WST Ę P STR. GMINY nr stron
advertisement
GMINNY OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Iwierzyce na lata 2008-2015 Iwierzyce 2008 1 Spis treści W S T Ę P.................................................................................................................................. 4 CZĘŚĆ I. PROCEDURA TWORZENIA GMINNEJ STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH ......................................................................................... 7 ROZDZIAŁ I. PODSTAWA OPRACOWANIA STRATEGII........................................... 10 1. KONSTYTUCJA (Dz. U. Nr 78,poz.483 z 1997r. z późn. zm.) ................................. 10 2. USTAWA O ZATRUDNIENIU SOCJALNYM (Dz.U.nr122. poz. 1143 2003r. z późn. zm.)......................................................................................................................... 11 3. USTAWA O POśYTKU PUBLICZNYM I O WOLONTARIACIE (Dz.U.nr 96 poz. 873 z 2003r. z późn. zm.) ................................................................................................. 12 4. USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO ( Dz.U.nr 111,poz 535 z 1994r. z poźn.zm.)............................................................................................................ 12 5. USTAWA O PROMOCJI ZATRUDNIENIA I RYNKU PRACY (Dz.U.nr 99 poz. 1001 z 2004r. z późn. zm.) ............................................................................................... 13 6. USTAWA O POMOCY SPOŁECZNEJ (Dz.U.nr 64 poz.593 z 2004r. z późn. zm.) 13 7. USTAWA O ŚWIADCZENIACH RODZINNYCH ( Dz.U.nr 228 poz.2 z 2003r. z późn.zm.).......................................................................................................................... 14 8. USTAWA O POMOCY OSOBOM UPRAWNIONYM DO ALIMENTÓW (Dz.U.nr 192 poz. 1378 z 2007r. z późn. zm.) ................................................................. 15 9. USTAWA O DODATKACH MIESZKANIOWYCH (Dz.U. nr 71 poz.734 z późn.zm.).......................................................................................................................... 15 ROZDZIAŁ II ...................................................................................................................... 16 1. DOKUMENTY PROGRAMOWE .............................................................................. 16 2. PODSTAWY PRAWNE W ZAKRESIE PLANOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ ................................................................................................ 16 3. ŹRÓDŁA INFORMACJI:............................................................................................ 19 CZĘŚĆ II. CHARAKTERYSTYKA GMINY..................................................................... 20 ROZDZIAŁ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ............................................ 20 1.ZARYS HISTORYCZNY............................................................................................. 20 2.POŁOśENIE I CHARAKTERYSTYKA ..................................................................... 21 3. OPIS WSI ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY IWIERZYCE............... 25 ROZDZIAŁ II. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ......................................... 29 1.ZABYTKI ..................................................................................................................... 29 2. DROGI I SZLAKI KOMUNIKACYJNE .................................................................. 34 3. CIEPŁOWNICTWO .................................................................................................... 37 4. GOSPODARKA ODPADAMI .................................................................................... 37 5. ENERGETYKA ........................................................................................................... 38 6. TELEKOMUNIKACJA I INTERNET ........................................................................ 38 7. WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI.............................................................................. 38 ROZDZIAŁ III. LOKALNY RYNEK PRACY .................................................................. 42 ROZDZIAŁ IV. USŁUGI PUBLICZNE DO DYSPOZYCJI MIESZKAŃCÓW NA TERENIE GMINY............................................................................................................... 44 1. URZĘDY, ADMINISTRACJA ................................................................................... 44 2. BEZPIECZEŃSTWO I PORZĄDEK PUBLICZNY I OCHRONA PRZECIWPOśAROWA.................................................................................................. 44 3. ZDROWIE ................................................................................................................... 44 4. KULTURA................................................................................................................... 45 5. USŁUGI ZWIĄZANE Z ROLNICTWEM................................................................. 45 6. OBIEKTY SAKRALNE, CMENTARZE.................................................................... 45 2 ROZDZIAŁ V. DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA NA TERENIE GMINY I POWIATU .. 46 ROZDZIAŁ VI. LUDNOŚĆ GMINY ................................................................................. 48 1.PRZYROST NATURALNY......................................................................................... 50 2.MIGRACJE................................................................................................................... 51 ROZDZIAŁ VII. SZKOLNICTWO .................................................................................... 53 CZĘŚĆ III. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY ............................ 56 1.UBÓSTWO ................................................................................................................... 56 2.ZESTAWIENIE SYTUACJI MATERIALNEJ I BYTOWEJ KLIENTÓW KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY GOPS ................................................................... 60 3. BEZROBOCIE............................................................................................................. 70 4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I DŁUGOTRWAŁA CHOROBA ................................... 76 5. ALKOHOLIZM. .......................................................................................................... 84 6. PRZEMOC W RODZINIE .......................................................................................... 89 7. BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIU GOSPODARSTWA DOMOWEGO ................................................. 98 8. TRUDNOŚCI W PRZYSTOSOWANIU DO śYCIA PO OPUSZCZENIU ZAKŁADU KARNEGO ................................................................................................ 100 9. BEZDOMNOŚĆ ........................................................................................................ 102 10. POZOSTAŁE POWODY PRZYZNANIA POMOCY W LATACH 2004-2007 .. 104 CZĘŚĆ IV. POMIESZCZENIA I WARUNKI PRACY GMINNEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ .................................................................................................. 106 1. POMIESZCZENIE I SPRZĘT................................................................................... 106 CZĘŚĆ V. FINANSOWANIE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ..................... 108 CZĘŚĆ VI. ŚWIADCZENIA RODZINNE ....................................................................... 110 ROZDZIAŁ I...................................................................................................................... 114 ZESTAWIENIE WYPŁACONYCH ŚWIADCZEŃ W OKRESACH ZASIŁKOWYCH 2005/2006, 2006/2007 i 2007/2008 ................................................................................... 114 CZĘŚĆ VII. ANALIZA SWOT ........................................................................................ 118 CZĘŚĆ VIII. MISJA I WIZJA NA LATA 2008-2015...................................................... 123 CZĘŚĆ IX. CELE STRATEGICZNE, PRIORYTETY I DZIAŁANIA ........................ 124 ROZDZIAŁ 1. PRIORYTETY PROGRAMOWE: ........................................................... 126 ROZDZIAŁ II. METODY REALIZACJI CELÓW: ......................................................... 132 ROZDZIAŁ III. ZASADY REALIZACJI GMINNEJ STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH..................................................................................... 133 ROZDZIAŁ IV. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ................................................................ 134 PODSUMOWANIE ........................................................................................................... 135 WYKAZ TABEL ............................................................................................................... 136 WYKAZ WYKRESÓW .................................................................................................... 139 3 WSTĘP Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa i ingeruje wtedy, gdy osoba lub rodzina nie jest w stanie własnymi siłami przezwycięŜyć swoich trudnych sytuacji Ŝyciowych. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, fundacjami i stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb Ŝyciowych osób i rodzin oraz umoŜliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zakłada się, Ŝe pomoc społeczna powinna w miarę moŜliwości doprowadzać do Ŝyciowego uaktywnienia osoby korzystającej ze świadczeń, a takŜe jej integracji ze środowiskiem społecznym. Adresowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców posiadających prawo stałego pobytu lub status uchodźcy, zamieszkujących i przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby i rodziny, które korzystają z pomocy społecznej obowiązane są do współudziału w rozwiązywaniu swoich trudnych sytuacji Ŝyciowych przy wsparciu ze strony pracownika socjalnego. Jednym z głównych zadań pomocy społecznej jest umoŜliwienie osobom a takŜe rodzinom przezwycięŜanie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których same nie są w stanie pokonać, wykorzystując zarówno własne moŜliwości jak i posiadane zasoby. W okresie transformacji systemowej pomoc społeczna jest najbardziej widoczna z nowych instytucji polityki społecznej. J. Supińska uwaŜa, Ŝe (...) pomoc społeczna – dzięki wrodzonej elastyczności i wielopostaciowości, dzięki rosnącemu potencjałowi kwalifikacji jej pracowników – jest predestynowana do pełnienia roli „pierwszego indykatora kwestii społecznych” i „łatacza dziur w polityce społecznej”. Uchwalona w początkowym okresie transformacji ustrojowej ustawa o pomocy społecznej z 1990r. określiła zadania państwa i samorządu terytorialnego, jako realizatorów pomocy. Art. 2 ust. 2 precyzuje, Ŝe pomoc społeczną „organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami o charakterze charytatywnym, fundacjami oraz 4 osobami fizycznymi”1. Podstawowe zadania zapewnienia pomocy spoczywają więc na administracji rządowej i samorządowej Pomoc społeczna realizuje fragment polityki społecznej i ma na celu pomoc osobom i rodzinom, w przezwycięŜaniu trudnych sytuacji. Pomoc społeczna jest dla tych, którzy z jakiś względów wypadli z systemu ubezpieczeniowego lub mają wyjątkowe potrzeby i to, co wynika z ubezpieczenia społecznego nie wystarcza im do właściwego funkcjonowania. Pomoc społeczna powinna zapewniać nie tylko pomoc finansową, ale i merytoryczną. PrzecieŜ przy niezaradności czasami bardziej niŜ pieniądze potrzebne jest wsparcie w załatwianiu codziennych spraw. Obecny system pomocy społecznej oparty jest w większości na wydawaniu budŜetowych pieniędzy zgodnie z ustaleniami centralnymi. Rola ośrodków pomocy społecznej coraz bardziej sprowadzona jest do roli kasjera, wypłacającego określone ustawowo, w określonej wysokości świadczenia – bez Ŝadnej moŜliwości ich skorelowania z potrzebami. W ciągu całego okresu funkcjonowania pomocy społecznej w kraju zaszły w niej głębokie zmiany, których na etapie tworzenia podstaw pomocy instytucjonalnej nikt nie przewidywał. Czekające nas zmiany w formie i treści pomocy społecznej, równieŜ w kontekście naszego wejścia do Unii Europejskiej, muszą spowodować szereg perturbacji, zawirowań i konieczności wprowadzania głębokich korekt i szybkich reakcji na pojawiające się problemy. Pomoc społeczna pomaga w usamodzielnianiu się potrzebujących, aby mogli oni jak najkrócej korzystać z pomocy, aby jak najszybciej ponownie stali się samodzielni i powrócili do normalnego funkcjonowania. Ono jednak nie będzie moŜliwe bez strategicznego planu: z jednej strony zorientowanego na przyszłość, a z drugiej - dostosowanego do bieŜącej sytuacji kraju i obywateli. W modelu strategicznym pomocy społecznej istotną role odgrywa system wsparcia psychologicznego, umocnienie postaw aktywnych w kaŜdej sferze obszaru społecznego i problemów indywidualnych, poradnictwa prawnego, pedagogicznego i wyspecjalizowanej pracy socjalnej połączonej ze stymulowaniem postaw „progospodarczych” wśród lokalnej społeczności. 1Ustawa o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 r., Dz. U. 1990, nr 87. 5 Problemy społeczne nie są cechą pojedynczych osób, ale całych środowisk, rodzin, grup społecznych i takie postrzeganie zjawisk, pozwala na strategiczne rozwiązania społeczne na poziomie lokalnym. Systemowe podejście daje szanse na rozwiązania strukturalne i skuteczne wyłączenie osób z systemu pomocy społecznej w wyniku ich reintegracji zawodowej. Zmiany w funkcjonowaniu pomocy społecznej w kierunku rozwiązań systemowych dają szansę na to, Ŝe następne pokolenie, nie stanie się podopiecznymi pomocy społecznej. W obszarze problemów społecznych rodziny trudności występują najczęściej w związku z bezrobociem, długotrwałą chorobą, przemocą, niepełnosprawnością, konfliktami wewnątrz rodziny spowodowanymi rozwodem lub roszczeniami materialnymi, trudnościami emocjonalnymi, trudnościami wychowawczymi z dziećmi, uzaleŜnieniami oraz sieroctwem. Dotychczasowe doświadczenia pracy ośrodka pomocy społecznej, ukazują, Ŝe tylko w strategicznym podejściu naleŜy upatrywać szans trwałego rozwiązania powyŜszych problemów. W celu określenia kierunków i załoŜeń polityki w zakresie pomocy społecznej w gminie Iwierzyce niezbędna wydaje się być ocena między innymi takich problemów, jak: sytuacja gospodarcza gminy, struktura demograficzna i zatrudnienie oraz bezrobocie. Zmiany ustrojowe spowodowały upadek większych zakładów, czego konsekwencją jest wysokie bezrobocie i spadek popytu ludności. Rozwój gminy nosi cechy stagnacji gospodarczej w sferze produkcji. Wśród podmiotów gospodarczych występują: przedsiębiorstwa, spółdzielnie oraz własność komunalna. Prywatna działalność gospodarcza dotyczy produkcji, usług i handlu. Największą dynamikę wzrostu odnotowuje się w zakresie handlu. 6 CZĘŚĆ I. PROCEDURA TWORZENIA GMINNEJ STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Strategia jest ciągle pojęciem nowym, uŜywanym często jako synonim nowoczesności, wyraz najwyŜszej racjonalności w procesach planistycznych i w realizacji przedsięwzięć rozwojowych. MoŜna przyjąć, Ŝe jest ona metodą formułowania długookresowych celów a takŜe ich modyfikacji w zaleŜności od zmian zachodzących w otoczeniu, oraz wybór działań umoŜliwiających realizację przyjętych priorytetów rozwoju. Strategia jest zgodna z Narodowym Planem Rozwoju a więc pośrednio z dokumentami Unii Europejskiej. Jest takŜe zgodna ze „Strategią rozwoju województwa podkarpackiego”, a takŜe ze „Strategią rozwoju powiatu”. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest dokumentem programowym, który w swoich ustaleniach bazuje na dokumentach i programach planistycznych będących podstawą polityki regionalnej zarówno na poziomie krajowym, wojewódzkim jak i powiatowym. Zgodność Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ze strategicznymi dokumentami planistycznymi jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Dokumentem określającym ramy kształtowania polityki rozwoju na terenie gminy Iwierzyce jest Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006. Jej celem głównym, jest przyśpieszenie rozwoju i strukturalnego dopasowania regionu oraz poprawa Ŝycia mieszkańców. Dla osiągnięcia celu głównego niezbędne jest przeciwdziałanie marginalizacji duŜych środowisk społecznych oraz równoczesne podnoszenie konkurencyjności regionu. Wszystkie procesy powinny się odbywać przy zachowaniu zasady zrównowaŜonego rozwoju sieci miejskich i obszarów wiejskich województwa. Procesami marginalizacji dotknięte są przede wszystkim środowiska wiejskie. Podniesienie konkurencyjności województwa powinno odbywać się poprzez: przyspieszenie procesów i skuteczną restrukturyzację tradycyjnych przemysłów i ośrodków przemysłowych, rozwój i wzmocnienie funkcji metropolitarnych stolicy regionu, eliminacje luki infrastrukturalnej i zwiększenie stopnia urbanizacji regionu, przy równoczesnym wzmocnieniu roli i atrakcyjności inwestycyjnej miast średnich. W Strategii wskazanych zostało sześć punktów cięŜkości - pól strategicznych, na których będzie się skupiał rozwój województwa. 7 NaleŜą do nich: obszary wiejskie, przedsiębiorczość, kultura, turystyka i ochrona środowiska, kapitał ludzki, współpraca międzynarodowa. Są to najbardziej kluczowe obszary aktywności społeczno-gospodarczej. Ich wyznaczenie realizuje zasadę zintegrowanego rozwoju. Priorytety te wynikają z wizji rozwoju i obejmują wszystkie pola strategiczne. Zostały wyznaczone w sposób współzaleŜny, wyznaczając w ten sposób drogę rozwoju województwa. Jako podstawę ekonomicznego rozwoju przyjęto trzy priorytety, tworzące podstawowe segmenty nowej bazy ekonomicznej województwa. NaleŜą do nich: zmodernizowane strukturalnie rolnictwo, w powiązaniu z sektorem rolno - spoŜywczym, silny ekonomicznie sektor małych i średnich przedsiębiorstw, połączony z zrestrukturyzowanymi duŜymi firmami, rozwinięty sektor turystyczny, oferujący na rynkach zewnętrznych, konkurencyjne produkty turystyczne. Podstawowym narzędziem prowadzenia polityki rozwoju regionalnego, w tym kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego na terenie województwa podkarpackiego jest Plan Zagospodarowania Przestrzennego tegoŜ województwa. Ustalenia zawarte w nim determinują działania podejmowane na poziomie powiatów i gmin, wyznaczając organizacje struktury województwa. Obok funkcji stanowiących spełnia równieŜ funkcje informacyjne, scalające, promocyjne (marketing urbanistyczny), ofertowo – negocjacyjne. Ogólnym celem polityki przestrzennej województwa jest sterowanie rozwojem przestrzennym, podejmowanie działań i realizacja zadań publicznych o znaczeniu lokalnym mającym na celu między innymi: podnoszenie poziomu i jakości Ŝycia mieszkańcom; poprawę warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, powstawania małych i średnich przedsiębiorstw oraz przyśpieszenia procesów restrukturyzacji duŜych przedsiębiorstw publicznych, likwidację zaniedbań w zakresie infrastruktury technicznej, społecznej i ekonomicznej w stosunku do średnich krajowych, efektywniejsze wykorzystanie stanu zainwestowania terenem. Iwierzyce na tle województwa podkarpackiego, zgodnie z zapisami Planu Zagospodarowania Przestrzennego, pełni rolę ośrodka o funkcji administracyjno -usługowej, rolniczej oraz turystycznej. Podstawowym celem strategii jest wypracowanie sprawnego i efektywnego programu pomocy, umoŜliwiającego skuteczne rozwiązanie problemów społecznych. Ma ona stanowić 8 podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych podejmowanych w celu poprawy tych stanów rzeczy, które oceniane są negatywnie. Strategia jest dokumentem podlegającym zmianom i monitoringowi, spójnym z opracowaną wcześniej „ Strategią rozwoju gminy Iwierzyce ”. 9 ROZDZIAŁ I. PODSTAWA OPRACOWANIA STRATEGII Strategia została opracowana na podstawie obowiązujących przepisów prawnych: 1.Konstytucja –Dz. U. Nr 78,poz.483z 1997r. z późn. zm. 2.Ustawa o pomocy społecznej –Dz. U. Nr 64,poz.593 z 2004r. z późn. zm. 3.Ustawa o świadczeniach rodzinnych –Dz. U. Nr 288,poz.2255z 2003r . z późn. zm. 4. Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów- Dz.U. Nr 192, poz.1378 z późn. zm. z 2007 r. 5.Ustawa o zatrudnieniu socjalnym –Dz. U. Nr 122,poz.1143 z 2003 r. z późn. zm. 6.Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego –Dz. U. Nr 111, poz.535 z 1994r., z późn.zm. 7. Ustawa o poŜytku publicznym i wolontariacie –Dz. U. Nr 96, poz.873 z 2003r. z późn.zm. 8. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – Dz.U. Nr 70, poz. 473 z 2007r. z późn. zm. 1. KONSTYTUCJA (Dz. U. Nr 78,poz.483 z 1997r. z późn. zm.) I. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. opiera model ochrony praw i wolności człowieka i obywatela na trzech filarach: 1. Zasadzie godności człowieka jako źródle wolności i praw człowieka. Godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych; 2. Zasadzie wolności człowieka, którą utoŜsamiono z moŜliwością wyboru postępowania według woli zainteresowanej osoby. Granice wolności wyznacza reguła „kaŜdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych”. Wolność w sensie pozytywnym oznacza swobodę czynienia tego, czego prawo nie zakazuje, zaś w sensie negatywnym jest toŜsama z zakazem zmuszenia kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Tylko tak rozumiana wolność korzysta z ochrony prawa; 3. Zasadzie równości, która obejmuje równość wszystkich wobec prawa, nakaz równego traktowania wszystkich przez władze publiczne oraz zakaz dyskryminacji w Ŝyciu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 10 Prawa i wolności jednostki nie mają charakteru absolutnego. Ich realizacja przez obywateli często prowadzi do sytuacji konfliktowych. Dlatego Konstytucja formułuje generalną zasadę zezwalającą na ustanowienie ograniczeń w zakresie korzystania z praw i wolności. Ograniczenia te mogą być określone tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie, dla jakiego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo dla ochrony wolności i praw innych osób. II. Konstytucja kategoryzuje prawa i wolności jednostki i wyodrębnia: 1.Prawa i wolności osobiste, np. prawo do ochrony Ŝycia, prawo do nietykalności i wolności osobistej, prawo do sądu, prawo do obrony, prawo do ochrony prywatności, wolności sumienia i religii, wolności wyraŜania poglądów oraz pozyskiwaniu i rozpowszechniania informacji. 2.Prawa i wolności polityczne, np. wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się, prawo dostępu do słuŜby publicznej czynne i bierne prawo wyborcze, prawo inicjatywy ustawodawczej. 3.Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne, np. prawo do własności i innych praw majątkowych oraz dziedziczenia, wolność wyboru i wykonywania zawodu, prawo do ochrony zdrowia, nauki, zabezpieczenia społecznego. III. Konstytucja określa równieŜ podstawowe obowiązki obywateli, do których zalicza: wierność RP, troskę o dobro wspólne, obronę Ojczyzny, przestrzeganie prawa RP, ponoszenie cięŜarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, dbałość o środowisko naturalne. 2. USTAWA O ZATRUDNIENIU SOCJALNYM (Dz.U.nr122. poz. 1143 2003r. z późn. zm.) Ustawa o zatrudnieniu socjalnym stwarza szansę na powrót do społeczeństwa osobom, które z róŜnych przyczyn znalazły się na marginesie Ŝycia społecznego. Wychodzi równieŜ naprzeciw postulatom organizacji pozarządowych, które oczekują od państwa większego zaangaŜowania w aktywizację i edukację środowisk dotkniętych długotrwałym bezrobociem. Kładzie ona nacisk na edukację i aktywizację środowisk marginalizowanych zawodowo i społecznie, wspieranie zatrudnienia dla tych grup. Nowa regulacja ma zastosowanie przede wszystkim do osób, które nie mają własnych dochodów, a w szczególności osób bezdomnych w procesie wychodzenia z bezdomności, osób uzaleŜnionych od alkoholu, narkotyków w procesie leczenia, osób chorych psychicznie, bezrobotnych, byłych więźniów oraz 11 uchodźców. Tym osobom nowa ustawa oferuje zatrudnienie socjalne, rozumiane jako uczestnictwo w „inkubatorach społecznych” Centrach Integracji Społecznej – lub jako wspieranie zatrudnienia socjalnego u przedsiębiorców w Centrach Integracji bądź w ramach własnej działalności gospodarczej w formie spółdzielni. Centra Integracji Społecznej mogą tworzyć jednostki samorządu gminnego i organizacje pozarządowe. Drugą formą pomocy przewidzianą w ustawie jest wsparcie zatrudnienia osób, które uległy wykluczeniu społecznemu. Wsparcie to moŜe polegać na skierowaniu danej osoby przez powiatowy urząd pracy do pracy u przedsiębiorców. W tej sytuacji pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia danej osoby na okres 18 miesięcy, zaś powiatowy urząd pracy do refundowania ze środków Funduszu Pracy przedsiębiorcy części wynagrodzenia przez pierwsze 12 miesięcy pracy osoby. Osoby mogą przebywać w centrach od 1do 1,5 roku oraz będą otrzymywały pieniądze za wykonywaną pracę. W pierwszym miesiącu pracy wynagrodzenie będzie równe 40% zasiłku dla bezrobotnych, a w okresie jednego roku – 80% zasiłku. 3. USTAWA O POśYTKU PUBLICZNYM I O WOLONTARIACIE (Dz.U.nr 96 poz. 873 z 2003r. z późn. zm.) Nowe uregulowania dotyczą między innymi: • Prowadzenie działalności poŜytku publicznego, • Uzyskiwanie przez organizacje pozarządowe statusu organizacji poŜytku publicznego oraz konsekwencje z tym związane, • Nadzór nad prowadzeniem działalności poŜytku publicznego, • Wolontariat. Ustawa o poŜytku publicznym i wolontariacie wprowadza kompleksowe rozwiązania dotyczące podstawowych dziedzin działalności organizacji pozarządowych w Polsce. 4. USTAWA O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO ( Dz.U.nr 111,poz 535 z 1994r. z poźn.zm.) Według ustawy ochronę zdrowia psychicznego zapewniają organy administracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane. W świetle ustawy ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na: 1) Promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, 12 2) Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do Ŝycia w środowisku rodzinnym i społecznym, 3) Kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, właściwych postaw społecznych, zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, Ŝyczliwości, a takŜe przeciwdziałaniu ich dyskryminacji. Ustawa przewiduje, Ŝe działania z zakresu ochrony zdrowia psychicznego mogą uczestniczyć stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a takŜe inne osoby fizyczne i prawne. 5. USTAWA O PROMOCJI ZATRUDNIENIA I RYNKU PRACY (Dz.U.nr 99 poz. 1001 z 2004r. z późn. zm.) Ustawa określa zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej są realizowane przez instytucje rynku pracy działające w celu pełnego i produktywnego zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich, osiągania wysokiej jakości pracy, wzmacnianie integracji oraz solidarności społecznej. 6. USTAWA O POMOCY SPOŁECZNEJ (Dz.U.nr 64 poz.593 z 2004r. z późn. zm.) Według ustawy pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜenie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŜliwości.(art.2.1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umoŜliwia im Ŝycie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art.3.1). Ustawa o pomocy społecznej określa: 1) zadania w zakresie pomocy społecznej; 2) rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania; 3) organizację pomocy społecznej; 4) zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej. 13 Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie na zasadach partnerskich z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Według ustawy pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1. Ubóstwa; 2. Sieroctwa; 3. Bezdomności; 4. Bezrobocia; 5. Niepełnosprawności; 6. Długotrwałej cięŜkiej choroby; 7. Przemocy w rodzinie; 8. Potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9. Bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10. Braku umiejętności w przystosowaniu do Ŝycia młodzieŜy opuszczającej placówki opiekuńczo- wychowawcze; 11. Trudności w przystosowaniu do Ŝycia po zwolnieniu z zakładu karnego; 12. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 13. Alkoholizmu lub narkomani; 14. Zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15. Klęski Ŝywiołowej lub ekologicznej. 7. USTAWA O ŚWIADCZENIACH RODZINNYCH ( Dz.U.nr 228 poz.2 z 2003r. z późn.zm.) Ustawa ta reguluje warunki nabywania prawa do świadczeń rodzinnych oraz zasady ustalania, przyznawania i wypłacania tych świadczeń, finansowanych w całości ze środków budŜetu państwa, całkowicie odrębny od systemu pomocy społecznej. Ustawa ta wprowadza zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne, oraz wypłacaną przez gminy jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka. 14 8. USTAWA O POMOCY OSOBOM UPRAWNIONYM DO ALIMENTÓW (Dz.U.nr 192 poz. 1378 z 2007r. z późn. zm.) Ustawa ta określa: 1) zasady pomocy państwa osobom uprawnionym do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, w przypadku bezskuteczności egzekucji ; 2) warunki nabywania prawa do świadczeń pienięŜnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, zwanych dalej „świadczeniami z funduszu alimentacyjnego”; 3) zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i wypłacania z funduszu alimentacyjnego; 4) zasady finansowania świadczeń z funduszu alimentacyjnego; 5) działania podejmowane wobec dłuŜników alimentacyjnych. Fundusz alimentacyjny stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budŜetu państwa. 9. USTAWA O DODATKACH MIESZKANIOWYCH (Dz.U. nr 71 poz.734 z późn.zm.) Ustawa ta określa formę pomocy państwa dla osób, które nie są w stanie pokryć kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania. Wysokość dodatku uzaleŜniona jest od dochodu rodziny, powierzchni uŜytkowanego lokalu, liczby członków w rodzinie i wydatków ponoszonych na utrzymanie mieszkania. Informacji o zasadach przyznawania i wypłacania dodatku udziela Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Iwierzycach. 15 ROZDZIAŁ II 1. DOKUMENTY PROGRAMOWE Opracowując strategie korzystano takŜe z następujących dokumentów programowych: 1.Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006, opracowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 11.02.2003r. 2.Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich. 3.Uzupełnienie do ZPORR z dnia 16 kwietnia 2004. Dokument Ministerstwa Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej. 4.Narodowa Strategia Integracji Społecznej /NSIS/2004r. 5.Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego. 6.Strategia Rozwoju Powiatu Ropczycko-Sędziszowskiego. 7.Strategia Rozwoju Gminy Iwierzyce. 2. PODSTAWY PRAWNE W ZAKRESIE PLANOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ Po wejściu Polski do U.E. naleŜy brać pod uwagę równieŜ prawo obowiązujące w Unii. W zakresie polityki strukturalnej istnieją następujące regulacje podejmowane przez Radę, Parlament i Komisję Europejską dotyczące Funduszy Strukturalnych U.E. oraz polityki społecznej i wsparcia społecznego: 1.Rozporządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych.(1260/99 WE), 2.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 czerwca 1999r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.(1783/99WE), 3.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 1999r.w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego (1784/99WE), 4.Rozprządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999r. dotyczące koordynacji pomocy społecznej w ramach strategii przed akcesyjnej dla krajów ubiegających się o członkostwo w U.E. oraz zmieniające rozporządzenie 3906/89EWG(1266/99 WE), 5.Rozporządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999r. ustanawiające Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej. Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Cele 16 polityki integracji społecznej w Polsce wynikają równieŜ z celów w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000r. przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co potwierdzone zostało oficjalnie poprzez przyjęcie w grudniu 2003r. Wspólnego Memorandum Polski i UE o Integracji Społecznej. Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się takŜe w podstawowe załoŜenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004r. w Warszawie. Jednym z tych załoŜeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one takŜe z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno – społecznej ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagroŜenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: • wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, • poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim, • upowszechnienie kształcenia na poziomie wyŜszym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy, • rekompensacja deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci, • upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: • radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań, • ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwiania dochodowego, tak, aby róŜnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. z ubóstwem jest bezrobocie. Dlatego teŜ w Narodowej Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: 17 • ograniczenie bezrobocia długookresowego, • zmniejszenie bezrobocia młodzieŜy, • zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych, • zwiększenie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy (ALMP). W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: • wydłuŜenie przeciętnego dalszego trwania Ŝycia w sprawności, • upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, • zwiększenie zakresu objęcia kobiet i dzieci programami zdrowia publicznego. W zakresie realizacji innych praw społecznych: • zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagroŜonych bezdomnością, • zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych, • rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami, • zwiększenie zaangaŜowania obywateli w działalność społeczną, • realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne, • zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa. Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to równieŜ zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych kosztuje, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka określonych w prawie międzynarodowym i krajowym. Trzeba w sposób trwały zapewnić zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw. Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych ze względu na to, Ŝe ich realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji społecznej i zwiększa się skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W przyjętym Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najwaŜniejsze uznano: działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczaniu oraz wspierające grupy zagroŜone w działaniach umoŜliwiających równy start dzieci i młodzieŜy, 18 budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego i przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, realizację prawa do pracy dla kaŜdego, w tym szczególnie dla grup defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i politykę zatrudnienia, rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych, otwierającego jednocześnie przestrzeń dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia korzystających z usług społecznych świadczonych zarówno przez państwo jak i przez organizacje pozarządowe. Na poziomie operacyjnym waŜne jest, Ŝe polska polityka integracji społecznej musi być realizowana we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy lokalne oraz odpowiednie charytatywne instytucje kościołów i związków wyznaniowych. NiezaleŜnie od osiągniętego poziomu zamoŜności oraz stanu koniunktury gospodarczej państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami. W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliŜsze dwa lata: zaangaŜowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy społecznej oraz samopomocy, wzrost liczby samorządów, które z pełnią wraŜliwością i zaangaŜowaniem podejmują się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, a następnie realizują ich załoŜenia. 3. ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1.GUS 2.WUS 3.Powiatowy Urząd Pracy 4.Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 5.Komenda Powiatowa Policji w Ropczycach 6.Urząd Gminy 7.Zespół Opieki Zdrowotnej w Ropczycach 8.Sprawozdawczość własna 19 CZĘŚĆ II. CHARAKTERYSTYKA GMINY ROZDZIAŁ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 1. ZARYS HISTORYCZNY Początki wsi wchodzących w skład Gminy Iwierzyce sięgają XIV wieku. Pojawiają się wówczas pierwsze wzmianki o wsi Iwierzyce. Powstanie wsi i jej nazwy wiąŜe się z legendą mówiącą o rycerzu i jego słudze Filipie, którzy przybyli na pobliskie wzgórze, tam rycerz wybudował obronną wieŜę, która miała słuŜyć do odpierania najazdów tatarskich. Podczas jednego z najazdów wieŜa przez długi czas była oblegana. Broniącym się groziła śmierć głodowa. Ostatecznie rycerz postanowił rozprawić się z Tatarami, otrzymał od sługi Filipa hełm, od czego wzięło nazwę owe wzgórze. Po pokonaniu Tatarów rycerz w dowód wdzięczności oddał słudze Filipowi wieŜę (wierzyce), a sam wyjechał. W pobliskiej dolinie Filip załoŜył osadę biorącą nazwę od owej wierzycy - Iwierzyce. Legenda ta wiąŜe się równieŜ z częstym występowaniem nazwiska Filipek, które jest osobliwe dla terenu wsi Iwierzyce. Powstanie poszczególnych wsi i ich nazw wchodzących w skład Gminy Iwierzyce wiąŜą się równieŜ z legendami, które moŜna zasłyszeć odwiedzając nas. Wieś Iwierzyce od początków swego istnienia administracyjnie przynaleŜała do Kasztelani Sandomierskiej, jednakŜe bezpośredni nadzór nad wsią sprawował Wójt. Do Kasztelani Sandomierskiej naleŜały równieŜ: Wiercany i Bystrzyca, pozostałe wsie: Nockowa, Wiśniowa, Olchowa, Sielec były własnością królewską. Sytuacja administracyjna poszczególnych wsi zmieniła się po I rozbiorze Polski w 1772 r. Weszły one wówczas w skład zaboru austriackiego. Sytuacja taka utrzymywała się do roku 1918, kiedy Polska odzyskała niepodległość. Wtedy teŜ wyodrębniła się samodzielna Gromada Olimpów wchodząca wcześniej w skład Iwierzyc. Po II wojnie światowej nastąpiła kolejna reforma administracyjna, która zmieniła oblicze Polski oraz przynaleŜność administracyjną poszczególnych miast i wsi. Wtedy to powstała Gmina Iwierzyce, która istnieje do dziś. Warto wspomnieć, Ŝe po II wojnie światowej z dwóch przysiółków naleŜących do Nockowej i Wiśniowej powstała samodzielna wieś Będzienica. Gmina, jednolita pod względem administracyjnym, podzielona jest na cztery parafie: Parafia Nockowa (Iwierzyce, Nockowa, Wiercany, Olimpów, Będzienica i część Wiśniowej), Bystrzyca (Bystrzyca, część Wiśniowej), Sędziszów Młp. (Sielec) i Olchowa (Olchowa). 20 2. POŁOśENIE I CHARAKTERYSTYKA Gmina Iwierzyce połoŜona jest w południowo - wschodniej Polsce, w zachodniej części województwa podkarpackiego w powiecie ropczycko - sędziszowskim, około 20 km na zachód od Rzeszowa i ok. 10 km od Sędziszowa Młp., na 22 stopniu długości geograficznej wschodniej i 50 stopniu szerokości geograficznej północnej. Rys.1. PołoŜenie powiatu ropczycko-sędziszowskiego na tle województwa podkarpackiego Źródło: Zasoby internetowe Gmina Iwierzyce zasięgiem administracyjnym obejmuje dziewięć wsi: - Iwierzyce, - Nockowa, - Wiercany, 21 - Olimpów, - Wiśniowa, - Bystrzyca, - Będzienica, - Sielec, - Olchowa. Gmina Iwierzyce graniczy z następującymi gminami: - od strony wschodniej z Gminą Świlcza i Boguchwała, - od strony południowej z Gminą Czudec, - od strony południowo-zachodniej z Gminą Wielopole Skrzyńskie, - od strony zachodniej i północnej z Gminą Sędziszów Młp. Na terenie gminy Iwierzyce moŜna wyróŜnić dwa subregiony. Pierwszy to Pogórze Karpackie, drugi zaś to Kotlina Sandomierska, dzięki czemu gmina posiada wyróŜniające ją walory krajobrazowe. Swą malowniczość zawdzięcza temu, Ŝe znajduje się na Pogórzu Karpackim, które charakteryzuje się rozległymi falistymi grzbietami o wysokości 330 - 400 m n.p.m., z wąwozami i jarami o stromych zboczach, ciągnącymi się wzdłuŜ potoku Bystrzyca, natomiast jej północna część leŜy na krańcu Kotliny Sandomierskiej, którą cechują rozległe płaskowyŜe. Najbardziej malownicza część Gminy pod względem krajobrazowym, czyli jej południowy kraniec, sprzyja rozwojowi turystyki, szczególnie zachęca do wypraw pieszych i rowerowych. Warto obejrzeć park krajobrazowy znajdujący się w południowo -wschodniej części gminy, który przystosowany jest do pieszych wycieczek ze względu na wytyczone szlaki i ścieŜki. Osobliwością regionu są źródła siarczane, które znajdują się na granicy dwóch wsi tj. Będzienicy i Wiśniowej. Oddalenie od większych ośrodków miejskich i brak przemysłu cięŜkiego sprawia, Ŝe środowisko naturalne gminy jest czyste, a tym samym posiada walory zdrowotne i rekreacyjne oraz sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Ze względu na dogodne połączenie komunikacyjne dotarcie do terenów podległych gminie Iwierzyce nie jest trudne. Gmina Iwierzyce leŜy w bezpośrednim sąsiedztwie Sędziszowa Młp., oraz w zasięgu komunikacyjnym miasta Rzeszów. Przez północną część gminy przebiega międzynarodowa trasa E4, od której przez centrum gminy biegnie powiatowa droga łącząca ją z miastem StrzyŜów i gminą Wielopole Skrzyńskie. Dojechać tam moŜna tutaj pociągiem, autobusem lub transportem własnym. 22 Rys. 2. PołoŜenie gminy Iwierzyce na tle powiatu ropczycko-sędziszowskiego: Źródło: Zasoby internetowe. Gmina liczy 7 461 mieszkańców, co przy ogólnej powierzchni 65,58 km² daje gęstość zaludnienia na poziomie 114 osób/ km2. (kobiety - 3 755 i męŜczyźni - 3 706). W ostatnich 10 latach obserwuje się stały wzrost liczby ludności gminy , jednakŜe tendencja ta nie dotyczy wszystkich sołectw. We wsiach Bystrzyca i Wiśniowa obserwuje się stały spadek liczby mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia występuje w sołectwach Olchowa oraz Sielec, zaś najmniejsza w sołectwie Wiśniowa. 23 Rys.3 Mapa Gminy Iwierzyce. Źródło: Zasoby internetowe W skład gminy oprócz Iwierzyc wchodzą następujące wsie: Będzienica, Bystrzyca, Nockowa, Olchowa, Olimpów, Sielec, Wiercany, Wiśniowa. Gmina Iwierzyce zajmuje obszar 9 355 ha, w tym jest 6 189 ha uŜytków rolnych i 3 484 ha zasiewów. Udział terenów rolnych i zielonych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 72%. Zasadniczym typem krajobrazu jest ukształtowany historycznie krajobraz rolniczy. Odznacza się on barwną mozaiką upraw rolnych, łąk, pastwisk i zadrzewień śródpolnych. Dobre warunki glebowe sprzyjają rozwojowi rolnictwa. Uprawia się głównie zboŜa, ziemniaki, kukurydzę i buraki cukrowe. NajwyŜej połoŜone rejony gminy, zbyt strome do uprawy, zajmują większe kompleksy leśne. Na terenie gminy przewaŜa zieleń nieurządzona w postaci lasów w większości jodłowo - bukowo- grabowych, dębowych i trześniowych (ogólna powierzchnia lasów wynosi - 853 ha tj. 13% powierzchni gminy). Na terenach podmokłych dominuje olcha. Naturalne wymieszanie wyŜej wymienionych gatunków tworzy piękne kompozycje kolorystyczne, szczególnie w porze jesiennego przebarwienia liści oraz w okresie kwitnienia trześni. Rozległe obszary zielone wraz z 24 ciekawą rzeźbą terenu stanowią o niepowtarzalnym krajobrazie gminy, wartym zagospodarowania turystycznego lub agroturystycznego. 3. OPIS WSI ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY IWIERZYCE Będzienica połoŜona jest w południowo-wschodniej części gminy Iwierzyce. Miejscowość ta do czasu II wojny światowej funkcjonowała jako przysiółek dwóch sąsiadujących wsi Nockowej i Wiśniowej. Potwierdza to zapis w mapie katastralnej z 1849 r. Na jej terenie znajdował się folwark, który w okresie międzywojennym uległ parcelacji. Jako oddzielna wieś istnieje bardzo krótko, poniewaŜ wydzielona została jako samodzielna jednostka po II wojnie światowej w latach 1946-1948. Będzienica posiada własną szkołę, kościół filialny i budynek OSP. Bystrzyca została załoŜona w 1417 roku przez sołtysa Wiercan, Piotra. Jej pierwotna nazwa miała brzmieć Budziszów. Nazwa ta nie przyjęła się jednak i niebawem pojawia się w innych materiałach źródłowych jako Bystrzyca, dzieląc się ponadto na dwie części Bystrzycę Górę i Dół. Dziś jest to jedna miejscowość leŜąca w malowniczej dolinie zamkniętej od południa, wschodu i zachodu wyniosłymi wzgórzami. NajwyŜszy punkt znajduje się na południowym krańcu wioski na wysokości 449 m.n.p.m. Bystrzyca to jeden z najpiękniejszych zakątków Pogórza. W 1933 roku Bystrzyca staje się samodzielną jednostką parafialną, w której skład wchodzi równieŜ część Wiśniowej. Od okresu przedwojennego istnieje tu szkoła podstawowa. Bystrzyca posiada równieŜ własny ośrodek zdrowia i dom straŜaka. W latach 1954-1972 była siedzibą GRN. Rys. 4 Kościół w Bystrzycy 25 Pierwsze informacje źródłowe o Iwierzycach pochodzą z XIV wieku. Nie ulega jednak wątpliwości, Ŝe osadnictwo na tym terenie rozwijało się znacznie wcześniej. Świadczy o tym suplikacja z 1379 roku, w której zawarta jest prośba o zwrot Iwierzyc kasztelanowi sandomierskiemu, co wskazuje na to, Ŝe juŜ wcześniej miejscowość ta wchodziła w skład tych ziem. W obręb kasztelani sandomierskiej ziemie owe wchodziły aŜ do 1772 roku. W okresie tym bezpośrednimi zarządcami królewszczyzn pozostają sołtysi a później szlacheccy wójtowie, którymi min. byli: Jakub Tumigral w1492 r. i Jan Zborowski w 1536 roku. Wieś ta w tym okresie posiadała 34 kmieci, 10 zagrodników i 5 komorników. W późniejszym czasie właścicielami Iwierzyc stają się Lubienieccy, Michałowscy i Starowieyscy. Od 1944r. majątek ziemski zostaje rozparcelowany pomiędzy chłopów. Iwierzyce zaczynają spełniać funkcję administracyjną dla najbliŜszego regionu by w końcu od 1973 roku stać się siedzibą władz gminnych dla 9-ciu sołectw. Iwierzyce do 1721 roku naleŜały w całości do parafii Sędziszów Młp. Później część Iwierzyc włączona została do parafii Nockowa, a część przydworską pozostawiono w parafii Sędziszów Młp. Od 1972 roku Iwierzyce w całości naleŜą do parafii Nockowa. Nockowa istniała juŜ na początku XIV wieku i była własnością rycerską. W kolejnym okresie Nockowa weszła w skład dóbr Lewitów Jarosławskich. Kolejnymi jej właścicielami byli: Rafał z Jarosławia kanclerz wojnicki a po nim trzej jego synowie. W 1795 roku wieś ta naleŜała do Iwanickich a od I połowy XIX wieku do P. Wojnarowskiego. Ostatnim właścicielem Nockowej był Ludwik Doliński - marszałek powiatu Dębickiego. Nockowa jest siedzibą parafii, która powstała w II połowie XIV wieku. Do parafii w Nockowej naleŜą następujące wsie : Nockowa, Będzienica, Iwierzyce, Wiercany, Olimpów i w części Wiśniowa. We wcześniejszych wiekach w skład tejŜe parafii wchodziły teŜ wsie Bystrzyca, Wola Zgłobieńska, Błędowa i Niechobrz. Miejscowość ta znana jest z tradycji ruchu ludowego. To tu w 1933 roku rozegrały się tragiczne w skutkach wystąpienia chłopskie, które spowodowały śmierć kilku osób. Do dziś upamiętnia te wydarzeni pomnik walk chłopskich. Nockowa była teŜ w latach 1954-1959 siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w skład której wchodziła ponadto miejscowość Będzienica. Od 1960 roku miejscowości te zostały włączone w skład GRN w Iwierzycach. Tradycje rozwoju szkolnictwa w tej miejscowości sięgają XVI wieku, bowiem z 1595 roku pochodzi pierwsza wzmianka o wizytacji biskupiej szkoły przyparafialnej. Dopiero jednak na przełomie XIX i XX wieku utworzona została powszechna szkoła podstawowa. Jak podają materiały źródłowe z 1678 roku w miejscowości tej funkcjonował równieŜ przyparafialny szpital dla ubogich. Od 1973 roku Nockowa wchodzi 26 w skład gminy Iwierzyce i zarówno powierzchniowo jak teŜ pod względem liczby ludności jest największym sołectwem tej gminy. Olchowa prawdopodobnie została załoŜona na początku XIV wieku i naleŜała do klasztoru w Tyńcu. W połowie tego stulecia przeszła w prywatne posiadanie Pełki Czarnego. W XV wieku przejęła ją rodzina Niemstów. Był to wówczas folwark rycerski. W XVI wieku i w I połowie XVII wieku Olchowa znajdowała się w rękach Brzezińskich, a następnie dziedzicem części wsi był Walerian Konarski. Od końca XVIII wieku stanowiła własność ElŜbiety Lenczewskiej - Lubienieckiej, zmarłej w 18l3 r. Następnie znalazła się w posiadaniu Teofila Dzikowskiego. W latach l831 - 1856 właścicielem Olchowej był Alojzy Jabłonowski, uczestnik powstania styczniowego, który zginął w bitwie pod Komorowem. W II połowie XIX wieku Olchową przejęli Rylscy, a pod koniec tego wieku dostała się w ręce Ludwika Dolińskiego. Do zabytków w Olchowej zaliczony został dwór wzniesiony w początkach XIX wieku dla Katarzyny i Alojzego Jabłonowskiego i był następnie własnością Rylskich i Dolińskich. Remonty i przebudowy prowadzone na koszt kolejnych właścicieli miały niewielki zakres i nie zmieniły małego, skromnego dworu w "rezydencję". W początkach XX wieku dobudowano przed elewacją frontową prostą werandę, na którą wiedzie kilka stopni schodów. Olimpów naleŜy do jednej z najmłodszych miejscowości gminy Iwierzyce. W kronikach figuruje zapis, Ŝe część Olimpowa jako przysiółek był przyłączony do wsi Wiercany i Iwierzyce. Nie mniej jednak nie jest to w tym okresie samodzielna jednostka administracyjna lecz obszar naleŜący do wsi Iwierzyce. Olimpów jako folwark naleŜał do rodu Michałowskich. Jako wieś pojawia się natomiast po raz pierwszy w 1936 roku w spisach rolnych z 1940 i 1941 roku. Olimpów staje się w pełni sołectwem dopiero po II wojnie światowej Sielec powstał w XIV wieku, a w XV wieku stanowiła własność rycerską Sopichowskich. W XVII wieku Sielec naleŜał do Zaborowskich, ale został przejęty po długich procesach sądowych przez Mikołaja Ligęzę. Pod koniec XVIII wieku Sielec przeszedł w ręce Lubomirskich. Dalsze dzieje Sielca wiąŜą się ściśle z historią zabytkowej budowli, znajdującej się na południowym skraju wsi. Dwór usytuowany po lewej stronie drogi w kierunku Iwierzyc wzniesiony został w 1842r. dla Franciszka Ksawerego Preka, znanego pamiętnikarza, poety i malarza, autora niezastąpionego zbioru pamiętników zatytułowanych 27 "Czasy i ludzie". Prek mieszkał we dworze do śmierci tj. do 1862 r. Po nim właścicielami Sielca byli kolejno: Weeber, Niwińscy, Mielczarowie i Tałasiewicz. Rozbudowany przed II wojną światową został spalony w 1940 r. po wojnie był odrestaurowany i przeznaczony na szkołę, która zajmuje obiekt do dzisiaj. Franciszek Ksawery Prek kazał we dworze uczyć wiejskie dzieci i do dzisiaj dwór pełni tę samą funkcję. Pośród szarości wiejskiej zabudowany dwór wyróŜnia się szlachetnością. Pomimo zniszczenia otoczenia oraz braku parku, z którego zachowało się zaledwie kilka drzew, wygląda dostojnie, wzbudza podziw i szacunek dla swej historii. Wiercany powstała w XIV wieku. NaleŜała do uposaŜenia kasztelani sandomierskiej. W historii Wiercan spotykamy dość zagadkowy epizod; otóŜ w 1417 r. Kasztelan Sandomierski z Chmielowa nakazał sołtysowi z Wiercan osadzenie nowej osady na terenie lasu zwanego Budziszów. Król Władysław Jagiełło potwierdził lokalizację wsi Budziszów, ale nazwa ta juŜ się nigdy nie pojawiła w dokumentach dotyczących Wiercan. Wieś zapewne powstała, tyle Ŝe inaczej ją nazwano. Pod koniec XVIII wieku, Wiercany naleŜały do Stojowskich, następnie Bzowskich. Podczas rabacji galicyjskiej zabity został przez chłopów właściciel wsi Włodzimierz Bzowski. W II połowie XIX wieku Wiercany znalazły się w posiadaniu Teofila Wiszniewskiego. Po lewej stronie w kierunku Olimpowa, na skraju miejscowości stoi zniszczony dwór. Pierwotnie wokół dworu rozciągał się park, do dworu wiodła wysadzona drzewami aleja, przed podjazdem umieszczony był gazon. Dzisiaj nie zostało juŜ nic poza dworem, który przez swą prostotę, niemalŜe "surowość" i całkowity brak elementów upiększających wygląda na mniejszy i skromniejszy niŜ był w rzeczywistości Wiśniowa powstała w XV wieku z podziału wsi Nockowa. Była to własność rycerska naleŜąca do dóbr Lewitów Jarosławskich. W XVIII wieku losy wsi Wiśniowa wiąŜą się z dziejami potęŜnej rodziny magnackiej - Potockich. W 1846 roku podczas rabacji w czasie wystąpień chłopskich zamordowany został zarządca tamtejszego folwarku. Dopiero początek XX wieku wiąŜe się z otwarciem pierwszego obiektu szkolnego w tej miejscowości gdzie funkcjonuje on do dnia dzisiejszego. 28 ROZDZIAŁ II. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE 1. ZABYTKI Zabytki na terenie gminy związane są na ogół z budownictwem sakralnym oraz tradycyjną, wiejską zabudową drewnianą. Większość zabytków pochodzi z końca XIX wieku, jest tu jednak równieŜ duŜa liczba obiektów z I połowy XX wieku. Większość obiektów jest uŜytkowanych, cześć jednak nie jest obecnie wykorzystywana i znajduje się w złym stanie technicznym. Iwierzyce Wioska Iwierzyce powstała w XIV wieku. Stanowiła uposaŜenie kasztelanii sandomierskiej. W Iwierzycach na szczególną uwagę zasługuje zlokalizowany na wzgórzu pałac , wzniesiony na planie wydłuŜonego prostokąta. Piętrowy, murowany i otynkowany, stanowił m.in. własność Lubienieckich, Michałowskich i Starowiejskich. Wybudowany został w końcu XVIII wieku, w wieku XIX i XX został częściowo przebudowany. Dzisiaj prezentuje prostą, zwartą bryłę opiętą na naroŜach lizenami (szerszymi na parterze, węŜszymi na piętrze), czyli pionowymi pasami muru wystającego nieznacznie z lica ściany, stosowanego jako wzmocnienie ścian lub jako ozdoba. Wschodnia, wejściowa elewacja ma trójosiowy pozorny ryzalit (wysuniętą część fasady budynku na wysokości wszystkich kondygnacji, usytuowaną pośrodku lub w naroŜach elewacji), poprzedzony gankiem wspartym na czterech kolumnach. Kolumny dźwigają taras otoczony metalową balustradą, przymocowaną do kamiennych przysadzistych filarków. Ściany podzielone są między kondygnacyjnym gzymsem, rozbite zostały rytmicznie umiejscowionymi oknami. Ich profilowane wąskie obramienia wzbogacone podokiennymi płyciznami są jedynymi dekoracjami elewacji. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Iwierzyce. Sielec 1) Kapliczki: z 1884 r. i 1860 r. 2) Zespół dworsko – parkowy z XIX wieku (park wraz z dworem i zespołem zabudowań) 3) Domy drewniane z XIX i XX wieku 29 Wieś Sielec powstała w XIV wieku, w XV wieku stanowiła własność rycerską rodu Sopichowskich. W XVII wieku Sielec naleŜał do Zaborowskich, ale został przejęty po długich procesach sądowych przez Mikołaja Ligęzę. Pod koniec XVIII wieku Sielec przeszedł w ręce Lubomirskich. Dalsze dzieje Sielca wiąŜą się ściśle z historią zabytkowej budowli, znajdującej się na południowym skraju wsi. Dwór usytuowany po lewej stronie drogi w kierunku Iwierzyc wzniesiony został w 1842 r. dla Franciszka Ksawerego Preka, znanego pamiętnikarza, poety i malarza, autora zbioru pamiętników zatytułowanych "Czasy i ludzie". Budynek rozbudowany przed II wojną światową został spalony w 1940 r. po wojnie był odrestaurowany i przeznaczony na szkołę, która zajmuje obiekt do dzisiaj. Franciszek Ksawery Prek w swoim dworze nakazał uczyć pisania i czytania dzieci wiejskie. Do dziś dwór stanowi obiekt szkolny. Otoczenie budynku zostało zniszczone, z parku otaczającego obiekt pozostało jedynie kilka drzew. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Sielec: 1) Zespół dworski: - dwór, obecnie szkoła, murowany z 1842 r. dla starościca Ksawerego Preka. Po 1918 r. przebudowany - dobudowa skrzydła południowego. W latach 1939 - 1945 częściowo spalony. W 1976 r. remontowany - od wschodu nowsza przybudówka, - pozostałości parku przydworskiego z XIX w., - kapliczki i figury świętych 2) Domy drewniane i murowane z początku XX wieku. Wieś Olchowa prawdopodobnie została załoŜona na początku XIV wieku i naleŜała do klasztoru w Tyńcu. W połowie tego stulecia przeszła w prywatne posiadanie Pełki Czarnego. W kolejnych stuleciach wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli. W XV wieku przejęła ją rodzina Niemstów. Był to wówczas folwark rycerski. W XVI wieku i w I połowie XVII wieku Olchowa znajdowała się w rękach Brzezińskich, a następnie dziedzicem części wsi był Walerian Konarski. Od końca XVIII wieku stanowiła własność ElŜbiety Lenczewskiej Lubienieckiej, zmarłej w 18l3 r. Następnie znalazła się w posiadaniu Teofila Dzikowskiego. W latach l831 - 1856 właścicielem Olchowej był Alojzy Jabłonowski, uczestnik powstania styczniowego, który zginął w bitwie pod Komorowem. W II połowie XIX wieku Olchową przejęli Rylscy, a pod koniec tego wieku dostała się w ręce Ludwika Dolińskiego. Do zabytków w Olchowej zaliczony został dwór wzniesiony w początkach XIX wieku dla Katarzyny i Alojzego Jabłonowskiego i był następnie własnością Rylskich i Dolińskich. Remonty i przebudowy prowadzone na koszt kolejnych właścicieli miały niewielki zakres i nie zmieniły małego, skromnego dworu w „rezydencję”. W początkach XX wieku dobudowano przed elewacją frontową prostą werandę, na którą wiedzie kilka stopni schodów. 30 Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Olchowa: 1) Dwór, obecnie nieuŜytkowany, bardzo zniszczony, drewniany XVIII/XIX w. W 1978 r. częściowo zabezpieczony; pozostałości parku przydworskiego z połowy XIX wieku. 2) Kapliczki, krzyŜe przydroŜne, figury świętych. 3) Domy drewniane z XIX i XX wieku. 4) Drewniane budynki gospodarcze (stodoły). Nockowa Wieś Nockowa istniała juŜ na początku XIV wieku i była własnością rycerską. W 1795 r. naleŜała do Iwanickiej, w I połowie XIX wieku - do Wojnarowskiego, w 1856 r. - Leopolda Szumskiego, a w latach 1895 - 1911 do Ludwika Dolińskiego, marszałka powiatu dębickiego. Najcenniejszym obiektem zabytkowym w Nockowej jest kościół parafialny. Parafia powstała w II połowie XIV stoi na skrzyŜowaniu dróg. Obecna świątynia jest trzecią wzniesioną w tym miejscu. Pierwotny kościół był drewniany, drugi równieŜ drewniany, spłonął w 1852 r. Dzisiejszy wzniesiony wg planów P. Hohera był dwukrotnie rozbudowany. Kościół murowany, tynkowany, bez wyraźnych cech stylowych, z bryłą urozmaiconą licznymi dobudówkami, spięty klamrą wysoką, czteroboczną wieŜą nakrytą hełmem z latarnią, zwraca uwagę pięknem połoŜenia. Opodal budynku szkoły pozostały niestety juŜ tylko ślad dawnej rządcówki, wzniesionej w II połowie XIX wieku. Wybudowana była dla Ludwika Dolińskiego, marszałka szlachty powiatu dębickiego, właściciela Nockowej w latach 1895-1911.Z dawnego załoŜenia zachowały się tylko nieliczne okazy starych drzew na niewielkim wzniesieniu oraz figura Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Nockowa: 1) Zespół Kościoła Parafialnego pw. św. Michała Archanioła, murowany wg planów z 1859 r., rozbudowany w 1897 r.; w latach 1953 - 55 dobudowano wieŜę, kaplicę i zakrystię wg projektu A. Mazura. 2) Dzwonnica murowana z II poł. XIX w. 3) Rzeźba Matki Boskiej Niepoka1anej, kamienna - II połowa XIX w. 4) Figury, kapliczki, krzyŜe przydroŜne. 5) Domy drewniane. 31 Wiercany Wieś Wiercany powstała w XIV wieku. Pod koniec XVIII wieku, Wiercany naleŜały do Stojewskich, następnie Bzowskich. Podczas rabacji galicyjskiej zabity został przez chłopów właściciel wsi Włodzimierz Bzowski. W II połowie XIX wieku Wiercany znalazły się w posiadaniu Teofila Wiszniewskiego. Po lewej stronie, w kierunku Olimpowa, na skraju miejscowości stoi zniszczony dwór. Pierwotnie wokół dworu rozciągał się park, do dworu wiodła wysadzona drzewami aleja, przed podjazdem umieszczony był gazon. Dzisiaj nie zostało juŜ nic poza dworem, który przez swą prostotę, niemalŜe "surowość" i całkowity brak elementów upiększających wygląda na mniejszy i skromniejszy niŜ był w rzeczywistości. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜ bę Ochrony Zabytków na terenie wsi Wiercany: 1) Dwór drewniano – murowany z przełomu XVIII i XIX w., przed 1939 r. przebudowany. 2) Kapliczki. 3) Domy drewniane i murowane z XIX i XX wieku. Bystrzyca Wieś powstała w XV wieku. W 1417 roku kasztelan sandomierski Michał z Chmielowa zlecił sołtysowi z Wiercan – Piotrowi osadzenie nowej wsi na terenie lasu Budziszów, na południowy wschód od Wiercan. Król Władysław Jagiełło nadał w tym samym roku moc prawną zezwoleniu wydanemu przez Michała z Chmielowa, dotyczącemu – jak to zostało wyraźnie określone – lokacji wsi Budziszów. Niestety nigdzie później nie pojawia się w źródłach wieś o takiej nazwie. MoŜna przypuszczać, Ŝe ta nazwa nie przyjęła się i zastąpiona została inną – Bystrzycy, która występuje w źródłach, i której obszar odpowiada granicom wyznaczonym przez dokument lokacyjny z 1417 r. Wieś leŜy w malowniczej dolinie zamkniętej od południa, wschodu i zachodu wyniosłymi wzgórzami. Niestety nie ma tu wielu zabytków architektury. Na uwagę zasługuje kościół parafialny p.w. św. Franciszka z AsyŜu, usytuowany na południowym krańcu wsi, w połowie łagodnego i niskiego stoku. Wokół kościoła zasadzono drzewa, tworząc klimat typowy dla wszystkich starszych kościołów w okolicy. Opodal kościoła rozciągają się resztki parku. Jego usytuowanie i rozległość dobitnie świadczy o jego dawnej świetności. W północnej części miejscowości znajduje się dwór wzniesiony w II połowie XIX wieku, który dawniej stanowił 32 własność Sapeckich. Na terenie wsi znajduje się równieŜ zabytkowy drewniany wiatrak. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Bystrzyca: 1) Kościół Parafialny p.w. św. Franciszka z AsyŜu, drewniany z 1932 - 39 r. wg projektu arch. Z . Mączyńskiego, polichromia z 1958 r. - malował Z. Jasikowski. 2) Kapliczka kamienna z II połowy XIX w (l 929 r.). 3) Rzeźba św. Jana Nepomucena, kamienna, koniec XVIII w. 4) Pozostałości parku dworskiego z I poł. XIX w. Wiśniowa - Olimpów – Będzienica. Pozostałe wsie powstały z podziału innych sołectw, najwcześniej z nich Wiśniowa, którą nazywano Nową Nockową. Podział ten nastąpił w wieku XVII. Będzienica i Olimpów powstały z przysiółków innych wsi. Historia ich jest bardzo krótka. Wieś Będzienica osobowość prawną uzyskała dopiero po II wojnie światowej. Utworzenie niezaleŜnej wsi miało miejsce w 1946 r. Wcześniej wieś nie istniała, zaś jej terytorium było własnością dwóch wsi: Wiśniowej i Nockowej. Wieś Olimpów połoŜona jest nad potokiem Bystrzyca w okolicy pagórkowatej. W kronikach figuruje zapis, Ŝe część Olimpowa jako przysiółek był przyłączony do wsi Wiercany i Iwierzyce. W tym rejonie nie występują śadne zabytki architektoniczne poza wybudowaną kaplicą w Będzienicy. Na całym terenie gminy rozsiane są teŜ kapliczki i pomniki ze świątkami ludowymi z przełomu XIX i XX w. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Wiśniowa: 1) Karczma murowana z XIX wieku. 2) Domy drewniane. 3) Drewniany krzyŜ przydroŜny. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Olimpów: 1) Stara kuźnia murowana (ceglana) z połowy XX wieku. 2) Kapliczka z poł. XIX w. 3) Pozostałości folwarku: rządcówka murowana z 1921 r., stajnia z 1919 r., 4) Figura murowana z XVIII w. 5) Zagrody drewniane, domy, stodoły. Obiekty zabytkowe zinwentaryzowane przez Państwową SłuŜbę Ochrony Zabytków na terenie wsi Będzienica: 1) Kapliczka murowana z początku XX wieku. 33 2) Dom drewniany. 4. Tereny zieleni urządzonej Na terenie gminy znajdują się obecnie dwa stadiony gminne, na których rozgrywane są mecze piłki noŜnej lokalnych klubów sportowych a takŜe organizowane są imprezy plenerowe, festyny, itp. Wymienione obiekty to: - stadion w miejscowości Nockowa, wielkość: 60 x 90 m - stadion w miejscowości Olchowa, wielkość: 65 x 105 m, urządzone przy stadionie miejsce sportu i rekreacji, boisko do gry w plaŜową piłkę siatkową. Ponadto w miejscowości Sielec przy dworze Franciszka Ksawerego Preka, w której obecnie mieści się szkoła, zagospodarowany został zabytkowy zespół parkowy. Wytyczono w parku alejki, ustawiono ławki. Jest to miejsce spotkań i odpoczynku mieszkańców, szczególnie młodzieŜy. Tereny zieleni urządzonej, choć niezbyt liczne, w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców w zakresie wypoczynku „na świeŜym powietrzu”. 2. DROGI I SZLAKI KOMUNIKACYJNE Sieć dróg na terenie gminy Iwierzyce jest dobrze rozwinięta, zapewniająca wszystkim mieszkańcom dogodne połączenia komunikacyjne z ościennymi gminami i miastami regionu. Przez północny kraniec gminy przebiega droga międzynarodowa E-4. Od niej, w kierunku południowym, biegnie droga powiatowa, prowadząca z Sędziszowa Młp. do StrzyŜowa i Wielopola Skrzyńskiego. Drogi o znaczeniu lokalnym łączą gminę Iwierzyce z sąsiadującymi gminami. 34 Rys. 5 Sieć drogowa w rejonie gminy Iwierzyce Źródło: http://mapa.szukacz.pl/ Drogi wojewódzkie i gminne tworzą węzeł o znaczeniu komunikacyjnym, łączący ze sobą sąsiadujące gminy, takie jak: Świlcza, Boguchwał, Czudec, Wielopole Skrzyńskie i Sędziszów Młp. Gmina stanowi węzeł dróg o znaczeniu ponadregionalnych relacji: - Iwierzyce -Zgłobień-Przybyszówka- Rzeszów, - Nockowa- przez wieś, - Zagórzyce-Bystrzyca, - Sędziszów Młp. –Bystrzyca-Wielopole Skrzyńskie, - Bystrzyca-Nowa Wieś Czudec, - Sielec- Olchowa-Będziemyśl- Dąbrowa, - Cierpisz-Krzywa- Olchowa. Łączenie na terenie gminy znajduję się następująca sieć dróg: 35 - 39,6 km dróg powiatowych, - 67 km dróg gminnych ( w tym utwardzonych 37,10 km), - 99 km dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych (w tym utwardzonych 4,60 km). Drogi powiatowe stanowią zasadniczy układ komunikacyjny obsługujący cały teren gminy tj. sołectwa będące podstawowymi obszarami funkcjonalnymi. Zestawienie dróg krajowych i wojewódzkich na obszarze gminy przedstawia się następująco: Tabela 1: Drogi krajowe i wojewódzkie na obszarze Gminy Iwierzyce Długość odcinka o nawierzchni twardej Długość Długość odcinka o drogi w nawierznie granicach ulepszo- chni do km ogółem ulepszogminy nych gruntowe nych j Lokalizacja Lp. Nr drogi Nazwa drogi od km DROGI KRAJOWE 1. 4E40 Kraków – Przemyśl – Medyka 566 + 600 567 + 644 1,044 1,044 1,044 DROGI POWIATOWE 1. 531 2. 532 3. 533 4. 546 5. 549 6. 535 7. 541 8. 543 Zagórzyce Bystrzyca Olimpów Kamieniec Sędziszów – Bystrzyce – Wielopole Sielec – Będziemyśl – Dąbrowa Cierpisz – Krzywa – Olchowa Bystrzyca – Nowa Wieś Droga przez w. Nockowa Iwierzyce – Zagłobień – Przybyszów ka – Rzeszów 3 + 000 7 + 381 4,381 4,381 - 4,381 - 0 +000 3,430 0,300 3,130 0,326 0 + 000 15+967 15,967 15,967 - 15,967 - 0 + 000 3 + 773 3,773 3,773 - 3,773 - 9 + 281 10+977 1,696 1,696 - 1,696 - 0 + 000 2 + 803 2,803 2,803 0,210 2,593 - 0 + 000 1 + 942 1,942 1,942 - 1,942 - 0 + 000 5 + 268 5,268 5,268 - 5,268 - RAZEM 3 + 756 3,756 39,586 Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce 36 39,260 0,510 38,750 0,326 Uzupełnienie sieci dróg powiatowych stanowią drogi gminne. Obsługują one głównie przyległą zabudowę na terenie poszczególnych miejscowości. Systematyczna poprawa stanu nawierzchni dróg umoŜliwia uruchomienie dogodnych połączeń komunikacyjną autobusową ze wszystkich wsi i przysiółków zapewniając .mieszkańcom dojazd do szkół oraz miejsc pracy. Pomimo dobrze rozwiniętej sieci dróg, stan dróg gminnych jest róŜny. Część z nich znajduje się w stanie na tyle złym, Ŝe ich remont jest wskazany przez mieszkańców jako inwestycja, która na terenie danego sołectwa powinna być przeprowadzona w pierwszej kolejności. Kierunki rozwoju infrastruktury drogowej to przed wszystkim dostosowanie dróg na terenie gminy do standardów europejskich. W kolejnych latach zwrócona zostanie uwaga na systematyczną i gruntową modernizację ciągów drogowych tzn. właściwego ich odwodnienia, zapewnienie odpowiedniej podbudowy. Ma to szczególne znaczenie w perspektywie bardzo szybko zwiększającego się natęŜenia ruchu pojazdów samochodowych z coraz bardziej rosnącym udziałem pojazdów cięŜkich. Corocznie gmina przeprowadza remonty poszczególnych odcinków dróg. Wydatki na bieŜące oraz kompleksowe remonty stanowią w budŜecie gminy istotną pozycję (osiągają 10% wydatków gminy). 3. CIEPŁOWNICTWO Na terenie Gminy Iwierzyce nie ma zakładu ciepłowniczego. Budynki mieszkalne ogrzewane są indywidualnie. Szacuje się, Ŝe około 10 % budynków mieszkalnych wykorzystuje do ogrzewania instalację gazową (piece gazowe ), natomiast pozostałe domy ogrzewane są z wykorzystaniem pieców węglowych. Wszystkie obiekty uŜyteczności publicznej posiadają indywidualne ogrzewanie gazowe. 4. GOSPODARKA ODPADAMI Na terenie gminy brak jest składowiska odpadów komunalnych. Odpady wywoŜone są na składowisko w BłaŜowej i StrzyŜowie. Negatywnym zjawiskiem na tych terenach są dzikie wysypiska śmieci mające ujemny wpływ na środowisko przyrodnicze i wygląd gminy. 37 5. ENERGETYKA Gmina jest w całości zelektryfikowana, sieć energetyczna, którą zarządza Rzeszowski Zakład Energetyczny S.A. jest zmodernizowana. Wszystkie budynki mieszkalne, gospodarcze i obiekty uŜyteczności publicznej mają dostąp do sieci energetycznej. We wszystkich wsiach zainstalowane jest oświetlenie uliczne. 6. TELEKOMUNIKACJA I INTERNET Na terenie gminy działa dwóch operatorów telefonicznych: Telekomunikacja Polska S.A. (ok. 700 abonentów) oraz Telefony Rzeszowskie (ok. 500 abonentów). W bardziej odległych, górzystych częściach gminy nie mają sieci telekomunikacyjnej, mieszkańcy korzystają telefonów komórkowych. Wszystkie szkoły i obiekty uŜyteczności publicznej mają stały dostęp do internetu. W Gminnym Ośrodku Kultury w Wiercanach funkcjonuje Gminne Centrum Informacji, w którym mieszkańcy mogą bezpłatnie skorzystać z internetu. Mieszkańcy indywidualnie zapewniają sobie dostęp do internetu (drogą radiową, stałe łącze, telefoniczne, itp.) Na terenie gminy są zlokalizowane dwie stacje bazowe telefonii komórkowej. 7. WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI W chwili obecnej na terenie gminy nie ma przedsiębiorstw państwowych. Część mienia jest w posiadaniu gminy, w tym szkoły i obiekty uŜyteczności publicznej. Pozostała część stanowi indywidualną własność i własność spółdzielczą Chłopska, Bank Spółdzielczy). 38 (Gminna Spółdzielnia Samopomoc Tabela 2. Podmioty gospodarcze zarejestrowane Sektor Wyszczególnie nie Publiczny Prywatny Fundacje Stowarzysze Osoby fizyczne nia Woj. 5920 136 762 3484 113 523 181 3789 114 3252 12 226 3 367 podkarpackie Powiat RopczyckoSędziszowski Gmina Iwierzyce Źródło: GUS W Gminie Iwierzyce nie istnieją przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, zdecydowaną większość stanowią prywatne firmy. W przypadku własności mieszkań wielkości te przedstawiają się następująco: - w Będzienicy znajduje się 107 - prywatnych mieszkań + 1 w Szkole Podstawowej, - w Bystrzycy jest 239 prywatnych mieszkań + 3 w Ośrodku Zdrowia, - w Iwierzycach jest 206 prywatnych mieszkań + 3 w Ośrodku Zdrowia i 6 w Domu Nauczyciela, - w Nockowej jest 326 prywatnych mieszkań + 1 w Szkole Podstawowej, - w Olchowej jest 248 prywatnych mieszkań, - w Olimpowie jest 122 prywatnych mieszkań, - w Sielcu jest 123 prywatnych mieszkań, - w Wiercanach jest 163 prywatnych mieszkań, 39 - w Wiśniowej jest 250 prywatnych mieszkań. Wykres 1. Mieszkania prywatne na terenie Gminy Iwierzyce W przypadku własności gruntów w gminie Iwierzyce dominuje własność prywatna. Tabela 3. UŜytkowanie gruntów na terenie gminy Iwierzyce w hektarach Powierzchnia ogółem UŜytki rolne Razem gruntów 6552 Grunty Sady Łąki orne 5041 3788 120 566 Lasy i Pozostałe Pastwiska grunty grunty trwałe leśne 567 853 308 Źródło : Dane Urząd Gminy Wśród upraw na terenie gminy Iwierzyce dominują przede wszystkim róŜnego rodzaju uprawy zboŜowe: pszenica ozima, mieszanki zboŜowe, jęczmień jary i owies. DuŜy areał gruntów pokrywają takŜe uprawy ziemniaków. Niewielki udział w całości upraw mają pozostałe zboŜa (pszenŜyto, Ŝyto, jęczmień ozimy oraz pszenica jara), a takŜe buraki cukrowe, rzepak, warzywa gruntowe, rzepak i truskawki. 40 Wykres 2: Struktura podstawowych zasiewów na terenie gminy w 2007 r. Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce 41 ROZDZIAŁ III. LOKALNY RYNEK PRACY Gmina Iwierzyce jest gminą typowo rolniczą. Na jej terenie zlokalizowanych jest niewiele zakładów przemysłowych. Większość mieszkańców utrzymuje się z pracy na roli. Sytuacja gospodarcza powoduje jednak, Ŝe ludzie zmuszeni są poszukiwać innych źródeł. Generalnie na dochody gospodarstw domowych składają się: dochody osób zatrudnionych poza rolnictwem, renty, emerytury (w tym rolnicze). Szacunkowo moŜna określić, iŜ co czwarta dorosła osoba w gminie pobiera rentę lub emeryturę. Gmina Iwierzyce naleŜy do gmin, w której dominującą formą działalności zawodowej jest rolnictwo, nie ma tu zlokalizowanych duŜych zakładów pracy. Wobec niewielkiej ilości miejsc pracy w sektorze średnich i duŜych podmiotów gospodarczych, w Gminie Iwierzyce obserwuje się wzrost przedsiębiorczości mieszkańców ukierunkowany na rozwój drobnej przedsiębiorczości. JednakŜe struktura rodzajowa działalności gospodarczej nie stanowi czynnika generującego nowe miejsca pracy, na szeroką skalę. Powodem tego jest duŜa ilość drobnych podmiotów gospodarczych, funkcjonujących jako firmy rodzinne, zatrudniających jedną do dwóch osób oraz mała ilość większych podmiotów gospodarczych, wykazujących tendencje rozwojowe. Sytuację na rynku pracy ratuje bliskość Rzeszowa, a takŜe Ropczyc i Sędziszowa oraz dobra komunikacja i rozwój motoryzacji. Dzięki temu mieszkańcy gminy w wieku produkcyjnym mogą znaleźć zatrudnienie w bardziej oddalonych zakładach pracy. Podstawowe funkcje gospodarcze rozwijające się w gminie stabilizują tempo przekształcania charakteru gminy. Funkcja produkcji rolniczej jest i pozostanie waŜnym kierunkiem rozwoju gminy. Zasoby pracy (ludność w wieku produkcyjnym) stopniowo wzrastają i są wykorzystywane w rozwijającym się nierolniczym sektorze prywatnym. Świadczy to o wysokiej aktywności gospodarczej mieszkańców gminy, ich dobrym poziomie kwalifikacji i przygotowania do działalności w warunkach gospodarki rynkowej. Zmiany w strukturze demograficznej, polegające na stopniowym starzeniu się ludności (zmniejszenie udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym), są charakterystyczne dla obecnego okresu rozwoju demograficznego kraju. Do największych zakładów, a więc jednocześnie pracodawców, naleŜą: Wytwórnia Mas Bitumicznych w Olchowej, Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Sielcu, Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Iwierzycach, Kopalnia Gazu w Sielcu. Rozwija się teŜ 42 przemysł drzewny - np. Przedsiębiorstwo "Drewno-Rex" w Iwierzycach. Zakład Produkcyjno-Usługowy "Noc-drew" w Nockowej, "Stolarstwo i wyrób listew i parkietów" w Iwierzycach. BranŜę maszynową reprezentuje Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo -Handlowe "Woprol", producent maszyn rolniczych i wyrobów metalowych w Wiercanach. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Ropczycach, we wrześniu 2007 roku w powiecie poziom bezrobocia wynosił 15,1% co jest wyŜszym wynikiem niŜ średnia dla województwa (13,9%) i kraju (11,6%). Według danych z 2006 roku na terenie gminy wśród osób zarejestrowanych w Urzędzie Pracy blisko 47,5% to bezrobotni, a tylko 52,5% to pracujący. Wśród zarejestrowanych pracujących około 43% stanowią kobiety. Pomimo faktu, Ŝe udział osób bezrobotnych w całej grupie osób aktywnych zawodowo jest bardzo wysoki, naleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe w ostatnich latach proporcje te ulegają zmianie – jeszcze w 2005 roku większy udział miały osoby bezrobotne. Ma to związek m.in. z dynamicznym rozwojem gospodarczym kraju oraz otwarciem rynków pracy w części krajów Unii Europejskiej. Tabela 4: Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w Gminie Iwierzyce w 2007 r. Pracujący w głównym miejscu pracy Kobiety 267 MęŜczyźni 413 Ogółem 680 Zarejestrowani bezrobotni Kobiety 255 MęŜczyźni 219 Ogółem 474 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 43 ROZDZIAŁ IV. USŁUGI PUBLICZNE DO DYSPOZYCJI MIESZKAŃCÓW NA TERENIE GMINY 1. URZĘDY, ADMINISTRACJA a. Urząd Gminy w Iwierzycach b. Urząd Stanu Cywilnego w Iwierzycach c. Poczta Polska Urząd Pocztowy w Iwierzycach d. Bank Spółdzielczy w Iwierzycach 2. BEZPIECZEŃSTWO I PORZĄDEK PUBLICZNY I OCHRONA PRZECIWPOśAROWA a. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Będzienicy b. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Bystrzycy c. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Iwierzycach d. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Nockowej e. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Olchowej f. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Olimpowie g. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Sielcu h. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Wiercany i. Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Wiśniowej j. Posterunek Policji w Iwierzycach 3. ZDROWIE We wsi Iwierzyce znajduje się Gminny Ośrodek Zdrowia oraz gabinet stomatologiczny i ginekologiczny. Znajduje się równieŜ Wiejski Ośrodek Zdrowia zlokalizowany we wsi Bystrzycy. W Iwierzycach znajduje się apteka. Trzech lekarzy ogólnych obsługuje 5 604 pacjentów. Ze specjalistycznej słuŜby zdrowia mieszkańcy korzystają poza granicami gminy, w przychodniach w Sędziszowie Młp., Ropczycach, i w Rzeszowie. NajbliŜszy punkt pogotowia ratunkowego znajduje się w Ropczycach. Pacjenci z gminy hospitalizowani są w szpitalu Sędziszowie Młp., Rzeszowie i StrzyŜowie. 44 4. KULTURA a. Gminna Biblioteka Publiczna w Iwierzycach b. Gminny Ośrodek Kultury w Wiercanach 5. USŁUGI ZWIĄZANE Z ROLNICTWEM a. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Iwierzycach b. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Sielcu c. Ślusarstwo Produkcja-Handel-Usługi w Sielcu (środki ochrony roślin, nasiona) d. Punkt Skupu śywca w Sielcu e. Młyn gospodarczy w Olimpowie 6. OBIEKTY SAKRALNE, CMENTARZE • Kaplica w Będzienicy • Kościół Parafialny w Bystrzycy • Kościół Parafialny w Nockowej • Kościół Parafialny w Olchowej • Kaplica w Wiercanach • Cmentarz w Bystrzycy • Cmentarz w Nockowej • Cmentarz w Olchowej 45 ROZDZIAŁ V. DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA NA TERENIE GMINY I POWIATU Mieszkańcy gminy Iwierzyce aktywnie uczestniczą w rozwoju swojego regionu. ZałoŜone są dwie pręŜnie działające organizacje społeczne - stowarzyszenia: 1) Stowarzyszenie „Centrum Rozwoju Społeczno – Ekonomicznego” Centrum Rozwoju Społeczno-Ekonomicznego (CRSE) - powstało w czerwcu 2000 roku. CRSE jest organizacją pozarządową typu non profit – organizacją nie nastawioną na zysk, działającą jako stowarzyszenie. Podejmuje róŜnego rodzaju, działania, które obejmują swym zasięgiem cały region. Obecnie działalność swą CRSE skupia na następujących dziedzinach: - prowadzenie szkoleń zawodowych i doradztwa dla osób bezrobotnych, - pośrednictwie i doradztwie zawodowym, - świadczenie usług doradczych dla sektora przedsiębiorstw – doradztwo w zakresie pozyskiwania środków unijnych, wdraŜania systemów jakości, rozwoju eksportu, - szkolenia skierowane dla sektora przedsiębiorstw. 2) Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi Olimpów - działalność Stowarzyszenia oparta wyłącznie na pracy społecznej wzbogacona technologią informacyjną pozwala: - Realizować projekty edukacyjne i przedsięwzięcia gospodarcze skierowane do lokalności społecznej. - Usprawnić wiele działań pod względem czasowym. - Mieć dostęp do informacji na bieŜąco. - Przekazywać informacje w postaci dokumentów, opracowań i materiałów edukacyjnych. - Tworzyć materiały szkoleniowe i promować nasze działania. - Komunikować się na szeroką skalę. Wymienione korzyści są ograniczone utrudnionym dostępem do Internetu. Na terenie powiatu ropczycko-sędziszowskiego działają równieŜ następujące organizacje pozarządowe: 46 - Caritas Diecezji Rzeszowskiej, który na terenie powiatu prowadzi Stację Opieki Caritas i Warsztaty Terapii Zajęciowej, - Polski Związek Niewidomych Okręg Podkarpacki Powiatowe Koło w Ropczycach, - Zarząd Rejonowy Polskiego Czerwonego KrzyŜa w Ropczycach, - Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Upośledzonych Umysłowo koło w Sędziszowie Młp., które prowadzi Środowiskowe Domy Samopomocy oraz Dzienne Centrum Aktywności (filia Wiercany), - Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych z Domu Pomocy Społecznej w Lubzinie, - Stowarzyszenie „Podaruj Dzieciom Uśmiech” przy Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Ropczycach, - Stowarzyszenie „Jesteśmy Razem” w Ropczycach, - grupy samopomocowe dla osób uzaleŜnionych i współuzaleŜnionych od alkoholu. 47 ROZDZIAŁ VI. LUDNOŚĆ GMINY Zgodnie z aktualnymi danymi, gminę Iwierzyce liczy 7 461 mieszkańców, co przy ogólnej powierzchni 65,58 km² daje gęstość zaludnienia na poziomie 114 osób/ km2. (kobiety - 3 755 i męŜczyźni -3 706). W ostatnich 10 latach obserwuje się stały wzrost liczby ludności gminy, jednakŜe tendencja ta nie dotyczy wszystkich sołectw. We wsiach Bystrzyca i Wiśniowa obserwuje się stały spadek liczby mieszkańców. Tabela 5. Liczba ludności w gminie Iwierzyce w latach 1998-2007 Miejscowość 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Iwierzyce 953 975 989 999 986 1000 1002 1016 1007 1022 Sielec 604 616 624 641 644 652 664 660 666 673 Olchowa 1066 1088 1082 1080 1096 1104 1122 1126 1141 1158 Nockowa 1207 1208 1207 1215 1225 1228 1231 1242 1242 1256 Będzienica 421 428 428 426 425 417 420 417 433 445 Wiśniowa 815 796 794 776 770 771 771 762 755 745 Bystrzyca 958 956 949 943 935 927 897 891 885 880 Olimpów 548 553 552 548 550 547 550 555 550 561 Wiercany 678 688 698 703 699 701 696 713 708 715 7250 7308 7323 7331 7330 7347 7353 7382 7387 7455 Razem Zmiana w stosunku do roku - 0,80% 0,20% 0,11% -0,01% 0,23% 0,08% 0,39% 0,07% 0,92% poprzedniego Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce Największa gęstość zaludnienia występuje w sołectwach Olchowa oraz Sielec, zaś najmniejsza w sołectwie Wiśniowa. 48 Tabela 6: Gęstość zaludnienia gminy w 2007 roku z podziałem na sołectwa Powierzchnia (km2) Liczba ludności w 2007 r. Gęstość zaludnienia w osobach/km2 Iwierzyce 8,52 1022 120,0 Sielec 4,71 673 142,9 Olchowa 7,71 1158 150,2 Nockowa 11,88 1256 105,7 Będzienica 4,10 445 108,5 Wiśniowa 9,75 745 76,4 Bystrzyca 8,55 880 102,9 Olimpów 3,61 561 155,4 Wiercany 6,75 715 105,9 Razem 65,58 7455 113,7 Miejscowość Źródło: opracowanie własne Największa liczba ludności zamieszkuje we wsiach Nockowa, Olchowa i Iwierzyce, najmniejsza zaś w sołectwach Będzienica i Olimpów. Wykres 3: Liczba ludności w gminie Iwierzyce w 2007r. Olimpów 8% Iwierzyce 14% Wiercany 10% Sielec 9% Bystrzyca 12% Olchowa 15% Wiśniowa 10% Nockowa 16% Będzienica 6% Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce 49 1. PRZYROST NATURALNY Ruch naturalny ludności został przedstawiony na tle innych gmin o podobnej wielkości i zbliŜonym charakterze. Rok 2006 był dla gminy Iwierzyce wyjątkowy pod względem ujemnego przyrostu naturalnego. W kilku poprzednich latach przyrost był dodatni i zamykał się w przedziale 10 -20 osób rocznie, choć w niektórych latach nie notowano przyrostu (liczba urodzeń i zgonów była równa). Tabela 7: Ruch naturalny ludności w liczbach bezwzględnych w 2006r. Gmina MałŜeństwa Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Iwierzyce 55 73 74 -1 Ostrów 45 75 64 11 RaniŜów 46 61 70 -9 Wielopole Skrzyńskie 55 111 96 15 Wiśniowa 69 82 61 21 śołynia 52 79 70 9 Źródło: GUS Wskaźnik przyrostu naturalnego jest na bardzo niskim poziomie. Ta negatywna tendencja obserwowana jest od kilkunastu lat w całym kraju. 50 Tabela 8: Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców 2006 r. Gmina Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Iwierzyce 9,9 10,0 -0,1 Ostrów 10,94 9,34 1,6 RaniŜów 8,45 9,69 -1,24 Wielopole Skrzyńskie 13,08 11,31 1,77 Wiśniowa 8,56 7,11 1,45 śołynia 11,77 10,43 1,34 Źródło: GUS 2. MIGRACJE W gminie Iwierzyce migracje nie mają istotnego wpływu na liczbę zamieszkujących osób. W większości ludność osiedlająca się na terenie gminy pochodzi z miast, w mniejszym stopniu jest to ludność wiejska. W zestawianiu z innymi przedstawionymi gminami migracja jest na duŜo niŜszym poziomie, jedynie w gminie Ostrów napływ ludności jest na zauwaŜalnie wyŜszym poziomie niŜ odpływ. Tabela 9: Migracje w 2006 r. Napływ Gmina OgółemZ miast Ze wsi Odpływ Zagra- Ogółe nicą m Do miast Na wieś Zagra -nica Saldo Iwierzyce 74 28 45 1 75 28 37 10 -1 Ostrów 92 42 46 4 77 28 45 4 15 RaniŜów 44 17 25 2 62 21 35 6 -18 Wielopole Skrzyńskie 51 20 30 1 97 45 48 4 -46 Wiśniowa 60 16 42 2 103 30 68 5 -43 śołynia 34 7 27 0 74 24 36 14 -40 Źródło: GUS 51 Tabela 10. Struktura ludności wg wieku w 2006 r. Przedział wiekowy Ogółem MęŜczyźni Kobiety Udział procentowy w ogółem 0-4 391 202 189 5,3 5-9 433 225 208 5,9 10-14 581 285 296 7,9 15-19 653 322 331 8,9 20-24 632 335 297 8,6 25-29 593 313 280 8,1 30-34 557 288 269 7,6 35-39 511 263 248 6,9 40-44 468 244 224 6,4 45-49 469 258 211 6,4 50-54 418 208 210 5,7 55-59 374 191 183 5,1 60-64 278 131 147 3,8 65-69 291 132 159 4,0 70 i więcej 711 261 450 9,7 Razem 7 360 3 658 3 702 100 Źródło: GUS Reasumując moŜna stwierdzić, iŜ sytuacja demograficzna na terenie gminy jest dobra. Liczba ludności systematycznie, od lat ulega zwiększeniu, cieszyć moŜe stosunkowo wysoki odsetek ludzi młodych w całej populacji. 52 ROZDZIAŁ VII. SZKOLNICTWO Na terenie gminy Iwierzyce znajduje się Zespół Szkół w Iwierzycach, w skład którego wchodzi Szkoła Podstawowe i Przedszkole Publiczne, osiem szkół publicznych podstawowych oraz gimnazjum publiczne. Szkoły podstawowe i gimnazjum prowadzone są przez Gminę i funkcjonują w oparciu o podział terenu gminy na rejony szkolne, co łączy się z organizacją dowozu uczniów z odległych miejscowości. Szkoły i przedszkola funkcjonują, jako jednostki budŜetowe, a ich obsługą zajmuje się ZEAS. Sieć szkół podstawowych jest rozwinięta bardzo dobrze, co jednak przy spadku potencjału demograficznego społeczeństwa skutkuje tym, Ŝe niektóre oddziały liczą zaledwie 3-5 dzieci, w większości szkół uczy się mniej niŜ 100 dzieci, w najmniej licznej szkole podstawowej w Wiśniowej uczy się zaledwie 56 dzieci. Prawie wszystkie szkoły prowadzą oddziały przedszkolne dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Tabela 11. Dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym w gminie Iwierzyce w roku szkolnym 2007/2008 Liczba Lp. Nazwa szkoły oddziałów Oddz. Liczba uczniów Prz. Razem I II III IV V VI Razem „0” 5 L. 1. Sz. P. – Iwierzyce 6 13 21 10 13 10 25 92 - - 92 2. Sz. P. – Bystrzyca 7 8 6 8 12 13 18 65 7 8 80 3. Sz. P – Wiercany 8 13 12 23 10 14 14 86 11 23 120 4. Sz. P. – Olchowa 8 13 16 11 16 16 7 79 10 20 108 5. Sz. P. – Nockowa 7 9 16 11 12 13 16 77 13 2 92 6. Sz. P. – Wiśniowa 5 9 3 6 8 7 8 41 3 9 53 7. Sz. P. – Sielec 6 6 13 9 4 5 14 51 9 2 62 8. Sz. P. - Będzienica 5 6 7 10 5 10 11 49 3 7 59 9. Przedszkole 2 - - - - - - - 13 22 35 77 94 88 80 88 113 540 69 93 702 Razem Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce W związku z reorganizacją systemu szkolnictwa konieczne było zbudowanie obiektu 53 gimnazjum wraz z salą sportową, do którego uczęszcza młodzieŜ z tereny całej gminy. W nowoczesnym obiekcie, oddanym do uŜytku w 2005 roku, uczyło się 356 uczniów w 15 oddziałach. Tabela 12: Liczba uczniów w gimnazjum w Iwierzycach w roku szkolnym 2007/2008 Uczniowie Gimnazjum Klasa 1 5 oddziałów 114 Klasa 2 5 oddziałów 113 Klasa 3 5 oddziałów 117 Razem 15 oddziałów 344 Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce Łącznie w roku szkolnym 2007/2008 w placówkach oświatowych zlokalizowanych na terenie gminy zatrudnionych było 122 nauczycieli, w tym 3 korzystało z urlopu dla poratowania zdrowia, 2 osoby przebywały na urlopie macierzyńskim, a jedna na urlopie chorobowym. Wielu nauczycieli pracuje w więcej niŜ jednej placówce oświatowej. Tabela 13. Liczba nauczycieli w placówkach oświatowych na ternie gminy Iwierzyce w 2007r. Liczba Placówka nauczycieli Gimnazjum Iwierzyce 34 S.P. Wiśniowa 13 S.P. Bystrzyca 17 S.P. Wiercany 18 S.P. Będzienica 15 S.P. Nockowa 16 S.P. Sielec 18 S.P. Olchowa 18 S.P. Iwierzyce 13 Przedszkola 6 Źródło: Urząd Gminy Iwierzyce 54 Na terenie gminy nie ma szkół ponadgimnazjalnych, młodzieŜ kontynuująca edukację dojeŜdŜa do Rzeszowa, Sędziszowa Małopolskiego i Ropczyc. Sieć placówek oświatowych jest w gminie Iwierzyce dobrze rozwinięta. Młodsze dzieci uczące się w szkołach podstawowych, mają wygodny dostęp do szkół, które znajdują się w pobliŜu ich miejsc zamieszkania. RównieŜ dzieci w wieku przedszkolnym mają zapewnioną odpowiednią opiekę. Problemem jest jednak niewielka liczna dzieci w szkołach, co powoduje, Ŝe koszty edukacji w przeliczeniu na ucznia są bardzo wysokie. 55 CZĘŚĆ III. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY 1.UBÓSTWO Od zarania dziejów ludzkość boryka się ze zjawiskiem ubóstwa, poszukując odpowiedzi na pytanie: jak przy pomocy ograniczonych środków (dóbr i usług pozyskiwanych z zasobów) zaspokoić swoje nieograniczone potrzeby i nieustannie stoi przed koniecznością dokonywania wyborów ekonomicznych, a co za tym idzie - wobec przymusu rezygnacji z zaspokojenia części (często znacznej) swoich potrzeb. Oznacza to, Ŝe kaŜdy człowiek posiada w rzeczywistości mniej niŜ chciałby mieć. I tak naprawdę nie ma w tym określeniu nic szczególnego, ani niepokojącego, dopóki istniejący stan rzeczy nie zagraŜa samodzielnej egzystencji danego człowieka oraz jego uczestnictwu w Ŝyciu społeczności, do której przynaleŜy. Aby walka z ubóstwem była skuteczna w pierwszej kolejności naleŜy dąŜyć do przełamania u ludzi postaw przystosowania się do niego, a dopiero później ułatwiać wyrwanie się z zamkniętego kręgu ubóstwa. W literaturze przedmiotu ubóstwo określa się jako stan, w którym jednostce lub grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, wśród których znajdują się dobra słuŜące zaspokojeniu potrzeb egzystencjalnych (Ŝywność, odzieŜ, obuwie, mieszkanie, ochrona zdrowia i higiena), do wykonywania pracy (transport lokalny i łączność), kształcenia (oświata i wychowanie dzieci), a takŜe utrzymanie więzi rodzinnych i towarzyskich oraz uczestnictwa w kulturze. Stereotyp ubogiego kojarzony bywa z dotknięciem róŜnymi zjawiskami patologii, niejednokrotnie u osób z tych środowisk wykształciły się postawy charakteryzujące się brakiem zaufania, nietolerancją i podejrzliwością. Brak środków lub ich ograniczenie do zaspokojenia wielu potrzeb w środowiskach ubogich rodzin wyzwala takŜe skłonności do podejmowania działań niezgodnych z istniejącymi w społeczeństwie normami i wartościami Ŝeby je zaspokoić. Stąd szczególnie widoczne w tych środowiskach są zachowania określane mianem dewiacyjnych oraz zjawiska z zakresu szeroko pojętej patologii społecznej. Pojęcie ustawowej granicy ubóstwa wyznacza ustawa o pomocy społecznej, która określa kryterium dochodowe dla rodziny oraz dla osoby samotnie gospodarującej. Za ubóstwo, w potocznym rozumieniu uwaŜa się sytuację, w której występuje niedostatecznie zaspokojenie podstawowych potrzeb jednostki, redukowanych dodatkowo do sfery konieczności egzystencjalnej, co oznacza sprowadzenie ubóstwa wyłącznie do sfery materialnego Ŝycia społecznego. 56 Poza przyjętą definicja ubóstwa pozostają aspekty kulturowe i socjologiczne Ŝycia w ubóstwie, związana z wyłączeniem Ŝycia społecznego. Ubóstwo odnosi się do osób, rodzin i grup, których środki materialne kulturowe i socjalne są ograniczone w takim stopniu, Ŝe poziom ich Ŝycia obniŜ się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania. Istnieją 3 wymiary ubóstwa: ekonomiczne, społeczne i polityczne. Ubóstwo w znaczeniu ekonomicznym powstaje w wyniku nierównej dystrybucji zasobów, takich jak kapitał i ziemia oraz niewłaściwej eksploatacji tych zasobów. Element społeczny jest związany z niedostatecznym dostępem do podstawowych udogodnień niezbędnych do godziwej egzystencji. Ubóstwo polityczne to Ŝaden lub niewielki udział w procesach decyzyjnych. Te trzy elementy wzajemnie się wiąŜą i kumulują. WyróŜnia się kilka kategorii ubóstwa: ubóstwo absolutne, ubóstwo względne, ubóstwo subiektywne, ubóstwo ustawowe - w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Minimum socjalne to poziom spoŜycia dóbr i usług konsumpcyjnych w załoŜeniu na poziomie zaspokojenia niezbędnych potrzeb biologicznych, kulturowych i społecznych na określonym etapie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Minimum egzystencji to poziom dochodów dla ściśle określonych, wybranych gospodarstw domowych niezbędne w celu zapewnienia „przetrwania w zdrowiu i zdolności do pracy”. W rozumieniu Ustawy o pomocy społecznej osoby ubiegające się o udzielenie pomocy muszą spełnić jeden z warunków, jakim jest kryterium dochodowe. Dla osoby samotnie gospodarującej wynosi ono obecnie 477 zł, dla rodziny wynosi 351 zł na członka w rodzinie. W ostatnich latach w Polsce następuje zarówno wzrost osób dotkniętych ubóstwem jak i głębokość tego ubóstwa. Osoby Ŝyjące poniŜej minimum egzystencji stanowiły w 1998r. 5,6 % ogółu społeczeństwa. W 2002 roku nastąpił wzrost tej liczby do 11,1 %, zaś w 2004r. sięgnął 11,8 %. Według GUS w 2004 r. poniŜej minimum socjalnego było prawie 60 % Polaków. W 2003r. było to 59%, 2001- 57%, zaś w 1989 r. wskaźnik ten wynosił tylko 15%. Ubóstwo dotyczy przede wszystkim rodzin z dziećmi. W 2002r. poniŜej poziomu minimum egzystencji Ŝyło: 4,6% rodzin z 1 dzieckiem; 8,6 % z dwojgiem dzieci; 17,4% z trojgiem dzieci oraz 37,1% rodzin mających czworo i więcej dzieci. 57 Ubóstwo jest jednym z czynników wpływającym na zjawisko wykluczenia społecznego. Wykluczenie społeczne to sytuacja, która uniemoŜliwia lub w sposób znaczny utrudnia jednostce lub grupie zgodnie z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych, infrastruktury społecznej – gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie moŜliwości uczestniczenia, wypełniania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich a w szczególności osób ubogich. Wykluczenie dotyczy osób i rodzin, które: Ŝyją w niekorzystnych warunkach materialnych i ubóstwie; nie posiadają odpowiednich kwalifikacji umoŜliwiających wejście na rynek pracy; nie potrafią się dostosować się do zmieniających się warunków społecznoekonomicznych; posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych na skutek niepełnosprawności, uzaleŜnienia, długotrwałej choroby lub innych cech indywidualnych; są przedmiotem niszczącego działania innych osób: przemocy, szantaŜy, agresji. Grupy wraŜliwe na wykluczenie to: dzieci i młodzieŜ z rodzin zaniedbanych, dzieci wychowujące się poza rodzinami, kobiety samotnie wychowujące dzieci, osoby bezrobotne, osoby o niskich kwalifikacjach, ofiary patologii społecznych, Ŝyjące w trudnych warunkach mieszkaniowych, niepełnosprawni i długotrwale chorzy, osoby chore psychicznie, osoby starsze i samotne. Zabezpieczenie społeczne stawiając sobie za cel redukcję lub zapobieganie indywidualnemu ubóstwu, musi mieć niezaleŜną miarę oceny ubóstwa. Kwestia adekwatności zabezpieczenia społecznego nie jest prosta. ZaleŜy od tego, czy ludzie są świadomi swoich celów. Cele te moŜna podzielić na te, które zaspokajają potrzeby polityków i administracji i te, które zaspokajają potrzeby klientów zabezpieczenia społecznego. 58 Tabela 14. Pomoc przyznana z powodu trudnej sytuacji Ŝyciowej rodziny spowodowanej ubóstwem Lp. Rok przyznania Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach 1 2004 277 1318 2 2005 166 790 3 2006 168 793 4 2007 155 737 Źródło: Opracowanie własne Wykres 4. Pomoc przyznana z powodu trudnej sytuacji Ŝyciowej rodziny spowodowanej ubóstwem 1400 1200 1000 Liczba rodzin 800 Liczba osób w rodzinie 600 400 200 0 2004 2005 2006 2007 Jak wynika z powyŜszej tabeli jednym z powodów przyznania pomocy rodzinie jest ubóstwo. Z tego właśnie powodu w roku 2004 do ośrodka pomocy społecznej z prośbą o pomoc zgłosiło się 277 rodzin. 59 Wykres 5. Rodziny korzystające z pomocy GOPS Iwierzyce w 2007 z powodu ubóstwa 155 179 Rodziny w ubóstwie Ogólna liczba rodzin Jak wynika z powyŜszego wykresu na 179 rodzin korzystających z pomocy GOPS, aŜ 155 rodzin Ŝyje w ubóstwie. 2. ZESTAWIENIE SYTUACJI MATERIALNEJ I BYTOWEJ KLIENTÓW KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY GOPS Tabela 15. Ogólna liczba rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w latach 2004-2007 Lp. Lata Rodziny korzystające z pomocy GOPS 2004766 2007 Źródło: Opracowanie własne 1 Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy GOPS 3638 60 Ogólna liczba ludności na terenie gminy % osób korzystających z pomocy GOPS 7461 48,76% Wykres 6: Ogólna liczba rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w roku 2007 3638 Osoby niekorzystające z pomocy GOPS 3823 Osoby korzystające z pomocy GOPS Tabela 16. Dochody osiągane na osobę w rodzinie Liczba rodzin korzystających z pomocy GOPS 179 % ogółu Dochód na osobę w rodzinie: - - Bez dochodu 8 rodzin 4,47% Od 1,00 do 50,00zł. 15 osób 8.38% Od 51,00 do 100,00zł 27 osób 15.08% Od 101,00zł do 200,00zł 53 osoby 29,61% Od 201,00zł do 300,00zł 48 osoby 26,82% Od 301,00zł do 500,00zł 17 osób 9,4 % Od 501,00zł i więcej 11osób 6,15% Źródło: Opracowanie własne 2007 r. 61 Szczególnie dramatyczny jest fakt, Ŝe aŜ 29,61% rodzin osiąga dochody poniŜej 200 złotych na osobę, natomiast około 26,82 % osiąga dochody od 200 do 300 złotych na osobę. Analizując sytuację klientów pomocy społecznej moŜna stwierdzić, Ŝe bardzo duŜo rodzin nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb, nie tylko higienicznych, ale i bytowych. Dzieci z tych rodzin mają olbrzymie trudności w realizacji obowiązku edukacyjnego. Wykres 7: Dochody osiągane na osobę w rodzinie Tabela 17. Wykształcenie klientów pomocy społecznej Liczba rodzin 179 % klientów - niepełne podstawowe 7 3,91% - podstawowe 34 18,99% - zawodowe 83 46,37% - średnie 52 29,05% - wyŜsze 3 1,68% Wykształcenie: Źródło: Opracowanie własne 2007r. 62 Wykres 8.Wykształcenie klientów 1,68% 3,91% 18,99% niepełne podstawowe 29,05% podstawowe zawodowe średnie wyższe 46,37% Jedną z głównych cech społeczno-demograficznych jakie była przedmiotem analizy jest wykształcenie świadczeniobiorców. Z danych przedstawionych powyŜej wynika, Ŝe 46,37% to osoby z wykształceniem nie wyŜszym niŜ zawodowe, co sprawia, Ŝe osoby te mają trudności z nabyciem nowych umiejętności i przekwalifikowaniem zwłaszcza w zawodach wysokospecjalistycznych. Szczególnie niepokojąca sytuacja dotyczy osób z wykształceniem nie wyŜszym niŜ podstawowe – 22,9 % ogółu świadczeniobiorców - gdyŜ to właśnie one w szczególności są najmniej mobilną kategorią klientów, która podlega lub podlegać będzie wykluczeniu społecznemu. Dla około 77,1 % świadczeniobiorców pomocy społecznej (z wykształceniem: zawodowym, średnim i wyŜszym) naleŜałoby przewidzieć system szkoleń zmierzających do przekwalifikowania m. in. z wykorzystaniem środków z Europejskiego Funduszu Społecznego. Jednak programy szkoleniowe muszą odpowiadać moŜliwości percepcji tych osób i potrzebom rynku. 63 Tabela 18. Źródła dochodu gospodarstw domowych Źródło dochodu Liczba rodzin – ogółem: % ogółu 179 Zarobki 58 32,4% Gospodarstwo rolne 29 16,2% Renta, emerytura 25 13,97% Niezarobkowe źródła 59 32,96% 8 4,47% utrzymania Brak dochodu Źródło: Opracowanie własne 2007 r. Wykres 9: Źródła dochodu gospodarstw domowych 70 60 59 58 50 40 29 30 25 20 8 10 0 zarobki gospodarstwo rolne renta,emerytura niezarobkowe źródła utrzymania brak dochodu Jak wynika z powyŜszych zestawień głównymi źródłami dochodu rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na terenie gminy Iwierzyce są niezarobkowe źródła utrzymania do których przede wszystkim naleŜą zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, stypendia, alimenty i zasiłki z pomocy społecznej. Znaczna cześć gospodarstw domowych utrzymuje się takŜe z gospodarstwa rolnego oraz rent i emerytur. W zaledwie 32,4% rodzin chociaŜ jedna osoba 64 pracuje zawodowo. Jest niewielki odsetek rodzin, które nie posiadają Ŝadnego źródła dochodu. Tabela 19. Stan wyposaŜenia mieszkań klientów pomocy społecznej. Ogólna rodzin liczba 179 % z całości woda bieŜąca zimna 159 88,83% woda ciepła studnia łazienka 85 63 114 47,49% 35,20% 63,69% wc 97 54,19% centralne ogrzewanie 91 50,83% piec węglowy gaz telefon 88 112 142 49,16% 62,57% 79,33% Źródło: Opracowanie własne 2007 r. Jak wynika z powyŜszego zestawienia spośród wszystkich rodzin ubiegających się o świadczenia pomocy społecznej na przestrzeni 2007 rok stan wyposaŜenia mieszkań nie jest zadawalający. 11,17% rodzin nie posiada w domach wody bieŜącej, aŜ 36,31% nie posiada w domu łazienki, 49,16% rodzin mieszkania ogrzewa piecami węglowymi, 49,17% nie posiadają centralnego ogrzewania. Gaz sieciowy lub z butli posiada 62,57% rodzin a telefon stacjonarny lub komórkowy - 79,33% rodzin. Tabela 20. Rodziny objęte pomocą GOPS w Iwierzycach. w latach 2004 – 2007 Lp. Lata Rodziny ogółem Liczba osób w rodzinach 1 2004 231 1064 2 2005 225 1059 3 2006 224 1033 4 2007 179 812 Źródło: Opracowanie własne 65 Tabela 21. Liczba osób objętych pomocą GOPS w stosunku do mieszkańców gminy. Lp. Lata Liczba osób w rodzinach Liczba mieszkańców % ogółu 1 2004 1064 7353 14,47% 2 2005 1059 7382 14,35% 3 2006 1033 7387 13,98% 4 2007 812 7461 10,88% Źródło: Opracowanie własne Wykres 10: Osoby objęte pomocą GOPS w stosunku do liczby mieszkańców gminy 9000 8000 7000 6000 5000 7353 7382 7387 7461 4000 Liczba mieszkańców Liczba osób w rodzinach objętych pomocą GOPS 3000 2000 1000 1064 1059 1033 812 0 2004 2005 2006 2007 Jak wynika z powyŜszego zestawienia na przestrzeni czterech lat ze świadczeń pomocy społecznej korzystało od 10 % do prawie 15 % ogólnej liczby mieszkańców gminy. Z roku na rok liczba osób ubiegających się o pomoc do ośrodka pomocy zmniejsza się. Tabela 22. Sytuacja mieszkaniowa Liczba rodzin ogółem Dom murowany Dom drewniany Źródło: Opracowanie własne 2007r. 179 146 33 66 % ogółu 81,56% 18,44% Wykres 11: Sytuacja mieszkaniowa 33 dom murowany dom drewniany 146 PowyŜsza tabela przedstawia, Ŝe 18,44% ogółu świadczeniobiorców zamieszkuje w domach drewnianych, które były budowane jeszcze przez ich rodziców lub dziadków i ich stan oraz przewidywalny okres zamieszkania jest krótszy od okresu, na jaki moŜna zamieszkiwać w domu murowanym. Większość tych domów wymaga szybkiego remontu, co biorąc pod uwagę dochody rodzin w nich zamieszkujące – nie jest moŜliwe. Tabela 23. Czasookres korzystania z pomocy Liczba rodzin korzystających z pomocy GOPS w 2007r. 179 % ogółu Okres korzystania z pomocy: - - Do 1 roku 9 5,03% Od 1 roku do 3 lat 23 12,85% Od 3 lat do 5 lat 32 17,87% Od 5 lat do 10 lat 69 38,55% PowyŜej 10 lat 46 25,70% Źródło: Opracowanie własne 2007r. 67 Wykres 12: Czasookres korzystania z pomocy 9 23 46 Do 1 roku Od 1 roku do 3 lat 32 Od 3 lat do 5 lat Od 5 lat do 10 lat 69 Powyżej 10 lay Jak pokazuje powyŜsza tabela dominującą grupę stanowią rodziny, które korzystają ze świadczeń pomocy społecznej powyŜej pięciu lat – 38,55%. Z tego rodziny korzystające do 5 lat stanowią 35,75% ogółu świadczeniobiorców. Najmniej jest rodzin korzystających ze świadczeń do 1 roku. – 5,03% ogółu świadczeniobiorców. Stale powiększa się ilość rodzin, dla których zasiłki z pomocy społecznej są jedynym źródłem utrzymania. Sytuacja ta powoduje takŜe inny bardzo negatywny skutek – utrwalanie się sposobu Ŝycia opartego na zasiłkach z pomocy społecznej przy sporadycznie uzyskiwanych dochodach z innych źródeł. Po jakimś czasie rodziny te wykazują wręcz niechęć do usamodzielnienia się i wtedy, gdy pojawia się moŜliwość podjęcia pracy- osoby te nie są zdolne do podjęcia stałej pracy z przyczyn psychologicznych. Pojawia się roszczeniowy stosunek tych rodzin do instytucji pomocy społecznej. Niejednokrotnie moŜna zauwaŜyć powielanie zachowań i nawyków rodziców a nawet dziadków w kwestii dotyczącej korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Daje się zaobserwować tzw. dziedziczenie biedy, które zgodnie z teorią Edwina H. Sutherlanda – jest zjawiskiem kulturowym związanym z uczeniem się pewnych postaw w rodzinie. 68 Tabela 24. Dziedziczenie pomocy Ogólna liczba rodzin w 2007r. Korzystający ze świadczeń pomocy społecznej w drugim pokoleniu 179 32 Źródło: Opracowanie własne 2007r % ogółu 17,88% Spośród wszystkich rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej aŜ 17,88% stanowią rodziny korzystające w co najmniej drugim pokoleniu, które powielają nawyki rodziców i po załoŜeniu własnej rodziny – w niewielkim odstępie czasu „dziedziczą biedę” i stają się klientami ośrodka pomocy. Tabela 25. Wiek wnioskodawców Wiek Liczba wnioskodawców wnioskodawców Do 20 roku Ŝycia Od 21 do 30 r. Ŝ. 37 Od 31 do 40 r. Ŝ 49 Od 41 do 50 r. Ŝ 52 Od 51 do 60 r. Ŝ 32 PowyŜej 60 r. Ŝ. 9 Źródło: Opracowanie własne 2007r. % ogółu z 179 osób 20,67% 27,37% 29,05% 17,88% 5,03% Wykres 13: Wiek wnioskodawców 9 32 Od 21 do 30 r.ż. 37 Od 31 do 40 r.ż. Od 41 do 50 r. ż. 49 52 Od 51 do 60 r.ż. Powyżej 60 r.ż. 69 Przekrój wiekowy klientów pomocy społecznej wskazuje, Ŝe najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku produkcyjnym: między 41 a 50 rokiem Ŝycia – 29,05% oraz między 31 a 40 rokiem Ŝycia – 27,37%. Najmniej jest osób w grupie najmłodszej i najstarszej: do 20 roku Ŝycia i powyŜej 60 roku Ŝycia. PowyŜsze dane świadczą o tym, Ŝe wbrew obiegowym opiniom podstawową kategorią osób, którym zostało przyznane decyzją świadczenie są osoby, które nie ukończyły 50 roku Ŝycia, czyli znajdujące się potencjalnie w okresie największej aktywności Ŝyciowej. 3. BEZROBOCIE Bezrobocie jest zjawiskiem, które polega na tym, Ŝe pewna liczba osób zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia. Długość okresu pozostawania bez pracy jest czynnikiem najbardziej istotnym, przede wszystkim z uwagi na konsekwencje, jakie niesie ten stan rzeczy dla osoby bezpośrednio dotkniętej tym problemem. Chodzi tu z jednej strony o ograniczenie okresu świadczeń lub ich sukcesywną redukcję w miarę upływu czasu, przez jaki dana osoba pozostaje bez pracy a z drugiej o konsekwencje psychospołeczne samej sytuacji. Bezrobocie jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem, które prowadzi do obniŜenia standardu Ŝycia rodzin poprzez brak środków na zabezpieczenie podstawowych potrzeb. Bardzo często bezrobocie staje się przyczyną obniŜenia standardu Ŝycia rodzin poprzez brak środków na zabezpieczenie podstawowych potrzeb. Bardzo często bezrobocie staje się przyczyną obniŜenia statusu materialnego rodziny, co moŜe powodować frustrację, zniechęcenia, apatię i utratę wiary we własne siły. Skutkami długotrwałego pozostawania bez pracy moŜe być rozluźnienie więzi rodzinnych, alienacja czy częste sięganie po alkohol. WyróŜnia się dwa zasadnicze typy bezrobocia: 1. Bezrobocie krótkotrwałe – kilkumiesięczne pozostawanie bez pracy, okresy pomiędzy jednym a drugim zatrudnieniem. Nawet krótkotrwały okres bezrobocia nie pozostaje bez wpływu na kondycję psychiczną osób dotkniętych tym problemem, 2. Bezrobocie długookresowe – związane z ciągłym brakiem pracy i niemoŜnością jej uzyskania. Rozmiary zjawiska długotrwałego bezrobocia świadczą przede wszystkim o jego strukturalnym charakterze, czyli o tym, Ŝe staje się ono istotnym problemem społecznym. 70 Długotrwały brak kontaktu z rynkiem pracy prowadzi do pauperyzacji jednostki lub całej rodziny, często do izolacji społecznej, wpływa takŜe na zmiany psychiczne bezrobotnych. Przyczynia się do zagroŜenia patologią społeczną, zmniejszania szans na znalezienie nowej pracy i tym samym ogranicza moŜliwości jednostki oraz jej rodziny w zakresie wydostania się z ich krytycznego materialnego i społecznego połoŜenia. Długotrwale bezrobotni stają się coraz częściej klientami pomocy społecznej, co dla niektórych osób jest jeszcze jednym szczeblem degradacji materialnej i społecznej. Problemem występującym na terenie Gminy Iwierzyce jest takŜe bezrobocie ukryte, będące efektem nadmiaru rąk do pracy w gospodarstwach indywidualnych. Oznacza ono niepotrzebnych w procesie produkcji rolnej mieszkańców wsi – członków rodzinnych gospodarstw i jest rolnych. spowodowane Bezrobocie utajone dysproporcją na między wsi ma charakter przyrostem strukturalny ludności wiejskiej, a moŜliwościami jej zatrudnienia. Brak szans wchłonięcia przez miejski rynek pracy, jak i nie dostosowanie poziomu i kierunków kształcenia do warunków lokalnych powoduje wzrost zbędnych „rąk do pracy”. Obecne kategorie bezrobotnych na wsi zasilają częściowo osoby, które utraciły pracę w poza rolniczych działach gospodarki i powracają na wieś. Tabela 26. Bezrobotni w oparciu o przedział wiekowy na terenie Powiatu Ropczycko – Sędziszowskiego Wiek Rok 2002 Rok 2003 Rok 2004 Rok 2005 Rok 2006 18-24 lata 2357 2177 1927 1761 1400 25-34 lata 2450 2466 2298 2149 1787 35-44 lata 1682 1683 1575 1474 1312 45-54 lata 803 894 901 973 945 55 i powyŜej 85 93 125 146 189 Łącznie: 7377 7313 6826 6503 5633 Źródło: PUP w Ropczycach W powiecie Ropczycko – Sędziszowskim widoczny jest spadek bezrobocia. W 2002 roku osób bezrobotnych było 7377, natomiast w roku 2004 zarejestrowanych było 6826 osób. NaleŜy tutaj zaznaczyć, Ŝe duŜa liczba osób zarejestrowanych – traci status bezrobotnych podejmując prace sezonowe za granicą co powoduje obniŜenie ogólnej liczby bezrobotnych. 71 Tabela 27: Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w 2006 r. Pracujący Wyszczególnienie Bezrobotni zarejestrowani ogółem w tym kobiety ogółem w tym kobiety Województwo 391203 178232 145246 81490 powiat ropczyckosędziszowski 9821 4710 5633 3189 Iwierzyce 589 252 532 297 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Tabela 28: Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w 2005 r. Pracujący Wyszczególnienie Bezrobotni zarejestrowani ogółem w tym kobiety ogółem w tym kobiety Województwo 381288 173691 163956 87626 powiat ropczyckosędziszowski 9279 4394 6503 3454 Iwierzyce 493 232 565 316 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Według statystyki prowadzonej przez Powiatowy Urząd Pracy w Ropczycach, we wrześniu 2007 w powiecie poziom bezrobocia wynosił 15,1% co jest wyŜszym wynikiem niŜ średnia dla województwa (13,9%) i kraju (11,6%). Dwie poniŜsze tabele obrazują spadek stopy bezrobocia według danych na koniec 2006 i 2005 roku. 72 Tabela 29: Bezrobocie w województwie i powiecie w 2006 r. Z liczby ogółem Bezrobotni Wyszczególnienie Województwo ogółem kobiety 145246 81490 zwolnieni z przyczyn zamieszkali dotyczących na wsi zakładu powiat 5633 3189 ropczyckosędziszowski Źródło: Główny Urząd Statystyczny Stopa posiadający prawo do zasiłku bezrobocia rejestr. 5417 92098 15327 16,5% 55 4115 521 18,9% Tabela 30: Bezrobocie w województwie i powiecie w 2005 r. Z liczby ogółem Stopa zwolnieni posiadający bezrobocia z przyczyn zamieszkali prawo do na wsi dotyczących rejestr. zasiłku zakładu Wyszczególnienie Bezrobotni ogółem kobiety Województwo 163956 87626 5417 54483 18047 18,5 powiat ropczyckosędziszowski 6503 3454 55 2223 538 21,4 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Analizując poniŜszą tabele dotyczącą czasu pozostawania bez pracy moŜna wysunąć wniosek, Ŝe wśród bezrobotnych zarejestrowanych, największy odsetek stanowią osoby pozostające bez pracy w dłuŜszym okresie. Tabela 31: Bezrobotni zarejestrowani wg czasu pozostawania bez pracy w 2006 r. Wyszczególnienie Ogółem Według czasu pozostawania bez pracy 3 mies. i mniej 3-6 6 - 12 12 - 24 powyŜej 24 mies. Województwo 145246 31461 19111 17995 21 444 55235 powiat ropczyckosędziszowski 5663 1342 857 654 733 2047 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 73 Tabela 32. Liczba osób bezrobotnych powiatu ropczycko – sędziszowskiego z rozbiciem na gminy: Wyszczególnienie Ogółem Z prawem do zasiłku razem kobiety razem kobiety 2508 1308 227 94 Sędziszów Młp. 2116 1078 196 77 Gmina Iwierzyce 592 317 66 20 Gmina Ostrów 811 402 74 27 799 418 56 21 6826 3523 619 239 Miasto i Gmina Ropczyce Miasto i Gmina Gmina Wielopole Skrz. Ogółem Źródło: PUP w Ropczycach Z długoletniej pracy pracowników ośrodka pomocy wynika, Ŝe najbardziej widocznym i bezpośrednim skutkiem bezrobocia jest obniŜenie standardu materialnego rodziny, co wręcz zmusza do konieczności korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Dla klientów GOPS dotkniętych bezrobociem największym problemem jest regulowanie comiesięcznych opłat za energię elektryczną czy gaz. Nieco mniej widoczne, lecz nie mniej zagraŜające spójności rodziny są skutki psychologiczne bezrobocia, które powodują zmianę sytuacji społecznej i emocjonalnej całej rodziny – zarówno dorosłych jak i dzieci. Rodzice coraz częściej stają się niezaradni, nie umieją dostosować się do nowej rzeczywistości społeczno – ekonomicznej, co w konsekwencji powoduje, Ŝe ich autorytet w opinii dzieci słabnie. Powoduje to zachwianie systemu wartości młodego pokolenia i obniŜenie w hierarchii takich wartości jak wykształcenie, uczciwa praca czy solidarność. Zachwianie autorytetu rodziców oznacza takŜe naruszenie spójności rodziny i moŜe przynieść niebezpieczne konsekwencje społeczne. U współmałŜonków osób bezrobotnych stwierdza się niepokój i smutek. W rodzinach tych wzrasta liczba rozwodów, stosowana jest przemoc, nasilają się patologie społeczne takie jak naduŜywanie alkoholu, zdobywanie środków pienięŜnych nielegalnymi sposobami, a cały układ rodziny ulega zachwianiu. Długotrwałe 74 bezrobocie a co za tym idzie brak środków do Ŝycia stają się przyczyną samobójstw, co moŜna takŜe obserwować na terenie naszej gminy. Bezrobocie charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami. Ma obecnie charakter strukturalny i dotyczy w duŜej mierze ludzi młodych. Szczególnie groźne mogą być jego konsekwencje w przyszłości w wymiarze indywidualnym, rodzinnym i społecznym. Społeczne skutki pozostawania bez pracy dowodzą, Ŝe powoduje ono ewidentną degradację ekonomiczną, zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych, niepełnych i długotrwale bezrobotnych. Wpływa na bieŜącą i przyszłą sytuację dzieci w rodzinach bezrobotnych oraz zniekształca proces aktywizacji zawodowej młodzieŜy powoduje degradację pozycji społecznej bezrobotnych i pozostawia trwałe ślady w ich psychice. Tabela 33. Pomoc przyznana z powodu bezrobocia Lp. Rok Rodziny Osoby 1 2004 131 622 2 2005 129 613 3 2006 121 556 4 2007 108 491 Źródło: Opracowanie własne Wykres 14: Pomoc przyznana z powodu bezrobocia Rodziny 200 131 129 121 108 0 2004 2005 Rodziny Rodziny 2006 2007 75 W sytuacji, kiedy większość rodzin korzysta z pomocy społecznej z powodu bezrobocia, a perspektywy zatrudnienia są nikłe, nie moŜna oczekiwać, Ŝe pomoc społeczna realizuje swój podstawowy cel, jakim jest zasada pomocniczości, zakładająca takie uzupełnienie moŜliwości i wysiłków jednostki i rodziny, aby doprowadzić do stanu, w którym mogą one w sposób niezaleŜny zaspokajać swoje potrzeby. Bezrobociem, czyli brakiem pracy udokumentowanym zaświadczeniami z Powiatowego Urzędu Pracy, jako przyczyną ubiegania się o pomoc było aŜ 131 rodziny w 2004 roku. W pozostałych latach liczba ta była nieco mniejsza aŜ do 2007r., gdzie pomoc przyznana była 108 rodzinom. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe nie jest brane tutaj bezrobocie osób, które z jakiegoś powodu nie są zarejestrowane w PUP (m. in. utrata statusu bezrobotnego lub osoby posiadające więcej niŜ dwa hektary przeliczeniowe gospodarstwa rolnego). Przeciwdziałanie bezrobociu polega na wspieraniu bezrobotnych w poszukiwaniu pracy i eliminowaniu negatywnych skutków psychospołecznych bezrobocia przez przeciwdziałanie uzaleŜnieniu bezrobotnych świadczeniobiorców od instytucji pomocy społecznej. Istotne jest ich mobilizowanie do poszukiwania pracy i usamodzielnienia się. W ramach tych działań podstawą pomocy staje się kontrakt socjalny, który jest zawierany pomiędzy pracownikiem socjalnym a bezrobotnym, określający zasady współpracy oraz cele do których naleŜy zmierzać. Kontrakt ten powinien uzaleŜniać przyznanie pomocy finansowej od zaangaŜowania bezrobotnego w poszukiwanie pracy. W wyniku negocjacji kontraktu socjalnego moŜe być proponowana praca np.: prace społecznie – uŜyteczne, roboty publiczne lub prace interwencyjne z puli Powiatowego Urzędu Pracy. Celem prowadzenia intensywnej pracy socjalnej jest kształtowanie u bezrobotnego odpowiedzialności za własny los i umiejętności przystosowania się do samodzielnego Ŝycia w obecnej rzeczywistości. 4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I DŁUGOTRWAŁA CHOROBA Według Światowej Organizacji Zdrowia niepełnosprawność oznacza wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) moŜliwości wykonywania pewnych czynności w sposób lub w zakresie uznanym za normalny dla ludzi. Natomiast osoba niepełnosprawna to człowiek nie mogący samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie moŜliwości normalnego Ŝycia, indywidualnego lub społecznego, wskutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych. 76 Deficyt fizycznej, psychicznej lub umysłowej sprawności organizmu powoduje, Ŝe człowiek nie radzi sobie z pełnieniem lub podjęciem określonych zadań, „porzuca” je lub z nich wypada. Ograniczenie sprawności powoduje takŜe indywidualne konsekwencje o charakterze społecznym. Problemy osób, u których nastąpiło ograniczenie sprawności, które spotykają się w codziennym Ŝyciu z trudnościami i barierami są złoŜone i obejmują róŜne obszary funkcjonowania i rozwoju tych osób. Osoby niepełnosprawne wymagają środowiskowego wsparcia, które moŜna podzielić na: 1.Wsparcie informacyjne, które polega na dostarczeniu osobie niepełnosprawnej informacji o: • moŜliwościach ograniczenia, kompensowania, przeciwdziałania zaistniałej niepełnosprawności oraz moŜliwościach i sposobach leczenia oraz rehabilitacji. • moŜliwościach i perspektywach dalszego funkcjonowania z niepełnosprawnością, • przysługujących uprawnieniach np.: korzystania z pomocy materialnej i usługowej, • instytucjach, w których moŜna uzyskać róŜne formy pomocy dotyczące problemów osób niepełnosprawnych i ich rodzin, • grupach samopomocy, w których inni ludzie mieli i mają podobne problemy, z którymi moŜna nawiązać kontakty w celu wzajemnych świadczeń. 2. Wsparcie materialne, które jest oparte na tradycyjnych formach udzielonej pomocy takiej jak dostarczaniu środków materialnych i finansowych ułatwiających codzienną aktywność osoby niepełnosprawnej. 3. Wsparcie emocjonalne – polega na działaniu podtrzymującym w sytuacji kryzysu psychicznego, troskliwości i gotowości do niesienia pomocy. Tabela 34. Osoby niepełnosprawne na terenie gminy Iwierzyce, pobierające zasiłki pielęgnacyjne i stałe w GOPS w 2007r. Wyszczególnienie Osoby niepełnosprawne w stopniu: znacznym umiarkowanym lekkim W wieku 0-16 lat z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego Razem: Źródło: Opracowanie własne 2007r. 47 44 86 177 77 Przyspieszony wzrost liczby osób niepełnosprawnych wyznacza coraz większą rangę zjawisku niepełnosprawności. Dynamika niepełnosprawności związana jest nie tylko z tradycyjnymi jej przyczynami ale takŜe z nowymi zjawiskami, które wynikają ze zmian społeczno – gospodarczych. Niepełnosprawność jest zjawiskiem o komponentach medycznych i społecznych. Tabela 35. Pomoc przyznana z powodu niepełnosprawności Lp. Rok Rodziny Osoby w rodzinach 1 2004 37 120 2 2005 34 111 3 2006 38 115 4 2007 25 85 Źródło: Opracowanie własne Wykres 15. Pomoc udzielana z powodu niepełnosprawności Rodziny 50 37 34 38 25 0 2004 2005 2006 Rodziny 2007 Jeśli chodzi o niepełnosprawność, jako przyczynę ubiegania się o świadczenia z GOPS, to w 2005 i 2007 roku liczba rodzin się zmniejszyła. Zwiększona była liczba zarówno zasiłków stałych jak i wypłacanych zasiłków stałych wyrównawczych w 2004 i 2006 roku. 78 Po przejęciu od maja 2004r. świadczeń rodzinnych z Powiatowych Urzędów Pracy w późniejszym czasie od ZUS i KRUS ośrodek pomocy społecznej zajmuje się takŜe wypłatą świadczeń rodzinnych a w tym i zasiłków pielęgnacyjnych, z wyjątkiem dodatków pielęgnacyjnych dla osób, które ukończyły 75 rok Ŝycia oraz zasiłków pielęgnacyjnych dla osób, które mają orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności i mają uprawnienia do świadczeń do pobierania w KRUS lub ZUS. Tabela 36. Zestawienie wypłacanych zasiłków pielęgnacyjnych przez GOPS z rozbiciem na stopień niepełnosprawności w 2007 roku. Stopień Dzieci z Umiarkowany Znaczny stopień niepełnospraw- orzeczoną stopień niepełnosprawności niepełnospraw- niepełnosprawności ności Razem: nością Liczba wypłacanych 86 31 47 164 zasiłków pielęgnacyjnych Źródło: Opracowanie własne 2007. Z powyŜszej tabeli wynika, Ŝe na terenie Gminy Iwierzyce największą grupą uprawnioną do zasiłków pielęgnacyjnych z GOPS są dzieci, które są zakwalifikowane do osób niepełnosprawnych, następną grupę stanowią osoby z znacznym stopniem niepełnosprawności – 47 osób. Nie jest wykazany odsetek osób, które mają orzeczony lekki stopień niepełnosprawności, poniewaŜ nie mają oni uprawnień do Ŝadnej pomocy finansowej z tego tytułu. Ludzie niepełnosprawni nie stanowią jednorodnej grupy osób potrzebujących takiej samej pomocy. Nie naleŜy oddzielać osób niepełnosprawnych od społeczeństwa lub pozbawiać ich moŜliwości uczestniczenia w kolejnych etapach rehabilitacji i integracji, naleŜy wskazywać na ich indywidualne problemy, podkreślać ich perspektywy i ukazywać drogi, dzięki którym osoby niepełnosprawne mogą zyskać dostęp do pomocy niezbędnej do ich pełnego uczestnictwa w Ŝyciu społecznym. 79 Pomoc w likwidowaniu problemów osoby niepełnosprawnej oznacza kontakt z róŜnymi instytucjami, urzędami i organizacjami. Trzeba mieć doświadczenie wykraczające poza typowe obszary pracy socjalnej, zwłaszcza, Ŝe wiele osób traktuje niezbyt przychylnie interesantów angaŜujących się w problemy osób niewydolnych fizycznie i słabych socjalnie. Obecnie duŜy nacisk kładzie się na zapewnienie osobom niepełnosprawnym dobrych warunków Ŝycia w środowisku lokalnym. Nie chodzi tylko o likwidację barier architektonicznych dla osób o ograniczonej przez chorobę zdolności poruszania się, ale takŜe o likwidację barier mentalnych wśród lokalnej społeczności i ułatwienie funkcjonowania osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym. Tabela 37. Likwidacja barier w Gminie Iwierzyce Zadania 2004rok 2005rok 2006 rok 2007rok Dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych Dorośli 1 - 1 2 Dzieci 1 - 2 - Likwidacja barier architektonicznych Dorośli 1 1 - - Dzieci - - 1 - Likwidacja barier w komunikowaniu się Dorośli - - - - Dzieci - - - - Bariery funkcjonalne to brak dostępności lub utrudnienie w korzystaniu przez osobę niepełnosprawną z przestrzeni Ŝyciowej człowieka, na którą składa się architektura, urbanistyka, komunikowanie się, transport oraz urządzenia techniczne. MoŜliwość aktywnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym jest uwarunkowana uprzednią likwidacją istniejących barier. Likwidacja barier architektonicznych polega na dokonywaniu inwestycji lub czynności mających na celu udostępnienie przestrzeni architektonicznej. Likwidacja barier w komunikowaniu się polega na umoŜliwieniu osobie niepełnosprawnej porozumiewanie się z innymi ludźmi przewaŜnie poprzez dokonywanie odpowiednich inwestycji. Likwidacja barier technicznych polega przede wszystkim na inwestycjach w sprzęt techniczny pozwalający osobie niepełnosprawnej na samodzielne funkcjonowanie. 80 Tabela 38. Orzeczenia o niepełnosprawności Rodzaj orzeczeń 2005 rok 2006 rok 2007 rok Liczba wydanych orzeczeń o stopniu niepełnosprawności 48 53 58 Liczba wydanych orzeczeń o niepełnosprawności (dzieci) 93 99 106 Źródło: Opracowania własne Długotrwała choroba jest jedną z najczęstszych przyczyn przyznawania pomocy przez GOPS. Choroba moŜe być wywołana przez róŜne czynniki i mechanizmy. Do najczęściej wymienianych czynników chorobotwórczych moŜemy zaliczać czynniki fizyczne, starzenie się organizmu, uraz psychiczny, wada genetyczna, czynniki chemiczne(zatrucia) i czynniki zakaźne. Według przeświadczenia społecznego rozwiązywanie problemów osób chorych oraz osób z róŜnym poziomem ograniczonej sprawności fizycznej czy psychicznej naleŜy do kompetencji słuŜby zdrowia. Jednak nie wszystkie te osoby powinny trafić pod opiekę instytucji. Pogodzenie się z chorobą jest trudne. Odsuwanie od siebie myśli o moŜliwej zmianie dotychczasowego funkcjonowania własnego organizmu sprawia, nie dopuszczania do siebie prawdopodobieństwa choroby lub nawet śmierci doprowadza do tego, Ŝe z chwilą faktycznego zachorowania – dla większości ludzi okazuje się to ponad siły. Dla zdrowego człowieka choroba przewlekła to teren obcy, na którym trudno się odnaleźć, gdy nie jest się bezpośrednio dotkniętym cierpieniem. Choroba przewlekła bywa bolesna i odbiera nadzieję, niszczy nie tylko zdrowie i dobre samopoczucie człowieka, lecz równieŜ uderza w Ŝycie rodzinne, pracę zawodową oraz Ŝycie towarzyskie. 81 Tabela 39. Pomoc przyznana z powodu długotrwałej choroby Lp. Rok Rodziny Osoby 1 2004 69 287 2 2005 65 275 3 2006 64 250 4 2007 46 209 Źródło: Opracowanie własne Wykres 16: Pomoc przyznana z powodu długotrwałej choroby 287 275 300 250 209 200 100 Rodziny 69 65 Osoby 64 0 46 2004 2005 2006 2007 Jak wynika z powyŜszej tabeli, w roku 2007 odsetek osób ubiegających się o pomoc z powodu występowania w rodzinie długotrwałej choroby jest mniejszy niŜ w latach poprzednich. Jednak w 2004 roku problem ten przewijał się u ludzi częściej. Choroba i niepełnosprawność to czynniki, które prowadzą do pogorszenia kondycji finansowej kaŜdej rodziny bez względu na jej przynaleŜność społeczno – zawodową i miejsce zamieszkania. Sytuacja taka to z jednej strony efekt wydatków na leczenie, rehabilitację i róŜne świadczenia będące udziałem rodzin, w których Ŝyją osoby z ograniczoną przez chorobę sprawnością, z drugiej strony przyczyną jest ograniczenie dochodów- utrata pracy 82 i renta inwalidzka osoby niepełnosprawnej, ograniczenie aktywności zawodowej i moŜliwości zarobkowych innych członków rodziny zobowiązanych do świadczeń opiekuńczych. W przypadku długotrwałej choroby zakończenie hospitalizacji nie oznacza powrotu do zdrowia. Zazwyczaj potrzebna jest dalsza opieka medyczna, rehabilitacja, terapia i pielęgnacja. Wypisaniem chorego do domu jest momentem, w którym trudna praca zaczyna się teŜ dla rodziny chorego. Choroba i niepełnosprawność nadają inny rytm i inny wymiar dotychczasowemu Ŝyciu. Zaakceptowanie schorzenia i zintegrowanie go w codzienność tak, aby nie paraliŜowało powszednich aktywności jest zadaniem nie łatwym. Opanowanie tej sztuki wiąŜe się z duŜym wysiłkiem i niekiedy naleŜy być przygotowanym na nagłe i bolesne niepowodzenia. W takich sytuacjach ogromnie waŜne jest nie tylko wsparcie finansowe, ale takŜe pomoc róŜnych organizacji, fundacji i instytucji. NiezaleŜnie od kryteriów dochodowych, jeŜeli wymaga tego sytuacja, osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych, a są ich pozbawione przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Są to świadczenia fakultatywne. W razie niemoŜności zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę osoba wymagająca opieki całodobowej moŜe ubiegać się o skierowanie do domu pomocy społecznej tj. placówce pobytu stałego zapewniającej całodobową opiekę. Tabela 40. Pomoc przyznana w formie usług opiekuńczych i pomocy sąsiedzkich. Lp. Rok Usługi opiekuńcze Pomoce sąsiedzkie 1 2004 3 1 2 2005 2 1 3 2006 5 2 4 2007 3 1 Źródło: Opracowanie własne 83 Wykres 17: Pomoc w formie usług opiekuńczych i pomocy sąsiedzkich 5 5 4 3 3 3 2 2 1 1 1 0 2004 2 Pomoce sąsiedzkie Usługi opiekuńcze 1 2005 2006 2007 NaleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŜ choroba czy niepełnosprawność znacznie pogarsza sytuację bytową rodziny oraz wywołuje często konieczność udzielenia pomocy z zewnątrz w sprawowaniu opieki nad osobą chorą. Z powyŜszej tabeli wynika, Ŝe w 2004, 2006 i 2007 roku więcej osób korzystało z pomocy w formie usług opiekuńczych. Są to osoby samotnie zamieszkujące lub z róŜnych względów nie mogące liczyć na pomoc rodziny. 5. ALKOHOLIZM. Alkoholizm moŜna zdefiniować jako kaŜdą formę pijaństwa, która rozmiarami swymi przekracza granice tradycyjnego, zwyczajowego uŜytku oraz granice normalnej zgodności ze społecznymi zwyczajami danej grupy społecznej w tej dziedzinie. W Amerykańskiej Encyklopedii Zdrowia Psychicznego znajduje się następująca definicja słowa „alkoholizm”, nie istnieje jedna prosta definicja alkoholizmu. Dla celów praktycznych alkoholizm moŜna zdefiniować jako psychologiczne, przewlekle następujące schorzenie, które moŜna scharakteryzować następująco: 84 - przymus uŜywania napojów alkoholowych, chociaŜ jest to szkodliwe dla kaŜdego osobnika, - pewien stopień utraty kontroli nad uŜyciem alkoholu, - zmniejszenie wydolności, sprawności człowieka w takich dziedzinach jak: umysłowa, uczuciowa, fizyczna, rodzinna, zawodowa lub społeczna, - uŜycie alkoholu jako środka słuŜącego do przezwycięŜenia powaŜnych problemów osobistych. Zgodnie z sugestiami Światowej organizacji Zdrowia uŜywane dotychczas terminy „alkoholizm”, „choroba alkoholowa” czy „nałóg alkoholowy” zastąpione zostały określeniem „zespół uzaleŜnienia alkoholowego”- zdefiniowany jako: „…stan psychiczny, a takŜe i fizyczny, wynikający ze współdziałania alkoholu i organizmu. Stan ten charakteryzuje się zmiennymi w zachowaniu i innymi następstwami, w tym zawsze nieodpartą chęcią ciągłego lub okresowego uŜywania alkoholu, po to, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub uniknąć objawów wynikających z jego braku. Według najnowszej klasyfikacji zespół uzaleŜnienia od alkoholu jest chorobą chroniczną i postępującą, która zaczyna się i rozwija bez świadomości osoby zainteresowanej i polega na niekontrolowanym piciu alkoholu. Charakteryzują ją takie zjawiska jak: codzienne wypijanie alkoholu w celu utrzymania zadawalającego funkcjonowania, regularne ale ograniczone do weekendów picie duŜych ilości alkoholu, objawy abstynencyjne, zmiana tolerancji na alkohol, utrata kontroli nad piciem, zaburzenia pamięci i świadomości, nawroty picia po próbach utrzymania okresowej abstynencji. O uzaleŜnieniu moŜna mówić wtedy, kiedy co najmniej trzy spośród wymienionych objawów występowały, co najmniej przez jeden miesiąc w ciągu ostatniego roku. Problem naduŜywania alkoholu jest jednym z powaŜniejszych problemów, z jakimi spotykają się pracownicy socjalni w swojej pracy. Wśród przyczyn naduŜywania alkoholu wyróŜnia się przede wszystkim: - czynniki genetyczne, - czynniki biologiczne, - czynniki środowiskowe. Niepokojącym zjawiskiem, wynikającym z obserwacji pracowników socjalnych jest obniŜenie się wieku inicjacji spoŜywania alkoholu wśród młodocianych, brak reakcji 85 rodziców a takŜe brak działań profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieŜy w wieku dorastania. Istotnymi przyczynami marginalizacji i wykluczenia społecznego osób uzaleŜnionych od alkoholu są: łatwa dostępność, zachodnie wzorce, brak mieszkań, niska świadomość skutków, brak perspektyw Ŝyciowych młodych ludzi, rozluźnienie więzi rodzinnych, dewaluacja wzorców i wartości moralnych, konflikty w rodzinie, brak kultury picia, antidotum na stres, społeczna akceptacja picia, niekonsekwencja stosowania prawa, niedostateczne działania profilaktyczne, niedostateczna oferta spędzania wolnego czasu, degradacja wartości rodziny, zarobkowa emigracja członków rodziny, nawyki kulturowe, i utrata pracy. Natomiast skutkami jest: pogorszenie stanu zdrowia, utrata pracy, rozpad więzi rodzinnych, przemoc w rodzinie, gorsze moŜliwości edukacyjne, utrudnienia w podjęciu i utrzymaniu pracy, zaburzenia emocjonalne członków rodziny, zła opinia w środowisku, konflikty z prawem, bezdomność, agresja, rozpad rodziny, zaniedbania higieniczne, współuzaleŜnienie członków rodziny, zmiana osobowości, postawa roszczeniowa, zaniedbania wychowawcze, Ŝebractwo i złe wzorce. Tabela 41. Pomoc przyznana z powodu alkoholizmu Lp. Rok Rodziny Osoby w rodzinie 1 2004 16 79 2 2005 15 71 3 2006 14 66 4 2007 14 62 Źródło: Opracowanie własne Tabela powyŜsza przedstawia liczbę rodzin, w których znika problem naduŜywania alkoholu przez jednego lub oboje z współmałŜonków. Z 14 rodzin w roku 2007 na leczenie odwykowe udało się skutecznie skierować kilka osób. Jedne z nich dobrowolnie poddały się terapii, inne zostały do tego zmuszone nakazem sądu. Problem naduŜywania alkoholu zmalał jeśli chodzi o powód zgłaszania się o pomoc do GOPS, lecz w środowisku moŜna zaobserwować wiele rodzin, których ten problem dotyka a które to nie chcą się do tego przyznać. 86 Wykres 18: Pomoc przyznana z powodu alkoholizmu 80 79 60 71 66 40 62 Rodziny 20 Osoby w rodzinie 16 0 2004 15 14 14 2005 2006 2007 Tabela 42. Osoby z problemem alkoholowym na terenie gminy Iwierzyce Wyszczególnienie Liczba osób z którymi Liczba skierowań Liczba skierowań została przeprowadzona na leczenie do Sądu do Prokuratora rozmowa interwencyjna 2004 rok 11 1 - 2005 rok 13 1 - 2006 rok 40 1 - 2007 rok 38 6 - Źródło: Gminna Komisja Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jak wynika z powyŜszej tabeli problem naduŜywania alkoholu w Gminie Iwierzyce z roku na rok wzrasta. Tabela ta nie odzwierciedla jednak rzeczywistego problemu alkoholizmu, poniewaŜ bardzo często przyczyną z powodu, której osoby nie zgłaszają się same oraz nie zgłaszają członków rodzin naduŜywających alkoholu do Gminnej Komisji Profilaktyki jest wciąŜ istniejąca w naszym środowisku presja społeczno – obyczajowa. Z codziennych obserwacji wynika jednak, Ŝe problem naduŜywania alkoholu wśród społeczności gminy zatacza coraz większe kręgi. 87 Tabela 43. Osoby z problemem alkoholowym leczone w Poradni dla osób UzaleŜnionych od Alkoholu i WspółuzaleŜnionych. Liczba osób objętych Liczba osób uzaleŜnionych leczeniem odwykowym od alkoholu Kolejne lata 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 Liczba rodzin uzaleŜnionych* 2004 2005 2006 2007 Gmina Iwierzyce 1 1 - 1 12 14 10 14 7 1 1 1 67 155 172 190 127 137 171 153 b.d. 5 3 3 Powiat Ropczycko – Sędzisz. * rodziny uzaleŜnione obejmują oboje uzaleŜnionych rodziców Źródło: Poradnia dla Osób UzaleŜnionych i WspółuzaleŜnionych w Ropczycach. Osoby zgłaszające się od Poradni mają moŜliwość korzystania z pomocy finansowej na pokrycie kosztów przejazdów. Pomoc udzielana osobom uzaleŜnionym i współuzaleŜnionym obejmuje takie formy jak: poradnictwo w punkcie konsultacyjnym, rozmowy informacyjno – terapeutyczne, formy terapii grupowej i samopomocowej. Osoby te otrzymują wsparcie psychiczne dotyczące sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami wynikającymi z picia alkoholu. Pomoc ta jest jednak niewystarczająca. W rodzinach objętych pomocą GOPS szczególnego znaczenia nabiera wzorzec picia alkoholu i negatywny wpływ rozbieŜności między zachowaniem rodziców a wymaganiami stawianymi wobec dziecka, co do spoŜywania alkoholu, brak kontroli ze strony rodziców i stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych. Często w środowiskach moŜna zauwaŜyć zjawisko „dziedziczenia” alkoholizmu. Praca z tymi właśnie klientami jest długotrwała i trudna a takŜe niejednokrotnie skazana na niepowodzenie. Pomocy osobom uzaleŜnionym i ich rodzinom udzielają: Stowarzyszenie PRO FUTURO, Grupa AA, Grupa AL.-ANON i AL.-ATEEN. 88 Człowiek uzaleŜniony szkodzi nie tylko sobie, ale i swoim bliskim oraz osobom niezwiązanym z nim więzami rodzinnymi. Skuteczna pomoc osobom i rodzinom z problemami alkoholowymi podlega na umoŜliwieniu ludziom dotkniętym tą chorobą podjęcia leczenia. Bardzo powaŜnym problemem w podejmowaniu działań w tym kierunku jest bierna postawa ludzi uzaleŜnionych od alkoholu. Osoby te mają w większości postawy roszczeniowe, uwaŜają, Ŝe jeŜeli nie pracują, to właśnie pomoc społeczna ma obowiązek ich utrzymywać. Są przekonani, Ŝe ich uzaleŜnienie spowodowane jest czynnikami zewnętrznymi a nie dochodzi do nich fakt, Ŝe to właśnie oni decydują o swojej sytuacji Ŝyciowej. Wzrost liczby osób uzaleŜnionych od alkoholu jest dla wszystkich sygnałem, Ŝe natychmiast naleŜy zacząć przeciwdziałać temu negatywnemu zjawisku. 6. PRZEMOC W RODZINIE Historia przemocy jest równie długa jak historia całej naszej cywilizacji. Od niepamiętnych czasów ludzie źle traktują innych ludzi – krzyczą na nich, biją, poniŜają, prześladują, gwałcą, wykorzystują, chociaŜ na szczęście równieŜ darzą innych przyjaźnią, miłością i pomocą. Przemoc – to sposób działania przestępczego polegający na zastosowaniu fizycznego przymusu, czyli siła przewaŜająca czyjąś siłę; fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś; narzucona bezprawnie władza, panowanie: czyny bezprawne, dokonywane z uŜyciem fizycznego przymusu; gwałt. Przemoc w rodzinie to pastwienie się nad Ŝonami, dziećmi, osobami niepełnosprawnymi, chorymi psychicznie lub somatycznie, a takŜe coraz częściej dostrzegane wykorzystywanie seksualne dzieci - są to więc „wszelkie odmiany złego traktowania tych członków rodziny, którzy nie są w stanie skutecznie się bronić’’. Na przemoc moŜna spoglądać z wielu róŜnych punktów widzenia. WyróŜniając cztery róŜne perspektywy: Pierwsza z nich to perspektywa prawna, zgodnie z którą przemoc to czyny zabronione. Wśród róŜnego rodzaju regulacji, zasad, przepisów, zakazów przy pomocy których ludzie próbują nadać swojemu Ŝyciu społecznemu jakiś porządek, znaczna część dotyczy właśnie przemocy. W systemach prawnych wszystkich cywilizowanych społeczeństw są zapisy- artykuły kodeksu karnego, kodeksu rodzinnego, kodeksu wykroczeń- przewidujące róŜnego rodzaju 89 kary dla tych, którzy przemocy dokonują, a takŜe wskazujące sposoby, za pomocą których przestrzeganie tych praw powinno być egzekwowane. Drugą waŜną perspektywą w rozpatrywaniu zjawisk przemocy jest perspektywa moralna. Krzywdzenie innych, zadawanie szkód, cierpień jest powszechnie rozpoznawane jako zło. Od niepamiętnych czasów w róŜnych typach społeczności ludzkich dokonywanie aktów przemocy było i jest poddawane ocenie i sankcjonowaniu moralnemu. Nie moŜna tego lekcewaŜyć, chociaŜ skuteczność interwencji uruchomionych z tej perspektywy tez często nie jest zadowalająca. Trzecią perspektywą, z której moŜna patrzeć na przemoc, jest perspektywa psychologiczna. UmoŜliwia ona głębsze zrozumienie i przygotowanie skutecznych działań, mających na celu zmiany zarówno w funkcjonowaniu ofiar, jaki i funkcjonowaniu sprawców oraz sytuacjach, w których przemoc się dokonuje. na pierwszy plan wysuwają się tutaj takie zjawiska jak cierpienie ofiar, ich bezsilność, doznanie przez nie róŜnego rodzaju ran i uszkodzeń psychologicznych, jak teŜ szczególny rodzaj powiązań i pułapek psychologicznych, ujawniających się w sytuacjach, kiedy jedni ludzie doświadczają przemocy ze strony innych. Ta perspektywa dostarcza obrazów przemocy uŜytecznych ni tylko wtedy, gdy prowadzona jest psychoterapia ofiar lub oddziaływanie psychokorekcyjne, ale takŜe przy udzielaniu ofiarom wsparcia innego typu niŜ terapeutyczne, jak równieŜ przy próbach zmian w sposobie działania odpowiednich instytucji czy funkcjonariuszy. Czwartą perspektywę moŜna by nazwać społeczno – polityczną. Przemoc nie tylko dokonywana w rodzinie – zdarza się często, gromadzą się wokół niej potęŜne emocje, jej ofiarami bywają bardzo liczne populacje. W związku z tym wokół niej są niekiedy podejmowane działania społeczne, akcje na duŜą skalę; czasem tez jakieś decyzje polityczne są rozpatrywane pod kątem tego, czy przyczyniają się do zwiększania, czy zmniejszania rozmiarów przemocy. Zdarza się, Ŝe przeciwdziałanie przemocy staje się częścią programów politycznych. MoŜna wyróŜnić takŜe cztery aspekty: Po pierwsze – przemoc jest związana z intencjonalnym działaniem sprawcy, jest skutkiem takiego działania. To nie oznacza, Ŝe musi w nie być jasno i wyraźnie wpisana premedytacja, Ŝeby kogoś skrzywdzić. Chodzi o to, Ŝe przemoc wyłania się z działań, których kierunek zmierza w stronę przemocy. Po drugie - przemoc jest związana z naruszeniem praw lub dóbr osobistych, a więc jakaś osoba jest uznana za ofiarę, przy czym kwestia podziału na ofiarę i sprawcę wcale nie jest taka jednoznaczna. Część praw ludzkich jest opisywana przy pomocy dokumentów 90 humanistycznych, które nie wchodzą w skład systemów prawnych, tylko są częścią dorobku kulturowego społeczności. Czasami to sprawa obyczajów, jednak obyczaje często wchodzą w kolizję z prawami i na przykład akceptują naruszanie praw dziecka, jak choćby prawa do miłości, szacunku, opieki, bezpieczeństwa. Po trzecie – przemoc jest związana z osłabieniem lub brakiem zdolności do samoobrony u jednej ze stron. Zakłada się, Ŝe to kobieta jest słabsza od męŜczyzny i – oczywiście – w sporej części przypadków to załoŜenie się potwierdza, ale nie zawsze. Nie zawsze bowiem w końcowym efekcie walki decyduje róŜnica siły fizycznej i nie wszystkie kobiety są fizycznie słabsze od męŜczyzn, którzy mogą być na przykład pijani, chorzy albo starzy. UwaŜna obserwacja tego, co dzieje się w małŜeństwach alkoholików, pokazała, Ŝe tradycyjny model Ŝony alkoholika – bitej i poniŜanej – pasuje tylko do jednej trzeciej przypadków, gdy w jednej trzeciej jest odwrotnie; to panie kopią i biją ledwie trzymającego się na nogach, wiecznie pijanego faceta. Tak, więc często to, kto w końcowym efekcie zostaje zidentyfikowany jako ofiara, wynika nie z wstępnie stwierdzonej nierównowagi siły, tylko tego, Ŝe zdolność samoobrony jednej ze stron została złamana. I to nie tylko albo nie przede wszystkim na skutek przewagi fizycznej czy psychicznej tej osoby, która została sprawcą, ale zaniedbań czy deficytu systemu wsparcia. Przyglądając się zjawiskom przemocy i od czasu do czasu dostrzegamy takie przypadki, w których do pewnego momentu w zmaganiach miedzy męŜem a Ŝoną, między siostrami czy między córką a starzejącą się matką – gdzie teŜ zdarza się przemoc – istniała równowaga sił. Nie moŜna było rozstrzygnąć, kogo będziemy rozpatrywać jako ofiarę, a kogo jako sprawcę. Później coś naruszyło równowagę sił, na przykład choroba, ruszyła reakcja lawinowa i stało się ewidentne, kto przede wszystkim jest krzywdzony, a kto ma przewagę. WaŜnym rodzajem przemocy rodzinnej nie jest tylko przemoc między małŜonkami czy przemoc rodziców nad dziećmi, ale teŜ dzieci nad rodzicami. W Polsce w bardzo wielu rodzinach dzieci są sprawcami przemocy wobec swoich starszych rodziców. Są to rzeczy bardzo dramatyczne, ukrywane i, gdy wejrzy się głębiej, obraz staje się coraz bardziej złoŜony i coraz waŜniejsze staje się rozpoznanie zdolności do samoobrony czy równowagi sił w rodzinie. Po czwarte – przemoc jest związana z powodowaniem szkód osobistych. W wielu przypadkach szkody spowodowane przemocą są oczywiste, jednak nie zawsze umiemy je zobaczyć. Czasem nie dostrzegają ich same ofiary, na przykład, jeśli wmówimy im, Ŝe stało się to dla ich dobra albo było wyrazem troski czy miłości. Zdarza się, Ŝe określenie szkód wymaga uwaŜnego i wnikliwego rozpoznania świata wewnętrznego ofiary. 91 RozróŜnić moŜna takŜe dwa rodzaje przemocy: gorącą i chłodną. To rozróŜnienie jakościowe moŜe słuŜyć do pogłębionego zrozumienia zjawisk przemocy, chociaŜ w konkretnych rodzinach dość często mamy doi czynienia zarówno z jednym jak i z drugim rodzajem przemocy. Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem, agresją, furią. Towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu. U jej podstaw leŜy szczególny rodzaj furii, narastającej w człowieku od wewnątrz, spiętrzona,, która czasem domaga się ujścia z nieodpartą siłą. Ta gorąca przemoc jest najłatwiej zauwaŜalna, najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo szybko znika. Ma formę właśnie takich ataków, eksplozji, które niestety dość często się powtarzają. Przemoc chłodna to taka przemoc, która wyłania się z działań podejmowanych z pewną premedytacją. Bardzo często te działania maja pozytywne cele: moŜe to być czyjeś dobro, postrzeganie pewnych reguł, realizowanie jakiejś filozofii, ideologii, wiary. Tak, więc typowe dla chłodnej przemocy jest to, Ŝe wyłania się ona z pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje. Ten rodzaj przemocy występuje bowiem nie tylko, ale takŜe w róŜnego rodzaju instytucjach i wynika z myślowego porządku ludzi, którzy mają na nich władzę, są dyrektorami, zarządcami, szefami. W ich umyśle istnieją takie scenariusze tej władzy, które nieuchronnie prowadzą do przemocy. W chłodnej przemocy istotny jest cel, który sprawca chce osiągnąć. JeŜeli wychowanek lub podwładny zachowuje się w sposób, który jest postrzegany jako bariera czy przeszkoda na drodze do tego celu, to ów umysłowy scenariusz upowaŜnia do przejścia przez tę barierę, przełamania lodów, uŜycia skutecznych środków. Tutaj, więc cel uświęca środki. Na przykład często się zdarza, Ŝe rodzicom, którzy mocno biją swoje niegrzeczne dziecko, jest przykro, bo ono płacze, ale mają przekonanie, Ŝe muszą to robić, Ŝe to jest właśnie metoda wychowawcza. Przemoc fizyczna jest spektakularna; o przemocy psychicznej, trwającej nieraz całymi latami, wiemy niewiele, dziwne nieraz zachowania ofiar długotrwałej przemocy skłonni jesteśmy przypisywać niezrównowaŜenie czy psychiczny deficyt. Ludzie zajmujący się pomaganiem ofiarom przemocy często obserwują, jak ofiary odmawiają współpracy w ściganiu sprawców, wycofują sprawy z sądów, bagatelizują odniesione rany i obraŜenia, pozostają w związku ze sprawcą. Niektórzy sądzą, iŜ takie zachowania są wynikiem zmienionej świadomości bądź klasyfikują je wprost jako szalone. Istotnie, u ofiar przemocy, moŜemy zaobserwować zmieniony sposób postrzegania samych siebie i swej sytuacji. Myślenie potoczne zdąŜa w kierunku obarczania 92 ofiary przemocy winą za ich bezradność. Tymczasem częstokroć, zanim wydarzy się pierwszy akt fizycznej agresji, sprawca dzień po dniu, całymi latami stopniowo obezwładnia naturalne mechanizmy obronne swej ofiary. Zanim podniesie rękę, niszczy ją psychicznie. Syndrom sztokholmski oznacza zmianę zachowań postaw u osób, które były więzione bądź przetrzymywane jako zakładnicy. Polega ona na identyfikacji oraz psychicznym zbliŜeniu ofiar do swych porywaczy. W trakcie przetrzymywania i kontaktu z terrorystą początkowe nastawienie zakładników zmienia się o 180 stopni- od wrogości do sympatii. Samo pojęcie syndromu sztokholmskiego pojawiło się w literaturze przedmiotu po napadzie na pewien sztokholmski bank późną jesienią 1973 roku. Uprowadzeni wówczas zakładnicy, po uwolnieniu całkowicie utoŜsamiali się ze swymi niedawnymi prześladowcami. OskarŜali policję o brutalność, odwiedzali bandytów w więzieniach, często ofiarując im wsparcie. Taka, wydawałoby się, dziwna, zmiana podstaw wynika z faktu, iŜ w świadomości ofiar przemocy – terrorysta jawi się jako całkowity pan Ŝycia i śmierci, toteŜ fakt, Ŝe zachował swe ofiary przy Ŝyciu, kaŜe tymŜe ofiarom odczuwać pewien rodzaj wdzięczności, co owocuje później etykietowaniem go jako dobrego. Objawy syndromu sztokholmskiego moŜna zaobserwować w wielu przypadkach – ich wspólnym mianownikiem jest długotrwałe, całkowite bycie zdanym na łaskę prześladowcy. Czynniki wywołujące syndrom sztokholmski: 1. Ofiara jest całkowicie zniewolona i pozbawiona moŜliwości ucieczki – jej Ŝycie całkowicie zaleŜy od prześladowcy. Ofiary przemocy w rodzinie na drodze do uwolnienia się i zmiany swej sytuacji napotykają następujące bariery: a) społeczne – przybierające formę rozmaitych nacisków stosowanych przez rodzinę, znajomych, środowisko pracy. Niejednokrotnie całe otoczenie poprzez swoje sądy i opinie dodatkowo zniewala ofiary przemocy, nieświadomie pomagając sprawcy. b) finansowe – bardzo często maltretowane kobiety nie mają moŜliwości rozporządzania swoimi dochodami: nie pracują zawodowo, cięŜko pracują w domu za darmo, albo ich prześladowcy zabierają im zarobki. w ten sposób całkowicie pozbawiają swe ofiary niezaleŜności ekonomicznej. c) dzieci – kierując się swoiście pojmowanym dobrem dzieci, bardzo często kobiety pozostają przy bijących je partnerach. dzieci nierzadko obwiniają swe matki za awantury urządzane przez ojców. W percepcji dzieci sytuacja wygląda bowiem tak, Ŝe to matka swym postępowaniem spowodowała wybuch agresji ojca. 93 d) braki wyspecjalizowanych palcówek, instytucji oraz słuŜ społecznych zajmujących się pomaganiem ofiarom przemocy w rodzinie. Zasięg zjawiska przemocy jest trudny do oszacowania, nie moŜna zatem orzec, jaki procent kobiet znajduje rzeczywistą pomoc; zdaje się jednak, ze niewielki. 2. Osoba zniewolona pozbawiona jest kontaktu z rzeczywistością zewnętrzną; sprawca przemocy staje się jedynym źródłem informacji o świecie. Sprawcy przemocy podobnie jak terroryści, poprosi więzią ofiary, nie pozwalając im na normalne kontakty ze światem: - ograniczają Ŝycie towarzyskie, - kontrolują czas i miejsce pracy, - odcinają od rodziny i krewnych, - stosują metody prania mózgu ( rozpowszechnianie mitów i stereotypów na temat przemocy, werbalne degradowanie człowieczeństwa ofiary). 3. Osoba zniewolona podlega ciągłym groźbą fizycznego zranienia bądź pozbawienia Ŝycia. Tak jak w przypadki zakładników, bite kobiety doświadczają i stają twarzą w twarz z bezustannym zagroŜeniem swego Ŝycia. Jeśli nie podporządkują się prześladowcom, czeka je gehenna. Jeśli się podporządkują – czeka ich to samo. Tak w skrócie wygląda dylemat zakładnika bądź bitej kobiety. 4.Osoba zniewolona jest całkowicie zdana na manipulację prześladowcy. Gdyby prześladowcy przez cały czas pozostawali wrodzy, być moŜe syndrom rozwinąłby się w mniejszym stopniu. Oni jednak stosują przemyślne techniki mające na celu wytworzenie rzeczywistego przywiązania emocjonalnego u swych ofiar. Zabiegi te mogą przybierać róŜnorodną postać, np. nagłe polepszenie warunków, czasowe zaprzestanie zachowań agresywnych, małe ustępstwa i prezenty oraz obietnice poprawy losu. W 1994 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zainicjowała Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, powstał on z potrzeby pomagania rodzinom z problemem alkoholowym, w których przemoc jest podstawowym warunkiem skuteczności terapii. Celem programu stało się promowanie idei pomagania ofiarom przemocy w rodzinie, zmiana stanu świadomości społecznej na temat tego zjawiska, poprawa funkcjonowania instytucji, które w swoim zakresie działania mają obowiązek pomagania ofiarom przemocy, szkolenie osób zajmujących się pomaganiem, tworzenie lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie, opracowanie materiałów informacyjno – edukacyjnych. Początkowo program ograniczał się do finansowego wspierania inicjatyw zmierzających do wypracowania 94 skutecznych sposobów pomocy ofiarom przemocy. Działania te miały stanowić uzupełnienie istniejącego systemu pomocy odpowiednich słuŜb i instytucji. W grudniu 1996 roku z inicjatywy przedstawicieli organizacji i instytucji pomagających ofiarom przemocy domowej, uczestników ogólnopolskiej konferencji dotyczącej przeciwdziałania przemocy w rodzinie organizowanej przez PARPA i Ogólnopolskie Pogotowie dla ofiar Przemocy w Rodzinie, powstało Ogólnopolskie Porozumienie pod wspólną nazwą „Niebieska Linia” skupiające ludzi, organizacje i instytucje pomagające ofiarom przemocy w rodzinie. W lutym 1998 roku Komendant Główny zezwolił na wprowadzenie procedury „Niebieskich Kart” do postępowania policji podczas interwencji domowych w przypadkach przemocy w rodzinie, a od 1 października 1998 roku procedura ta obowiązuje na terenie całej Polski. PoniewaŜ policja – bez współpracy z innymi słuŜbami - nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać przemocy w rodzinie, do współpracy włączył się równieŜ ówczesny Departament Pomocy Społecznej. Dlatego teŜ powstała podobna procedura - odpowiednik „ Niebieskich Kart” – dla pracowników socjalnych. Zawarte są w nim pytania dotyczące przemocy, jej rodzajów i częstotliwości występowania. W przypadku stwierdzenia przemocy, pracownik socjalny powinien uruchomić odpowiednie działania we współpracy z policją. Tabela 44. Zjawisko przemocy domowej na terenie gminy Iwierzyce i powiatu Zjawisko przemocy Lata Lata domowej 2006 2007 Gmina Iwierzyce 3 4 Powiat ropczycko - 33 33 sędziszowski Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Ropczycach 95 Wykres 19: Zjawisko przemocy w Gminie i Powiecie 35 30 25 33- 2006 20 15 33 - 2007 10 5 3- 2006 4- 2007 0 Gmina Iwierzyce Powiat ropczyckosędziszowski PowyŜsza tabela nie w pełni odzwierciedla zjawisko występowania przemocy domowej, poniewaŜ przedstawiono liczbę rodzin, które przeciwstawiły się agresorowi, natomiast jest wiele rodzin, które wstydzą się lub boją pokazywać swoje cierpienie na światło dzienne lub teŜ uwaŜają, Ŝe tak juŜ musi być. Z danych uzyskanych z Komendy Policji wynika, Ŝe w 2007r. w Gminie Iwierzyce było najwięcej rodzin, które doznały przemocy, natomiast w Powiecie zjawisko przemocy zatacza coraz większy krąg. Tabela 45. Interwencje policji na terenie Gminy Iwierzyce Lata 2006 2007 38 32 3 4 3 4 Odnotowane interwencje Występująca przemoc domowa Liczba sporządzonych niebieskich kart Źródło: Posterunek Policji w Iwierzycach 96 Wykres 20: Interwencje policji 40 38 35 Odnotowane interwencje 32 30 25 Występująca przemoc domowa 20 15 10 3 4 4 3 Liczba sporządzonych niebieskich kart 5 0 2006 2007 Na podstawie powyŜszej tabeli moŜna wyciągnąć wnioski, Ŝe najgorszym z pośród dwóch lat – rokiem, w którym odnotowano największą liczbę interwencji był rok 2007, poniewaŜ zgłoszono aŜ 38 interwencje policji. Do instytucji chroniących ofiary przemocy domowej naleŜą: 1. Policja: osoby wzywające policję mają prawo do uzyskania od policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa, uzyskania informacji, kto przyjechał na wezwanie, wykorzystania dokumentacji interwencji policyjnej jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy, zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków w sprawie sądowej; 2. Prokuratura: osoby pokrzywdzone na skutek przemocy domowej oraz świadkowie mogą złoŜyć w prokuraturze lub na policji zawiadomienie o przestępstwie ściganym w trybie publiczno – skargowym lub wniosek o ściganie przestępstwa. W zaleŜności od oceny zebranego materiału dowodowego postępowanie moŜe zakończyć się skierowaniem aktu oskarŜenia do sądu, umorzeniem dochodzenia lub warunkowym umorzeniem. 3. Gmina: obowiązek przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie w rodzinie z problemem alkoholowym, spoczywa takŜe na samorządach lokalnych. Do zadań własnych gminy naleŜy m.in. udzielenie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychologicznej i prawnej a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie. 97 4. SłuŜba zdrowia: jej głównym zadaniem jest ochrona zdrowia pacjenta. Zjawisko przemocy domowej kwalifikuje się do zakresu sytuacji objętych świadczeniami zdrowotnymi, poniewaŜ bardzo często towarzyszą mu wyraźne uszkodzenia zdrowia somatycznego i zawsze występują powaŜne uszkodzenia zdrowia psychicznego. W zakresie pomocy ofiarom przemocy domowej, oprócz zadań podstawowych, takich jak udzielanie pomocy medycznej, istotne jest poinformowanie ofiar o moŜliwościach szukania pomocy, o miejscach i warunkach wystawiania obdukcji oraz o konieczności powiadamiania innych słuŜb 5. Pomoc społeczna: której celem jest umoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜenia trudnych sytuacji Ŝyciowych, których same nie są w stanie pokonać oraz zapobieganie powstawaniu tych sytuacji Ŝyciowych, z których wynika ustawowy obowiązek interwencji i wsparcia ze strony pomocy społecznej. 7. BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIU GOSPODARSTWA DOMOWEGO Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w Ŝyciu dziecka. Na środowisko to wpływa: struktura rodziny, atmosfera wychowawcza w domu, stopień wykształcenia rodziców, warunki materialne i sytuacja zdrowotna. Najczęściej bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak uzaleŜnienie od alkoholu, przemoc w rodzinie, niezaradność, bezrobocie oraz problemy dzieci w szkole. Wynika z zaburzenia równowagi systemu rodzinnego przejawiającego się trudnościami we właściwym wypełnianiu ról społecznych przez członków rodziny. Objawia się przez pojawiające się problemy w pełnieniu ról rodzicielskich i wychowawczych związanymi z jednej strony z prezentowaniem przez dzieci agresywnych zachowań, łamanie obyczajów i norm społecznych a z drugiej strony z brakiem właściwej i adekwatnej postawy wobec tych zachowań ze strony rodziców. Często się zdarza, Ŝe dzieci pochodzące z rodzin z zaburzoną strukturą pozostawione są same sobie, czas wolny spędzają wśród rówieśników na podwórku, częściej pojawiają się problemy w szkole i w sytuacji takiej rodzice albo „podwyŜszają poprzeczkę” dziecku oczekując lepszych ocen lub w ogóle się nimi nie interesują. 98 Dzieci nie mające oparcia w środowisku rodzinnym szukają akceptacji między rówieśnikami, zaczynają opuszczać zajęcia szkolne, popadają w konflikty z prawem, łączą się w grupy nieformalne. Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych wielokrotnie przyczynia się do umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. W celu zminimalizowania tego typu problemów konieczna jest współpraca z pedagogiem szkolnym, organizacja wolnego czasu dzieciom a przede wszystkim nakłanianie rodziców do poświęcania większej uwagi własnym dzieciom oraz pomoc finansowa. Bezradność ta jest trudno mierzalna. Według danych GOPS w Iwierzycach z pomocy z tego powodu w latach 2004- 2007 korzystało: Tabela 46. Pomoc przyznana z powodu bezradności w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego Lp. W latach Rodziny Osoby w rodzinie 1 2004 34 216 2 2005 31 198 3 2006 20 84 4 2007 11 63 Źródło: Opracowanie własne Wykres 21. Pomoc przyznana z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 250 216 198 200 Rodziny 150 Osoby w rodzinie 100 84 63 50 34 31 20 11 0 `2004 2005 2006 2007 99 Realizując zadania pomocy społecznej obserwujemy spadek liczby tych rodziców i opiekunów, którzy charakteryzują się daleko idącą niewydolnością opiekuńczo - wychowawczą. Jak juŜ zostało wspomniane przy opisie wcześniejszych tabel, malejąca liczba rodzin korzystających w ośrodkach pomocy z zasiłków z określonego powodu, nie znaczy, Ŝe juŜ wyszła z trudnej sytuacji materialnej i nie ubiega się o pomoc. MoŜe to takŜe świadczyć o tym, Ŝe w tych rodzinach powstała kolejna inna przyczyna ubiegania się o zasiłek. Tak sprawa ma się właśnie w rodzinach korzystających z pomocy z powodu trudnej sytuacji spowodowanej bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. 8. TRUDNOŚCI W PRZYSTOSOWANIU DO śYCIA PO OPUSZCZENIU ZAKŁADU KARNEGO Z pomocy ośrodków pomocy społecznej korzystają takŜe osoby, które po odbyciu kary pozbawienia wolności wracają we własne miejsce zamieszkania i niejednokrotnie nie umieją się przystosować. Obecnie w więzieniach polskich przebywa ponad 80 tysięcy skazanych a na odbycie kary oczekuje jeszcze około 27 tys. skazanych, którzy mimo prawomocnego wyroku sądu przebywają na wolności. Niejednokrotnie przestępstwa podlegają przedawnieniu z powodu nie rozpatrzenia spraw karnych w terminie, co urąga zasadą państwa prawa. Wszystko to sprzyja rozwojowi przestępczości, podwaŜa zaufanie obywateli do systemu sprawiedliwości i tworzy atmosferę bezkarności. Znaczna część opinii publicznej domaga się coraz surowszego karania przestępców a takŜe wszyscy oczekują, Ŝe SłuŜba Więzienna w sposób kompleksowy zajmie się nie tylko egzekwowaniem kary i izolowaniem skazanych oraz skuteczną ich resocjalizacją. Uwadze opinii publicznej umyka uboczny skutek represyjnej polityki karnej: im surowsze warunki odbywania kary pozbawienia wolności i im dłuŜszy pobyt skazanego w więzieniu, tym trudniejsza jego adaptacja do warunków na wolności, po zwolnieniu. Większe jest teŜ ryzyko społecznego niedostosowania i marginalizacji, a w konsekwencji – moŜliwość zaprzepaszczenia efektów oddziaływań resocjalizacyjnych. Częstą konsekwencją jest powrót skazanych na drogę przestępstwa, a co za tym idzie do przeludnionych więzień. Izolacja skazanych nie stwarza optymalnych warunków do oddziaływań resocjalizacyjnych i nie zapobiega zjawisku recydywy. Recydywa natomiast, to w praktyce efekt nieskuteczności 100 działań resocjalizacyjnych. Izolacja więzienna staje się w tej sytuacji celem samym w sobie, a społeczeństwo musi ponosić wysokie koszty funkcjonowania rozbudowanych więzień. Znaczącym elementem sprawiedliwej kary jest zadośćuczynienie przez sprawcę ofierze przestępstwa i społeczności lokalnej oraz resocjalizacja i reintegracja społeczna ukaranego. Oprócz kary pozbawienia wolności istnieje takŜe wiele innych sposobów karania, niemających tak negatywnych skutków jak pobyt w więzieniu i nie mniej od niego efektywnych. Teraz w systemach karnych wielu krajów europejskich duŜe znaczenie zyskują kary ograniczenia wolności oparte na kontroli i nakazie określonych zachowań w tym zadośćuczynienia ofierze przestępstwa i systematycznej pracy na rzecz społeczności. Stosowane są teŜ kary finansowe oraz nakaz wykonywania określonego zawodu czy sprawowania funkcji publicznych. Wiele z tych kar wykonuje się w systemie probacji i dobrze zorganizowany system probacji umoŜliwia skuteczne egzekwowanie kar bez izolacji sprawcy przy pełnej kontroli ze strony organów sprawiedliwości i znaczącym uczestnictwie czynników społecznych. Polsce jednak, mimo zmian ustrojowych i przebudowy systemu penitencjarnego nie rozwinięto jeszcze systemu probacji, który jest potrzebny. Skuteczne wykonanie kary powinno polegać na włączeniu ukaranych do Ŝycia rodzinnego. TakŜe pobyt w więzieniu nie powinien oznaczać całkowitej izolacji od otoczenia społecznego, głównie, jeŜeli więzień decyduje się na aktywny udział w procesie resocjalizacyjnym. Działania na rzecz integracji społecznej skazanych nie są jedynie humanitarnym dodatkiem do kary, ale stanowią jeden z jej zasadniczych elementów. Mimo, Ŝe działalność organizacji społecznych i posługa religijna w zakładach karnych mają coraz większy zasięg, to udział czynników społecznych w polskim systemie penitencjarnym jest niewystarczający. Zakłady karne są obowiązane do udzielania pomocy wychodzącym na wolność. W praktyce okazuje się ona symboliczna. Zakłady karne mają obowiązek z wyprzedzeniem poinformować odpowiedni ośrodek pomocy społecznej o zwalnianym więźniu, natomiast PCPR powinny prowadzić programy pomocy tym osobom. Przepisy, które tego dotyczą są martwe, a pomoc postpenitencjarna nie funkcjonuje naleŜycie. 101 Tabela 47. Pomoc przyznana z powodu trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego. Lp. Rok Rodziny Osoby w rodzinie 1 2004 1 1 2 2005 - - 3 2006 1 1 4 2007 - - Źródło: Opracowanie własne W latach 2004-2007 z terenu gminy jedna osoba w 2004 i 2006 roku powróciła po opuszczeniu zakładu karnego. 9. BEZDOMNOŚĆ Bezdomność to jedno z najgroźniejszych zjawisk patologii społecznej, które dla społeczeństwa stanowi zagroŜenie bezpieczeństwa i spokoju a takŜe niebezpieczeństwo epidemiologiczne. Bezdomność nazywamy sytuację Ŝyciową, w której człowiek pozostaje bez domu. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku za osobę bezdomną uznaje się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a takŜe osoba niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma moŜliwości zamieszkania. Według A. Przemeńskiego „bezdomność, to sytuacja osób lub rodzin, które w dalszym czasie nie mają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uwaŜać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne”. RozróŜniając osoby bezdomne moŜemy mówić o: - „bezdomnych z wyboru” – to ludzie o specyficznych predyspozycjach osobowościowych, przekonaniach, które nie pozwalają się im nigdzie zadomowić na stałe. Ludzie ci reprezentują typ wiecznego tułacza, wędrowca, który odrzucił normy Ŝycia społecznego, -„bezdomność z konieczności” – to ludzie, którzy doznali niejako losowego przymusu i posiadają osobistą przyczynę bezdomności. 102 Przyczynami bezdomności są często niepowodzenia zawodowe, wiąŜące się z utratą pracy, chorobą lub przeszłością kryminalną, z którą związany jest brak akceptacji przez rodzinę. Do innych przyczyn moŜna zaliczyć rozwody i związane z nimi eksmisje lub wymeldowanie współmałŜonka, brak opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 – go roku Ŝycia, oraz niedostateczna liczba miejsc w ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego niewymagających hospitalizacji. Tabela 48. Przyczyny bezdomności Wyszczególnienie Powszechnie występujące Często występujące Występujące w ostatnich latach Na poziomie społeczeństwa rodziny - brak domu - brak kontaktów z rodziną - brak pracy - brak bliskich związków z - brak środków do Ŝycia ludźmi - odrzucenie przez społeczeństwo - dysfunkcja rodziny - wcześniejsze macierzystej zamieszkiwanie w hotelu - rozwód lub rozpad związku robotniczym - alkoholizm - karalność - choroba lub upośledzenie umysłowe - kalectwo lub starość - zwiększa się liczba osób ze - zwiększa się liczba pełnych średnim i wyŜszym rodzin wykształceniem - zwiększa się liczba wychowanków domu dziecka Zjawisko bezdomności dotyka głównie tych, którzy ulegają relatywnie największej pauperyzacji, czy teŜ tych, których prestiŜ społeczny znacznie się obniŜył. KaŜda bezdomność a zwłaszcza tzw. dworcowa i uliczna stanowi wstydliwą wizytówką duŜych miast. Tabela 49. Pomoc przyznana z powodu bezdomności Lp. Rok Rodziny Osoby 1 2004 - - 2 2005 - - 3 2006 - - 4 2007 - - Źródło: Opracowanie własne 103 Jak wynika z powyŜszej tabeli moŜna powiedzieć, Ŝe problem bezdomności w gminie nie istnieje. 10. POZOSTAŁE POWODY PRZYZNANIA POMOCY W LATACH 2004-2007 Tabela 50. Pomoc przyznana z powodu sieroctwa Lp. Rok Liczba rodzin Osoby w rodzinie 1 2004 - - 2 2005 - - 3 2006 - - 4 2007 - - Źródło: Opracowanie własne W latach 2004 – 2007 problem sieroctwa nie występował, lub rodziny zostały zakwalifikowane do innych przyczyn trudnej sytuacji rodziny. Tabela 51 . Pomoc przyznana z powodu ochrony macierzyństwa Lp. Rok Rodziny Osoby 1 2004 34 213 2 2005 31 195 3 2006 22 130 4 2007 19 122 Źródło: Opracowanie własne Wykres 22. Pomoc z tytułu ochrony macierzyństwa 250 213 195 200 150 130 122 100 50 34 Osoby 31 22 19 2006 2007 0 `2004 Rodziny 2005 104 Spora grupa ludzi korzystała takŜe z pomocy finansowej z tytułu ochrony macierzyństwa. W latach 2004-2005 liczba tych rodzin była znacznie wyŜsza w porównaniu z 2006 i 2007 rokiem. Od 2005 roku zasiłki z tytułu ochrony macierzyństwa zostały wykreślone z ustawy o pomocy społecznej a ich miejsce zajęły dodatki do zasiłków rodzinnych z tytułu urodzenia dziecka. W latach 2005 i 2006 rodzinom były przyznane zasiłki okresowe z powodu potrzeby ochrony macierzyństwa. Tabela 52. Pomoc przyznana z powodu klęski Ŝywiołowej lub ekologicznej Lp. Rok Rodziny Osoby 1 2004 - - 2 2005 - - 3 2006 - - 4 2007 20 72 Źródło: Opracowanie własne Pomocy finansowej z powodu klęski Ŝywiołowej ośrodek pomocy udzielił w 2007 roku dla 20 rodzin. W 2004, 2005 i 2006 roku na terenie gminy klęski Ŝywiołowe ani ekologiczne nie występowały. 105 CZĘŚĆ IV. POMIESZCZENIA I WARUNKI PRACY GMINNEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ Przemiany ustrojowe, które trwają od 1989 r., spowodowały, Ŝe w systemie zabezpieczenia społecznego wzrosła rola pomocy społecznej, jako instytucji polityki społecznej państwa. Podstawowe ogniwo w strukturze organizacyjnej pomocy społecznej stanowią gminne (miejsko-gminne, miejskie) ośrodki pomocy społecznej podporządkowane władzom lokalnym (wójtom, burmistrzom). Zatrudnione w nich osoby są pracownikami samorządowymi. Działalność ośrodków finansowana jest z dwóch źródeł: budŜetu gminy i budŜetu centralnego. W związku z takim sposobem finansowania, wśród zadań pomocy społecznej wyróŜnia się zadania własne (opłacane z funduszy gminnych) i zadania zlecone (środki na ich realizację pochodzą z budŜetu państwa). Znaczenie pomocy społecznej wynika z tego, Ŝe skierowana jest ona do osób, które przy wykorzystaniu własnych środków, moŜliwości i uprawnień nie są w stanie przezwycięŜyć trudnej sytuacji materialnej, w jakiej się znajdują. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Iwierzycach mieszkańcom swojej gminy udziela pomocy pienięŜnej, pomocy w naturze, pomocy usługowej oraz pomocy w formie pracy socjalnej. Podopieczni GOPS korzystają z takich form pomocy jak: zasiłki stałe, zasiłki okresowe, zasiłki celowe, zasiłki celowe z przeznaczeniem na zakup Ŝywności oraz korzystają z usług opiekuńczych i pomocy sąsiedzkich. Niektórym rodzinom udzielana jest pomoc rzeczowa w formie zakupu Ŝywności, odzieŜy i obuwia, pomoc w formie doŜywiania dzieci w szkole. Pomoc Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej jest jednak uzaleŜniona od moŜliwości finansowych i liczby osób ubiegających się i uprawnionych do otrzymania pomocy. 1. POMIESZCZENIE I SPRZĘT W związku z zarządzeniem ówczesnego Naczelnika, obecnie Wójta Gminy został utworzony 1 kwietnia 1990 roku. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Iwierzycach, zwany dalej „Ośrodkiem”, jako jednostka budŜetowa powiązana z budŜetem gminy i finansowaną z tego budŜetu oraz podporządkowaną bezpośrednio wówczas Naczelnikowi Gminy. Obszar działania ośrodka obejmuje gminę Iwierzyce, w której skład wchodzi dziewięć wsi: Będzienica, Bystrzyce, Iwierzyce, Nockowa, Olchowa, Olimpów, Wiercany, Wiśniowa i Sielec. Siedzibą Ośrodka Pomocy Społecznej są Iwierzyce. 106 Jak zostało juŜ wspomniane Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej mieści się w budynku Urzędu Gminy w Iwierzycach. Ma on w uŜyczeniu dwa pokoje oraz pomieszczenie łączące je, które usytuowane są na parterze Urzędu Gminy. Ośrodek wyposaŜony jest w sześć komputerów wraz z niezbędnym oprogramowaniem oraz kserokopiarkę. Znajdują się biurka dla kaŜdego pracownika oraz dodatkowo krzesła dla klientów a takŜe szafki na teczki z wywiadami środowiskowymi oraz inne dokumenty. Pomieszczenia te są stosunkowo za małe i nie ma moŜliwości przeprowadzenia swobodnej rozmowy z klientem, co zniechęca osoby będące w trudnej sytuacji, niekiedy będące ofiarami przemocy domowej oraz mające inne problemy, z którymi sami nie mogą sobie poradzić do wyjawienia problemu pracownikom ośrodka pomocy. Tabela 53. StaŜ pracy pracowników GOPS Lp. Lata pracy ogółem Lata pracy w GOPS 1. 36 24 2 35 18 3 30 28 4 28 25 5 28 14 6 23 13 7 13 11 8 7 2 9 3 3 W ośrodku pomocy pracuje dziewięć osób: kierownik, trzech pracowników socjalnych, księgowa oraz dwie osoby zajmujące się świadczeniami rodzinnymi a takŜe obecnie 2 opiekunki społeczne, które są zatrudniane w zaleŜności od potrzeb osób wymagających pomocy osób drugich w środowisku. Najwięcej lat przepracowanych w pomocy społecznej ma pracownik socjalny (28), kierownik ma takŜe 25 lat przepracowanych w ośrodku pomocy a u pozostałych osób staŜ pracy wynosi od 36 do 3 lat pracy, a jeśli chodzi o pracę 107 w GOPS, to od 24 do 2 lat. CZĘŚĆ V. FINANSOWANIE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Tabela 54 . Pieniądze skierowane na pomoc społeczną z budŜetu gminy Lp. Rok udzielenia świadczenia Łączna kwota 1 2004 105 217,00 2 2005 99 298,00 3 2006 107 892,43 4 2007 122 548,15 Źródło: Opracowanie własne Tabela 55. Pieniądze skierowane na pomoc z budŜetu wojewody Lp. Rok udzielenia pomocy Kwota 1 2004 916 385,00 ` 2005 1 706 477,00 3 2006 2 845 097,33 4 2007 2 974 755,85 Źródło: Opracowanie własne Z powyŜszych tabel wynika, Ŝe zarówno z budŜetu wojewody, jak i z budŜetu gminy na pomoc społeczną przekazywane są znaczne kwoty pieniędzy. Rok 2004 był rokiem, w którym na świadczenia pomocy społecznej budŜet wojewody przeznaczył mniejszą pulę pieniędzy, ale spowodowane to było zmianą przepisów ustawy o pomocy społecznej. Od 2004 roku budŜet państwa zwiększa pulę pieniędzy przeznaczanych właśnie na pomoc społeczną, co i tak nie jest sumą w pełni zaspokajającą potrzeby mieszkańców gminy. 108 Tabela 56. Pomoc finansowa (liczba rodzin) Lp. Rok Zasiłk Zasiłki i stałe Zasiłki Zasiłki okresowe Okreso- DoŜy- okresowe celowe celowe macie - we wianie wyrów na zakup rzyńskie gwaranto nawcze Ŝywności stałe Zasiłki -wane 1 2004 10 12 65 134 - 17 2 147 2 2005 12 - 106 107 - - - 137 3 2006 12 - 101 46 56 - - 98 4 2007 10 - 107 5 86 - - 79 Źródło: Opracowanie własne PowyŜsza tabela przedstawia liczbę rodzin objętą poszczególną formą pomocy na przestrzeni lat 2004- 2007. W związku ze zmianą Ustawy o Pomocy Społecznej w 2004 roku niektóre świadczenia pomocy społecznej były przejmowane przez inne organy, które kontynuowały ich wypłatę, Wypłatą niektórych renty socjalne przekazano do ZUS. świadczeń jak zasiłki stałe, które zmieniły nazwę na świadczenia pielęgnacyjne zajmuje się odrębna komórka utworzona w GOPS do spraw świadczeń rodzinnych. 109 CZĘŚĆ VI. ŚWIADCZENIA RODZINNE Od maja 2004r. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej prowadzi takŜe wypłatę świadczeń rodzinnych. Zgodnie z Ustawą z dnia 28 listopada 2003 roku świadczeniami rodzinnymi są: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego a takŜe świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka. Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. Prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje rodzicom albo opiekunowi prawnemu dziecka - do ukończenia przez dziecko: 18 roku Ŝycia lub nauki w szkole, jednak nie dłuŜej niŜ do ukończenia przez dziecko 21-go roku Ŝycia, albo 24-go roku Ŝycia, jeŜeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyŜszej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności, jeŜeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 504,00 zł. W przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, zasiłek rodzinny przysługuje, jeŜeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 583,00 zł. Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie: 48,00 zł. na dziecko w wieku do ukończenia 5-go roku Ŝycia; 64,00 zł na dziecko w wieku powyŜej 5-go roku Ŝycia do ukończenia 18-go roku Ŝycia; 68,00 zł. na dziecko w wieku powyŜej 18-go roku Ŝycia do ukończenia 24-go roku Ŝycia. Prawo do zasiłku rodzinnego przyznaje się na okres zasiłkowy. Zgodnie z art.9 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu urodzenia dziecka przysługuje matce lub ojcu w wieku do ukończenia przez dziecko pierwszego roku Ŝycia. Dodatek przysługuje jednorazowo w wysokości 1.000,00 zł. Zgodnie z art.10 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka jeŜeli dziecko pozostaje pod jego opieką, uprawnionemu do urlopu wychowawczego, nie dłuŜej jednak niŜ przez okres 24 miesięcy kalendarzowych; 36 miesięcy kalendarzowych, jeŜeli sprawuje opiekę nad więcej niŜ jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu; 72 miesięcy kalendarzowych, jeŜeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dodatek przysługuje w wysokości 400,00 zł miesięcznie. 110 Zgodnie z art.11a ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka lub opiekunowi prawnemu dziecka, jeŜeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, drugi z rodziców dziecka nie Ŝyje, ojciec dziecka jest nieznany. Zgodnie z art.12a ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. Dodatek przysługuje w wysokości 80,00 zł miesięcznie na trzecie i następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego. Zgodnie z art.13 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a takŜe osobie uczącej się na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitację lub kształceniem dziecka w wieku: do ukończenia 16-go roku Ŝycia jeŜeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności; powyŜej 16-go roku Ŝycia do ukończenia 24-go roku Ŝycia, jeŜeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dodatek przysługuje miesięcznie w wysokości: 60,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku Ŝycia; 80,00 zł na dziecko w wieku powyŜej 5 lat do ukończenia 24-go roku Ŝycia. Zgodnie z art.14 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka a takŜe osobie uczącej się na częściowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. Dodatek przysługuje raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego w wysokości 100,00 zł. na kaŜde dziecko. Zgodnie z art.15 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka a takŜe osobie uczącej się w związku z zamieszkaniem w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły w wysokości 90,00 zł miesięcznie. W związku z dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły w wysokości 50,00 zł miesięcznie. Dodatek przysługuje przez 10 miesięcy w roku w okresie pobierania nauki od września do czerwca następnego roku kalendarzowego. Zgodnie z art.15b ustawy o świadczeniach rodzinnych jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się Ŝywego dziecka przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi 111 prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka - niezaleŜnie od wysokości dochodu, w wysokości 1 000 zł na jedno dziecko. Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje niepełnosprawnemu dziecku; osobie niepełnosprawnej w wieku powyŜej 16-go roku Ŝycia, jeŜeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; osobie, która ukończyła 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje takŜe osobie niepełnosprawnej w wieku powyŜej 16-go roku Ŝycia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeŜeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21-go roku Ŝycia. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje w wysokości 153,00 zł miesięcznie. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego. Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem przysługuje matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeŜeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną moŜliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w wysokości 420,00 zł miesięcznie. Od pobieranego świadczenia pielęgnacyjnego osobie, która nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu z innego tytułu - opłacana jest składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego. Oprócz w/w świadczeń rodzinnych ośrodek pomocy wypłacał ponadto zaliczki alimentacyjne. Zaliczka alimentacyjna przysługuje osobie, która nie otrzymuje pełnej wysokości zasądzonych alimentów i jednocześnie jest wychowywana przez osobę samotną. Zaliczka przysługuje do wysokości zasądzonych alimentów nie więcej niŜ: 1) w przypadku, gdy w rodzinie jest jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki - 170,00 zł. dla osoby uprawnionej albo 250,00 zł. jeŜeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności: 112 2) w przypadku, gdy w rodzinie są trzy osoby lub więcej uprawnione do zaliczki - 120,00 zł dla osoby uprawnionej albo 170,00 zł. jeŜeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności: W przypadku, gdy dochód na osobę w rodzinie nie przekracza - kwoty 291,50 zł., kwotę zaliczki zwiększa się do: 1) w przypadku, gdy w rodzinie jest jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki - 300,00 zł. dla osoby uprawnionej albo 380,00zł. jeŜeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności: 2) w przypadku, gdy w rodzinie są trzy osoby lub więcej uprawnione do zaliczki - 250,00 zł dla osoby uprawnionej albo 300,00 zł. jeŜeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. 113 ROZDZIAŁ I. ZESTAWIENIE WYPŁACONYCH ŚWIADCZEŃ W OKRESACH ZASIŁKOWYCH 2005/2006, 2006/2007 i 2007/2008 Tabela 57. Rodziny pobierające zasiłki rodzinne Lp. Rok zasiłkowy Rodziny Dzieci uprawnione do zasiłków rodzinnych 1 2005/2006 611 1232 2 2006/2007 697 1517 3 2007/2008 661 1445 Źródło: Opracowanie własne Wykres 23. Liczba świadczeń i rodzin pobierających zasiłki rodzinne 1517 1600 1400 1445 1232 1200 1000 Rodziny 800 Liczba świadczeń 697 600 661 611 400 200 0 2005/2006 2006/2007 2007/2008 Jak wynika z powyŜszych zestawień w roku 2005 i 2006 liczba rodzin pobierających zasiłki rodzinne wraz z dodatkami zwiększyła się. Spowodowane to było faktem zakończenia wypłat świadczeń rodzinnych stopniowo przez małe zakłady pracy, następnie większe a później ZUS i KRUS. 114 Tabela 58. Dodatki do zasiłku rodzinnego Rok zasiłkowy 2005/2006 2006/2007 2007/2008 46 60 60 371 374 382 939 266 263 1128 4186 3912 kształcenia i rehabilitacji dziecka 522 790 781 rozpoczęcia roku szkolnego 1029 1070 989 1552 2923 2740 41 59 83 Rodzaj dodatków: Urodzenie dziecka Opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego samotnego wychowywania Liczba dziecka świadczeń wychowywania dziecka w rodzinie Liczba wielodzietnej świadczeń podjęcia przez dziecko nauki w na dojazd szkole poza miejscem na zamieszkania zamieszkanie Źródło: opracowanie własne 115 Wykres 24. Dodatki do zasiłku rodzinnego Urodzenie dziecka 4500 4000 Opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego 3500 Samotnego wychowywania 3000 Wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej 2500 Kształcenie i rehabilitacja dziecka 2000 Rozpoczęcie roku szkolnego 1500 Podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania w związku z dojazdem 1000 Podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania w związku z zamieszkaniem 500 0 2005/2006 2006/2007 2007/2008 Tabela 59. Zaliczki alimentacyjne. Rok zasiłkowy Zaliczki Liczba rodzin 2005/2006 2006/2007 2007/2008 16 15 18 alimentacyjne Źródło: Opracowanie własne 116 Wykres 25. Pobierane zaliczki alimentacyjne 16 18 2005/2006 2006/2007 2007/2008 15 Tabela 60. Świadczenia pielęgnacyjne Rok zasiłkowy 2005/2006 2006/2007 2007/2008 Zasiłek pielęgnacyjny 141 152 164 Świadczenie pielęgnacyjne 115 143 137 Rodzaj dodatków: Źródło: opracowanie własne Wykres 26. Liczba wypłaconych świadczeń pielęgnacyjnych 164 200 141 152 Zasiłki pielęgnacyjne 150 100 115 143 137 50 0 2005/2006 2005/2006 2006/2007 117 Świadczenia pielęgnacyjne CZĘŚĆ VII. ANALIZA SWOT Analiza SWOT jest podstawą do zidentyfikowania i sformułowania podstawowych problemów i zagadnień strategicznych. Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu) i Threats (zagroŜenia w otoczeniu). PowyŜsza analiza jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron polityki społecznej oraz badania szans i zagroŜeń, jakie stoją przed polityką społeczną gminy. Określenie SWOT zawiera cztery grupy czynników: o „mocnych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią silne strony polityki społecznej i które naleŜycie wykorzystane sprzyjać będą jej rozwojowi (na nich oprzeć przyszły rozwój, utrzymując je jako mocne); o „słabych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią słabe strony polityki społecznej i które niewyeliminowane utrudniać będą jej rozwój ( ich oddziaływanie naleŜy minimalizować); o „szans” – uwarunkowań zewnętrznych, które nie są bezpośrednio zaleŜne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą być traktowane jako szanse, i przy odpowiednio podjętych przez niego działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi polityki społecznej; o „zagroŜeń” – uwarunkowań zewnętrznych, które takŜe nie są bezpośrednio zaleŜne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą stanowić zagroŜenie dla rozwoju polityki społecznej (trzeba unikać ich negatywnego oddziaływania). MOCNE STRONY Potencjał demograficzny – znaczna liczba osób w wieku produkcyjnym DuŜe zasoby wolnej siły roboczej Wzrost znaczenia wykształcenia jako wartości w przypadku bezrobotnych Profesjonalna i wykwalifikowana kadra instytucji społecznej na terenie gminy Współpraca organizacji i środowisk • • • • • 118 SŁABE STRONY Ubogi rynek pracy, słabo rozwinięta przedsiębiorczość Wysoka stopa bezrobocia i pogłębiający się upadek kultury pracy Niski poziom wykształcenia bezrobotnych Występowanie zjawiska dziedziczenia bezrobocia Ograniczone zasoby rzeczowe i osób realizujących zadania wspomagające pracę GOPS Współpraca z organizacjami pozarządowymi / Caritas / Dobre rozeznanie środowiska Współpraca GOPS z policją zrozumienie potrzeb pomocy społecznej wśród radnych gminy Współpraca GOPS ze szkołami Kompetencje urzędników Znajomość dostępnych instrumentów prawnych do realizacji zadań GOPS Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Wysokie walory przyrodniczo – krajobrazowe Dobre warunki do rozwoju róŜnych form turystyki kwalifikowanej • • • • • • • • • • • • • • • • • • 119 finansowe, które mogą być wykorzystane na rzecz rozwiązywania problemów społecznych Zła sytuacja mieszkaniowa, brak mieszkań socjalnych Wzrastająca liczba ludzi ubogich Niekorzystne, demograficzne – starzenie się społeczeństwa – wyjazdy ludzi młodych za granicę Istnienie barier utrudniających pełen udział osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym Wyuczona bezradność, postawy roszczeniowe Zła infrastruktura ośrodka pomocy, niedostępność pomieszczeń GOPS dla osób niepełnosprawnych – bariery architektoniczne Mała liczba organizacji mogących się angaŜować w usuwanie problemów społecznych lub przyczyn ich powstawania Środki na pomoc rodzinom biednym, nieraz przekazywane do rąk alkoholików Brak ośrodków sportowych, miejsc spędzania wolnego czasu na wsi Postępująca degradacja gospodarstw wiejskich Zbyt małe uprawnienia pracowników GOPS Brak placówek dla osób niepełnosprawnych Mała informacja dotycząca moŜliwości korzystania z pomocy instytucji społecznych Rozbicie organizacyjne w strukturze pomocy społecznej rodziny zastępcze w powiecie Brak sal gimnastycznych i rehabilitacyjnych przy kaŜdej szkole Wzrost liczby osób w podeszłym wieku Brak moŜliwości kontynuowania aktywności zawodowej osób starszych Niski poziom Ŝycia osób w podeszłym wieku • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 120 Brak Domu Dziennego Pobytu dla seniorów Brak środków na profilaktykę zdrowotną ( ograniczenie badań profilaktycznych) oraz brak specjalistów Niewystarczające środki finansowe na stypendia socjalne Brak moŜliwości kontroli nad dochodami osób występujących o pomoc materialną Zanikający model rodziny tradycyjnej Zmiana modelu rodziny wielopokoleniowej na jedno i dwupokoleniowe Brak dostatecznej kontroli wychowawczej ze strony rodziców Postępująca degradacja wartości rodzinnych i wzrost apatii Zbiurokratyzowany system udzielania świadczeń Ograniczone fundusze na realizację działań GOPS Niezrozumienie przepisów Brak ośrodka interwencji kryzysowej Niechęć tworzenia klubów i grup samopomocowych Brak właściwej polityki skierowanej na zapobieganie powstawaniu patologii społecznych Brak koordynacji działań instytucji działających w obszarze pomocy społecznej Brak miejsc godziwego spędzania wolnego czasu przez młodzieŜ i dorosłych, czego widocznym efektem jest spoŜywanie napojów alkoholowych w miejscach publicznych Brak ośrodka wsparcia dla dzieci Bezradność w poszukiwaniu pracy Akceptacja stylu Ŝycia z zasiłków Niesprzyjająca atmosfera ze strony części społeczności lokalnej Roszczeniowa postawa wśród klientów pomocy społecznej Nakładanie zadań na gminę bez środków finansowych Szare strefy zatrudnienia. SZANSE MoŜliwość pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej Edukacja społeczeństwa w kierunku kształtowania pozytywnych postaw w zakresie zdrowego stylu Ŝycia Stabilne przepisy Kontrola nad kierowaniem środków finansowych do właściwych grup społecznych Silny i w miarę posiadanych kompetencji silnie działający samorząd Propagowanie profesjonalnych programów profilaktycznych Minimalizacja bezrobocia Rozwój aktywności obywatelskiej Wzrost świadomości społecznej na temat potrzeb osób wykluczonych społecznie Operatywność w działaniu władz gminy Ośrodek interwencji kryzysowej dla ofiar przemocy Ośrodek dla sprawców przemocy Współpraca z innymi organizacjami spoza gminy Likwidacja barier architektonicznych Przedszkole na wsi Dom Dziennego Pobytu dla seniorów MoŜliwość samorealizacji osób starszych w organizacjach samopomocowych MoŜliwość kontynuowania aktywności zawodowej przez osoby starsze Wzrost społecznej akceptacji osób niepełnosprawnych Upowszechnianie problematyki niepełnosprawności w celu kształtowania Utworzenie jadłodajni Rozwój stowarzyszeń działających na polu pomocy społecznej MoŜliwość współpracy z instytucjami 121 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ZAGROśENIA Małe zaangaŜowanie firm zewnętrznych w tworzenie miejsc pracy Brak poczucia bezpieczeństwa Nadmierne koszty funkcjonowania pomocy społecznej Pauperyzacja duŜej części społeczeństwa Dokładanie zadań pomocy społecznej bez zapewnienia dostatecznej obsady stanowisk poprzez odgórne zobligowanie do tego GOPS Rozbudzenie postawy roszczeniowej wśród społeczeństwa Odczuwalne zjawisko dziedziczenia bezrobocia Brak współpracy między instytucjami Niewłaściwie wykwalifikowana kadra – ciągła zmiana przepisów Brak opieki medycznej – ograniczenia NFZ Osoby niepełnosprawne pozostawione „samym sobie” Brak środków na powstawanie nowych placówek leczniczych Zawirowania polityczne w kraju Brak silnej władzy wykonawczej Niesprawiedliwy podział pozyskanych środków Skomplikowane procedury wnioskowania o dofinansowania zewnętrzne Korzystanie z pomocy społecznej osób nieuprawnionych Niechęć ludzi do sprawujących władzę i brak zaufania do wprowadzanych inicjatyw Konieczność zapewnienia pobytu w DPS większej liczbie samotnych osób starszych Wytworzenie systemu, który powoduje bezradność i nieumiejętność radzenia sobie w otaczającej rzeczywistości, pokrewnymi, organizacjami pozarządowymi Podniesienie prestiŜu zawodu pracownika socjalnego – poszerzenie uprawnień Świadomość społeczna w dziedzinie pomocy społecznej Środki pozabudŜetowe do stosowania profilaktyki Wolontariat Walka z bezrobociem MoŜliwość pozyskania dodatkowych środków na zajęcia pozalekcyjne – fundacje, stowarzyszenia Wzrost znaczenia organizacji pozarządowych na rzecz pomocy dzieciom i młodzieŜy Oferty szkoleń i doskonalenia zawodowego dla kadry w dziedzinie pracy z dziećmi, młodzieŜą oraz rodziną Lepsze rozpoznanie potrzeb środowiska lokalnego poprzez zbudowanie Strategii • • • • • • • • 122 szczególnie w sytuacjach nagłych Ciągle zmieniające się prawo i niespójność przepisów Brak spójnych przepisów dla osób psychicznie chorych Bezrobocie absolwentów szkół Istnienie zjawiska nielegalnego zatrudnienia Rozwój zjawiska wykluczenia społecznego w grupach długotrwale bezrobotnych Mała dostępność kształcenia ustawicznego dla osób z terenów wiejskich Starzenie się społeczeństwa Atomizacja Ŝycia rodzinnego CZĘŚĆ VIII. MISJA I WIZJA NA LATA 2008-2015 Po sferze społecznej, w sferze zabezpieczenia społecznego misją gminy jest zapewnienie lepszego standardu Ŝycia mieszkańcom gminy a w szczególności klientom pomocy społecznej, zapobieganie marginalizacji i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu poprzez zwiększenie i umoŜliwienie powszechnego dostępu do edukacji, dóbr i usług, róŜnorodnych form wsparcia, opieki zdrowotnej w celu usamodzielnienia osób i rodzin. Realizacja misji będzie słuŜyć rozwojowi indywidualnemu i zbiorowemu. Wizja – to określenie strategicznych sfer aktywności w zakresie realizacji celów zabezpieczenia społecznego. Odbywać się to będzie poprzez: a) Podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców ( upowszechnienie edukacji ), b) Poprawa stanu zdrowia mieszkańców ( dostarczenie posiłków, organizacja wypoczynku), c) Ograniczenie sfery ubóstwa, d) Zapewnienie bezpieczeństwa i przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczenia społecznego), e) Podejmowanie działań w zakresie reintegracji społecznej. 123 przemocy (ograniczenie CZĘŚĆ IX. CELE STRATEGICZNE, PRIORYTETY I DZIAŁANIA Istotą funkcjonowania społeczności jest jej zdolność do realizowania swoich celów oraz potrzeb w sposób zapewniający przeŜycie i samorealizację jej członków. Dla spełnienia podstawowych oczekiwań społeczeństwa muszą istnieć: - zasoby własne: pieniądze, mieszkanie, Ŝywność, opieka domowa i instytucjonalna, odzieŜ, środki komunikacji, dostęp do ochrony zdrowia oraz wiedza, inicjatywa, pomysłowość - systemy wsparcia: uruchamiane w sytuacjach prowadzenie się problemów społecznych lub gdy indywidualna osoba lub grupa z róŜnych powodów znajdą się w trudnej sytuacji Ŝyciowej, której nie moŜe sama przezwycięŜyć w granicach swoich uprawnień i moŜliwości. W chwili, gdy pojawiają się trudności i niemoŜność ich przezwycięŜania we własnym zakresie, nasze ustawodawstwo zobowiązuje organy administracji publicznej do podejmowania róŜnych działań socjalnych, m.in. udostępnienie systemu wsparcia społecznego i zasobów społecznych umoŜliwiających zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb Ŝyciowych oraz bytowych odpowiadających godności człowieka. Na terenie Gminy Iwierzyce oraz na terenie całego powiatu ropczycko – sędziszowskiego, ze względu na likwidację wielu zakładów produkcyjnych oraz niską opłacalność produkcji rolnej, długotrwałe bezrobocie pociągnęło za sobą lawinę skutków, które spowodowały znaczny procent zuboŜenia społeczeństwa oraz spadek aktywności społecznej licznej grupy społeczeństwa. Pojawiły się grupy szczególnego ryzyka, które bez odpowiedniego systemu wsparcia nie będą mogły wejść na rynek pracy i powrócić do czynnego Ŝycia zawodowego. Istniejący stan rzeczy nakazuje przyjęcie i realizację priorytetów, które powinny: - zredukować niepewność jutra, - doprowadzić do osiągnięcia przez społeczność zdolności radzenia sobie z trudnościami przy pomocy róŜnych form wsparcia, - zapewnienie osobom odchodzącym z rolnictwa moŜliwości przekwalifikowania się, - pokazanie młodemu pokoleniu, Ŝe bycie mieszkańcem naszej gminy nie dyskwalifikuje jej w stosunku do młodzieŜy z innych terenów naszego województwa lub kraju. Określony w niniejszej Strategii – Program Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Iwierzyce, wskazuje cele szczegółowe oraz plan działania słuŜący ich osiągnięciu. Cele zostały odniesione do poszczególnych zidentyfikowanych problemów społecznych. 124 Dla realizacji poszczególnych celów wyznaczone zostały w strategii kierunki działania, źródła ich finansowania i podmioty odpowiedzialne za realizację. Przyczyni się to do uszczegółowienia sposobu wdraŜania Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. W wyniku realizacji strategii powinien ukształtować się sprawny system polityki społecznej oparty na istniejących instytucjach pomocy społecznej oraz organizacjach pozarządowych. 125 ROZDZIAŁ 1. PRIORYTETY PROGRAMOWE: 1.UmoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜenia trudnych sytuacji, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, moŜliwości i uprawnienia. 2.Zapobieganie powstawaniu takich sytuacji. 3.Zaspokojenie niezbędnych potrzeb Ŝyciowych osób i rodzin oraz umoŜliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. 4. Doprowadzenie w miarę moŜliwości do usamodzielnienia osób i rodzin. CEL STRATEGICZNY 1 UmoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜenia trudnych sytuacji, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, moŜliwości i uprawnienia. Priorytet: 1.1 Pomoc osobom i rodzinom w zaspokojeniu podstawowych potrzeb bytowych 1.2 Uzupełnienie moŜliwości i wysiłków jednostki i rodziny, aby doprowadzić do stanu, w którym będą mogły one w sposób niezaleŜny zaspokajać swoje potrzeby. 1.3 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób objętych pomocą społeczną Działanie: 1.1.1. Pomoc finansowa i w naturze wynikająca z ustawy o pomocy społecznej 1.1.2. Pomoc finansowa wynikająca z ustawy o świadczeniach rodzinnych 1.1.3. Zabezpieczenie jednego gorącego posiłku osobom tego pozbawionym a w szczególności osobom starszym i dzieciom 1.1.4. Pomoc Ŝywnościowa dla osób najuboŜszych ( Bank śywności ). 1.1.5. Kształtowanie samodzielności i odpowiedzialności wśród korzystających z pomocy społecznej 1.1.6. Aktywizacja społeczności lokalnej Realizatorzy - Gmina - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej - Organizacje pozarządowe i kościelne - Sponsorzy - Wolontariat 126 CEL STRATEGICZNY 2 Zwiększenie szans na podjęcie pracy zawodowej i przeciwdziałanie bezrobociu. Priorytet 2.1 2.1 Wspieranie realizowanych przez PUP programów przygotowania zawodowego dla długotrwale bezrobotnych poprzez zdobywanie kwalifikacji zawodowych oraz ocenianie zdolności do pracy umoŜliwiającej wybór odpowiedniego zawodu i szkolenia z perspektywy przyszłego zatrudnienia. 2.2 Mobilizowanie podopiecznych do poszukiwania zatrudnienia i usamodzielniania się. 2.3 Wspieranie bezrobotnego w trakcie poszukiwania pracy 2.4 Pomoc rodzinom i osobom pozostającym bez środków do Ŝycia 2.5 Wspieranie i podtrzymywanie umiejętności uczestniczenia w Ŝyciu społeczności lokalnej i pełnieniu ról społecznych. 2.6 Inicjowanie i wspieranie programów zwiększających udział bezrobotnych osób w aktywnych formach podnoszenia kwalifikacji, zwłaszcza wśród osób młodych i długotrwale bezrobotnych. Działanie: 2.1.1 Budowanie sieci współpracy między instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz rozwiązywania problemu bezrobocia. 2.1.2 Zatrudnienie bezrobotnych w ramach aktywnych form, przeciwdziałaniu bezrobociu ( roboty publiczne, prace interwencyjne, prace społecznie uŜyteczne, staŜe, przygotowanie zawodowe itp.). 2.1.3 Działalność informacyjna dla bezrobotnych o moŜliwościach pomocowych. 2.1.4 Prowadzenie przez pracowników socjalnych szeroko rozumianej pracy socjalnej. Realizatorzy: - Gmina - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej - Powiatowy Urząd Pracy - Organizacje pozarządowe i kościelne 127 CEL STRATEGICZNY 3 Przeciwdziałanie marginalizacji osób niepełnosprawnych i starszych Priorytet 3.1 3.1. Tworzenie warunków umoŜliwiającym osobom niepełnosprawnym oraz w wielu poprodukcyjnym godnego uczestnictwa w Ŝyciu społecznym. Działanie: 3.1.1 Tworzenie warunków i rozwijanie form pomocy w celu aktywizacji społecznej osób w wieku poprodukcyjnym i niepełnosprawnych 3.1.2. Utworzenie Domu Dziennego Pobytu 3.1.3. Utworzenie Warsztatów Terapii Zajęciowej 3.1.4.Przeciwdziałanie izolacji i wykluczeniu społecznemu ludzi starszych i niepełnosprawnych 3.1.5. Prowadzenie usług opiekuńczych dla róŜnych grup osób starszych 3.1.6. Imprezy integracyjne Realizatorzy: - Gmina - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej - Gminny Ośrodek Kultury - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Organizacje pozarządowe i kościelne - Placówki słuŜby zdrowia - Wolontariat CEL STRATEGICZNY 4 Objęcie pomocą osób i rodzin naraŜonych na wykluczenie społeczne w celu ograniczenia zjawiska marginalizacji oraz prawidłowego funkcjonowania w środowisku lokalnym Priorytet 4.1 4.1.Ulepszenie istniejących i wprowadzenie nowych form pomocy w celu zwalczenia negatywnych skutków istniejących problemów i mobilizacji ludzi do działania oraz zapobieganie marginalizacji osób i rodzin. 4.2.Wykorzystanie potencjału organizacji pozarządowych, w realizacji zadań pomocy społecznej. 128 grup samopomocowych Działanie: 4.1.1.Tworzenie kompleksowych warunków do prawidłowej obsługi beneficjentów korzystających ze świadczeń Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej 4.1.2. Zmiana usytuowania lokum Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej i dostosowanie go do potrzeb osób niepełnosprawnych i starszych 4.1.3. Eliminowanie źródeł społecznego niezadowolenia oraz złej oceny pracy instytucji zajmujących się pomocą społeczną Realizatorzy: - Gmina - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej - Organizacje pozarządowe CEL STRATEGICZNY 5 Wzmacnianie funkcjonowania rodziny Priorytet 5.1. Wspieranie rodzin wielodzietnych 5.2. Wsparcie osób samotnie wychowujących dzieci 5.3. Poprawa jakości Ŝycia, zabezpieczenie bezpieczeństwa socjalnego rodzin wielodzietnych i niepełnych. Działanie: 5.1.1.Rozwój doŜywiania przez zwiększenie liczby i dostępności ciepłych posiłków 5.1.2 Udzielanie pomocy materialnej rodzinom wielodzietnym 5.1.3. Dostarczanie pomocy rzeczowej 5.1.4. Wypoczynek letni i zimowy dzieci 5.1.5. Utworzenie jadłodajni 5.1.6. Inspirowanie i tworzenie grup samopomocowych rodzin z problemami opiekuńczo – wychowawczymi oraz rodzin wielodzietnych. 5.1.7. Organizowanie kursów, szkoleń z zakresu prowadzenia gospodarstwa domowego oraz rozwiązywania problemów wychowawczych. Realizatorzy: - Gmina 129 - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej - Policja - Organizacje pozarządowe i kościelne - Placówki edukacyjne, - Gminny Ośrodek Kultury - Sponsorzy - Wolontariat CEL STRATEGICZNY 6 Przeciwdziałanie zjawisku patologii społecznej Priorytet: 6.1. Podnoszenie kwalifikacji kadry 6.2. Przeszkolenie pracowników socjalnych w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie 6.3. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie 6.4. Organizacja wsparcia dla osób podlegających przemocy w rodzinie Działanie: 6.1.1. Zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie poprzez: skuteczne i kompleksowe działanie wszystkich słuŜb, organizacji i instytucji zajmujących się tym problemem (m.in. policja, ośrodek pomocy społecznej, szkoły) 6.1.2. Realizacja procedury Niebieskich Kart 6.1.3. Grupy samopomocowe 6.1.4. Edukacja i informowanie osób podlegających przemocy 6.1.5. Stworzenie spójnego systemu wsparcia dla rodzin dotkniętych dysfunkcjami społecznymi Realizatorzy: - GOPS - Policja - Powiatowy Urząd Pracy - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 130 CEL STRATEGICZNY 7 Zahamowanie zjawiska alkoholizmu oraz pomoc osobom i rodzinom dotkniętym problemem alkoholowym. Priorytet: 7.1. Minimalizowanie zjawiska alkoholizmu oraz skutków jego nad uŜywania. 7.2. Zintegrowany system profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na terenie gminy. Działania: 7.1.1. Propagowanie wartości stylu Ŝycia wolnego od alkoholu szczególnie wśród młodzieŜy 7.1.2. Zmiana zachowań i postaw mieszkańców w sytuacjach związanych z alkoholem. 7.1.3. Propagowanie zdrowego, wolnego od alkoholu stylu Ŝycia, szczególnie wśród dzieci i młodzieŜy. 7.1.4. Budowa skutecznych form kontroli prawnej i społecznej nad szkodliwymi formami postępowania osób naduŜywających alkoholu. 7.1.5. Pozyskiwanie animatorów do tworzenia grup samopomocowych dla osób uzaleŜnionych, współuzaleŜnionych - w szczególności kobiet i dzieci. 7.1.6. Stworzenie warunków lokalowych do prowadzenia zajęć terapeutycznych 7.1.7. Udoskonalenie modelu wspólnego oddziaływania pracowników socjalnych, konsultantów i terapeutów na rodziny dotknięte problemem alkoholowym. 7.1.8. Praca socjalna mobilizująca do podjęcia leczenia przez osoby uzaleŜnione i współuzaleŜnione. 7.1.9. Wypracowanie i udoskonalenie form pracy z podopiecznymi uzaleŜnionymi w celu mobilizacji ich do podjęcia leczenia odwykowego. 7.1.10. Wypracowanie form współpracy z lokalnymi instytucjami i organizacjami pomagającymi osobom uzaleŜnionym i ich rodzinom. Realizatorzy: - GOPS - Policja - Gminna Komisja Przeciwdziałania i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Grupy wsparcia. 131 ROZDZIAŁ II. METODY REALIZACJI CELÓW: 1. Systematyczna diagnoza 2. Okresowy monitoring i kontrola 3. Subsydialność świadczeń 4. Zlecanie, kontraktowanie usług socjalnych 5. Kompleksowość rozwiązań 6. Wyznaczanie standardów usług 7. Partnerska wymiana doświadczeń z innymi samorządami 8. Konsekwencja i długofalowość działania 9. Indywidualizacja metod i środków 10. Zachowanie współuczestnictwa i praw klientów 11. Pozyskiwanie środków pozabudŜetowych 12. Rozwój sponsoringu działalności charytatywnej 13. Szeroka informacja oraz poradnictwo 14. Priorytetowe traktowanie profilaktyki działania 15. Aktywna rola pomocy społecznej 16. Współpraca z innymi szczeblami samorządu (powiat, województwo) oraz administracją rządową 17. Rozwój form pomocy środowiskowej 18.Organizowanie działań z uwzględnieniem i społecznej. 132 ich efektywności ekonomicznej ROZDZIAŁ III. ZASADY REALIZACJI GMINNEJ STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH 1. Zasada zrównowaŜonego rozwoju. Rozwój społeczno – gospodarczy gminy w dłuŜszej perspektywie czasowej odbywać się będzie przy zapewnieniu równowagi ekonomicznej, społecznej i przestrzennej. Przyjęcie tej zasady jest warunkiem stabilności, właściwego poziomu Ŝycia mieszkańców gminy a takŜe sprawnego funkcjonowania instytucji gminnych publicznych i niepublicznych. 2. Zasada wielokierunkowego rozwoju. W pierwszej fazie realizacji strategii naleŜy tak wdraŜać jej załoŜenia, by sprzyjać róŜnorodnym działaniom społecznym. NaleŜy wzmacniać dobrze prosperujące zasoby. W kolejnym etapie powinno wdraŜać się formy innowacyjne i nowoczesne metody polityki społecznej ze szczególnym uwzględnieniem zabezpieczenia społecznego. Przejście między tymi etapami powinno być płynne i wynikać z konstrukcji programów, moŜliwości i zasobów podmiotów lokalnych. 3. Zasada orientacji na mieszkańców. Respektuje ona fakt, Ŝe podstawowym podmiotem działania jest społeczność lokalna i indywidualni mieszkańcy gminy a źródłem zmian i rozwoju są ludzie, ich ambicje, umiejętność i wiedza. Samorząd programując działania powinien uwzględniać ten fakt tworząc warunki sprzyjające aktywności mieszkańców. 4. Zasada partnerstwa publiczno – prywatnego. System partnerstwa powinien sprzyjać efektywnemu wykorzystaniu środków publicznych, łącząc wysiłek finansowy róŜnych podmiotów. W pomocy społecznej partnerstwo moŜe dotyczyć łączenia środków publicznych ze środkami i zasobami organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych. 5. Zasada lokalnego zróŜnicowania celów i narzędzi oddziaływania. W toku wdraŜania strategii konieczne jest zróŜnicowanie przestrzenne podejmowanych działań. NaleŜy określić lokalną hierarchię celów i kierunków działania w programach operacyjnych będących immanentną częścią strategii. Lokalna polityka wsparcia powinna być dostosowana do specyficznych uwarunkowań wewnętrznych gminy oraz procesu zmian. Podstawą formułowania programów operacyjnych będących załącznikiem do proponowanej strategii będą wskazane w diagnozie obszary problemowe w sferze społecznej, które w oparciu o przyjęte kryteria będą realizowały zróŜnicowane przedsięwzięcia wynikające z gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych. 133 ROZDZIAŁ IV. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Zidentyfikowane cele i działania w zakresie rozwiązywania problemów społecznych w gminie wymagają odpowiednich źródeł finansowania. Źródła te moŜna podzielić na kilka grup: 1. Do pierwszej grupy wchodzą środki finansowe pochodzące z budŜetu gminy w zakresie finansowania zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej oraz w innych obszarach ujętych w strategii. 2. Środki pochodzące z budŜetu państwa na zadania zlecone gminie przez administrację rządową. 3. Środki finansowe pochodzące ze źródeł organizacji pozarządowych. Pozyskiwaniem tych środków powinny się zająć podmioty funkcjonujące na terenie gminy, w tym między innymi: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Iwierzycach, organizacje pozarządowe itp. 4. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) poprzez działania zapisane w Sektorowym Programie Operacyjnym Rozwojów Zasobów Ludzkich oraz zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego. 5. Środki pochodzące ze Starostwa powiatowego. 6. Fundusze inwestorów prywatnych. 134 PODSUMOWANIE Zgodnie z faktycznymi potrzebami, na pomoc społeczna naleŜy skierować większy strumień środków finansowych. Z powodu braku odpowiednich nakładów trudno realizować takie ustawowe zadania, jak: profilaktyka w zakresie ochrony zdrowia, przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, zapobieganie przyspieszonej starości, zapewnienie mieszkań dla bezdomnych, rehabilitacja osób niepełnosprawnych, przeŜywania godnej starości itp. Świadczenia z pomocy społecznej powinny stanowić ostatnią instancję pomocy, aktywowaną wtedy, kiedy wszystkie inne moŜliwości zostaną wyczerpane. Chodzi teŜ o to, by wszystkie działania pomocowe zapewniały wyŜszą efektywność i skuteczność. NaleŜy takŜe dbać o to, Ŝeby jednostka, rodzina i całe zbiorowości nie uległy trwałej marginalizacji i nie były wykluczane ze społeczeństwa. Pomoc społeczna obok wysoko wykwalifikowanych kadr warunkujących właściwą pracę socjalną, powinny skupiać wielu wolontariuszy. W jej ramach jest miejsce na wielostronne działania samopomocowe i organizacje pozarządowe. W przeciwnym wypadku pomoc społeczna powoduje, Ŝe ludzie korzystający ze świadczeń pomocy społecznej z czasem tracą własną inicjatywę, stają się niezaradni. Celem pomocy jest działanie ukierunkowane na powtórne włączenie jednostki w aktywne funkcjonowanie w społeczności i samodzielne zapewnienie sobie godnego Ŝycia. 135 WYKAZ TABEL Tabela 1. Drogi krajowe i wojewódzkie na obszarze Gminy Iwierzyce…………………..35 Tabela 2. Podmioty gospodarcze zarejestrowane…………………………………………..38 Tabela 3. UŜytkowanie gruntów na terenie gminy Iwierzyce w hektarach………………...40 Tabela 4. Pracyjący oraz berrobotni zarejestrowani w Gminie Iwierzyce w 2007r………..42 Tabela 5. Liczba ludności w gminie Iwierzyce w latach 1998– 2007r… …………………47 Tabela 6. Gęstośc zaludnienia gminy w 2007r. z podziałem na sołectwa………………….48 Tabela 7. Ruch naturalny ludności w liczbach bezwzględnych w 2006r…………………...49 Tabela 8. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w 2006r………………..50 Tabela 9. Migracja w 2006r....................................................................................................50 Tabela 10. Struktura ludności w gminie w 2006r…………………………………………...51 Tabela 11. Dzieci w wieku szkolnym wg wieku i przedszkolnym w Gminie Iwierzyce w roku szkolnym 2007/2008…………………………………………………………...….52 Tabela 12. Liczba uczniów gimnazjum w Iwierzycach ……………………………………..53 Tabela 13. Liczba nauczucieli w placówkach oświatowych na terenie Gminy Iwierzyce w 2007r…………………………………………………………………………….53 Tabela 14. Pomoc przyznana z powodu trudnej sytuacji Ŝyciowej rodziny spowodowanej ubóstwem……………………………………………………………………….59 Tabela 15. Ogólna liczba rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w latach 2004-2007………………………………………………... 60 Tabela 16. Dochody osiągane na osobę w rodzinie………………………………………….61 Tabela 17. Wykształcenie klientów pomocy społecznej………………...……...………........62 Tabela 18. Źródła dochodu gospodarstw domowych………………………………………. 64 Tabela 19. Stan wyposaŜenia mieszkań klientów pomocy społecznej………………………64 Tabela 20. Rodziny objęte pomocą GOPS w Iwierzycach w latach 2004 - 2007……………64 Tabela 21. Liczba osób objętych pomocą GOPS w stosunku do mieszkańców gminy………65 Tabela 22. Sytuacja mieszkaniowa …………………………………………………………..65 Tabela 23. Czasookres korzystania z pomocy ......................................................................... 67 Tabela 24. Dziedziczenie pomocy ........................................................................................... 69 Tabela 25. Wiek wnioskodawców ........................................................................................... 69 Tabela 26. Bezrobotni w oparciu o przedział wiekowy na terenie Powiatu Ropczycko Sędziszowskiego…………………………………………………………………70 Tabela 27. Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w 2006r………………………………71 136 Tabela 28. Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w 2005r………………………………71 Tabela 29. Bezrobotni w województwie i powiecie w 2006r………………………………..72 Tabela 30. Bezrobotni w województwie i powiecie w 2005r………………………………..72 Tabela 31. Bezrobotni zarejestrowani wg czasu pozostawania bez pracy w 2006r………….72 Tabela 32. Liczba osób bezrobotnych powiatu ropczycko – sędziszowskiego z rozbiciem na gminy:.................................................................................................................... 74 Tabela 33. Pomoc przyznana z powodu bezrobocia ............................................................... 75 Tabela 34. Osoby niepełnosprawne na terenie gminy Iwierzyce., pobierające zasiłki pielęgnacyjne i stałe w GOPS w 2007r................................................................. 77 Tabela 35. Pomoc przyznana z powodu niepełnosprawności .................................................. 78 Tabela 36. Zestawienie wypłacanych zasiłków pielęgnacyjnych przez GOPS z rozbiciem na stopień niepełnosprawności w 2006 roku. ............................................................. 79 Tabela 37. Likwidacja barier w Gminie Iwierzyce. ................................................................ 80 Tabela 38. Orzeczenia o niepełnosprawności ......................................................................... 81 Tabela 39. Pomoc przyznana z powodu długotrwałej choroby .............................................. 82 Tabela 40. Pomoc przyznana w formie usług opiekuńczych i pomocy sąsiedzkich............... 83 Tabela 41. Pomoc przyznana z powodu alkoholizmu............................................................ 86 Tabela 42. Osoby z problemem alkoholowym na terenie gminy Iwierzyce............................ 87 Tabela 43. Osoby z problemem alkoholowym leczone w Poradni dla osób UzaleŜnionych od Alkoholu i WspółuzaleŜnionych. ........................................................................... 88 Tabela 44. Zjawisko przemocy domowej na terenie gminy Iwierzyce i powiatu.................... 95 Tabela 45. Interwencje policji na terenie Gminy Iwierzyce .................................................... 96 Tabela 46. Pomoc przyznana z powodu bezradności w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego................................... 99 Tabela 47. Pomoc przyznana z powodu trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego.................................................................................................... 102 Tabela 48. Przyczyny bezdomności ....................................................................................... 103 Tabela 49. Pomoc przyznana z powodu bezdomności........................................................... 103 Tabela 50. Pomoc przyznana z powodu sieroctwa ................................................................ 104 Tabela 51. Pomoc przyznana z powodu ochrony macierzyństwa......................................... 104 Tabela 52. Pomoc przyznana z powodu klęski Ŝywiołowej lub ekologicznej ....................... 105 Tabela 53. StaŜ pracy pracowników GOPS .......................................................................... 107 Tabela 54 . Pieniądze skierowane na pomoc społeczną z budŜetu gminy…. ………………107 Tabela 55. Pieniądze skierowane na pomoc z budŜetu wojewody ....................................... 108 137 Tabela 56. Pomoc finansowa (liczba rodzin)………………………………………………..108 Tabela 57. Rodziny pobierające zasiłki rodzinne................................................................... 114 Tabela 58. Dodatki do zasiłku rodzinnego............................................................................. 115 Tabela 59. Zaliczki alimentacyjne. ........................................................................................ 116 Tabela 60. Świadczenia pielęgnacyjne................................................................................... 117 138 WYKAZ WYKRESÓW Wykres 1. Mieszkania prywatne na terenie Gminy ................................................................. 40 Wykres 2. Struktura podstawowych zasiewów na terenie gminy w 2007r…………………..40 Wykres 3. Liczba ludności w Gminie Iwierzyce w 2007r…………………………………...48 Wykres 4. Pomoc przyznana z powodu trudnej sytuacji Ŝyciowej rodziny spowodowanej ubóstwem .............................................................................................................. 59 Wykres 5. Rodziny w ubóstwie z 2007 roku na terenie gminy Iwierzyce ……….…………..59 Wykres 6. Ogólna liczba rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w latach 2004-2007………………………………………………….60 Wykres 7. Dochody osiągane na osobę w rodzinie...………………………………………...61 Wykres 8.Wykształcenie klientów........................................................................................... 62 Wykres 9. Źródła dochodu gospodarstw domowych ............................................................... 64 Wykres 10. Osoby objęte pomocą GOPS w stosunku do liczby mieszkańców gminy ........... 66 Wykres 11. Sytuacja mieszkaniowa......................................................................................... 66 Wykres 12. Czasookres korzystania z pomocy........................................................................ 68 Wykres 13. Wiek wnioskodawców.......................................................................................... 69 Wykres 14.Pomoc przyznana z powodu bezrobocia................................................................ 75 Wykres 15. Pomoc udzielana z powodu niepełnosprawności.................................................. 78 Wykres 16. Pomoc przyznana z powodu długotrwałej choroby.............................................. 82 Wykres 17. Pomoc w formie usług opiekuńczych i pomocy sąsiedzkich ............................... 84 Wykres 18. Pomoc przyznana z powodu alkoholizmu………………………………….........87 Wykres 19. Zjawisko przemocy w Gminie i Powiecie …...……………………………… ..95 Wykres 20. Interwencje policji ................................................................................................ 96 Wykres 21. Pomoc przyznana z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego………………………………………..99 Wykres 22. Pomoc z tytułu ochrony macierzyństwa………………………………………..104 Wykres 23. Liczba wypłaconych świadczeń rodzinnych…………………………………...114 Wykres 24. Dodatki do zasiłku rodzinnego…………………………………………………116 Wykres 25. Pobierane zaliczki alimentacyjne........................................................................ 117 Wykres 26. Liczba wypłaconych świadczeń pielęgnacyjnych ……………………………..117 139 140
![WODA Prezentacja [tryb zgodnoœci]](http://s1.studylibpl.com/store/data/000746784_1-261584916c481f3e7529954e2de6cb87-300x300.png)
