Epoki literackie – błyskawiczna powtórka kopia.p65

Czytanie ze zrozumieniem
Ucz się z
Epoki literackie
– błyskawiczna powtórka
STAROŻYTNOŚĆ
mistycznego nastawienia nie należy jednak mylić
z hedonizmem oznaczającym egoistyczną chęć użycia za wszelką cenę, bez liczenia się z konsekwencjami.
Historia kultury
V wiek p.n.e.
•
Za sprawą sofistów, wędrownych nauczycieli, rozwija się sztuka wymowy, czyli retoryka. Z głoszoną
przez nich względnością prawdy, która pociąga za
sobą przyzwolenie na kłamstwa i obłudę, walczy
zwolennik stałych idei Sokrates – pierwszy etyk,
który wprawdzie nie zostawił po sobie dzieł pisanych, ale jego poglądy wywarły wielki wpływ na filozofów późniejszych.
•
Rozkwit demokracji ateńskiej pod rządami Peryklesa.
•
Około roku 450 p.n.e. – biblijna Księga Hioba i Pieśń
nad Pieśniami, ostateczne spisanie Pięcioksięgu.
•
Początki stoicyzmu (Zenon z Kition), koncepcji,
która wywarła wielki wpływ na wieki późniejsze, zakładającej niewzruszoną postawę wobec wszelkich
zjawisk dotyczących człowieka – umiar zarówno wobec zła, jak i dobra świata.
•
Podbijanie Italii przez Rzymian.
•
Rozwój Aleksandrii.
II wiek p.n.e.
•
Ciągle działają szkoły filozoficzne wcześniejszych
filozofów: Akademia Platońska i Likejon (Liceum)
Arystotelesa.
•
Rozkwit Aleksandrii – biblioteka i muzeum.
IV wiek p.n.e.
I wiek p.n.e.
Dwa największe systemy filozoficzne antyku. Jeden
idealistyczny – Platona, drugi, bardziej racjonalny –
Arystotelesa.
•
•
•
•
Platon, uczeń Sokratesa, w najsłynniejszym ze swoich dialogów, Państwie, za pomocą słynnej metafory jaskini przedstawia koncepcję świata: prawdziwe są tylko idee – rzeczy same w sobie, bez wiedzy
i cnotliwości nie możemy ich jednak poznać i na co
dzień widzimy tylko ich odbicia w postaci wszelkich
ziemskich rzeczy.
Odrzucając idealizm platoński, Arystoteles tworzy koncepcję rzeczywistości, zgodnie z którą jest
ona splotem elementów materii z formami nadającymi jej ostateczny kształt. Przekonany o harmonijnej i uporządkowanej strukturze świata, dąży do „wyjaśnienia wszystkiego” – tworzy klasyfikacje rozmaitych zjawisk i bytów, opisuje ich hierarchie i zależności. Zajmuje się prawie wszystkimi dziedzinami
ówczesnej wiedzy: fizyką, logiką, przyrodoznawstwem, astronomią, polityką.
Dominacja Rzymu – rządy Cezara, Augusta, Nerona. Powstanie Spartakusa. Rzymianie przejmują dorobek grecki, religię i filozofię przekształcają na
swój użytek. Prawdziwie oryginalnym dorobkiem
Rzymian w dziejach myśli jest stworzenie prawa.
I wiek n.e.
•
Zapoczątkowany w Grecji stoicyzm zdobywa umysły Rzymian: dzieła Seneki i Epikteta – neostoicyzm.
•
W Jerozolimie zostaje stracony przywódca „sekty
żydowskiej” Jezus Chrystus. Powstają kolejne
Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.
III wiek n.e.
•
•
•
Podboje Aleksandra Wielkiego.
Za sprawą Plotyna odradza się filozofia Platona –
neoplatonizm.
„Sekta” zwolenników Chrystusa zyskuje coraz większe rzesze wyznawców.
Początki monastycyzmu chrześcijańskiego (święty
Antoni).
Przełom wieków IV i V n.e.
III wiek p.n.e.
•
System Epikura z Samos, zwany epikureizmem,
szkoła głosząca radość życia i uprawiania filozofii
jako podstawowy cel i sens egzystencji. Tego opty-
•
Pierwszy chrześcijański system filozoficzny, augustynizm: połączenie elementów neoplatonizmu
z dogmatami Kościoła katolickiego – święty Augustyn wytycza bieg myśli na prawie osiemset lat, pod-
1
Czytanie ze zrozumieniem
stawowymi prawami rządzącymi filozofią stają się
wiara i bezgraniczny szacunek dla autorytetów.
•
W 395 r. – podział Cesarstwa Rzymskiego na
wschodnie i zachodnie. Ostatnie igrzyska olimpijskie. Synod w Rzymie ostatecznie ustala kanon Nowego Testamentu.
•
W 380 r. cesarz Teodozjusz uznaje chrześcijaństwo za religię państwową.
Biblia
Powstawała przez wiele stuleci – od XIII wieku p.n.e.
(Stary Testament) aż do I wieku n.e. (Nowy Testament). Napisana została w języku hebrajskim, greckim i aramejskim (tym ostatnim językiem mówił zapewne Jezus). Wersję katolicką stanowi 46 ksiąg
Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu, ale warto wiedzieć, że Biblia jest podstawą różnych religii i występuje w różnych wersjach, istnieją bowiem jeszcze
inne księgi o tematyce biblijnej (apokryfy), nieuznawane przez Kościół katolicki za należące do podstawowego kanonu, a uznawane za takie przez inne Kościoły. Stary Testament jest źródłem wiary dla żydów
i chrześcijan, Nowy Testament – tylko dla chrześcijan.
Dla wszystkich ludzi – wyznawców innych religii bądź
ateistów – Biblia może być zbiorem wskazówek moralnych i rozważań o charakterze etycznym, dla całej ludzkości – ważną księgą stanowiącą jedną z podstaw kultury europejskiej, a także źródłem wiedzy historycznej
o dziejach ziem i ludów basenu Morza Śródziemnego.
Biblia stanowi źródło gatunków literackich:
• Psalm – pieśń religijna łącząca cechy modlitwy
i hymnu;
• proroctwo – wizja przyszłości narodu lub świata
objawiona prorokom, na przykład Apokalipsa św.
Jana, czyli objawienie przyszłych losów świata;
• przypowieść (parabola) – utwór zawierający
naukę moralną, w którym wydarzenia i postacie
ważne są nie ze względu na swój indywidualny
charakter, lecz dlatego, że ilustrują jakieś cechy
bądź wartości.
W Biblii występują także kazania, dialogi, podania,
legendy, modlitwy.
Literatura antyczna
Ucz się z
• Odyseja opowiada o dziesięcioletniej tułaczce jednego z bohaterów wojny trojańskiej, Odyseusza, obfitującej w niezwykłe i niebezpieczne przygody, podczas których poznajemy charakter Odyseusza, obserwując jego niezłomność, lecz także uleganie namiętnościom, strach i niezwykłą odwagę. U kresu
oczekuje bohatera żona Penelopa – przez lata opierająca się zalotnikom, stanowi symbol wierności i kobiecego sprytu. Wędrówka Odyseusza symbolizuje
przemiany ludzkiego życia. W obu eposach ważną
rolę odgrywają bogowie – sprzyjający lub przeszkadzający bohaterom.
VI/VII wiek p.n.e.
Rozwój liryki greckiej – melika (pieśni solowe):
Safona, pieśni miłosne wyrażające uczucia intymne; Ezop, bajki zwierzęce wyszydzające wady ludzkie indywidualne i społeczne; Tyrtajos, elegie wojenne, patriotyczne (wzorce poezji patriotycznej,
zwanej tyrtejską).
V wiek p.n.e.
Rozkwit teatru i dramatu greckiego (niewiele tekstów przetrwało do dziś w całości).
• Tragicy: Ajschylos Prometeusz skowany; Sofokles
Król Edyp, Antygona – tragiczne dzieje rodu Labdakidów (rodziny Edypa), problem zmagania się z własnym losem, konieczność tragicznych ludzkich wyborów.
• Eurypides Medea, Elektra.
• Arystofanes – jeden z nielicznych twórców komedii (m.in. Ptaki), gatunku znacznie mniej przez starożytnych poważanego.
• W teatrze obowiązuje zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji, a widz powinien doznać katharsis, czyli duchowego oczyszczenia spowodowanego
litością i trwogą odczuwanymi wobec losów bohaterów tragedii.
IV wiek p.n.e.
Arystoteles Poetyka – rozprawa teoretyczna wskazująca cechy rodzajów i gatunków literackich, przede wszystkim dramatu, przez wiele późniejszych wieków traktowana jako wzorzec tworzenia wszelkiej literatury wedle
zasady mimesis, określającej naśladowanie natury, i zasady decorum, czyli odpowiedniości stylu do treści.
VIII w. p.n.e.
Przełom I wieku p.n.e. i I wieku n.e.
Czas eposów. Homer, wędrowny pieśniarz, uważany
za twórcę Iliady i Odysei.
Najświetniejsza poezja rzymska
• Iliada opisuje wydarzenia ostatniego, dziesiątego
roku wojny trojańskiej, spowodowanej przez porwanie pięknej Heleny, osnute wokół konfliktu Agamemnona z Achillesem, który, obrażony, wycofuje
się początkowo z walki, a przystąpiwszy do niej ponownie, stacza słynny zwycięski pojedynek z Hektorem. Akcję dzieła kończy pogrzeb Hektora.
• Wergiliusz Eneida, epos wzorowany na eposach
greckich, opisujący ucieczkę Eneasza z płonącej
Troi i jego wędrówkę wspieraną przez Neptuna
(Posejdona). Wykonując obowiązek nałożony
przez wyrocznię, bohater porzuca ukochaną, aby
założyć Rzym – idea obowiązku i poświęcenia wobec ojczyzny; Wergiliusz to także twórca i popularyzator gatunku sielanki.
2
Czytanie ze zrozumieniem
• Horacy Pieśni (Carmina), Ody – różnorodna tematyka: obyczajowa, religijna, miłosna, patriotyczna; do
dziś wykorzystuje się wiele motywów znanych z tych
utworów – carpe diem (Oda do Leukonoe), Exegi monumentum… (Pieśń 30, ks. 3, „pomnik stworzyłem
trwalszy niż ze spiżu”).
• Owidiusz Sztuka kochania; Metamorfozy – poemat
swoiście interpretujący mitologię grecką i rzymską.
Ucz się z
• żywoty świętego Wojciecha i Żywot pięciu braci męczenników.
• Bulla gnieźnieńska – dokument zwany złotą bullą języka polskiego ze względu na liczne nazwy polskie.
• Rok 1118 to końcowa data Kroniki Galla Anonima,
prawdopodobnie mnicha francuskiego piszącego po
łacinie, przebywającego na dworze Bolesława Krzywoustego (króla przedstawiono tu jako wzorzec dobrego władcy).
Historia kultury
Pod koniec wieku najprawdopodobniej powstały pierwsze strofy Bogurodzicy.
Początek wieku: Kronika polska Wincentego Kadłubka – bajeczne dzieje Polski spisane po łacinie,
podręcznik uniwersytecki na początku XV w.
Wiek VI – myśliciele kościelni tworzą na podstawie filozofii Augustyna. Następuje czas stagnacji w filozofii.
• Kazania gnieźnieńskie; Biblia królowej Zofii – tłumaczenie Starego Testamentu.
• W 476 r. upada Cesarstwo Zachodniorzymskie, stolica zostaje przeniesiona do Konstantynopola.
• Jan Długosz Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego (do roku 1480) – napisana po łacinie
kronika mająca charakter naukowego opracowania
dziejów Polski.
ŚREDNIOWIECZE
• Na przełomie wieków VIII i IX – ożywienie nauki za
panowania króla Karola Wielkiego – renesans karoliński, rozwój szkolnictwa i literatury nadal w duchu scholastycznym.
• Wiek X to czas chrystianizacji pogan. W 966 r. chrzest
przyjmuje władca Polan Mieszko I. Działalność Cyryla i Metodego na Słowiańszczyźnie.
• Wiek XI – czas wypraw krzyżowych. Działalność
katarów w Europie. Powstaje pierwszy uniwersytet,
w Bolonii, oraz szkoły katedralne w Krakowie.
• Wiek XII – wielki rozwój scholastyki (kościelnego
sposobu nauczania trzymającego się ściśle dogmatów wiary), głównie za sprawą Tomasza z Akwinu,
późniejszego świętego. Jego system korzystający
z dorobku Arystotelesa staje się nową oficjalną filozofią Kościoła katolickiego. Oddzielona zostaje
wiara od rozumu i teologia od filozofii.
• Franciszek z Asyżu, późniejszy święty, zakłada zakon franciszkanów.
Literatura na świecie
• Wiek epiki rycerskiej ukazującej etos rycerski
(chansons de geste – pieśni o czynach): Pieśń o Rolandzie, pierwowzory Dziejów Tristana i Izoldy, Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu,
hiszpańska Pieśń o Cydzie, także eposy ruskie.
• Jacopo da Voragine Złota legenda – zbiór opowieści hagiograficznych.
• Pieśń o Nibelungach – niemiecki epos rycerski.
Literatura polska
Wiek XI
Początki piśmiennictwa łacińskiego na ziemiach polskich
• Utwory pisane w języku polskim (choć na ogół mające swoje pierwowzory obce), najczęściej anonimowe, łączące elementy świeckie i religijne: Legenda o świętym Aleksym – przykład hagiografii;
O zachowaniu się przy stole Przecława Słoty – poemat obyczajowy; Satyra na leniwych chłopów – satyra społeczna; Żale Matki Boskiej pod krzyżem (Posłuchajcie, bracia miła) – liryczna wypowiedź Matki Boskiej lamentującej nad losem Syna.
RENESANS (ODRODZENIE)
Historia kultury
Powstają uniwersytety w Pradze, Wiedniu, Pizie i w
1364 r. w Krakowie.
• Wynalezienie kompasu i prochu strzelniczego.
• W 1450 r. wynalezienie druku przez Jana Gutenberga.
• Spalenie na stosie Jana Husa, czeskiego reformatora religijnego.
• Człowiek w centrum zainteresowania nauki – humanizm i antropocentryzm.
• W 1492 r. Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę.
• W 1453 r. upada Cesarstwo Wschodniorzymskie.
• W 1517 r. wystąpienie Marcina Lutra, a w 1536 r.
Jana Kalwina – początek reformacji. Działalność
arian w Polsce.
• Złoty wiek kultury polskiej.
• Nowe doktryny społeczno-polityczne Niccoló Machiavellego (Książę) i Thomasa Moore’a (Utopia).
• W 1543 r. Mikołaj Kopernik wydaje dzieło O obrotach sfer niebieskich.
3
Czytanie ze zrozumieniem
• W drugiej połowie XVI wieku wojny religijne w Europie; w 1572 r. tak zwana noc świętego Bartłomieja.
• Mimo zawartego w 1555 r. pokoju augsburskiego („cuius regio eius religio”) – początek kontrreformacji.
• Reforma kalendarza, wynalezienie mikroskopu, próba zmierzenia temperatury przez Galileusza.
• Ostatnie dwudziestolecie przynosi, zwłaszcza na zachodzie Europy, zwątpienie w renesansową ideę
harmonijego i prostego świata.
• Pierwszy indeks ksiąg zakazanych.
Literatura na świecie
• Dante Alighieri Boska Komedia – jedno z arcydzieł
światowej literatury, pełna symboliki wędrówka poety
(autora) przez zaświaty, przewodnikiem po piekle i czyśćcu jest Wergiliusz – po niebie jest kochanka narratora –
Beatrycze.
• Francesco Petrarka Sonety do Laury – wzorzec
poezji miłosnej na długie wieki.
• Giovanni Boccaccio Dekameron – zbiór stu nowel, opowiadanych w ciągu dziesięciu dni przez dziesięć osób, które uciekły z Florencji przed zarazą
i ciekawymi historiami rozpraszają nudę odosobnienia. Ich opowieści dotyczą spraw obyczajowych, politycznych, społecznych, erotycznych.
• François Villon Wielki testament – zbiór biograficznych wierszy prezentujących niespokojne życie
i światopogląd poety zbrodniarza.
• Tomasz à Kempis O naśladowaniu Chrystusa –
dzieło francuskiego mistycyzmu.
• Ludovico Ariosto Orland szalony – poemat epicki
łączący elementy realistyczne i fantastyczne, opowiadający (z humorem!) dzieje oszalałego z miłości rycerza.
• François Rabelais Gargantua i Pantagruel – opowieść fantastyczno-satyryczna.
Ucz się z
• Mikołaj Rej Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – traktat polityczny w formie wierszowanego dialogu, Żywot człowieka poczciwego (część Źwierciadła) – wzorcowy opis
życia szlachcica ziemianina.
• Jan Kochanowski: Pieśni, Fraszki, Psałterz Dawidów, Treny, Odprawa posłów greckich.
• Publicystyka polityczna:
• Andrzej Frycz-Modrzewski O poprawie Rzeczpospolitej (5 ksiąg: O Kościele, O szkole, O obyczajach, O wojnie, O prawach) – napisana po łacinie rozprawa wskazująca konieczność nowatorskich reform w państwie;
• Piotr Skarga Kazania sejmowe – traktat polityczny uznający kontrreformację za przyczynę spodziewanego upadku Polski.
• Jakub Wujek – polski przekład Biblii (1599 r.).
BAROK
Historia kultury
Kontrreformacja i Święta Inkwizycja.
• Nowa teoria naukowo-filozoficzna Francisa Bacona.
• Prowadzone przez Galileusza badania astronomiczne – pierwsze użycie lunety.
• Twórczość Blaise’a Pascala, najpełniej ukazująca charakterystyczne dla baroku tragiczne rozdarcie jednostki pomiędzy nieskończonością
a zmienną i niepewną rzeczywistością marnego
życia ziemskiego; ten filozof matematyk konstruuje także pierwszą maszynę do liczenia.
• Dualistyczny (materialno-idealistyczny) system
Kartezjusza i jego nowa metoda badań filozoficznych („Cogito ergo sum” – poznanie świata możliwe jest dzięki rozumowi).
• William Szekspir Romeo i Julia (1595 r.), Hamlet
(1600 r.).
• Nowe założenia do teorii poznania wnosi John
Locke: umysł to „tabula rasa”, czysta tablica,
wszelka wiedza jest dostępna człowiekowi tylko
dzięki doświadczeniu i zmysłom – początek empiryzmu i sensualizmu, wspartych kartezjańskim racjonalizmem.
Literatura polska
Literatura na świecie
• Poeci polsko-łacińscy:
• Jan Dantyszek,
• Andrzej Krzycki,
• Klemens Janicki.
• Miguel Cervantes Don Kichot – powieść ukazująca błędnego rycerza poszukującego sensu życia.
• Michel de Montaigne Próby (francuskie Essais) –
wzorzec nowego gatunku: eseju.
• Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprośnym – powieść błazeńska tłumaczona z łaciny przez Jana z Koszyczek.
• William Szekspir Hamlet, Makbet – dzieła o charakterze wyjątkowym, trudne do zakwalifikowania,
czy to do renesansu, czy do baroku.
• Giambattista Marino Adonis – szczytowe osiągnięcie marinizmu, oddającego złożoność świata
4
Czytanie ze zrozumieniem
przez operowanie konceptami kontrastami i skomplikowanymi metaforami.
• John Milton Raj utracony.
• John Donne – poezja metafizyczna (za życia Donne nie publikował) rozpatrująca zawiłości życia człowieka rozdartego między ludzkimi (cielesnymi) namiętnościami a potrzebami duchowymi.
• Klasycyzm francuski:
• Nicolas Boileau Sztuka rymotwórcza – poetyka,
• Molier Świętoszek, Skąpiec, Don Juan,
• dramaty Racine’a, Corneille’a,
• bajki La Fontaine’a i Perraulta.
Literatura polska
• Mikołaj Sęp-Szarzyński Rytmy abo wiersze polskie – wydrukowane w roku 1601 utwory poety żyjącego w okresie renesansu (zmarłego w 1581 r.).
• Szymon Szymonowic Sielanki, wydane w 1614 r.
• Barok w literaturze polskiej to swoiste współfunkcjonowanie nurtu dworskiego z motywami metafizycznymi:
• Hieronim Morsztyn Światowa rozkosz,
• Jan Andrzej Morsztyn Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia;
• Wespazjan Kochowski Niepróżnujące próżnowanie.
• Do tej mieszanki dodajmy nurt sarmacki:
• Wacław Potocki Transakcja wojny chocimskiej,
Moralia;
• Wespazjan Kochowski Psalmodia polska –
utwory z czasem ochrzczone mianem tekstów sarmatyzmu oświeconego; Jan Chryzostom Pasek
Pamiętniki – przykład bardzo popularnego w tych
czasach pamiętnikarstwa, przejaw tzw. sarmatyzmu szlacheckiego.
Ucz się z
• Pełny rozkwit idei oświeceniowych: liberalizm, racjonalizm, wolność myśli, hasło „sapere aude” (odważ się być mądry, myśl!).
• Rok 1762: Umowa społeczna Jeana Jacques’a Rousseau – początki sentymentalizmu.
• Rok 1762: Traktat o tolerancji Woltera – krytyka
Kościoła i skostniałych obyczajów społecznych.
• Immanuel Kant głosi w swej filozofii podejście
krytyczne do nauki i świata. Buduje ponadto najdoskonalszy w historii system filozoficzny, dyskutowany do dziś; przewrót kopernikański w epistemologii, kategoryczny imperatyw moralny w etyce.
• Uznanie przez Kościół teorii Kopernika i Galileusza.
• Hasła liberalne padają na podatny grunt w Ameryce: w 1776 r. ogłoszenie Deklaracji niepodległości,
pierwsze demokratyczne wybory w 1789 r., prezydentem Jerzy Waszyngton.
• We Francji nadmierny absolutyzm doprowadza do
wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej roku 1789
i proklamowania republiki.
• Muzyka klasyczna Mozarta.
• Początek rewolucji przemysłowej w Anglii: wynalezienie maszyny parowej przez Watta w 1781 r., maszyny do szycia w 1790 r., pierwsze użycie gazu do
oświetlenia miasta.
• W Polsce: w 1765 r. powstanie Teatru Narodowego. Reforma szkolnictwa: w 1765 r. powstanie Szkoły Rycerskiej, w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa Ksiąg Elementarnych.
• Publicystyka: Monitor, Wiadomości Warszawskie.
• Obiady czwartkowe u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• Rozbiory Polski w latach 1772, 1793, 1795.
• W roku 1791– uchwalenie Konstytucji 3 maja.
Literatura na świecie
OŚWIECENIE
I PREROMANTYZM
• Powieści:
• Daniel Defoe Przypadki Robinsona Crusoe
(1719 r.);
• Jonathan Swift Podróże Guliwera (1726 r.).
Historia kultury
• Powiastki filozoficzne:
• Wolter Kandyd (1759 r.) – ostra satyra na stosunki społeczne, polemika z optymizmem filozofii
oświeceniowej;
• Denis Diderot Kubuś Fatalista i jego pan.
• Początek publicystyki politycznej, w 1748 r. wychodzi Traktat o duchu praw Monteskiusza.
• Twórczość Jana Sebastiana Bacha i Antonia Vivaldiego.
• W Polsce: w 1741 r. założenie Collegium Nobilium,
a w roku 1747 r. otwarcie Biblioteki Załuskich.
• Działają francuscy encyklopedyści (wśród nich Diderot). Od 1751 r. zaczyna być wydawana encyklopedia
francuska.
• Początki sentymentalizmu:
• Jean Jacques Rousseau Nowa Heloiza; Wyznania – pamiętnik do dziś zadziwiający szczerością
osobistej wypowiedzi;
• James Macpherson Pieśni Osjana – zbiór uczuciowych utworów rzekomego autorstwa celtyckiego barda;
5
Czytanie ze zrozumieniem
•
•
Laurence Sterne Podróż sentymentalna;
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera – dzieje niespełnionej miłości, zakończone samobójstwem nieszczęśliwego kochanka. Fryderyk Schiller Zbójcy – niesprawiedliwość społeczna ukazana na modłę sentymentalno-romantyczną.
• Donatien de Sade: Justyna, czyli Niedole cnoty –
niezwykle kontrowersyjny przejaw libertynizmu.
Ucz się z
• W Anglii tworzą się pierwsze robotnicze związki
zawodowe.
• Czas prymatu ducha i uczuć w literaturze i filozofii
kontrastuje z galopującą rewolucją przemysłową: lokomotywa parowa Stephensona, rozwój kolejnictwa
i fabryk. Pierwszy parowiec przepływa Atlantyk.
• Na polu muzyki tworzą Beethoven, Schubert i Chopin.
• W 1815 r. założenie Uniwersytetu Warszawskiego.
Literatura polska
Literatura na świecie
• Znaczące dzieła pojawią się dopiero wraz z rozkwitem oświecenia:
• Ignacy Krasicki Myszeis; Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776 r.) – uznawane za
pierwszą powieść polską – historia szlachcica,
który pod wpływem edukacji i doświadczeń przekształca się z „sarmackiego prostaka” w światłego obywatela; Monachomachia i Antymonachomachia – krytyka niemoralnego stylu życia
mnichów; Satyry; Bajki i przypowieści – wady
i słabości indywidualne i społeczne poddane
prześmiewczej krytyce.
• Johann Wolfgang von Goethe Faust cz. I (cz. II
w 1832 r.) – wątki klasyczne i romantyczne.
• Rozwój dramatu zgodnie z dewizą „uczyć bawiąc”:
• Franciszek Zabłocki Fircyk w zalotach, Sarmatyzm;
• Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła – komedia polityczna ukazująca konieczność reform
w państwie, krytykująca sarmatyzm;
• Wojciech Bogusławski Krakowiacy i Górale.
• Jacob i Wilhelm Grimm Baśnie; Mary Shelley
Frankenstein – niezwykła wyobraźnia, często okrutna, dająca podstawy późniejszej, także współczesnej
fantastyce.
• Franciszek Karpiński Zabawki wierszem – sentymentalizm.
• Franciszek Ksawery Dmochowski Sztuka rymotwórcza – rozprawa o klasycyzmie.
• Józef Wybicki Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, czyli Mazurek Dąbrowskiego (1797).
ROMANTYZM
Historia kultury
• Struktura polityczno-społeczna Europy zostaje zaburzona przez potężną falę wojen napoleońskich.
• Wielkie zainteresowanie wzbudza filozofia Georga Wilhelma Hegla przedstawiająca dzieje
świata jako dialektyczny – czyli wyłaniający się
z przeciwieństw – rozwój ducha absolutnego,
z którego to rozwoju wynikają wszelkie wydarzenia historyczne.
• Romantyczne hasła braterstwa i wolności znajdują
realizację w sprzyjaniu dążeniom niepodległościowym Grecji (1829 r.) i Polski.
• August Wilhelm Schlegel Kurs literatury dramatycznej – cykl wykładów określających, czym jest romantyzm.
• Walter Scott Waverley, Ivanhoe – romantyczne
powieści przygodowe.
• George Byron Giaur, Korsarz – powieści poetyckie o skomplikowanym toku wydarzeń, wprowadzające tajemniczy koloryt i równie tajemniczego bohatera.
• Aleksander Puszkin Eugeniusz Oniegin – poemat
miłosny.
• Alfred de Musset Spowiedź dziecięcia wieku i Michał Lermontow Bohater naszych czasów – rozrachunek z romantyzmem.
Literatura polska
• Napisany po francusku Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego to wybitne, ostatnie dzieło
oświeceniowego rokoka wedle jednych interpretacji, a pierwsze dzieło romantyczne według innych.
• Na początku wieku trwa klasycyzm, ale dominuje
sentymentalizm: Sofiówka Stanisława Trembeckiego.
• Spór o romantyzm: Kazimierz Brodziński O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji
polskiej (1818, jedna z umownych dat początku polskiego romantyzmu).
• Adam Mickiewicz: Ballady i romanse (1822, druga z umownych dat początku polskiego romantyzmu), Dziady cz. II i IV, Grażyna (1823) – ludowość, fantastyka, romantyczne widzenie świata, początki problematyki narodowowyzwoleńczej; utwory napisane na zesłaniu w Rosji, po procesie młodzieży wileńskiej (1824 r.): Sonety (1826 r.) i Konrad Wallenrod (1828 r.).
6
Czytanie ze zrozumieniem
• Szkoła ukraińska:
• Antoni Malczewski Maria,
• Seweryn Goszczyński Zamek kaniowski.
• Maurycy Mochnacki O literaturze polskiej w wieku XIX – początki polskiej krytyki literackiej.
• Adam Mickiewicz Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, Dziady cz. III (1832 r.) – idea
mesjanizmu narodowego; Pan Tadeusz (1834 r.) –
nostalgiczne wspomnienie piękna tradycji i przeszłości szlacheckiej; Liryki lozańskie – gorzki rozrachunek z życiem.
• Juliusz Słowacki Kordian (1834 r.) – Mickiewiczowskiej idei: Polska Chrystusem narodów przeciwstawiona myśl: Polska Winkelriedem narodów;
Grób Agamemnona – polemika z tradycją szlachecką, negatywna ocena sarmatyzmu jako winnego
upadku Polski; Beniowski – poemat dygresyjny,
z ironią i autoironią prezentujący współczesność.
•
Zygmunt Krasiński: Nie-Boska komedia (1835 r.)
– katastroficzna wizja rewolucji; Psalmy przyszłości
– gloryfikacja tradycji szlacheckiej.
•
Cyprian Kamil Norwid Promethidion – idea sztuki jako podstawowego czynnika odrodzenia narodowego i społecznego.
•
W kraju dramaty Aleksandra Fredry, wielka popularność zapomnianych dziś poetów Władysława
Syrokomli, Teofila Lenartowicza i powieściopisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego. Inni poeci krajowi to Wincenty Pol i Kornel Ujejski.
Ucz się z
Literatura na świecie
•
W prozie europejskiej zaczyna dominować realizm, zgodnie z formułą Stendhala, iż „powieść
jest zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”: Honoriusz Balzak – cykl Komedia ludzka (w
tym Ojciec Goriot); Stendhal Czerwone i czarne;
powieści Wiktora Hugo – krytyczna analiza stosunków społecznych, obraz społeczeństwa i kierujących nim norm, potęga pieniądza.
•
Mikołaj Gogol Martwe dusze – gorzka, groteskowa wizja społeczeństwa.
•
Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie – powieść przygodowa.
•
Pojawiają się dzieła pisarzy amerykańskich: James F. Cooper Ostatni Mohikanin; Edgar Allan
Poe Groteski i arabeski – fantastyka z pogranicza romantyzmu i symbolizmu.
•
Poezje Charles’a Baudelaire’a Kwiaty zła wywołują w mieszczańskim społeczeństwie zgorszenie, ale zapoczątkowują nowy nurt w sztuce – symbolizm.
Literatura polska
•
Wielkie dzieła Cypriana Kamila Norwida, tworzącego jeszcze w latach osiemdziesiątych XIX
wieku: Vade--mecum, Rzecz o wolności słowa, Pierścień wielkiej damy.
•
Pierwsza faza pozytywizmu to literatura tendencyjna i dynamiczny rozwój publicystyki
propagującej idee nowej epoki, nowele Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzeszkowej. Marta, Meir Ezofowicz – powieści Orzeszkowej ukazujące realizację haseł równouprawnienia kobiet i Żydów; Szkice węglem Sienkiewicza
i Powracająca fala Prusa – konieczność pracy organicznej i pracy u podstaw.
•
Dojrzała faza pozytywizmu to nadal rozpatrywane przez literaturę problemy społeczne, ale często w szerszym kontekście – pytań o naturę ludzką
i, w związku z nią, o możliwość realizacji optymistycznego programu pozytywistycznego; problemy
egzystencjalne, motywy dekadenckie. Dominuje
proza realistyczna i naturalistyczna. Nad Niemnem Orzeszkowej (1887 r.), Lalka Prusa
(1890 r.). Eksponowane są także wątki historyczne: Trylogia Sienkiewicza (lata 1884 – 1888), tegoż Quo vadis (1896 r.; Nagroda Nobla w 1905 r.).
Twórczość Adama Asnyka, „poety czasów niepoetyckich”, i Marii Konopnickiej.
•
Pisarze pozytywistyczni tworzą jeszcze w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Za ukoronowanie
twórczości Orzeszkowej można uznać cykl nowel
Gloria victis, w którym autorka mówi o chwale należnej powstańcom roku 1863.
REALIZM I POZYTYWIZM
Historia kultury
•
Rozwój teorii społecznych. W 1830 r. zaczyna wychodzić Kurs filozofii pozytywnej Augusta Comte’a.
Comte formułuje zasady nauki pozytywistycznej,
opartej na naukach przyrodniczych i ścisłych, badającej to, co realne i pewne, odnoszącej się do faktów społecznych i politycznych.
•
Zupełnie niedoceniony tworzy swą tragiczną filozofię egzystencjalną Søren Kierkegaard.
•
Polscy filozofowie mistycy to Adam Mickiewicz –
wyznawca towianizmu, i Juliusz Słowacki – twórca
filozofii genezyjskiej.
•
W 1848 r. Karol Marks i Fryderyk Engels wydają Manifest komunistyczny. Ich teoria, znana także pod nazwą materializmu dialektycznego, krytykując kapitalizm opierający się na wyzysku klasy robotniczej, zapoczątkowała rozwój doktryny
socjalistycznej.
•
W roku 1848 Wiosna Ludów: walki w całej Europie
toczone w imię wolności i równości wszystkich ludzi.
•
W nauce przewrót Karola Darwina: teoria ewolucjonizmu.
7
Czytanie ze zrozumieniem
Ucz się z
MODERNIZM
już wcześniej ukazały się utwory zwiastujące nowy
światopogląd i nową estetykę:
(MŁODA POLSKA)
•
Historia kultury
•
•
Kontynuacja pozytywizmu: Taine i Renan, oraz
ewolucjonizmu: Darwin i Spencer.
•
Filozofia zostaje zdominowana przez racjonalne
i materialistyczne założenia nauk ścisłych.
•
Niekwestionowana indywidualność to Fryderyk Nietzsche. Jego koncepcja nadczłowieka, stojącego
poza dobrem i złem, pociąga za sobą relatywizm
w epistemologii i etyce.
•
•
W powieściach i dramatach w różnorodny sposób
podejmowana jest tematyka społeczna (Ludzie bezdomni Żeromskiego, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej) i narodowa (Wesele i inne dramaty Stanisława Wyspiańskiego, Wierna rzeka Żeromskiego), lecz także często jest realizowane hasło
„sztuka dla sztuki”.
•
W literaturze, a przede wszystkim w poezji dominuje symbolizm, wspierany innymi stylami: impresjonizmem i ekspresjonizmem; szczególnie przydatne są one do wyrażania indywidualizmu, problemów „nagiej duszy”, nastrojów katastroficznych
(Krzak dzikiej róży, Hymny Jana Kasprowicza,
Gałąź kwitnąca Leopolda Staffa, Sad rozstajny Bolesława Leśmiana).
•
Z czasem pojawiają się nowe nurty, sugerujące
przezwyciężenie dekadentyzmu: franciszkanizm
i neoklasycyzm (Księga ubogich Kasprowicza,
utwory Staffa).
•
Nowatorskie wykorzystywanie motywów ludowych
(Wesele, Na skalnym Podhalu Przerwy-Tetmajera,
powieść Chłopi Władysława Reymonta, w 1924 r.
uhonorowana Nagrodą Nobla).
•
Odważna tematyka obyczajowa: Dzieje grzechu
Żeromskiego.
•
Problemy tradycji i spuścizny narodowej: Wyzwolenie Wyspiańskiego, Popioły Żeromskiego.
Edison konstruuje żarówkę, rozwija się produkcja karabinów powtarzalnych Winchestera, bracia Lumière
tworzą kinematograf, Marconi radio, a Bell telefon.
Modernizm europejski – literatura
na świecie
•
Tendencje realistyczno-naturalistyczne, ale równie
silne symboliczno-wizyjne. Pisarzy interesują zarówno problemy sztuki i jej miejsca w świecie, jak i problemy społeczne.
•
W wielu utworach poddaje się analizie zakłamanie
życia rodzinnego (Henryk Ibsen Nora albo Dom lalki, Dzika kaczka; August Strindberg Taniec śmierci).
•
Fiodor Dostojewski Biesy, Bracia Karamazow,
Zbrodnia i kara – problematyka moralna i religijna, kwestia wartości najważniejszych.
•
Lew Tołstoj Anna Karenina, Gustaw Flaubert Pani
Bovary, Antoni Czechow Trzy siostry – problem zasad i norm społecznych oraz rodzinnych, rola kobiety w społeczeństwie, równouprawnienie i poszukiwanie wolności przez kobiety.
•
Knut Hamsun Głód, Emil Zola Germinal, Henryk
Ibsen Dzika kaczka – nędza, nierówność materialna, problem sprawiedliwości społecznej, prawdy życiowej i prawdy jako wartości absolutnej.
•
•
Maurycy Maeterlinck Ślepcy, Oskar Wilde Portret Doriana Graya – symboliczna wizja jednostki
zagubionej, poszukującej własnej tożsamości, także problem istoty sztuki.
Joseph Conrad Lord Jim – odpowiedzialność jednostki wobec samej siebie i społeczeństwa, ranga
dokonywanych wyborów, cena ich konsekwencji.
WIEK XX
Historia kultury
•
Filozofia Henriego Bergsona – intuicjonizm, i fenomenologia Edmunda Husserla.
•
Teoria względności Einsteina.
•
Psychoanaliza i teoria podświadomości Freuda.
•
W roku 1917 rewolucje lutowa i październikowa
w Rosji – teoria Marksa wprowadzona w czyn i przekształcona przez Lenina w marksizm-leninizm.
•
I wojna światowa przynosi wielki rozwój techniki
militarnej: lotnictwo, marynarka wojenna, broń ciężkiego kalibru.
•
Optymizm powojenny, ale i rozwój katastrofizmu:
Oswalda Spenglera Zmierzch Zachodu.
•
W 1925 r. pierwsze wydanie Mein Kampf Hitlera.
Literatura polska
•
Samookreślenie się nowej epoki związane jest z cyklem artykułów programowych Artura Górskiego
pt. Młoda Polska (1898 r.) oraz Confiteor i O nową
sztukę Stanisława Przybyszewskiego (1899 r.), ale
opowiadania Stefana Żeromskiego (Siłaczka,
Rozdzióbią nas kruki, wrony…),
poezje Kazimierza Przerwy-Tetmajera (seria I w
1891 r.).
8
Czytanie ze zrozumieniem
•
Wielki kryzys gospodarczy.
•
Początki telewizji.
•
Rozwój faszyzmu we Włoszech i w Niemczech (od
1933 r. Hitler kanclerzem Niemiec).
•
Lata 1939 – 1945: druga wojna światowa.
•
Rozwój egzystencjalizmu:
• Albert Camus Mit Syzyfa, Człowiek zbuntowany;
• Jean Paul Sartre Byt i nicość.
•
Rozwój eseistyki o tematyce psychologiczno-naukowo-społecznej:
• Erich Fromm Ucieczka od wolności, Sztuka kochania;
• Mircea Eliade Traktat o historii religii (1949 r.);
• Roland Barthes Mitologie.
•
Przełom lat 50. i 60. – tzw. zimna wojna między krajami systemu komunistycznego i kapitalistycznego.
•
Lądowanie człowieka na Księżycu (Neil Armstrong,
1969 r.).
•
Sobór Watykański II – przemiany Kościoła rzymskokatolickiego.
•
Pierwsze transfuzje krwi, pierwszy przeszczep serca (1967 r.), epidemia AIDS (od 1980 r.), pierwsze
zapłodnienia in vitro (poza ustrojem ludzkim), dzieci z probówki, klonowanie zwierząt (lata 90.).
•
Filozofia dekonstruktywistyczna Jacques’a Derridy:
zakwestionowanie wszelkiego obiektywizmu i możliwości jakiejkolwiek logicznej analizy zjawisk.
•
Francis Foukuyama głosi koniec historii.
•
Manifesty feministyczne.
Ucz się z
•
•
Futuryzm i manifesty futurystów.
•
Awangardowa poezja Guillaume’a Apollinaire’a
(Alkohole),
•
Neoklasycyzm Thomasa Stearnsa Eliota (Jałowa
ziemia).
•
Nowatorstwo w powieści – specyficzne ukazywanie
czasu i przestrzeni, techniki oniryczne, elementy surrealizmu: Marcel Proust W poszukiwaniu straconego
czasu; James Joyce Ulisses, Franz Kafka Proces, Zamek. Thomas Mann Czarodziejska góra – powieść
o dojrzewaniu, a zarazem metafora chorej Europy (literacka Nagroda Nobla w 1929 r.).
•
Literatura antywojenna: Ernest Hemingway Pożegnanie z bronią, Erich Maria Remarque Na Zachodzie bez zmian.
•
Twórczość Antoine’a Saint-Exupéry’ego: Nocny lot,
Ziemia, planeta ludzi, Mały Książę – humanistyczny
personalizm.
Rozwój antyutopii:
Aldous L. Huxley Nowy, wspaniały świat
(1932 r.);
• George Orwell Rok 1984 (1949 r.).
•
•
Jednostka wobec społeczeństwa:
Jerome Salinger Buszujący w zbożu;
• William Golding Władca much;
• Władimir Nabokow Lolita;
• Friedrich Dürrenmatt Wizyta starszej pani.
•
•
Teatr absurdu: Samuel Beckett Czekając na Godota, Końcówka.
•
Niesłychanie popularna jest wciąż literatura faktu
– utwory opierające się na autentycznych zdarzeniach, wszelkiego rodzaju wspomnienia i biografie,
zarazem równie frapująca jest fantastyka, mitologizacja świata, kreowanie fabuł tajemniczych, obfitujących w zjawiska i zdarzenia zdumiewające.
•
Stale rosnąca popularność literatur egzotycznych,
mająca, być może, swój szczyt w latach 60. i 70., kiedy to szczególnie frapowała literatura iberoamerykańska:
• Alejo Carpentier Podróż do źródeł czasu;
• Julio Cortázar Gra w klasy;
• Gabriel García Márquez Sto lat samotności,
Miłość w czasach zarazy.
•
Uniwersalny problem wolności jednostki w społeczeństwie, wzbogacony o realia XX wieku, także doświadczenie wojen:
• Ken Kesey Lot nad kukułczym gniazdem;
• Joseph Heller Paragraf 22;
• Kurt Vonnegut Rzeźnia numer 5;
• Jack Kerouac W drodze.
•
Czytelników zachodnich interesują też problemy
społeczeństw i państw komunistycznych:
• Aleksander Sołżenicyn Archipelag Gułag 1918–
1956;
• Milan Kundera Nieznośna lekkość bytu.
•
W Polsce niezwykłą popularnością cieszy się twórczość Williama Whartona (Ptasiek, Tato).
•
Interesującym zjawiskiem lat ostatnich jest proza
Paula Austera (Trylogia nowojorska).
Literatura na świecie
•
Jean Paul Sartre Mdłości (1938 r.) oraz Albert
Camus Obcy (1942 r.), Dżuma (1947 r.) – egzystencjalizm w literaturze.
Literatura polska
•
Lata 20. – działalność futurystów (Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, jednodniówka Nuż
w bżuhu) i późniejszych grup poetyckich: Skamandra (Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń,
Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz, pismo Skamander pod redakcją Mieczysława Grydzewskiego); Awangardy Krakowskiej (Julian
9
Czytanie ze zrozumieniem
Przyboś, pismo Zwrotnica pod redakcją Tadeusza
Peipera).
•
Od 1924 r. Wiadomości Literackie, po roku 1939
ukazujące się na emigracji.
•
Przedwiośnie Stefana Żeromskiego (1924 r.), ocena
pierwszych lat wolnego państwa, później Granica
Zofii Nałkowskiej (1935 r.) – ocena dojrzałego już
państwa.
•
Proza awangardowa:
• Witold Gombrowicz Ferdydurke,
• Bruno Schulz Sklepy cynamonowe, Sanatorium
Pod Klepsydrą.
•
Teoria Czystej Formy w teatrze (Witkacy).
•
Lata 30. – katastrofizm:
• Czesław Miłosz,
• Józef Czechowicz,
• Julian Tuwim Bal w Operze.
Ucz się z
•
Rok 1968 to kolejna cezura w kulturze: wystąpienia inteligencji i studentów przeciw cenzurze
i brakowi wolności powodują falę antysemityzmu
sterowaną przez partię i rząd, która zmusza wielu
obywateli do opuszczenia, wbrew ich woli, naszego kraju.
•
Lata 70. to w polityce tzw. propaganda sukcesu,
ale w literaturze zaczyna dziać się lepiej. Miron
Białoszewski w Pamiętniku z powstania warszawskiego po raz pierwszy ukazuje powstanie z perspektywy cywila niezaangażowanego w walkę
z okupantem.
•
Poezja Rafała Wojaczka, poetów Nowej Fali (między innymi Stanisława Barańczaka), także twórców
starszej generacji, Herberta, Szymborskiej, Białoszewskiego. Proza i poezja Edwarda Stachury.
•
Rok 1976 – bardzo ważna data, uważana za początek niezależnego ruchu wydawniczego – powstanie
tzw. drugiego obiegu kultury. Pierwsze pismo poza
cenzurą to Zapis, pierwsze książki to Konwickiego
Mała apokalipsa i Kompleks polski – groteskowa
wizja rzeczywistości peerelowskiej; nielegalne wydania literatury emigracyjnej.
•
Lata 1939 – 1945 – poezja apokalipsy spełnionej
pokolenia wojennego (Krzysztof Kamil Baczyński,
Tadeusz Gajcy, Zdzisław Trzebiński, wszyscy zginęli podczas wojny).
•
Po roku 1945 rozrachunek z wojną:
• Zofia Nałkowska Medaliony,
• Tadeusz Borowski – opowiadania oświęcimskie.
•
Stan wojenny nieco ograniczył drugi obieg, lecz
nie zahamował go w pełni, władza nie zdołała już
przeciwstawić się rozwojowi wolności słowa.
•
Kultura coraz bardziej sterowana przez państwo,
wprowadzenie cenzury; od roku 1949 fałszujący
rzeczywistość realizm socjalistyczny.
•
•
Po śmierci Stalina i krwawo tłumionych buntach robotniczych w Poznaniu w roku 1956 – tzw. odwilż,
czyli chwilowe zelżenie cenzury, nowe zjawiska
w kulturze: kabarety, otwarcie się na kulturę Zachodu i emigracyjną.
•
Ośrodki życia polskiego na emigracji działały od
1939 r. na całym świecie. Najważniejszy był w Paryżu – pismo Kultura i wydawnictwo o tej samej
nazwie pod redakcją Jerzego Giedroycia położyły
nieocenione zasługi dla wolnej polskiej literatury,
na przykład wydawano Miłosza, Herlinga-Grudzińskiego, Gombrowicza – ich dzieła były w PRLu zakazane.
•
Kartoteka Tadeusza Różewicza (1960 r.) – obraz
rozbitej tożsamości inteligenta, zarówno na skutek
wojny, jak i pod wpływem rzeczywistości zniewolenia peerelowskiego.
Od 1990 roku nie istnieje już cenzura, co pozwala
na podejmowanie nowej problematyki. Rozrachunek z przeszłością komunistyczną można dostrzec
w bogatej prozie wspomnieniowej (autobiografie,
dzienniki, wywiady, rzeki).
Inne tematy:
• próba reinterpretacji trudnych problemów przeszłości (Paweł Huelle Weiser Dawidek; Stefan
Chwin Hanneman);
• tematyka feministyczna (powieści Manueli Gretkowskiej, Izabeli Filipiak, Olgi Tokarczuk, poezje
Marianny Bocian, Marzanny Bogumiły Kielar),
• współczesna obyczajowość i życie codzienne (Tomek Tryzna Panna Nikt, Andrzej Stasiuk Dziewięć, Tadeusz Różewicz Kartoteka rozrzucona);
• fantastyka (wielka popularność twórczości Andrzeja Sapkowskiego);
• mityzacja współczesności (powieści Olgi Tokarczuk).
•
Lata 60. bywają nazywane okresem naszej małej
stabilizacji – od tytułu jednego z dramatów Tadeusza Różewicza – co dobrze określa stan pewnego
zastoju w kulturze niemogącej się swobodnie rozwijać. Na uwagę zasługują utwory Tadeusza Konwickiego, Jerzego Andrzejewskiego, Sławomira
Mrożka (Tango niesie zarówno wymowę uniwersalną, jak też może być rozpatrywane jako obraz
rzeczywistości polskiej tych lat).
Bujnie rozwija się poezja autorstwa zarówno młodszych twórców
• Marcina Świetlickiego,
• Jacka Podsiadły),
jak i poetów starszych
• Tadeusza Różewicza,
• do niedawna Zbigniewa Herberta,
• Czesława Miłosza – najnowszy tom To).
•
Ostatnie lata to czas debiutów najmłodszego pokolenia literatów, którego symbolem stała się Dorota
Masłowska.
10