nowych metod w stosunkach z otoczeniem, przy czym
wśród małych i średnich podmiotów odsetek ten wyniósł odpowiednio 3,2% i 6,9%, zaś wśród
największych – 23,9%. Duże przedsiębiorstwa najczęściej wdrażały nowe metody związane z zasadami
działania (32,4%). Nieco ponad 30% dużych firm wdrożyło innowacje organizacyjne związane z nowymi
metodami podziału zadań i uprawnień decyzyjnych. W gronie średnich przedsiębiorstw zainteresowanie
nowymi zasadami działania oraz podziałem zadań i uprawnień decyzyjnych kształtowało się
odpowiednio na poziomie 12,9% i 13,1%. Wśród małych przedsiębiorstw innowacje związane
z rozdziałem zadań i odpowiedzialnością za poszczególne obszary działań wprowadziło 6,2%
podmiotów. Co dwudzieste przedsiębiorstwo wdrożyło nowe zasady w funkcjonowaniu firmy, natomiast
3,2% zmiany w stosunkach z otoczeniem.
117
Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, GUS, Warszawa 2010.
237
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Spośród innowacji marketingowych przedsiębiorstwa przemysłowe wprowadzały nowe strategie cenowe
- dotyczy to 8,1% ogółu firm. Ponadto 6,6% przedsiębiorstw skoncentrowała się na nowych mediach lub
technikach promocji produktów. Znaczące zmiany w projekcie/ konstrukcji lub opakowaniu wyrobów i
usług wdrożyło 6,2% firm przemysłowych, zaś nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub
kanałów sprzedaży – 4,1%. 1/3 największych przedsiębiorstw przemysłowych (pow. 249 pracowników)
zdecydowała się na innowacje marketingowe. 20,8% z nich wprowadziło zmiany w konstrukcji lub
opakowaniu produktu, podobny odsetek firm zastosował nowe techniki promocji produktów, a nieco
mniejszy – 18,6% – wprowadził nowe metody kształtowania cen. Poszukiwaniem nowych kanałów
dystrybucji i kanałów sprzedaży zainteresowanych było 13,2% ogółu największych podmiotów
przemysłowych.
Dla małych przedsiębiorstw sektora przemysłu (o liczbie pracujących od 10 do 49) najważniejszą
innowacją marketingową było wdrożenie nowych strategii kształtowania cen (6,6% ogółu). 5,2%
poszukiwała nowych możliwości promocji produktów, a 4,3% zdecydowało się na zmianę opakowania
lub konstrukcji projektu. Najmniej, bo zaledwie 3% firm, zdecydowało się na nowe sposoby dystrybucji
produktów, podobnie jak w gronie średnich firm (3,6%). Z kolei poza nowymi metodami kształtowania
cen (7,5% ogółu) średnie firmy przemysłowe równie często zmieniały opakowanie lub konstrukcję
produktów (5,4%), co stosowały nowe media i techniki promocji (5,9%).
Istotne znaczenie w procesie opracowywania i wprowadzania innowacji ma współpraca pomiędzy
różnego rodzaju jednostkami, pozwalająca przedsiębiorstwom na obniżenie kosztów i ryzyka tej
działalności, jak również na wymianę wiedzy i doświadczeń. Skłonność do współpracy w zakresie
działalności innowacyjnej w latach 2006-2008 oraz 2007-2009 najbardziej widoczna była
w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 249 pracujących, w większym stopniu w sektorze
publicznym niż prywatnym.
Tabela 85 Przedsiębiorstwa, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej (w %
przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie według klas wielkości)
Liczba pracujących
Przedsiębiorstwa przemysłowe
2006 - 2008
2007 - 2009
ogółem
38,6
33,7
10-49
25,8
29,4
50-249
44,6
37,2
powyżej 249
65,1
59,5
Źródło: Działalność innowacyjna w latach 2006-2009, GUS, 2011.
Przedsiębiorstwa z sektora usług
2006 - 2008
2007 - 2009
40,6
28,2
34,7
20,9
46,5
39,7
69,9
50,7
W ogólnej liczbie przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie współpracę w zakresie działalności
innowacyjnej w latach 2006-2008 oraz 2007-2009 najczęściej podejmowały przedsiębiorstwa
przemysłowe, należące do działu Wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego (lignitu) oraz do
działu Wytwarzanie, przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej. W sektorze usług
najczęściej współpracowały przedsiębiorstwa należące do działu Ubezpieczenia, reasekuracja oraz
fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego oraz Transport
lotniczy (2006-2008) i Badania i analizy techniczne (2007-2009).
Dostępne dane ze statystyki publicznej wskazują na słabą współpracę przedsiębiorców z instytutami
badawczymi, co spowodowane jest m.in. brakiem dostatecznej informacji o ofercie poszczególnych
jednostek. Geneza problemu jest jednak znacznie szersza. Tkwi ona przede wszystkim w niskim
poziomie zaufania społecznego oraz braku tradycji i wzorów kooperacji w polskim społeczeństwie.
Ograniczony zakres współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami jest niezwykle wyraźny w procesie
tworzenia innowacji. O ile rośnie świadomość wśród przedsiębiorstw o roli innowacji jako istotnego
czynnika zapewniającego utrzymanie pozycji konkurencyjnej, to jednak w dalszym ciągu
przedsiębiorstwa w dużym stopniu traktują działalność innowacyjną jako działalność dorywczą, nie zaś
238
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
w ujęciu ciągłym – jako proces wpisany trwale w działalność firmy. To z kolei skutkuje ograniczonymi
możliwościami współpracy pomiędzy podmiotami w zakresie tworzenia innowacji. Przedsiębiorstwa w
niewielkim stopniu korzystają z nowych form innowacji, jakimi są innowacje otwarte, innowacje tworzone
przez użytkownika (user driven innovation), czy wreszcie innowacje społeczne.
Wśród charakterystyk naszej gospodarki zwraca uwagę niski udział nakładów na B+R w PKB. Co
prawda nominalny wzrost środków przeznaczonych na badania (szczególnie w okresie ostatnich dwóch
lat) przyniósł pewną poprawę w finansowaniu sfery B+R, i średni wskaźnik nakładów na B+R w relacji
do PKB wzrósł z 0,57% z 2007 r. do 0,67% w 2009 r., to jest to zaledwie 1/3 GERD/PKB dla 27 krajów
Unii Europejskiej, który osiągnął w 2007 r. 1,77% a w 2009 r. 2%. Dodatkowo w Polsce mamy do
czynienia ze stosunkowo niskim udziałem środków podmiotów gospodarczych i relatywnie wyższymi
nakładami publicznymi. W 2009 r. doszło do ponownego ograniczenia udziału przedsiębiorstw
w finansowaniu B+R (do 27,1% - spadek w porównaniu z 30,9% w 2008 r.).
Tabela 86 Relacja nakładów na działalność B+R (GERD) do PKB według sektorów instytucjonalnych
w latach 2000, 2005-2009
2000
nakłady ogółem (GERD/PKB)
0,64
nakłady budżetowe (GOVERD/PKB)
0,40
nakłady przedsiębiorców
0,14
(BERD/PKB)
nakłady szkolnictwa wyższego
(HERD/PKB)
Źródło: Nauka i Technika w 2009 roku, GUS.
2005
0,57
0,21
0,18
2006
0,56
0,21
0,18
2007
0,57
0,20
0,17
2008
0,60
0,21
0,19
2009
0,67
0,23
0,19
0,18
0,17
0,19
0,20
0,25
Ważnymi miarami procesów innowacyjnych są wskaźniki dotyczące ochrony własności przemysłowej.
W 2009 r. liczba krajowych wynalazków zgłoszonych do ochrony w Urzędzie Patentowym
Rzeczypospolitej Polskiej wyniosła 2.899 wynalazków i w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła
o 14%. Ponadto rośnie liczba udzielanych patentów polskich (o 6% w relacji do 2008 r.) i zagranicznych
(o 12%).
13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsiębiorstw
Na innowacyjność gospodarki duży wpływ ma otoczenie instytucjonalne wspierające działalność
innowacyjną przedsiębiorstw, do których należą różnego rodzaju instytucje, jak np.: ośrodki
szkoleniowo-doradcze, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne/przedsiębiorczości,
funduszy pożyczkowe, parki technologiczne itd. Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości specjalizują się
w następujących obszarach wspierania przedsiębiorczości i procesów innowacyjnych:
− szerzenie wiedzy i umiejętności poprzez doradztwo i szkolenia (ośrodki szkoleniowo-doradcze),
− transfer i komercjalizacja nowych technologii (centra transferu technologii),
− pomoc finansowa w formie para-bankowych funduszy pożyczkowych i poręczeń kredytowych
oferowana osobom podejmującym działalność gospodarczą oraz młodym firmom bez historii
kredytowej (np. seed i start up),
− pomoc doradcza, techniczna i lokalowa dla nowo powstałych przedsiębiorstw w inkubatorach
przedsiębiorczości i centrach technologicznych,
− tworzenie skupisk przedsiębiorstw (klastry) poprzez łączenie na określonym
zagospodarowanym terenie usług biznesowych i różnych form pomocy firmom w ramach
parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych.
239
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według danych SOOIPP, na podstawie przeprowadzonych w połowie 2010 r. badań można określić
szacunkową liczbę działających w Polsce ośrodków innowacji i przedsiębiorczości na 735 (przyrost 18
jednostek w ciągu ostatniego roku), w tym:
− 24 parki technologiczne i 21 inicjatywy parkowe;
− 20 inkubatorów technologicznych (przyrost 3 jednostki w ciągu roku);
− 62 preinkubatorów lub akademickich inkubatorów przedsiębiorczości (przyrost 11 jednostek
w ciągu roku);
− 45 inkubatorów przedsiębiorczości;
− 90 centrów transferu technologii;
− 12 funduszy kapitału zalążkowego (przyrost 3 jednostki w ciągu roku);
− 8 sieci aniołów biznesu;
− 82 lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe;
− 54 fundusze poręczeń kredytowych;
− 317 ośrodków szkoleniowo-doradczych i informacji.
Wykres 62 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1991 i 2000-2010
2008
2009
2010
507
717
2007
600
710
735
667
689
2006
800
542
446
400
327
365
263
200
43
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1991
0
Źródło: Krzysztof B. Matusiak (red.), Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2010, Stowarzyszenie
Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Łódź/Warszawa 2010.
W ostatnich kilkunastu latach następował dynamiczny wzrost liczby ośrodków innowacji
i przedsiębiorczości w Polsce. Tradycyjnie dominują ośrodki szkoleniowo-doradcze, stanowiące prawie
45% wszystkich aktywnych podmiotów. Ten typ jest najłatwiejszy do uruchomienia przy relatywnie
niskich nakładach finansowych. Jednocześnie szeroki wachlarz możliwości świadczenia usług
doradczych, szkoleniowych i informacyjnych umożliwia dużą swobodę organizacyjną. Należy jednak
zauważyć, że w przypadku instytucji wspierających działalność innowacyjną występuje jednak luka
strukturalna w stosunku do krajów UE i innych krajów wysoko rozwiniętych, ponieważ brak jest
podmiotów wspomagających realizatorów projektów innowacyjnych po zakończeniu prac badawczych
i rozwojowych, a znajdujących się przed fazą wdrożeniową.
Coraz większego znaczenia, jako motoru wiedzy i współpracy badawczej pomiędzy sferą nauki
a przedsiębiorcami, nabierają parki naukowo-technologiczne. Obecnie obserwuje się znaczny rozwój
infrastruktury parków naukowo-technologicznych przy wykorzystaniu środków strukturalnych. Są to
wiodące ośrodki innowacyjności w skali kraju i regionów, co ważniejsze regionów Polski Wschodniej. Do
tego należy podkreślić wysoki rozwój specjalizacji parkowej w obszarze ‘smart specialization’, w którym
parki odgrywają wysoko innowacyjną rolę i mogą tworzyć bazę dla rozwoju bezpośrednich inwestycji
zagranicznych.
240
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13.6. Rozwój przedsiębiorstw
13.6.1. Regulacje gospodarcze
Otoczenie regulacyjne wciąż pozostaje w katalogu czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości
w Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako
bariera rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli już uda się przebrnąć przez
labirynt formalności często okazuje się, że prawo nakłada na przedsiębiorców nadmierne obowiązki,
powodując po ich stronie nieuzasadnione koszty – takie z reguły są doświadczenia przedsiębiorców.
Przedsiębiorstwa ze swej natury nie są przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego też częste zmiany
prawa postrzegają jako działania wymierzone przeciwko nim.
Lepsze regulacje prawne stanowią jeden z priorytetów strategicznych Ministerstwa Gospodarki i w celu
poprawy nowo tworzonych i istniejących rozwiązań prawnych realizuje program reformy prawa, który
stawia przed sobą dwa następujące główne cele:
− stworzenie opartego na dowodach i stabilnego procesu zarządzania legislacyjnego oraz
− ograniczenie biurokracji poprzez uproszczenie prawa i redukcję barier dla przedsiębiorczości.
Tworzenie Lepszego Prawa, nazywane również Reformą Regulacji, jest polskim odpowiednikiem
inicjatywy Better/Smart Regulation, zapoczątkowanej przez Komisję Europejską w 2002 r. U podstaw
inicjatywy leży założenie, że rozwiązania legislacyjne lub pozalegislacyjne powinny realizować
maksimum celów gospodarczych, środowiskowych i społecznych przy minimalnym możliwym
obciążeniu podmiotów gospodarczych i społeczeństwa. Podejmowanie działania regulacyjnego jest
uzasadnione w sytuacji, gdy przyjęcie aktu prawnego pozwala zapobiec niedoskonałości rynku, zostaje
wybrana najmniej kosztowna forma regulacji oraz korzyści netto przewyższają koszty. W tym kontekście
kluczowe znaczenie ma poprawne skonstruowanie polityki regulacji i skuteczne stosowanie w jej
ramach instrumentów programowych i analitycznych, takich jak Ocena Skutków Regulacji (OSR),
obejmująca prezentację prognozowanych skutków podejmowanych działań.
Prawidłowo funkcjonujący system OSR pozwala na identyfikację najważniejszych szans i zagrożeń,
jakie niesie ze sobą nowa regulacja. OSR dokonywana na odpowiednio wczesnym etapie prac
wspomaga podejmowanie decyzji legislacyjnych i zapobiega wprowadzaniu kosztownych regulacji.
Założenia do projektów aktów normatywnych, przygotowane na bazie prawidłowo przeprowadzonej
OSR, przyczyniają się do sprawnego wdrożenia i funkcjonowania prawa. W celu wsparcia
sporządzających analizy OSR w 2010 r. uruchomiono portal (platformę elektroniczną), zawierający
narzędzia analityczne oraz zbiór wybranych OSR, przygotowanych zgodnie z Wytycznymi do OSR.
W ramach reformy systemu stanowienia prawa w Polsce, trwają również prace nad zwiększeniem
transparentności procesu legislacyjnego poprzez efektywne wspieranie procedury związanej
z opiniowaniem projektów aktów prawnych. Wprowadzenie jasnych reguł zasięgania opinii oraz
uporządkowanie stanu prawnego w tym zakresie przyczyni się do poprawy jakości procesu konsultacji
społecznych. W związku z tym powstał katalog zasad konsultacji aktów prawnych na dwóch etapach:
opracowywania założeń oraz konsultowania gotowych projektów. Podręcznik Zasady konsultacji
przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentów rządowych został przyjęty przez Komitet
Rady Ministrów 30 lipca 2009 r. jako uzupełnienie Wytycznych do Oceny Skutków Regulacji.
W celu dalszego zwiększenia wpływu partnerów społecznych na kształt rozwiązań regulacyjnych
projektowany jest internetowy system konsultacji. Głównym celem konsultacji on-line jest stworzenie
platformy wymiany myśli, doświadczeń, analiz, propozycji, rekomendacji przy tworzeniu danej regulacji,
jak i ich przechowywania i odpowiedniego archiwizowania. Projektowany system ma w perspektywie
241
MINISTERSTWO GOSPODARKI
długofalowej umożliwić przegląd historycznych wersji danego aktu prawnego wraz z postulatami
i uwagami przedsiębiorców, jak i uwidocznić proces ewolucji danej regulacji. Wykorzystywane w ten
sposób narzędzie ma szansę stać się pełną bazą wiedzy na temat aktu prawnego i umożliwić
legislatorom sprawniejsze wyszukiwanie ewentualnych barier i obciążeń gospodarczych w już
istniejących aktach prawnych.
System konsultacji ma być systemem współtworzenia dokumentów w procesie legislacyjnym.
W systemie konsultacji legislator ma do dyspozycji aplikację (multiplatformową), w której może
dokonywać edycji dokumentów w procesie legislacyjnym. Aplikacja ta jest rozbudowana o funkcje
zarządzania projektami w ramach procesu legislacyjnego, sieciowej współpracy nad dokumentami,
wysyłania dokumentów do konsultacji poprzez stronę www. Portal internetowy ma za zadanie usprawnić
proces komunikacji ze stroną społeczną w procesie legislacyjnym poprzez szereg formularzy i o ile to
możliwe poprzez szereg wystandaryzowanych pytań, ale także rozszerzyć nieformalną część debaty
nad nowopowstającym prawem poprzez dedykowane fora internetowe. System e-learningowy
utworzony do portalu konsultacji ma obejmować wszystkie etapy interakcji z systemem oraz uczyć jak
wykorzystywać elementy wspomagające jakość tworzenia dokumentów rządowych. Wszystkie
prezentacje e-learningowe będą udostępnione w polskiej wersji językowej. Baza danych ma zawierać
repozytorium plików spraw zakończonych, przez co zostanie zachowana wiedza instytucjonalna na
temat sposobu i jakości prowadzonego procesu legislacyjnego.
Jednak głównym komponentem reformy regulacji są zmiany uproszczeniowe i dereglamentacyjne w
prawie gospodarczym sukcesywnie wprowadzane w ramach tzw. Pakietu na rzecz przedsiębiorczości.
Głównym celem Pakietu jest ułatwienie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej.
Pierwsze ustawy tworzące Pakiet weszły w życie w 2008 r. Do chwili obecnej wprowadzono zmiany w
18 ustawach, najważniejszych z punktu widzenia przedsiębiorców. W roku 2010 wprowadzono w życie
dwie ustawy z Pakietu: 14 czerwca 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r.
o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. Nr 81, poz. 530)
natomiast 10 kwietnia 2010 r. weszła w życie ustawa z 4 marca 2010 r. o świadczeniu usług na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 47, poz. 278). Ponadto, 1 lipca 2011 r. zaczęła
obowiązywać ustawa o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców.
Tworząc nowe rozwiązania legislacyjne dotyczące życia gospodarczego priorytetem pozostaje
uwzględnienie specyfiki mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Działania uproszczeniowe w stosunku
do MSP obejmują takie obszary jak: dostęp do kapitału, komercjalizacja technologii, prowadzenie
działalności badawczo-rozwojowej oraz tworzenie firm technologicznych. Likwidowanie zbędnych bądź
dublujących się, nierzadko sprzecznych przepisów, zmniejszanie reglamentacji, zwiększanie swobody
działalności gospodarczej oraz poprawa przejrzystości i jednoznaczności obowiązujących przepisów
mają przyczynić się do stworzenia otoczenia regulacyjnego przyjaznego obywatelom i przedsiębiorcom.
Obok uproszczenia obowiązujących przepisów, drugim zadaniem jest redukcja obciążeń
administracyjnych. Zadanie redukcji obciążeń administracyjnych jest odpowiedzią na zalecenia
Komisji Europejskiej, realizującej podobne działanie w obrębie przepisów unijnych. Obecnie w tej
inicjatywie biorą udział prawie wszystkie kraje Unii Europejskiej. Redukcja obciążeń administracyjnych
jest obecnie realizowana w sześciu obszarach priorytetowych, tj. w obszarze środowisko, planowanie
i zagospodarowanie przestrzenne, usługi turystyczne, prawo pracy, prawo działalności gospodarczej
oraz prawo probiercze. Celem jest zagregowane zmniejszenie obciążeń administracyjnych
w wymienionych obszarach o 25% do końca 2011 r. Raport na temat realizacji celu redukcji obciążeń
administracyjnych przyjęty przez Radę Ministrów 26 października 2010 r. wskazuje, że dotychczas
zakończone prace (uchwalone akty prawne, które już obowiązują) wpłynęły na redukcję obciążeń
o 6,54%.
242
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Oprócz redukcji obciążeń administracyjnych w priorytetowych obszarach prawa przygotowane są plany
redukcyjne dla pozostałych obszarów prawa gospodarczego. Będzie to tzw. drugi etap redukcji.
Przeprowadzona analiza otworzy drogę do ustalenia celu redukcji w tym obszarze i dokonania
odpowiednich zmian legislacyjnych.
Tabela 87 Ranking obowiązków informacyjnych wg łącznych rocznych kosztów administracyjnych
(10 pierwszych pozycji)
Pozycja
Opis skrócony obowiązku informacyjnego
1
2
Prowadzenie rachunkowości
Prowadzenie ewidencji rachunkowej zapewniającej określenie dochodu (straty),
podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy
3
Składanie zeznania do celów podatkowych
4
Dokumentowanie płatności przedsiębiorcy związanych z wykonywaną przez
niego działalnością
5
Prowadzenie ewidencji obrotu i kwot podatku należnego przy użyciu kasy
rejestrującej
6
Stosowanie przez przedsiębiorców standardów klasyfikacyjnych w prowadzonej
dokumentacji biznesowej
7
Prowadzenie ewidencji rachunkowej umożliwiającej obliczenie odpisów
amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych zgodnie
z przepisami ustawy o podatku dochodowym
8
Prowadzenie dokumentacji medycznej przez pielęgniarkę lub położną
9
Składanie przez biegłego rewidenta swojego sprawozdania
10
Podawanie numeru i daty wystawienia faktury potwierdzającej nabycie
produktów rolnych w dokumencie stwierdzającym dokonanie za nie zapłaty
należności
Źródło: Wyniki pomiaru bazowego.
Roczne łączne koszty
administracyjne w
gospodarce (w mld zł)
13,7
12,7
10,2
3,7
2,6
2,0
1,8
1,5
1,3
1,3
W 2010 r. przeprowadzono pomiar obciążeń administracyjnych nakładanych na przedsiębiorców przez
przepisy prawa gospodarczego. Pomiar dotyczył 6,2 tys. obowiązków informacyjnych zidentyfikowanych
w 482 aktach prawnych. Jak wynika z badania, suma rocznych kosztów administracyjnych ponoszonych
przez przedsiębiorców w Polsce wynosi 77,6 mld zł, co stanowi ok. 6,1% PKB Polski. Suma rocznych
kosztów obciążeń administracyjnych wynosi 37,3 mld zł (ok. 2,9% PKB). Spośród 3,7 tys. obowiązków
informacyjnych poddanych badaniu, 3,4 tys. generują koszty administracyjne. Średni koszt związany
z realizacją takiego obowiązku to prawie 23 mln zł. Z przeprowadzonego pomiaru bazowego wynika, że
najbardziej kosztownym obowiązkiem informacyjnym jest prowadzenie rachunkowości, które kosztuje
rocznie wszystkich zobowiązanych do tego przedsiębiorców prawie 14 mld zł. Następnie najbardziej
kosztowne obowiązki dotyczą zobowiązań z zakresu prawa podatkowego oraz rocznych sprawozdań
finansowych. Pierwsze 10 najbardziej kosztownych obowiązków informacyjnych generuje aż 65%
łącznych kosztów administracyjnych w gospodarce.
Z przeprowadzonego pomiaru wynika, że najbardziej uciążliwym aspektem wykonywania przepisów dla
przedsiębiorców jest ich duża pracochłonność, która może wynikać z wielu przyczyn (np. niemożność
wysłania wniosku drogą elektroniczną). Przedsiębiorcy wskazują również na szeroki zakres wymaganej
informacji, którą muszą dostarczać. Często przepisy są dla nich nieużyteczne, gdyż muszą wielokrotnie
powielać dane – przekazywać te same informacje do kilku organów lub do tego samego organu
kilkakrotnie. Ponad 13% respondentów, którzy odnieśli się do źródeł uciążliwości, wskazało na brak
namacalnego celu/efektu wykonywania obowiązku jako najbardziej denerwujący aspekt wypełniania
przepisów. Wskazuje to na fakt, iż przepisy, a zwłaszcza ich cel są często niezrozumiałe i nielogiczne
dla przedsiębiorców.
243
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W trakcie prowadzonego pomiaru bazowego zebrano także interesujące spostrzeżenia dotyczące
postulowanych kierunków i sposobów zmian wykonywanych obowiązków, tj. komentarze
przedsiębiorców nt. uciążliwości oraz zasadności stosowania poszczególnych obowiązków
informacyjnych w wybranych aktach prawnych. Najczęściej proponowaną zmianą, postulowaną przez
przedsiębiorców, jest zastąpienie trybu papierowego trybem elektronicznym.
13.6.2. Bariery rozwoju przedsiębiorczości
Badania ankietowe przedsiębiorców mogą być cennym źródłem informacji o barierach z jakimi się oni
spotykają prowadząc działalność gospodarczą, dlatego też prowadzone są cykliczne badania
przedsiębiorstw z sektora MSP. Ostatnie badanie ankietowe przeprowadzone przez Ministerstwo
Gospodarki118 pokazuje, że w roku 2010 ocena otoczenia prawno-instytucjonalnego, w jakim
przedsiębiorstwa działają, nie uległa znaczącym zmianom w porównaniu z latami poprzednimi.
Przepisy z zakresu prawa podatkowego jako złe lub bardzo złe ocenione zostały przez blisko połowę
ankietowanych, opinii pozytywnych było zaś zaledwie 8%. Przedsiębiorcy prowadzący uproszczone
formy ewidencji księgowej nieco lepiej oceniali prawo podatkowe - wśród rozliczających się za pomocą
karty podatkowej opinii pozytywnych było 14%, negatywnych zaś 36%. Podobnie odpowiadali
przedsiębiorcy prowadzący ewidencję przychodów (8% opinii pozytywnych, 37% negatywnych). Z kolei
dla firm prowadzących księgi rachunkowe przepisy prawa podatkowego są najbardziej uciążliwe
(zaledwie 4% opinii pozytywnych i aż 56% negatywnych).
Ocena przepisów z zakresu prawa pracy nie uległa znaczącej zmianie w drugiej połowie 2010 roku
w stosunku do pierwszego półrocza – połowa ankietowanych oceniła je średnio, co piąty dobrze, zaś
30% źle lub bardzo źle. W przypadku firm budowlanych oraz świadczących usługi przewozowe liczba
opinii pozytywnych była zbliżona do negatywnych, w pozostałych grupach firm udział opinii
negatywnych był wyższy niż pozytywnych.
Negatywną ocenę na temat funkcjonowania sądownictwa gospodarczego wyraziło 40% ankietowanych.
W porównaniu z pierwszym półroczem 2010 roku przybyło opinii skrajnie negatywnych. W grupie
przedsiębiorców działających w miastach powyżej 500 tysięcy mieszkańców, negatywną opinię wyraził
co drugi, zaś pozytywną zaledwie 12% ankietowanych. Wśród firm działających na obszarach wiejskich
udział negatywnych opinii wyniósł 33%, zaś pozytywnych 18%.
Połowa ankietowanych oceniła jako średnią jakość przepisów i procedur w zakresie kontroli działalności
gospodarczej. Co czwarty przedsiębiorca wyraził negatywną opinię, zaś opinii pozytywnych było 22%.
Blisko co drugi ankietowany przedsiębiorca ocenił przepisy z zakresu rozliczeń z kontrahentami jako
średnie, co czwarty ocenił je źle lub bardzo źle, zaś opinii pozytywnych było 28%.
Jeśli chodzi o ocenę zmian jakie zaszły w drugiej połowie 2010 roku w poszczególnych obszarach
regulujących działalność gospodarczą, warto zwrócić uwagę, że blisko 30% ankietowanych odnotowało
pogorszenie prawa podatkowego – i tak wysoki udział negatywnych ocen był niespotykany
w dotychczasowych ankietach. Z drugiej strony co dziesiąty ankietowany dostrzegł poprawę warunków
dotyczących zakładania i zamykania firm.
Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w drugiej połowie 2010 roku (numer 1/2011), Ministerstwo
Gospodarki, kwiecień 2011.
118
244
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 63 Ocena przepisów regulujących działalność gospodarczą
Bar dzo źle
Źle
Dobr ze
Doskonale
Śr ednio
Źle
Dobr ze
Doskonale
Śr ednio
100%
Źle
Dobr ze
Doskonale
Śred nio
100%
100%
75%
75%
Źle
Dobrze
Doskonale
.2
20
10
10
.1
.2
Bardzo źle
20
09
20
20
09
.1
.2
08
.1
20
.2
07
20
20
07
.1
.2
06
20
20
09
20
08
20
08
20
07
20
07
.1
20
09
.2
20
10
.1
20
10
.2
0%
.2
0%
.1
25%
.2
25%
.1
50%
.2
50%
Bard zo źle
Pr aw o pracy
75%
08
Praw o po datkow e
75%
20
100%
20
06
Bar dzo źle
Średnio
Sądownictwo gospodarcze
Kontrola działalności go spodarcze j
25%
25%
0%
0%
20
06
.
Bardzo źle
Źle
Dobrze
Doskonale
20
06
.2
20
07
.1
20
07
.2
20
08
.1
20
08
.2
20
09
.1
20
09
.2
20
10
.1
20
10
.2
50%
2
20
07
.1
20
07
.2
20
08
.1
20
08
.2
20
09
.1
20
09
.2
20
10
.1
20
10
.2
50%
Ocena zmian jakie
Średnio
pogorszenie
zaszły w drugiej
popraw a
połow ie 2010 roku
100%
bez zmian
w obszarze:
Całokształt praw a
gospodarczego
zakładania i zamy kania firmy
75%
rozliczeń z kontrahentami
Rozliczenia z kontrahentami
50%
kontroli działalności gospodarczej
sądow nictw a gospodarczego
praw a pracy
25%
praw a podatkow ego
0%
20
06
.2
20
07
.1
20
07
.2
20
08
.1
20
08
.2
20
09
.1
20
09
.2
20
10
.1
20
10
.2
0%
Źródło: Badanie ankietowe sektora MSP, Ministerstwo Gospodarki, kwiecień 2011.
245
25%
50%
75%
100%
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W drugiej połowie 2010 roku na wysokość podatków i opłat przewidzianych prawem wskazał co trzeci
ankietowany – tradycyjnie była to dla przedsiębiorców najbardziej uciążliwa bariera prowadzenia
działalności gospodarczej (najwyższy udział wskazań miał miejsce wśród firm świadczących usługi
przewozowe). Co piąty ankietowany wskazał na małe obroty. Bariera ta jest najważniejsza w grupie firm
prowadzących działalność handlową (42% wskazań). Na skomplikowanie przepisów prawnych
wskazało podobnie jak w półroczu poprzednim 6% ankietowanych.
Utrzymuje się wysoki odsetek wskazań na konkurencję innych przedsiębiorstw (na konkurencję innych
małych przedsiębiorstw wskazał co dziesiąty ankietowany, podobna część wskazywała na konkurencję
dużych firm) jako na najważniejszą barierę prowadzenia działalności gospodarczej. Uciążliwość
biurokracji deklaruje 4% ankietowanych.
Mniej ankietowanych dostrzega bariery związane z rynkiem pracy. Około 3% badanych za problem
uważa koszt siły roboczej, 2% odpowiednie kwalifikacje siły roboczej.
Wykres 64 Najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości w drugiej połowie 2010 r.
wysokość podatków i opłat przewidzianych prawem
małe obroty
konkurencja innych małych i średnich przedsiębiorstw
konkurencja dużych przedsiębiorstw
czas oczekiwania na zapłatę od kontrehenta
skomplikowanie przepisów prawnych
biurokracja
warunki lokalowe
Firmy:
koszt siły roboczej
średnie
małe
mikro
trudno powiedzieć
brak odpowiednich kwalifikacji siły roboczej
inny
problem korupcji
0%
10%
20%
30%
40%
Źródło: Badanie ankietowe sektora MSP, Ministerstwo Gospodarki, kwiecień 2011.
Według przeprowadzonego przez NBP badania koniunktury w przedsiębiorstwach, w pierwszym
kwartale 2011 roku przedsiębiorcy odczuli skutki wzrostu cen surowców i materiałów, który to stał się
dla nich ważną barierą w prowadzeniu działalności. Przedsiębiorcy wciąż narzekają na niski popyt, choć
bariera ta jest coraz mniej uciążliwa. Co dziesiąty ankietowany wskazuje na wahania kursów
walutowych. Pozostałe bariery takie jak problemy z płynnością czy złe przepisy i zmiany prawa są
wskazywane rzadziej.
Z kolei badanie prowadzone przez europejskie stowarzyszenie izb handlowych EUROCHAMBRES119
pokazuje, iż polskie firmy zdecydowanie bardziej pesymistycznie oceniły warunki prowadzenia biznesu
w roku 2010 w porównaniu z oczekiwaniami, jakie formułowały pod koniec 2009 roku. Połowa
ankietowanych oceniła, że warunki te nie zmieniły się w 2010 roku w porównaniu z latami poprzednimi,
jednocześnie udział przedsiębiorców, którzy twierdzili, że warunki uległy pogorszeniu był trzy razy
wyższy niż tych, według których warunki były lepsze (odpowiednio 36,4% i 12,6%).
Badanie ankietowe przedsiębiorstw prowadzone przez KIG jest częścią europejskiego panelu przedsiębiorczości. Pytania
zadane przedsiębiorcom w ramach panelu są takie same we wszystkich krajach, stąd możliwe jest porównanie warunków
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, w stosunku do innych krajów europejskich. Omawiane w tekście badanie
zostało przeprowadzone pod koniec 2010 roku.
119
246
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Udział przedsiębiorców którzy oczekiwali, że w roku 2011 warunki prowadzenia biznesu będą lepsze,
był mniej więcej taki jak udział tych, którzy uważali, że warunki te będą mniej korzystne. W porównaniu
z innymi krajami europejskimi, polscy przedsiębiorcy sytuowali się na końcu jeśli chodzi o oczekiwania
dotyczące warunków prowadzenia biznesu w 2011 roku.
niepewność
duża, rosnąca
konkurencja
niejasne
przepisy, zmiany
prawa
zatory płatnicze,
problemy z
płynnością
kursy walutowe,
w tym wahania
niski popyt
wzrost cen
surowców i
materiałów
Tabela 88 Bariery rozwoju
min/maks
2,7\17,5
4,3\30,0
8,6\26,8
4,9\21,2
4,2\17,2
5,4\21,2
b.d\5,0
I kw. 2008 r.
14,7
7,8
17,7
4,9
6,1
6,7
b.d.
II kw. 2008 r.
17,5
7,8
15,5
5,7
5,0
5,7
b.d.
III kw. 2008 r.
16,9
13,1
16,6
5,1
4,3
7,8
b.d.
IV kw. 2008 r.
7,2
20,8
10,3
7,2
4,5
6,2
b.d.
I kw. 2009 r.
10,0
30,0
14,4
9,4
4,9
7,3
b.d.
II kw. 2009 r.
6,9
24,3
13,7
10,4
4,7
5,8
5,0
III kw. 2009 r.
7,6
21,3
11,5
8,6
5,0
8,5
4,2
IV kw. 2009 r.
6,9
20,0
13,0
7,6
5,4
9,3
3,0
I kw. 2010 r.
7,6
19,3
13,3
9,2
4,2
9,0
2,8
II kw. 2010 r.
7,6
13,5
10,4
6,1
4,3
6,8
3,0
III kw. 2010 r.
9,2
13,5
10,1
8,8
7,9
6,1
2,4
IV kw. 2010 r.
8,7
12,9
9,4
7,0
6,8
7,0
2,6
I kw. 2011 r.
15,0
12,7
10,4
8,4
6,8
6,0
3,7
Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kw. 2011 i
prognoz koniunktury na II kw. 2011, NBP, kwiecień 2011.
Wykres 65 Ocena i przewidywania dotyczące warunków prowadzenia biznesu w 2010 roku.
% 60
50,0
50
43,6
40
30
20
45,6
36,4
32,6
27,7
28,7
21,7
12,6
10
0
Wyniki w 2010
Oczekiwania na 2010
sprzed roku
poprawa
bez zmian
Oczekiwania na 2011
pogorszenie
Źródło: Klimat biznesowy w Polsce i w Europie na 2011. European Economic Survey 2011. Rezultaty badania, Krajowa Izba
Gospodarcza, Warszawa, grudzień 2010.
247
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości
13.6.3.1.
Instrumenty wspierające innowacyjność przedsiębiorstw
Największy katalog instrumentów wsparcia działalności innowacyjnej znajduje się w Programie
Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013 (PO IG), którego głównym celem jest rozwój
polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W gospodarce opartej na wiedzy
innowacyjność jest jednym z czynników przewagi konkurencyjnej, a projektowanie nowych produktów i
technologii jest niezbędne do konkurowania na globalnym rynku. W ramach PO IG wspierane są przede
wszystkim inwestycje, w wyniku których powstaną nowe lub znacząco ulepszone produkty. Wsparcie
udzielane jest głównie na inwestycje w zakresie innowacji produktowych oraz procesowych.
Instrumenty wsparcia w ramach PO IG skierowano m.in. do przedsiębiorców, w tym MSP, instytucji
wspierających powstawanie innowacyjnych przedsiębiorstw, a także instytucji otoczenia biznesu oraz
ich sieci.
Łączna alokacja programu operacyjnego to 9,71 mld EUR (około 38,1 mld zł)120 z czego 8,25 mld EUR
(32,4 mld zł) pochodzi ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Łączna alokacja
dla działań podległych Ministerstwu Gospodarki stanowi ok. 4,4 mld EUR (17,5 mld zł) czyli 45% całej
alokacji Programu, w tym na poszczególne priorytety przeznaczono:
− III priorytet Kapitał dla innowacji – alokacja 340 mln EUR,
− IV priorytet Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia – alokacja: 3 430 mln EUR,
− V priorytet Dyfuzja innowacji – alokacja: 399 mln EUR,
− VI priorytet Polska gospodarka na rynku międzynarodowym – alokacja: 273 mln EUR.
Do 30 kwietnia 2011 r. w ramach wszystkich działań nadzorowanych przez MG podpisano 3,2 tys.
umów o dofinansowanie na łączną kwotę dofinansowania ok. 11,4 mld zł (w tym ok. 9,7 mld zł ze
środków EFRR) co stanowi 64,2% wykorzystania środków unijnych. Do końca kwietnia 2011 r.
beneficjentom wypłacono ok. 3,4 mld zł, w tym ok. 2,9 mld zł ze środków wspólnotowych, co stanowi
około 18,9% alokacji dla tych działań.
Programy realizowane z udziałem funduszy strukturalnych nie są jedynymi działaniami mającymi
przyczynić się do rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. W 2010 r. Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości (PARP) kontynuowała realizację programów finansowanych z budżetu państwa.
Celem programu Bon na innowacje jest zainicjowanie kontaktów przedsiębiorców ze sferą naukową.
Mogą z niego skorzystać mikro i mali przedsiębiorcy, którzy w roku złożenia wniosku oraz w ciągu 3 lat
kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku, nie korzystali z usług żadnej jednostki
naukowej w zakresie prac badawczo-rozwojowych. Przedsiębiorca może uzyskać wsparcie
w maksymalnej wysokości 15 tys. zł. Na realizację programu w 2010 r. zaplanowano środki
w wysokości ok. 9,5 mln zł. Ostatecznie dokonano 575 wypłat na rzecz beneficjentów na łączną kwotę
ok. 8,6 mln zł (dla porównania: w 2008 r. – udzielono wsparcia 82 beneficjentom na kwotę ok. 1,2 mln
zł, w 2009 r. – udzielono wsparcia 443 beneficjentom na kwotę ok. 6,5 mln zł). Program Bon na
innowacje jest kontynuowany w 2011 roku. Na jego realizację zaplanowano środki w wysokości ok.
8,6 mln zł. W okresie naboru (do 2 czerwca br.) do PARP wpłynęło 1.125 wniosków na kwotę ok. 16,8
mln zł. Wsparciem w ramach bonu na innowacje są objęte usługi w zakresie innowacji - dotyczące
wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii.
120
Według kursu EBC z przedostatniego dnia roboczego kwietnia 2010 r. tj. 3,9153 zł/EUR.
248
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2010 roku kontynuowano prace nad wprowadzeniem nowego instrumentu wsparcia dla
przedsiębiorców składających wnioski projektowe w ramach międzynarodowych programów
innowacyjnych. Przedsiębiorca, który złożył wniosek projektowy (jako koordynator albo partner)
w odpowiedzi na konkurs ogłoszony w ramach międzynarodowego programu innowacyjnego i otrzymał
pozytywną ocenę formalną wniosku, będzie mógł wystąpić do PARP o wsparcie na uzyskanie grantu
w celu pokrycia wydatków związanych z przygotowaniem tego wniosku. Wysokość wsparcia dla
koordynatora projektu wynosi 75 tys. zł, a dla przedsiębiorcy uczestniczącego w projekcie jako partner –
35 tys. zł. Planowany budżet programu pn. Wsparcie na uzyskanie grantu, który będzie wdrażany
w latach 2011-2014, wynosi 8 mln zł. Program ma zachęcać MSP do uczestnictwa
w międzynarodowych programach innowacyjnych oraz do współpracy ze środowiskiem naukowym.
Instrument ten został ostatecznie wprowadzony rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia
14 kwietnia 2011 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości pomocy finansowej niezwiązanej z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 86, poz.
472).
W 2010 roku przedsiębiorcy mogli również skorzystać z usług sieci europejskiej Enterprise Europe
Network (EEN) częściowo finansowanej w ramach wspólnotowego Programu ramowego na rzecz
konkurencyjności i innowacji (Program CIP). Sieć EEN świadczy usługi wsparcia dla przedsiębiorstw za
pośrednictwem ok. 600 punktów kontaktowych zlokalizowanych w 48 krajach (EU27, państwa
kandydujące: Turcja, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, państwa EOG: Norwegia, Islandia,
inne państwa: Armenia, Izrael, Szwajcaria, Bośnia i Hercegowina, Chile, Chiny, Chorwacja, Egipt,
Japonia, Meksyk, Czarnogóra, Rosja, Serbia, Korea Płd., Syria, Tunezja, USA). Sieć EEN świadczy
mikro, małym i średnim przedsiębiorcom następujące usługi:
− działania informacyjne i doradcze z zakresu prawa i polityk Unii Europejskiej, prowadzenia
działalności gospodarczej za granicą, dostępu do źródeł finansowania, transferu technologii oraz
udziału w programach ramowych UE,
− pomoc w znalezieniu partnerów do współpracy gospodarczej oraz transferu technologii,
− organizowanie wyjazdów polskich firm na imprezy kooperacyjne (targi i misje) współfinansowane
przez Komisję Europejską mające na celu ożywienie współpracy pomiędzy regionami i krajami,
− udzielanie odpowiedzi na zadawane za pośrednictwem sieci pytania przedsiębiorców z krajów Unii
Europejskiej dotyczące warunków formalno-prawnych działalności gospodarczej w Polsce
i możliwości współpracy z polskimi przedsiębiorstwami i instytucjami,
− organizacja szkoleń, warsztatów, seminariów,
− usługi z zakresu transferu technologii, w tym audyty technologiczne, wymiana ofert
technologicznych, pomoc w poszukiwaniu partnerów technologicznych oraz kojarzenie
przedsiębiorców z jednostkami naukowymi,
− wspieranie udziału MSP w 7 Programie Ramowym na rzecz badań i rozwoju technologicznego.
W Polsce działa 30 ośrodków sieci EEN zgrupowanych w czterech konsorcjach.
W okresie 1 lipca 2009 r.– 31 grudnia 2010 r. z usług ośrodków EEN skorzystało prawie 29 tys.
podmiotów, w tym ponad 17 tys. MSP, 3,8 tys. osób rozpoczynających działalność gospodarczą oraz
588 jednostek naukowych. Opracowano i opublikowano 1.044 profile technologiczne, skojarzono 771
podmiotów zainteresowanych kupnem i oferujących technologie, przeprowadzono 699 audytów
technologicznych, zorganizowano ponad 460 warsztatów, szkoleń i seminariów w różnych obszarach
tematycznych, zamieszczono w bazie ofert Komisji Europejskiej 750 profili i ofert polskich
przedsiębiorców. Na stronie internetowej www.een.org.pl znajdują się informacje na temat działalności
sieci EEN w Polsce.
249
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 89 Konsorcja sieci EEN
Konsorcjum
Central Poland –
Business
Support Network
Koordynator
Polska Agencja
Rozwoju
Przedsiębiorczości
2
Business
Support Network
South Poland
Świętokrzyskie
Centrum Innowacji
i Transferu
Technologii Sp. z
o.o.
3
Business and
Innovation
Support for
North-East
Poland (BISNEP)
Uniwersytet
Warszawski
4
B2Europe West
Poland
Politechnika
Wrocławska,
Wrocławskie
Centrum Transferu
Technologii
1
Uczestnicy
Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa
Skalnego, Stowarzyszenie Centrum Transferu
Technologii, Stowarzyszenie Wolna
Przedsiębiorczość, Toruńska Agencja Rozwoju
Regionalnego S.A., Fundacja Rozwoju
Przedsiębiorczości w Łodzi
Centrum Transferu Technologii Politechniki
Krakowskiej, Izba Przemysłowo-Handlowa w
Krakowie, Górnośląska Agencja Przekształceń
Przedsiębiorstw S.A., Górnośląska Agencja
Rozwoju Regionalnego S.A., Staropolska Izba
Przemysłowo-Handlowa, Rzeszowska Agencja
Rozwoju Regionalnego S.A., Stowarzyszenie
Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego
Dolina Lotnicza, Wyższa Szkoła Informatyki i
Zarządzania.
Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,
Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju
Regionalnego, Politechnika Lubelska, Lubelska
Fundacja Rozwoju
Fundacja Uniwersytetu im. A. Mickiewicza,
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w
Szczecinie, Dolnośląska Agencja Rozwoju
Regionalnego S.A., Fundacja Kaliski Inkubator
Przedsiębiorczości, Zachodniopomorskie
Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego,
Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości w
Opolu, Centrum Przedsiębiorczości i Transferu
Technologii Uniwersytetu Zielonogórskiego,
Agencja Rozwoju Regionalnego w Koninie.
Zasięg
cztery województwa
Polski środkowej:
mazowieckie,
pomorskie, kujawskopomorskie i łódzkie
cztery województwa
Polski południowej:
woj. śląskie,
małopolskie,
świętokrzyskie i
podkarpackie
trzy województwa
Polski północnowschodniej:
woj. warmińskomazurskie, podlaskie
i lubelskie
pięć województw
Polski zachodniej:
woj. zachodniopomorskie,
wielkopolskie,
lubuskie,
dolnośląskie i
opolskie.
W sierpniu 2010 roku została udostępniona przedsiębiorcom poszukującym krajowych rozwiązań
innowacyjnych Baza Wiedzy o Nowych Technologiach dostępna pod adresem www.innowacje.gov.pl.
Baza służy gromadzeniu i udostępnianiu ofert technologicznych przygotowanych przez instytuty
badawcze nadzorowane przez Ministra Gospodarki oraz przez centra badawczo-rozwojowe. Na koniec
2010 r. w Bazie znajdowało się ponad 229 ofert technologicznych i 33 profile instytutów/CBR.
Przedsiębiorcy, którzy nie znajdą oferty spełniającej ich oczekiwania, mają możliwość wprowadzania
zapytań o poszukiwane technologie. Umożliwi to instytutom badawczym poznanie potrzeb
technologicznych polskich przedsiębiorstw oraz ukierunkowanie tworzonych rozwiązań na oczekiwania
rynku.
W 2010 roku kontynuowano wsparcie Ministerstwa Gospodarki dla Akademickich Inkubatorów
Przedsiębiorczości. Działające na uczelniach inkubatory przedsiębiorczości rozwijają
przedsiębiorczość wśród młodzieży akademickiej, aktywizują i podnoszą kwalifikacje zawodowe oraz
zapewniają młodym przedsiębiorcom pomoc w zakładaniu własnego biznesu. Wsparcie mogły otrzymać
Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości w rozumieniu art. 86 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym
z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2005 r. Nr 164, poz.1365, z późn. zm.), czyli
prowadzone przez uczelnie inkubatory utworzone w formie:
− jednostki ogólnouczelnianej działającej na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez Senat
uczelni,
− spółki handlowej lub fundacji, działającej w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe.
250
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wnioski o dofinansowanie mogły składać uczelnie publiczne i niepubliczne. Wysokość dofinansowania
wynosiła maksymalnie 15 tys. zł. W odpowiedzi na ogłoszony w 2010 roku konkurs wnioski o wsparcie
złożyło 15 szkół wyższych. Umowy zostały podpisane z 13 wnioskodawcami na łączną kwotę ok. 191
tys. zł.
Dużą zachętą dla przedsiębiorstw do prowadzenia działalności innowacyjnej są instrumenty
podatkowe zawarte w ustawie o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej.
Ramka 30 Status Centrum Badawczo-Rozwojowego
Status Centrum Badawczo-Rozwojowego to mechanizm ukierunkowany na rozwój prywatnego sektora
badawczo-rozwojowego oraz wzrost nakładów prywatnych przedsiębiorstw badawczych na prowadzenie badań
naukowych i prac rozwojowych oraz zwiększenie podaży usług B+R na rynku. Status CBR jest nadawany
przedsiębiorcy osiągającemu co najmniej 120 tys. EUR przychodu rocznego ze sprzedaży towarów, produktów i
operacji finansowych, z czego co najmniej 20% musi pochodzić ze sprzedaży wytworzonych przez
przedsiębiorcę usług badawczo-rozwojowych lub praw własności przemysłowej. Przedsiębiorca, który uzyskał
status centrum badawczo-rozwojowego, jest zwolniony z podatków od nieruchomości (w tym rolnych i leśnych)
zajętych na prowadzenie badań i prac rozwojowych oraz może utworzyć fundusz innowacyjności
z comiesięcznego odpisu wynoszącego nie więcej niż 20% przychodu. Środki odpisane na fundusz
innowacyjności stanowią koszt uzyskania przychodu dla CBR zaś ich wydatkowanie musi nastąpić do końca roku
podatkowego następującego po roku, w którym dokonano odliczenia. Mechanizm ten umożliwia pomniejszenie
podstawy opodatkowania jednorazowo o koszty środków trwałych oraz koszty bieżące przed ich faktycznym
poniesieniem. Środki trwałe sfinansowane z funduszu innowacyjności nie mogą być amortyzowane. Kosztów
bieżących sfinansowanych z funduszu innowacyjności nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodu.
Dotychczas powstało 20 centrów badawczo-rozwojowych. Ankieta wśród 30 największych
przedsiębiorstw prowadzących badania naukowe w Polsce (nie posiadających statusu CBR) wskazuje,
że większość badanych przedsiębiorstw uważa, że status CBR przynosi korzyści podatkowe
i marketingowe (prestiż firmy, rozwój działu naukowego, łatwiejszy dostęp do pomocy na badania
i rozwój, nawiązanie współpracy z uczelniami i firmami) i zamierza ubiegać się o przyznanie statusu
CBR. Jednocześnie jednak połowa z ankietowanych przedsiębiorstw wskazała na zbyt małe zachęty
podatkowe dla CBR.
Drugą ulgą podatkową wprowadzoną ustawą o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej
jest ulga podatkowa na zakup nowej technologii w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz
podatku dochodowym od osób prawnych. Z tej ulgi może skorzystać każdy przedsiębiorca. Warunkiem
skorzystania z ulgi jest przydatność nowej technologii do statutowej działalności podatnika oraz
uzyskanie od jednostki naukowej (uczelnia, stowarzyszenie, jednostka badawczo-rozwojowa) opinii, że
technologia jest nowa. Za nową technologię uznaje się wiedzę technologiczną w postaci wartości
niematerialnych i prawnych lub zakupioną na podstawie umowy, która nie jest stosowana na świecie
dłużej niż 5 lat. Od podstawy opodatkowania można odliczyć 50% ceny nowej technologii.
Jednocześnie wartość nowej technologii w całości podlega amortyzacji.
W roku 2006, kiedy ulga (w CIT i PIT) weszła w życie, skorzystało z niej zaledwie 12 przedsiębiorców,
w 2007 r. już 136, w 2008 - 37, a w 2009 r. - 40 beneficjentów.121 W okresie 2006-2009 przedsiębiorcy
odliczyli od podstawy opodatkowania kwotę ok. 42,7 mln zł, z czego skutek budżetowy (niezapłacony
podatek) to 8,1 mln zł. Ankieta przeprowadzona na próbie 100 przedsiębiorców działających
w sektorach, w których najczęściej korzystano z ulgi wykazała, że 43% przedsiębiorców nie wie
o możliwości korzystania z ulgi. Drugim powodem niskiego stopnia wykorzystania tego mechanizmu
podatkowego wydaje się być niska absorpcja nowych technologii w polskich przedsiębiorstwach.
121
Dane dot. 2010 r. są niedostępne w chwili publikacji raportu.
251
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.6.3.2.
Instrumenty wspierania eksportu
Wsparcie eksportu ma miejsce w dwóch płaszczyznach: w węższym znaczeniu poprzez wdrażanie
konkretnych instrumentów, a w szerszym znaczeniu – poprzez promocję polskiej gospodarki w skali
makro. Działania mające na celu wsparcie eksportu realizowane są w ramach programów operacyjnych
i bazują na środkach z funduszy europejskich oraz poprzez dofinansowanie z budżetu krajowego
branżowych projektów promocyjnych, kosztów uzyskania certyfikatów eksportowych czy też wsparcie
organizacji przedsięwzięć promocyjnych oraz publikacji wydawnictw i materiałów promocyjnych.
W ramach Działania 6.1 Paszport do eksportu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka,
2007-2013 (PO IG) zaprojektowano system wsparcia przeznaczony dla mikro-, małych i średnich
przedsiębiorstw, w których udział eksportu w całkowitej sprzedaży nie przekracza 30%. Dofinansowanie
jest udzielane na realizację projektów, których celem jest zwiększenie udziału eksportu w całkowitej
sprzedaży, zintensyfikowanie powiązań z zagranicznymi partnerami oraz zwiększenie rozpoznawalności
marek handlowych i krajowych na rynkach zagranicznych. W ramach refundowanych działań przewiduje
się m.in. udział beneficjentów w zagranicznych imprezach targowo-wystawienniczych i misjach za
granicą. Finansowanie obejmuje dwa typy projektów, tj. przygotowanie planu rozwoju eksportu oraz
jego wdrożenie, przy czym nie jest możliwe uzyskanie dotacji tylko na drugi typ projektu, z pominięciem
pierwszego. Budżet Działania 6.1 wynosi 121,84 mln EUR. Instytucją odpowiedzialną za wdrażanie
Paszportu do eksportu jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
Celem ogólnym projektu systemowego Ministra Gospodarki, realizowanego w ramach Poddziałania
6.2.1 PO IG Wsparcie dla sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów, jest wzrost poziomu
umiędzynarodowienia polskich firm, poprzez ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do kompleksowych,
wysokiej jakości i nieodpłatnych usług informacyjnych w zakresie niezbędnym do planowania,
organizowania i realizacji eksportu i/lub inwestycji poza granicami Polski. Projekt ten obejmuje także
działanie na rzecz zwiększania poziomu inwestycji zagranicznych w Polsce, poprzez ułatwienie dostępu
potencjalnym inwestorom zagranicznym do informacji o warunkach podejmowania działalności
gospodarczej w Polsce i instrumentach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, w tym zachętach
inwestycyjnych. Realizacją tego komponentu wsparcia zajmuje się krajowa sieć 16 Centrów Obsługi
Inwestorów i Eksporterów (COIE), składającą się z jednostek typu ‘one-stop-shop’, funkcjonujących
w strukturach Urzędów Marszałkowskich (UM) bądź innych jednostek wybranych przez UM do realizacji
zadania. Wynikiem realizacji projektu będzie wzrost dostępności do nieodpłatnych usług informacyjnych
wspierających eksport i polskie inwestycje za granicą i tym samym obniżenie stopnia rozproszenia
informacji o rynkach zagranicznych. Przełoży się to w konsekwencji na wzrost poziomu
umiędzynarodowienia działalności gospodarczej przedsiębiorstw i wzrost konkurencyjności ich oferty
eksportowo-inwestycyjnej. Przewidziana alokacja na realizację Działania wynosi 17,75 mln EUR.
Komplementarny do Poddziałania 6.2.1 PO IG Wsparcie dla sieci Centrów obsługi Inwestorów
i Eksporterów pozostaje projekt Zwiększenie konkurencyjności regionów poprzez społeczną
odpowiedzialność biznesu (CSR). Jego celem jest wzrost świadomości i wiedzy na temat społecznej
odpowiedzialności biznesu oraz nabycie praktycznych umiejętności wspierania i upowszechniania
działań z zakresu CSR wśród przedstawicieli władz regionalnych, instytucji zajmujących się obsługą
inwestorów i eksporterów w regionach oraz wśród pracowników małych i średnich przedsiębiorstw.
Pośrednio zwiększenie kompetencji we wdrażaniu projektów na rzecz zrównoważonego rozwoju
i koncepcji CSR wśród beneficjentów będzie miało wpływ na budowę przewagi konkurencyjnej regionu
oraz lokalnych MSP.
252
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Kolejną inicjatywą promocyjną jest projekt systemowy Promocja polskiej gospodarki na rynkach
międzynarodowych realizowanego w ramach poddziałania 6.5.1 PO IG. Jego realizacja ma się
przyczynić do poprawy wizerunku polskiej gospodarki wśród partnerów międzynarodowych oraz
poprawy dostępu do informacji o Polsce, a także możliwości nawiązania kontaktów gospodarczych.
Proces tworzenia pozytywnego wizerunku Polski i umacniania pozycji kraju na arenie międzynarodowej
realizowany będzie między innymi poprzez organizację branżowych programów promocji, które
przyczynić się mają do wykreowania polskich specjalności eksportowych. We wrześniu 2010 r.
wskazano 15 branż/grup produktowych/usługowych, które objęte zostaną wsparciem w ramach
realizowanego projektu. Wśród wybranych branż znalazły się:
− Branża meblarska
− Branża jubilersko – bursztynicza
− Usługi IT i ITC
− Produkcja jachtów i łodzi rekreacyjnych
− Przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny
− Produkcja sprzętu medycznego i aparatury pomiarowej
− Branża stolarki okiennej i drzwiowej
− Budownictwo
− Branża ochrony i zachowania zabytków
− Kosmetyki
− Maszyny i urządzenia górnicze
− Odzież, dodatki, galanteria skórzana
− Turystyka medyczna
− Przemysł obronny
− Polskie specjalności żywnościowe
Wyłonione koncepcje branżowych programów promocji stanowić będą podstawę do udzielania
przedsiębiorcom pomocy finansowej na ich udział w przedsięwzięciach promujących, zaplanowanych
w branżowych programach promocji (w ramach Poddziałania 6.5.2 PO IG). Ponadto przewidziano także
pomoc finansową, która przeznaczona będzie na działania promujące dotyczące branży jako całości.
Ten komponent został zaprojektowany, w taki sposób, aby efekt podejmowanych działań promocyjnych
oddziaływał na wszystkich przedsiębiorców, także tych nie uczestniczących w branżowych programach
promocji. Projekt przewiduje również opracowanie w ramach branżowych programów promocji działań
promocyjno-marketingowych, które wykorzystane następnie zostaną podczas kampanii informacyjnopromocyjnej w mediach zagranicznych. Projekt zakłada także wspieranie aktywności promocyjnej
przedsiębiorców w ramach programów promocji o charakterze ogólnym. Ideą tych programów jest
stworzenie sprzyjających warunków do zaistnienia przedsiębiorców podczas kluczowych wydarzeń
promocyjnych na świecie. Ponadto w ramach tych programów podejmowane będą różnego rodzaju
działania mające na celu poprawę wizerunku Polski i polskiej gospodarki.
Ważnym wsparciem dla przedsiębiorców jest obecnie funkcjonująca internetowa baza informacji
eksportowej – Portal Promocji Eksportu. Portal w chwili obecnej zawiera: informacje gospodarcze o
rynkach zagranicznych dla polskich eksporterów, o formach wspierania eksportu w Polsce, o warunkach
handlu wewnątrz UE, o Polsce dla przedsiębiorstw zagranicznych oraz raporty i opracowania
makroekonomiczne Ministerstwa Gospodarki dotyczące sytuacji gospodarczej Polski oraz informacje
ofertowe: profile polskich eksporterów z pełnymi danymi kontaktowymi, oferty eksportowe polskich
przedsiębiorstw, zapytania ofertowe firm zagranicznych oraz informacje nt. przetargów zagranicznych.
253
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 90 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu
Instrument
dofinansowania
do udziału w
branżowych
projektach
promocyjnych
Beneficjenci
grupa co najmniej 4
przedsiębiorców
wykonujących działalność
gospodarczą na terytorium
RP w ramach tej samej lub
kilku pokrewnych branż lub
grup towarowych
dofinansowania
kosztów
uzyskania
certyfikatów
eksportowych
wyłącznie mikro, mały lub
średni przedsiębiorca
wykonujący działalność na
terytorium RP
dofinansowania
kosztów
organizacji
przedsięwzięć
promocyjnych
wsparte mogą być głównie
przedsięwzięcia o
charakterze zbiorowym;
wyjątek stanowi promocja
eksportu przemysłu
obronnego
przedsiębiorcy wykonujących
działalność na terytorium RP,
niemniej jednak nie może ona
dotyczyć publikacji
materiałów reklamowych
indywidualnego
przedsiębiorcy
dofinansowania
do publikacji
wydawnictw i
materiałów
promocyjnych
Przeznaczenie
finansowanie kosztów realizacji
przedsięwzięcia promującego
produkty i grupy towarowe o
wysokim potencjale eksportowym, i
obejmującego co najmniej dwie
formy działań promocyjnych, takich
jak; pokazy, degustacje, wystawy,
prezentacje, demonstracje,
spotkania branżowe, które
odbywają się za granicą, a także
szkolenia i warsztaty lub badania
rynku zagranicznego
refundacja części kosztów
związanych z uzyskaniem przez
przedsiębiorcę certyfikatu wyrobu
wymaganego na rynkach
zagranicznych
pokrycie części kosztów
związanych z organizacją
seminariów, konferencji,
zbiorowych pokazów oraz
prezentacji wyrobów przemysłu
obronnego
pokrycie kosztów publikacji
wydawnictw promocyjnych m.in.
zakupu papieru, druku, składu,
łamania i naświetlania, tłoczenia
płyt i oprawy
Warunki finansowe
maksymalna kwota
dofinansowania określona dla
jednego projektu wynosi 100
tys. zł, poszczególni
przedsiębiorcy uczestniczący w
projekcie mogą otrzymać
refundację 50% poniesionych i
udokumentowanych kosztów
kwalifikujących się do objęcia
pomocą, jednak nie więcej niż 8
tys. zł.
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą, przy czym roczny limit
pomocy, jaka może być
udzielona jednemu
przedsiębiorcy wynosi 50 tys.
zł.
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą
Jednak istotnym z punktu widzenia zapewnienia dostępu do informacji o Polsce i możliwościach
nawiązania kontaktów gospodarczych jest konsolidacja zasobów portali obecnie funkcjonujących na
stronach www.eksporter.gov.pl oraz www.trade.gov.pl. Celem stworzenia Portalu jest integracja
zasobów internetowych o tematyce gospodarczej w jednym miejscu. Portal skupiać będzie usługi
dotyczące promocji eksportu i nawiązywania kontaktów biznesowych z kontrahentami zagranicznymi,
integrował będzie dostępne systemy ofertowe w kraju i za granicą w celu zwiększenia zakresu
oddziaływania składanych ofert handlowych przez przedsiębiorstwa oraz umożliwi wymianę informacji
między producentami, dystrybutorami i odbiorcami produktów i usług, a także ułatwi zawieranie
kontraktów. Możliwość ta, pozwoli przedsiębiorcom na przedstawienie swoich potrzeb sprzedażowych
bądź zakupowych z rozbudowanymi elementami kontaktu bezpośredniego. Istotnym elementem
funkcjonalnym portalu, umożliwiającym nawiązywanie kontaktów handlowych, będzie wprowadzenie
możliwości wyboru wersji językowej odpowiedniej dla użytkowników portalu. Portal przeznaczony
będzie zarówno dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w kraju, jak
i przedsiębiorstw zagranicznych.
Instrumenty finansowe wspierania eksportu mają bardzo istotne znaczenie w procesach wymiany
handlowej. W Polsce oficjalne wsparcie kredytów eksportowych udzielane jest przez Ministerstwo
Finansów i występuje w następujących formach122:
122
Szczegółowe informacje w ww. zakresie są dostępne na stronach internetowych www.mf.gov.pl oraz www.kuke.com.pl.
254
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− poręczeń i gwarancji na przedsięwzięcia proeksportowe – udzielane na podstawie ustawy z dnia
8 maja 1997 roku o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre
osoby prawne.
− gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych – zasady ubezpieczeń
eksportowych zostały określone w ustawie z dnia 7 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez Skarb
Państwa ubezpieczeniach eksportowych. Zgodnie z jej przepisami, udzielane przez Korporację
Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. ubezpieczenia eksportowe mogą dotyczyć: kredytów
eksportowych, kontraktów eksportowych, inwestycji bezpośrednich za granicą, jak również kosztów
poszukiwania zagranicznych rynków zbytu. Mogą być realizowane w formie ubezpieczenia
bezpośredniego lub pośredniego oraz udzielenia gwarancji ubezpieczeniowej. Korporacja
Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. ubezpiecza gwarantowane przez Skarb Państwa
należności eksportowe w ramach limitu środków finansowych określanych w ustawie budżetowej.
− dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych – w dniu 8 czerwca 2001 roku została uchwalona
ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych.
W ramach stworzonego systemu, banki bezpośrednio udzielające kredytów eksportowych mogą
uzyskać z budżetu państwa, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego, dopłaty do
oprocentowania kredytów eksportowych, zapewniające stabilizację oprocentowania kredytu
eksportowego na poziomie stałych referencyjnych stóp procentowych (Commercial Interest
Reference Rate – CIRR, ogłaszanych dwa razy w miesiącu przez Sekretariat OECD dla walut
wymienialnych, w tym dla polskiego złotego. Przedmiotem umowy eksportowej, objętej Programem
Dopłat do Oprocentowania Kredytów Eksportowych (Programem DOKE), mogą być wyłącznie
towary lub usługi krajowe w rozumieniu rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 sierpnia 2001
roku w sprawie maksymalnego procentowego udziału składników pochodzenia zagranicznego
w eksportowanym w ramach kontraktu eksportowego produkcie finalnym, umożliwiającego uznanie
tego produktu za krajowy.
− kredytów rządowych przeznaczonych na finansowanie eksportu towarów i usług – w ramach
kredytów w formie tzw. pomocy wiązanej możliwe jest finansowanie kontraktów na dostawy
z Rzeczypospolitej Polskiej do kraju biorcy maszyn, urządzeń i materiałów wyprodukowanych
w Polsce, jak również usług, włączając technologie. Poszczególne dostawy dotyczą dziedzin
uzgodnionych przez rządy obu stron i odpowiadają ustaleniom i ograniczeniom Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
13.6.3.3.
Finansowe wspieranie inwestycji
Do końca 2010 r. podstawą udzielania wsparcia finansowego z tytułu realizacji nowej inwestycji
w formule programu wieloletniego stanowił przyjęty przez Radę Ministrów 23 września 2008 r. System
wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej.
Inwestorzy uzyskiwali wsparcie w formie dotacji w drodze dwustronnej umowy zawieranej pomiędzy
Ministrem Gospodarki a przedsiębiorcą na podstawie uchwały przyjętej przez Radę Ministrów.
Maksymalne wsparcie dla projektów realizowanych na terenie specjalnych stref ekonomicznych nie
mogło przekroczyć 15% kosztów kwalifikowanych inwestycji oraz 30% w przypadku projektów
realizowanych poza ich granicami.
O dotacje mogli wnioskować przedsiębiorcy planujący inwestycje, w sektorach: motoryzacyjnym,
elektronicznym, lotniczym, biotechnologii i nowoczesnych usług – w szczególności z zakresu: IT, BPO
oraz telekomunikacji. System zachęt dotyczył również firm realizujących projekty badawczo-rozwojowe.
Pomoc publiczna w ramach Systemu przyznawana była na realizację projektu inwestycji początkowej,
w związku z ponoszeniem kosztów nowej inwestycji oraz z tworzeniem nowych miejsc pracy.
255
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Aby ubiegać się o wsparcie z tytułu kosztów nowej inwestycji, firma musiała podjąć się realizacji
przedsięwzięć o kosztach kwalifikowanych inwestycji co najmniej 160 mln zł i tworzących minimum 50
nowych miejsc pracy. Jeżeli projekt nie zaliczał się do żadnego z sektorów wymienionych
w dokumencie, aby otrzymać wsparcie, przedsiębiorca musiał podjąć się realizacji inwestycji
o minimalnych kosztach kwalifikowanych 1 mld zł i tworzącej minimum 500 nowych miejsc pracy.
Z kolei do ubiegania się o wsparcie z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy uprawniała
realizacja nowej inwestycji w sektorach priorytetowych, tworzącej co najmniej 250 nowych miejsc pracy
o minimalnych całkowitych kosztach inwestycji 40 mln zł (z wyłączeniem sektora BPO). O ile projekt nie
zaliczał się do żadnej z wymienionych w dokumencie branż, inwestor musiał utworzyć co najmniej 500
nowych miejsc pracy, a minimalne koszty inwestycji nie mogły być niższe niż 1 mld zł. O wsparcie
zabiegać mogły także inwestycje badawczo-rozwojowe, tworzące co najmniej 35 nowych miejsc pracy
dla osób z wyższym wykształceniem, o minimalnych całkowitych kosztach 3 mln zł.
Pomoc w formie programów wieloletnich wsparcia finansowego projektów inwestycyjnych jest pomocą
regionalną, udzielaną na podstawie Wytycznych w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 20072013 (Dz. Urz. UE C 54 z 04.03.2006, str. 13).
5 lipca 2011 r. Rada Ministrów przyjęła Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla
gospodarki polskiej na lata 2011-2020. Ważną cechą Programu jest uproszczenie procedury
przyznawania wsparcia, poprzez m.in. zrezygnowanie z indywidualnych programów wieloletnich dla
poszczególnych projektów inwestycyjnych. Dotacje zostały skierowane do priorytetowych sektorów dla
gospodarki, (B+R, nowoczesne usługi, biotechnologie).
W 2010 r. realizowano 44 programy wieloletnie. Do końca 2010 r. w ramach tych programów
wieloletnich zrealizowano inwestycje w wysokości 8,6 mld zł i utworzono 30,9 tys. nowych miejsc pracy.
Dodatkowo Rada Ministrów przyjęła 11 uchwał ustanawiających nowe programy wieloletnie wsparcia
inwestycji. Inwestycje objęte ww. programami przewidują utworzenie 7,8 tys. miejsc pracy i poniesienie
1,1 mld zł nakładów inwestycyjnych.
W ustawie budżetowej na 2010 r. na realizację programów wieloletniego wsparcia finansowego
inwestycji przeznaczono prawie 97 mln zł, a wydatkowano środki w kwocie 65,5 mln zł. W roku 2011
łączne środki w budżecie państwa przewidziane na cele finansowego wsparcia projektów
inwestycyjnych w ramach programów wieloletnich wynoszą ok. 134,5 mln zł. Płatności przewidziane
uchwałami Rady Ministrów, zapisane w ustawie budżetowej, zamykają się kwotą ok. 64,5 mln zł.
Na realizację programów wieloletnich przyznana została również Ministrowi Gospodarki na 2011 rok
rezerwa celowa w wysokości 70,0 mln zł. Z rezerwy tej finansowane będą płatności przewidziane
przyjętymi w latach 2010-2011 uchwałami Rady Ministrów – 15,4 mln zł, płatności przewidziane
w ramach przygotowywanych projektów oraz w ramach Programu wspierania inwestycji o istotnym
znaczeniu dla gospodarki na lata 2011-2020.
Obecnie przygotowywanych jest 7 programów wieloletnich wsparcia nowych projektów inwestycyjnych.
W ramach negocjowanych projektów może zostać utworzonych ok. 2 tys. nowych miejsc pracy oraz
zainwestowanych 897 mln zł. Łączna wartość planowanego wsparcia z budżetu państwa to 33,9 mln zł
(z czego z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy: 7,0 mln zł, z tytułu kosztów inwestycji: 26,9 mln zł).
256
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13.6.3.4.
Specjalne strefy ekonomiczne
Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) są instrumentem wspierającym rozwój regionów poprzez
przyciąganie nowych inwestycji i promocję tworzenia nowych miejsc pracy. Zasady i warunki
inwestowania na terenie SSE oraz korzyści płynące z faktu prowadzenia tam działalności gospodarczej
określa ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (tekst jednolity:
Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274, z późn. zm.). W oparciu o tę ustawę w latach 1995-1997 Rada
Ministrów ustanowiła 17 SSE. W następstwie zmian (likwidacja dwóch stref i połączenie dwóch
kolejnych) obecnie funkcjonuje 14 stref. Według stanu na koniec 2010 roku łączny obszar SSE wynosił
14.106,82 ha. Strefy zlokalizowane były na terenach 135 miast i 192 gmin. Według aktualnie
obowiązujących przepisów strefy będą istniały do końca 2020 r.
Na koniec 2010 roku obowiązywały 1.354 zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej
w strefach. W samym roku 2010 wydano 177 zezwoleń, co stanowiło ponad 13% ogółu ważnych
zezwoleń.
Do końca 2010 roku przedsiębiorcy działający w strefach zainwestowali ponad 73,2 mld zł i zapewniali
łącznie ponad 225 tys. miejsc pracy, z czego ponad 167 tys. (tj. 74,2%) stanowiły nowe miejsca pracy
stworzone przez inwestorów po uzyskaniu zezwolenia na działalność w strefie, wynikające
bezpośrednio z realizacji nowych inwestycji.
Ramka 31 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom działającym na terenie
specjalnych stref ekonomicznych
Przedsiębiorcy lokujący swą działalność w specjalnych strefach ekonomicznych mogą skorzystać z pomocy
publicznej w formie zwolnień podatkowych, z tytułu:
1. kosztów nowej inwestycji,
Wielkość pomocy z tytułu kosztów nowej inwestycji oblicza się jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy
określonej dla danego obszaru i kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą. Korzystanie z
pomocy z tytułu kosztów inwestycji wymaga: (a) prowadzenia działalności gospodarczej przez okres nie krótszy
niż 5 lat, a w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw – 3 lat, (b) utrzymania własności składników majątku,
z którymi były związane wydatki inwestycyjne przez okres 5 lat (w przypadku MSP – 3 lat). W przypadku dużych
przedsiębiorców do kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą mogą być zaliczane wyłącznie koszty
nabycia nowych środków trwałych.
2. tworzenia nowych miejsc pracy.
Wielkość pomocy z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją oblicza się jako iloczyn
maksymalnej intensywności pomocy i dwuletnich kosztów płacy brutto nowo zatrudnionych pracowników
powiększonych o wszystkie obowiązkowe płatności związane z ich zatrudnieniem. Przedsiębiorca korzystający
z pomocy z tego tytułu musi utrzymać nowo utworzone miejsca pracy przez okres 5 lat, a w przypadku małych i
średnich firm – 3 lat.
Dopuszczalna intensywności pomocy dla inwestycji realizowanych w województwach: lubelskim, podkarpackim,
warmińsko-mazurskim, podlaskim, świętokrzyskim, opolskim, małopolskim, lubuskim, łódzkim i kujawskopomorskim wynosi 50%. W pozostałych województwach wynosi 40%, przy czym wyjątkowo dla Warszawy
maksymalną intensywność określono na poziomie 30%. Dla małych przedsiębiorców wskaźnik może być
podwyższony o 20 pkt.proc., a dla średnich – o 10. Możliwość podwyższenia intensywności pomocy nie dotyczy
przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze transportu.
Podstawą do korzystania z pomocy publicznej jest zezwolenie wydawane przez Zarządzającego strefą w drodze
przetargu lub rokowań123.
Na terenie stref można prowadzić działalność bez zezwolenia, ale dochody z tej działalności nie podlegają zwolnieniu z
podatku dochodowego.
123
257
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Zainwestowany w strefach kapitał pochodzi w blisko 73% z sześciu krajów: Polski (17,5%), Niemiec
(16,3), USA (11,5%), Japonii (9,7%), Niderlandów (9,4%) i Włoch (8,5%).
W strukturze branżowej inwestycji, tak jak w latach poprzednich, dominował sektor motoryzacyjny.
Przypadło na niego ponad 25% łącznych nakładów inwestycyjnych. Drugie miejsce zajęli producenci
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (9,7%), a trzecie – producenci wyrobów z pozostałych
mineralnych surowców niemetalicznych (9,2%). Na kolejnych pozycjach uplasowali się producenci
wyrobów metalowych, którzy nieznacznie wyprzedzili producentów komputerów, wyrobów
elektronicznych i optycznych. Ich udział w ogólnej wartości nakładów inwestycyjnych wyniósł
odpowiednio 7,7% i 7,2%.
Największa koncentracja branżowa charakteryzowała strefy: legnicką, katowicką i warmińsko-mazurską,
w których na branżę wiodącą przypadło odpowiednio 58,0%, 52,4% i 51,7% inwestycji. W strefie
legnickiej i katowickiej dominowała branża motoryzacyjna, zaś w warmińsko-mazurskiej - produkcja
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych. Wyraźna koncentracja inwestycji w jednej branży wystąpiła
także w strefie kamiennogórskiej i krakowskiej, gdzie na usługi związane z działalnością wydawniczą
przypadło odpowiednio 48,9% i 45,9% inwestycji, a także w strefie słupskiej (z udziałem branży
drzewnej na poziomie 42,1%).
Tabela 91 Efekty działania stref na koniec 2010 r.
Lp.
Specjalna Strefa Ekonomiczna
1 Kamiennogórska
2 Katowicka
3 Kostrzyńsko-Słubicka
4 Krakowska
5 Legnicka
6 Łódzka
7 Mielecka
8 Pomorska
9 Słupska
10 Starachowicka
11 Suwalska
12 Tarnobrzeska
13 Wałbrzyska
14 Warmińsko - Mazurska
Razem
13.6.3.5.
Liczba
Poniesione nakłady
ważnych
inwestycyjne (w mln zł)
zezwoleń
46
1.551,1
201
16.869,6
112
3.786,3
58
1.655,7
53
4.568,8
142
8.184,8
150
4.690,3
75
6.727,4
45
963,6
70
1.528,9
56
1.474,9
121
6.081,4
159
12.105,4
66
3.033,4
1.354
73.221,6
Miejsca pracy
nowe utrzymane
4.076
34.292
11.943
6.421
8.549
16.717
12.689
14.288
1.960
2.946
5.070
20.083
22.512
5.595
167.141
273
9.181
5.309
2.515
254
6.531
3.827
4.987
723
3.403
888
7.749
7.545
4.963
58.148
Pomoc publiczna124
Pomoc publiczna dla przedsiębiorców jest instrumentem aktywnego oddziaływania państwa na
gospodarkę. Pomoc publiczna musi być udzielana według reguł dopuszczalności określonych
przepisami prawa125.
Rozdział zawiera informacje na temat pomocy publicznej udzielanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki.
Od 1 maja 2004 r. nastąpiły zasadnicze zmiany w regulacjach prawnych z zakresu pomocy publicznej. Od dnia akcesji
Polska zobowiązana jest stosować bezpośrednio przepisy wspólnotowe dotyczące pomocy publicznej, w szczególności
określające warunki dopuszczalności pomocy oraz tryb postępowania przed Komisja Europejska. Tryb postępowania
w sprawach związanych z pomocą publiczną reguluje ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publiczne (Dz. U. Nr 123, poz. 1291).
124
125
258
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2010 r. minister kierujący działem gospodarka udzielił pomocy publicznej o wartości 2.001,2 mln zł.
Została ona przeznaczona na:
− restrukturyzację górnictwa węglowego,
− promocję eksportu,
− programy wieloletnie,
− pomoc finansową dla inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki w ramach Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG 4.5),
− pomoc finansową w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG 6.5.2),
− pomoc finansową w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ 9.4),
− fundusz strefowy,
− pomoc dla kopalni soli,
− dotacje w ramach pomocy de minimis dla Zakładów Pracy Chronionej.
Ramka 32 Przegląd przepisów wspólnotowych w zakresie pomocy publicznej
W latach 2006–2008 wprowadzono szereg nowych regulacji prawnych zawierających istotne zmiany
w zasadach udzielania pomocy publicznej, które powinny przyczynić się do poprawy przejrzystości oraz
uproszczenia zasad udzielania pomocy publicznej, a także jej dostępności. Do najważniejszych aktów prawnych
przyjętych w tym okresie należą:
− Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2007-2013,
− Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa i kapitału podwyższonego ryzyka dla małych
i średnich przedsiębiorstw,
− Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową
i innowacyjną,
− Wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska,
− Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87
i 88 Traktatu do pomocy de minimis,
− Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy
za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie
w sprawie wyłączeń grupowych).
Tymczasowe regulacje wprowadzone zostały w latach 2008–2010 w związku z kryzysem finansowym
i gospodarczym.
− Komunikat Komisji – Zastosowanie zasad pomocy państwa do środków podjętych w odniesieniu do
instytucji finansowych w kontekście obecnego, globalnego kryzysu finansowego,
− Komunikat Komisji – Tymczasowe wspólnotowe ramy prawne w zakresie pomocy państwa ułatwiające
dostęp do finansowania w dobie kryzysu finansowego i gospodarczego.
Tabela 92 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2010 r. i w I kwartale 2011 r. (w mln zł)126
Wyszczególnienie
Pomoc publiczna ogółem
w tym:
górnictwo węglowe
kopalnie soli
promocja eksportu
programy wieloletnie
PO IG 4.5
PO IG 6.5.2
PO IiŚ 9.4
Fundusz strefowy
Zakłady Pracy Chronionej
Źródło: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej.
2009
2.001,2
765,3
65,0
1,7
96,5
546,0
0,1
526,1
0,3
0,2
I kwartał 2010 roku
555,3
86,0
1,1
439,3
0,1
28,1
0,8
0,007
Jest to pomoc udzielona przez Ministra Gospodarki, bez pomocy udzielonej przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości (PARP); włącznie z dofinansowaniem programów pomocowych ze środków wspólnotowych oraz pomocą
de minimis.
126
259
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Górnictwo węgla kamiennego
Zasady udzielania pomocy publicznej dla sektora węgla kamiennego do końca 2010 r. regulowało
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. o pomocy państwa w przemyśle
węglowym. Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje nowa regulacja prawna w tym zakresie tj. Decyzja Rady
z dnia 10 grudnia 2010 r. w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych
kopalń węgla (Dz. Urz. UE L 336 z 21.12.2010 r.), określająca unijne warunki dopuszczalności pomocy
publicznej w sektorze górnictwa węgla kamiennego. Program pomocowy dla górnictwa węgla
kamiennego na lata 2011- 2015 został notyfikowany Komisji Europejskiej 16 maja 2011 r.
W 2010 r. pomoc publiczna dla sektora górnictwa węgla kamiennego była udzielona na podstawie
dwóch decyzji Komisji Europejskiej tj. Decyzji z 2 kwietnia 2008 r. K(2008) 864 w sprawie pomocy
państwa N 575/2007 – Polska. Pomoc państwa dla polskiego sektora węglowego w latach 2008 – 2010
oraz Decyzji Komisji Europejskiej z 6 maja 2010 r. K(2010) 3063 w sprawie pomocy państwa
N 653/2009 – Polska. Pomoc inwestycyjna dla sektora węgla kamiennego. Wielkość udzielonej pomocy
publicznej wyniosła 765,3 mln zł (103,4% pomocy planowanej), przy czym kwota ta uwzględnia również
pomoc wypłacaną przez ZUS w formie ekwiwalentów pieniężnych z tytułu prawa do bezpłatnego węgla,
przysługujących emerytom i rencistom z kopalń całkowicie likwidowanych, postawionych w stan likwidacji
przed 1 stycznia 2007 r., w wysokości 119,7 mln zł.
Tabela 93 Pomoc w formie dotacji budżetowej przedsiębiorcom górnictwa węgla kamiennego - wg
tytułów dotowania (w mln zł)
2008
likwidacja kopalń
186,7
szkody górnicze
22,2
deputaty węglowe
30,4
renty wyrównawcze
23,8
inwestycje początkowe
Źródło: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej.
2009
172,6
7,5
37,3
24,2
2010
194,7
12,7
22,5
15,6
400,0
Największa część środków pochodzących z pomocy publicznej przeznaczona została na
dofinansowanie kosztów inwestycji początkowych w wysokości 30% tych kosztów. Ponadto dotacje
przeznaczono na likwidację kopalń, działania polikwidacyjne i zabezpieczenie kopalń sąsiednich przed
zagrożeniem wodnym, gazowym i pożarowym. W 2010 r. pomoc publiczna objęła sfinansowanie
deputatów węglowych dla emerytów i rencistów górniczych oraz rent wyrównawczych pracowników
kopalń całkowicie likwidowanych.
Kopalnie soli
15 grudnia 2010 r. Komisja Europejska podjęła decyzję o braku zastrzeżeń do Programu pomocy nr NN
66/2010 Pomoc na zabezpieczenie i ratowanie zabytkowej kopalni soli w Wieliczce oraz Programu
pomocy nr NN 67/2010 Pomoc na zabezpieczenie i ratowanie zabytkowej kopalni soli w Bochni
i uznaniu zgłoszonej pomocy na realizację prac ochronnych i zabezpieczających za zgodną z rynkiem
wewnętrznym na mocy art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE.
Zasadniczym celem pomocy publicznej dla kopalń soli jest sfinansowanie prac ochronnych
i zabezpieczających w celu zachowania dziedzictwa kulturowego byłych kopalń soli Wieliczka
i Bochnia. Prace ochronne mają na celu utrzymanie obecnej struktury podziemnych wyrobisk, głównie
w zabytkowych częściach kopalń i obejmują przede wszystkim wzmocnienie górotworów,
zabezpieczenie sklepienia korytarzy i komór, izolację określonych obszarów kopalń oraz wypełnienie
pustych przestrzeni podziemnych korytarzy, galerii i komór, wyszczególnionych w planach likwidacji,
materiałem geologicznym. Prace zabezpieczające polegają na ochronie pozostałych części kopalń
i terenów na powierzchni przed negatywnymi skutkami aktywności geologicznej tych wyrobisk
poeksploatacyjnych.
260
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Na prace ochronne i zabezpieczające w byłych kopalniach soli zaplanowano w latach 2010-2013 budżet
w wysokości 547,6 mln zł, przy czym kwoty te uwzględniają pomoc z różnych źródeł, m.in. budżetu
państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFRON. W 2010 r. wielkość pomocy udzielonej przez ministra
właściwego ds. gospodarki na powyższy cel wyniosła 65,0 mln zł, natomiast w I kwartale 2011 r. – 86,0
mln zł.
Promocja eksportu
Ministerstwo Gospodarki realizowało w 2010 r. szereg działań promocyjnych, mających na celu
kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwój współpracy gospodarczej z zagranicą
i przede wszystkim wzrost polskiego eksportu. Odbywa się to poprzez wsparcie (w formie dotacji)
działań promocyjnych podejmowanych głównie przez przedsiębiorców i organizacje samorządu
gospodarczego, a także realizację własnych przedsięwzięć promocyjnych, wykonywanych głównie
przez placówki za granicą. Wartość pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom na promocję
eksportu wyniosła w 2010 r. – 1,7mln zł, natomiast w I kwartale 2011 r. – 1,1 mln zł.127
Programy wieloletnie
Pomoc publiczna w ramach programów wieloletnich, której adresatem są firmy zagraniczne realizujące
duże projekty inwestycyjne w Polsce, udzielana jest na podstawie ustawy o finansach publicznych
(w formie dotacji na podstawie dwustronnej umowy, w oparciu o uchwałę podjętą przez Radę Ministrów
o ustanowieniu programu wieloletniego dla realizacji inwestycji). Wsparcie finansowe z budżetu państwa
może być przekazane z tytułu utworzenia nowych miejsc pracy lub/i poniesienia nakładów
inwestycyjnych związanych z nową inwestycją realizowaną w takich sektorach jak: motoryzacyjny,
elektroniczny, lotniczy, biotechnologii i nowoczesnych usług – w szczególności z zakresu IT, BPO oraz
telekomunikacji. System zachęt dotyczy również firm realizujących projekty badawczo-rozwojowe.
Z wyłączeniem projektów stanowiących uzupełnienie programów pomocowych, pomoc w ramach
programów wieloletnich stanowi pomoc indywidualną (ad hoc) w rozumieniu przepisów dotyczących
udzielania pomocy publicznej i w związku z tym każdy projekt podlega indywidualnej notyfikacji do
Komisji Europejskiej. W 2010 r. pomoc publiczna udzielona w ramach programów wieloletnich wyniosła
96,5 mln zł128.
Wspieranie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki w ramach PO IG 4.5
Celem działania 4.5 PO IG jest poprawa konkurencyjności i podniesienie poziomu innowacyjności
gospodarki poprzez wsparcie przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych dokonujących inwestycji
o wysokim potencjale innowacyjnym o dużej wartości lub generujących znaczną liczbę miejsc pracy.
Preferowane są inwestycje związane z rozpoczęciem lub rozwinięciem działalności badawczorozwojowej w przedsiębiorstwie. W 2010 r. w ramach działania 4.5 PO IG udzielona została pomoc na
łączna kwotę 546 mln zł, natomiast w I kwartale 2011 r. – 439,3 mln zł.
Wsparcie udziału przedsiębiorców w programach promocji w ramach PO IG 6.5.2
Podstawą prawną udzielania wsparcia przedsiębiorcom biorącym udział w programach promocji jest
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego przeznaczenia,
warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na udział przedsiębiorców w programach promocji w
ramach poddziałania 6.5.2 PO IG (Dz. U. Nr 133, poz. 892).
Szczegółowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach promocji eksportu zostały opisane
w podrozdziale 13.6.3.2.
128 Szczegółowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach wspierania inwestycji zostały opisane
w podrozdziale 13.6.3.3.
127
261
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Celem poddziałania 6.5.2. jest wzmocnienie konkurencyjności gospodarki poprzez poprawę wizerunku
polskiej gospodarki wśród partnerów międzynarodowych, nawiązanie przez przedsiębiorców kontaktów
gospodarczych, a także wypromowanie polskich specjalności eksportowych. Zasadniczymi
instrumentami realizacji tego poddziałania jest udzielanie wsparcia przedsiębiorcom uczestniczącym
w branżowych programach promocji oraz programach promocji o charakterze ogólnym.
Pomoc na inwestycje w odnawialne źródła energii w ramach POIiŚ 9.4
Pomoc na wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych udzielana jest w ramach działania 9.4 POIiŚ, na
podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielania pomocy
publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wytwarzających energię
elektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł energii.
W ramach działania wsparciem objęte są projekty dotyczące budowy lub zwiększenia mocy jednostek
wytwarzania energii elektrycznej wykorzystujących energię wiatru, wody w małych elektrowniach
wodnych, biogazu i biomasy oraz projekty dotyczące budowy lub zwiększenia mocy jednostek
wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej. W 2010 r. w ramach
działania 9.4 POIiŚ udzielona została pomoc na łączną kwotę 526,1 mln zł, natomiast w I kwartale 2011
r. – 28,1 mln zł.
Fundusz Strefowy
Podstawą prawną funkcjonowania Funduszu Strefowego jest ustawa z dnia 2 października 2003 r.
o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych i niektórych ustaw (Dz. U. Nr 188, poz. 1840
z późn. zm.). Natomiast zasady udzielania pomocy publicznej ze środków Funduszu określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie udzielania wsparcia nowej inwestycji
z Funduszu Strefowego (Dz. U. Nr 59, poz. 409 z późn. zm.).
Fundusz został ustanowiony w celu częściowego zrekompensowania przedsiębiorcom działającym
w strefach na podstawie zezwolenia udzielonego przed 1 stycznia 2001 r. korzyści utraconych w
związku z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego, który zdecydowanie ograniczył wielkość przyznanych
wcześniej zwolnień podatkowych. Przedsiębiorca, który zmienił zezwolenie w trybie art. 6 ustawy z dnia
2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych i niektórych ustaw może
część podatku, który nie byłby płacony, gdyby zasady udzielania pomocy publicznej w strefach nie
zostały zmienione, gromadzić na rachunku Funduszu. Środki te mogą być następnie wykorzystane na
dotacje do nowej inwestycji realizowanej na terenie Polski (najpóźniej do końca 2023 r.) przez samego
podatnika (czyli przedsiębiorcę strefowego) lub przedsiębiorcę powiązanego z nim kapitałowo albo
organizacyjnie.
Ze środków Funduszu mogą być finansowane nowe inwestycje związane z budową lub rozbudową
przedsiębiorstwa, z rozpoczęciem w przedsiębiorstwie działań obejmujących dokonywanie
zasadniczych zmian produkcji bądź procesu produkcyjnego, zmian wyrobu lub usługi, w tym także
zmian w zakresie sposobu świadczenia usług. Fundusz ma funkcjonować do końca 2023 r.
Pomoc de minimis dla Zakładów Pracy Chronionej
Przedsiębiorstwa posiadające status zakładu pracy chronionej, na mocy art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy
z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r., nr 14, poz. 92), są zwolnione z wniesienia opłaty za koncesję na
sprzedaż alkoholu wydawaną przez Ministra Gospodarki. Środki uzyskane w wyniku zwolnienia zakład
zobowiązany jest przez ww. ustawę przekazać na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych – 10% oraz na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – 90%.
Środki zgromadzone na zakładowym funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych stanowią pomoc
262
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
de minimis pod warunkiem, że zostaną przeznaczone na sfinansowanie wydatków określonych
w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego
funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 245, poz. 1810).
13.6.3.6.
Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu
System wspierania przedsiębiorczości i przedsiębiorstw w Polsce obejmuje podmioty działające na
trzech poziomach: krajowym (m.in. Ministerstwo Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości), wojewódzkim (m.in. Urzędy Marszałkowskie, Regionalne Instytucje Finansujące)
i lokalnych usługodawców. Ostatni poziom obejmuje organizacje zarejestrowane w Krajowym Systemie
Usług dla MSP, w tym m.in. Punkty Konsultacyjne, ośrodki Enterprise Europe Network, Fundusze
Poręczeń Kredytowych, Fundusze Pożyczkowe, Krajowa Sieć Innowacji i inne. Podmioty te są
odpowiedzialne za formułowanie strategii, programów i wdrażanie działań na rzecz wsparcia
przedsiębiorczości.
System wsparcia przedsiębiorczości na poziomie centralnym i regionalnym obejmuje szereg instytucji,
spośród których kluczową rolę pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. PARP realizuje
programy rozwoju przedsiębiorczości i przedsiębiorstw wspierające m.in. działalność innowacyjną
i badawczo-rozwojową firm, internacjonalizację przedsiębiorstw oraz rozwój regionalny i zasobów
ludzkich. W latach 2007-2013 Agencja jest odpowiedzialna za wdrażanie wybranych działań
współfinansowanych z funduszy strukturalnych w ramach PO IG, PO KL i PO RPW oraz innych
instrumentów wsparcia przedsiębiorczości. Agencja udziela w tym celu wsparcie finansowe,
szkoleniowo-doradcze oraz prowadzi działania badawcze oraz informacyjno-promocyjne.
Na szczeblu wykonawczym funkcjonują bezpośredni usługodawcy, czyli instytucje i organizacje
wyspecjalizowane we wdrażaniu instrumentów wsparcia przedsiębiorczości. Szczególną rolę w tym
systemie odgrywa Krajowy System Usług (KSU). Jest to koordynowana przez PARP sieć ok. 150
współpracujących ze sobą organizacji świadczących usługi dla przedsiębiorców i osób planujących
rozpoczęcie działalności gospodarczej. Misją KSU jest rozwój przedsiębiorczości poprzez zapewnienie
wysokiej jakości usług w kluczowych obszarach wymagających wsparcia państwa. Zadaniem KSU jest
udzielanie kompleksowych usług dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej oraz możliwości
korzystania z zewnętrznych źródeł na jej finansowanie. W skład sieci KSU wchodzą Punkty
Konsultacyjne, Krajowa Sieć Innowacji oraz fundusze pożyczkowe i poręczeniowe.
Punkty Konsultacyjne świadczą bezpłatne usługi informacyjne dla przedsiębiorców oraz osób
zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą (96% klientów Punktów stanowią
mikroprzedsiębiorcy oraz osoby zamierzające rozpocząć działalność gospodarczą) z zakresu szeroko
rozumianego rozwoju przedsiębiorczości oraz instrumentów wsparcia dla przedsiębiorców. W sieci PK
KSU funkcjonuje aktualnie 110 Punktów Konsultacyjnych, prowadzonych przez 95 organizacji.
Działające w ramach sieci Punkty Konsultacyjne KSU udzielają przedsiębiorcom oraz osobom
planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej informacji m.in. o:
− administracyjno-prawnych aspektach prowadzenia działalności gospodarczej (w tym jej
podejmowania, wykonywania, rezygnacji),
− zasadach i warunkach korzystania z programów pomocy publicznej i innych zewnętrznych
źródeł finansowania działalności gospodarczej,
− możliwościach i zasadach korzystania z usług specjalistycznych systemu, np. szkoleń,
doradztwa, transferu technologii, uzyskania pożyczek i poręczeń itp.,
− danych teleadresowych instytucji, przydatnych w rozwoju firmy.
263
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Punkty Konsultacyjne KSU obsługują średniorocznie prawie 61 tys. klientów, czyli jeden PK KSU
obsługuje średnio ponad pół tysiąca klientów w roku. Największym zainteresowaniem, wśród klientów
PK KSU, cieszą się informacje dotyczące możliwości uzyskania wsparcia na realizację projektów
w latach 2007-2013 ze środków publicznych oraz informacje w zakresie podejmowania i wykonywania
oraz rezygnacji z prowadzenia działalności gospodarczej.
PK KSU w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby i oczekiwania przedsiębiorców i osób planujących
rozpoczęcie działalności gospodarczej rozszerzają zakres oferowanych usług. Obecnie realizowane są
następujące usługi pilotażowe, które w przypadku ich pozytywnej oceny będą mogły stać się kolejną
usługą świadczoną w ramach KSU:
− doradztwo w zakresie optymalizacji kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (usługa
pilotażowa realizowana w okresie od lipca 2010 r. do lutego 2012 r.)
link:http://ksu.parp.gov.pl/pl/oferta_ksu/pilotaze/optymalizacja_kosztow?first=Y
− ochrona środowiska (usługa pilotażowa realizowana w okresie od kwietnia 2011 r. do marca
2012 r.), link: http://ksu.parp.gov.pl/pl/oferta_ksu/pilotaze/ochrona_srodowiska?first=Y
− asysta w prowadzeniu działalności gospodarczej (usługa realizowana w okresie od maja do
listopada 2011 r.)., link: http://ksu.parp.gov.pl/pl/oferta_ksu/pilotaze/asysta?first=Y
− doradztwo przy uzyskaniu finansowania dla MSP (planowany termin ogłoszenia konkursu – III
kwartał 2011 r.).
Krajowa Sieć Innowacji (KSI) to grupa usługodawców KSU świadczących usługi doradcze o charakterze
proinnowacyjnym, zgodnie z określonym i badanym standardem. Standard ten określa Rozporządzenie
Ministra Gospodarki z dnia 24 maja 2011 r. w sprawie Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich
Przedsiębiorstw.
Krajowa Sieć Innowacji KSU świadczy usługi w zidentyfikowanym obszarze luki rynkowej w zakresie
innowacji. Obecnie usługi te obejmują w szczególności przeprowadzenie audytu technologicznego oraz
obsługę procesu transferu technologii. Obecnie funkcjonują 22 ośrodki Krajowej Sieci Innowacji.
Fundusze Poręczeniowe to instytucje o charakterze non profit. Ich zadaniem jest ułatwienie
przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznego finansowania w postaci kredytów bankowych oraz
pożyczek. Fundusze oferują poręczenia pożyczek, kredytów oraz - w wybranych funduszach - wadiów
przetargowych. O poręczenie takie mogą starać się firmy, które ubiegają się o kredyt czy pożyczkę lub
zamówienie publiczne, lecz nie posiadają wystarczającego zabezpieczenia własnego.
Na koniec 2010 r. funkcjonowało w Polsce 45 funduszy poręczeniowych129, z czego w ramach KSU
współpracowały 33 fundusze poręczeniowe. W 2010 r. fundusze poręczeń kredytowych współpracujące
w ramach KSU, dysponowały łącznie kapitałem w wysokości 592 mln zł. W tym czasie udzieliły 4.368
poręczeń o wartości 574 mln zł (97% dostępnego kapitału).
Fundusze Pożyczkowe udzielają pożyczek dla MSP oraz osób rozpoczynających działalność
gospodarczą, mających trudności w zdobyciu finansowania komercyjnego z powodu braku
wymaganych zabezpieczeń czy historii kredytowej. Fundusze pożyczkowe udzielają pożyczek
przeznaczonych na cele związane z podjęciem, prowadzeniem i rozwojem działalności przedsiębiorstw.
Na podstawie danych zawartych w Raporcie o Funduszach Poręczeń Kredytowych w Polsce – stan na 31.12.2010 r.,
Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych oraz danych PARP.
129
264
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Na koniec 2010 r. funkcjonowało w Polsce 70 funduszy pożyczkowych130, z czego w ramach KSU
współpracowały 34 podmioty. W tym czasie fundusze pożyczkowe współpracujące z KSU dysponowały
kapitałem pożyczkowym o wartości 674 mln zł. Od początku roku udzieliły 2.155 pożyczek o łącznej
wartości 194 mln zł, czyli średnia pożyczka na podmiot wyniosła ok. 90 tys. zł.
W kontekście instytucji otoczenia biznesu warto wspomnieć również o Enterprise Europe Network.
Sieć Enterprise Europe Network, powołana w ramach Programu Ramowego na Rzecz
Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme 2007-2013 CIP) łączy w sobie dorobek i zalety dwóch poprzednio działających na rzecz sektora MSP sieci EUR
Info Centre oraz Innovation Relay Centre. W skład sieci Enteprise Europe Network wchodzi prawie 600
instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości w Europie oraz na Bliskim Wschodzie. Ośrodki
Enterprise Europe Network świadczą mikro, małym i średnim przedsiębiorcom następujące usługi:
− działania informacyjne i doradcze (z zakresu prawa i polityk Unii Europejskiej, prowadzenia
działalności gospodarczej za granicą, dostępu do źródeł finansowania, transferu technologii
oraz udziału w programach ramowych Unii Europejskiej),
− organizacja szkoleń, warsztatów i seminariów,
− pomoc w poszukiwaniu partnerów handlowych, w tym wspieranie udziału sektora MSP
w targach kooperacyjnych, misjach handlowych i spotkaniach brokerskich,
− usługi z zakresu transferu technologii, w tym audyty technologiczne, wymiana ofert
technologicznych, pomoc w poszukiwaniu partnerów technologicznych oraz kojarzenie
przedsiębiorców z jednostkami naukowymi.
Jednym ze źródeł wsparcia Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB) są środki unijne. W ramach Perspektywy
Finansowej na lata 2007-2013 odnosi się to zwłaszcza do Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka (wdrażanych w ramach osi priorytetowych: III: Kapitał dla innowacji oraz V: Dyfuzja
innowacji, a finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego).
W ramach powyższych działań realizowane są zarówno projekty konkursowe oraz indywidualne
i systemowe. W zakresie projektów konkursowych od początku wdrażania programu do maja 2011 r.
przeprowadzono 14 naborów, w tym 4 od początku 2010 r. (1 w ramach działania 3.1 i 3 w ramach
działania 5.1). W ramach projektów indywidualnych i systemowych wspierane są m. in. następujące
obszary:
− zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania w MSP we wczesnych fazach
wzrostu poprzez wspieranie inwestycji MSP przez fundusze kapitału podwyższonego ryzyka
(projekt indywidualny realizowany przez Krajowy Fundusz Kapitałowy w ramach działania 3.2);
− wsparcie na pokrycie wydatków związanych ze świadczeniem usług doradczych o charakterze
proinnowacyjnym obejmujących: przeprowadzenie audytu technologicznego polegającego na
ocenie potencjału i potrzeb technologicznych przedsiębiorcy, możliwości i potrzeb w zakresie
rozwoju wytwarzanych produktów lub usług; oraz przeprowadzenie procesu transferu
technologii (udzielane podmiotom działającym na rzecz innowacyjności, zarejestrowanym
w KSU – projekt systemowy realizowany przez PARP w ramach działania 5.2);
− upowszechnianie wiedzy na temat wzornictwa i możliwości jego wykorzystania, poprzez:
organizację warsztatów dla projektantów wzorów przemysłowych, warsztatów doradczych dla
przedsiębiorstw, stworzenie cyfrowej biblioteki wzornictwa oraz informatycznej platformy
komunikacyjnej (projekt realizowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego w ramach
działania 5.2);
130
Na podstawie danych zawartych w Diagnozie stanu sektora funduszy pożyczkowych w Polsce na 31.12.2010 r.
265
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− świadczenie usług w ramach: fazy preinkubacji przedsiębiorstwa (pomoc prawna, finanse
i księgowość, udostępnienie biura, system tele-audio konferencji, usługi doradcze, szkolenia,
wsparcie marketingowe, pomoc w pozyskaniu kapitału) i fazy inkubacji przedsiębiorstwa
(laboratoria, sale konferencyjne, sieć kontaktów, doradztwo, e-obsługa administracyjna)
(Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości w ramach działania 5.2).;
− działania dla przedsiębiorców i instytucji otoczenia biznesu dotyczące problematyki ochrony
własności intelektualnej: edukacyjno – szkoleniowe, doradczo-konsultacyjne mające na celu
podnoszenie kwalifikacji i wymianę doświadczeń w zakresie ochrony własności intelektualnej,
konferencje oraz sympozja popularyzujące problematykę własności intelektualnej
i przemysłowej, działania związane z poprawą dostępności do baz danych literatury patentowej
i zwiększenie ich wykorzystania, rozwój internetowej platformy edukacyjno – informacyjnej
dotyczącej własności intelektualnej i przemysłowej, działania promocyjne dotyczące dobrych
praktyk i polskich osiągnięć związanych w ochroną własności przemysłowej (projekt systemowy
realizowany przez Urząd Patentowy RP w ramach działania 5.2).
Do końca maja 2011 r. w ramach działań PO IG wspierających IOB, za których wdrażanie odpowiada
Ministerstwo Gospodarki podpisano 311 umów na łączną kwotę dofinansowania 2,3 mld zł, co stanowi
78,3% alokacji przeznaczonej na te działania. Beneficjentom działań wypłacono 951 mln zł (32,2%
alokacji).
Tabela 94 Stan wdrażania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu
Ilość podpisanych
umów
Priorytet III
− działanie 3.1
− działanie 3.2
− działanie 3.3
Priorytet V
− działanie 5.1
− działanie 5.2
− działanie 5.3
31
1
129
(54)
Wartość podpisanych
umów (mld zł)
441,5
646,8
109,6
(80,6)
89,8
86,6
78,1
Wartość zrealizowanych
wypłat (mld zł)
118,4
455,8
49,5
(41,4)
24,1
61,0
35,3
7
99,2
24,1
46,5
11,3
32
220,6
84,8
86,5
33,3
11
766,8
95,2
176,7
21,9
17,8
100
29,6
17,9
29,8
− działanie 5.4
(16,4)
(59)
(63,9)
951,2
311
2.314,1
32,2
78,3
(941,7)
Razem
(131)
(2.292,4)
Stan na 27.05.2011 r., wartości w nawiasach przedstawiają wartości dla tej części działania, która wspiera IOB
Źródło: Departament Funduszy Europejskich MG.
266
180,0
35,4
104,3
3.3 Tworzenie
systemu
ułatwiającego
inwestowanie w
MSP
5.1 Wspieranie
powiązań
kooperacyjnych
o znaczeniu
ponadregionalnym
Alokacja
2007-2013
(mln EUR)
124,6
3.2 Wspieranie
funduszy kapitału
podwyższonego
ryzyka
3.1 Inicjowanie
działalności
innowacyjnej
Działanie/
poddziałanie
Projekty
Związane z poszukiwaniem i oceną innowacyjnych pomysłów potencjalnych
przedsiębiorców, pracami przygotowawczymi mającymi na celu utworzenie nowego
przedsiębiorstwa na bazie tego pomysłu (tzw. preinkubacja) oraz inwestycjami
kapitałowymi w nowo powstałe przedsiębiorstwo.
I poziom: indywidualny projekt Krajowego Funduszu Kapitałowego (KFK) polegający na
wspieraniu funduszy kapitału podwyższonego ryzyka inwestujących w MSP na
początkowych etapach ich rozwoju
II poziom: projekty funduszy kapitału podwyższonego ryzyka wspierane przez KFK w
drodze: 1) inwestycji w instrumenty kapitałowe, quasi-kapitałowe i dłużne funduszy
kapitału podwyższonego ryzyka, powstałe w celu inwestowania w MSP, w tym w
szczególności w MSP znajdujących się na początkowych etapach rozwoju, ze
szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw innowacyjnych oraz prowadzących
działalność B+R, 2) refundacji części kosztów zarządzania funduszem kapitału
podwyższonego ryzyka (zatrudnienia kadry i ekspertów oraz kosztów przygotowania i
monitorowania inwestycji).
Poddziałanie 3.3.2 Wsparcie dla IOB: Przygotowanie potencjalnych i obecnych
Aktywizacja rynku
przedsiębiorców do poszukiwania inwestorów oraz do właściwej prezentacji swojej oferty,
inwestorów prywatnych
w tym szkolenia dla przedsiębiorców w zakresie sposobów zewnętrznego finansowania
poprzez tworzenie
działalności; działania informacyjne i promocyjne w zakresie usług i korzyści oferowanych
dogodnych warunków
przez sieci inwestorów prywatnych, w tym sieci aniołów biznesu; nawiązywanie
inicjowania współpracy
współpracy pomiędzy działającymi sieciami inwestorów prywatnych, a m.in. inkubatorami
inwestorów z
przedsiębiorczości, jak również pomiędzy sieciami a funduszami kapitału podwyższonego
przedsiębiorcami
ryzyka, tworzenie nowych i rozwój istniejących sieci inwestorów prywatnych, organizacja,
poszukującymi środków
finansowych na realizację rozwój i utrzymanie platform wymiany doświadczeń w zakresie potencjalnych inwestycji,
tworzenie platform służących kojarzeniu inwestorów z przedsiębiorcami poszukującymi
innowacyjnych
zewnętrznych źródeł finansowania o charakterze udziałowym, programy szkoleniowe.
przedsięwzięć
Wzmocnienie pozycji
Dotyczące rozwoju powiązań kooperacyjnych obejmujące m.in.: zakup środków trwałych i
konkurencyjnej
wartości niematerialnych i prawnych związanych z nową inwestycją; doradztwo z zakresu
przedsiębiorstw poprzez
opracowania planów rozwoju i ekspansji powiązania; udział w krajowych i
wsparcie rozwoju powiązań międzynarodowych spotkaniach w celu wymiany doświadczeń; zakup ogólnodostępnej
pomiędzy
infrastruktury badawczej; działania promocyjne w celu pozyskania nowych
przedsiębiorstwami a IOB przedsiębiorstw do udziału w powiązaniu, zarządzenie ogólnodostępnym zapleczem
technicznym powiązania, organizacja programów szkoleniowych, warsztatów i
konferencji.
Zwiększenie liczby
przedsiębiorstw
działających w oparciu o
innowacyjne rozwiązania
Zwiększenie dostępu do
zewnętrznych źródeł
finansowania MSP
znajdujących się ze
wczesnych fazach wzrostu
Cel
Tabela 95 Wykaz działań/ poddziałań PO IG wspierających IOB
Osoby prawne prowadzące
powiązania kooperacyjne
Poddziałanie 3.3.2 Wsparcie
dla IOB: Instytucje otoczenia
biznesu (w tym istniejące i
nowo tworzone sieci
inwestorów, podmioty
świadczące usługi doradcze
dla przedsiębiorstw)
Instytucje wspierające
powstawanie innowacyjnych
przedsiębiorstw, np.
inkubatory
Krajowy Fundusz Kapitałowy
Beneficjenci
65,7
190,0
39,0
5.2 Wspieranie
sieci instytucji
otoczenia biznesu
świadczących
usługi o znaczeniu
ponadregionalnym
5.3 Wspieranie
ośrodków
innowacyjności
5.4 Zarządzanie
własnością
intelektualną
Wspieranie powstawania
oraz rozwoju ośrodków
zlokalizowanych na
obszarach o wysokim
potencjale rozwoju celem
zapewnienia dostępu do
kompleksowych usług
przedsiębiorcom dążących
do wprowadzenia nowych
rozwiązań, jak również
naukowcom pragnących
rozpocząć działalność
gospodarczą
Poprawa efektywności
funkcjonowania rynku
innowacji, w szczególności
w zakresie przepływu
rozwiązań innowacyjnych
poprzez upowszechnianie
stosowania prawa
własności przemysłowej, w
tym uzyskiwanie praw
ochrony własności
przemysłowej
Ułatwienie przedsiębiorcom
dostępu do
kompleksowych, wysokiej
jakości usług biznesowych
niezbędnych z punktu
widzenia prowadzenia
działalności innowacyjnej.
Projekt systemowy realizowany przez PARP : Rozwój usług doradczych o charakterze
proinnowacyjnym świadczonych przez ośrodki Krajowej Sieci Innowacji (KSI)
Projekt indywidualny realizowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego Zaprojektuj
Swój Zysk: celem projektu jest stworzenie najlepszych warunków dla rozwoju wzornictwa
przemysłowego, umożliwiających współpracę przedsiębiorców i projektantów.
Projekt indywidualny realizowany przez Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości pt.:
Droga do Polski przedsiębiorczej: Celem projektu jest stworzenie warunków do
kształtowania i rozwoju przedsiębiorczości w Polsce poprzez: wspieranie dyfuzji
innowacyjności, tworzenie sieci współpracy biznesu i środowiska naukowego,
analizowanie doświadczeń zagranicznych, dopasowanie i implementację najlepszych
praktyk do polskich realiów.
Projekt systemowy Urzędu Patentowego RP: Wsparcie efektywnego wykorzystania
własności przemysłowej w innowacyjnej gospodarce. Celem głównym projektu jest
zwiększenie roli praw własności przemysłowej dla rozwoju polskiej gospodarki.
Projekty indywidualne, które obejmują m.in.: wsparcie ośrodków innowacyjności na
doradztwo w zakresie przygotowania strategii rozwoju ośrodka uwzględniającej potrzeby
przedsiębiorców (np. przygotowanie feasibility studies, badania rynku pod kątem
zapotrzebowania przedsiębiorców na wysoko-specjalistyczne usługi); doradztwo oraz
promocję wynikające z realizowanej strategii rozwoju ośrodka (prowadzenie baz danych,
coaching, kojarzenie partnerów, wyszukiwanie projektów do wsparcia, poszukiwanie
rynków zbytu dla produktów wytwarzanych w ośrodku, szacowanie kosztów wdrożenia
danego projektu do produkcji przez przedsiębiorcę, ocena wartości rynkowej wyników
prac B+R), inwestycje wynikające z realizowanej strategii rozwoju ośrodka w zakresie
rozbudowy lub modernizacji istniejącej infrastruktury technicznej, działania promocyjne
wynikające z realizowanej strategii rozwoju ośrodka w zakresie promocji usług instytucji
proinnowacyjnego otoczenia biznesu w środowisku lokalnym, regionalnym i
międzynarodowym
Poddziałanie 5.4.2: Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektualnej: dotyczące
upowszechnienia wiedzy na temat korzyści wynikających z ochrony własności
intelektualnej w przedsiębiorstwach
Poddziałanie 5.4.2:
Popularyzacja wiedzy w
zakresie własności
intelektualnej: Instytucje
otoczenia biznesu
Wysoko wyspecjalizowane
instytucje otoczenia biznesu
świadczące usługi o wysokim
potencjale rynkowotechnologicznym
Instytucje otoczenie biznesu
działające w sieciach oraz
sieci IOB, Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości
(projekt systemowy), Instytut
Wzornictwa Przemysłowego,
Akademickie Inkubatory
Przedsiębiorczości (projekt
indywidualny), Urząd
Patentowy (projekt
systemowy)
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis tabel
Tabela 1 Podstawowe wskaźniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2010 (układ dynamiczny, rok poprzedni = 100) ___ 20
Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach stałych _____________________________ 24
Tabela 3 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki amerykańskiej (w relacji do roku poprzedniego) w % ____________ 25
Tabela 4 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki japońskiej (w relacji do roku poprzedniego) w % ________________ 26
Tabela 5 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w % _______________ 28
Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych (w relacji do roku poprzedniego) w % _____________________ 30
Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych (w relacji do roku poprzedniego) w % _____________________ 31
Tabela 8 Tempo zmian światowego wolumenu handlu towarami i usługami w latach 2009-2012 (zmiana do roku
poprzedniego, w %) ________________________________________________________________________ 32
Tabela 9 Tempo zmian światowego wolumenu wymiany towarowej w latach 2008-2010 (zmiana do roku poprzedniego,
w %) ____________________________________________________________________________________ 34
Tabela 10 Obroty towarowe w handlu światowym w 2010 roku_______________________________________________ 38
Tabela 11 Prognoza zmian obrotów handlowych (towarami i usługami) w latach 2011-2012 (w relacji do roku
poprzedniego) w % _________________________________________________________________________ 39
Tabela 12 Wynik general government UE, USA i Japonii w latach 2006-12 _____________________________________ 41
Tabela 13 Dług sektora general government UE, USA i Japonii w latach 2006-12 ________________________________ 42
Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO ______________________________________________________ 72
Tabela 15 Ranking swobody prowadzenia działalności gospodarczej __________________________________________ 78
Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjności (GCI) ____________________________________________ 79
Tabela 17 Ranking wolności gospodarczej ______________________________________________________________ 79
Tabela 18 Ranking IMD _____________________________________________________________________________ 79
Tabela 19 Wskaźniki główne strategii Europa 2020 – Polska na tle poszerzonej Unii Europejskiej ___________________ 81
Tabela 20 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2010 (ceny stałe) ______________________________ 84
Tabela 21 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2010 (w pkt. proc.) ____________________________________ 85
Tabela 22 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2010 (wkład w pkt. proc.) _____________________ 85
Tabela 23 Wskaźnik zatrudnienia w Polsce dla osób w wieku 15-65 lat na tle UE (w %) ___________________________ 86
Tabela 24 Przeciętna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajów UE __________________ 86
Tabela 25 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakładów na środki trwałe (%) ________________________ 89
Tabela 26 Nakłady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB) ____________________________________ 89
Tabela 27 Zmiana realnych jednostkowych kosztów pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej________________________ 92
Tabela 28 Tempo wzrostu PKB i wartości dodanej brutto w latach 2005-2010 (%) ________________________________ 92
Tabela 29 Zmiany w strukturze tworzenia wartości dodanej w okresie 2005-2010 w cenach bieżących _______________ 92
Tabela 30 PKB per capita wybranych krajów UE (wg parytetu siły nabywczej) w latach 2005-2010___________________ 93
Tabela 31 Pracujący w wieku powyżej 15 lat według sektorów ekonomicznych w latach 2005-2010 __________________ 95
Tabela 32 Sytuacja na rynku pracy w latach 2005–2010 w grupie wiekowej 15+ (%) ______________________________ 96
Tabela 33 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw (w tys.) ________________________________________ 97
Tabela 34 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2010 – 06.2011 ____________________________________________ 106
Tabela 35 Zmiany struktury geograficznej obrotów towarowych Polski w 2010 roku (mln EUR) _____________________ 108
Tabela 36 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2010 roku w mln EUR _______________ 113
Tabela 37 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesiącach 2011 roku w mln EUR ___ 117
Tabela 38 Wskaźnik CPI oraz inflacji bazowej w 2010 i 2011 roku ___________________________________________ 123
Tabela 39 Dochody i wydatki budżetowe w latach 2009-2010* ______________________________________________ 130
Tabela 40 Struktura wydatków budżetu państwa (%) _____________________________________________________ 131
Tabela 41 Dług Skarbu Państwa i zadłużenie sektora finansów publicznych* (mld zł i % PKB) _____________________ 134
Tabela 42 Spełnianie kryteriów z Maastricht przez Polskę _________________________________________________ 137
Tabela 43 Dynamika produkcji, zatrudnienia, wydajności pracy oraz wynagrodzeń w sekcjach przemysłu ____________ 143
Tabela 44 Zmiany struktury produkcji przemysłowej w cenach bieżących i stałych ______________________________ 144
Tabela 45 Wielkość produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w działach przemysłu
przetwórczego w latach 2009 i 2010 __________________________________________________________ 145
Tabela 46 Produkcja wybranych wyrobów w latach 2008-2010 ______________________________________________ 146
Tabela 47 Wyniki produkcyjno-finansowe spółek węglowych z większościowym udziałem Skarbu Państwa ___________ 148
Tabela 48 Instalacje OZE funkcjonujące w Polsce (stan na 31 grudnia 2010 r.). ________________________________ 162
Tabela 49 Biokomponenty – podstawowe informacje za 2010 rok ___________________________________________ 164
Tabela 50 Biopaliwa ciekłe – podstawowe informacje za 2010 rok ___________________________________________ 164
Tabela 51 Średnioroczne zmiany wskaźników energochłonności PKB (%/rok) __________________________________ 165
Tabela 52 Dynamika oraz struktura sprzedaży produkcji budowlano-montażowej w przedsiębiorstwach budowlanych o
liczbie pracujących powyżej 9 osób w latach 2008-2009 ___________________________________________ 183
Tabela 53 Liczba mieszkań oddanych do użytku według form budownictwa w latach 2008-2010 ___________________ 185
269
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 54 Podmioty gospodarcze sektora usług wg sektorów własności i sekcji PKD 2004 w latach 2009-2010* _______ 188
Tabela 55 Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług (w tys.) _______________________________________________ 188
Tabela 56 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* według liczby pracujących i działów PKD w latach 20092010** __________________________________________________________________________________ 189
Tabela 57 Liczba pracujących w handlu i naprawach w sektorze przedsiębiorstw według działów PKD na koniec 2010
roku* ___________________________________________________________________________________ 190
Tabela 58 Podstawowe dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport i gospodarka magazynowa według działów PKD
w 2010 roku w sektorze przedsiębiorstw _______________________________________________________ 193
Tabela 59 Udział sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %) _______________________ 197
Tabela 60 Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi* ________________________________ 200
Tabela 61 Najważniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsiębiorstw _______________________________________ 204
Tabela 62 Nowo powstałe przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2005-2009. ____________________________________ 204
Tabela 63 Przychody, koszty i wyniki na poszczególnych rodzajach działalności oraz wyniki brutto i netto (w mld zł) ____ 206
Tabela 64 Zmiany przychodów i wyników w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2009 _____________________________ 206
Tabela 65 Przychody, wyniki, rentowność - sekcje gospodarki w latach 2009 i 2010 _____________________________ 212
Tabela 66 Przychody, wyniki, rentowność - sektory własności i przedsiębiorstwa wg wielkości w latach 2009 i 2010 ____ 214
Tabela 67 Dziesięć największych firm pod względem przychodów ze sprzedaży oraz osiągniętego zysku netto w 2010
roku (mln zł)* ____________________________________________________________________________ 215
Tabela 68 Inwestycje (łącznie z zakupem używanych środków trwałych) i potencjalne możliwości ich finansowania
nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność finansowa w
sekcjach gospodarki w latach 2009 i 2010 ______________________________________________________ 216
Tabela 69 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i potencjalny czas
jego spłaty, należności oraz płynność finansowa w sektorach własnościowych i przedsiębiorstwach wg
wielkości w latach 2009 i 2010 _______________________________________________________________ 217
Tabela 70 Nakłady inwestycyjne w latach 2005-2010 w mld zł ______________________________________________ 219
Tabela 71 Nakłady inwestycyjne w poszczególnych sekcjach gospodarki w mld zł, ceny bieżące ___________________ 219
Tabela 72 Nakłady inwestycyjne w przemyśle przetwórczym wg działów PKD w mln zł ___________________________ 220
Tabela 73 Inwestycje rozpoczęte w poszczególnych sekcjach gospodarki _____________________________________ 221
Tabela 74 Kredyty i depozyty przedsiębiorstw w latach 2008-2011 w mld zł ____________________________________ 221
Tabela 75 Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2010 (mln EUR) _________________________ 223
Tabela 76 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie pracujących powyżej
10 osób na tle podmiotów składających bilans w latach 2007-2009 r. (stan na koniec roku) w mln zł ________ 225
Tabela 77 Wartość eksportu i importu oraz udział spółek zagranicznych w obrotach polskiego handlu zagranicznego (w
mld zł) __________________________________________________________________________________ 226
Tabela 78 Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży i zatrudnienie w niektórych zagranicznych firmach w
Polsce w latach 2008 - 2010 ________________________________________________________________ 226
Tabela 79 Struktura napływu BIZ do Polski w latach 2005-2009 w mln EUR ___________________________________ 228
Tabela 80 Struktura geograficzna napływu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitału oraz stan zobowiązań na
koniec 2009 roku w mln EUR ________________________________________________________________ 229
Tabela 81 Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i działów PKD w latach 2007-2009
oraz wartość zobowiązań z tytułu BIZ na koniec 2009 roku w podziale na rodzaje działalności. ____________ 231
Tabela 82 Najważniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR __________________________________________ 232
Tabela 83 Porównanie wskaźników innowacyjności dla Polski oraz UE w oparciu o badanie IUS 2010_______________ 235
Tabela 84 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacyjne produktowe i/lub procesowe (% ogółu przedsiębiorstw
według klas wielkości) _____________________________________________________________________ 237
Tabela 85 Przedsiębiorstwa, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej (w % przedsiębiorstw
aktywnych innowacyjnie według klas wielkości) __________________________________________________ 238
Tabela 86 Relacja nakładów na działalność B+R (GERD) do PKB według sektorów instytucjonalnych w latach 2000,
2005-2009 ______________________________________________________________________________ 239
Tabela 87 Ranking obowiązków informacyjnych wg łącznych rocznych kosztów administracyjnych (10 pierwszych
pozycji) _________________________________________________________________________________ 243
Tabela 88 Bariery rozwoju (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w
okresie badania) __________________________________________________________________________ 247
Tabela 89 Konsorcja sieci EEN ______________________________________________________________________ 250
Tabela 90 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu ______________________________________________________ 254
Tabela 91 Efekty działania stref na koniec 2010 r.________________________________________________________ 258
Tabela 92 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2010 r. i w I kwartale 2011 r. (w mln zł) _______________________ 259
Tabela 93 Pomoc w formie dotacji budżetowej przedsiębiorcom górnictwa węgla kamiennego - wg tytułów dotowania
(w mln zł) _______________________________________________________________________________ 260
Tabela 94 Stan wdrażania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu ___________ 266
Tabela 95 Wykaz działań/ poddziałań PO IG wspierających IOB ____________________________________________ 267
270
POLSKA 2011 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis wykresów
Wykres 1 Wynik sektora general government w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-12 __________________________ 40
Wykres 2 Dług sektora general government w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-12 ____________________________ 42
Wykres 3 Zmiana PKB w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % ___________________________________ 44
Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysłu w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % ____________________ 44
Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2010 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % ____________________________ 45
Wykres 6 Liczba i wartość dofinansowania (wkład UE) w ramach podpisanych umów, według typu beneficjenta, stan
na koniec 2010 r. __________________________________________________________________________ 74
Wykres 7 Projekty realizowane przez przedsiębiorstwa, według programów operacyjnych, stan na koniec 2010 r._______ 75
Wykres 8 Wzrost PKB w latach 2000-2010 ______________________________________________________________ 83
Wykres 9 Dekompozycja popytowa PKB w poszczególnych kwartałach lat 2008-2011 ____________________________ 84
Wykres 10 Wkład popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2005-2010 _________________________________ 87
Wykres 11 Wkład składników popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2011 _____________________________ 87
Wykres 12 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrównane sezonowo) oraz kwartalna dynamika cen
konsumpcyjnych 2008-2011 __________________________________________________________________ 88
Wykres 13 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe (lewa oś) i PKB (prawa oś) w latach 2008-2010 _________________ 90
Wykres 14 Wkład eksportu i importu dóbr i usług we wzrost gospodarczy 2008-2010 _____________________________ 91
Wykres 15 Zmiany eksportu dóbr i usług (lewa oś) oraz wzrost gospodarczy (prawa oś) w latach 2008-2011___________ 91
Wykres 16 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2005-2010 ______________________________________________ 93
Wykres 17 Przeciętne zatrudnienie (tys. osób) w sektorze przedsiębiorstw 2005–2011 ____________________________ 97
Wykres 18 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 2005-2011 ________________ 98
Wykres 19 Wskaźnik zatrudnienia według poziomu wykształcenia w latach 2007-2010 ___________________________ 100
Wykres 20 Migranci powrotni na polskim rynku pracy wg poziomu wykształcenia _______________________________ 102
Wykres 21 Miesięczne obroty towarowe w okresie 01.2010 – 06.2011 ________________________________________ 107
Wykres 22 Miesięczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2010 – 06.2011 ______________________________ 107
Wykres 23 Udział poszczególnych grup rynków w eksporcie Polski __________________________________________ 111
Wykres 24 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2010 r. na tle lat 2005 i 2009 ______________________________ 114
Wykres 25 Struktura towarowa polskiego importu w 2010 r. na tle lat 2005 i 2009 _______________________________ 114
Wykres 26 Saldo obrotów handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2010 r. na tle lat 2005 i 2009 __ 115
Wykres 27 Konkurencyjność cenowa polskiego eksportu do UE w latach 2000-2010 (2000=100) ___________________ 119
Wykres 28 Konkurencyjność kosztowa polskiego eksportu do UE w latach 2000-2010 (2000=100) _________________ 119
Wykres 29 Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2005-2010 __________________________________ 121
Wykres 30 Zmiany CPI w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego _____________________________ 122
Wykres 31 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysłu w stosunku do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego ____________________________________________________________________________ 124
Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montażowej w stosunku do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego ____________________________________________________________________________ 124
Wykres 33 Wskaźnik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjętego celu inflacyjnego i przedziału dopuszczalnych
wahań __________________________________________________________________________________ 126
Wykres 34 Stopy procentowe i wskaźnik CPI ___________________________________________________________ 127
Wykres 35 Deficyt budżetowy i deficyt sektora finansów publicznych (mld zł – lewa oś i % PKB – prawa oś) __________ 134
Wykres 36 Zmiany produkcji sprzedanej przemysłu w poszczególnych kwartałach lat 2008-2011 (w stosunku do
analogicznego kwartału roku poprzedniego; ceny stałe)* __________________________________________ 139
Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010 (w stosunku do roku
poprzedniego)____________________________________________________________________________ 140
Wykres 38 Zmiany wydajności pracy w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010 (w stosunku do roku poprzedniego) __ 142
Wykres 39 Zmiany wydajności pracy i wynagrodzeń realnych w sekcjach przemysłu w latach 2009 i 2010 w stosunku
do roku poprzedniego ______________________________________________________________________ 143
Wykres 40 Wskaźnik rentowności obrotu brutto wybranych branż przemysłu chemicznego ________________________ 151
Wykres 41 Wydajność pracy na 1 zatrudnionego w tys. zł w wybranych branżach przemysłu chemicznego ___________ 152
Wykres 42 Struktura wiekowa infrastruktury przesyłowej __________________________________________________ 160
Wykres 43 Zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii ______________________________________________ 166
Wykres 44 Struktura finalnego zużycia energii w Polsce wg sektorów ________________________________________ 166
Wykres 45 Zużycie finalne energii w przemyśle wg nośników _______________________________________________ 167
Wykres 46 Zmiany wskaźnika energochłonności (lewa oś) i elektrochłonności (prawa oś) wartości dodanej w sektorze
usług ___________________________________________________________________________________ 168
Wykres 47 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe oraz wartości dodanej brutto budownictwa w latach 2007-2010 (w
% w stosunku do roku poprzedniego, ceny stałe) ________________________________________________ 181
Wykres 48 Zmiany wartości dodanej brutto w budownictwie w latach 2008-2011 ________________________________ 182
271
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 49 Udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto ogółem, w wybranych sekcjach gospodarki w 2000
i 2009 roku (w %) _________________________________________________________________________ 197
Wykres 50 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON ____________ 203
Wykres 51 Struktura nowo powstałych przedsiębiorstw w 2009 roku _________________________________________ 205
Wykres 52 Wyniki finansowe na działalności gospodarczej, brutto i netto w latach 2009 i 2010 (w mld zł) ____________ 207
Wykres 53 Wskaźniki rentowności w latach 2009 i 2010 (w %) ______________________________________________ 207
Wykres 54 Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w latach 2006-2010 (w mld zł, ceny bieżące) ____________________ 208
Wykres 55 Udział sektorów własnościowych w przychodach ogółem, wyniku brutto, nakładach inwestycyjnych i
zadłużeniu w 2010 roku (w %) _______________________________________________________________ 213
Wykres 56 Udział podmiotów wg wielkości w przychodach ogółem, wyniku brutto, nakładach inwestycyjnych i
zadłużeniu w 2010 roku (w %) _______________________________________________________________ 214
Wykres 57 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2010 w % w stosunku do roku poprzedniego (ceny stałe) __ 218
Wykres 58 Napływ BIZ do Polski w latach 2001-2010 w mld EUR ___________________________________________ 227
Wykres 59 Stan zobowiązań z tytułu BIZ na koniec poszczególnych lat w okresie 2005-2010 ______________________ 229
Wykres 60 Wartości Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) dla wybranych
krajów __________________________________________________________________________________ 233
Wykres 61 Konwergencja poziomu innowacyjności pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi Unii
Europejskiej według IUS 2010 _______________________________________________________________ 233
Wykres 62 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1991 i 2000-2010 __________________________ 240
Wykres 63 Ocena przepisów regulujących działalność gospodarczą _________________________________________ 245
Wykres 64 Najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości w drugiej połowie 2010 r. __________________________ 246
Wykres 65 Ocena i przewidywania dotyczące warunków prowadzenia biznesu w 2010 roku. ______________________ 247
Spis ramek
Ramka 1 Prace legislacyjne w zakresie zarządzania gospodarczego __________________________________________ 47
Ramka 2 Raport mechanizmu ostrzegawczego ___________________________________________________________ 48
Ramka 3 Pomoc finansowa dla Grecji __________________________________________________________________ 50
Ramka 4 Strategia Europa 2020 ______________________________________________________________________ 51
Ramka 5 Mechanizm Europejskiego Semestru ___________________________________________________________ 53
Ramka 6 Konsultacje społeczne Single Market Act ________________________________________________________ 55
Ramka 7 Sieć SOLVIT ______________________________________________________________________________ 57
Ramka 8 Internal Market Information System ____________________________________________________________ 58
Ramka 9 Wskaźniki główne – definicje _________________________________________________________________ 80
Ramka 10 Zatrudnienie Polaków w Wielkiej Brytanii ______________________________________________________ 101
Ramka 11 Zatrudnienie Polaków w Niemczech __________________________________________________________ 102
Ramka 12 Regulacje dot. pracy cudzoziemców w Polsce __________________________________________________ 103
Ramka 13 Stopa dyskontowa NBP ___________________________________________________________________ 126
Ramka 14 Założenia do projektu budżetu na 2012 r.______________________________________________________ 132
Ramka 15 Działania na rzecz konsolidacji finansów publicznych ____________________________________________ 135
Ramka 16 Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 roku ________________________________________________ 147
Ramka 17 Analiza konkurencyjności sektorów przemysłu lekkiego ___________________________________________ 156
Ramka 18 Mechanizm przydziału ilości darmowych uprawnień do emisji ______________________________________ 170
Ramka 19 Technologia wychwytywania i składowania CO2 ________________________________________________ 171
Ramka 20 Nowe opinie w europejskiej polityce w zakresie energetyki jądrowej _________________________________ 173
Ramka 21 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy naftowej i paliw płynnych – plany ________________ 175
Ramka 22 Zapasy obowiązkowe i handlowe ____________________________________________________________ 176
Ramka 23 Rekomendacje S i T ______________________________________________________________________ 184
Ramka 24 Zmiany w programie Rodzina na swoim _______________________________________________________ 184
Ramka 25 Plany prywatyzacyjne _____________________________________________________________________ 198
Ramka 26 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników i
jednostek samorządu terytorialnego ___________________________________________________________ 201
Ramka 27 Kierunki prywatyzacji w 2011 roku ___________________________________________________________ 202
Ramka 28 Polskie inwestycje zagraniczne w 2010 roku ___________________________________________________ 223
Ramka 29 System badań statystycznych działalności innowacyjnej __________________________________________ 236
Ramka 30 Status Centrum Badawczo-Rozwojowego _____________________________________________________ 251
Ramka 31 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom działającym na terenie specjalnych stref
ekonomicznych ___________________________________________________________________________ 257
Ramka 32 Przegląd przepisów wspólnotowych w zakresie pomocy publicznej __________________________________ 259
272