biologia
advertisement
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII nauczyciel Agnieszka Jezierska I. Uczeń będzie oceniany oceną wyrażoną stopniem w skali od 1 do 6 za: 1. Odpowiedzi ustne odpowiedzi ustne dotyczą trzech ostatnich lekcji, a także zagadnień wcześniejszych związanych z problemem dotyczącym ostatniej lekcji (odpowiedzi mogą być ocenione także plusem lub minusem; +++++ 5, ++++- 4, +++-- 3, ++---2, +----2-, -----1 ) 2. Prace klasowe prace klasowe przewidziane są po zakończonym dziale lub części materiału, jeżeli dział programowy obejmuje obszerniejsze treści każda praca klasowa poprzedzana jest lekcją powtórzeniową i podaniem zakresu materiału po każdej pracy klasowej dokonuje się analizy błędów i poprawy, ocenione prace uczniowie otrzymują do wglądu na lekcji i mają prawo do „reklamacji” prace pisemne przewidziane na całą godzinę lekcyjną zapowiadane będą minimum tydzień wcześniej. 3. Kartkówki kartkówki obejmują zakres dotyczący treści do trzech ostatnich lekcji; ocenione prace uczniowie oglądają na lekcji i mogą zgłaszać zastrzeżenia, kartkówki z ostatniej lekcji mogą być nie zapowiadane, a obejmujące szerszy zakres materiału będą zapowiadane; 4. Praca na lekcji, , oceniana jest plusami „+” i minusami „-„: +++++ 5, ++++- 4, +++-- 3, ++---2, +----2-, -----1 5. Prace praktyczne prezentacje, doświadczenia, referaty ( przewidziane są dla uczniów chętnych, którzy w oparciu o własne lub szkolne pomoce są w stanie szerzej zreferować zadany temat ) 6. Prace domowe wyrywkowo sprawdzane i oceniane są tylko prace twórcze, bardziej obszerne, a nie pojedyncze, krótkie zadania, które nagradzane będą plusami „+” i minusami „-„:+++++ 5, ++++- 4, +++-- 3, ++---2, +----2-, -----1 7. Estetyka zeszytu zeszyty kontrolowane są pod kątem czystości, jakości opisów i rysunków, przejrzystości rozplanowania treści;. II. Nieobecność na lekcji zobowiązuje do uzupełnienia materiału i możliwości odpowiedzi. III. Na miesiąc przed wystawieniem ocen nauczyciel informuje o przewidywanych ocenach uczniów. IV. Wszystkie wystawiane oceny są jawne. V. Na ocenę semestralną mają wpływ wszystkie oceny, nie jest to jednak średnia z wyników. Decydujące znaczenie na końcową notę mają wyniki otrzymane ze sprawdzianów oraz wysiłek i zaangażowanie ucznia na lekcjach. VI. Uczeń nieobecny usprawiedliwiony na pracy pisemnej, pisze ją w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. W przypadku nieobecności nieusprawiedliwionej na zapowiadanych pracach pisemnych, uczeń pisze ją na najbliższej lekcji. VII. Uczeń może być 2 razy lub 1 raz (przy 1 godz. tygodniowo) w semestrze nie przygotowany bez konsekwencji do zajęć, jeśli zgłosi to nauczycielowi przed rozpoczęciem lekcji. Prawo to nie przysługuje w styczniu (grudniu) i czerwcu. VIII. Zgłoszone przez ucznia nieprzygotowanie po wywołaniu go do odpowiedzi, odczytania pracy domowej pociąga za sobą wpisanie minusa. IX. Wszystkie działy programowe ( zarówno z I jak i II semestru) kończące się pracą klasową uczeń powinien mieć zaliczone. X. W przypadku gdy uczeń ściąga podczas pisania sprawdzianów, praca zostaje odebrana a uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną i nie ma możliwości poprawy. XI. Uczeń ma poprawo do poprawy , w każdym semestrze, jednej zapowiadanej pracy klasowej i kartkówki w terminie 7 dni, od daty zapoznania się z uzyskaną oceną. XII. Prace klasowe pozostają do wglądu dla uczniów i rodziców u nauczyciela do końca roku szkolnego. XIII. W przypadku, gdy uczeń będzie nieklasyfikowany bądź uzyska ocenę niedostateczną na koniec I semestru, jest zobowiązany zaliczyć materiał z tego okresu na poziomie dopuszczającym w terminie ustalonym z nauczycielem. Podstawa prawna do opracowania Przedmiotowych Zasad Oceniania: 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych 2. Statut Szkoły. DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ DO POSZCZEGÓLNYCH DYSFUNKCJI UCZNIÓW NA LEKCJACH BIOLOGII UCZEŃ Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ Symptomy trudności trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych, terminologii z biologii i chemii ( dłuższe nazwy, nazwy łacińskie ), nazwisk z historii trudności z opanowaniem systematyki ( hierarchiczny układ informacji ) zła orientacja w czasie ( chronologia, daty ) problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych Dostosowania: uwzględniać trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, w czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagać, dawać więcej czasu na przypomnienie, wydobywanie e z pamięci nazw, terminów, dyskretnie naprowadzać częściej powtarzać i utrwalać materiał podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe ułatwiające zapamiętywanie wprowadzać w nauczaniu metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów (ruch, dotyk, wzrok, słuch), używać wielu pomocy dydaktycznych, urozmaicać proces nauczania zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy nawet odpytywać indywidualnie, często oceniać prace domowe UCZEŃ O OBNIŻONYCH MOŻLIWOŚCIACH EDUKACYJNYCH Funkcjonowanie ucznia Uczeń ma duże trudności z zapamiętaniem długich i skomplikowanych nazw biologicznych i łacińskich. Kłopot sprawia mu zapis i zapamiętanie łańcuchów reakcji biochemicznych oraz hierarchiczny układ informacji dotyczący całej systematyki roślin i zwierząt. Dostosowania: • wyróżniać w definicji elementy konieczne do zapamiętania. • jak najczęściej korzystać z wyrazistych, kolorowych tabel i zestawień. • stosować sprawdziany w formie testowej. • sprawdzać wiedzę z niedużych partii materiału. • odpytywać zawsze, gdy uczeń sam zgłasza się do odpowiedzi. UCZEŃ Z DYSGRAFIĄ (brzydkie, nieczytelne pismo) Dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzania wiedzy, a nie treści. Wymagania merytoryczne, co do oceny pracy pisemnej powinny być ogólne, takie same, jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy może być niekonwencjonalne. Np., jeśli nauczyciel nie może przeczytać pracy ucznia, może go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego zakresu materiału. Może też skłaniać ucznia do pisania drukowanymi literami lub na komputerze Dostosowania: dawać więcej czasu na wykonywanie zadań, pisanie prac, sporządzanie notatek i przepisywanie korzystać z materiałów pisanych prostszym językiem, pozwalać mu na stosowanie drukowanych liter, jeśli w ten sposób pisze szybciej i wyraźniej pozwalać na ustne wypowiedzi, jeśli uczeń nie potrafi wypowiadać się pisemnie. UCZEŃ SŁABOWIDZĄCY Należy w miarę możliwości stosować metody oparte w większym stopniu na słuchu i dotyku, a więc: wykład, pogadanka, demonstracja dotykowa, dodatkowe wyjaśnienia itp. Na lekcji wykorzystywać wiele pomocy w formie naturalnych przedmiotów, modeli, szablonów itp. Przede wszystkie pomoce dydaktyczne dla uczniów z uszkodzonym wzrokiem powinny być odpowiednio duże, np. modele roślin, zwierząt, narządów wewnętrznych człowieka, maszyn itp., Dostosowania: właściwe umiejscowienie dziecka w klasie ( zapobiegające odblaskowi pojawiającemu się w pobliżu okna, zapewniające właściwe oświetlenie i widoczność ) udostępnianie tekstów ( np. testów sprawdzających wiedzę ) w wersji powiększonej podawanie modeli i przedmiotów do obejrzenia z bliska zwracanie uwagi na szybką męczliwość dziecka związaną ze zużywaniem większej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową ( wydłużanie czasu na wykonanie określonych zadań ) częste zadawanie pytania- „co widzisz?” w celu sprawdzenia i uzupełnienia słownego trafności doznań wzrokowych. UCZEŃ SŁABOSŁYSZĄCY Uczeń słabosłyszący, to dziecko, które ma pozostałości słuchu wystarczające do skutecznego odbierania informacji językowych za pomocą słuchu, najczęściej przy użyciu aparatu słuchowego. Nie ma związku przyczynowego między osłabieniem słuchu a inteligencją dziecka. Dostosowania zapewnić dobre oświetlenie klasy oraz miejsce dla dziecka w pierwszej ławce w rzędzie od okna. Uczeń będąc blisko nauczyciela ( od 0,5 do 1.5 m ), którego twarz jest dobrze oświetlona, może słuchać jego wypowiedzi i jednocześnie odczytywać mowę z ust. nauczyciel mówiąc do całej klasy, powinien stać w pobliżu dziecka zwrócony twarzą w jego stronę - nie powinien chodzić po klasie, czy być odwrócony twarzą do tablicy, to utrudnia dziecku odczytywanie mowy z jego ust należy mówić do dziecka wyraźnie używając normalnego głosu i intonacji, unikać gwałtownych ruchów głową czy nadmiernej gestykulacji trzeba zadbać o spokój i ciszę w klasie, eliminować zbędny hałas w czasie lekcji wskazane jest używanie jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy ( m.in. zapisanie nowego tematu, nowych i ważniejszych słów) konieczne jest aktywizowanie dziecka do rozmowy poprzez zadawanie prostych pytań, należy oceniać opisowo, udzielając dziecku wskazówek do sposobu ich poprawienia uczeń niedosłyszący jest w stanie opanować konieczne i podstawowe wiadomości zawarte w programie nauczania ale wymaga to od niego znacznie więcej czasu i wkładu pracy, w porównaniu z uczniem słyszącym. Przy ocenie osiągnięć ucznia z wadą słuchu należy szczególnie doceniać własną aktywność i wkład pracy ucznia, a także jego stosunek do obowiązków szkolnych ( systematyczność, obowiązkowość, dokładność ). UCZEŃ Z UPOŚLEDZENIEM LEKKIM Dostosowania: uczenie się w indywidualnym tempie, motywowanie ich do pracy i systematyczne ocenianie efektów uczenia się. ograniczenie instrukcji słownych na rzecz wprowadzania słowno-pokazowych, stosowanie wielu powtórzeń udzielanych instrukcji i stałe utrwalanie zapamiętanych treści, skupienie się na działaniach w zakresie prowadzenia wszelkiego rodzaju obserwacji, eksperymentów i doświadczeń. jedną z form dostosowania treści do możliwości tych uczniów jest stosowanie rozbudowanego materiału graficznego – plansz, schematów, rysunków, modeli. UCZNIOWIE O INTELIGENCJI NIŻSZEJ NIŻ PRZECIĘTNA Ogólne wymagania co do formy : omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie podawanie poleceń w prostszej formie unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęć częste odwoływanie się do konkretu, przykładu unikanie pytań problemowych, przekrojowych wolniejsze tempo pracy szerokie stosowanie zasady poglądowości odrębne instruowanie dzieci zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonać samodzielnie. Dostosowania: w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź czytając dany materiał ( przy odpytywaniu prosić o udzielenie na nie odpowiedzi ). Podobnie postępować przy powtórkach pozostawianie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału ( dzielenie go na małe części, wyznaczanie czasu na jego zapamiętanie i odpytywanie ). UCZEŃ Z ADHD W pracy z uczniem z ADHD nauczyciel powinien zwrócić uwagę na: • organizację środowiska zewnętrznego (porządek, ograniczenie bodźców), • stosowanie wzmocnień (pochwała, nagroda), • ograniczenie stosowania drastycznych środków wychowawczych (izolacja, „walki słowne”), • skuteczne komunikowanie (krótkie instrukcje, powtarzanie), • rutynę codziennych obowiązków, • konsekwencję w postępowaniu, • nawiązanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego z uczniem, • ustalenie obowiązującego systemu norm i zasad. Skracanie zadań – dzielenie ich na części UCZEŃ Z ZESPOŁEM ASPERGERA Treści nauczania pozostają takie same jak dla całej klasy. Dostawania: (zasady, metody, formy i środki dydaktyczne) należy bazować na materiale odpowiadającym zainteresowaniom ucznia. w procesie uczenia - bazować na pamięci wzrokowej i długoterminowej (aby uczeń dobrze zapamiętał sekwencję wspomóc wykład poprzez wizualizację). powtarzać indywidualnie uczniowi polecenia kierowane do całej klasy w kontakcie z uczniem należy posługiwać się krótkimi, konkretnymi zdaniami, używać i interpretować język dosłownie oraz unikać: - idiomów (np. „podaruj sobie!”, „nie bądź taki szybki Bill!” czy „nie taki diabeł straszny”), - podwójnych znaczeń , - sarkazmu unikać zadawania niejasnych pytań, takich jak „Dlaczego to zrobiłeś? wydłużyć czas pracy przeznaczony na wykonanie prac pisemnych. pozwolić aby uczeń ważniejsze prace mógł pisać na komputerze. w trudnej sytuacji pozwolić uczniowi na zapisanie tylko najważniejszych fragmentów notatki z lekcji. uczeń nie powinien odpowiadać przy tablicy nie będąc o tym wcześniej uprzedzony, często oceniać ucznia za prace wykonane w domu. częste stosowanie na lekcjach tablic dydaktycznych, modeli, schematów, ilustracji, fotografii; przy prowadzeniu doświadczeń sporządzanie precyzyjnych instrukcji; wykonywanie przez ucznia referatów w oparciu o książki lub czasopisma popularno-naukowe; zalecana forma prac klasowych – testy z wykorzystaniem krótkich pytań; ZASADY OCENIANIA UCZNIÓW Z DYSLEKCJĄ ROZWOJOWĄ Przedmiot - biologia 1. Wobec uczniów z dysleksją, dysgrafią, dysortografią stosuje się zalecenia poradni zawarte w opinii przez nią wydanej. 2. Uczniowie z dysleksją bądź dysgrafią w czasie prac pisemnych dostają więcej czasu na jej wykonanie lub wykonują mniejszą ilość zadań w określonym czasie. 3. Pisemne prace uczniów z wymienionymi dysfunkcjami oceniane są tylko pod kątem merytorycznym. 4. Uczniowie z dysleksją lub dysgrafią mogą sprawdziany, prace klasowe zaliczać w formie ustnej. 5. Uczniowie z dysleksją będą mogli zaliczać dany dział programowy w mniejszych partiach. 6. Przy zaburzeniach lateralizacji rysunki oceniane będą pod kątem wskazania odpowiednich elementów, a nie jakości rysunku (schematu) 7. Uczniowie będą mogli za pomocą wyrazów przedstawiać reakcje biochemiczne, a także prostsze łańcuchy biologiczne. 8. Uczniowie z dysleksją nie będą musieli stosować skomplikowanej terminologii biologicznej. 9. Uczniowie z dysleksją nie będą musieli , na forum klasy czytać teksty, czy przedstawiać swoje pisemne prace domowe. 10. Uczeń z dysfunkcjami może uzyskać dodatkową pomoc od nauczyciela (wskazówki) w czasie prac pisemnych (zadania, polecenia są głośno czytane przez nauczyciela, który może udzielić dodatkowych objaśnień), jak i przy odpowiedziach ustnych. Wymagania klasa I Temat lekcji Wymagania podstawowe (ocena: dopuszczający i dostateczny) Uczeń: Co to jest Określa przedmiot badań biologii jako nauki biologia? Podaje przykłady dziedzin biologii Wymienia źródła wiedzy biologicznej Wymienia do czego służą atlasy i klucze Wymienia cechy organizmów żywych Korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy Rozróżnia próbę kontrolną i badawcza Komórkowa Wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę budowa organizacji życia organizmów. Wymienia struktury budowy komórki roślinnej i zwierzęcej Wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów Podaje funkcje poszczególnych organelli Wymagania ponadpodstawowe (ocena: dobry i bardzo dobry) Uczeń : Charakteryzuje wybrane dziedziny biologii Posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej przy rozwiązywaniu problemów Objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia Wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów odróżnia na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki Omawia budowę i funkcje poszczególnych organelli komórkowych Porównuje budowę komórek bakterii, roślin, zwierząt i grzybów Analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek Zasady mikroskopowa nia Zna budowę mikroskopu optycznego Posługuje się mikroskopem Wykonuje proste preparaty mikroskopowe Rysuje obraz widziany pod mikroskopem Odróżnia pod mikroskopem widoczne składniki komórki Systematyczny podział organizmów Wymienia nazwy najwyższych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) Wyjaśnia czym zajmuje się systematyka Podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw Charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów Omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej Ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów Uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów charakteryzuje różne strategie odżywiania omawia warunki przebiegu fotosyntezy wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny wyjaśnia, na czym polega chomeostaza Sposoby odżywiania się organizmów Sposoby oddychania organizmów Sposoby rozmnażania się organizmów określa, czym jest odżywienie wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych wymienia substraty i produkty fotosyntezy wyjaśnia na czym polega fotosynteza określa, czym jest oddychanie wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii omawia rożne sposoby oddychania wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe omawia znaczenie fermentacji zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego charakteryzuje rodzaje rozmnażania porównuje sposoby rozmnażania różnych grup organizmów ocenia znaczenie przemiany pokoleń charakteryzuje typy rozwoju zarodka potrafi zastosować w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego wskazuje związek miedzy sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów Świat bakterii i wirusów. Świat protistów Glonyprzedstawiciele trzech królestw ocenia znaczenie samozapłodnienia wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów rozpoznaje i nazywa formy morfologiczne bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów podaje przykłady bakterii i wirusów wymienia choroby bakteryjne i wirusowe określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania protistów wymienia grupy organizmów należących do protistów omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii rysuje kształt bakterii widzianych pod mikroskopem ocenia znaczenie bakterii i wirusów określa warunki tworzenia się przetrwalników ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów wskazuje środowisko życia glonów podaje przykłady organizmów należących do glonów wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka Grzyby i porosty Podaje przykłady grzybów i porostów opisuje budowę grzybów rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym wymienia sposoby rozmnażania się grzybów rozpoznaje porosty wśród innych organizmów omawia czynności życiowe grzybów podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu wyjaśnia, co to jest grzybica Tkanki roślinne Budowa i funkcje korzenia Liść – wyjaśnia, czym jest tkanka podaje przykłady tkanek roślinnych wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkanki dokonuje podziału tkanek na twórcze i stałe wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek opisuje funkcje wskazanych tkanek wymienia podstawowe funkcje korzenia omawia budowę zewnętrzną korzenia rozpoznaje pod mikroskopem lub na rysunku tkanki budujące korzeń rozpoznaje modyfikacje korzeni rozpoznaje różne systemy korzeniowe wymienia funkcje liści charakteryzuje poszczególne grupy protistów wykazuje chorobotwórcze znaczenie ptotistów porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów wymienia choroby wywoływane przez protisty rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw omawia wybrane czynności życiowe glonów analizuje wpływ zakwitu glonów na inne organizmy w środowisku ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka wyjaśnia zależność miedzy głębokością a występowaniem określonych grup glonów charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych omawia sposoby rozmnażania się grzybów analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia rozpoznaje i nazywa różne formy morfologiczne porostów charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości charakteryzuje przyrost korzenia na grubość rysuje różne systemy korzeniowe wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi charakteryzuje modyfikacje korzeni rozpoznaje rodzaje unerwienia liści wytwórnia pokarmu Budowa i funkcje łodygi Mszaki – najprostsze rośliny lądowe Poznajemy paprotniki Rośliny nagonasienne Rośliny okrytonasienne Tkanki zwierzęce Gąbki i parzydełkowce Płazińce i nicienie rozpoznaje elementy budowy liścia rozpoznaje liście pojedyncze i złożone rozpoznaje różne modyfikacje liści rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść rozróżnia typy ulistnienia łodygi omawia funkcje łodygi nazywa elementy budowy zewnętrznej łodygi rozpoznaje tkanki budujące łodygę rozróżnia rodzaje łodyg wymienia miejsca występowania mszaków podaje nazwy organów mszaków rozpoznaje mszaki wśród innych roślin omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania paprotników rozpoznaje organy paproci rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania okrytonasiennych nazywa elementy budowy kwiatu rozróżnia kwiat i kwiatostan rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców rozróżnia owoce proste i złożone omawia znaczenie okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych określa najważniejsze funkcje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanki łącznej podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie wyjaśnia, co to są gąbki podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie wymienia charakterystyczne cechy płazińców i nicieni rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia rysuje różne typy ulistnienia rysuje różne typy ulistnienia łodygi rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi analizuje funkcje zmodyfikowanych łodyg rysuje mech i podpisuje jego organy analizuje cykl rozwojowy mszaków wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi analizuje cykl rozwojowy paproci charakteryzuje skrzypy, widłaki i paproc rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników analizuje cykl rozwojowy sosny rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych określa z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu analizuje cykl rozwojowy rośli okrytonasiennych ocenia znaczenie okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylenia charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców wyjaśnia mechanizm poruszania się parzydełkowców wskazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia wyjaśnia sposób działania parzydełka dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między płazińcami a nicieniami charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni charakteryzuje symetrię ciała płazińców Pierścienice wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przed zakażeniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt wymienia charakterystyczne cechy pierścienic Mięczaki Stawonogi Porównanie bezkręgowców i kręgowców Ryby – kręgowce wodne Płazy – zwierzęta dwuśrodowisko we Świat gadów wymienia charakterystyczne cechy mięczaków rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt wymienia części ciała ślimaków, małży głowonogów wymienia narządy oddechowe mięczaków wskazuje małże jako organizmy produkujące perły rozpoznaje stawonogi pośród innych zwierząt rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców podaje przykłady szkieletów bezkręgowców wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców charakteryzuje ryby podaje nazwy płetw ryby rozpoznaje skrzela jako narząd wymiany gazowej wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie określa rodzaj zapłodnienia u ryb określa środowiska życia płazów charakteryzuje płazy wymienia stadia rozwojowe żaby podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, na czym polega hibernacja omawia cykl rozwojowy żaby określa środowisko życia gadów charakteryzuje gady podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie charakteryzuje układ krwionośny pierścienic charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic wskazuje związek pijawki z pasożytniczym trybem jej życia dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie projektuje doświadczenie wykazyjące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów wykazuje związek budowy mięczaków z ich środowiskiem życia charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów dowodzi, że owady są dostosowane do życia w środowisku lądowym dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców porównuje budowę układu krwionośnego bezkręgowców i kręgowców omawia wybrane czynności życiowe ryb określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich specyficzne cechy charakteryzuje wymianę gazową u ryb porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy omawia wybrane czynności życiowe płazów rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy wykazuje związek budowy płazów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe omawia wybrane czynności gadów charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie Ptaki – kręgowce latające Budowa i funkcje skóry Higiena i choroby skóry Budowa szkieletu Budowa i rola szkieletu osiowego i charakteryzuje ptaki wymienia ptaki różnych środowisk rozpoznaje rodzaje piór u ptaków wymienia elementy budowy jaja wyjaśnia konieczność migracji ptaków wymienia przystosowania budowy ptaka do lotu omawia różnice pomiędzy gniazdownikami a zagnizadownikami oraz podaje ich przykłady Świat ssaków Organizm człowieka jako funkcjonalna całość omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów wymienia narządy zmysłów gadów omawia charakterystyczne cechy ssaków podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki rozróżnia ssaki spośród innych zwierząt rozróżnia ssaki wodne i lądowe wymienia narządy zmysłów ssaków wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji podaje przykłady gatunków ssaków rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka wskazuje komórkę jako podstawowy element budulcowy ciała człowieka klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów wylicza układy narządów człowieka podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej wymienia wytwory naskórka wylicza warstwy skóry wymienia choroby skóry podaje przykłady dolegliwości skóry omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej wyjaśnia konieczność dbania o skórę klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn rozpoznaje różne kształty kości wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce wysterowania szpiku kostnego omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wylicza elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budujące klatkę piersiową ochrony przed utratą wody wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja omawia wybrane czynności życiowe ptaków rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy charakteryzuje funkcje skóry omawia zalety pęcherzykowatej budowy płuc porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt wyjaśnia, na czym polega homeostaza opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy omawia objawy dolegliwości skóry wyjaśnia czym są alergie skórne proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu wskazuje różnice w budowie kości płaskiej i długiej porównuje kości o różnych kształtach charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości opisuje rolę szpiku kostnego planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wymienia kości budujące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego obwodowego podaje nazwy odcinków kręgosłupa wskazuje mózgo- i trzewioczaszke na modelu lub ilustracji wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budowy obręczy barkowej miednicznej wskazuje kości kończyny górnej i dolnej na modelu lub schemacie Rodzaje połączeń kości Budowa i znaczenie mięśni Choroby aparatu ruchu Wymienia rodzaje połączeń kości Opisuje budowę stawu Rozpoznaje rodzaje stawów Odróżnia staw zawiasowy od kulistego Wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela Wymienia rodzaje tkanki mięśniowej Wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej Podaje warunki do prawidłowego funkcjonowania mięśni Określa funkcje wskazanym mięśni szkieletowych Opisuje budowę tkanki mięśniowej Przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej Wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu Wyjaśnia na czym polega antagonistyczne działanie mięśni Przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka Wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa Opisuje przyczyny powstawania wad postawy Przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała Wymienia choroby aparatu ruchu Rozpoznaje na ilustracji wady postawy Wskazuje ślad stopy z płaskostopiem Opisuje urazy kończyn Omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn Pokarm – budulec i źródło energii Wymienia podstawowe składniki pokarmowe Wymienia produkty spożywcze zawierające białka, cukry, tłuszcze Klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe, energetyczne i regulujące Określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami Omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej Wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie funkcjami Wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną Porównuje budowę kończyny dolnej i górnej Wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełniona funkcją Wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją Charakteryzuje połączenia kości Wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyn Charakteryzuje połączenia kości Wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny Rozpoznaje mięśnie szkieletowe na ilustracji Opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie Rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej Wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni Analizuje przyczyny urazów ścięgien Określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała Uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych Rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa Wyjaśnia przyczyny wad postawy Omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu Określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała Podaje przyczyny chorób aparatu ruchu Omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy Wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu Wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach Planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn Omawia rolę składników pokarmowych w organizmie Określa znaczenie błonnika w funkcjonowaniu ukł. Pokarmowego Uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw Porównuje pokarmy pełno- i niepełnowartościowe Charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie Wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała Porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów Wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów Wymienia naj3ważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów Wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia Charakteryzuje rodzaje witamin Omawia rolę i skutki niedoboru witamin: A,C,B 6, B12, D i kwasu foliowego Przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) Omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie Omawia znaczenie mikro- i makroskładników Witaminy, sole mineralne, woda Budowa i rola układu pokarmowego Higiena i choroby układu pokarmowego Przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmu Omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i w wodzie Omawia rolę dwóch makroelementów Wymienia po trzy makro- i mikroelementy Rozróżnia witaminy rozpuszczalne tłuszczach i w wodzie Opisuje rolę wody w organizmie Wyjaśnia, na czym polega trawienie Wymienia rodzaje zębów i ich role Omawia funkcje wątroby i trzustki Wskazuje na planszy odcinki przewodu pokarmowego Podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego Wymienia czynniki od których zależy rodzaj diety Określa zasady zdrowego żywienia Wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów Przewiduje skutki złego odżywiania się Wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu Wymienia choroby układu pokarmowego Określa przyczyny chorób układu pokarmowego Omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zakrztuszenia się Omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego Omawia znaczenia procesu trawienia Wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją Opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego Objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu” Wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują Charakteryzuje choroby układu pokarmowego Wykazuje zależność miedzy higieną odżywiania się a profilaktyką chorób ukł. pokarmowego Przygotowuje wystąpienie na temat chorób z zburzeniami łaknienia i przemiany materii Demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia Wymagania klasa II Temat lekcji Budowa i funkcje krwi Działanie krwioobiegów Budowa i działanie serca Wymagania podstawowe (oceny: dopuszczający i dostateczny) Uczeń: Podaje nazwy składników morfotycznych krwi Wymienia grupy krwi Wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia funkcje krwi Wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę Przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa Wymienia elementy, w których przemieszcza się krew Omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi Porównuje budowę i funkcje tętnic, żył oraz naczyń włosowatych Opisuje funkcje zastawek żylnych Wskazuje na sobie położenie serca Wymienia elementy budowy serca i rozpoznaje na schemacie Wyjaśnia, czym jest puls Choroby higiena układu krwionośnego Wymienia choroby układu krwionośnego Omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków Wymienia czynniki korzystnie wpływające na Wymagania ponadpodstawowe (oceny: dobry i bardzo dobry) Uczeń: Omawia znaczenie krwi Charakteryzuje składniki krwi Omawia rolę hemoglobiny Wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi Omawia zasady transfuzji krwi Rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej Opisuje konflikt serologiczny Porównuje krwioobieg mały i duzy Charakteryzuje rolę krwioobiegów Rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji Wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi funkcjami Opisuje mechanizm pracy serca Omawia fazy pracy serca Podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego człowieka Wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca Porównuje wartość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego Analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego Charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego Układ limfatyczny Odporność organizmu funkcjonowanie układu krwionośnego Omawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania ukł. krwionośnego Wymienia cechy układu limfatycznego Wymienia narządy ukł.limfatycznego Opisuje budowę układu limfatycznego Omawia rolę węzłów chłonnych Wymienia elementy układu odpornościowego Wie, w jakich celach stosuje się szczepionkę i surowicę Wyróżnia rodzaje odporności Wie, co to jest HIV i AIDS Wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów Podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać Demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków Opisuje rolę układu limfatycznego Omawia role śledziony, grasicy i migdałków Porównuje ukł.limfatyczny i krwionośny Omawia rolę elementów układu odpornościowego Charakteryzuje rodzaje odporności Wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej i nieswoistej Opisuje rodzaje leukocytów Odróżnia działanie szczepionki od surowicy Podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych Przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci Omawia zalety przeszczepów rodzinnych Budowa i rola układu oddechowego Mechanizm wymiany gazowej Oddychanie wewnątrzko mórkowe Higiena i choroby układu oddechowego Budowa i działanie układu wydalniczego Higiena układu wydalniczego Układ hormonalny Wymienia odcinki układu oddechowego, wskazuje je na schemacie Zna, role płuc Omawia funkcje elementów układu oddechowego Opisuje rolę nagłośni Omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym Wymienia narządy biorące udział w wentylacji Przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych Podaje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego Wskazuje ATP jako nośnik energii Zapisuje słownie równanie reakcji chem. oddychania wewnątrzkom., wskazuje produkty i substraty Wskazuje źródła infekcji dróg oddechowych Określa sposoby zapobiegania chorobom ukł.oddechowego Wie, ze kaszel i kichanie to reakcje obronne organizmu Wymienia przyklady chorób układu oddechowego Opisuje przyczyny astmy Wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka i wskazuje drogi ich usuwania Wie, gdzie powstaje mocz Wymienia narządy układu wydalniczego wskazuje je na schemacie Wyjaśnia pojęcia: „wydalanie” , „defekacja” Wymienia choroby ukł.wydalniczego Określa dzienne zapotrzebowanie człowieka na wodę Wskazuje sposoby zapobiegania chorobom ukł.wydalniczego Omawia na ilustracji przebieg dializy Wymienia gruczoły dokrewne i hormony przez nie wydzielane Wskazuje na ilustracji lokalizację najważniejszych gruczołów dokrewnych Klasyfikuje gruczoły na wydzielania wew. i zewnętrznego Wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny” Wyjaśnia, czym są hormony Wyróżnia drogi oddechowe i narząd wymiany gazowej Wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami Odróżnia głośnię i nagłośnię Opisuje mechanizm wentylacji Opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych i komórkach Interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w wydychanym powietrzu Omawia znaczenie oddychania wewnątrzkom. Omawia rolę ATP Opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię Podaje objawy wybranych chorób ukł.oddechowego Wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę Porównuje defekację i wydalanie Opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego Omawia na ilustracji przebieg procesu powstawania moczu Omawia budowę na nerki na podst.ilustracji Omawia rolę ukł.wydalniczego w utrzymaniu homeostazy Omawia przyczyny chorób ukł.wydalniczego Ocenia rolę dializy w ratowaniu życia Określa cechy hormonów Przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów Przedstawia rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów Omawia znaczenie swoistego działania hormonów Działanie układu hormonalnego Budowa i rola układu nerwowego Ośrodkowy układ nerwowy Wymienia elementy narządu wzroku Opisuje funkcje aparatu ochronnego oka Rozpoznaje na ilustracji elementy gałki ocznej Wyjaśnia pojęcia „akomodacja” i „adaptacja oka Omawia znaczenie adaptacji oka Rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha Wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha Wskazuje położenie narządu równowagi Wymienia wady wzroku Omawia przyczyny powstawania wad wzroku Omawia zasady higieny oczu i uszu Wymienia choroby oczu Rozpoznaje krótko- i dalekowzroczność na ilustracji Definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę Chroby i higiena układu nerwowego Higiena oka i ucha Ucho – narząd słuchu i równowagi. Budowa i działanie narządu wzroku Wymienia funkcje układu nerwowego Wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego ukł.nerwowego Rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ Opisuje elementy Budowy komórki nerwowej Wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu Wyróżnia Wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia Wymienia narządy ośrodkowego ukł.nerwowego Określa mózgowie jaką jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części ukł.nerw. Wskazuje na ilustracji elementy budowy rdzenia kręgowego Wymienia rodzaje nerwów obwodowych Podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych Wyróżnia rodzaje włókien nerw. Opisuje na podst. ilustracji łuk odruchowy Wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunk. Wymienia czynniki powodujące stres podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem wymienia przykłady chorób ukł.nerw. przyporządkowuje charakterystyczne objawy chorobom ukł.nerw. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy. Wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu Wyjaśnia pojęcia „równowaga hormonalna” Podaje przyczyny cukrzycy Omawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu Interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów Tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy Uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą Opisuje funkcje ukł.newrowego Porównuje działanie ukł.hormonalnego i nerwowego Wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją Omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerw. Wyjaśnia sposób działania synapsy Charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu Porównuje funkcje części współczulnej i przywspółczulnej Opisuje budowę rdzenia kręgowego Objaśnia budowę mózgowia na ilustracji Uzasadnia nadrzędną rolę mózgowia w stosunku do pozostałych części ukł.nerw. Charakteryzuje odruchy warunk. I bezwarunk. Przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym Dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka Przedstawia rolę odruchów warunk. w procesie uczenia wyjaśnia dodatnie i ujemne znaczenie stresu dla funkcjonowania organizmu opisuje przyczyny nerwic rozpoznaje cechy depresji analizuje przyczyny chorób układu nerwowego analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu Określa funkcje gałki ocznej Wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi funkcjami Opisuje drogę światła w oku Wskazuje lokalizację receptorów wzroku Omawia powstawanie obrazu na siatkówce Planuje doświadczenie wykazujące reakcje źrenicy na różne natężenie światła Charakteryzuje funkcje elementów budowy ucha Wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi Wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków Wyjaśnia zasadę działania zmysłu równowagi Charakteryzuje wady wzroku Wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm Charakteryzuje choroby oczu Omawia sposób korygowania wad wzroku Analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu Zmysły powonienia, smaku i dotyku Męski układ rozrodczy Funkcjonowa nie żeńskiego układu rozrodczego Omawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku Wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia Wymienia podstawowe smaki Wylicza bodźce odbierane przez skórę Opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku Wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje Wymienia męskie cechy płciowe Wskazuje narządy męskiego układu rozrodczego na ilustracji Rysuje schemat. i opisuje plemnika Omawia proces powstawania nasienia Omawia funkcję testosteronu Wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze i wskazuje je na ilustracji Wymienia narządy płciowe zewnętrzne Opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego Wymienia żeńskie hormony płciowe Wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego Wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne Wskazuje miejsce powstawania komórek jajowych Wskazuje miejsce położenia kubków smakowych Uzasadnia, ze skora jest narządem dotyku Analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze Charakteryzuje męskie pierwszo-,drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe Uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską Wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny Charakteryzuje pierwszo-,drugo-i trzeciorzędowe cechy płciowe Opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych Wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją Interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego Omawia zmiany hormonalne i zmiany macicy zachodzące w czasie cyklu miesiączkowego Analizuje rolę ciałka żółtego Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin Okresy rozwojowe człowieka Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne Choroby zakaźne i Wymienia choroby układu rozrodczego Wymienia naturalne i sztuczne metody planowania ciąży Wskazuje źródła chorób ukł. rozrodczego Wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS Wymienia drogi zakażenia HIV, HBV oraz HPV i omawia zasady profilaktyki chorób wywołanych przez te wirusy Zna sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową Wymienia nazwy błon płodowych Podaje jak długo trwa rozwój płodowy Porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia Wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” Wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety w czasie ciąży Omawia zasady higieny zalecane kobietom ciężarnym Podaje czas trwania ciąży Omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu Wylicza etapy życia człowieka Wymienia rodzaje dojrzałości Wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców Określa zmiany rozwojowe u dziewcząt i chłopców Opisuje objawy starzenia się organizmu Omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia Opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne Podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi Omawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu Podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynników, które je wywołują Wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa Przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy Porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny Wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV Przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV, HCV i HPV Charakteryzuje funkcje błon płodowych oraz łożyska Charakteryzuje okres rozwoju płodowego Wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety w czasie ciąży Charakteryzuje etapy porodu Uzasadnia konieczność przestrzegania przez kobiety w ciąży zasad higieny Omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej Charakteryzuje wybrane okresy rozwojowe Przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka Analizuje różnice między przekwitaniem a starością Przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie Charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie Przedstawia znaczenie pojęć: „zdrowie”, „choroba” Rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne Wykazuje wpływ środowiska na zdrowie Wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protesty i cywilizacyjne Wymienia choroby cywilizacyjne Wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów Omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych Klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych Omawia znaczenie szczepień ochronnych Wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska Wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym Uzależnienia Podaje przykłady używek Omawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków Opisuje MONAR jako miejsce leczenia od narkotyków Wymagania klasa III Wymagania podstawowe (oceny: Numer lekcji dopuszczający i dostateczny) Temat uczeń poprawnie: • definiuje pojęcia: „genetyka” oraz „zmienność Czym jest organizmów” genetyka? • rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne • wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów oraz podaje przykłady tych cech • wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia • omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, uprawie roślin, hodowli zwierząt, archeologii • uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi Nośnik informacji genetycznej – DNA 3.Przekazywa nie materiału • określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej • wylicza elementy budujące DNA • przedstawia budowę nukleotydu • wymienia nazwy zasad azotowych • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • definiuje pojęcia: „gen” i „genom” • wskazuje miejsce występowania DNA • przedstawia budowę chromosomu • definiuje pojęcie „kariotyp” • omawia proces replikacji • porównuje budowę DNA z budową RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA • podaje nazwy poszczególnych podziałów komórkowych • definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”, „komórki diploidalne” • podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i komórce płciowej człowieka pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób Podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne Podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych Wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych Oblicza własne BMI Dowodzi, że nadmierny stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych Uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi Uzasadnia konieczność wykonywania podstawowych badań kontrolnych Wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza Opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie Omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu Wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień Wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień Wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień Wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu Wymagania ponadpodstawowe (oceny: dobry i bardzo dobry) uczeń poprawnie: • wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech • wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje ich przykłady • dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich dziedziczeniu i są wynikiem wpływu środowiska • przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych • określa różnice między genem a genomem • uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki • omawia przebieg mitozy i mejozy • omawia różnice między mitozą a mejozą • wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej • szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu • wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka • omawia znaczenie mitozy i mejozy 4.Odczytywa nie informacji genetycznej genetycznego Dziedziczenie cech Dziedziczenie płci u człowieka Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka Mutacje Ewolucja i jej dowody • wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” • wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu • omawia badania Mendla • rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne • zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty • na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu • podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka • rozpoznaje na fotografii kariogram człowieka • wskazuje na kariogamie człowieka chromosomy płci • wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci • podaje przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią • określa cechy chromosomów X i Y • wykazuje uniwersalność kodu genetycznego • omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji • odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego • interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego • interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna” • omawia prawo czystości gamet • przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet • tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa • wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią • interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia daltonizmu • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia choroby genetycznej sprzężonej z płcią, np. hemofilii • wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi • rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób • omawia sposób dziedziczenia grup krwi • omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh • określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego • podaje przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska • ustala grupy krwi dzieci rodziców o określonych grupach krwi • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi • określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego • wyjaśnia pojęcie „mutacja” • wylicza czynniki mutagenne • rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe • omawia skutki wybranych mutacji genowych • podaje przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) • charakteryzuje wybrane choroby genetyczne • uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów • omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych • dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska • ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka • definiuje pojęcie „ewolucja” • wymienia dowody ewolucji • podaje przykłady różnych rodzajów skamieniałości • omawia etapy powstawania skamieniałości • definiuje pojęcie „relikt” • podaje przykłady reliktów • klasyfikuje dowody ewolucji • określa warunki powstawania skamieniałości • rozpoznaje rodzaje skamieniałości • przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości • rozpoznaje ogniwa pośrednie Mechanizmy ewolucji Pochodzenie człowieka Czym zajmuje się ekologia? Cechy populacji Konkurencja • wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka • definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury analogiczne” oraz „konwergencja” • podaje przykłady struktur homologicznych i analogicznych • omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina • definiuje pojęcie „endemit” • podaje przykłady endemitów • omawia ideę walki o byt • wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny • ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego • wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych • wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych • wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych • wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi • określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi • podaje cechy człowieka rozumnego • wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia • wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku • definiuje pojęcie „nisza ekologiczna” • wymienia cechy pozwalające zaklasyfikować organizmy do jednego gatunku • określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu • wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach • odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji • określa właściwości środowiska wodnego • porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie • definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek” • wymienia cechy populacji • wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji • określa przyczyny migracji • omawia zmiany liczebności populacji • wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji • ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób • podaje przykłady zwierząt żyjących w stadzie • określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji • charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach • wylicza zależności międzygatunkowe • klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe • definiuje pojęcie „konkurencja” • wymienia czynniki, o które konkurują organizmy • opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w • wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych • omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów • ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji • wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków • określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków • omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym • ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego • omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji • określa stanowisko systematyczne człowieka • wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka • opisuje przebieg ewolucji człowieka • porównuje różne formy człowiekowatych • omawia różnice między ekologią a ochroną środowiska i ochroną przyrody • rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną • wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami • omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu • interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku • oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni • określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji • wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku • opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków • odczytuje dane z piramid wieku • przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe • porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencji • omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej Roślinożerność Drapieżnictwo • podaje przykłady roślinożerców • określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie • omawia na przykładach adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego • charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem • wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo • wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary • wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar • omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa • podaje przykłady roślin drapieżnych • wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo • klasyfikuje pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne • podaje przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych • wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin konkurencją międzygatunkową • uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego • wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność • analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców • omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki • opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami • wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary • określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar • omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu • charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia • wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar Pasożytnictwo Nieantagonistyc zne zależności między gatunkami Struktura ekosystemu i jego funkcjonowa nie Materia i energia w ekosystemie • określa warunki współpracy między gatunkami • wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe • definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm” • podaje przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej • omawia budowę korzeni roślin motylkowatych • przedstawia składniki biotopu i biocenozy • wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu • rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne • wymienia piętra lasu • wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu • wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej • podaje przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu • wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych • podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego • rysuje schemat prostej sieci pokarmowej • przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach • wskazuje różnice między producentami a konsumentami • omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną • wykazuje, że materia krąży w ekosystemie • wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem • określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków • omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem • ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie • charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu • charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi • analizuje zależności między biotopem a biocenozą • omawia różnice między ekosystemami sztucznymi i naturalnymi • wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał dany las a jego strukturą piętrową • charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej • omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu • analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie • charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym • interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji • analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej • omawia schematy obiegów pierwiastków w ekosystemie • omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów • podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie • wymienia nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii Różnorodność biologiczna Zanieczyszcze nie i ochrona atmosfery Wpływ człowieka na stan czystości wód Zagrożenia i ochrona gleb Ochrona środowiska na co dzień • definiuje termin „różnorodność biologiczna” • wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów • podaje przykłady działalności człowieka, przyczyniające się do spadku różnorodności biologicznej • wymienia poziomy różnorodności biologicznej • omawia wskazany czynnik kształtujący różnorodność biologiczną • wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej • wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej • przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych • charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej • analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności biologicznej • porównuje poziomy różnorodności biologicznej • wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • wylicza skutki kwaśnych opadów • podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery • omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko • omawia warunki tworzenia się smogu, kwaśnych opadów i dziury ozonowej • omawia warunki globalnego ocieplania się klimatu • wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej okolicy • analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi • wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery • wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza • planuje badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej • dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem • przewiduje skutki globalnego ocieplenia • wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich • wylicza klasy czystości wód • wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych • podaje metody oczyszczania wód • omawia sposoby ochrony wód • charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach • wymienia funkcje gleby w ekosystemie • wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby • wylicza czynniki wpływające na degradację gleby • podaje przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby • omawia metody rekultywacji gleby • określa czas biodegradacji wskazanego produktu • wyjaśnia pojęcie „recykling” • rozpoznaje surowce wtórne • rozpoznaje oznaczenia produktów przyjaznych środowisku • wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów • przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji • ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko • analizuje problem dzikich wysypisk • określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości • ocenia znaczenie regulacji rzek • wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód • opisuje metody oczyszczania wód • analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu • wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych • uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu • charakteryzuje proces powstawania próchnicy • omawia czynniki degradujące glebę • dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby • planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy • prezentuje postawę świadomego konsumenta • ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych • planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień • uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku
