Temat 59 - LOGIM.EDU.GORZOW.PL

Temat 59: Skały gipsowe
Skały gipsowe
Skały gipsowe są pochodzenia osadowego, chemicznego. Najważniejszym
minerałem budującym skały gipsowe jest gips lub anhydryt, który łatwo
przechodzi w gips. W skałach gipsowych zawsze obecna jest domieszka części
ilastych.
Skały gipsowe występują w postaci dwóch minerałów:
 anhydrytu CaSO4
Anhydryt to minerał zbudowany z bezwodnego siarczanu (VI) wapnia (CaSO4).
Można go spotkać w różnych kolorach: białym, szarym, niebieskim lub
bezbarwnym. Zawsze pozostaje przezroczysty z charakterystycznym szklistym
lub perłowym połyskiem.
Kryształy anhydrytu należą do tzw. rombowego układu krystalograficznego.
Jego twardość w dziesięciostopniowej skali Mohsa to 3 - 3,5, charakteryzuje się
dość dobrą, a nawet bardzo dobra łupliwością. Gęstość tego minerału określa się
ok. 2,9 - 3,0 g/cm3.
Anhydryt pod wpływem wody może przechodzić w postać uwodnioną siarczanu
(VI) wapnia.
Anhydryt naturalnie tworzy się jako chemiczny osad morski. Często występuje
także w złożach solnych. W Polsce można go spotkać w okolicach Kłodawy
oraz Inowrocławia, gdzie licznie występują złoża solne oraz koło Lubania i
Lwówka Śląskiego.
Anhydryt znajduje zastosowanie przy wyrobie cementu, nawozów sztucznych
oraz kwasu siarkowego (VI). Jest także cennym substratem dla przemysłu
chemicznego i papierniczego.
Kryształy anhydrytu
 alabastru (gips krystaliczny): CaSO4 * 2 H2O
Gips krystaliczny to minerał zbudowany z dwuwodnego siarczanu (VI) wapnia
(CaSO4∙2H2O).
Można go spotkać w różnych kolorach (czerwonym, szarym, białym) ale
najczęściej jest bezbarwny. Odznacza się charakterystycznym jedwabnym,
perłowym lub szklistym połyskiem.
Kryształy gipsu należą do tzw. jednoskośnego układu krystalograficznego.
Jego twardość w dziesięciostopniowej skali Mohsa to 2, należy więc do
miękkich i kruchych minerałów. Charakteryzuje się niemal idealną łupliwością.
Gęstość tego minerału określa się ok. 2,3 g/cm3.
Gips krystaliczny naturalnie tworzył się w okresie trzeciorzędu się jako
chemiczny osad morski lub pustynny. Obecnie na terenach Polski można go
spotkać w Niecce Niedzickiej, oraz w okolicach Podkarpacia, Kujaw i Śląska.
Gips krystaliczny znajduje zastosowanie w budownictwie przy produkcji
cementu, zapraw hydraulicznych oraz w przemyśle chemicznym, odlewniczym i
nawozów sztucznych.
Gips kanapkowy
Gipsowa róża pustyni
Monokryształ gipsu
Gips palony
Hydraty, a więc i gips są solami nietrwałymi, w wyniku ogrzewania tracą wodę.
Gips palony to sztucznie otrzymywany półwodny siarczan (VI) wapnia
(2CaSO4∙H2O). Powstaje w wyniku ogrzewania gipsu krystalicznego
w temperaturze ok. 120 - 130ºC
2 (CaSO4∙2 H2O)
(CaSO4)2∙H2O + 3 H2O
Otrzymany w ten sposób gips palony znajduje zastosowanie między innymi
w medycynie do unieruchomiania złamanych kończyn. Dodaje się do niego
wodę, którą z łatwością wchłania stając się zaprawą gipsową. Zaprawa ta
sztywnieje oraz twardniej, gdy wyparuje z niej nadmiar wody.
(CaSO4)2∙H2O + 3 H2O → 2 (CaSO4∙2 H2O)
gips palony
półhydrat
gips krystaliczny
hydrat
Zaprawę gipsową nazywa się także zaprawą hydrauliczną.
Zastosowanie gipsu palonego:
- budownictwo
- medycyna (usztywnianie)
- cele artystyczne (odlewy, posągi, rzeźby)
płaskorzeźba egipska-odlew gipsowy
słońce – odlew gipsowy
W skład skał gipsowych mogą także wchodzić inne hydraty siarczanu
(VI) wapnia. Przykładem może byś pięciowodny siarczan (VI)
wapnia ( CaSO4∙5H2O). Tworzą one przepiękne, barwne minerały, które
podczas ogrzewania tracą strukturę krystaliczną (cząsteczki wody hydratacyjnej
oddzielają się) stając się proszkami.
Przykłady dla Ciebie:
Zad. 1 (3p)
Oblicz zawartość procentową wody w gipsie.
Zad.2 (2p)
Jaką zaprawę nazywamy zaprawą hydrauliczną?
Bibliografia:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gips
http://www.bryk.pl/teksty/gimnazjum/chemia/chemia_%C5%9Brodowiska/1001981skorupa_ziemska_ska%C5%82y_wapienne_i_gipsowe_gleba.html
opracowanie: Elżbieta Pozorska
konsultant: Anna Jońska-Choinka