Arkusz diagnostyczny D

ARKUSZ DIAGNOSTYCZNY D. H. STOTTA
wg. opracowania prof. dr Jana Konopnickiego
AKTUALNE FORMY ZACHOWANIA DZIECKA
Z
1. Rozmawia z nauczycielem tylko wtedy, kiedy jest z nim sam na sam.
2. Wybucha płaczem, jeśli mu się zwraca uwagę (starsze dzieci).
3. Nigdy nie proponuje nikomu żadnej pomocy, ale chętnie jej udziela, jeśli się go o nią
poprosi.
4. Dziecko uległe (zgadza się na zajmowanie stanowiska nie zawsze dla siebie korzystnego.
5. Kłamie z bojaźni.
6. Lubi, jeżeli okazuje mu się sympatię, ale o nią nie prosi.
7. Ma tylko jednego dobrego kolegę i przeważnie ignoruje pozostałych chłopców ( i
dziewczynki ) w klasie.
8. Nie zbliża się samorzutnie do nauczyciela (starsze dzieci)
9. Zbyt nieśmiały aby o coś prosić (np. o pomoc)
10. Dziecko łatwo staje się „nerwowe”, płacze, rumieni się, gdy jest pytane.
11. Wycofuje się z aktywnego udziału w zabawie.
12. Mówi niewyraźnie, bełkocąc wtedy, gdy się go pozdrawia.
13. Mówi bardzo mało, nie można wydobyć od niego ani słowa.
D
14. Zachowuje się bardzo różnie. W wytrwałości w pracy szkolnej można zauważyć zmiany z
dnia na dzień.
15. Niecierpliwy, traci ochotę do pracy w miarę jej trwania.
16. Sprowokowany wpada we wściekłość.
17. Może pracować samotnie, ale nie dysponuje zbyt dużą energią.
18. „Bez Życia” w klasie.
19. Apatyczny „po prostu siedzi bezczynnie” (nieuważny).
20. Wykazuje nagłe spadki energii.
21. Porusza się niemrawo.
22. Za bardzo apatyczny aby się czymkolwiek przejmować (a więc do nikogo nie zwraca się o
pomoc).
23. Patrzy „tępo” i obojętnie.
24. Zawsze leniwy, apatyczny (w grach).
25. Często marzy na jawie.
26. Mówi niewyraźnie – bełkoce.
27. Godny pożałowania (przygnębiony, nieszczęśliwy) rzadko się śmieje.
W
28. Unika rozmowy („zamknięty w sobie”).
29. Marzący i zajmujący się czymś innym, a nie pracą szkolną (żyje w innym świecie).
30. Marzący i nie wykazujący zainteresowań w grach zespołowych.
31. Unika dorosłych (innych).
32. Trzyma się z dala od innych, nawet gdy jest czymś dotknięty albo o coś posądzony.
33. Izoluje się całkowicie od innych dzieci (nie można się do niego zbliżyć – starsze dzieci)
34. Wydaje się zupełnie nie dostrzegać innych ludzi.
35. W rozmowie niespokojny i zbaczający z tematu.
36. Zachowuje się podobnie jak „podejrzliwe” zwierzę.
NN
37. Opowiada nauczycielowi aż do przesady o swoich zajęciach i rodzinie.
38. „Podlizuje się” nauczycielowi, ponieważ pragnie się mu przypodobać.
39. Zawsze znajduje pretekst, aby zająć nauczyciela swoją osobą.
40. Potrzebuje stałej pomocy i poprawiania go przez nauczyciela.
41. Walczy o sympatię nauczyciela. Przychodzi do niego z rozmaitymi drobnymi sprawami i
skargami.
42. Opowiada fantastyczne, zmyślone historie.
43. Pragnienie zainteresowań dorosłych swoją osobą, ale nie robi ze swojej strony żadnych
starań.
44. Mocno zabiega o zainteresowanie sobą dorosłych i o ich sympatię.
45. „Wycofuje się” całkowicie, jeżeli jego wysiłki nie zostają uwieńczone powodzeniem.
WR
46. Zmienny w nastrojach.
47. Wyjątkowo niecierpliwy, chyba, że jest w „dobrym humorze”.
48. Może być zgryźliwy albo podejrzliwy (w odpowiedzi na pozdrowienie)
49. Czasem przyjazny, czasem w złym nastroju.
50. Bardzo zmienny w postępowaniu. Wydaje się że celowo źle wykonuje pracę.
51. Niszczy społeczną i prywatną własność (w domach, ogrodach, w samochodach,
tramwajach).
52. Wulgarny język (wulgarne opowiadania, rysunki, wiersze).
53. Podejrzliwy, szczególnie gdy się broni przed stawianymi mu zarzutami.
54. „Mruczy pod nosem” gdy jest z czegoś niezadowolony.
55. Postawa negatywna, jeżeli mu zwraca się uwagę.
56. Czasem kłamie spontanicznie i bez zająknięcia.
57. Od czasu do czasu (raz lub dwa) kradnie słodycze, pieniądze oraz przedmioty wartościowe.
58. Zawsze ma o coś pretensje i zawsze sądzi, że jest niesłusznie ukarany.
59. „Dziki wzrok” patrzy spode „łba”.
60. Bardzo niesforny, trudny do zdyscyplinowania.
61. Postawa agresywna (krzyczy, grozi, używa przemocy).
62. Najchętniej przyjaźni się z tzw. podejrzanymi typami.
63. Często kradnie pieniądze, słodycze, wartościowe przedmioty.
64. Zachowuje się nieprzyzwoicie.
ND
65. „Gra bohatera”, szczególnie gdy mu się zwraca uwagę.
66. Nie potrafi się oprzeć, aby nie „grać” wobec otoczenia.
67. Ujawnia skłonności do „zgrywania się” na głupca.
68. Lubi być ośrodkiem zainteresowania.
69. Bawi się wyłącznie ze starszymi dziećmi.
70. Przechwala się przed innymi dziećmi.
71. Błaznuje (stroi głupie i błazeńskie miny).
72. Zachowuje się niewłaściwie, gdy nauczyciela nie ma w klasie.
73. Ubiera się wyzywająco (spodnie, fryzura – chłopcy, przesadny ubiór, makijaż –
dziewczęta)
74. Niszczy z pasją publiczną własność.
75. Naśladuje złośliwości innych.
76. Głupie wybryki w grupie.
As
77. Nie zależy mu na uczeniu się.
78. Pracuje tylko wtedy, gdy się nad nim stoi, gdy się go zmusza do pracy (w ogóle).
79. Nie nieśmiały, ale nigdy nie prosi o pomoc.
80. Nigdy nie zgłasza się na ochotnika do jakiejkolwiek pracy (starsze dzieci).
81. Nie zależy mu na aprobacie, czy dezaprobacie dorosłych (starsze dzieci).
82. Minimalne kontakty z nauczycielem, ale normalne z innymi dziećmi.
83. Egoistyczny, lubi intrygi, psuje innym dzieciom zabawę.
84. Chytry, nieuczciwy (w zabawach z innymi dziećmi).
85. Zły sportowiec (gra tylko dla korzyści osobistej, oszukuje w grze).
86. Nie może patrzeć komuś w oczy.
87. Skryty i nieprzyjazny (wydaje się podejrzewać, że druga strona coś o nim wie).
88. Nigdy dłużej się z nikim nie przyjaźni (próbuje zaprzyjaźnić się z nowymi przybyszami do
klasy.
89. W pracach szkolnych nie można zupełnie na nim polegać.
90. Traktuje łagodność jako słabość.
91. Chytry i przebiegły, trudno schwytać go na gorącym uczynku.
92. Nawykowy kłamca, nie ma wyrzutów sumienia, gdy kłamie.
WRD
93. Przeszkadza innym dzieciom w zabawach, pokpiwa z nich, lubi je przestraszać.
94. Czasami bardzo nie przyjemny w stosunku do tych dzieci, które nie należą do jego
ściślejszego grona.
95. Dokucza innym dzieciom, poszturchuje je.
96. Kłóci się, obraża inne dzieci.
97. Próbuje swoimi uwagami wywołać pewne trudności u innych dzieci.
98. Niszczy albo chowa przedmioty należące do innych dzieci.
99. Jest przeważnie w niedobrych stosunkach z innymi dziećmi.
100. Dokucza słabszym dzieciom.
101. Nielubiany, a nawet niecierpiany przez inne dzieci.
102. Walczy w sposób niewłaściwy (gryzie, kopie, używa przedmiotów jako narzędzi walki)
NNa
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
Bardzo brudny.
Rezygnuje z kontaktów z innymi dziećmi w sposób dla nich nieprzyjemny.
W pracy ręcznej łatwo kapitulują.
Ogromnie nie opanowany w zabawach.
Nieporządny, niedokładny. Często zapomina albo gubi ołówki, książki i inne przedmioty.
Nierówny, fuszer w pracy ręcznej.
Niedbały w pracy szkolnej.
Zbyt niespokojny, aby mógł pracować pojedynczo.
Nie może w klasie uważać, ani się dłużej czymkolwiek zająć (na czymś dłużej
skoncentrować).
112. Nie wie co ze sobą zrobić. Nie może dłużej w niczym wytrwać.
113. Zbyt niespokojny, aby mógł pamiętać uwagi czy wskazówki otrzymane od dorosłych.
RN
114. Trwożliwy, nie może się na nic zdecydować.
115. Inne dzieci dokuczają mu (jest ofiarą).
116.
117.
118.
119.
120.
Wykazywał próby wagarowania (raz czy dwa) częściej jednak jest o to podejrzany.
Często się spóźnia.
Opuszcza pojedyncze lekcje.
Destruktywny.
Zachowuje się w grupie (klasie) jak outsider.
RNE
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
Jąka się, zacina się w mówieniu. Trudno wydobyć od niego słowo.
Mówi bezładnie.
Mruga oczami (tik nerwowy).
Wykonuje bezcelowe ruchy rękami, drgawki i inne (tiki).
Ogryza nadmiernie paznokcie.
Chodzi podskakując.
Ssie palce (powyżej 10 lat)
Śr
128. Często w szkole nieobecny przez pół dnia lub cały dzien.
129. Długie okresy nieobecności.
130. Niechlujny (brudas).
T
131.
132.
133.
134.
135.
136.
Bardzo opóźniony w nauce.
„Tępy” na swój wiek.
Zupełnie nie umie czytać.
Ogromne braki w podstawowej arytmetyce.
Zupełnie nie rozumie arytmetyki.
Inne dzieci traktują go jak durnia.
S
137. Bardzo wczesny rozwój seksualny, wrażliwy na płeć odmienną.
138. Opóźniony w rozwoju seksualnym.
139. Ujawnia skłonności perwersyjne.
Ch
140. Zła koordynacja ruchów.
141. Utrzymuje ciało w nienaturalnych pozycjach.
Upf
142.
143.
144.
145.
146.
Zły wzrok.
Słaby słuch.
Karzełkowaty.
Bardzo gruby.
Inne, nienormalne cechy budowy ciała.
NIEDOSTOSOWANIE WEDŁUG D. H. STOTTA
Metoda Denisa H. Stotta pozwala wykryć jednostki społecznie niedostosowane oraz określić
rodzaj ich niedostosowania ( dowiadujemy się „czy i ile ?”, ale nie „dlaczego ?” ). Z jej pomocą
badamy nie prawa ogólne, ale pojedyncze, konkretne jednostki.
Stott określając istotę niedostosowania społecznego w zasadzie przyjął definicję opracowaną przez
fachowców dla Ministerstwa Oświaty w Anglii mówiącą, że „to dziecko należy uznać za
niedostosowane, które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym albo na jego
kolegach, a które bez specjalnej pomocy z zewnątrz nie może poprawić swych stosunków z
rodzicami, nauczycielami i innymi dorosłymi”. Uznając je jednak za zbyt ogólne wprowadza
istotne ze względów operacyjnych uzupełnienia :
 dziecko niedostosowane nie działa w swoim najlepszym interesie
 swoim działaniem stwarza sobie wiele kłopotów, których samo nie jest w stanie rozwikłać
 jego reakcje, na ogół nieproporcjonalne do bodźców, które je wywołały są trudne do
przewidzenia co często powoduje ich niewłaściwą ocenę przez innych
 konsekwencją takiego zachowania jest brak sukcesu
 niemożności osiągnięcia sukcesu towarzyszy złe samopoczucie dziecka, co wyraża się w tym,
że czuje się ono nieszczęśliwe.
Stott wyodrębnił trzy główne rodzaje niedostosowania. W każdym z nich wyróżnił wiodące formy
zachowania się dziecka.
ZACHOWANIA ZAHAMOWANE
a)
b)
c)
brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji
depresja
wycofywanie się
Dziecko jest uległe wobec innych osób, nie lubi ryzykować, boi się nowych osób i zdarzeń. W
sytuacjach problemowych zachowuje się poniżej swoich możliwości intelektualnych, przegrywa w
konkurencji. Na ogół dzieci takie nie sprawiają większych problemów wychowawczych, dlatego
też nie są spostrzegane przez nauczycieli jako społecznie niedostosowane.
ZACHOWANIA DEMONSTRACYJNO – BOJOWE ( WROGIE )
a)
b)
c)
wrogość w stosunku do dorosłych
wrogość w stosunku do innych dzieci
łagodniejsze formy społecznego zachowania
Wrogość należy rozumieć jako względnie stałe nastawienie i gotowość do negatywnego
ustosunkowanie się do osób i rzeczy, z jakimi dziecko spotyka się w różnych sytuacjach.
Nastawienie wrogie aktywizuje się pod wpływem okoliczności i przejawia się w szkodliwych dla
otoczenia aktach zachowania ( bójki, niesubordynacja ).
ZACHOWANIA ASPOŁECZNE
a)
b)
c)
brak zainteresowania oceną swojego zachowania przez dorosłych
brak poczucia winy
nieuczciwe korzystanie z sytuacji, niekoleżeńskość
Charakterystyczną cechą tego typu zachowań jest wyjątkowe dążenie do szkodzenia innym,
mściwość, a często i okrucieństwo. Jednostki aspołeczne odznaczają się brakiem przestrzegania
elementarnych norm.
Jak się okazało, w/w rodzaje nie wyczerpują wszystkich przypadków dzieci których zachowanie
odbiega od normy, dlatego też wyodrębniono czwarty typ społecznego niedostosowania.
ZACHOWANIA NIEKONSEKWENTNE
Reakcje takiego dziecka są natychmiastowe, spontaniczne i pozbawione wcześniejszej refleksji.
W związku z tym nie są one na ogół najlepszym z możliwych sposobem zachowania się. Wiąże
się to z naruszaniem przez dziecko norm społecznych.
BADANIE I ANALIZA DANYCH
Według Stotta, niedostosowanie jest pewnym stanem wewnętrznym ( bezpośrednio
niepoznawalnym ) przejawiającym się w zachowaniach. Określone zachowania należy więc
traktować jako jego wskaźnik. W skonstruowanym przez siebie arkuszu „Dziecko w szkole” ( są
jeszcze arkusze „Dziecko w internacie” i „Dziecko w rodzinie” ) służącym do badania dzieci od 12
do 18 roku życia, Stott zawarł odcinki zachowania się, które określono w oparciu o obserwację
jednostek, co do których nie było wątpliwości, że są niedostosowane.
Odcinki charakterystyczne dla tego samego nastawienia zostały połączone w syndromy oraz
podzielone na trzy grupy1 :
a) odcinki bardzo zaawansowane ( „czerwone”) świadczące, że dziecko jest niedostosowane
b) odcinki średnio zaawansowane ( „niebieskie”) symptomatyczne dla dzieci zaburzonych
c) odcinki obojętne
Pierwszej selekcji z badanej populacji dokonuje się stosując 2 wersje tzw. „6 pytań”2. Są to pytania
o zachowania, które mogłyby być przejawem niedostosowania społecznego. Dwóm nauczycielom
( każdemu z osobna ) czytamy pytanie, a następnie prosimy o wybranie z listy tych dzieci, które
zachowują się w sposób podobny do określonego w pytaniu. Ci uczniowie, którym nauczyciele
przypisali zgodnie co najmniej dwie formy zachowań wymienionych w „6 pytaniach” uznajemy za
podejrzane o niedostosowanie i wobec nich stosujemy pełna wersję Arkusza Diagnostycznego
„Dziecko w szkole”. Uzyskanie informacji może tu przebiegać następująco :
 wybieramy dwóch nauczycieli dobrze znających dzieci
 czytamy wybranym nauczycielom ( każdemu z osobna ) kolejne odcinki zachowania z arkusza
 obok nazwiska ucznia ( na wcześniej przygotowanej liście ), którego wskaże nauczyciel
wpisujemy numer odcinka
 uzyskane dane ( odcinki zachowania zgodnie wskazane przez obydwóch nauczycieli )
przenosimy na formularz „Dziecko w szkole”
 dokonujemy analizy
Za dzieci niedostosowane uznajemy te, które mają 10 „czerwonych” lub 15 z „niebieskimi”
zaznaczeń.
Rodzaj niedostosowania określamy na podstawie zgrupowania zakreśleń w pokrewnych
treściowo syndromach.
Oryginalny arkusz zawiera 202 odcinki. W przedstawionej wersji pozostawiono ich 146. Pominięte zostały odcinki
obojętne.
2
Wydaje się, że w warunkach szkolnych wystarczy jedna wersja. Druga ma jedynie charakter kontrolny.
1
Syndromy :
Z – brak zaufania
D – depresja
W – wycofanie się ze świata rzeczywistego
NN – niepewność i niepokój o zainteresowanie dorosłych
WR – wrogość do dorosłych
ND – niepokój o przyjęcie przez inne dzieci
As – aspołeczność
WRD – wrogość do innych dzieci
Nna – niespokojna natura
RN – różne symptomy nerwicowe
RNE – różne symptomy napięcia emocjonalnego
Śr – braki środowiskowe
T – „tępota”, opóźnienie w nauce
S – dewiacje seksualne
Ch – schorzenia fizyczne
Upf – upośledzenia fizyczne
Z, D, W, NN – zahamowanie
WR, WrD, As – zachowania demonstracyjno – bojowe
As, WRD – aspołeczność
Nna, ND, NN ( numer 40, 44 ) – niekonsekwencja.
Więcej można przeczytać w :
Konopnicki J., 1969, Rozmiary i rodzaje niedostosowania. Nowa Szkoła, nr.6.
Konopnicki J., 1971, Niedostosowanie społeczne. Warszawa.
Urban B.,1985, Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych. Problemy opiekuńczo wychowawcze, nr.10
Urban B.,1971, Niekonsekwencja jako rodzaj społecznego niedostosowania dzieci i młodzieży. Rocznik Pedagogiczny
t.1
Urban B., 2000, Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży, Kraków.
Urban B., 1997, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków.