4. GLEBY 4.1. Zakwaszenie oraz zasobność gleb Lubelszczyzny w
advertisement
4. GLEBY Pracownia nawozowa fot. SChR w Lublinie 4.1. Zakwaszenie oraz zasobność gleb Lubelszczyzny w przyswajalne formy składników pokarmowych roślin Przemysław Tkaczyk (Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie) Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie jest działającą od 1955 r. państwową jednostką budżetową. Stacja zajmuje się badaniami w zakresie rolnictwa i ochrony środowiska na obszarze województwa lubelskiego. Od 2000 r. Stacja posiada akredytację na badania chemiczno-rolnicze gleb, roślin i nawozów, nadaną przez DAP Deutsches Akkreditierungssystem Prüfwesen GmbH wg DIN EN ISO/IEC 17025:2000, będący członkiem europejskiego układu EA. Jako jedyna instytucja w Polsce posiada także akredytację na pobieranie prób gleb oraz nawozów mineralnych. Wyniki badań uzyskane w naszej Stacji uznawane są we wszystkich krajach Europy Zachodniej, w Stanach Zjednoczonych, Australii, w krajach na kontynencie azjatyckim, a także w Południowej Afryce. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie współpracuje z instytucjami naukowymi, uczelniami oraz jednostkami pracującymi na rzecz rolnictwa, a w szczególności z Akademią Rolniczą w Lublinie i Instytutem Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie. Ponadto posiadamy kontakty z jednostkami o podobnym profilu działania, m.in. w Niemczech, Austrii, Czechach, Słowacji oraz na Węgrzech. Współpraca ta, oparta na wymianie doświadczeń, pozwala na szybsze wprowadzenie osiągnięć nauki do praktyki rolniczej. Swoją pozycję na rynku Stacja umacnia poprzez ciągłe doskonalenie techniki badawczej oraz rozwój systemu jakości zgodnie ze standardami europejskimi. Do ważniejszych zadań Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Lublinie należy: • Badanie gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego w zakresie zakwaszenia (odczyn) i zawartości makroelementów tj. fosforu, potasu i magnezu. • Badanie gleb, ziem, podłoży ogrodniczych, wód i pożywek w zakresie zakwaszenia, zasolenia, zawartości azotu, fosforu, potasu, magnezu i wapnia. • Badanie azotu mineralnego w glebie dla potrzeb nawożenia i oceny zanieczyszczenia środowiska. • Kontrola stanu żyzności gleb i składu chemicznego wód gruntowych. • Badanie zawartości mikroelementów w glebach i roślinach. • Badanie osadów ściekowych i komunalnych przeznaczonych do wykorzystania w rolnictwie. • Ocena jakości pasz gospodarskich. • Ocena jakości nawozów. • Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i siarką. • Ocena jakości płodów rolnych pod względem zawartości azotanów, metali ciężkich i siarki. • Opracowywanie zaleceń nawozowych dla upraw rolniczych i ogrodniczych. 172 • Sporządzanie map stanu zakwaszenia, potrzeb wapnowania oraz zasobności gleb w makro- i mikroelementy. • Opiniowanie przydatności gruntów w zakresie ich rolniczego zagospodarowania. • Wykonywanie ekspertyz i wydawanie opinii dotyczących zasobności gleb, składu chemicznego roślin i nawozów oraz prawidłowego stosowania nawozów. • Doradztwo nawozowe dla różnych kierunków produkcji roślinnej. • Prowadzenie działalności szkoleniowej i informacyjnej. • Tworzenie i prowadzenie bazy danych dotyczących zasobności gleb w azot i fosfor oraz zanieczyszczenia azotanami wód w profilu glebowym do 90 cm pod powierzchnią terenu. Wstęp Nadmierne zakwaszenie gleb jest czynnikiem zmniejszającym efektywność stosowania większości zabiegów agrotechnicznych, a zwłaszcza nawożenia mineralnego oraz przyczynia się do ograniczenia plonów. Oprócz tego obserwuje się wtórne skutki zakwaszenia gleby, do których należy zmniejszenie trwałości wiązań pakietów minerałów, rozpad makrokrystalicznej struktury wtórnych minerałów ilastych, zmniejszenie zdolności sorpcyjnej, a przede wszystkim pojawienie się dużych ilości glinu i manganu toksycznego dla roślin. Główną przyczyną tego stanu jest nasz umiarkowany klimat z przewagą opadów nad parowaniem, w wyniku czego kationy zasadowe, głównie magnez (Mg2+) i wapń (Ca2+), przemieszczane są w głąb gleby. Również duży wpływ na zakwaszenie mają rośliny, które zubożają glebę pobierając z niej niezbędne do wzrostu i rozwoju pierwiastki, w tym kationy zasadowe (Ca2+ i Mg2+). Oprócz czynników naturalnych nie mniej ważne są tzw. czynniki antropogeniczne do których należą: stosowanie nawozów (szczególnie azotowych typu amonowego i nawozów potasowych), zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza związkami siarki i azotu (w postaci kwaśnych opadów mokrych lub suchych). Szczególną rolę w procesie zakwaszenia odgrywa niedostosowanie dawek nawozów fizjologicznie kwaśnych do faktycznych potrzeb nawozowych roślin. Zabiegiem ograniczającym niepożądane skutki zakwaszenia gleb jest wapnowanie Naturalna zasobność gleb uprawnych w składniki pokarmowe nie zabezpiecza w pełni potrzeb pokarmowych roślin. Brak odpowiedniej ilości składników w formach przystępnych w środowisku bytowania roślin wpływa na spadek plonów oraz obniżenie ich wartości biologicznej. Konsekwencją zbyt niskiej zasobności gleb w składniki pokarmowe w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin jest spadek żyzności gleby, wynikający z wyczerpania jej ze składników pokarmowych. Składniki pokarmowe roślin występują w glebie w różnych formach i ilościach. Z rolniczego punktu widzenia czyli żywienia roślin, najważniejszą grupę stanowią formy przyswajalne, na które to składają się ilości pierwiastka znajdujące się w roztworze glebowym, kompleksie sorpcyjnym oraz występujące w formie słabiej rozpuszczalnych soli. O ich pobraniu decyduje wiele czynników, z których najważniejsze to wiek i gatunek rośliny, wilgotność i napowietrzenie gleby, odczyn, stosunki jonowe, a także temperatura i nasłonecznienie. Do najważniejszych makroelementów mających największy wpływ na jakość i wysokość plonów oprócz azotu należy wymienić fosfor, potas i magnez. Obecnie określenie obok odczynu zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest podstawowym elementem oceny stanu żyzności gleb mającej na celu prowadzenie racjonalnego nawożenia tymi składnikami. Nawozić powinno się tymi składnikami, których w glebie brakuje. Stąd też nieuzasadnione jest stosowanie nawożenia bez znajomości zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe. Nawozy mineralne, jako jeden z głównych środków do produkcji rolnej powinny być stosowane racjonalnie, tzn. w takich ilościach i w taki sposób, aby zapewnić uprawianym roślinom określoną ilość składników pokarmowych w odpowiednim czasie, uzyskując przy tym możliwie największy efekt i nie stanowić zagrożenia dla środowiska naturalnego. 173 Pracownia azotu mineralnego fot. SChR w Lublinie Materiał i metody badań Do opracowania zostały wykorzystane wyniki badań prowadzonych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie w 2005 r. Ocenę stopnia zakwaszenia gleb i zasobności w przyswajalne formy makroelementów przeprowadzono w oparciu o wyniki 20 500 próbek glebowych z obszaru województwa lubelskiego. Metody analityczne i kryteria oceny wyników: - odczyn – pH w 1 mol KCl - przyswajalny fosfor i potas metodą Egnera-Riehma - przyswajalny magnez metodą AAS po ekstrakcji w 0,125 mol ⋅ dm-3 CaCl2 (metoda Schachtschabela). Uzyskane wyniki badań oceniono według liczb granicznych obowiązujących w Polsce (normy): - odczyn gleby PN-ISO 10390, - zawartość przyswajalnego fosforu PN-R-04023, - zawartość przyswajalnego potasu PN-R-04022, - zawartość przyswajalnego magnezu PN-R-04020. Próby gleb do badań pobierane były według instrukcji opracowanych na podstawie normy PN-R-04031:1997, według której jedna próba glebowa może reprezentować obszar nie większy niż 4 ha. Wycena wyników badań w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych prowadzona jest w oparciu o liczby graniczne (tab. 2-8). Liczby te są zróżnicowane dla gleb mineralnych, węglanowych oraz organicznych. Ważnym elementem w wycenie składu chemicznego gleb są także kategorie agronomiczne (tab.1). Tabela 1. Kategorie agronomiczne gleb Kategorie I – gleby bardzo lekkie II – gleby lekkie III – gleby średnie IV – gleby ciężkie Grupa % frakcji <0,02 mm pl, plp, ps, psp pgl, pglp, pgm, pgmp, płp, płz gl, glp, płg gs, gsp, gc, gcp, płi, i, ip 0-10 11-20 21-35 >35 Tabela 2. Ocena odczynu gleby pH Ocena zakwaszenia gleb <4,5 4,6 - 5,5 5,6 - 6,5 6,6 - 7,2 > 7,3 Bardzo kwaśne Kwaśne Lekko kwaśne Obojętne Zasadowe 174 Tabela 3. Potrzeby wapnowania gleb pH, gleb kategorii agronomicznych Potrzeby wapnowania Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbędne bardzo lekkie lekkie średnie ciężkie do 4,0 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 od 5,6 do 4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 od 6,1 do 5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 od 6,6 do 5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 od 7,1 Tabela 4. Ocena zasobności gleb w fosfor przyswajalny Gleby mineralne Gleby węglanowe Klasa zasobności Zasobność V IV III II Bardzo niska Niska Średnia Wysoka <5,0 5,1-10,0 10,1-15,0 15,1-20,0 <5,0 5,1-10,0 10,1-20,0 20,1-40,0 I Bardzo wysoka >20,1 >40,1 mg P2O5/100 g gleby Tabela 5. Ocena zasobności gleb w potas przyswajalny K2O mg/100 g gleby Klasa zasobności Zasobność Gleby bardzo lekkie Gleby lekkie Gleby średnie Gleby ciężkie V IV III II I Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka <2,5 2,6 – 7,5 7,6 – 12,5 12,6 – 17,5 > 17,6 < 5,0 5,1 - 10,0 10,1 - 15,0 15,1 - 20,0 > 20,1 < 7,5 7,6 - 12,5 12,6 - 20,0 20,1 - 25,0 > 25,1 < 10,0 10,1 - 15,0 15,1 - 25,0 25,1 - 30,0 > 30,1 Tabela 6. Ocena zasobności gleb w magnez przyswajalny Mg mg/100 g gleby Klasa zasobności Zasobność V IV III II I Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka Gleby bardzo lekkie <1,0 1,1 – 2,0 2,1 – 4,0 4,1 – 6,0 >6,1 Gleby lekkie Gleby średnie Gleby ciężkie <2,0 2,1 - 3,0 3,1 - 5,0 5,1 - 7,0 >7,1 <3,0 3,1 - 5,0 5,1 - 7,0 7,1 - 9,0 >9,1 <4,0 4,1 - 6,0 6,1 - 10,0 10,1 - 14,0 >14,1 Liczby graniczne stosowane do wyceny zasobności gleb organicznych Tabela 7. Określenie potrzeb wapnowania gleb organicznych Określenie potrzeb wapnowania pH KCl Konieczne Potrzebne Wskazane Zbędne < 4,0 4,1 - 4,5 4,6 - 5,0 > 5,1 175 Tabela 8. Ocena zawartości fosforu, potasu i magnezu w glebach organicznych Klasa zasobności Zasobność V IV III II I Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka mg/100 g suchej masy gleby P2O5 K2O Mg < 40 41 – 60 61 – 80 81 – 120 > 121 < 30 31 – 60 61 – 90 91 – 120 > 121 < 20 21 - 40 41 - 80 81 - 120 > 121 Wyniki badań Wyniki badania odczynu i zasobności gleb obejmujące około 21 tysięcy próbek pobranych na terenie województwa lubelskiego wskazują na utrzymywanie się stałej tendencji w zakresie stopnia zakwaszenia gleb (mapa 17). Spośród przebadanych gleb 45% charakteryzuje się bardzo kwaśnym i kwaśnym odczynem gleb, 23% gleb lekko kwaśnym odczynem. Odczyn obojętny wykazuje tylko 16% użytków rolniczych podobnie jak i gleb o odczynie zasadowym. Najwięcej gleb o pH poniżej 5,5 koncentruje się w powiatach lubartowskim, radzyńskim, parczewskim, bialskopodlaskim, biłgorajskim, ryckim, włodawskim. Najmniej gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych użytkowanych rolniczo jest w powiatach: hrubieszowskim, opolskim, chełmskim, kraśnickim, tomaszowskim, krasnystawskim, lubelskim i zamojskim. Badania zawartości fosforu przyswajalnego wskazują, iż 42% gleb charakteryzuje się bardzo niską i niską zawartością tego pierwiastka (mapa 18). Gleb o średniej zasobności w fosfor w województwie lubelskim jest około 29%, tyle samo gleb (29%) charakteryzuje wysoka i bardzo wysoka zawartość tego składnika. Najwięcej gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości fosforu przyswajalnego jest w powiatach: włodawskim (68%), lubartowskim (55,3%), parczewskim (53,1%), bialskopodlaskim i biłgorajskim (52%) oraz krasnostawskim (51,2%). Najmniejszy udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności w fosfor stwierdza się w powiecie łukowskim (25,7%), ryckim (26,7%), puławskim (27,3%), hrubieszowskim (28,7%) i tomaszowskim (31,9%). Wyniki badań przeprowadzone przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie wykazały, że udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobności w przyswajalny potas wynosi 44% powierzchni użytków rolnych (mapa 19). Wysoką i bardzo wysoką zasobnością gleb charakteryzuje się 26% powierzchni użytków rolnych, natomiast 30% gleb charakteryzuje się średnią zasobnością. Największy udział gleb Lubelszczyzny z bardzo niską i niską zasobnością przyswajalnego potasu znajduje się w powiecie włodawskim (73,8%), janowskim (66,3%), biłgorajskim (57,3%), bialskopodlaskim (56,5%) i ryckim (55,0%). Najmniej gleb charakteryzujących się niską i bardzo niską zasobnością w potas zaobserwowano w powiecie łęczyńskim (28,2%), hrubieszowskim (32,2%), tomaszowskim (33,5%), łukowskim (34,7%) i opolskim (37,8%). Udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu przyswajalnego wynosi 53% powierzchni użytków rolnych mapa 20). W województwie lubelskim 28% charakteryzuje się wysoką i bardzo wysoką zawartością magnezu, natomiast średnią 19%. Pod względem zasobności niskiej i bardzo niskiej w przyswajalny magnez najwięcej gleb znajduje się w powiecie chełmskim (88,9%), krasnystawskim (73,4%) świdnickim (72,6%), janowskim i lubelskim (67%). Najmniej gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu znajduje się w powiecie hrubieszowskim (16,2%), ryckim (33%), tomaszowskim (33,7%), puławskim (35,4%) i zamojskim (39,2%). 176 Mapa 17. Odczyn gleb województwa lubelskiego na podstawie badañ w 2005 r. Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Trzebieszów Stoczek £ukowski K¹kolewnica Wsch. Stanin Ulan-Majorat Radzyñ Wojcieszków K³oczew U³ê¿ Stê¿ycaDêblin Drelów Tuczna Komarówka Roskosz Podlaska S³awatycze Podl. Wisznice Sosnówka Hanna Milanów Jab³oñ Podedwórze Parczew Kock Jeziorzany Ostrówek Firlej Siemieñ Wyryki Dêbowa K³ oda W³odawa Sosnowica Baranów ¯yrzyn £omazy Czemierniki Serokomla Ryki Piszczac Wohyñ Borki Adamów Nowodwór Bia³a Podl. Kodeñ £uków Wola Mys³owska Krzywda Miêdzyrzec Podl. Terespol Michów NiedŸwiada Stary Brus Lubartów Abramów Kamionka Pu³awy Koñskowola Markuszów Kurów Garbów Uœcimów Ostrów Lub. Serniki Urszulin Hañsk Wola Uhruska Spiczyn Ludwin Niemce Cyców £êczna Sawin Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Jastków W¹wolnica Janowiec Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKon opnica Œwidnik Che³m Dorohusk Poniatowa Be³¿yce Trawniki Piaski Rejowiec F. Opole Lub. Niedrzwica G³usk £aziska Kamieñ Du¿a Jab³onna Rejowiec Fajs³awice Chodel £opiennik BorzechówStrzy¿ewice ¯mudŸ Dubienka Górny Siennica Leœniowice Bia³opole Bychawa Krzczonów Rybczewice KrasnystawRó¿ana Wilko³az Urzêdów Józefów KraœniczynWojs³awice Gorzków Uchanie Zakrzówek Dzierzkowice Izbica Horod³o Wysokie ¯ó³kiewka Skierbieszów Annopol Zakrzew Kra œnik Rudnik Grabowiec Hrubieszów Trzydnik Szastarka Batorz Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du¿y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Wielki Zamoœæ Sitno Mi¹czyn Werbkowice Godziszów Su³ów R a d e c z ni c a Goraj Modliborzyce Szczebrzeszyn Dzwola Mircze £abunie Frampol Janów Lub. Komarów Tyszowce Dolhobyczów Osada Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie£aszczów Telatyn Tarnawatka Bi³goraj Tereszpol Krasnobród LUBLIN Tomaszów Lub. Józefów Aleksandrów Ksiê¿pol Biszcza Potok Górny £ukowa PROCENT GLEB KWAŒNYCH I BARDZO KWAŒNYCH Tarnogród Susiec Ulhówek Jarczów Be³¿ec Lubycza Królewska Obsza do 20% 21 - 40% 41 - 60% 61 - 80% 81 - 100% Brak danych 177 OSCHR W LUBLINIE Mapa 18. Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w fosfor na podstawie badañ w 2005 r. Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Trzebieszów Stoczek £ukowski K¹kolewnica Wsch. Stanin Ulan-Majorat Radzyñ Wojcieszków K³oczew U³ê¿ Stê¿ycaDêblin Drelów Tuczna Komarówka Roskosz Podlaska S³awatycze Podl. Wisznice Sosnówka Jeziorzany Hanna Milanów Jab³oñ Podedwórze Parczew Kock Baranów ¯yrzyn £omazy Czemierniki Serokomla Ryki Piszczac Wohyñ Borki Adamów Nowodwór Bia³a Podl. Kodeñ £uków Wola Mys³owska Krzywda Miêdzyrzec Podl. Terespol Ostrówek Firlej Siemieñ Wyryki Dêbowa K³oda W³odawa Sosnowica Michów NiedŸwiada Stary Brus Lubartów Abramów Kamionka Pu³awy Koñskowola Markuszów Kurów Garbów Uœcimów Ostrów Lub. Serniki Urszulin Hañsk Wola Uhruska Spiczyn Ludwin Niemce Cyców £êczna Sawin Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Jastków W¹wolnica Janowiec Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Œwidnik Che³m Dorohusk Poniatowa Be³¿yce Trawniki Piaski Rejowiec F. Opole Lub. Niedrzwica G³usk £aziska Kamieñ Du¿a Jab³onna Rejowiec Fajs³awice Chodel £opiennik BorzechówStrzy¿ewice ¯mudŸ Dubienka Górny Siennica Bychawa Krzczonów Rybczewice KrasnystawRó¿anaLeœniowice Bia³opole Wilko³az Urzêdów Józefów KraœniczynWojs³awice Gorzków Uchanie Zakrzówek Dzierzkowice Izbica Horod³o Wysokie ¯ó³kiewka Skierbieszów Annopol Zakrzew K raœnik Rudnik Grabowiec Hrubieszów Trzydnik Szastarka Batorz Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du¿y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Wielki Zamoœæ Sitno Mi¹czyn Werbkowice Godziszów Su³ów Radecznica Goraj Modliborzyce Szczebrzeszyn Dzwola Mircze £abunie Frampol Janów Lub. Komarów Tyszowce Dolhobyczów Osada Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie£aszczów Telatyn Tereszpol Tarnawatka Bi³goraj Krasnobród LUBLIN Tomaszów Lub. Józefów Aleksandrów PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ ZAWARTOŒCI FOSFORU do 20% 21 - 40% Ksiê¿pol Biszcza Potok Górny £ukowa Tarnogród Susiec Ulhówek Jarczów Be³¿ec Lubycza Królewska Obsza 41 - 60% 61 - 80% 81 - 100% Brak danych 178 OSCHR W LUBLINIE Mapa 19. Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w potas na podstawie badañ w 2005 r. Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Trzebieszów Stoczek £ukowski K¹kolewnica Wsch. Stanin Ulan-Majorat Radzyñ Wojcieszków K³oczew U³ê¿ Stê¿ycaDêblin Drelów Tuczna Komarówka Roskosz Podlaska S³awatycze Podl. Wisznice Sosnówka Jeziorzany Hanna Milanów Jab³oñ Podedwórze Parczew Kock Baranów ¯yrzyn £omazy Czemierniki Serokomla Ryki Piszczac Wohyñ Borki Adamów Nowodwór Bia³a Podl. Kodeñ £uków Wola Mys³owska Krzywda Miêdzyrzec Podl. Terespol Ostrówek Firlej Siemieñ Wyryki Dêbowa K³oda W³odawa Sosnowica Michów NiedŸwiada Stary Brus Lubartów Abramów Kamionka Pu³awy Koñskowola Markuszów Kurów Garbów Uœcimów Ostrów Lub. Serniki Urszulin Hañsk Wola Uhruska Spiczyn Ludwin Niemce Cyców £êczna Sawin Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Jastków W¹wolnica Janowiec Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Œwidnik Che³m Dorohusk Poniatowa Be³¿yce Trawniki Piaski Rejowiec F. Opole Lub. Niedrzwica G³usk £aziska Kamieñ Du¿a Jab³onna Rejowiec Fajs³awice Chodel £opiennik BorzechówStrzy¿ewice ¯mudŸ Dubienka Górny Siennica Leœniowice Bia³opole Bychawa Krzczonów Rybczewice KrasnystawRó¿ana Wilko³az Urzêdów Józefów KraœniczynWojs³awice Gorzków Uchanie Zakrzówek Dzierzkowice Izbica Horod³o Wysokie ¯ó³kiewka Skierbieszów Annopol Zakrzew Kraœnik Rudnik Grabowiec Hrubieszów Trzydnik Szastarka Batorz Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du¿y Nielisz Potok Turobin Sitno Chrzanów Mi¹czyn Wielki Zamoœæ Godziszów Werbkowice Su³ów Radecznica Goraj Modliborzyce Szczebrzeszyn Dzwola Mircze £abunie Frampol Janów Lub. Komarów Tyszowce Dolhobyczów Osada Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie£aszczów Telatyn Tereszpol Tarnawatka Bi³goraj Krasnobród LUBLIN PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ ZAWARTOŒCI POTASU do 20% 21 - 40% 41 - 60% Tomaszów Lub. Józefów Aleksandrów Ksiê¿pol Biszcza Potok Górny £ukowa Tarnogród Susiec Ulhówek Jarczów Be³¿ec Lubycza Królewska Obsza 61 - 80% 81 - 100% Brak danych 179 OSCHR W LUBLINIE Mapa 20. Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w magnez na podstawie badañ w 2005 r. Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Trzebieszów Stoczek £ukowski K¹kolewnica Wsch. Stanin Ulan-Majorat Radzyñ Wojcieszków K³oczew U³ê¿ Stê¿ycaDêblin Drelów Tuczna Komarówka Roskosz Podlaska S³awatycze Podl. Wisznice Sosnówka Hanna Milanów Jab³oñ Podedwórze Parczew Kock Jeziorzany Baranów ¯yrzyn £omazy Czemierniki Serokomla Ryki Piszczac Wohyñ Borki Adamów Nowodwór Bia³a Podl. Kodeñ £uków Wola Mys³owska Krzywda Miêdzyrzec Podl. Terespol Ostrówek Firlej Siemieñ Wyryki Dêbowa K³oda W³odawa Sosnowica Michów NiedŸwiada Stary Brus Lubartów Abramów Kamionka Pu³awy Koñskowola Markuszów Kurów Garbów Uœcimów Ostrów Lub. Serniki Urszulin Hañsk Wola Uhruska Spiczyn Ludwin Niemce Cyców £êczna Sawin Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Jastków W¹wolnica Janowiec Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Œwidnik Che³m Dorohusk Poniatowa Be³¿yce Trawniki Rejowiec F. Piaski Opole Lub. Niedrzwica G³usk £aziska Kamieñ Du¿a Jab³onna Rejowiec Fajs³awice Chodel £opiennik BorzechówStrzy¿ewice ¯mudŸ Dubienka Górny Siennica Leœniowice Bia³opole Bychawa Krzczonów Rybczewice KrasnystawRó¿ana Wilko³az Urzêdów Józefów KraœniczynWojs³awice Gorzków Uchanie Zakrzówek Dzierzkowice Izbica Horod³o Wysokie ¯ó³kiewka Skierbieszów Annopol Zakrzew Kraœnik Rudnik Grabowiec Hrubieszów Trzydnik Szastarka Batorz Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du¿y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Wielki Zamoœæ Sitno Mi¹czyn Werbkowice Godziszów Su³ów Radecznica Goraj Modliborzyce Szczebrzeszyn Dzwola Mircze £abunie Frampol Janów Lub. Komarów Tyszowce Dolhobyczów Osada Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie£aszczów Telatyn Tarnawatka Bi³goraj Tereszpol Krasnobród PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ ZAWARTOŒCI MAGNEZU Józefów Tomaszów Lub. Ulhówek Aleksandrów Jarczów do 20% Susiec Ksiê¿pol Be³¿ec Biszcza 21 - 40% Potok Górny £ukowa Lubycza LUBLIN 41 - 60% Królewska Tarnogród Obsza 61 - 80% 81 - 100% Brak danych 180 OSCHR W LUBLINIE Tabela 9. Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych oraz o niskiej i bardzo niskiej zasobności w przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu w powiatach województwa lubelskiego L.p. Powiat pH Fosfor Potas Magnez % 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. bialskopodlaski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnystawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski 64,2 61,2 27,1 23,2 45,5 37,4 34,1 70,6 37,4 39,2 39,7 24,8 66,6 48,8 68,7 57,3 44,4 36,4 54,9 37,7 52,5 52,0 37,6 28,7 43,5 51,2 42,2 55,3 42,4 32,8 25,7 33,3 53,1 27,3 43,7 26,7 42,2 31,9 68,0 36,9 56,5 57,1 44,7 32,2 66,3 39,0 40,9 54,4 43,7 28,2 34,7 37,8 52,6 47,6 51,3 55,0 47,4 33,5 73,8 41,2 41,9 54,5 88,9 16,2 67,3 73,4 62,2 51,6 66,7 48,7 46,7 65,0 49,6 35,4 52,0 33,0 72,6 33,7 51,0 39,2 Podsumowanie Wyniki badań użytków rolnych w województwie lubelskim pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: 1. Na terenie województwa lubelskiego stwierdza się 45% gleb zakwaszonych i 60% gleb wymagających, w różnym stopniu, wapnowania. 2. Stopień silnego wyczerpania gleb w podstawowe składniki pokarmowe - fosfor, potas i magnez kształtuje się odpowiednio na poziomie 43%, 44% i 53%. 3. Brak informacji o właściwościach chemicznych i fizykochemicznych gleby prowadzi do zbędnego, nadmiernego nawożenia mineralnego z jednej strony, z drugiej zaś do wyczerpywania gleb z podstawowych składników pokarmowych. 4. Dla właściwej gospodarki naturalnym zasobem, jakim jest ziemia, konieczne jest systematyczne monitorowanie jej właściwości i zapobieganie negatywnym skutkom działalności człowieka. 181 4.2. Monitoring Gleb Małgorzata Skwarek (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Roztoczański park Narodowy – Linia LHS fot. WIOŚ Delegatura w Zamościu Gleba jest podstawowym elementem środowiska przyrodniczego, a jej właściwości (fizyczne, chemiczne, biologiczne) kształtowane pod wpływem działania procesu glebotwórczego znajdują się w stanie równowagi dynamicznej. Naruszenie tej równowagi powoduje najczęściej negatywne skutki dla środowiska. Gleba jest jednocześnie zasadniczym elementem w łańcuchu pokarmowym: gleba - roślina – zwierzę - człowiek, toteż wszelkie negatywne skutki degradacji gleb w mniejszym lub większym stopniu wpływają na zdrowie człowieka. W 2005 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził badania jakości gleb w dwóch obszarach: - iakość gleb użytkowanych rolniczo przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu, - jakość gleb terenów leśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego. Badaniom poddano gleby w 45 punktach pomiarowych. We wszystkich próbach określono odczyn, zawartość chlorków, fenoli oraz metali ciężkich takich jak: Cr, Ni, Zn, Cd, Cu, Pb. W przypadku badań prowadzonych na terenie RPN dodatkowo oznaczono siarkę w glebach i roślinach wskaźnikowych, do których należą niektóre mchy. Podstawę do oceny jakości gleb stanowi rozporządzenie MŚ z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Rozporządzenie to uznaje glebę za zanieczyszczoną, gdy co najmniej jedna z substancji przekracza wartość dopuszczalną, poza przypadkami, w których przekroczenie to wynika z naturalnej zawartości substancji w środowisku. Standardy jakości ustalone są z uwzględnieniem funkcji, jaką pełni gleba (ziemia). W związku z powyższym wyróżniamy trzy grupy zróżnicowania gruntów: GRUPA A a) Nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy - Prawo wodne, b) Obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3 rozporządzenia. GRUPA B Grunty zaliczone do użytków rolnych, z wyłączeniem gruntów: pod stawami i rowami, leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych, nieużytków, a także zabudowanych i zurbanizowanych, z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych. GRUPA C Tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne. Gleby objęte badaniami według ww. rozporządzenia zakwalifikowane zostały do grupy A (gleby na terenach leśnych RPN) oraz do grupy B (gleby użytkowane rolniczo położone w sąsiedztwie tras komunikacyjnych). 182 Wpływ emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na jakość gleb Wpływ motoryzacji na gleby objawia się przede wszystkim w zanieczyszczeniu terenów przy drogach związkami ołowiu i cynku oraz związkami pochodzącymi ze ścierania opon i nawierzchni dróg. Przez wiele lat uważano, że zasięg zanieczyszczeń obejmuje obszar najbliższego sąsiedztwa drogi, natomiast badania wykonane w ostatnich latach wskazują, że zasięg ten jest znacznie większy i może dochodzić nawet do 300 m. We wszystkich analizowanych w 2005 r. próbach gleb zawartość metali ciężkich nie przekraczała zawartości dopuszczalnych, określonych w cytowanym wcześniej rozporządzeniu. Mimo braku przekroczeń wartości charakteryzowały się znaczną rozpiętością. Największe stężenia badanych metali odnotowano w niektórych punktach przy drodze krajowej nr 17, dla takich metali jak: Cr, Zn, Pb oraz przy drodze wojewódzkiej nr 835, dla metali: Cr, Ni, Zn i Cu. Odmienną sytuację obserwujemy przy drodze krajowej nr 19. Tam stężenia Ni, Cu i Pb odnotowano jako jedne z najniższych. Również w punktach przy drodze krajowej nr 63 wartości Ni, Zn i Cu utrzymują się na niskim poziomie. Inną przyczyną pogorszenia warunków środowiska glebowego może być ich zakwaszenie bądź alkalizacja. Według Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach gleby ze względu na wartość odczynu podzielono na 5 przedziałów (tabela 1). Większość analizowanych gleb charakteryzowała się odczynem zasadowym (41,25%) lub obojętnym (32,5%). Alkalizacja może być wywołana czynnikami naturalnymi (np. rodzaj skały macierzystej), ale znacznie częściej jej powodem są czynniki antropogenne. Najbardziej narażone są gleby ośrodków miejsko - przemysłowych, gdzie pyły emitowane przez zakłady przemysłowe, paleniska indywidualne i inne źródła mają często odczyn zasadowy. Ważną przyczyną alkalizacji gleb miejskich oraz gleb położonych w pobliżu tras komunikacyjnych jest stosowanie alkalicznych związków zwalczających śliskość dróg w zimie. Te same przyczyny, które powodują wzrost pH gleb są powodem ich zasolenia. Degradujące działanie zasolenia po pierwsze, polega na zwiększeniu koncentracji roztworu glebowego, co utrudnia, a nawet niekiedy uniemożliwia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Po drugie obecność w nadmiarze w roztworach glebowych jonów chlorkowych wpływa toksycznie na wiele gatunków roślin głównie na roślinność drzewiastą. W analizowanych glebach zawartość chlorków jest bardzo zróżnicowana. Największe stężenia odnotowano w punktach przy drodze krajowej nr 17 w miejscowościach Hrebenne, Tomaszów Lubelski i Zamość. Znacznie niższe przy drodze krajowej nr 19 w miejscowości Turów, drodze krajowej nr 2 w miejscowości Zalesie, drodze krajowej nr 63 w miejscowości Wisznice oraz przy drodze krajowej nr 68 w miejscowości Koroszczyn. Zobrazowaniem sytuacji analizowanej powyżej jest tabela 2. Tabela 1. Wartości odczynu gleb Odczyn bardzo kwaśny kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy Zakres pH do 4,5 4,6 - 5,5 5,6 - 6,5 6,6 - 7,2 powyżej 7,2 183 Tabela 2. Wpływ ruchu komunikacyjnego na glebę. Wartości maksymalne i minimalne badanych wskaźników Lp. 1. 2. 3. 4 5 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Obiekt Kurów w kierunku na Lublin Kurów w kierunku na Końskowolę Fajsławice przy kościele Fajsławice ul. Lubelska 28 Orłów Drewniany Bar Rzym Izbica ul. Lubelska 118 Zamość ul. Jana Pawła II /osiedle/ Zamość ul. Jana Pawła II /po str. szpitala/ Zamość ul. Lubelska przed rondem str. wsch. Zamość ul. Lubelska przed rondem str. zach. Tomaszów Lubelski ul. Zamojska Tomaszów Lubelski ul. Lwowska Lubycza Królewska ul. J. III Sobieskiego str. wsch. Lubycza Królewska ul. J. III Sobieskiego str. zach 15. Hrebenne str. wsch 16. Hrebenne str. zach. Zakresy podanych wartości maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum Natężenie Zawartość metali [mg/kg s.m.] Odczyn ruchu pH chrom nikiel cynk kadm miedź [poj./h] Droga krajowa nr 17 (Garwolin – Hrebenne) 7,91 14,9 7,0 31,6 <0,2 7,9 7,35 11,7 4,9 22,1 <0,2 5,5 7,2 19,4 7,0 31,1 0,2 8,7 6,16 12,2 4,5 18,4 <0,2 4,7 8,63 20,2 9,2 32,0 <1 11,1 595 7,65 10,0 <5 8,5 <1 <5 8,47 27,6 8,8 56,8 <1 12,0 579 7,21 <10 <5 7,6 <1 <5 8,14 <10 <5 13,9 <1 6,4 536 6,97 <10 <5 9,8 <1 <5 8,11 10,4 5,5 49,4 <1 8,0 574 6,99 <10 <5 18,4 <1 <5 7,03 20,1 17,1 42,8 <0,2 10,7 1095 6,85 16,2 12,9 31,2 <0,2 9,74 6,5 24,1 17,3 67,8 <0,2 14,5 1095 6,5 16,1 14,7 44,4 <0,2 13,3 maksimum minimum 1054 maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum 1054 1235 1037 335 maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum 335 252 252 ołów Chlorki mgCl/kg s.m. Fenole mg/l 11,1 7,6 10,7 5,2 10,4 <5 14,4 <5 9,2 <5 7,4 <5 14,6 10,0 20,7 30 24 28 25 38,6 15,6 71,8 24,1 62,8 21,3 55,8 14,2 75,4 28,9 86,5 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 0,0055 <0,002 0,0063 <0,002 0,0030 <0,002 0,0054 <0,002 0,26 0,037 0,243 12,2 56,9 0,2 7,31 11,4 8,34 19,5 <0,2 4,55 7,6 113,1 0,382 6,74 6,5 2,67 6,44 <0,2 1,09 1,9 45,5 0,245 7,35 15,9 12,7 72,9 0,2 11,4 69,8 33,9 0,024 7,25 14,9 12,4 46,7 <0,2 9,42 30,7 27,0 <0,001 6,4 5,86 7,25 6,65 7,08 18,5 5,8 9,5 7 15,2 8,62 2,82 8,4 3,91 12,9 36,9 9,53 82,6 15,0 49,6 0,24 <0,2 0,25 <0,2 0,3 13,9 4,3 13,1 4,16 10,3 25,6 6,5 25,6 5,2 18,8 218,9 67,9 196,6 47,1 91,8 0,154 0,058 0,195 0,123 0,147 6,95 12,1 6,18 39,4 <0,2 7,68 12,3 52,8 0,102 7,17 14,8 11,2 66,2 0,25 8,32 87,5 38,7 0,102 7,08 14,1 9,27 44,2 <0,2 7,97 11,8 36,9 <0,001 6,78 5,46 4,63 3,93 20,8 15,2 20,0 19,0 11,3 8,32 7,31 6,7 34,6 27,0 26,2 23,3 <0,2 <0,2 <0,2 <0,2 5,47 4,84 1,39 3,49 7,9 6,7 9,3 6,6 97,1 56,3 183,0 66,1 0,132 0,011 0,148 0,074 184 Lp. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Obiekt Końskowola w kierunku na Kurów Końskowola w kierunku na Puławy Puławy w kierunku na Końskowolę Klikawka k/ Puław Jabłonna w kierunku na Lublin Jabłonna w kierunku na Wysokie Wysokie w kierunku na Jabłonną Wysokie w kierunku na Biłgoraj 25. Marynin przy szkole 26. Brzeźno 27. 28. Okopy Nowe przy szkole Berdyszcze przejście graniczne Zakresy podanych wartości maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum Natężenie ruchu [poj./h] miedź ołów Chlorki mgCl/kg s.m. 7,0 6,0 9,2 5,2 9,4 6,2 9,1 7,1 13,8 8,1 11,5 5,8 10,6 6,8 11,3 8,0 31 25 30 26 29 24 36 25 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 78,6 7,1 8,2 5,2 9,0 5,6 11,7 4,4 12,6 8,4 10,8 8,1 10,8 7,2 13,4 4,6 24 22 26 23 25 23 25 22 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 <0,005 14,2 7,4 9,1 <5 <5 <5 <5 <5 14,2 8,6 9,4 5,8 10,2 5,2 8,2 <5 55,8 18,6 40,8 17,4 70,2 46,3 75,5 18,1 0,0055 <0,002 0,0031 <0,002 0,0045 <0,002 0,0039 <0,002 0,079 0,019 0,065 0,021 0,114 0,016 7,870 2,810 8,447 2,625 4,197 1,327 5,637 3,050 8,026 1,005 6,042 0,945 2,7 1,2 3,2 1,5 7,0 0,8 0,004 <0,004 0,005 <0,004 0,014 0,005 0,091 4,827 5,909 3,9 0,10 Zawartość metali [mg/kg s.m.] Odczyn pH chrom nikiel cynk kadm Droga krajowa nr 44 9,7 20,9 8,0 51,6 0,2 6,13 10,7 6,1 31,0 <0,2 7,48 23,8 8,6 38,8 <0,2 6,87 16,0 6,2 22,7 <0,2 8,13 21,6 8,6 34,3 <0,2 7,2 13,6 4,9 22,6 <0,2 7,6 25,4 9,2 39,1 <0,2 6,93 19,4 6,2 25,5 <0,2 Droga wojewódzka nr 835 6,5 16,9 9,4 47,4 0,2 6,0 14,2 7,0 24,9 <0,2 8,01 18,0 8,7 55,8 <0,2 6,85 14,4 7,0 26,5 <0,2 7,3 15,8 8,9 39,6 <0,2 6,95 11,4 6,7 24,1 <0,2 7,92 28,7 21,2 77,6 0,3 7,43 8,5 9,9 27,4 <0,2 Droga krajowa nr 12 (Piaski - Chełm – Dorohusk) 8,67 33,6 15,4 75,8 <1 527 7,62 24,0 7,8 33,6 <1 8,40 16,3 6,6 39,2 1 368 7,48 <10 <5 18,2 <1 8,74 <10 <5 39,1 <1 267 7,06 <10 <5 18,8 <1 8,80 <10 5,8 36,6 <1 134 7,45 <10 <5 <5 <1 Fenole mg/l Droga krajowa nr 19 (Kuźnica – Rzeszów) 29. Turów przekrój I 30. Turów przekrój II 31. Turów przekrój III maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum 415 415 415 7,2 6,6 7,7 6,7 6,4 5,6 14,716 8,558 13,138 7,603 10,267 6,867 5,283 2,605 4,191 2,174 3,131 2,016 23,829 12,001 41,273 7,251 20,161 8,181 Droga krajowa nr 2 (Świecko – Terespol) 32. Zalesie przekrój I maksimum 381 6,9 10,519 3,565 24,821 185 Lp. Obiekt 33. Zalesie przekrój II 34. Zalesie przekrój III Zakresy podanych wartości minimum maksimum minimum maksimum minimum Natężenie ruchu [poj./h] 381 381 Odczyn pH 6,0 6,1 5,7 7,4 7,0 miedź 2,381 8,498 6,963 7,067 2,118 ołów 1,762 9,099 6,982 10,959 1,281 Chlorki mgCl/kg s.m. 1,5 4,0 2,0 2,7 1,6 11,064 4,656 7,712 3,107 5,202 1,347 11,346 5,744 13,908 4,530 14,880 1,601 4,4 0,8 4,7 1,8 1,4 0,7 0,115 0,007 0,009 <0,004 0,019 <0,004 3,807 2,460 5,072 3,345 5,232 2,097 7,414 4,766 7,503 4,139 7,515 2,259 3,4 1,3 2,0 0,8 2,6 1,2 0,008 <0,004 0,007 0,004 0,006 <0,004 Zawartość metali [mg/kg s.m.] chrom 7,901 29,412 21,024 14,372 5,993 nikiel 2,881 12,427 7,759 3,329 1,697 cynk 12,732 33,416 28,563 34,532 8,475 kadm 0,026 0,099 0,078 0,125 0,028 Fenole mg/l <0,004 0,004 <0,004 0,005 <0,004 Droga krajowa nr 63 (Węgorzewo – Sławatycze) 35. Wisznice przekrój I 36. Wisznice przekrój II 37. Wisznice przekrój III maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum 112 112 112 7,9 6,8 8,1 6,2 6,6 4,7 19,423 11,458 16,105 6,036 11,951 4,869 5,361 3,074 5,581 2,809 3,528 1,494 39,058 29,652 52,562 17,095 24,294 6,221 0,174 0,121 0,143 0,058 0,107 0,011 Droga krajowa nr 68 (Kukuryki – Wólka Dobryńska) 38. 39. 40. maksimum Koroszczyn przekrój I minimum maksimum Koroszczyn przekrój II minimum maksimum Koroszczyn przekrój III minimum 85 85 85 6,2 5,6 7,6 6,2 7,4 6,7 12,769 7,290 14,592 9,306 12,085 6,914 5,405 3,410 4,903 3,882 5,504 1,745 17,704 12,123 20,416 12,362 22,166 8,485 0,167 0,021 0,083 0,010 0,093 0,024 186 Badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego Podobnie jak w roku ubiegłym Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Cztery punkty poboru gleb z dwóch warstw: organicznej (do 30 cm głębokości) i mineralnej (od 30 cm do 80 cm głębokości) zostały poddane analizie chemicznej. Wartości odczynu zakwalifikowały te gleby do grupy gleb bardzo kwaśnych. Natomiast badania przeprowadzone w kierunku zawartości metali ciężkich nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych dla gruntów z grupy A. Jest to bardzo istotne przy tak niskim odczynie gleb, ponieważ metale ciężkie w zakwaszonych glebach stają się bardziej ruchliwe i łatwiej przyswajalne dla roślin. Kolejnym wskaźnikiem pod kątem, którego została poddana analizie gleba była siarka. Siarka jest pierwiastkiem szeroko rozpowszechnionym w przyrodzie i niezbędnym do życia składnikiem, co wynika z jej roli i udziału w procesach życiowych wszystkich żywych organizmów. Wzrost zawartości siarki w glebie powyżej poziomu przeciętnego dla określonych warunków geochemicznych nie zawsze jest zjawiskiem negatywnym, bowiem w przypadku niedoboru siarki poprawia zaopatrzenie roślin w ten niezbędny do życia składnik pokarmowy. Natomiast negatywne skutki antropogenicznego zasiarczenia gleb polegają na nadmiernym występowaniu tego składnika w formie siarczanowej. W rezultacie tego zjawiska następuje degradacja gleb przez zakwaszenie. Ocenę wyników zawartości siarki przeprowadzono w oparciu o 4 – stopniową skalę zasobności i zanieczyszczenia gleb siarką opracowaną przez IUNG w Puławach. Zawartość siarki ogólnej zarówno w profilu próchniczym, jak i mineralnym we wszystkich badanych próbach gleb była na poziomie zawartości naturalnych. W przypadku siarki siarczanowej tylko w profilu próchniczym odnotowano poziom zawartości naturalnej. Profil mineralny natomiast charakteryzował się stężeniami podwyższonymi antropogenicznie. Szczegółowe informacje na temat poziomów stężeń analizowanych substancji przedstawia tabela 3. Monitoring terenów RPN obejmował także badania mchów. Są one doskonałymi akumulatorami metali ciężkich. Dzięki temu, że są pozbawione korzeni i tkanek przewodzących nagromadzone w nich sole mineralne i jony metali są zwykle funkcją wielkości depozycji tych substancji z powietrza. W badaniach posłużono się gatunkiem mchu Entodon schreberi. Z analizy uzyskanych w badaniach stężeń metali wynika, że zawartość ich utrzymuje się na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego. Tylko w przypadku chromu i cynku stężenia te nieznacznie wzrosły. Jednak porównując je z danymi dostępnymi w literaturze można stwierdzić, że utrzymują się one w dalszym ciągu w zakresie niskich dla Polski stężeń. Korzystniej wypadła też ocena zawartości siarki ogólnej w mchach. W porównaniu do roku ubiegłego odnotowano spadek stężeń w niektórych przypadkach nawet czterokrotnie. Biorąc pod uwagę wysokie stężenia tego pierwiastka w 2004 r. jest to bardzo znaczący spadek. Wyniki badań na terenie RPN przedstawia tabela 4. 187 Tabela 3. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r. Zawartość metali [mg/kg s.m.] Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Lokalizacja punktów Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most po drugiej stronie torów LHS) Obwód Ochronny Bukowa Góra Obwód Ochronny Kruglik Obwód Ochronny Słupy Zakresy podanych wartości maksimum minimum Pociągi 10/16 maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum maksimum minimum Chrom Nikiel Cynk Kadm Miedź Ołów 3,66 3,21 4,7 4,2 <0,8 <0,8 4,2 3,2 <0,2 1,3 0,8 9,6 5,1 89,5 35,5 Siarka siarcza nowa mg/kg s.m. 20,7 10,0 3,89 5,6 0,9 6,2 <0,2 1,2 9,1 53,4 14,6 115,4 3,10 5,2 <0,8 4,9 <0,2 0,8 5,1 49,5 11,4 93,0 4,06 3,8 4,18 3,8 4,05 3,78 7,1 4,2 4,5 4,4 5,5 4,5 1,1 <0,8 2,2 <0,8 1,3 <0,8 7,8 5,2 8,3 5,6 7,2 3,1 <0,2 <0,2 <0,2 <0,2 <0,2 <0,2 1,2 1,0 1,4 1,1 0,9 0,8 7,3 6,1 8,3 5,9 5,5 4,4 110 106 120 87 71,4 48,9 16,9 15,2 14,3 12,6 17,6 13,6 128,2 66,3 155,8 54,6 186,8 146,3 Natężenie Odczyn ruchu pH [poj./h] bd 377 bd bd <0,2 Siarka ogólna mg/kg s.m. Chlorki mgCl/kg s.m. 116,9 59,0 188 Tabela 4. Wyniki badań mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r. Lp. 1. 2. Lokalizacja punktów Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most po drugiej stronie torów) Zawartość metali [mg/kg s.m.] Chrom Nikiel Cynk Kadm Miedź Ołów Siarka ogólna [mgS/kg s.m.] Siarka [%] 2,0 1,1 40,6 0,3 4,95 5,13 784 78,42 1,5 1,1 33,9 0,36 5,64 5,82 784 78,42 3. Obwód Ochronny Bukowa Góra 2,7 1,5 51,2 0,44 6,6 8,0 972 97,18 4. Obwód Ochronny Kruglik 1,6 1,3 40,7 0,39 4,3 5,4 784 78,42 5. Obwód Ochronny Słupy 1,7 1,2 40,3 0,37 5,2 7,4 939 93,94 189
