Document

Rola bajek
w terapii dzieci
Opracowała: mgr Paulina Albińska
Historia znajomości literatury z terapią
Psychoterapia – metoda leczenia polega na
intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych
oddziaływań psychologicznych, wykorzystujących
kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia
pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi (…)
oraz takimi, które mają psychologiczne konsekwencje
(Grzesiuk,1994)
BIBLIOTERAPIA
Szczególna technika psychoterapeutyczna polegająca
na leczniczym oddziaływaniu na psychikę odpowiednio
przez psychoterapeutę dobrana literaturą
(Molicka, 2002) – wąskie rozumienie
Metoda terapeutyczna, która posługuje się tekstem
literackim, adresowana do odbiorcy, który zmaga się z
problemami. Dla odbiorcy układa się tekst, który zawiera
istotne elementy stymulujące jego procesy poznawcze i
emocjonalne. Ma za zadanie wzmocnić i wzbogacić
zasoby pacjenta (Molicka, 2011) – szerokie ujęcie
HISTORIA
‘Lekarstwo na umysł’ – biblioteka w Aleksandrii
1272 Kair – szpital Al Mansur – terapeutyczna moc Koranu
XVIII w. Euopa – pobożne teksty w leczeniu psychiatrycznym
1802 Benjamimn Rush – literatura świecka w leczeniu psychiatrycznym
Baśnie i legendy – Szeherezada leczy sułtana z depresji
1916 - narodziny terminu
Bajkoterapia – co to takiego?
Bajka terapeutyczna (Molicka, 2002, 2011)
Utwór literacki wierszowany, dydaktyczny, satyryczny,
jak i opowiadanie narracyjne, adresowany do dzieci w
wieku 4 – 9 lat pisany wyłącznie w celu
terapeutycznym. W bajce świat widziany jest z
dziecięcej perspektywy; występują tam czarodziejskie
postacie, ale inaczej niż w baśni – magia rzadko
pomaga rozwiązywać sytuacje trudne.
Bajki terapeutyczne mają ściśle określone zadania –
niesienie pomocy dziecku, które doświadcza lub
doświadczyło sytuacji trudnej emocjonalnie, bądź
przygotowania go do możliwości pojawienia się ich.
Bajki terapeutyczne pełnią dodatkową rolę –
nie są jedyną, podstawową metodą terapii
DZIECIĘCE LĘKI (Misiak, 2011)
lęk odtwórczy i wytwórczy
Gotowość do reagowania lękiem
WIEK DZIECKA
2 LATA
2,5 ROKU
DOMINUJĄCY LĘK
Lęki natury słuchowej: pociągi, ciężarówki, burza, spłukiwanie wody, odkurzacz, deszcz, wiatr też ciemne kolory,
duże przedmioty, dzikie zwierzęta, wpadnięcie do studzienki ściekowej, kapelusze, zmiana miejsca pobytu,
separacja z matką
Lęki przestrzenne: ruch i przesuwanie przedmiotów, zbliżające się duże przedmioty stąd np. lęk przed jazdą
autobusem
3 LATA
Lęki wizualne: starzy pomarszczeni ludzie, maski – czarnoksiężnik, ciemność, zwierzęta, policjanci, włamywacze,
wieczorne wyjścia rodziców
4 LATA
Powrót lęków akustycznych: odgłosy silników, ciemność, zwierzęta, wyjścia wieczorne rodziców
5 LAT
Niedużo lęków z przewagą wizualnych. Spadek leku przed zwierzętami i złymi ludźmi. Obawy urealniają się;
potłuczenie się, pogryzienie przez psa, ciemność, że matka nie wróci do domu
6 LAT
Lęki dźwiękowe: dzwonek ton głosu, spłukiwanie wody, odgłosy ptaków i owadów też świat nadprzyrodzony,
żywioły, zgubienie się, potwór pod łóżkiem, bycie w samotności, drobne skaleczenia, krew, bycie pobitym, brak
matki - ze coś się stanie, umrze
7 LAT
Ciemność: strachy, piwnice, zakamarki, cienie często postrzegane jako duchy, wojna, szpieg, włamywacz, osoba
schowana w szafie, pod łóżkiem, spóźnienie do szkoły, brak akceptacji rówieśników
8/9 LAT
10 LAT
Zmiana intensywności – obawy dotyczą własnych zdolności, możliwości porażki- szczególnie w szkole
Powrót lęków z wcześniejszych okresów rozwojowych: dzikie zwierzęta i węże, wysokie pomieszczenia ogień,
przestępcy. Jest to jednak czas, w którym dzieci same podkreślają, że nie boją się już ciemności, psów czy
pozostawania samemu
Dziecięcy lek może mieć charakter rozwojowy i być mechanizmem
chroniącym przed zagrażającymi bodźcami i sytuacjami
Deficyty potrzeb dzieci
(Molicka, 2002)
Bezpieczeństwo – lęk ciemność, pożarcie przez zwierzę – bohater, który jest
blisko – gotowy do pomocy
Miłość – lek przed porzuceniem, odrzuceniem – bohater wart miłości, na pewno
ją zdobędzie
Akceptacja – bycie gorszym, mniejsza wartość – nie bohater bez skazy, ale taki,
który pokona przeszkody, osiągnie sukces, zwycięża wszystkich, budzi podziw i
szacunek
czy bajka leczy???
młodsza siostra baśni – Bruno Bettelheim – ‘Przyjemne i pożyteczne’
Psychoanaliza – uczucia i myśli budzące niepokój – nieświadomość –
wykipią w postaci ataku, napadu płaczu lub schorzeń somatycznych –
identyfikacja, okiełzanie uczuć, katharsis, nadzieja (Brett, 2006)
Behawioryzm – uczenie przez naśladowanie, wzmocnienia pozytywne
poprzez kontakt z rodzicem i bezpieczne otoczenie, nagradzający happy end
Richard Gardener – technika dopowiadania historii z takimi samymi
bohaterami, ale lepszym zakończeniem
Bajka działa bo u dziecka występuje:
1. Myślenie magiczne (przedoperacyjne/tożsame z działaniem)
2. Zdolność decentracji interpersonalnej ok. 4 rż
Bajkowy bohater w terapii poznawczo-behawioralnej
(Kołakowski i Pawełczyk, 2010)
Jak to działa – psychologiczne czary mary
Wizualizacja (terapia wyobrażeniowa) –
umiejetność myślenia o swiecie i doświadczanie go
przez ‘oczy umysłu’
a. Psychoanaliza – w wyobraźni uwalnianie
urazów z przeszłości
b. Behawioryzm –leczenie symptomów poprzez
działania ‘na niby’ w wyobraźni
• Odwraźliwianie (terapia behawioralna) – nauka
reakcji odprężenia w miejsce lęku – w fobiach
• Modelowanie (terapia behawioralna) – uczenie
poprzez demonstrowanie – wzory radzenia sobie
Opowiem ci bajkę ….. – tylko jak? (Brett, 2006)
1.
2.
3.
4.
5.
Dostosuj imiona i otoczenie do dziecka - osobowość , życie – nie ideał
Stawiaj na indywidualizm - różne problemy i nastawienia dzieci do nich
Wejdź w nastrój opowiadania
Zastanów się jakie idee chcesz przekazać
Prosty język i nieskomplikowane pojęcia
Samoocena Ani obniżyła się dziewczynka nie potrafiła zintegrować swoich sprzecznych impulsów a jej nastrój
był narastająca dysforią
5.
6.
7.
8.
Nie bój się pytać Jak twoim zdaniem mogła się czuć Ania
Fabuła odzwierciedlająca problemy i uczucia dziecka
Postacie dodatkowe analogiczne jak w życiu
B ohater pokonuje problemy – umiejętności, pocieszenie,
upływ czasu, chęci – zawsze happy end
9. Bądź otwarty na reakcje dziecka
10. Nie ignoruj uwag i pytań Jak myślisz – Nie wiem – zgadywanie
11. Nie bój się błędów – koryguj
12. Wielokrotnie powracaj
To nie jest egzamin; nikt nie będzie c zerkał przez ramię i mówił:
„Hmm… kiepska składnia, interesująca argumentacja ale raczej
nie składa się to w organiczną całość”
Funkcje bajek terapeutycznych
(Molicka, 2011)
TYP BAJKI
CHARAKTERYSTYKA
Psychoedukacyjna
Służą redukcji negatywnych stanów emocji i rozszerzenie repertuaru zachowań - inna interpretacja
sytuacji trudnej – w profilaktyce
Daje wzory innego sposobu myślenia, odczuwania i zachowania się prowadzące do rozwiązania problemu
Symbole – zapobiegają moralizatorstwu
Wsparcie instrumentalne i informacyjne
Służą budowaniu wiedzy o sytuacjach trudnych
Racjonalizuje problem, napawa nadzieją, zachęca do poszukiwania rozwiązań, nastawia na działanie
Słownictwo nacechowane emocjonalnie
Przygotowana przez rodziców, nauczycieli (profilaktyka pierwszorzędowa) eksperta (wsparcie)
Techniki wspomagające – rysunkowe
Ważne opracowanie
Psychoterapeutyczna
Służą redukcji lęku, wstydu, poczucia winy, złości i gniewu – ubiegłe doświadczenia, konflikty wewnętrzne
Opis emocji – głównie społecznych
Kontekst – by dziecko mogło je odkryć, zobaczyć własne
zachowania z nimi związane i sposoby interpretacji – katharsis/wgląd
Poszerzone o wsparcie emocjonalne
Świadomość, ze inni też to przeżywają
Eksternalizacja emocji
Wskazanie gdzie szukać pomocy
Mocno zakorzeniona w sytuacji trudnej dla dziecka, fabuła rozbudowana
Terapia czasem profilaktyka
Przygotowana przez eksperta – psychologa (terapia)
Bez technik wspomagających
Relaksacyjna
Służą odprężeniu, relaksacji, regeneracji zasobów
Uspokojenie, odprężenie
\Oparta na wizualizacji i założeniach treningu autogennego Schultza – autonomiczny ukł. nerwowy
Odwołanie do struktury wielozmysłowej: niebieski i zielony, świat roślinny i zwierzęcy, dobrze znany,
bezpieczny, ciche dźwięki, dotyk, położenie i rytm ciała
3-7 minut, odprężony głos, monotonia
Struktura: zmęczenie – bezpieczeństwo – relaks i energia
Muzyka relaksacyjna
W profilaktyce i terapii
Co dają bajki???
(Molicka, 2011)
Bajki terapeutyczne mają wartość w profilaktyce:
• regeneracja zasobów osobistych
• stymulacja myślenia narracyjnego w zakresie zmiany
rozumienia sytuacji trudnych emocjonalnie i zachowań
innych
• poznanie nowych strategii działania
• uświadamianie i nazywanie emocji
We wspieraniu i psychoterapii:
• stymulację myślenia narracyjnego w zakresie
reinterpretacji czyli pozytywnego przewartościowania
własnego doświadczenia czy reinterpretacji odnoszącej się
do innych, ale znaczących dla ‘Ja’ osób
• ‘odkrycie siebie’ (ujrzenie jak w lustrze) – wgląd we własne
myśli, emocje, motywy zachowania, co skutkuje zmianą
rozumienia, odczuwania i zachowania (korekta)
• przyjęcie, zasymilowanie nowych, zadaniowych strategii
działania
A ponadto: (Brett, 2006, Molicka, 2002, 2011)
• rozwój mowy, wyobraźni i pamięci
• konkretyzacja lęku
• rozwój autonomii i poczucia sprawstwa
• konstruowanie wiedzy i samowiedzy
• wprowadza w świat wartości i znaczeń kulturowych
• otwarcie na problem
• autodemaskacja emocjonalna
• pomoc w dotarciu do doświadczeń objętych niepamięcią/wypartych
• kompensacja – opozycja do zaniedbującego środowiska
(bezpieczeństwo)
• empatia i rozumienie innych
Lekarstwo na dziecięce smutki –czy tylko …?
Bajki terapeutyczne potrzebne są nie tylko dzieciom, ale także rodzicom,
pomagają im odkryć świat oglądany oczami dziecka.
Dla rodzica to czas budowania wspólnoty, więzi psychicznej opartej na
rozumieniu dziecka.
(Molicka, 2003; 2011)
Człowiek dobrze się czuje, kiedy je czyta. Jest to szczególnie interesujące, jeśli
weźmie się pod uwagę fakt, że dotyczą spraw trudnych (…) to dobre samopoczucie
wypływa po części z pozytywnego rozwiązania
Rodzice Ani są rodzicami idealnymi: ciepłymi, mądrymi, silnymi, dającymi dziecku
oparcie. Są właściwie rodzicami naszych marzeń (…) to, ze przez chwilę możemy
stać się takimi rodzicami - nawet jeśli tylko w wyobraźni – wywiera wpływ na
każdego z nas. (…) Kiedy opowiadamy i czytamy te historie rodzice Ani przekazują
coś nie tylko naszemu słuchającemu dziecku, ale także dziecku mieszkającemu w
każdym z nas.
Może poczujemy się silniejsi i spokojniejsi, może nauczymy się , tak jak nauczyła się
tego Ania, łagodniej traktować samych siebie, tolerować własne niedociągnięcia,
odkrywać swoje mocne strony i dzielić się z naszymi dziećmi tym, co w nas
najbardziej ludzkie
(Brett, 2006)
Kiedy dzień przemija przychodzi marzeń chwila
Wiodąc kroki w czas dziecinnych snów.
Schodzą z kartek starych bajki, co przed laty
Opowiedział gdzieś tam komuś ktoś.
Jest taki świat pięknych baśni z dawnych lat,
Który nie przemija, w nim zatrzymał się czas.
Księżniczki rycerze i paproci kwiat
Jest taki baśni świat
W gęstwinach huczą jary, drgają drzew konary,
Ponad lasem srebrny księżyc mknie.
Głaz do głazu gada, dziwy opowiada
W starym dębie skrzaty kryją się.
Możesz zbłądzić czasem idąc borem lasem,
W środku czarów zaklęty ujrzysz skarb.
Wtedy cud się stanie chatka na polanie,
Czarownice z wiatrem pędzi w dal…
Leszek Kopeć – Świat Baśni
BIBLIOGRAFIA:
Brett D. (2006). Bajki, które leczą – część 1. Gdańsk: GWP.
Grzesiuk L. (1994). Psychoterapia. W-wa: PWN.
Kołakowski A. i Pawełczyk A. (2010). Uczenie wstępnej konceptualizacji
poznawczej na podstawie postaci z bajek i literatury pięknej. Psychiatria i
Psychologia Kliniczna, 10, 303-310.
Misiak A. (2011) Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży szkolnej – materiały
szkoleniowe. Łódź: SET.
Molicka M. (2002). Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań:
Media Rodzina.
Molicka M. (2003). Bajki terapeutyczne – część 2. Poznań: Media Rodzina.
Molicka M. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany
rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina.