Część VI Standing finansowy przedsiębiorstwa – wartość
advertisement
Część VI Standing finansowy przedsiębiorstwa – wartość poznawcza raportów finansowych 14. Źródła informacji i metodyka oceny standingu finansowego 14.1. Etapy badania standingu Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa to proces złożony, na którego przebieg wpływa szereg czynników. Najważniejsze z nich to wielość przesłanek, które determinują konieczność poznania rzeczywistej sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego, bardzo bogaty zestaw technik i metod prowadzenia takiej oceny oraz dostępność informacji finansowych opisujących różne sfery działalności badanej firmy. Stąd procedura badania standingu finansowego musi być dostosowana do konkretnej sytuacji a jej konstrukcja powinna uwzględniać poniższe zagadnienia. 1) Jakie są cele i kontekst przeprowadzenia oceny i na jakie pytania ma ona udzielić odpowiedzi? 2) Jaki poziom szczegółowości będzie niezbędny dla zrealizowania postawionych celów? 3) Jakie dane finansowe są niezbędne dla przeprowadzenia badania? 4) Jakie czynniki i zależności poza finansowe mogą wpłynąć na wyniki badania? 5) Jakie są ograniczenia prowadzonej oceny oraz w jaki stopniu determinują one wartość poznawczą badania? Ogólne ramy konstrukcyjne procedury oceny standingu finansowego prezentuje tabela. Poszczególne etapy będą szerzej omówione w dalszej części rozdziału, przy czym główny akcent położony zostanie na zagadnieniach związanych z przetwarzaniem danych i interpretacją wyników. 1 Tabela 14.1. Etapy procesu oceny sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Faza Źródło informacji Dane wyjściowe 1. Formułowanie celów oraz kontekstu prowadzonej oceny. Obowiązki funkcyjne analityka np. w banku do obowiązków analityka należy ocena zdolności kredytowej podmiotu aplikującego o kredyt, w biurze maklerskim tworzenie rekomendacji dla akcji czy prognozowanie ich ceny itp. Potrzeby informacyjne zgłaszane przez menedżerów różnego szczebla. Wymagania instytucjonalne np. Komisja Nadzory Finansowego. Zestawienie celów badania. Lista pytań, na które należy uzyskać odpowiedź. Wykaz obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa, które będą podlegać ocenie. 2. Gromadzenie danych wejściowych. Sprawozdawczość finansowa i rzeczowa. Kwestionariusze i wnioski kredytowe. Dane branżowe i makroekonomiczne. Analityczne sprawozdanie finansowe. Wypełnione kwestionariusze i wnioski. Zestawienia pozaksięgowych danych finansowych. Analityczne sprawozdanie finansowe. Tabelaryczne zestawienia wskaźników. Wykresy graficzne. Prognozy. Ocena wyników. 3. Przetwarzanie danych. Dane z drugiego etapu. 4. Interpretacja danych. Dane wejściowe i przetworzone. 5. Formułowanie wniosków i rekomendacji Wyniki prowadzonego badania Raport analityczny. oraz raporty poprzednie. 6. Kontrola Informacje wynikające z raportów okresowych pokazujących czy stosowanie się do wskazanych w Uaktualniony raport analityczny. raporcie analitycznym rekomendacji jest konieczne i skuteczne. Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Thomas i in., 2009, s. 262]. 2 14.2. Treść ekonomiczna bilansu Podstawą procesu oceny kondycji finansowej jednostki gospodarczej są odpowiednie materiały źródłowe. Ich właściwy dobór oraz weryfikacja jest podstawowym czynnikiem określającym jakość oceny i trafność podjętych na tej podstawie decyzji. Dostęp do informacji opisujących stan finansowy badanej jednostki jest jednak zależny od wybranej przez nią formy ewidencji księgowej. W praktyce jednostka może ograniczyć się do wyboru jednej z podatkowych form ewidencyjnych lub prowadzić pełne księgi rachunkowe na zasadach określonych w ustawie o rachunkowości. Wybór ten jest determinowany zarówno formą organizacyjno-prawną jak i skalą prowadzonej działalności oraz bezpośrednio oddziałuje na rodzaj i zakres możliwej do uzyskania informacji. Tabela 14.2. Forma ewidencji a rodzaje informacji Rodzaj informacji Generowanie informacji o przychodach o kosztach o zasobach (majątku) o źródłach finansowania (kapitałach) o wpływach i wydatkach nie nie nie nie nie tak* nie nie nie nie tak* tak* nie nie nie Ewidencja na potrzeby podatku od towarów i usług (VAT) tak* nie nie nie nie Księgi rachunkowe tak tak tak tak tak Karta podatkowa Ewidencja przychodówryczałt ewidencjonowany Podatkowa księgo przychodów i rozchodów Ewidencja podatkowa PDOF Forma ewidencji *wyłącznie w ujęciu podatkowym Źródło: Małgorzata Winter, Działalność gospodarcza i jej ewidencjonowanie w: Wprowadzenie do finansów i rachunkowości, Marian Górski (red. nauk), Wydawnictwo naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2010, s.178 Jak pokazuje tabela 14.2 rodzaj i zakres informacji generowanych przez przedsiębiorstwa w ramach podatkowych form ewidencji jest organiczny w stopniu uniemożliwiającym w praktyce ocenę standingu finansowego stosujących je jednostek gospodarczych. Brak 3 informacji o zasobach, sposobach finansowania czy strumieniach pieniężnych powoduje, że nie jest możliwa ani retrospektywna ocena słuszności wcześniej podjętych decyzji ekonomicznych, ani tym bardziej projekcje na przyszłość. Pełną, chociaż przetworzoną i zagregowaną przez system rachunkowości, informację finansową dostarczają wyłącznie księgi rachunkowe oraz sporządzone na ich podstawie sprawozdania finansowe. Sprawozdania te przyjmują najczęściej postać zestawień liczbowych tworzonych za ustalone okresy sprawozdawcze [Nowak, 2008 s.11] a każdy ich element ma określony zakres tematyczny oraz sposób przedstawiania i zasady grupowania danych. Zgodnie z ustawą o rachunkowości na roczne sprawozdania finansowe składają się: Bilans, Rachunek zysków i strat, Informacja dodatkowa. Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, Rachunek przepływów pieniężnych. Przy czym dwa ostatnie elementy sprawozdania sporządzają jedynie podmioty, których roczne sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez biegłego rewidenta. Bilans jest podstawową i integralną częścią sprawozdania finansowego, do którego sporządzania zobowiązane są wszystkie jednostki gospodarcze stosujące ustawę o rachunkowości. Bilans jest statycznym i wartościowym zestawieniem środków gospodarczych (aktywów) i źródeł ich finansowania (pasywów) sporządzonym na określony moment zwany momentem bilansowym. Statyczność bilansu oznacza tu wykazanie stanu aktywów i pasywów najczęściej na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy. Składniki aktywów i pasywów ujmowane są w określonej logicznej kolejności i grupowane według treści ekonomicznej. Aktywa w bilansie przedstawiane są zgodnie z zasadą rosnącej płynności z podziałem na trwałe i obrotowe, a pasywa zgodnie z zasadą rosnącej wymagalności z podziałem na kapitał własny oraz zobowiązania i rezerwy, co przedstawia tabela 14.3. 4 Tabela 14.3. Uproszczona forma bilansu AKTYWA PASYWA A. Aktywa trwałe I. Wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwałe III. Należności długoterminowe IV. Inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe B. Aktywa obrotowe I. Zapasy II. Należności krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe A. Kapitały (fundusze) własne I. Kapitał (fundusz) podstawowy II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy III. Udziały (akcje) własne IV. Kapitał (fundusz) zapasowy V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Kapitał (fundusz) rezerwowy VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII. Zysk (strata) netto B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania długoterminowe III. Zobowiązania krótkoterminowe IV. Rozliczenia międzyokresowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości Zgodnie z ustawą o rachunkowości art. 3, ust. 1. pkt 12 składnik majątku może zostać zaliczony do aktywów przedsiębiorstwa, jeżeli zostaną spełnione równocześnie następujące warunki: a) składnik powinien być kontrolowany przez jednostkę, b) zasoby majątkowe muszą być o wiarygodnie określonej wartości, c) składnik powstał w wyniku przeszłych zdarzeń, d) spowoduje w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Jeżeli zasoby majątkowe po spełnieniu powyższych warunków pozostają w podmiocie gospodarczym powyżej jednego roku od momentu bilansowego klasyfikowane są do jednego z rodzajów aktywów trwałych, tj.: wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych aktywów trwałych, należności długoterminowych, inwestycje długoterminowych, długoterminowe rozliczeń międzyokresowych. Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe o okresie ekonomicznej użyteczności dłużnym niż rok i przeznaczone na potrzeby jednostki. Są to m.in. prawa autorskie, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, know-how. Do grupy tej zaliczamy także koszty prac rozwojowych oraz wartość firmy 5 stanowiącą różnicę pomiędzy ceną nabycia jednostki gospodarczej a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto. Rzeczowe aktywa trwałe obejmują : - środki trwałe, czyli składniki aktywów trwałych o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, które są kompletne, zdatne do użycia, przeznaczone na potrzeby jednostki, a w szczególności grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu), budynki i budowle ( w tym spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego i spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego), maszyny i urządzenia, środki transportu, ulepszenia w obcych środkach trwałych oraz inwentarz żywy, - środki trwałe w budowie, czyli aktywa trwałe w trakcie budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego, - zaliczki na środki trwałe w budowie, to zwykle środki pieniężne, ich ekwiwalenty ale również aktywa rzeczowe (na przykład materiały) przekazane innemu wykonawcy lub usługodawcy na poczet realizacji inwestycji rzeczowej. Należności długoterminowe - to zagwarantowane umową świadczenia należne od dłużnika na rzecz wierzyciela, których spłaty można się spodziewać po okresie 12 miesięcy od daty sporządzenia bilansu ( z wyłączeniem należności z tytułu dostaw i usług, które zawsze są prezentowane w pozycji „Należności krótkoterminowe”). Inwestycje długoterminowe to aktywa trwałe, które zostały nabyte lub wytworzone dla uzyskania korzyści ekonomicznych w formie przychodów z odsetek, dywidend (udziałów w zyskach), przyrostu wartości tych aktywów lub innych pożytków, w tym z transakcji handlowej. Oznacza to, że dla tej grupy podstawą klasyfikacji nie jest rodzaj aktywu a jego przeznaczenie. Stąd do inwestycji długoterminowych zalicza się m.in. nieruchomość, wartości niematerialne i prawne, udziały, akcje i inne aktywa finansowe. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe to nierozliczone na dzień bilansowy nakłady przyszłych okresów. Przyjmuje się, że okresem rozliczenia tych aktywów jest okres dłuższy niż 12 miesięcy, od dnia, na który aktywa te są prezentowane w bilansie. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe prezentowane są w bilansie z podziałem na: - aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego obejmują kwotę przewidzianą w przyszłości do odliczenia od podatku dochodowego (w związku z różnicami pomiędzy podatkową i księgową wartością aktywów i pasywów). Aktywa z tytułu odroczonego podatku są konsekwencją różnic między dochodem do opodatkowania (ustalonym zgodnie z ustawą o podatku dochodowym) a wynikiem finansowym prezentowanym w bilansie zgodnie z zasadą memoriałową. 6 -inne rozliczenia międzyokresowe mogą obejmować między innymi: koszty remontów środków trwałych o znacznej wartości, z góry opłacone długoterminowe prenumeraty, czynsze dzierżawne, ubezpieczenia, koszty przygotowań nowej produkcji. Aktywa obrotowe, nazywane inaczej bieżącymi, obejmują te zasoby, które są zużywane lub utrzymywane w przedsiębiorstwie do 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zasoby te nazywane są także płynnymi, gdyż charakteryzują się wysoką rotacją w ramach cyklu operacyjnego jednostki. W bilansie prezentowane są w podziale na: 1) zapasy (materiały, produkty w toku, produkty gotowe, towary). 2) należności krótkoterminowe, 3) krótkoterminowe inwestycje, 4) krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe. Zapasy to najmniej płynne aktywa obrotowe. Wielkość i struktura poszczególnych składników zapasów w przedsiębiorstwie jest uzależniona od rodzaju prowadzonej działalności. W firmie handlowej przeważającą część zapasów stanowią towary, w firmie usługowej materiały, a w przedsiębiorstwie produkcyjnym – materiały, produkty gotowe oraz półprodukty i produkty w toku. Należności krótkoterminowe obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. W szczególności do grupy tej zaliczamy należności od odbiorców krajowych i zagranicznych z tytułu realizowanych dostaw wyrobów, towarów albo świadczenia usług, należności od pracowników a także należności przysługujące firmie od budżetu pastwa z tytułu nadpłaconych podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń. Inwestycje krótkoterminowe dzielą się na krótkoterminowe aktywa finansowe ( w tym udziały, akcje, inne papiery wartościowe oraz udzielone pożyczki) oraz aktywa pieniężne ( w tym środki pieniężne i inne aktywa finansowe o terminie zapadalności nieprzekraczającym trzech miesięcy). Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe w bilansie nie są prezentowane w szczegółowym podziale. Obejmują jednak różnorodne tytuły rozliczeń m. in. poniesione z góry koszty operacyjne bądź zarachowane z góry koszty odsetek. Wspólną cechą tych kosztów musi być to, iż dotyczą przyszłych okresów a ich rozliczenie nastąpi w ciągu 12 miesięczny licząc od dnia bilansowego. 7 Pasywa przedstawiają źródła finansowania majątku (aktywów) przedsiębiorstwa i podzielone są na dwie główne pozycje, tj. kapitał (fundusz) własny oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania W rachunkowości nie ma bezpośredniej definicji kapitału własnego. Można go rozumieć jako część pasywów odpowiadających kwotowo wartości aktywów netto (aktywa minus zobowiązania). W bilansie kapitał (fundusz) własny obejmuje : - kapitał podstawowy utworzony z wkładów właścicieli (akcjonariuszy, udziałowców) bądź wydzielonych ze Skarbu Państwa środków w przypadku przedsiębiorstw państwowych. W zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa nazywany jest kapitałem zakładowym, kapitałem właścicieli czy funduszem założycielskim, - należne wpłaty na kapitał podstawowy (wartość ujemna) to zadeklarowane, lecz nie wniesione wkłady na kapitał podstawowy. W bilansie ujmuje się je ze znakiem ujemnym jako korektę w stosunku do kapitałów podstawowych, - udziały (akcje) własne to pozycja, w której wykazuje się kwotę własnych udziałów lub akcji przewidzianych do zbycia lub umorzenia, - kapitał (fundusz) zapasowy tworzony jest w zgodzie z wymogami prawa spółek handlowych, jak również ze statutami i umowami spółek. Powstaje z odpisów z zysku, nadwyżki ceny emisyjnej akcji nad jej wartością nominalną oraz z dopłat właścicieli. Wyodrębnia się go w celu korekty wartości kapitału podstawowego np. pokrycia straty bilansowej, - w pozycji kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny rozlicza się korekty wyceny aktywów trwałych, - pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe, to gromadzone przez przedsiębiorstwo środki na określone cele, zgodnie ze statutem lub umową jednostki, - w pozycji zysk (strata) z lat ubiegłych prezentowana jest nierozdysponowana część zysku z lat poprzednich, zwykle przeznaczana na pokrycie straty netto, wypłatę dywidend, fundusz założycielski, kapitał rezerwowy czy kapitał zapasowy. Na zyski z lat ubiegłych składa się także kwota korekty spowodowanej poprawą błędu wynikającego z poprzednich sprawozdań finansowych, - zysk (strata) netto czyli różnica wszystkich przychodów i wszystkich kosztów oraz podatku dochodowego. Różnica ta ustalana jest w rachunku zysków i strat. 8 Z kolei zobowiązania to, według rachunkowości polskiej, wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, który spowoduje wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów przedsiębiorstwa [art.3 ust. 1 pkt 20 uor]. Z punktu widzenia właścicieli przedsiębiorstwa, zobowiązania można określić jako kapitał obcy. Klasyfikacja bilansowa zobowiązań odbywa się na podstawie czasu ich występowania. Zobowiązania, których termin wymagalności jest dłuższy niż 12 miesięcy wykazywane są jako zobowiązania długoterminowe (wyjątek stanowią zobowiązania z tytułu dostaw i usług) pozostałe jako zobowiązania krótkoterminowe. Rezerwy to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne [art. 3 ust 1 pkt 21 uor]. Do rezerw zalicza się prawdopodobne przyszłe wydatki będące konsekwencją np. zawartych z pracownikami umów i porozumie (odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe), udzielonych poręczeń operacji kredytowych, restrukturyzacji oraz prawdopodobne wydatki z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku. Ostatnia pozycja wykazywana w pasywach to rozliczenia międzyokresowe, do których zalicza się ujemną wartość firmy oraz inne rozliczenia międzyokresowe. Ujemna wartość firmy to nadwyżka wartości godziwej przejętych aktywów netto nad ceną nabycia jednostki gospodarczej. Inne rozliczenia międzyokresowe obejmują bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz przychody przyszłych okresów. Zaprezentowany powyżej układ bilansu w kontekście oceny standingu finansowego firmy podlega badaniu w zakresie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa a także źródeł ich finansowania i zazwyczaj obejmuje dwa etapy. Etap wstępnej analizy oraz będący jego rozwinięciem etap pogłębionej oceny z wykorzystaniem analizy wskaźnikowej (patrz następne rozdziały). Wstępna analiza bilansu tzw. „czytanie bilansu” sprowadza się do 1) oceny dynamiki zmian poszczególnych pozycji aktywów i pasywów (analiza pozioma), 2) badania zmian strukturalnych pozycji aktywów i pasywów (analiza pionowa) oraz 3) badania zależności majątkowo-kapitałowych (analiza poziomo-pionowa). Analiza pionowa bilansu polega na ustaleniu i analizowaniu struktury aktywów i pasywów poprzez: obliczenie udziału poszczególnych składników majątku i kapitałów w łącznej sumie bilansowej tzw. wskaźniki struktury (patrz tabelka 14.4. i 14.5.), badanie struktury poszczególnych części aktywów i pasywów, 9 obserwowanie zmian zachodzących w strukturach w poszczególnych latach. Tabela 14.4. Obszary analizy pionowej aktywów Obszar analizy Formuła obliczeniowa Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑡𝑟𝑤𝑎ł𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział wartości niematerialnych i prawnych w aktywach ogółem 𝑤𝑎𝑟𝑡𝑜ś𝑐𝑖 𝑛𝑖𝑒𝑚𝑎𝑡𝑒𝑟𝑖𝑎𝑙𝑛𝑒 𝑖 𝑝𝑟𝑎𝑤𝑛𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział rzeczowych aktywów trwałych w aktywach ogółem 𝑟𝑧𝑒𝑐𝑧𝑜𝑤𝑒 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑡𝑟𝑤𝑎ł𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział należności długoterminowych w aktywach ogółem 𝑛𝑎𝑙𝑒ż𝑛𝑜ś𝑐𝑖 𝑑ł𝑢𝑔𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział inwestycji długoterminowych w aktywach ogółem 𝑖𝑛𝑤𝑒𝑠𝑡𝑦𝑐𝑗𝑒 𝑑ł𝑢𝑔𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział długoterminowych rozliczeń międzyokresowych w aktywach ogółem 𝑑ł𝑢𝑔𝑜. 𝑟𝑜𝑧𝑙𝑖𝑐𝑧𝑒𝑛𝑖𝑎 𝑚𝑖ę𝑑𝑧𝑦𝑜𝑘𝑟𝑒𝑠𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział aktywów obrotowych w aktywach ogółem 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑏𝑟𝑜𝑡𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 𝑧𝑎𝑝𝑎𝑠𝑦 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział zapasów w aktywach ogółem Udział należności krótkoterminowych w aktywach ogółem Udział inwestycji krótkoterminowych w aktywach ogółem Udział krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych w aktywach ogółem 𝑛𝑎𝑙𝑒ż𝑛𝑜ś𝑐𝑖 𝑘𝑟ó𝑡𝑘𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 𝑖𝑛𝑤𝑒𝑠𝑡𝑦𝑐𝑗𝑒 𝑘𝑟ó𝑡𝑘𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 𝑘𝑟ó𝑡𝑘𝑜. 𝑟𝑜𝑧𝑙𝑖𝑐𝑧𝑒𝑛𝑖𝑎 𝑚𝑖ę𝑑𝑧𝑦𝑜𝑘𝑟𝑒𝑠𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Wartość poznawcza 1) Udział aktywów trwałych w sumie bilansowej determinowana jest specyfiką prowadzonej działalności a także poziomem wyposarzenia technicznego – wysoki poziom tych aktywów jest właściwy dla przemysłu ciężkiego, budownictwa, transportu, usług hotelarskich itp. 2) Zmiany udziału określonych elementów aktywów trwałych w sumie bilansowej, kształtowane są poprzez: 1) politykę inwestycyjną i rozwojową (aspekt pozytywny zmian), 2) wyprzedaż składników majątkowych, która może wskazywać na kłopoty finansowe firmy) lub 3) metodologię ich umarzania (aspekt rachunkowy). 3) Zmiany udziału aktywów trwałych jak i jego poszczególnych elementów mogą wynikać także ze zmiany bezwzględnej wartości sumy bilansowej. W tym przypadku zmiany strukturalne nie stanowią podstawy do wnioskowania na temat jakości gospodarowania tymi składnikami. 1) Udział aktywów obrotowych w sumie bilansowej determinowany jest specyfiką prowadzonej działalności – dla branży handlowej nawet 80-90% udział tej grupy aktywów sumie bilansowej można uznać za wielkość optymalną. 2) Zmiany udziału określonych elementów aktywów obrotowych w sumie bilansowej, są także efektem: 1) wzrostu rozmiarów prowadzonej działalności (większa sprzedaż determinuje wzrost poziomu zapasów i należności) oraz 2) sprawności zarządzania tymi składnikami. Skrócenie cyklu operacyjnego oznacza mniejsze zapotrzebowanie na kapitał obrotowy i w efekcie zmniejszenie aktywów obrotowych i spadek ich udziału w sumie bilansowej 3) Zmiany udziału zarówno aktywów obrotowych jak i jego poszczególnych elementów mogą wynikać także ze zmiany bezwzględnej wartości sumy bilansowej. W tym przypadku zmiany strukturalne nie stanowią podstawy do wnioskowania na temat jakości gospodarowania tymi składnikami majątku firmy. Źródło: opracowanie własne Przystępując do oceny zależności strukturalnym należy mieć świadomość, iż trudno jest wskazać – jako punkt odniesienia – pewną wzorcową strukturę aktywów. Wysoki udział aktywów trwałych, szczególnie rzeczowych z jednej strony oznacza zamrożenia kapitału, wysoki poziom kosztów stałych i małą elastyczność przedsiębiorstwa na zmiany koniunkturalne, z drugiej jednak strony świadczy o rozwoju firmy i jej silnym potencjalne 10 gospodarczym. Dlatego strukturę aktywów bilansu należy oceniać poprzez szereg czynników takich jak rodzaj prowadzonej działalności, poziom wyposażenia technicznego a także efektywność gospodarowania majątkiem. W przedsiębiorstwach produkcyjnych, budowlanych czy transportowych udział majątku trwałego będzie znacznie większy niż w przedsiębiorstwach handlowych, w których musi dominować majątek obrotowy. Z kolei wzrost efektywności gospodarowania składnikami aktywów obrotowych, tj. zapasami i należnościami powoduje skrócenie cyklu operacyjnego i w efekcie powoduje mniejsze zapotrzebowania na płynne środki finansowe. Mniejsze zapotrzebowanie na kapitał obrotowy oznacza zmniejszenie aktywów obrotowych i spadek ich udziału w sumie bilansowej. W ocenie struktury pasywów podstawowym obszarem wymagającym badania jest relacja kapitałów własnych do kapitałów obcych. Rosnący udział kapitału własnego (równocześnie malejący udział kapitałów obcych) informuje o coraz większej stabilizacji i bezpieczeństwie finansowym firmy. Wspieranie działalności kapitałem obcym zapewnia jednak wzrost efektywności kapitału własnego zaangażowanego w biznes (efekt dźwigni finansowej) a zatem przynosi właścicielom dodatkowe korzyści. Strukturę kapitałową należy zatem oceniać poprzez pryzmat równowagi gospodarki finansowej zapewniającej akceptowalny poziom ryzyka i maksymalną możliwą do osiągnięcia w danych warunkach stopę zwrotu. Podstawowe zależności wymagające oceny w tym obszarze prezentuje tabela 14.5. Tabela 14.5. Obszary analizy pionowej pasywów Obszar analizy Udział kapitału pasywach ogółem własnego Wartość poznawcza 𝑘𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎ł 𝑤ł𝑎𝑠𝑛𝑦 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Relacje te informują o strukturze finansowania aktywów. Przyjmuje się, że teoretycznie optymalna struktura to taka, gdzie udział kapitałów własnych oscyluje w granicach 40-50%, przy 5060% udziale kapitałów obcych. W praktyce wielkość ta determinowana jest zarówno strukturą kapitałów własnych (kapitał powierzony do kapitału samofinansowania), jak i strukturą kapitałów obcych (relacja krótko do długoterminowych). w Udział zobowiązań i rezerw na zobowiązania w pasywach ogółem Udział kapitału zakładowego pasywach ogółem Formuła obliczeniowa 𝑧𝑜𝑏𝑜𝑤𝑖ą𝑧𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑖 𝑟𝑒𝑧𝑒𝑟𝑤𝑦 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 w 𝑘𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎ł 𝑧𝑎𝑘ł𝑎𝑑𝑜𝑤𝑦 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 𝑧𝑦𝑠𝑘 𝑛𝑒𝑡𝑡𝑜 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Udział zysku w pasywach ogółem Udział długoterminowych ogółem Udział krótkoterminowych ogółem zobowiązań w pasywach w zobowiązań pasywach 𝑧𝑜𝑏𝑜𝑤𝑖ą𝑧𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑑ł𝑢𝑔𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 𝑧𝑜𝑏𝑜𝑤𝑖ą𝑧𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑘𝑟ó𝑡𝑘𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 × 100% 𝑝𝑎𝑠𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑔ół𝑒𝑚 Źródło: opracowanie własne na podstawie 11 Szybszy wzrost udziału zysku netto w pasywach ogółem w stosunku do kapitału zakładowego oznacza wzrost efektywności kapitału własnego oraz sygnalizuje wzrost znaczenia kapitału samofinansowania. Zobowiązania długoterminowe, podobnie jak kapitał własny należą do stałych źródeł finansowania i w przeciwieństwie do zobowiązań krótkoterminowych nie wpływają bezpośrednio na wypłacalność krótkoterminową. Z kolei zobowiązania, krótkoterminowe charakteryzują się wysoką fluktuacją i ich wysoki udział w finansowaniu aktywów stwarza niebezpieczeństwo utraty płynności. Kolejny etap wstępnej oceny bilansu to analiza dynamiki sumy bilansowej, poszczególny pozycji majątkowych przedsiębiorstwa a także źródeł pokrycia tego majątku. Badanie to pozwala na określenie kierunków, tempa zaobserwowanych zmian a także ich trwałości (przy szerszej perspektywie czasowej porównań). Dla oszacowania tempa zmian należy wykorzystać następują formułę: ∆𝑨𝑷𝒄 = 𝑨𝑷𝒄₁ × 𝟏𝟎𝟎% 𝑨𝑷𝒄₀ Gdzie: ΔAPc – dynamika zmian badanej pozycji aktywów lub pasywów, APc₁ - wartość badanej pozycji aktywów lub pasywów w okresie badanym, APc₀ - wartość badanej pozycji aktywów lub pasywów w okresie bazowym. Najbardziej zagregowaną informacją o zmianach wielkości majątku jest wskaźnik dynamiki wzrostu aktywów. Wartość wskaźnika powyżej 100% informuje, że w danym okresie przedsiębiorstwo rozwijało się i potencjalnie wzrosły jego możliwości generowania przychodów. Celem pogłębienia tego wniosku badaniu powinny także zostać poddane relacje dynamicznych zmian aktywów trwałych i obrotowych a także ich elementy składowe. W odniesieniu do aktywów trwałych podstawowe znaczenie nabiera ocena dynamiki rzeczowych aktywów trwałych. Poziom wskaźnika powyżej 100% oznacza, iż badana jednostka dokonuje nakładów inwestycyjnych na skalę większą niż odtworzenie zasobów związanych z ich amortyzacją. Oznacza to wzrost potencjału gospodarczego firmy, co w kolejnych okresach powinno przełożyć się na wzrost sprzedaży. Z kolei ocena dynamiki zmian aktywów obrotowych i ich komponentów nie może być prowadzona w oderwaniu od dynamiki przychodów ze sprzedaży prezentowanej w ramach poziomej analizy rachunku zysków i strat. Aktywa obrotowe jako ta część aktywów, która w sposób bezpośredni tworzy sprzedaż teoretycznie powinny podlegać zmianom proporcjonalnym w stosunku do przychodu. Szczególnie dotyczy to zapasów i należności. Jednakże ten sam wolumen sprzedaży można wygenerować przy niższym zaangażowaniu kapitałów obrotowych zwiększając ich rotację. Zatem jeżeli dynamika tej grupy aktywów jest niższa od dynamiki przychodów można mówić o wzroście produktywności aktywów obrotowych i bardziej efektywnym gospodarowaniu nim. Stąd każdy przyrost poszczególnych kategorii aktywów bieżących niższy od przychodów ze sprzedaży będzie oceniany pozytywnie. Z kolei w ocenie dynami kapitałów zaangażowanych w finansowanie aktywów podstawowe znaczenie ma porównanie tempa zmian kapitałów własnych i obcych. Silniejsze tempo zmian 12 kapitałów własnych, szczególnie kapitałów samofinansowania (zysk netto) oznacza poprawę sytuacji finansowej firmy. Ocena struktury i dynamiki pasywów i aktywów to tylko część złożonej problematyki oceny polityki finansowej firmy. Innym równie ważnym zagadnieniem jest badanie relacji majątkowo kapitałowych (analiza poziomo-pionowa - tabela 14.6.). Prawidłowo prowadzona polityka finansowa charakteryzuje się tym, że kapitał własny pokrywa całość aktywów trwałych oraz część aktywów obrotowych. Według bardziej tolerancyjnej reguły zakłada się, że kapitał stały (długoterminowy) powinien pokrywać całość aktywów trwałych oraz przynajmniej jedną trzecią aktywów obrotowych. Przestrzeganie powyższych reguł finansowania zapewnia utrzymanie równowagi finansowej przedsiębiorstwa, w ramach której możemy wykorzystywać dodatni efektu dźwigni finansowej przy niskim ryzyku utraty płynności finansowej. Tabela 14.6. Wskaźniki wykorzystywane w badaniu struktury kapitałowo-majątkowej Wskaźniki wykorzystywane w badaniu struktury kapitałowo-majątkowej 1 Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym (wskaźnik pokrycia pierwszego stopnia) 𝑘𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎ł 𝑤ł𝑎𝑠𝑛𝑦 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑡𝑟𝑤𝑎ł𝑒 Wskaźnik ≥ 1 oznacza spełnienie złotej reguły bilansowej – aktywa trwałe przedsiębiorstwa są sfinansowane kapitałem własnym 2 Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem stałym (wskaźnik pokrycia drugiego stopnia) 𝑘𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎ł 𝑠𝑡𝑎ł𝑦 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑡𝑟𝑤𝑎ł𝑒 Wskaźnik ≥ 1 oznacza spełnienie srebrnej reguły bilansowej. Im wyższy poziom wskaźnika tym niższe ryzyku utraty płynności. 3 Wskaźnik pokrycia aktywów obrotowych zobowiązaniami krótkoterminowymi 𝑧𝑜𝑏𝑜𝑤𝑖ą𝑧𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑘𝑟ó𝑡𝑘𝑜𝑡𝑒𝑟𝑚𝑖𝑛𝑜𝑤𝑒 𝑎𝑘𝑡𝑦𝑤𝑎 𝑜𝑏𝑟𝑜𝑡𝑜𝑤𝑒 Wskaźnik < 1 oznacza, iż w przedsiębiorstwie występuje dodatni kapitał pracujący. Źródło: opracowanie własne 14.3. Treść ekonomiczna rachunku wyników Rachunek zysków i strat to dokument sporządzany w celu prezentacji układu analitycznego wyniku finansowego działalności przedsiębiorstwa za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Zawiera on wielkości strumieniowe, systematyzując wszystkie przychody i odpowiadające im 13 koszty w grupy i pozwalając na ustalenie wyników cząstkowych z poszczególnych rodzajów działalności. Według ustawy o rachunkowości na wynik finansowy jednostki wpływają następujące segmenty: 1) wynik działalności operacyjnej, w tym z tytułu pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych, 2) wynik operacji finansowych, 3) wynik operacji nadzwyczajnych, 4) obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego, którego podatnikiem jest jednostka, i płatności z nim zrównanych, na podstawie odrębnych przepisów. Wynik działalności operacyjnej – jest różnicą między przychodami netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń, bez podatku od towarów i usług, oraz pozostałymi przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia, albo zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych [art. 42 uor]. Tabela 14.7. Pozostałe przychody i koszty operacyjne. Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne przychody z działalności socjalnej, - przychody ze zbycia niefinansowych składników aktywów trwałych, - otrzymane nieodpłatnie składniki majątku, - odpisane przedawnione i umorzone zobowiązania, - rozwiązanie rezerw, - otrzymane kary, odszkodowania, - otrzymane dotacje, subwencje, - równowartość odzyskanych odpadów użytecznych w wyniku likwidacji środków trwałych, materiałów, art., - odpis ujemnej wartości firmy. - koszty wynikające z działalności socjalnej, - wartość zbytych, niefinansowych składników aktywów trwałych, - aktualizacja wartości aktywów niefinansowych, - odpisane środki trwałe w budowie, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego, - odpisane przedawnione, umorzone i nieściągalne należności i roszczenia, - utworzenie rezerw, - odpisy aktualizujące wartość należności, - zapłacone kary, grzywny, koszty sądowe, - nieodpłatnie przekazane składniki majątku, - odpisy umorzeniowe wartości firmy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości Wynik operacji finansowych – jest różnicą między przychodami finansowymi, w szczególności z tytułu dywidend (udziałów w zyskach), zysków ze zbycia inwestycji, 14 odsetek, aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi, a kosztami finansowymi, w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi, z wyjątkiem prowizji, odsetek, dodatnich i ujemnych różnic kursowych związanych z działalnością operacyjną bądź środkami trwałymi w budowie, środkami trwałymi czy wartościami niematerialnymi i prawnymi[art. 42 ust. 3, art. 28 ust. 4, art. 28 ust. 8 pkt 2 uor]. Wynik operacji nadzwyczajnych – jest różnicą między zyskami nadzwyczajnymi a stratami nadzwyczajnymi[art. 42 ust. 4 uor]. Straty i zyski nadzwyczajne powstają na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia[art. 3 ust. 1 pkt 33 uor]. Najważniejszym elementem rachunku zysków i strat jest wynik netto, czyli zysk lub strata netto, powstała w wyniku pomniejszenia zysku(straty) brutto - różnica pomiędzy przychodami i kosztami skorygowana o wyniki zdarzeń nadzwyczajnych - o podatek dochodowy. Zysk lub strata netto przedstawiany jest następnie w bilansie. Ustawa o rachunkowości dopuszcza możliwość sporządzenia rachunku zysków i strat w dwóch wariantach: kalkulacyjnym oraz porównawczym. Warianty te różnią się sposobem ustalenia wyniku na sprzedaży, co prezentuje tabela 14.1. Niezależnie jednak od metody sporządzenia ocena rachunku zysków i strat, podobnie jak bilansu może przebiegać dwuetapowo, tj. opierać się na jego czytani (analiza wstępna) i badaniu pogłębionym z wykorzystaniem wskaźników finansowych. Wstępna analiza obejmuje: 1) badanie kierunku i dynamiki zmian wielkości strumieni reprezentujących poszczególne przychody, koszty i wynik finansowy, 2) badanie ich struktury oraz ocenie relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego. W ramach strumieniowych zmian wielkości zawartych w rachunku zysków i strat pomiędzy poszczególnymi okresami podstawowe znaczenie ma porównanie tempa zmian przychodów i kosztów. Wyższa dynamika przychodów niż kosztów będzie sygnalizować poprawę rentowności. Z kolei badanie struktury sprowadza się do ustalenia udziału poszczególnych grup przychodów, kosztów i wyników finansowych w przychodach ze sprzedaży. W tym przypadku duże obciążenie przychodów ze sprzedaży kosztami własnymi wskazuje na niską rentowność i wysoka wrażliwość firmy na zmianę koniunktury rynkowej. Ostatni obszar badania rachunku zysków i strat dotyczy oceny relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami 15 zysku. Relacje te pokazują strukturę tworzenia wyniku netto, i tak 1) relacja zysku z działalności operacyjnej do zysku ze sprzedaży pokazuje ile procent zysku wygenerowanego przez sprzedaż zostało wytracone w pozostałej działalności operacyjnej, 2) relacja zysku brutto do zysku z działalności operacyjnej pokazuje jaką część zysku pochłonęły koszty finansowe i straty nadzwyczajne lub jaka część zysków pochodzi z operacji finansowych i zysków nadzwyczajnych, 3) relacja zysku brutto do zysku ze sprzedaży informuje ile procent zysku z działalności podstawowej zostało wytracone lub wytworzone w pozostałych segmentach i ostatecznie relacja zysku netto do zysku ze sprzedaży, pokazuje jaka część zysku ze sprzedaży jest wchłaniana przez wyniki na pozostałym poziomie operacyjnym, finansowym, nadzwyczajnym oraz na podatek dochodowy. Tabela 14.8. Uproszczony budowa rachunku zysków i strat (wariant porównawczy i kalkulacyjny) Rachunek zysków i strat (wariant porównawczy) Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, w tym: I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna) III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów Rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny) Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym: I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów Koszty działalności operacyjnej I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty, w tym: – podatek akcyzowy V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym: I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A–B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C–D–E) Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G–H) Przychody finansowe Koszty finansowe Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J–K) Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I.–M.II.) Zysk (strata) brutto (L+M) Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) Zysk (strata) netto (N–O–P) Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości 16 14.4. Przepływy pieniężne w przedsiębiorstwie Zgodnie z zawartym w ustawie o rachunkowości zakresem przepływy pieniężne klasyfikowane są według trzech rodzajów działalności. Pierwsze to przepływy z działalności operacyjnej, które są głównie efektem transakcji gotówkowych z tytułu sprzedaży towarów i świadczenia usług, płatności na rzecz dostawców towarów i usług, płatności na rzecz pracowników czy też płatności z tytułu tantiem, opłat lub prowizji. Drugie to przepływy z działalności inwestycyjnej obejmujące wpływy i płatności związane z nabywaniem i sprzedażą składników majątku trwałego, nabywaniem wyemitowanych przez inne jednostki instrumentów kapitałowych, udzielaniem pożyczek, otrzymywaniem dywidend i odsetek. Trzecie to przepływy z działalności finansowej obejmujące wpływy i wydatki związane z powiększeniem kapitału własnego (emisja udziałów i akcji), zaciąganiem i spłatą kredytów oraz płatnością dywidend na rzecz właścicieli. Ustawa o rachunkowości dopuszcza dwie metody sporządzania i prezentowania rachunku przepływów pieniężnych tj. metodę bezpośrednią i pośrednią (tabela 14.7.). Tabela 14. 7. Uproszczony schemat rachunku przepływów pieniężnych Metoda bezpośrednia Metoda pośrednia A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej I. Zysk II. Korekty III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej B. Przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej C. Przepływy pieniężne z działalności finansowej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej D. Razem przepływy pieniężne. E. Bilansowa zmienna środków pieniężnych. F. Środki pieniężne na początek okresu. G. Środki pieniężne na koniec okresu. Źródło: opracowanie własne na podstawie uor. Niezależnie jednak od metody sporządzenia rachunek ten prezentuje źródła generowania wpływów gotówkowych w przedsiębiorstwie oraz informuje o kierunkach ich wydatkowania. 17 Dlatego analizując rachunek przepływów pieniężnych należy się skoncentrować na identyfikacji podstawowych źródeł pozyskania środków pieniężnych w jednostce oraz sposób ich zagospodarowania. Podstawowe znaczenie ma w tym zakresie identyfikacja salda przepływów pieniężnych z trzech podstawowych typów działalności, tj. działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Każdy z trzech wymieniony powyżej strumieni środków może być dodatni lub ujemy. Strumień dodatni będzie obrazował poziom środków wygospodarowanych bądź pozyskanych z zewnątrz, ujemny zaś będzie pokazywał niedobór środków bądź strumień wydatków w danym obszarze przepływów. Otrzymany w wyniku porównań wariant obrazuje sytuację finansową przedsiębiorstwa( tabela 14.8.). Tabela 14.8. Kierunki przepływów pieniężnych netto w działalności przedsiębiorstwa Rodzaj strumieni Przepływy netto Przepływ netto Warianty z działalności z działalności (+ lub -) operacyjnej inwestycyjnej W1 + + W2 + W3 + + W4 + W5 + W6 W7 + W8 „ +” oznacza dodatnią wartość przepływów netto z działalności. Przepływy netto z działalności finansowej + + + + - „ _” oznacza ujemną wartość przepływów netto z działalności. Źródło: J. Koniecki: Sprawozdania finansowe –wybrane zagadnienia, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2008, s.132 Wariant 1 (+, +, +) jest charakterystyczny dla podmiotów o wysokiej płynności finansowej. Generowana rodzajów przez jednostkę wysoka nadwyżka środków pieniężnych ze wszystkich działalności może sugerować przygotowanie do nowych przedsięwzięć rozwojowych lub przejęcia innego podmiotu. Wariant 2 (+, -, -), jest typowy dla podmiotów rentownych. Dodatnie saldo środków pieniężnych z działalności operacyjnej pozwala pokryć wydatki zarówno o charakterze inwestycyjnym jaki i finansowym. Wariant 3 (+, +, -) może wskazywać na prowadzone w przedsiębiorstwie procesy restrukturyzacyjne (aspekt pozytywny), jak i świadczyć o trudnościach finansowych 18 związanych z problemami w regulowaniu zobowiązań z wpływów pochodzących z działalności operacyjnej. Wariant 4 (+, -, +) obrazuje sytuację przedsiębiorstwa rozwijających się, które zwiększone wydatki inwestycyjne pokrywa z nadwyżki pieniężnej osiąganej z działalności operacyjnej oraz ze źródeł zewnętrznych. Wariant 5 (-, +, +) odnosi się do przedsiębiorstwa, które niedobór środków pieniężnych z działalności operacyjnej pokrywa z wpływów ze sprzedaży aktywów trwałych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek. Fakt pozyskiwania finansowania ze źródeł zewnętrznych może świadczyć jedynie o tymczasowości trudności finansowych (kredytodawcy i inwestorzy nie obawiają się powierzyć przedsiębiorstwu swoich środków). Wariant 6 (-, -, +) jest charakterystyczny dla przedsiębiorstw młodych i rozwijających się. Ujemne salda z działalności operacyjnej i inwestycyjnej finansowane są ze źródeł zewnętrznych. Pozyskiwanie tychże źródeł świadczy o pozytywnym postrzeganiu firmy przez kredytodawców. Wariant 7 (-, +, -) jest typowy dla przedsiębiorstw mających poważne trudności finansowe. Niedobory środków z działalności operacyjnej oraz finansowej przedsiębiorstwo stara się pokryć, zbywając się aktywów trwałych. Jeśli sytuacja taka będzie utrzymywała się w dłuższym okresie, firmie grozi upadłość. Wariant 8 (-, -, -) może wystąpić w przedsiębiorstwach, które zgromadziły w poprzednich latach duże zasoby środków pieniężnych. Przedsiębiorstwa te, mimo niedoborów środków pieniężnych w działalności operacyjnej, są w stanie inwestować i spłacać swoje zobowiązania. Jednak utrzymywanie takiej sytuacji przez dłuższy okres zwiększa prawdopodobieństwo bankructwa. 14.4. Metody i techniki oceny standingu finansowego Kluczowym elementem procesu oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest wybór metod oraz określonych w ich ramach technik, które będą wspierać proces przetwarzania danych i zapewnią właściwą interpretację wyników. Podstawowym wymogiem prawidłowej interpretacja danych jest punktu odniesienia. Bez właściwej podstawy porównawczej trudno byłoby stwierdzić czy efektywność prowadzonej działalności jest „dobra” czy „zła”. 19 Przykład 14.1. Grupa Kapitałowa ZPC „Mieszko” SA przedstawiła w swoich raportach finansowych za lata 2009–2010 następujące wielkości: Lata obrotowe Zysk netto (w tys. zł) 31.12.2010 31.12.2009 12 241 8 830 Polecenie: Ocenić zyskowność ZPC Mieszko S.A. Rozwiązanie przykładu 14.1. Lata obrotowe Dynamika przyrostu zysk netto (%) 31.12.2010 138 Dynamika wyliczona jest według formuły : 𝑟𝑜𝑘 𝑏𝑖𝑒żą𝑐𝑦 ∆= × 100 𝑟𝑜𝑘 𝑝𝑜𝑝𝑟𝑧𝑒𝑑𝑛𝑖 Interpretacja: W ujęciu rok do roku badana spółka zanotowała 38-procentowy przyrost zysku netto, co należy uznać za pozytywny sygnał dla przyszłej zyskowności i możliwości rozwojowych firmy. W przykładzie 14.1. zyskowność firmy w danym okresie była oceniana w odniesieniu do lat poprzednich a zatem zastosowano tu metodę analizy porównawczej w czasie (analiza trendu). Ten sposób oceny danych finansowych odpowiada na pytanie jaka jest efektywność ekonomiczna jednostki w stosunku do lat poprzednich? Utrzymująca się tendencja spadkowa bądź wzrostowa w ramach różnych badanych kategorii ekonomicznych może sugerować, iż trend ten utrzyma się także w latach kolejnych. Niestety metoda analizy porównawczej w czasie nie odpowie nam na pytanie, czy wynik finansowy badanej spółki jest „wysoki”, czy też należy uznać go za „niski”. Wiemy jedynie, że jest wyższy w stosunku do lat poprzednich. Uzyskanie odpowiedzi na tak postawione pytanie wymaga zastosowania metody analizy porównawczej w przestrzeni. Metoda ta polega na porównaniu wielkości ekonomicznych danego przedsiębiorstwa z wielkościami osiąganymi przez bezpośredniego konkurenta lub z 20 wielkościami średniobranżowymi (przykład 14.2.). Szczególnym przypadkiem analizy porównawczej w przestrzeni jest benchmarking, który w tym przypadku oznacza porównywanie wielkości ekonomicznych osiąganych przez badaną jednostkę do tych samych wielkości osiąganych przez najlepszą firmę w branży. Przykład 14.2. Wybrane dane finansowe dwóch spółek branży spożywczej, tj. Grupy Kapitałowej ZPC „Mieszko” SA oraz spółki Wawel SA przedstawiają się następująco: Lata obrotowe 31.12.2010 31.12.2009 31.12.2008 31.12.2007 Zysk netto (w tys. zł) „Mieszko” SA 12 241 8 830 5794 3146 Wawel SA 47 739 32 051 25 090 22 378 Polecenie: Ocenić zyskowność ZPC Mieszko SA Rozwiązanie przykładu 14.2. Różnica (w zł) Różnica (%) 31.12.2010 35 498 390 31.12.2009 23 221 363 31.12.2008 19 296 433 31.12.2007 19 232 711 Lata obrotowe Różnica w zł ustalona jest jako różnica między zyskiem netto Wedel SA a zyskiem netto GK ZPC „Mieszko” SA natomiast różnica procentowa wyliczona jest według formuły : ∆= 𝑅ó𝑧𝑛𝑖𝑐𝑎 (𝑤 𝑃𝐿𝑁) × 100 𝑍𝑦𝑠𝑘 𝑛𝑒𝑡𝑡𝑜 𝐺𝐾 𝑍𝑃𝐶 Mieszko 𝑆. 𝐴. 𝑤 𝑑𝑎𝑛𝑦𝑚 𝑟𝑜𝑘𝑢 Interpretacja We wszystkich badanych latach ZPC Mieszko SA prezentuje wyraźnie niższy zysk netto w stosunku do swojego konkurenta. W roku 2010 wynik ten był blisko czterokrotnie niższy, a w roku 2007 ponad siedmiokrotnie. Można zatem stwierdzić, że zdolność do generowania wewnętrznych funduszy, a poprzez to także potencjał rozwojowy w spółce Mieszko SA jest istotnie niższy niż w spółce konkurencyjnej. 21 Ocena zyskowności w ramach porównania branżowego zgodnie z przykładem 14.2. jest możliwa i często stosowana w praktyce, jednak należy mieć świadomość istotnej słabości takiego podejścia. Otóż nie uwzględnia ono „skali” porównywalnych przedsiębiorstw a to oznacza, że zaobserwowane zależności mogą mieć małą użyteczność poznawczą w sytuacji porównywania np. przedsiębiorstwa działającego na rynkach światowych z przedsiębiorstwem lub przedsiębiorstwami o zasięgu lokalnym, regionalnym czy krajowym. Stąd dla wyeliminowania wpływu tego czynnika porównaniu należy poddać mierniki ilościowe prezentujące relację jednej wielkości ekonomicznej do drugiej. Mierniki te w literaturze przedmiotu nazywane są wskaźnikami ekonomicznymi (przykład 14.3.). Inną techniką pozwalającą wyeliminować wskazaną słabość jest wykorzystanie w ocenie standingu finansowego tzw. analitycznego sprawozdania finansowego, w którym dane sprawozdawcze są przetworzone w sposób pozwalający interpretować zarówno dynamikę zmian w czasie (analiza pozioma sprawozdania finansowego) jak i strukturę, tj. udział jednej wielkości w drugiej (analiza pionowa sprawozdania finansowego). Bliżej na ten temat w dalszej części rozdziału. Przykład 14.3. Wybrane dane finansowe dwóch spółek branży spożywczej, tj. Grupy Kapitałowej ZPC „Mieszko” SA oraz spółki Wawel SA przedstawiają się następująco: LaLata Lata obrotowe GK ZPC „Mieszko” SA Zysk netto w tys. zł 31.12.2010 31.12.2009 31.12.2008 31.12.2007 12 241 8 830 5794 3146 Przychód ze sprzedaży w tys. zł 263 178 243 174 229 850 215 509 Polecenie: Ocenić zyskowność GK ZPC „Mieszko” SA 22 Wawel SA Zysk netto w tys. ł 47 739 32 051 25 090 22 378 Przychód ze sprzedaży w tys. zł 377 637 313 333 255 389 245 195 Rozwiązanie przykłady 14.3. Lata obrotowe 31.12.2010 31.12.2009 31.12.2008 31.12.2007 Rentowność sprzedaży ROS (%) ZPC Mieszko SA 4,7 3,6 2,5 1,5 Wedel SA 12,6 10,2 9,8 9,1 Rentowność sprzedaży netto wyliczona została według formuły : 𝑅𝑂𝑆 = 𝑧𝑦𝑠𝑘 𝑛𝑒𝑡𝑡𝑜 𝑤 𝑏𝑎𝑑𝑎𝑛𝑦𝑚 𝑟𝑜𝑘𝑢 × 100 𝑠𝑝𝑟𝑧𝑒𝑑𝑎ż 𝑛𝑒𝑡𝑡𝑜 𝑤 𝑏𝑎𝑑𝑎𝑛𝑦𝑚 𝑟𝑜𝑘𝑢 Interpretacja: We wszystkich badanych latach rentowność sprzedaży GK ZPC „Mieszko” SA jest wyraźnie niższa niż w spółce konkurencyjnej. Dla porównania w roku 2010 każda złotówka przychodu ze sprzedaży generowała w badanej spółce 4,7 groszy zysku netto, co przy 12 groszach zysku u konkurenta należy uznać za wynik bardzo słaby. Analiza wskaźnikowa jest rodzajem analizy ilościowej, ponieważ przedstawia relacje określonych wielkości finansowych, ważnych z punktu widzenia ich wzajemnych powiązań [Zaleska, 2002, s. 62]. Analiza ta jest niezwykle popularna ze względu na prostotę pomiaru zjawiska, powszechność stosowanych wskaźników, pozwalającą na porównania w przestrzeni oraz ze względu na umożliwienie identyfikacji krytycznych obszarów działania. Jej wadą jest barak wskazania przyczyn zjawisk niekorzystnych oraz niebezpieczeństwo błędnej interpretacji wskaźników [Cebrowska (red.), 2007, s. 700]. W odniesieniu do oceny kondycji finansowej prowadzonej na podstawie sprawozdawczości finansowej analiza wskaźnikowa obejmuje obliczanie wskaźników finansowych, konstruowanych o dane z bilansu, rachunku zysków i strat i rachunku przepływów pieniężnych oraz porównywanie ich wielkości w czasie, z wielkościami wzorcowymi lub pomiędzy różnymi jednostkami gospodarczymi. Porównywanie wskaźników w czasie jest to porównanie wskaźników obliczonych na początek i koniec okresu sprawozdawczego lub za kolejne okresy. Ocena dokonywana jest na podstawie zidentyfikowanych różnic w wysokości wskaźników. Porównywanie w przestrzeni pozwala ocenić pozycję firmy na rynku i polega na porównaniu wielkości osiągniętych przez nią 23 wskaźników ze wskaźnikami osiąganymi przez konkurencję. Z kolei porównywanie z wielkością wzorcową polega na porównaniu poziomów wskaźników z ustalonymi na podstawie praktyki wielkościami optymalnymi. Wachlarz wskaźników finansowych, które mogą być konstruowane na podstawie danych sprawozdawczości finansowej jest szeroki. Przy ich pomocy można charakteryzować różne aspekty sytuacji finansowej i majątkowej jednostki gospodarczej, należy jednak pamiętać, że zbyt duża ich liczba może zaciemniać obraz sytuacji ekonomicznej. Aby temu zapobiec jednostka powinna opracować zestaw kilkunastu istotnych dla przedsiębiorstwa wskaźników, które pozwolą dokonać maksymalnie pełnej i najtrafniejszej oceny jej sytuacji ekonomicznej. Przyjmując za podstawowe kryterium pokrewną treść ekonomiczną, w praktyce można wyodrębnić wskaźniki charakteryzujące płynność, sprawność (obrotowości), zdolność przedsiębiorstwa do obsługi zadłużenia (wskaźniki wspomagania finansowego), zyskowność ora wskaźniki kształtujące opinię przedsiębiorstwa na rynku kapitałowym. 24
