Jak pomóc zdolnemu dziecku

,
DZIECKO ZDOLNE. JAK MU POMÓC?
Drodzy Rodzice, często mówimy o tym, co robić, żeby pomóc uczniowi słabemu, a do rzadkości należą
dyskusje, jak troszczyć się o rozwój ucznia zdolnego. Podczas tradycyjnych form nauczania opartych na
systemie klasowo-lekcyjnym całą uwagę nauczyciel kieruje na dziecko słabe, ponieważ wie, że ten zdolny
sobie poradzi. Podobnie po lekcjach. Dzieci słabe mają zajęcia wyrównawcze, rewalidacyjne oraz terapię
pedagogiczną, zaś uczniowie zdolni giną z pola naszej pedagogicznej uwagi. Pozostają wciąż grupą mało
docenianą. Mimo powszechnej opinii, że dziecko zdolne poradzi sobie samo, wymaga ono opieki, którą
uzasadnia chociażby jego indywidualność oraz niezwykłość problemów szkolnych, społecznych i
emocjonalnych.
Wychowując i kształcąc dzieci zdolne należy mieć świadomość ich cech inności, charakterystycznych dla tej
grupy dzieci. Po pierwsze chodzi o nadpobudliwość intelektualną, która przejawia się w licznych pytaniach
dzieci skierowanych do dorosłych. Ośmioletnie dziecko może zadawać pytania na poziomie piętnastolatka.
Pytania te mogą wprawiać w zakłopotanie, a nawet w irytację (pytania o ból, śmierć). Po drugie
nadpobudliwość wyobrażeniowa. Dzieci tworząc swój wewnętrzny świat posługują się niezrozumiałym dla
otoczenia językiem, minami czy gestami, postrzeganymi przez otoczenie jako patologiczne. W przypadku
dzieci zdolnych jest to prawidłowość rozwojowa. Po trzecie nadpobudliwość emocjonalna, która jest
najbardziej widoczna i najbardziej niepokoi. Dzieci te często traktowane są przez otoczenie zbyt serio,
przez co niedosyt u nich przytulania i miłości. Po czwarte nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczna – inaczej
nadpobudliwość ruchowa oraz niezdyscyplinowanie, częściej dzieci zdolne niż ich rówieśnicy mają różnego
typu alergie. Po piąte nadpobudliwość psychomotoryczna - brak skupienia i uwagi oraz częstsze
dekoncentrowanie się. Wszystkie te cechy są u dzieci zdolnych prawidłowościami i należy je zaakceptować
wspierając jednocześnie rozwój dziecka i w domu i w szkole.
Wspomaganie uczniów zdolnych
Nie ma jednomyślności co do tego, które formy i sposoby pracy z osobami zdolnymi są najlepsze. Jednak
wiadomo, że ogromny wpływ na dziecko ma jego rodzina oraz szkoła, do której dziecko uczęszcza.
a). Rodzina
Olbrzymią rolę w rozwoju zdolności u dziecka odgrywają rodzice, którzy powinni stymulować jego rozwój,
zachęcać do obserwowania, zadawania pytań, prowadzenia badań. Rodzice powinni również dbać o
prawidłowe kontakty z rówieśnikami. Należy pokazać, że grupa może więcej, warto swoje pomysły
konsultować i konfrontować z innymi. Ogromne znaczenie ma wspólne spędzanie czasu, spacery i zabawy.
Rodzice powinni wiedzieć, że pomoc dziecku zdolnemu polega na jego stymulowaniu a nie na
przyśpieszaniu rozwoju. Rodzice muszą wzmacniać dziecko i chwalić, równocześnie ucząc go
samokrytycyzmu. Podczas procesu uczenia się zdarzają się chwile zwątpienia, dlatego rodzice muszą
zachęcać dziecko do tego, aby próbowało, poszukiwało i zmagało się z trudnościami. Niewątpliwie cenne
jest nawiązanie współpracy rodziców z nauczycielami, którzy uczą dziecko.
b). Szkoła
Dużą rolę ma również do spełnienia szkoła. Dotychczasowy system edukacyjny nie stwarza w pełni
warunków do wszechstronnego rozwoju dzieci zdolnych.
Tradycyjne metody nauczania, trudności kadrowe i lokalowe, zbyt liczne klasy, braki w wyposażeniu
pracowni często blokują rozwój uczniów zdolnych. Dziecko zdolne, ale silne emocjonalnie, jakoś sobie
poradzi. Jeżeli zaś jest zdolne i wrażliwe – szybko się zniechęca do pracy, ponieważ to, co się dzieje na
lekcji jest dla niego łatwe i nudne. Dlatego tak trudno jest kierować losem tych dzieci. Istotne jest również
aby celem wspomagania osób zdolnych nie było tylko maksymalizowanie ich osiągnięć szkolnych. Należy
zatem z jednej strony wspierać rozwój dziecka, a z drugiej mieć na uwadze jego zadowolenie i dobre
samopoczucie.
Cele kształcenia i wychowania dziecka zdolnego muszą być długofalowe, obejmujące nie tylko tu i teraz,
ale również całe przyszłe życie dziecka, w tym i zawodowe. Umiejętności komunikowania się, negocjacji,
rozwiązywania konfliktów, umiejętności empatyczne i inne związane z inteligencją społeczną są bardzo
istotne. Realizacja tych celi wymaga przygotowania pedagogów gotowych do rozwijania swoich
kompetencji i umiejętności zawodowych oraz dostrzegania w każdym uczniu indywidualności gotowej do
samodzielnego myślenia i twórczego podejścia do zadań szkolnych. Szczególną uwagę powinien nauczyciel
przywiązywać się do tworzenia prawidłowych relacji wychowawca – uczeń, dzięki którym może przekazać
dziecku pożądane wzorce wychowawcze, uczyć jak radzić sobie z emocjami, być wsparciem dla dziecka.
Nasz system oświaty przewiduje różne możliwości kształcenia uczniów zdolnych. Są to m.in. szkoły dla
uczniów zdolnych, klasy uczniów wyselekcjonowanych ze względu na zdolności i osiągnięcia, realizowanie
indywidualnych programów nauczania np. w ramach wybranych przedmiotów, ukończenie szkoły każdego
typu w skróconym czasie, indywidualizacja procesu nauczania. Pozaszkolne formy wspomagania uczniów
zdolnych obejmują zaś np. olimpiady przedmiotowe, obozy specjalistyczne i ogólnorozwojowe, zajęcia
organizowane przez Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczne dla uczniów wybitnie zdolnych. Istnieją
również formy materialnego wsparcia uczniów zdolnych. Może to być: stypendium szkolne, stypendium
MEN, stypendium Prezesa Rady Ministrów, Fundusz Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra
Kwaśniewskich.
Wszystkie formy kształcenia uczniów zdolnych uwzględniają konieczność stworzenia warunków
optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości. Dziecko błyskotliwe, szczególnie czymś zainteresowane,
może stać się sprzymierzeńcem nauczyciela.
Postawa pedagoga stymulującego uzdolnienia powinna charakteryzować się m.in.:
- łatwością nawiązywania osobistych kontaktów ze swoimi uczniami,
- pobudzaniem uczniów do wytężonej pracy intelektualnej,
- mobilizowaniem do swobodnego stawiania pytań i problemów,
- rozwijaniem u uczniów umiejętności współdziałania z nauczycielem i rówieśnikami,
- akceptowaniem również nieudanych prób,
- umiejętnością czekania na efekt wychowawczy,
- należy pamiętać, że uczeń powinien być odkrywcą, a uczenie się procesem badawczym,
- należy skupić się na rzetelnej informacji o postępach ucznia zdolnego,
- osiągnięcia nagradzać powściągliwie, poważnie,
- należy uczyć ucznia przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniem, służy to budowaniu
właściwej samooceny,
Nauczyciel, aby zaktywizować zdolnego ucznia może:
- stopniowo zwiększać wymagania,
- utrzymywać wysoki poziom trudności zadań stawianych uczniowi,
- poprosić go o samodzielne znalezienie materiałów do lekcji czy zajęć popołudniowych,
- przygotować omówienie tematu z podkreśleniem ciekawszych momentów,
- poprosić o wymyślenie podchwytliwych pytań z omawianego materiału dydaktycznego.
- ciekawie prowadzić lekcje z uwzględnieniem pomocy koleżeńskiej,
- uczyć twórczego rozwiązywania problemów, motywowania do samodzielności i podejmowania inicjatyw,
- zachęcać do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach,
- zachęcać do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych,
- stosować programy wspierające rozwój dzieci zdolnych,
- konstruować indywidualne programy nauczania,
- przygotować rodziny do pracy z dzieckiem zdolnym,
- wprowadzić nowe formy pracy z uczniem zdolnym,
- zaproponować ukończenie szkoły (każdego typu) w skróconym czasie,
-zachęcać do uczęszczania na zajęcia do lokalnych ośrodków naukowych, pracowni artystycznych, itp.
Podsumowując: nie ma dwojga tak samo zdolnych dzieci. Wszystko co jako rodzice i nauczyciele możemy
zrobić, to wytrwałe poszukiwanie sposobów wspierania dziecka.
Jako rodzice i pedagodzy zawsze miejmy na uwadze fakt, że szczęśliwe jest małe dziecko dopóty, dopóki
nie jest oceniane i porównywane, szczęśliwe jest dziecko akceptowane takim, jakie jest, że szczęśliwa jest
każda osoba spostrzegająca, że się z nią rozmawia (komunikuje!) i próbuje się ją zrozumieć, szczęśliwa
jest osoba spostrzegająca, że obdarza się ją zaufaniem i pokłada się w niej nadzieję, szczęśliwa i zdolna do
współpracy i największych wyrzeczeń jest osoba, która czuje i wie, że jest kochana i akceptowana.
Do jakże wielu rzeczy zdolny jest człowiek kochany!!
Literatura.
1. Partyka M.(red.), Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno –
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000.
2. Partyka M., Dziecko zdolne seria „One są wśród nas, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno –
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000.
3. Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001.
4. Ministerstwo Edukacji Narodowej o uczniu zdolnym, Warszawa, lipiec 1999.
5. Lewowicki T., Kształcenie uczniów zdolnych, wyd. 2, Warszawa 1986, WSiP.