Często mówimy o tym, co robić, żeby pomóc

Dziecko zdolne
DZIECKO ZDOLNE
Już od najmłodszych lat możemy zaobserwować między dziećmi duże, wyraźne
różnice indywidualne. Dotyczą one szybkości i poprawności myślenia, bogactwa i
oryginalności pomysłów, tempa i łatwości wykonywania różnych działań. Różnice określa się
mianem zdolności (w psychologii mówi się o zdolnościach ogólnych – inteligencja,
kierunkowych – np. matematyczne i twórczych – np. znajdywanie oryginalnych rozwiązań).
Wiek szkolny to rozkwit zdolności intelektualnych. Można zauważyć u dzieci
zdolnych wysoką umiejętność językową, umiejętność wnioskowania, szybkie tempo
procesów myślowych, bardzo dobrą pamięć, zainteresowanie prowadzeniem obserwacji,
wysoką zdolność koncentracji uwagi, oryginalność zadawanych pytań i wysuwanych sugestii,
a także zainteresowania czytelnicze, chęć rozwiązywania problemów oraz wzorowe
zachowanie.
Nie zawsze dziecko o ponadprzeciętnych zdolnościach ma ponadprzeciętne
osiągnięcia. Wynika to m.in. ze sposobów wychowywania dziecka, jego funkcjonowaniem w
domu i w szkole. Często rodzice nieświadomie, poprzez niezamierzone oddziaływania
wychowawcze tłumią i niszczą zdolności zdolnych dzieci. Większość rodziców chce mieć
„normalne”, przeciętne dziecko, takie które nie sprawia żadnych problemów. W konsekwencji
swoich zachowań blokują ciekawość i naturalną potrzebę rozwiązywania problemów u
swoich dzieci, dziecko nie umie zademonstrować swojej wiedzy. Ale zdarza się też, że
rodzice przyśpieszają rozwój dziecka, przetrenowywują go, uzależniają od pochwał i aplauzu.
Dziecko może mieć w przyszłości problemy w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej,
ponieważ ma potrzebę dominacji i rywalizacji. Badania wskazują, że duża część uczniów źle
uczących się (ok.64%) charakteryzuje się wysoką inteligencją, wybitną ciekawością i
dociekliwością intelektualną oraz szerokimi zainteresowaniami. U uczniów klas starszych
może w konsekwencji błędnych form nauczania i wychowania nastąpić ucieczka w
nieformalne grupy młodzieżowe oraz w używki.
Często mówimy o tym, co robić, żeby pomóc uczniowi słabemu, a do rzadkości należą
dyskusje, jak troszczyć się o rozwój ucznia zdolnego. Podczas tradycyjnych form nauczania
opartych na systemie klasowo-lekcyjnym całą uwagę nauczyciel kieruje na dziecko słabe,
ponieważ wie, że ten zdolny sobie poradzi. Podobnie po lekcjach. Dzieci słabe mają zajęcia
wyrównawcze, rewalidacyjne oraz terapię pedagogiczną, zaś uczniowie zdolni giną z pola
naszej pedagogicznej uwagi. Pozostają wciąż grupą mało docenianą. Mimo powszechnej
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
opinii, że dziecko zdolne poradzi sobie samo, wymaga ono opieki, którą uzasadnia chociażby
jego indywidualność oraz niezwykłość problemów szkolnych, społecznych i emocjonalnych.
Wychowując i kształcąc dzieci zdolne należy mieć świadomość ich cech inności,
charakterystycznych dla tej grupy dzieci. Po pierwsze chodzi o nadpobudliwość intelektualną,
która przejawia się w licznych pytaniach dzieci skierowanych do dorosłych. Ośmioletnie
dziecko może zadawać pytania na poziomie piętnastolatka. Pytania te mogą wprawiać w
zakłopotanie, a nawet w irytację (pytania o ból, śmierć). Po drugie nadpobudliwość
wyobrażeniowa. Dzieci tworząc swój wewnętrzny świat posługują się niezrozumiałym dla
otoczenia językiem, minami czy gestami, postrzeganymi przez otoczenie jako patologiczne.
W przypadku dzieci zdolnych jest to prawidłowość rozwojowa. Po trzecie nadpobudliwość
emocjonalna, która jest najbardziej widoczna i najbardziej niepokoi. Dzieci te często
traktowane są przez otoczenie zbyt serio, przez co niedosyt u nich przytulania i miłości. Po
czwarte nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczna – inaczej nadpobudliwość ruchowa oraz
niezdyscyplinowanie, częściej dzieci zdolne niż ich rówieśnicy mają różnego typu alergie. Po
piąte nadpobudliwość psychomotoryczna - brak skupienia i uwagi oraz częstsze
dekoncentrowanie się. Wszystkie te cechy są u dzieci zdolnych prawidłowościami i należy je
zaakceptować wspierając jednocześnie rozwój dziecka i w domu i w szkole.
Wspomaganie uczniów zdolnych
Nie ma jednomyślności co do tego, które formy i sposoby pracy z osobami zdolnymi
są najlepsze. Jednak wiadomo, że ogromny wpływ na dziecko ma jego rodzina oraz szkoła, do
której dziecko uczęszcza.
a). Rodzina
Olbrzymią rolę w rozwoju zdolności u dziecka odgrywają rodzice, którzy powinni
stymulować jego rozwój, zachęcać do obserwowania, zadawania pytań, prowadzenia badań.
Rodzice powinni również dbać o prawidłowe kontakty z rówieśnikami. Należy pokazać, że
grupa może więcej, warto swoje pomysły konsultować i konfrontować z innymi. Ogromne
znaczenie ma wspólne spędzanie czasu, spacery i zabawy. Rodzice powinni wiedzieć, że
pomoc dziecku zdolnemu polega na jego stymulowaniu a nie na przyśpieszaniu rozwoju.
Rodzice muszą wzmacniać dziecko i chwalić, równocześnie ucząc go samokrytycyzmu.
Podczas procesu uczenia się zdarzają się chwile zwątpienia, dlatego rodzice muszą zachęcać
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
dziecko do tego, aby próbowało, poszukiwało i zmagało się z trudnościami. Niewątpliwie
cenne jest nawiązanie współpracy rodziców z nauczycielami, którzy uczą dziecko.
b). Szkoła
Dużą rolę ma również do spełnienia szkoła. Dotychczasowy system edukacyjny nie
stwarza w pełni warunków do wszechstronnego rozwoju dzieci zdolnych.
Tradycyjne metody nauczania, trudności kadrowe i lokalowe, zbyt liczne klasy, braki
w wyposażeniu pracowni często blokują rozwój uczniów zdolnych. Dziecko zdolne, ale silne
emocjonalnie, jakoś sobie poradzi. Jeżeli zaś jest zdolne i wrażliwe – szybko się zniechęca do
pracy, ponieważ to, co się dzieje na lekcji jest dla niego łatwe i nudne. Dlatego tak trudno jest
kierować losem tych dzieci. Istotne jest również aby celem wspomagania osób zdolnych nie
było tylko maksymalizowanie ich osiągnięć szkolnych. Należy zatem z jednej strony wspierać
rozwój dziecka, a z drugiej mieć na uwadze jego zadowolenie i dobre samopoczucie.
Cele kształcenia i wychowania dziecka zdolnego muszą być długofalowe, obejmujące
nie tylko tu i teraz, ale również całe przyszłe życie dziecka, w tym i zawodowe. Umiejętności
komunikowania się, negocjacji, rozwiązywania konfliktów, umiejętności empatyczne i inne
związane z inteligencją społeczną są bardzo istotne. Realizacja tych celi wymaga
przygotowania pedagogów gotowych do rozwijania swoich kompetencji i umiejętności
zawodowych oraz dostrzegania w każdym uczniu indywidualności gotowej do samodzielnego
myślenia i twórczego podejścia do zadań szkolnych. Szczególną uwagę powinien nauczyciel
przywiązywać się do tworzenia prawidłowych relacji wychowawca – uczeń, dzięki którym
może przekazać dziecku pożądane wzorce wychowawcze, uczyć jak radzić sobie z emocjami,
być wsparciem dla dziecka.
Nasz system oświaty przewiduje różne możliwości kształcenia uczniów zdolnych. Są
to m.in. szkoły dla uczniów zdolnych, klasy uczniów wyselekcjonowanych ze względu na
zdolności i osiągnięcia, realizowanie indywidualnych programów nauczania np. w ramach
wybranych przedmiotów, ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie,
indywidualizacja procesu nauczania. Pozaszkolne formy wspomagania uczniów zdolnych
obejmują zaś np. olimpiady przedmiotowe, obozy specjalistyczne i ogólnorozwojowe, zajęcia
organizowane przez Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczne dla uczniów wybitnie
zdolnych. Istnieją również formy materialnego wsparcia uczniów zdolnych. Może to być:
stypendium szkolne, stypendium MEN, stypendium Prezesa Rady Ministrów, Fundusz
Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich.
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
Wszystkie formy kształcenia uczniów zdolnych uwzględniają konieczność stworzenia
warunków optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości. Dziecko błyskotliwe,
szczególnie czymś zainteresowane, może stać się sprzymierzeńcem nauczyciela.
Postawa pedagoga stymulującego uzdolnienia powinna charakteryzować się m.in.:
- łatwością nawiązywania osobistych kontaktów ze swoimi uczniami,
- pobudzaniem uczniów do wytężonej pracy intelektualnej,
- mobilizowaniem do swobodnego stawiania pytań i problemów,
- rozwijaniem u uczniów umiejętności współdziałania z nauczycielem i rówieśnikami,
- akceptowaniem również nieudanych prób,
- umiejętnością czekania na efekt wychowawczy,
- należy pamiętać, że uczeń powinien być odkrywcą, a uczenie się procesem
badawczym,
- należy skupić się na rzetelnej informacji o postępach ucznia zdolnego,
- osiągnięcia nagradzać powściągliwie, poważnie,
- należy uczyć ucznia przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniem, służy
to budowaniu właściwej samooceny,
Nauczyciel, aby zaktywizować zdolnego ucznia może:
- stopniowo zwiększać wymagania,
- utrzymywać wysoki poziom trudności zadań stawianych uczniowi,
- poprosić go o samodzielne znalezienie materiałów do lekcji czy zajęć
popołudniowych,
- przygotować omówienie tematu z podkreśleniem ciekawszych momentów,
- poprosić o wymyślenie podchwytliwych pytań z omawianego materiału
dydaktycznego.
- ciekawie prowadzić lekcje z uwzględnieniem pomocy koleżeńskiej,
- uczyć twórczego rozwiązywania problemów, motywowania do samodzielności i
podejmowania inicjatyw,
- zachęcać do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach,
- zachęcać do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych,
- stosować programy wspierające rozwój dzieci zdolnych,
- konstruować indywidualne programy nauczania,
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
- przygotować rodziny do pracy z dzieckiem zdolnym,
- wprowadzić nowe formy pracy z uczniem zdolnym,
- zaproponować ukończenie szkoły (każdego typu) w skróconym czasie,
-zachęcać do uczęszczania na zajęcia do lokalnych ośrodków naukowych, pracowni
artystycznych, itp.
Podsumowując: nie ma dwojga tak samo zdolnych dzieci. Wszystko co jako rodzice i
nauczyciele możemy zrobić, to wytrwałe poszukiwanie sposobów wspierania dziecka.
Jako rodzice i pedagodzy zawsze miejmy na uwadze fakt, że szczęśliwe jest małe
dziecko dopóty, dopóki nie jest oceniane i porównywane, szczęśliwe jest dziecko
akceptowane takim, jakie jest, że szczęśliwa jest każda osoba spostrzegająca, że się z nią
rozmawia (komunikuje!) i próbuje się ją zrozumieć, szczęśliwa jest osoba spostrzegająca, że
obdarza się ją zaufaniem i pokłada się w niej nadzieję, szczęśliwa i zdolna do współpracy i
największych wyrzeczeń jest osoba, która czuje i wie, że jest kochana i akceptowana.
Do jakże wielu rzeczy zdolny jest człowiek kochany!!
Literatura.
1. Partyka M.(red.),
Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, Centrum Metodyczne
Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej,
Warszawa 2000.
2. Partyka M., Dziecko zdolne seria „One są wśród nas, Centrum Metodyczne Pomocy
Psychologiczno – Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000.
3. Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin
2001.
mgr Ewa Mazur