Projekt z dn - Konsultacje.gov.pl
advertisement
Projekt z dn. 5 maja 2015r. Priorytety Polityki Przemysłowej 2015-2020+ Warszawa, 2015 r. Spis treści Streszczenie 3 1. Wprowadzenie 5 2. Uzasadnienie powstania dokumentu 6 3. Miejsce „Priorytetów polityki przemysłowej 2015-2020+” wśród europejskich i krajowych dokumentów strategicznych 8 4. Ogólna sytuacja przemysłu w Polsce 8 5. Analiza SWOT 11 6. Perspektywy rozwoju przemysłu 12 7. Cel i priorytety polityki przemysłowej 17 7.1. Cel polityki przemysłowej 17 7.2. Priorytety Polityki Przemysłowej 2015-2020+ 17 8. Przewidywany zakres dialogu społecznego 31 9. Monitoring 31 2 Streszczenie Polska należy do tych państw UE, w których udział przemysłu w tworzeniu PKB jest relatywnie wysoki. Wynosi on 22% i jest o pięć punktów procentowych wyższy od średniej unijnej. W ostatnich latach polski przemysł rokrocznie zwiększał swą produkcję oraz produktywność, równocześnie zmniejszając poziom energochłonności i materiałochłonności. Niemniej ważne jest dostarczanie szerokiej gamy dóbr handlowych pozwalające polskiej gospodarce na coraz szersze korzystanie z dostępu do globalnego rynku i mechanizmów kosztowej konkurencji. Zauważono przy tym, że kraje z większym udziałem przemysłu w strukturze PKB okazały się bardziej odporne na zawirowania światowej gospodarki. W rezultacie także i szereg innych krajów poddaje rewizji swoje dotychczasowe polityki przemysłowe. Polska dysponując znaczącym potencjałem przemysłowym i kapitałem ludzkim stoi przed unikalną szansą wzmocnienia swojej pozycji w Europie poprzez lepsze wykorzystanie wciąż istniejących jeszcze rezerw i przewag konkurencyjnych. W tych warunkach: Priorytetowym celem polityki przemysłowej jest zrównoważony rozwój polskiego przemysłu formowany na bazie najpełniejszego, efektywnego spożytkowania krajowych zasobów, ukierunkowany na wykorzystywanie przewag komparatywnych oraz przewag budowanych w oparciu o wzrost wartości kapitału ludzkiego i innowacyjności gospodarki. Realizacji celu polityki przemysłowej ma sprzyjać efektywne podejmowanie działań, w ośmiu obszarach priorytetowych obejmujących: zwiększenie inwestycji wzmacniających potencjał innowacyjności i kreatywności, zwiększenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw, kreowanie nowych wartościowych miejsc pracy w przemyśle i jego otoczeniu, zwiększenie ekspansji na rynki zagraniczne, zwiększenie efektywności wykorzystania dostępu do rynku wewnętrznego UE i krajów trzecich, stworzenie stabilnego przedsiębiorstw, stworzenie sprawnego systemu edukacji zawodowej, budowanie wizerunku Polski jako kraju innowacyjnego i przyjaznego długoletnim inwestycjom. otoczenia legislacyjnego i fiskalnego funkcjonowania Warunkiem koniecznym zrównoważonego rozwoju polskiego przemysłu jest zachowanie spójności pomiędzy wszystkimi politykami formułowanymi na forum UE a polityką przemysłową, ze szczególnym uwzględnieniem polityk energetycznej i klimatycznej. 3 Konkurencyjność przemysłu wymaga kształtowania pro-innowacyjnych postaw kreatywnego odnajdywania się na globalnym rynku, sukcesywnego zwiększenia udziału w łańcuchu wartości oraz efektywnego nim zarządzania. Rozwój zasobów ludzkich jawi się jednym z najważniejszych strategicznych zadań stojących przed każdym przedsiębiorstwem. Realizacja tak rozumianej polityki przemysłowej zmierzać będzie do zdynamizowania aktywności przedsiębiorstw, które powinny pozwolić na uniknięcie pułapki średniego dochodu i wzmocnić również krajowy popyt. Wsparciem tych działań będzie lepsze wykorzystanie kluczowych technik i technologii zebranych w ramach krajowych inteligentnych specjalizacji. Synergia tych czynników złoży się na prorozwojowy klimat, w którym Polska będzie mogła odnosić sukcesy globalne i sukcesywnie umacniać konkurencyjność polskiego przemysłu. 4 1. Wprowadzenie Analiza skutków kryzysu finansowego pokazała, że kraje unijne bardziej uprzemysłowione mniej boleśnie odczuwały oddziaływanie tego kryzysu. Wpłynęło to na zmianę postrzegania przemysłu w krajach członkowskich UE. Komisja Europejska zweryfikowała swoje dotychczasowe podejście w kształtowaniu polityki przemysłowej. Głównym jej celem ma być stworzenie warunków do reindustrializacji polegającej na inwestowaniu w innowacyjny rozwój przemysłu i pełniejszym wykorzystaniu mocy produkcyjnych oraz zachęcaniu do sprowadzania z powrotem do UE przedsiębiorstw, które przeniosły swoją działalność do krajów trzecich. Reindustrializacja ma sprzyjać powstawaniu i rozwojowi nowych gałęzi przemysłu w oparciu o nowe, zaawansowane techniki i technologie. W odniesieniu do istniejącego przemysłu przewiduje się przeobrażenie mające na celu wzrost produktywności oraz zmniejszenie energo- i wodochłonności oraz ilości odpadów. Kluczowe znaczenie dla wprowadzenia zmian ma innowacyjność w zakresie technologii i zarządzania przedsiębiorstem oraz rozwój nowych umiejętności. Ocena konkurencyjności polskiej gospodarki, zawarta w roboczym dokumencie Komisji Europejskiej pn.: „Reindustrialising Europe – Member States’Competitiveness Report 2014”1 oraz przygotowana na potrzeby niniejszego opracowania analiza SWOT sektorów przemysłowych w Polsce, pozwalają na określenie obszarów, w których niezbędne jest zaangażowanie przedsiębiorców oraz administracji publicznej. Przemysł ma znaczny wpływ na polską gospodarkę, ale stopień innowacyjności technologicznej i produktowej przemysłu jest poniżej średniej UE, przy jednocześnie niskim wykorzystaniu krajowego zaplecza naukowego. Nowa perspektywa finansowa stwarza możliwości zmiany tego stanu przy równoczesnym zaangażowaniu przedsiębiorców i naukowców oraz ukierunkowaniu zmian na zrównoważony rozwój, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy efektywności energetycznej. Oczekiwane zmiany dotyczą również zwiększenia efektywności administracji oraz kontynuacji ulepszania otoczenia biznesu, zwłaszcza jeśli chodzi o system podatkowy i sądownictwo gospodarcze. Podejmowane działania w odniesieniu do przemysłu mają być jednocześnie ukierunkowane na stworzenie warunków ułatwiających transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i podniesienie efektywności korzystania z zasobów oraz sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy. W ramach prezentowanych zagadnień polityki przemysłowej: przewiduje się podejście horyzontalne (w sytuacjach gdy istniejące wyzwania wymagać będą działań w wielu różnych sektorach gospodarczych) i sektorowe (skierowane do wybranych sektorów gospodarki celem np. pobudzenia aktywności w danym obszarze); 1 SWD(2014)278 5 dążyć się będzie do umiędzynarodowienia przedsiębiorstw co wymagać będzie większej interakcji z innymi sektorami w UE i poza UE; bierze się pod uwagę cały łańcuch wartości i dostaw, od dostępu do energii i surowców po usługi posprzedażne i recykling odpadów. Niektóre części tego łańcucha znajdują się poza Europą; dlatego ważne jest dla wszystkich gałęzi przemysłu posiadanie „odruchu globalizacyjnego”; przywiązuje się dużą wagę do monitoringu zmian w zakresie konkurencyjności i polityki przemysłowej Europy i państw członkowskich oraz efektów tych zmian2. Powyższe podejście do polityki przemysłowej wymusza potrzebę skoncentrowania podejmowanych działań na podnoszeniu konkurencyjności przemysłu i wzroście zatrudnienia przy jednoczesnym stawieniu czoła wyzwaniom wynikającym z polityki klimatycznoenergetycznej UE. Pełne wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (dyrektywa IED), zobowiązuje Polskę i pozostałe kraje członkowskie do spełnienia ujednoliconych wymagań wynikających z konkluzji dotyczących BAT. Oznacza to, że dopuszczalne poziomy emisji tam określone, stanowić będą normę, która nie powinna być przekroczona w pozwoleniu zintegrowanym. Może to spowodować istotne zaostrzenie wymagań ochrony środowiska w zależności od rodzaju działalności gospodarczej. To z kolei może wymagać od przedsiębiorców kosztownych inwestycji w urządzenia ograniczające emisję. Komisja Europejska, podejmując działania w obszarze polityki przemysłowej spodziewa się odwrócić negatywne tendencje związane ze spadkiem udziału przemysłu w gospodarce europejskiej z poziomu wynoszącego ok. 17%3 PKB do 20% w 2020 r. Jednak osiągnięcie tego poziomu wymaga zapewnienia, w poszczególnych krajach członkowskich, wspólnych, porównywalnych warunków funkcjonowania na rynku wewnętrznym UE. Realizacja tych zamierzeń wiąże się z pogłębieniem współpracy w ramach Jednolitego Rynku UE, która powinna sprzyjać zwiększeniu poziomu inwestycji, rozwojowi handlu towarami na rynku wewnętrznym oraz znacznemu wzrostowi liczby MŚP eksportujących do państw trzecich. Dokument adresowany jest do przedsiębiorców i administracji publicznej. 2. Uzasadnienie powstania dokumentu Zagadnienia z obszaru polityki przemysłowej zostały przedstawione w wielu krajowych dokumentach strategicznych, odnoszących się do szerszych zagadnień społecznogospodarczych. Jednak znaczenie przemysłu dla rozwoju gospodarczego i dynamiczne zmiany w zakresie uwarunkowań wpłynęły na podjęcie działań, mających na celu skoncentrowanie kluczowych informacji dotyczących polityki przemysłowej w Polsce, w jednym dokumencie. Jednocześnie w niniejszym dokumencie został określony cel polityki 2 3 Dokument roboczy służb Komisji w sprawie wyników w zakresie konkurencyjności i polityk państw członkowskich: SEC(2010)1272. Źródło: Eurostat: dane dotyczą roku 2013 6 przemysłowej i priorytety, w ramach których niezbędne jest podjęcie działań mających istotny wpływ na poprawę pozycji konkurencyjnej przemysłu. Potrzeba zwiększenia aktywności w określonych obszarach odnosi się zarówno do przedsiębiorstw jak i administracji publicznej. Ponadto dokument będzie stanowić podstawę stanowiska Polski w obszarze polityki przemysłowej na forum UE. Kluczową kwestią jest synergia pomiędzy wszystkimi politykami formułowanymi na forum UE a polityką przemysłową. Szczególnie istotne jest zachowanie spójności pomiędzy polityką energetyczną i klimatyczną a polityką przemysłową, z uwagi na zagrożenie związane z realizacją ambitnych celów dotyczących redukcji emisji CO2 i ich niekorzystnym wpływem na ceny energii, a w konsekwencji konkurencyjność przemysłu. Polityka handlowa natomiast, jest postrzegana jako narzędzie odbudowy potencjału przemysłowego UE. Przygotowanie niniejszego dokumentu ma również na celu zwrócenie uwagi przedsiębiorców na konieczność stworzenia wizji przedsiębiorstwa/przemysłu w perspektywie 10-20 lat, biorąc pod uwagę czynniki takie jak: ogólna sytuacja geopolityczna, ze szczególnym uwzględnieniem regionu Europy Środkowo-Wschodniej, dostęp do źródeł energii i surowców nieenergetycznych niezbędnych dla realizacji procesów przemysłowych, sytuacja na rynku kapitałowym, poziom innowacyjności wykorzystywanych metod zarządzania i technologii wytwarzania, pozycja na rynku i jego otoczenie. Długofalowe spojrzenie ma sprzyjać tworzeniu relacji biznesowych w oparciu o łańcuch wartości budowany na poziomie regionalnym, krajowym, europejskim i globalnym, przy wykorzystaniu dostępnego potencjału innowacyjnego i naukowego oraz kapitału ludzkiego. Wizja ta powinna uwzględniać różne aspekty działalności przedsiębiorstwa, w tym właścicielskie, technologiczne, odpowiedzialności społecznej, także w odniesieniu do wzajemnych relacji biznesowych, opartych na zaufaniu i wyższym poziomie kultury biznesowej. Na temat potrzeby i zasadności przygotowania niniejszego dokumentu pozytywnie wypowiedziały się: Zespół do spraw Polityki Przemysłowej oraz Komitet Gospodarczej Myśli Strategicznej, będące organami pomocniczymi Ministra Gospodarki. Niniejszy dokument zastąpi dotychczas obowiązujący rządowy dokument pn. „Koncepcja horyzontalnej polityki przemysłowej w Polsce”. Nowe podejście obok horyzontalnego uwzględnia również podejście sektorowe, które będzie ściśle powiązane z ukierunkowaniem na innowacyjne rozwiązania w danym sektorze przemysłu. Innowacyjność jest na pierwszym miejscu i ona będzie determinowała dostęp do instrumentów wsparcia. Kluczowym dla realizacji polityki przemysłowej, w tym obszarze, jest przygotowany przez Rząd dokument pn. Krajowa Inteligentna Specjalizacja, stanowiący integralną część Programu Rozwoju Przedsiębiorstw. 7 3. Miejsce „Priorytetów polityki przemysłowej 2015-2020+” europejskich i krajowych dokumentów strategicznych wśród „Priorytety polityki przemysłowej 2015-2020+” integrują polityki, które oddziałują na wzrost konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki. Są one zgodne z komunikatami Komisji Europejskiej UE w zakresie polityki przemysłowej oraz krajowymi dokumentami strategicznymi. Podstawą przygotowania niniejszego dokumentu są komunikaty Komisji Europejskiej tj.: Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji: Konkurencyjność i zrównoważony rozwój na pierwszym planie, COM(2010)614; Silniejszy przemysł europejski na rzecz wzrostu i ożywienia gospodarczego – Aktualizacja komunikatu w sprawie polityki przemysłowej, COM(2012)582; Ramy polityczne na okres 2020 – 2030 dotyczące klimatu i energii, COM(2014)15; Wizja rynku wewnętrznego produktów przemysłowych, COM(2014)25, oraz dokument roboczy służb Komisji towarzyszący komunikatowi pt.: Działania na rzecz odrodzenia przemysłu europejskiego COM(2014)14 – State of the Industry, Sectoral overview and Implementation of the EU Industrial Policy, SWD(2014)14/3. jak również kluczowe krajowe dokumenty strategiczne tj.: - Strategia Rozwoju Kraju 2020, - Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” (SIEG), - Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (SBEŚ), - Strategia Sprawne Państwo 2020, - Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, - Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 (PRP). 4. Ogólna sytuacja przemysłu w Polsce Wkład przemysłu4 w PKB Polski w 2013 r. utrzymał się na poziomie ok. 22,9%, podczas gdy udział przemysłu w gospodarce europejskiej wynosi 17% PKB. Spośród sekcji krajowego przemysłu największy udział w tworzeniu wartości dodanej ma przetwórstwo przemysłowe (72,9% w 2013 r.5). Ponadto przetwórstwo przemysłowe ma także największe znaczenie w polskim przemyśle pod względem produkcji sprzedanej (84% w 2013 r.), zatrudnienia ( 84% w 2013 r. ) oraz poniesionych nakładów inwestycyjnych ( 52,7% w 2013 r.). Z danych Eurostatu wynika, że w latach 2010-2013 udział przetwórstwa przemysłowego - stanowiącego część przemysłu - w tworzeniu PKB UE-28 (krajów) zmniejszał się stopniowo od 14,1% do 13,5 %. W analogicznym okresie w Polsce udział przetwórstwa przemysłowego w tworzeniu PKB zmniejszył się o 1% tj. z 16,5% do 15,5%. Podobne zmiany w tym samym Pojęcie „Przemysł” obejmuje następujące sekcje PKD 2007: B - „Górnictwo i wydobywanie”, C – „Przetwórstwo przemysłowe”, D - „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych” oraz E - „Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją”. 5 Rocznik Statystyczny Przemysłu 2014 str. 91, dane nieostateczne; 4 8 okresie zaobserwowano dla przetwórstwa przemysłowego, w przypadku generowania wartości dodanej i wynosiły one odpowiednio dla UE-28 od 15,7% do 15,1% oraz dla Polski od 18,6% do 17,5%. Należy podkreślić, iż Polska jest jedynym krajem UE, który od momentu rozpoczęcia światowego kryzysu finansowo-gospodarczego nie zanotował spadku PKB. Podczas gdy, wzrost PKB Polski wyniósł w 2013 r. 1,7%, UE-28 odnotowała zerowy wzrost gospodarczy6. Przyczynami dezindustrializacji była przede wszystkim delokalizacja przemysłu do krajów o niższych kosztach pracy i cenach energii elektrycznej oraz mniej restrykcyjnych wymaganiach środowiskowych. Wzrost produkcji w przetwórstwie przemysłowym w Polsce był wyższy w 2013 r. niż rok wcześniej i wyniósł 2,3% wobec 1,3% w 2012 r. W 2013 r. wydajność pracy w przemyśle (mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego) wzrosła o 3,2% wobec wzrostu o 2% przed rokiem. Wzrost wydajności pracy był wynikiem szybszego wzrostu produkcji, bowiem zatrudnienie w obydwu latach spadało w takim samym tempie. Wartość eksportu towarowego Polski (wg GUS) osiągnęła w 2013 r. 155 mld EUR, czyli była wyższa o 8% niż przed rokiem. W tym samym czasie import do Polski wyniósł 157 mld EUR i był o 1,9% wyższy niż w 2012 r. Natomiast w ujęciu wolumenowym eksport zwiększył się w 2013 r. o 6,5%, a import o 3%. W przekroju towarowym w polskim eksporcie do UE w 2013 r. największą część stanowiły: wyroby elektromaszynowe (37%), wyroby przemysłu chemicznego (14,2%), artykuły rolnospożywcze (13,8%), wyroby metalurgiczne (11,4%). Z relatywnie wolnym wzrostem obrotów z UE kontrastuje dynamiczne zwiększenie wymiany z pozaunijnymi rynkami rozwiniętymi gospodarczo, dokąd eksport wzrósł o 20,3% (do 10,7 mld EUR), a import o 8,4% (do 11,8 mld EUR)7. Polska gospodarka zaliczana jest do gospodarek energochłonnych. W 2010 r. zajmowała 8. miejsce (373,86 kg oleju ekwiwalentnego na 1000 euro PKB) w Europie pod względem zużycia energii do PKB. Średnia wartość tak opisanego wskaźnika energochłonności w UE27 jest ponad dwukrotnie niższa (167,99 kg oleju ekwiwalentnego na 1000 euro PKB). Należy przy tym dodać, że w porównaniu z danymi z 2000 r. w Polsce udało się obniżyć energochłonność o prawie 23%, podczas gdy średnio w UE-27 redukcja wyniosła ok. 10,3%. Wyższy niż w innych państwach członkowskich UE jest także udział przemysłu energochłonnego w całej produkcji przemysłowej Polski. Jednocześnie należy dodać, że przemysł stalowy, zaliczany do przemysłów energochłonnych, zmniejszył w latach 20002012 poziom energochłonności o 36% i jest przemysłem nowoczesnym, spełniającym dotychczasowe wymagania BAT. Z uwagi na wymogi dyrektywy IED, udział przemysłów energochłonnych w polskim przemyśle nie powinien ulegać zwiększeniu, bowiem koszty spełnienia tych wymagań znacznie mogą przewyższyć możliwości finansowe przedsiębiorstw i uzależnić ich istnienie 6 7 Dane GUS i Eurostat Dane GUS 9 od pomocy publicznej. Należy skupić się głównie na pełnym wykorzystaniu posiadanych mocy produkcyjnych. Koszty pracy nie są generalnie zaliczane przez przedsiębiorców do najważniejszych czynników wpływających na wzrost lub spadek cen, większość firm nie uważa ich jednak za mało ważne. Wyniki badań koniunktury w poszczególnych działach gospodarki, przeprowadzonych przez GUS wskazują, że koszty pracy są istotną barierą dla 53,8% firm funkcjonujących w przemyśle8. Koszty pracy i ceny energii oraz koszty związane z wypełnieniem restrykcyjnych wymagań środowiskowych, są przyczyną zjawiska carbon leakage związanego z przenoszeniem unijnego przemysłu do krajów trzecich. Zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności energochłonnych sektorów przemysłu w UE mają koszty energii. Pomimo wzrostu wydajności oraz stopniowego otwarcia rynków energii na konkurencję, co doprowadziło do obniżenia cen hurtowych energii elektrycznej i gazu, ceny detaliczne energii dla przemysłu wzrosły. Często postulowanym przez przemysł działaniem jest zmniejszenie obciążeń, wynikających z realizowanej polityki środowiskowej, przynajmniej do poziomu obciążeń porównywalnego w krajach sąsiadujących z Polską. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do przemysłów energochłonnych tj. np. chemia, hutnictwo czy przemysł cementowy, gdyż istotnie wpływają one na wzrost kosztów prowadzenia działalności przedsiębiorstw, spadek konkurencyjności zarówno na rynku wewnętrznym jak i w eksporcie produkowanych w UE wyrobów. Jednocześnie trzeba podkreślić, że dostęp do rynku unijnego zdobywają tańsze wyroby z krajów trzecich. Jedną z miar materiałochłonności gospodarki jest wskaźnik produktywności materiałowej, obliczany jako relacja PKB do krajowej konsumpcji materiałów. Im wyższa wartość wskaźnika, tym mniej materiałów zużywanych jest na wytworzenie jednostki PKB. Wg danych Eurostat wskaźnik produktywności materiałowej dla Polski w latach 2000–2013 wzrósł z 0,39 do 0,49. Z kolei średnia dla krajów UE-27 wzrosła na przestrzeni tego okresu z 1,34 do 1,76. Wskazuje to na konieczność intensyfikacji działań zmierzających do obniżenia zużycia materiałów i surowców do produkcji. Wykorzystanie w przemyśle ICT9 wskazuje m.in. na poziom innowacyjności procesów przemysłowych i zarządczych. Generalnie wykorzystanie tych technologii jest istotnym stymulatorem rozwoju gospodarczego, który zwiększa produktywność sektorów przemysłowych oraz wpływa na powstawanie nowych firm, tzw. spin-off, poprzez wydzielenie nowej działalności. W najbliższym dziesięcioleciu przewiduje się, dalszy duży wpływ sektora ICT na wzrost gospodarczy. W Polsce zainteresowanie zarządzaniem środowiskowym wg standardów ISO 14001, nie jest tak duże jak w innych krajach europejskich. Według stanu na koniec 2011 r. w systemie EMAS zarejestrowanych było 25 polskich organizacji i 32 obiekty. Dla porównania 8 9 Przedsiębiorczość w Polsce – Raport Ministerstwa Gospodarki ICT – (skrót ang. terminu: information and communications technology) - Technologie informacyjnokomunikacyjne. 10 w Niemczech, w 2011 r. liczba zarejestrowanych w systemie organizacji wynosiła 14 346, a obiektów – 1878. Na koniec 2012 r. liczba wydanych w Polsce certyfikatów ISO 14001 wynosiła ok. 2 tys. 5. Analiza SWOT W oparciu o analizę SWOT obejmującą 22 sektory przemysłowe10 wchodzące w skład sekcji C -przetwórstwo przemysłowe wg Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 określone zostały silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia przemysłu przetwórczego w Polsce. SŁABE STRONY MOCNE STRONY 1. Znaczny udział przemysłu w gospodarce narodowej; 1. Wysoki udział w produkcji dóbr o niskim stopniu przetworzenia i wartości dodanej; 2. Sukcesywny wzrost eksportu ; 2. Mało efektywna współpraca na linii przemysł – nauka; 3. Silne zintegrowanie handlu z jednolitym rynkiem UE; 3. Słaba rozpoznawalność polskich marek za granicą; 4. Nowoczesna infrastruktura B+R; 4. Słabe wewnętrzne powiązania kooperacyjne; 5. Silne więzy kooperacyjne z głównymi partnerami zagranicznymi; 5. Wysoka emisyjność sektorów wynikająca ze struktury wytwarzania en. elektrycznej; 6. Wysoki poziom dostosowania przedsiębiorstw do wymogów w zakresie ochrony środowiska – spełnienie wymogów BAT; 6. Niska wydajność pracy; 7. Niski poziom kapitałów własnych i trudności w pozyskiwaniu środków na finansowanie działalności przez MSP; 7. Znaczący udział kapitału zagranicznego pozwalający na implementację nowych modeli biznesowych i know-how; 8. Kreatywność i zdolność do szybkiego dostosowania się do potrzeb rynku; 8. Zbyt niska reprezentatywność przedsiębiorców w organizacjach gospodarczych krajowych i międzynarodowych; 9. Dostępność rozwiniętych rynków finansowych; 9. Pozycja przedsiębiorców wysoko uzależniona od integratorów. ZAGROŻENIA SZANSE 1. Wykorzystanie pełnego potencjału jednolitego rynku europejskiego i pozaeuropejskiego; 2. Odchodzenie od konkurencji cenowej w kierunku konkurowania jakością wyrobów (o wyższej wartości dodanej); 3. Dostęp do środków krajowych i unijnych w ramach nowej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020 i efektywne ich wykorzystanie; 10 1. Niestabilna sytuacja w Europie ŚrodkowoWschodniej; 2. Przewlekłe postępowania w sądach gospodarczych i zbyt małe korzystanie z arbitrażu gospodarczego; 3. Wzrost kosztów wytwarzania wyrobów związanych z restrykcyjnymi regulacjami środowiskowymi, w tym klimatycznymi UE w porównaniu z wymaganiami obowiązującymi w krajach poza UE; Sektory: chemiczny, drewna, elektroniczny, farmaceutyczny, gumowy, hutniczy, kosmetyczny i chemii gospodarczej, tekstylny, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, lotniczy, materiałów budowlanych, maszynowy, motoryzacyjny, papierniczy, przetwórstwa tworzyw sztucznych, stoczniowy, szklarski, taboru szynowego. 11 4. Wykorzystywanie klastrów i innych form organizacyjnych do podniesienia poziomu innowacyjności wyrobów; 4. Niedostosowanie systemu edukacji zawodowej do potrzeb przemysłu i trendów rozwojowych; 5. Dopasowanie systemu edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy i rozwój nowych umiejętności; 5. Odpływ wykwalifikowanej kadry za granicę; 6. Tworzenie poziomych i pionowych powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw; 7. Możliwość znacznego wzrostu cen energii; 7. Rozwój infrastruktury wspomagającej przemysł i wymianę handlową; 8. Wykorzystywanie atutów położenia regionalnego dla dalszego rozwoju inwestycji zagranicznych w Polsce; 9. Ukierunkowanie polityki unijnej na reindustrializację gospodarek i wzrost zatrudnienia; 10. Wzrost produktywności; 11. Uwzględnienie kwestii zrównoważonego rozwoju w prowadzonej działalności gospodarczej; 6. Nieuczciwa konkurencja ze strony producentów z niektórych innych krajów; 8. Niska efektywność zamówień publicznych; 9. Wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej oraz niski poziom wynagrodzeń; 10. Tendencje protekcjonistyczne i utrudnienia w dostępie do rynków zewnętrznych; 11. Niestabilne otoczenie legislacyjne i fiskalne; 12. Niska skłonność do oszczędzania; 13. Wahania kursu walutowego; 14. TTIP-osłabienie pozycji konkurencyjnej przemysłu. 12. Prowadzenie działalności biznesowej w oparciu o strategie krótko- i długoterminowe; 13. TTIP11 - liberalizacja handlu oraz pobudzenie wzrostu gospodarczego; 14. Wejście do strefy euro. Powyższa analiza SWOT wskazuje na konieczność podniesienia efektywności działań zarówno administracji publicznej, jak i przedsiębiorstw, a także instytucji badawczych oraz ich ukierunkowanie na eliminowanie słabych stron i wykorzystanie szans rozwojowych przetwórstwa rozwojowego. 6. Perspektywy rozwoju przemysłu Przyszłość przemysłu w Polsce będzie determinowana przez uzyskanie przewag komparatywnych m.in. w obszarze redukcji kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, w tym kosztów energii i transakcyjnych. Dodatkowym wsparciem tej działalności będzie większe niż dotychczas powiązanie przemysłu z rynkiem finansowym. Z analiz i scenariuszy dotyczących rozwoju polskiej gospodarki, w tym przemysłu, wynika że polska gospodarka znajduje się obecnie na granicy, pomiędzy mało innowacyjną, wykazującą szereg luk infrastrukturalnych i instytucjonalnych gospodarką uprzemysłowioną, a zdolną do uczenia się, kreatywną, wysoko rozwiniętą gospodarką. Awans do światowej czołówki wymagać będzie zdecydowanego wejścia Polski na szybką 11 TTIP (ang.- Transatlantic Trade and Investment Partnership) - Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji 12 ścieżkę rozwojową. Tylko bowiem osiągnięte wskaźniki wzrostu przesądzą o pozycji polskiej gospodarki w następnej dekadzie12. Wg McKinsey&Company13, przy założeniu, że PKB w latach 2015-2025 rósłby w tempie ponad 4% rocznie, to w roku 2025 Polska miałaby szansę osiągnąć 85% prognozowanej średniej dla krajów UE-15. Takie tempo wzrostu pozwoliłoby Polsce awansować z 23. na 17. miejsce w Unii Europejskiej pod względem PKB per capita. Tym samym Polska stałaby się również gospodarką zaawansowaną i konkurencyjną w wymiarze globalnym. Jednocześnie wskazać należy, że osiągnięcie zbyt małej dynamiki rozwoju gospodarczego może spowodować, że Polska wpadnie w pułapkę tzw. średniego dochodu, określanego na poziomie ok. 50-70% zamożności Stanów Zjednoczonych. Dlatego też Polska, chcąc uniknąć tej pułapki, powinna konsekwentnie dążyć do dokończenia procesu transformacji i wejścia na ścieżkę wzrostu. Pomocne w tym procesie powinny być kluczowe technologie14 (ang. Key Enabling Technologies – KET), które bezpośrednio przełożą się na wzrost konkurencyjności. KET stanowią istotne elementy technologiczne, umożliwiające wielorakie zastosowania produktów, w tym potrzebne do rozwoju m.in. niskoemisyjnych technologii przemysłowych i energetycznych oraz poprawy efektywności gospodarowania zasobami, włączając w to zarówno rozwój rynku recyklingu odpadów, jak też przejście do gospodarki zamkniętego obiegu (gospodarki cyrkularnej). Prognozuje się, iż w najbliższych latach światowy rynek kluczowych technologii obejmujący mikro- i nanoelektronikę, zaawansowane technologicznie materiały, biotechnologię przemysłową, fotonikę, nanotechnologię i zaawansowane systemy produkcyjne - istotnie wzrośnie. Należy wskazać, iż obecne rozdrobnienie unijnego rynku wewnętrznego, niedostatki w zakresie koordynacji i inne przeszkody na rynkach KET (np. bariery wejścia) istotnie zmniejszają ich potencjał rozwojowy. Odnosi się to również do polskiej gospodarki. Słabe włączenie się polskich przedsiębiorstw do konkurencji na rynkach KET powoduje, że wiele potencjalnych możliwości pozostaje niewykorzystanych. Dotyczy to w szczególności nowych przedsiębiorstw oraz MŚP (utrudniony dostęp do informacji, słaba kondycja finansowa, zbyt wysokie koszty transakcji, trudności ze znalezieniem partnerów biznesowych, itp.). Dlatego też w najbliższym czasie należy skoncentrować się na działaniach zmierzających do obniżenia kosztów transakcyjnych, likwidacji barier biurokratycznych, poprawy regulacji oraz polepszenia dostępu do specjalitycznego doradztwa. Szansą na poprawę sytuacji będzie również pełniejsze niż dotychczas wykorzystanie przez przemysł możliwości jakie daje współpraca poszczególnych podmiotów i grup przedsiębiorstw. Jedną z form takiej kooperacji, szczególnie wartą wykorzystania są klastry,15 będące narzędziem wspierania współpracy pomiędzy różnymi podmiotami, w obrębie regionów europejskich. Zapewniają one sprzyjające otoczenie biznesowe Instytut Badań Strukturalnych, Instytut na rzecz Ekorozwoju - 2050 pl. podróż do niskoemisyjnej przyszłości McKinsey&Company – Polska 2025 - Nowy motor wzrostu w Europie 14 COM/2012/341, Europejska strategia w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających – droga do wzrostu i miejsc pracy 15 COM(2008) 652, W kierunku światowej klasy klastrów w Unii Europejskiej. 12 13 13 dla przedsiębiorstw – zwłaszcza dla przedsiębiorstw rozpoczynających działalność i MŚP – w zakresie współpracy z instytucjami badawczymi, dostawcami, klientami, użytkownikami przemysłowymi oraz konkurentami, którzy mają siedzibę w tym samym obszarze geograficznym. Z przeprowadzonych analiz wynika, że praktycznie każdy sektor przemysłu ma szanse rozwoju, ale inicjatywa leży po stronie przedsiębiorców. Przyspieszenie rozwoju regionów, poprzez m.in. przyciąganie nowych inwestycji, rozwój eksportu i tworzenie nowych miejsc pracy, umożliwiają również specjalne strefy ekonomiczne (SSE), których funkcjonowanie w Polsce zostało przedłużone do 31 grudnia 2026 r. Obecnie w Polsce działa 14 SSE. Stanowią one ważną zachętę inwestycyjną oraz przyczyniają się do zwiększonego napływu nowych projektów do Polski. Dłuższe funkcjonowanie stref ma szczególne znaczenie dla przedstawicieli sektorów o niskiej stopie zwrotu. Istotne jest bowiem, aby przedsiębiorstwa pracujące w tych strefach zapewniły sobie płynny sposób przejścia do działalności w innych warunkach funkcjonowania, niż w SEE, po 2026 r. W horyzoncie czasowym do 2030 r. jednym z największych wyzwań stojących przed polską gospodarką będzie jej adaptacja do postanowień pakietu klimatyczno-energetycznego UE. Wiązać się to będzie z transformacją dotychczasowego modelu polskiej gospodarki na gospodarkę niskoemisyjną, koniecznością podjęcia działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej we wszystkich sektorach gospodarki, większym wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz transferem najnowocześniejszych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, w tym wiedzy z ośrodków naukowych do przedsiębiorstw. Zaznaczyć jednak należy, że przejście do modelu gospodarki niskoemisyjnej możliwe będzie tylko poprzez odczuwalny wzrost innowacyjności. W związku z globalnymi wyzwaniami, wynikającymi ze zmian klimatycznych, ważną rolę może odegrać znalezienie obszarów niszowych dla polskiej gospodarki, co prowadzić będzie do zwiększania jej konkurencji na rynku globalnym. Głównym elementem polityki UE w zakresie energii i klimatu w perspektywie do 2030 r. jest przyjęta 40%. redukcja emisji gazów cieplarnianych, poniżej poziomu z 1990 r., która ma zostać osiągnięta wyłącznie za pomocą środków krajowych. Zakłada się, iż roczna redukcja mieszcząca się w „pułapie” dotyczącym emisji w sektorach objętych EU ETS zwiększy się z obecnego wskaźnika 1,74% do 2,2% po 2020 r. Natomiast emisje z sektorów nieobjętych EU ETS powinny zostać ograniczone o 30% poniżej poziomu z 2005 r. Przyjmuje się, że działania te będą rozdzielone równomiernie pomiędzy państwa członkowskie16. Zwiększenie efektywności energetycznej wiązać się będzie z koniecznością zapewnienia odpowiedniej infrastruktury - w tym inteligentnych sieci, rozwiązań w zakresie magazynowania i bilansowania energii – umożliwiającej skuteczne wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych i włączenie jej do systemu elektroenergetycznego. W trzecim pakiecie środków liberalizacji rynku energii określono wymagania dotyczące instalacji inteligentnych systemów pomiarowych do 2020 r. Szacuje się, że zmiana instalacji 16 http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-54_pl.htm 14 dotyczyć będzie co najmniej 80% gospodarstw domowych, co stanowić będzie pierwszy krok na drodze do upowszechnienia inteligentnych sieci w UE. W komunikacie Komisji Europejskiej, dotyczącym inteligentnych sieci17 przedstawiono ogólne ramy polityki, mającej na celu ich upowszechnienie. Szacuje się, że do 2020 r. UE zainwestuje w inteligentne sieci 60 mld EUR, a do 2035 r. – około 480 mld EUR. Szansą rozwoju polskiego przemysłu jest podtrzymanie dynamiki eksportu wyrobów przemysłowych. Niezbędne jest zatem skoncentrowanie się na sukcesywnym podnoszeniu zdolności firm krajowych do bardziej aktywnej obecności na rynkach zagranicznych, z innowacyjną ofertą produktową. Należy przyjąć, że przyszłe Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (ang. Transatlantic Trade and Investment Partnership - TTIP), którego celem jest utworzenie strefy wolnego handlu pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską stanowić będzie poważne wyzwanie dla wielu krajowych gospodarek państw członkowskich, w tym polskiej. Dlatego niezwykle ważne będzie podjęcie działań mających na celu zwiększenie możliwości polskiego przemysłu, tak aby w warunkach zwiększonej konkurencji mógł się on rozwijać. Czynnik kursowy to jedna z determinant wpływająca na sytuację przedsiębiorstw. Dlatego wrażliwość przedsiębiorstw, czy nawet całych sektorów gospodarki na zmiany kursu złotego w stosunku do dwóch głównych walut (EUR i USD) należy rozpatrywać nie tyle w kontekście krótkookresowych, zwłaszcza szybkich i nagłych zmian kursu nominalnego, ile głównie w kontekście przynajmniej średniookresowych tendencji zmian realnego efektywnego poziomu tego istotnego parametru makroekonomicznego. Poza czynnikiem kursowym, istotnym czynnikiem wpływającym na wrażliwość przedsiębiorstwa eksportującego (lub całego sektora) jest wykwalifikowana kadra, zasoby surowcowe oraz ogólny poziom rozwoju gospodarczego (importochłonność procesów wytwórczych będąca odwrotnością udziału wartości dodanej w łańcuchu produkcji globalnej). Sektory (indywidualni eksporterzy) o relatywnie wysokiej importochłonności są z reguły mniej wrażliwe na wahania nominalnego kursu walutowego (np. okresowa deprecjacja złotego sprzyjająca eksportowi wpływa zarazem na wzrost kosztów zaopatrzenia importowego i odwrotnie w przypadku aprecjacji). Natomiast przy wysokim udziale wartości dodanej w eksportowanych wyrobach wrażliwość kursowa jest większa. Należy jednak zauważyć, że wyroby przemysłu przetwórczego, zwłaszcza te o relatywnie wyższym stopniu przetworzenia są z reguły mniej wrażliwe na wahania koniunkturalne, które, jak wspomniano oddziałują na wzrost eksportu silniej niż wahania kursowe. Oznacza to równocześnie, że w sytuacji dominującego udziału surowców i półproduktów z importu, w eksportowanych produktach, nawet mocna waluta może nie mieć negatywnego przełożenia. Należy też wspomnieć, że proces realnej aprecjacji złotego, w wyniku procesu doganiania, wynika z napływu kapitału do naszego kraju związanego z wyższym zwrotem (rentownością) będącym wynikiem niskiego (relatywnie) uzbrojenia pracy. Napływowi temu towarzyszą także know how oraz nowoczesne technologie, których wypracowanie w kraju byłoby kosztowne, a które właśnie decydują o konkurencyjności gospodarki. 17 COM(2011)202, Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia 15 Zakłada się, że w przyszłości konkurencyjność w przemyśle wytwórczym, tak w Polsce, jak i Unii Europejskiej będzie w coraz mniejszym stopniu zależeć od różnic w wynagrodzeniach, natomiast w coraz większym stopniu od szeroko rozumianej innowacyjności przemysłu (techniczno-techonologiczno-organizacyjnej) oraz poziomu nasycenia niskoemisyjnymi, energo- i materiałooszczędnymi technologiami. Przyjmuje się, że efektem podpisania TTIP będzie zwiększenie dochodu narodowego zarówno UE, jak i USA o ok. 0,5%, jednak skala oddziaływania jego wejścia w życie, jest trudna do oszacowania na obecnym etapie negocjacji. W najbliższych latach częściej stosowane będą zrównoważone modele biznesowe, stawiające w centrum zainteresowania technologie odzyskiwania surowców i recykling materiałów. Technologie te stanowić będą szansę dla rozwoju nowych rodzajów działalności przedsiębiorstw. Oczekuje się, że wartość tego rynku w skali globalnej powiększy się do 2020 r. dwukrotnie, do ponad 750 mld EUR. Szacuje się, że rynek wewnętrzny UE odnoszący się również do swobody przepływu towarów posiada ogromny, jeszcze niewykorzystany potencjał w zakresie zwiększania konkurencyjności Unii Europejskiej na rynkach światowych. Ciągle bowiem jeszcze zbyt głęboki wpływ na procesy wytwarzania towarów unijnych mają: globalizacja, specjalizacja i poziom innowacyjności. Oczekuje się, że polscy przedsiębiorcy w pełniejszym zakresie wykorzystywać będą potencjał jednolitego rynku cyfrowego w UE, co do którego szacuje się, że do 2016 r. będzie wzrastał o 10% rocznie18. Z tego względu Komisja nadała rozwojowi internetu i technologii cyfrowych priorytet w strategii „Europa 2020”, czego wyrazem jest Europejska Agenda Cyfrowa19 i inicjatywy przewodnie w ramach polityki przemysłowej. W przepisach UE przewidziano warunki ramowe dla jednolitego rynku cyfrowego, w tym podstawę prawną dla handlu elektronicznego (dyrektywa 2000/31/WE)20. Zakłada się, że liczba małych przedsiębiorstw prowadzących handel elektroniczny powinna wzrosnąć do poziomu 33% już w 2015 r. Ponadto, w strategii Europejskiego programu na rzecz konsumentów21 zakłada się, że przepisy dotyczące sprzedaży zawierać będą jednolite zasady odnoszące się do transgranicznej sprzedaży internetowej. Natomiast na poziomie krajowym kierunki działań w tym obszarze zostały określone w Strategii Sprawne Państwo. Tworzenie nowych miejsc pracy oraz walka z postępującym bezrobociem młodzieży stanowić będzie, zarówno dla Polski, jak i krajów UE trudne, aczkolwiek konieczne wyzwanie. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu 18 19 20 21 Boston Consulting Group, The internet economy in the G-20” (Gospodarka internetowa w grupie G-20), marzec 2012 r. COM(2010) 245, Europejska agenda cyfrowa COM(2011) 942, „Spójne ramy na rzecz wzmocnienia zaufania na jednolitym rynku cyfrowym handlu elektronicznego i usług online”. Zob. również COM(2011) 942 final, „Spójne ramy na rzecz wzmocnienia zaufania na jednolitym rynku cyfrowym handlu elektronicznego i usług online”. COM(2012) 225, „Europejski program na rzecz konsumentów – Zwiększanie zaufania i pobudzanie wzrostu gospodarczego”. 16 społecznemu zakłada bowiem osiągnięcie 71% docelowego wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 20-64 lata22. Mając powyższe na względzie zakłada się, że przekształcenie gospodarki, w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, zwiększać będzie konkurencyjność i stanie się ważnym źródłem powstawania miejsc pracy. Dlatego niezbędne jest wykorzystanie wszelkich możliwych, tak unijnych, jak i krajowych instrumentów wsparcia, a szczególnie tych wynikających z obecnej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020. 7. Cel i priorytety polityki przemysłowej 7.1 Cel polityki przemysłowej Celem polityki przemysłowej jest zrównoważony rozwój polskiego przemysłu formowany na bazie najpełniejszego, efektywnego spożytkowania krajowych zasobów, ukierunkowany na wykorzystywanie przewag komparatywnych oraz przewag budowanych w oparciu o wzrost wartości kapitału ludzkiego i innowacyjności gospodarki. Osiągnięcie powyższego celu, wiązać się będzie, z koniecznością zwiększenia zdolności konkurencyjnej przemysłu, polegającej na odchodzeniu od wyrobów o niskim stopniu przetworzenia na rzecz wyrobów zaawansowanych technicznie i technologicznie (na wyższym poziomie innowacyjności). Sprzyjać temu powinny zmiany technicznotechnologiczno-organizacyjne w przedsiębiorstwie, które pozwolą w większym stopniu wykorzystać istniejący potencjał kreatywności i innowacyjności w przedsiębiorstwach, jak również korzystnie wpłyną na podwyższanie jakości wyrobów i usług oraz wizerunek przedsiębiorstwa i marki. Zakłada się, że realizacja niniejszego celu, w ciągu kolejnych pięciu lat, przybliży osiągnięcie udziału przemysłu w PKB Polski do poziomu 25% w 2020 r. Zmianom struktury i jakości wytwarzania towarzyszyć powinna zmiana filozofii zarządzania przedsiębiorstwem, szczególnie w odniesieniu do zarządzania kapitałem ludzkim i produktywności pracy (wydajność pracy w Polsce stanowi 32% średniej UE) oraz uwzględnienia zasad zrównoważonego rozwoju. Przewidywane unowocześnienie i rozwój przemysłu ma na celu również, co najmniej, utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia w przemyśle i wzrostu zatrudnienia w otoczeniu przemysłu. 7.2 Priorytety Polityki Przemysłowej 2015-2020+ Dla realizacji celu polityki przemysłowej określone zostały priorytety, w ramach których niezbędne będzie podjęcie działań. Efektywność podejmowanych działań będzie uzależniona od zaangażowania zarówno przemysłu, jak i administracji publicznej. 22 COM(2010)2020 „Europa 2020” Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 17 W odniesieniu do przemysłu niezbędne jest podjęcie działań w następujących obszarach priorytetowych: 1. Zwiększenie inwestycji wzmacniających potencjał innowacyjności i kreatywności, 2. Zwiększenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw, 3. Kreowanie nowych wartościowych miejsc pracy w przemyśle i jego otoczeniu, 4. Zwiększenie ekspansji na rynki zagraniczne, natomiast administracja publiczna kontynuować będzie działania mające na celu stworzenie warunków dla efektywnego rozwoju przedsiębiorstw poprzez: 5. Zwiększenie efektywności wykorzystania dostępu do rynku wewnętrznego UE i krajów trzecich, 6. Stworzenie stabilnego otoczenia legislacyjnego i fiskalnego funkcjonowania przedsiębiorstw, 7. Stworzenie sprawnego systemu edukacji zawodowej, 8. Budowanie wizerunku Polski jako kraju innowacyjnego i przyjaznego długoletnim inwestycjom. Jakość współpracy pomiędzy przemysłem a administracją publiczną, ma istotny wpływ na efektywność podejmowanych działań, stąd przewiduje się kontynuację dialogu na różnych forach, celem wypracowania właściwych rozwiązań. Priorytety dla przemysłu 7.2.1 Zwiększenie inwestycji wzmacniających potencjał innowacyjności i kreatywności Przyszłość przemysłu w Polsce zależy od tego, czy i w jakim stopniu będzie on oparty na kapitale intelektualnym. Dystans, jaki dzieli nasz kraj od bardziej rozwiniętych krajów europejskich pod względem kapitału intelektualnego, jest wciąż istotny23. Udział w globalnej gospodarce wymusza potrzebę myślenia w kategoriach globalnych i zaspokajania potrzeb klientów na całym świecie. Nie uda się to bez dobrej współpracy świata biznesu, naukowców i artystów-projektantów, bo w dzisiejszym świecie wartość dodana produktów w dużej mierze opiera się na twórczym połączeniu tych dziedzin24. Ponadto, aby zapewnić swoją konkurencyjność na rynkach światowych, przemysł musi stawiać na innowacyjność produktów, procesów przemysłowych i zarządczych, co powinno się przełożyć na rozwój kapitału ludzkiego i zwiększenie wydajności. Niewykorzystany potencjał tkwi w obszarze wzajemnego przenikania się przemysłu tradycyjnego z przemysłem kreatywnym i czasu wolnego, który może istotnie podwyższyć wartość dodaną wyrobów przemysłowych. Podkreślić należy, że istotnym stymulatorem innowacji w gospodarce będzie poprawa efektywności wykorzystania zasobów, w tym surowców i surowców wtórnych. Zasadne jest w tym kontekście przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom w polskiej gospodarce jakim jest wywóz surowców wtórnych jak np. eksport złomu, który przekroczył ponad 11 mln ton 23 24 Polska 2030 Ibidem 18 w okresie od 2004 r. W tym obszarze istotne jest również powiązanie przemysłu z gospodarką komunalną pod kątem prowadzenia pełniejszego odzysku materiałów i recyklingu. Przewaga komparatywna Europy w gospodarce światowej będzie nadal znajdowała się po stronie towarów i usług o wysokiej wartości dodanej, skutecznego zarządzania łańcuchami wartości i dostępu do rynków na całym świecie. Innowacyjność i rozwój technologiczny pozostaną zatem głównym źródłem konkurencyjności dla przemysłu w UE, w tym i w Polsce. W Polsce następuje sukcesywny wzrost nakładów na B+R i tak w 2012 r. były one wyższe o 22,8%, w porównaniu do 2011 r. W ujęciu nominalnym w 2012 r. przeznaczono na innowacje 14.352,9 mln złotych (wskaźnik GERD). Udział nakładów wewnętrznych poniesionych na badania naukowe i prace rozwojowe w PKB, osiągnął w 2012 r. wartość 0,89 % i wzrósł o 0,14% w porównaniu do roku poprzedniego. W 2015 roku wydatki budżetu państwa na naukę wyniosą 7 mld 438 mln zł, co oznacza wzrost o 690 mln, czyli o 10,2% w porównaniu z rokiem 2014. Zasadne jest, aby wzrost nakładów na B+R do 2020 r. osiągnął poziom 1,7% PKB, przy jednocześnie wzrastającym do min. 50% udziale środków prywatnych. W związku z tym należy podjąć działania w szczególności nastawione na dostosowanie prac badawczorozwojowych do potrzeb i wymagań przedsiębiorców. Podstawowym wsparciem rozwoju innowacyjnych rozwiązań dla przemysłu są krajowe instytuty wyposażone w nowoczesną aparaturę badawczą. Zwiększenie aktywności przedsiębiorców w obszarze pozyskiwania środków finansowych na podniesienie innowacyjności produkowanych wyrobów w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020, pozwoli na wykorzystanie szansy i warunków do kreowania nowych przewag konkurencyjnych polskiej gospodarki. Dobrym przykładem takiej aktywności są programy sektorowe, będące odpowiedzią na potrzeby zrzeszonych przedsiębiorców prowadzących działalność w danym sektorze. Stwarzają one możliwość finansowania prac B+R w przedsiębiorstwach. Gospodarka Polski, w tym przemysł stoi przed ambitnym wyzwaniem jakim jest przejście na niskoemisyjną gospodarkę. Będzie to wymagać innowacji, które umożliwią transformację ukierunkowaną na adaptację modelu nowoczesnej materiało- i energooszczędnej gospodarki. Podstawowe znaczenie będzie miała jakość kapitału ludzkiego i jego determinacja na osiąganie celów gospodarki niskoemisyjnej. Zakłada się, że wsparciem dla realizacji działań w ramach priorytetu będą instrumenty m.in. z takich źródeł finansowania jak: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - programy operacyjne w ramach nowej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020, - Polskie Inwestycje Rozwojowe S.A., - Agencja Rozwoju Przemysłu S.A., - Europejski Fundusz Inwestycji Strategicznych, oraz wynikających z Programu Rozwoju Przedsiębiorstw. 19 Kluczowymi zagadnieniami dla przemysłu pozostają: inicjowanie przez przedsiębiorstwa, we współpracy z instytutami badawczymi, programów sektorowych służących realizacji dużych przedsięwzięć badawczo – rozwojowych i wdrożeniowych, istotnych dla rozwoju konkretnych sektorów/branż gospodarczych; nawiązywanie współpracy z przemysłem kreatywnym i aktywne wykorzystywanie jej wyników w procesie opracowywania i promowania nowych wyrobów; weryfikacja dotychczas realizowanych działań w obszarze innowacyjności przedsiębiorstwa pod kątem kompleksowego podejścia do funkcjonowania przedsiębiorstwa, uwzględniającego efektywne korzystanie z energii, wody, zasobów/surowców, paliw oraz obniżające emisje gazów cieplarnianych i innych substancji; efektywne wykorzystywanie dostępnych instrumentów wsparcia inwestycji innowacyjnych oraz zarządczych; wykorzystanie klastrów i platform technologicznych jako istotnych form zwiększenia innowacyjności; tworzenie poziomych i pionowych powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw służących rozwiązywaniu problemów związanych z dostępem do surowców i opracowywaniem ich substytutów oraz służących zmniejszeniu i skutecznemu zagospodarowaniu odpadów; efektywne podnoszenie wydajności pracy (poprzez podnoszenie innowacyjności procesów zarządzania i unowocześnienia linii produkcyjnych); silne ukierunkowanie realizowanych projektów technologicznych na komercjalizację ich wyników. Wsparciem w ukierunkowaniu działalności przedsiębiorstw w tym priorytetowym obszarze obok SIEG będzie również SBEŚ, Krajowa Inteligentna Specjalizacja będąca integralną częścią Programu Rozwoju Przedsiębiorstw. 7.2.2. Zwiększenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw Jednym z aspektów efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw jest produktywność utożsamiana z konkurencyjnością. Poprawa produktywności sprzyjać będzie poprawie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Analiza różnych aspektów produktywności, w zależności od potrzeb usprawnienia obszaru funkcjonowania przedsiębiorstwa, jak np. produktywność pracy (wydajność pracy), kosztów, aktywów, kapitału własnego, istotnie wpływa na jego pozycję konkurencyjną. Analiza produktywności w przedsiębiorstwie jest narzędziem skutecznego zarządzania. Polska szczególnie niekorzystnie wypada wśród państw UE jeśli chodzi o produktywność pracy, pomimo, że dynamika produktywności w polskim przemyśle należy w ostatnich latach do najwyższych na świecie25. W 2013 r. wynosiła ona 10,6 Eur/godz26, podczas gdy średnia 25 26 http://www.wise-institute.org.pl/pl/aktualnosci.php?news=111&wid=66&zagadnienie=66 Źródło danych: Eurostat, GUS 20 dla UE-28 wynosiła 32,1 Eur/godz. Analiza dynamiki zmian przyjmując index 2005=100 wskazuje na ciągły wzrost dynamiki. W okresie od 2000 r. wydajność zmieniła się od 6,9 do 10,6 Eur/godz. Jest to imponujący wzrost, ale jeszcze dużo zostaje do zrobienia w porównaniu z wynikami uzyskanymi w 2013 r. przez takie kraje jak: Czechy (13,1 Eur/godz.), Słowacja (13,2 Eur/godz.), Niemcy (42,8 Eur/godz.), które mają porównywalne tempo wzrostu wydajności pracy, czy absolutny lider Dania (53,4 Eur/godz.) wśród państw UE. Osiągnięcie 40% wartości średniej dla UE-28, czyli ok. 13 Eur/godz. pracy wymagałoby utrzymania tempa wzrostu wydajności 0,3-0,4% rocznie, co jest realne przy obecnym średnim tempie wzrostu od 2000 r. wynoszącym 0,28%. Zakłada się, że wsparciem dla wzrostu wydajności będzie zapowiadane sukcesywne zwiększanie wydatków na B+R+I. Zatem produktywność pracowników, organizacja i kultura pracy określają poziom płac, a nie poziom płac determinuje przewagi konkurencyjne. Tempo wzrostu produktywności będzie określało ścieżkę zrównoważonego wzrostu płac. Sektor przemysłowy ma największy potencjał wzrostu produktywności. Stabilny poziom płac (w porównaniu do innych sektorów) wymuszany jest potrzebą zachowania konkurencyjności. „Podtrzymywanie” przewag komparatywnych wymusza wolniejsze tempo wzrostu płac w porównaniu z wzrostem produktywności pracowników. Fundamentalne znaczenie ma struktura przemysłu w poszczególnych krajach członkowskich i jego umiejscowienie w łańcuchu wartości. Obserwacja zachodzących w tym obszarze zmian nie pozostawia złudzeń co do konieczności wzrostu innowacyjności produktowej i okołoproduktowej. Wykorzystanie szansy unowocześnienia przemysłu i wytwarzanych wyrobów, przy jednoczesnym przemieszczeniu się w łańcuchu wartości, korzystnie wpłynie również na wzrost wartości dodanej. Jednocześnie należy mieć na uwadze zrównoważony rozwój przedsiębiorstwa, uwzględniający zarówno aspekt ekonomiczny, środowiskowy jak i społeczny. W dobie zmniejszającego się dostępu do surowców istotne jest efektywne zagospodarowanie odpadów powstających w procesie produkcyjnym, w myśl zasady, że powstający odpad powinien być surowcem w innym łańcuchu wartości. Ten obszar priorytetowy dotyczy również zagadnień związanych z infrastrukturą przedsiębiorstw, a w szczególności z koniecznością podjęcia działań zmierzających do poprawy efektywności wykorzystywania energii, wody, zasobów/surowców i paliw, jak również zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i innych substancji oraz pyłów. Istotnym elementem tego procesu wydaje się być uwzględnienie możliwości wykorzystywania różnych źródeł energii. Kluczowymi zagadnieniami dla przemysłu, w tym obszarze pozostaje: podnoszenie produktywności pracy poprzez systematyczne pogłębianie umiejętności informacyjno-komunikacyjnych oraz wykorzystywanie technologii cyfrowych, Produktywność pracy na godz. została skalkulowana jako wartość realnej produkcji/usługi przez całkowitą liczbę godz. pracy. [ang. Labour productivity per hour is calculated as real output per unit of labour input (measured by the total numer of hours worked)]. 21 na przykład poprzez usprawnienie transakcji biznesowych z wykorzystaniem e-fakturowania itp.; cykliczna analiza różnych aspektów produktywności ze szczególnym uwzględnieniem przeglądów technologii przedsiębiorstwa pod kątem efektywnego gospodarowania zasobami, recyklingu, stosowania zamienników i zwiększonego wykorzystania surowców odnawialnych; zwrócenie szczególnej uwagi na produktywność pracy i pozycję firmy w globalnym łańcuchu wartości; uwzględnianie zarządzania marką w procesie zarządzania firmą; pełniejsze korzystanie z praw własności intelektualnej oraz zarządzanie nią; tworzenie poziomych i pionowych powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw służących wspieraniu nowych rodzajów działalności; rozwijanie współpracy międzysektorowej i wykorzystywanie jej potencjału, w celu pobudzania kreatywności i innowacji w przedsiębiorstwach, aby zapewnić wzajemną wymianę pomysłów i modeli biznesowych; przygotowanie strategii długoterminowych w celu stymulowania inwestycji na rzecz niskoemisyjności, efektywności energetycznej oraz efektywnego gospodarowania zasobami w przedsiębiorstwie; rozważenie możliwości wykorzystania innych niskoemisyjnych źródeł energii cieplnej do procesów przemysłowych i zapotrzebowania socjalnego; ciągłe dążenie do uzyskania trwałych korzyści ekonomicznych i społecznych z jednolitego rynku cyfrowego w oparciu o szybki i bardzo szybki internet oraz interoperacyjne aplikacje; wykorzystywanie najlepszych praktyk z zakresu zarządzania środowiskiem np. z wykorzystaniem europejskiego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS) oraz norm zarządzania środowiskiem ISO 14001; wypracowanie systemowego modelu zarządzania, uwzględniającego kwestie zrównoważonego rozwoju, w procesie wyboru podwykonawców w łańcuchu dostaw; rozszerzanie procesów zarządzania o zarządzanie ryzykiem oraz kontroli wewnętrznej o zwiększanie wiarygodności i transparentności przedsiębiorstw; zdynamizowanie eksportu zaawansowanych technologicznie szeroko rozumianych towarów i usług środowiskowych. 7.2.3. Kreowanie nowych wartościowych miejsc pracy w przemyśle i jego otoczeniu Rozwój zasobów ludzkich jest jednym z najważniejszych strategicznych zadań stojących przed każdym przedsiębiorstwem. Polityka personalna oparta na systemie zarządzania przez kompetencje jest w praktyce stosowana głównie przez duże firmy. Rzadko zdarza się, aby małe i średnie przedsiębiorstwa w sposób strategiczny i długofalowy zarządzały swoim kapitałem ludzkim, przez co nie wykorzystują szeregu możliwości, które niesie za sobą zarządzanie oparte na kompetencjach. Zarządzanie kompetencjami zmierza do efektywnego wykorzystywania potencjału, jakim dysponuje każde przedsiębiorstwo, w oparciu o zdolności i umiejętności zatrudnionych 22 pracowników i rozwijanie na tej podstawie kompetencji nieodzownych do osiągnięcia trwałej konkurencyjności przedsiębiorstwa. Jak wskazują wyniki badań27, pracownicy o wysokich kompetencjach mają większą świadomość własnych celów w organizacji, skuteczniej kierują podwładnymi, są zmotywowani, a w konsekwencji pracują efektywniej. Podnoszenie umiejętności uważane jest za jeden z ważniejszych elementów strategii „Europa 2020”. Dopasowanie umiejętności, do potrzeb gospodarki, przedsiębiorstwa i rynku pracy, ma ułatwić wprowadzanie zmian przemysłowych, uwzględniających m.in. transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Dopasowanie umiejętności i kwestie dotyczące szkoleń pozostaną kluczowym wyzwaniem dla przemysłu w Polsce, jak i w UE w nadchodzących latach. Na podstawie prowadzonych analiz można stwierdzić, że postęp w dziedzinie technologii produkcyjnych zwiększy zapotrzebowanie na konkretne umiejętności i szkolenia. Zwiększenie inwestycji w kształcenie i szkolenie może pozytywnie wpłynąć na obniżenie wskaźników bezrobocia w różnych regionach kraju. Głównym wyzwaniem nadchodzących lat będzie zrównoważona gospodarka sprzyjająca włączeniu społecznemu oraz utrzymaniu obecnego poziomu zatrudnienia w przemyśle. W 2012 r. pracujący w przemyśle (stan na koniec roku) stanowili 2,8 mln osób (czyli 31% pracujących w przedsiębiorstwach niefinansowych). Zatrzymaniu w kraju młodych wykształconych ludzi, może sprzyjać nie tylko dopasowanie ich umiejętności do potrzeb gospodarki, ale również odpowiedni poziom wynagrodzeń i warunki zatrudnienia. Do głównych przyczyn wyjazdu młodych wykształconych ludzi za granicę zalicza się brak pracy oraz niskie zarobki, pomimo sukcesywnego wzrostu wydajności pracy. Zaangażowanie się pracodawców, również prowadzących działalność na terenie specjalnych stref ekonomicznych, w proces kształcenia zawodowego będzie miało kluczowe znaczenie dla poprawy jakości kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach. Temu ma sprzyjać również popularyzowanie współpracy między pracodawcami a szkołami zawodowymi, której celem będzie dostosowanie umiejętności przyszłych pracowników do potrzeb pracodawców, lokalnych rynków pracy oraz nowoczesnej i innowacyjnej gospodarki. Istotnym wsparciem dla poprawy efektywności zarządzania zasobami ludzkimi będą programy operacyjne na lata 2014-2020, finansowane ze środków UE. Wiele firm podnosząc, jakość zarządzania przedsiębiorstwem decyduje się na wdrożenie zasad społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (ang. corporate social responsibility, CSR) polegającej m.in. na dostrzeganiu ludzi w procesach produkcji, dystrybucji i konsumpcji, a także na odpowiedzialnym, racjonalnym wykorzystywaniu zasobów i dbaniu o środowisko. Wdrażanie zasad społecznej odpowiedzialności we wszystkich obszarach funkcjonowania firmy to jeden z elementów budowania jej trwałej wartości i przewagi konkurencyjnej. Firmy mogą również realizować swoją odpowiedzialność społeczną poza procesami biznesowymi, jak na przykład poprzez współpracę z administracją publiczną na rzecz tworzenia różnego rodzaju przepisów prawnych i standardów. 27 prowadzonych w ramach projektu systemowego PARP Bilans Kapitału Ludzkiego 23 6 grudnia 2014 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy. Zgodnie z powyższą dyrektywą oczekuje się, że przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 500 osób i osiągające roczne przychody netto powyżej 40 mln EUR lub uzyskujące sumę bilansową powyżej 20 mln EUR, zostaną zobowiązane do ujawniania informacji na temat polityk stosowanych w firmie w zakresie spraw ochrony środowiska, aspektów społecznych i pracowniczych, poszanowania praw człowieka, kwestii zwalczania korupcji i przekupstwa oraz zachowania równowagi płci w zarządach. Istotnym wsparciem zarządzania przedsiębiorstwem jest umiejętność prowadzenia dialogu społecznego, wypracowanie mechanizmu współodpowiedzialności, mechanizmu elastycznego wykorzystania czasu pracy i racjonalnej komunikacji z interesariuszami. Ponadto przewiduje się, że mediacja stanie się jednym z ważniejszych i mniej kosztownych instrumentów rozstrzygania wewnętrznych i zewnętrznych sporów przedsiębiorstw. W związku z powyższym w strefie działania przedsiębiorców istotne jest: - dokonywanie okresowych przeglądów zasobów kadrowych, pod kątem efektywnego wykorzystania kwalifikacji, kreatywności, potencjału rozwojowego, motywacji do osiągania celów oraz poziomu wynagrodzeń; - tworzenie warunków dla rozwoju nowych umiejętności w przedsiębiorstwach; - wykorzystywanie różnych form kształcenia kadr w przemyśle i dla przemysłu; - korzystanie z zewnętrznego wsparcia w zakresie budowania przewagi konkurencyjnej na rynku; - określanie, z wyprzedzeniem, zapotrzebowania na określoną wiedzę i umiejętności; - aktywne włączanie się w proces kształcenia zawodowego, poprzez współpracę ze szkołami zawodowymi w zakresie kształtowania programów nauczania zawodowego; - zwiększanie wykorzystania Europejskiego Funduszu Społecznego w celu podwyższenia umiejętności personelu i zmiany struktury zatrudnienia; - rozwijanie działalności CSR w swoich przedsiębiorstwach. 7.2.4 Zwiększanie ekspansji na rynki zagraniczne Rodzimy przemysł często produkuje pod zewnętrzną marką jako kooperant, co sprawia, że wysokiej jakości towary nie są kojarzone z Polską, jako krajem wytworzenia czy pochodzenia. Między innymi w odpowiedzi na ten problem oraz z potrzeby przyspieszenia międzynarodowej ekspansji polskich firm i propagowania wiedzy o naszych produktach i usługach za granicą (a w efekcie umocnienia wizerunku Polski) opracowano koncepcję Marki Polskiej Gospodarki. Oczekuje się, że efektem docelowym tych działań powinien być: i) wzrost eksportu polskich towarów i usług, ii) wzrost pozycji polskich marek na arenie międzynarodowej oraz iii) wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ministerstwo Gospodarki zachęca przedsiębiorców do zwiększenia aktywności handlowej w ramach programu promocji „Aktywizacja eksportu na wybranych rynkach”, projektu 24 GO AFRICA oraz rozwinięcia współpracy gospodarczej z krajami Afryki, Ameryki i z Australią. Mając powyższe na względzie wskazane byłoby: efektywne promowanie polskich marek za granicą z wykorzystaniem mediów, misji gospodarczych, targów i ekspozycji międzynarodowych przy aktywnej pomocy WPHI; wykorzystanie znajomości rynku danego kraju przez WPHI przy podejmowaniu współpracy z zagranicznymi partnerami; aktywne uczestnictwo izb sektorowych/branżowych w procesie uzgadniania wspólnych stanowisk dotyczących polityki handlowej oraz w rozwiązywaniu problemów handlowych związanych z dostępem do surowców i rynków; zwiększanie internacjonalizacji łańcuchów wartości i dostaw (szczególnie MŚP) przy wsparciu organizacji biznesowych i administracji publicznej; identyfikowanie barier utrudniających wejście polskim eksporterom na nowe rynki zbytu; zachowanie stopnia adekwatności i efektywności stosowania form promocji markowych polskich branż i produktów przedsiębiorstw za granicą; dążenie do dywersyfikacji kierunków sprzedaży wyrobów z uwzględnieniem mniej znanych rynków zagranicznych; zwiększenie aktywności przedsiębiorstw we wchodzeniu na nowe rynki przy wykorzystaniu projektów inicjowanych przez Ministerstwo Gospodarki. Priorytety dla administracji 7.2.5 Zwiększenie efektywności wykorzystania dostępu do rynku wewnętrznego UE i krajów trzecich Prawidłowo funkcjonujący i zintegrowany rynek wewnętrzny UE stanowi kluczowe narzędzie wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy i innowacji, które potrzebne są Europie, dla utrzymania pozycji konkurencyjnej w ujęciu globalnym. Jednolity rynek to jednocześnie jeden z największych atutów UE. Dzięki postępującej harmonizacji przepisów w ramach UE, ponad 23 mln przedsiębiorstw na terenie 28 państw członkowskich, może bez większych przeszkód przenosić i prowadzić działalność gospodarczą w dowolnym kraju UE. Dalsze rozwijanie jednolitego rynku ma ogromne znaczenie także dla produktów przemysłowych, zarówno ze względu na zwiększenie możliwości ich zbytu, jak i stopniową harmonizację i ujednolicenie przepisów dotyczących metod i sposobów produkcji oraz dopuszczenia do obrotu towarów na obszarze UE. W ciągu minionych 10 lat dokonano istotnego postępu w procesie swobodnego przepływu towarów poprzez usuwanie wewnętrznych barier w UE oraz harmonizację przepisów na jednolitym rynku UE, ułatwiając dostęp do rynków krajów członkowskich. Usunięto m.in. bariery fizyczne w handlu (np. kontrole celne) oraz bariery techniczne (np. wprowadzono normalizację europejską, zasadę wzajemnego uznawania). Poprawę mobilności obywateli uzyskano m.in. dzięki wzajemnemu uznawaniu kwalifikacji. Udoskonalono także mechanizmy ochrony konsumentów w zakresie transakcji krajowych i zagranicznych. Poprawie uległ dostęp przedsiębiorstw do zamówień publicznych. Wprowadzone zmiany 25 na jednolitym rynku wewnętrznym UE miały istotny wpływ na przyspieszenie wzrostu gospodarczego w Polsce oraz rozwój i modernizację gospodarki. Wraz z akcesją do UE polscy przedsiębiorcy uzyskali pełnię praw wynikających z funkcjonowania jednolitego rynku i możliwość korzystania z instrumentów z nim związanych. Należy wśród nich wymienić: nieformalną sieć rozwiązywania problemów SOLVIT, Punkt Kontaktowy ds. Produktów, Portal Twoja Europa, Pojedynczy Punkt Kontaktowy oraz Punkty kontaktowe e-commerce. Polskie organy administracji współpracują z kolei ze swoimi odpowiednikami w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego za pośrednictwem System Wymiany Informacji na Rynku Wewnętrznym (IMI). Szczególnym obszarem, który nabrał znaczenia w ostatnich latach są usługi elektroniczne i technologie cyfrowe, które przenikają i napędzają wszystkie sektory gospodarki. Jednolity rynek cyfrowy (digital single market) jest obszarem polityki powszechnie uznawanym za fundament dynamicznego wzrostu i konkurencyjności Europy. Bezsprzecznie na znaczeniu zyskują wszelkie rozwiązania rynkowe dotyczące nowych technologii, które następnie przenoszą się na poszczególne sektory gospodarki, również przemysłowe, w tym te tzw. tradycyjne, bardzo często zasilając je i wspomagając. Dlatego istotne jest wspieranie i ułatwianie konwergencji pomiędzy gospodarką cyfrową a gospodarką realną. Jednolity rynek stwarza możliwości działania przedsiębiorstw w większej skali i daje większe szanse wyboru usług oraz zwiększenie kompetencji w zakresie korzystania z technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Gospodarka cyfrowa jest także mechanizmem wtórnie napędzającym innowacje oraz rozwój we wszystkich sektorach gospodarki i dziedzinach życia, od nanotechnologii oraz inteligentnych materiałów, poprzez produkty codziennego użytku, po działania na rzecz rozwoju infrastruktury teleinformatycznej, bezpieczeństwa danych, technologii kosmicznych i wykorzystywania systemów satelitarnych. Pełne wykorzystanie potencjału nowoczesnych technologii wymaga zrównoważonego i spójnego podejścia – zarówno w zakresie inwestycji w infrastrukturę, rozwoju usług oraz innowacji w przemyśle, jak również w przypadku wspierania kompetencji cyfrowych obywateli i modernizacji administracji publicznej. Działania podejmowane, w tym obszarze, w ramach „Strategii Sprawne Państwo”, przyjętej przez Radę Ministrów w 2013 r., nakierowane są na skuteczną cyfryzację poprawiającą jakość życia obywateli, która obejmuje budowę infrastruktury, rozwój e-usług i wspieranie kompetencji cyfrowych. Dostrzeżony został olbrzymi potencjał związany z cyfryzacją kraju, który może dać nowy impuls do rozwoju - nazywany impetem cyfrowym. Działania na rzecz Jednolitego Rynku obejmują budowę internetowych sieci szerokopasmowych (Narodowy Plan Szerokopasmowy, wspieranie budowy sieci przez samorządy), rozwój e-administracji, czyli umożliwianie załatwiania spraw przez Internet, dostosowywanie prawa do zmian cyfrowych i budowa społeczeństwa informacyjnego, czyli zdolnego do korzystania z nowoczesnych technologii cyfrowych. 26 Dostęp przedsiębiorców do internetowych sieci szerokopasmowych jest szansą na obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw i wykorzystanie nowych metod komunikacji i handlu. Innym ważnym elementem funkcjonowania Jednolitego Rynku jest również ochrona własności intelektualnej, która odgrywa znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym i budowaniu przewagi konkurencyjnej. W obszarze prawa własności przemysłowej dla przedsiębiorców korzystających z tych praw szczególnie istotne jest skrócenie czasu oczekiwania na uzyskanie prawa wyłącznego, uproszczenie procedur, jak również obniżenie kosztów uzyskania ochrony praw własności przemysłowej. Obszar prawa autorskiego i praw pokrewnych, wobec powszechnego rozwoju Internetu i nowych technologii, a także ogromna łatwość dostępu do wyników prac autorskich, powoduje, że przedsiębiorcy oczekują na stworzenie nowoczesnych i udoskonalonych ram instytucjonalno – prawnych odpowiadających wyzwaniom współczesnej gospodarki. Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych są zaangażowane w realizację projektu GO AFRICA, celem, którego jest stworzenie warunków do zwiększenia wymiany handlowej z krajami trzecimi. Prognozy wskazują, że w perspektywie 10-15 lat ten region świata osiągnie wzrost gospodarczy na poziomie przekraczającym 7% rocznie. Realizacja programu promocji „Aktywizacja eksportu na wybranych rynkach” obejmuje siedem krajów azjatyckich: Azerbejdżan, Indie, Indonezja, Malezja, Mongolia, Turkmenistan Wietnam oraz cztery kraje bałkańskie tj.: Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia i Serbia. Mając na względzie podstawowe przesłanki stworzenia Jednolitego Rynku Europejskiego oraz potrzebę zwiększenia wymiany handlowej z krajami trzecimi, aby umożliwić wzrost ekonomiczny i zatrudnienie, to kluczowymi zagadnieniami dla administracji publicznej w Polsce pozostaje: - - terminowe i prawidłowe wdrażanie, stosowanie i egzekwowanie przepisów dotyczących Jednolitego Rynku; ułatwienie małym i średnim przedsiębiorstwom dostępu do finansowania poprzez umożliwienie funduszom kapitału podwyższonego ryzyka inwestowania we wszystkich krajach UE; poszerzenie dostępu firmom do finansowania poprzez rozbudowę równoległych rynków finansowych; wprowadzenie zmian prawnych zapewniających uznawanie kwalifikacji zawodowych w całej UE – co umożliwi łatwiejsze zatrudnianie obywateli państw UE; tworzenie i utrzymywanie portali internetowych zawierających kluczowe informacje dla przedsiębiorców; ustanowienie procedur pozasądowego rozstrzygania sporów dotyczących towarów lub usług zakupionych w innym kraju UE (również przez Internet); dążenie do wprowadzenia ogólnoeuropejskich regulacji dla sektora usług; podniesienie jakości infrastruktury energetycznej, transportowej i komunikacyjnej do standardów europejskich; 27 przyjęcie ram prawnych umożliwiających wzajemne uznawanie metod elektronicznej identyfikacji i uwierzytelniania, co ułatwi internetową komunikację pomiędzy obywatelami, przedsiębiorstwami i organami administracji publicznej; - wdrożenie wytycznych w zakresie e-handlu w celu rozszerzenia sprzedaży transgranicznej produktów i usług cyfrowych; - identyfikacja i usuwanie barier prowadzenia transgranicznego (czyli międzynarodowego) handlu elektronicznego; - stwarzanie warunków do zwiększenia wymiany handlowej z krajami trzecimi m.in. poprzez realizację projektów. - 7.2.6 Stworzenie stabilnego otoczenia legislacyjnego i fiskalnego funkcjonowania przedsiębiorstw Stabilność i efektywność otoczenia legislacyjnego oraz fiskalnego jest podstawą budowania długoterminowych strategii rozwojowych firm. Niezbędne są zatem działania mające na celu przegląd obowiązującego prawodawstwa pod kątem likwidacji barier rozwojowych, zbędnych obciążeń administracyjnych oraz usprawnienia implementacji prawodawstwa unijnego, aby przemysł mógł efektywnie wykorzystać czas przeznaczony na inwestycje dostosowujące. Bariery mogą zależeć od rodzaju prowadzonej działalności – sektora. Na poziomie krajowym podjęte zostały działania o charakterze deregulacyjnym/ uproszczeniowym, mające na celu zmniejszenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw i poprawę ich pozycji konkurencyjnej. Przy wprowadzaniu nowych regulacji powinno dążyć się do rzetelnego oszacowania skutków projektowanej regulacji i jej wpływu na konkurencyjność przedsiębiorstw. Podobnie jak w wielu krajach Unii Europejskiej, tak i w Polsce, podjęte zostały działania w zakresie uproszczenia i zracjonalizowania procesu legislacji oraz usystematyzowania istniejącego dorobku prawnego. Wszystkie te działania realizowane są pod hasłem „Lepsze regulacje prawne” i są jednym z priorytetów strategicznych Ministerstwa Gospodarki. W dniu 22 stycznia 2013 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia programu rozwoju pod nazwą „Lepsze Regulacje 2015”, którego celem głównym jest zapewnienie rozwiązań systemowych i organizacyjnych, niezbędnych dla tworzenia i oceny prawa w oparciu o dowody analityczne, nakierowane na rozwiązywanie rzeczywistych problemów społeczno-gospodarczych, w tym zmniejszenie kosztów wykonywania działalności gospodarczej oraz podniesienie konkurencyjności polskiej gospodarki. Głównym przesłaniem tych działań jest wdrożenie w Polsce rozwiązań, które zapewnią tworzenie i funkcjonowanie efektywnych, stabilnych i przejrzystych regulacji gospodarczych. Są one realizowane dwutorowo: - poprzez usprawnienie i uproszczenie istniejących regulacji gospodarczych, - poprzez usprawnienie procesu stanowienia nowego prawa. Działania podjęte na szczeblu krajowym skupiają się na przeglądzie i uproszczeniu prawa gospodarczego pod kątem wskazania aktów prawnych stwarzających największe bariery w rozwoju przedsiębiorczości. Ze względu na fakt, iż biurokracja i związane z nią koszty szczególnie obciążają najmniejsze przedsiębiorstwa, regulacje będą poddawane szczegółowej 28 ocenie pod kątem ich wpływu na ten rodzaj przedsiębiorstw. Poza uproszczeniem istniejącego prawa, podejmowane są także działania mające na celu poprawę jakości procesu legislacyjnego, by nowe prawo tworzone przez Rząd i Parlament odpowiadało na potrzeby społeczno-gospodarcze, a korzyści z jego wprowadzenia dla przedsiębiorstw i konsumentów były większe niż związane z jego wdrożeniem koszty. Skutecznym instrumentem dla realizacji tego celu, jest ocena skutków regulacji oraz konsultacje publiczne. W kontekście działań administracji bardzo często podnosi się aspekt dotyczący efektywności zamówień publicznych. Pod tym pojęciem będziemy rozumieć zarówno zamówienia efektywne ekonomicznie, realizujące zasadę best value for money, czyli zamówienia dające zamawiającemu bezpośrednie oszczędności, gwarantujące najlepszą jakość uzyskanych usług, dostaw i robót budowlanych w ramach rozdysponowanych zasobów (środków finansowych), jak również zamówienia prowadzone sprawnie, z odpowiednią znajomością przepisów prawa, w sposób legalny, nie obciążający nadmiernie personelu zamawiającego i nie generujący zbyt dużych kosztów administracyjnych28. Kluczowymi zagadnieniami dla administracji publicznej pozostaje: uwzględnienie czynnika czasu w procesie podejmowania decyzji oraz warunków otoczenia; prowadzenie oceny wpływu projektów legislacyjnych, OSR i innych projektów dokumentów, w konsultacjach z przedsiębiorcami; wzmocnienie dialogu ze środowiskiem przemysłowym w zakresie nadzoru rynku i bezpieczeństwa produktów oraz zmniejszenia obciążeń regulacyjnych przedsiębiorstw; podejmowanie inicjatyw mających na celu usuwanie barier rozwojowych z zakresu prawa podatkowego, prawa pracy, ochrony środowiska, prowadzenia działalności gospodarczej (w tym skrócenia postępowań sądowych i inwestycyjnych) i innych mających wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw; podnoszenie efektywności zamówień publicznych oraz poszerzanie dostępu przedsiębiorców do rynku usług publicznych; stałe usprawnianie funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu. 7.2.7 Stworzenie sprawnego systemu edukacji zawodowej Podstawą stworzenia sprawnego systemu edukacji zawodowej powinny być prognozy rynku pracy, określające zapotrzebowanie na pożądane w przemyśle zawody. Konieczne jest zatem ciągłe monitorowanie potrzeb i trendów gospodarki celem dopasowania systemu edukacji do zmieniających się potrzeb. Obok zapotrzebowania na określone kompetencje zawodowe pojawia się również zapotrzebowanie na tzw. kwalifikacje miękkie obejmujące m.in. umiejętność pracy zespołowej, komunikację, koncentrację na osiąganie celów i inne umiejętności sprzyjające socjalnemu rozwojowi jednostki. 28 Efektywne zamówienia publiczne jako rezultat stosowania nowego podejścia do zamówień publicznych – PARP 2013 29 Coraz większy nacisk powinien być położony na dualny system kształcenia oparty na łączeniu nauki w szkole z praktyką w przedsiębiorstwach. Z uwagi na niedobór wykwalifikowanych pracowników fizycznych, konieczny staje się rozwój szkolnictwa zawodowego i technicznego. Realizacja tego priorytetu wiąże się również z bardziej efektywnym wydatkowaniem środków przeznaczonych na szkolnictwo, uwzględniające oczekiwania rynku pracy i poziomu wynagrodzenia. Kluczowymi zagadnieniami dla administracji publicznej pozostaje: - przygotowywanie w oparciu o stosowne analizy i współpracę ze środowiskiem biznesowym prognoz zapotrzebowania przemysłu na określone specjalności i kompetencje; - promowanie szkolnictwa zawodowego zgodnego z zapotrzebowaniem przedsiębiorców; - zwiększenie znaczenia kształcenia dualnego w szkolnictwie zawodowym, średnim i wyższym; - stworzenie rozwiązań finansowych, które pozwolą na pokrycie kosztów drogiego kształcenia zawodowego i specjalistycznego w alternatywnych miejscach i formach: u pracodawców, w szkołach, na uczelniach, w innych instytucjach edukacyjnych; - zaangażowanie przedstawicieli przemysłu do opracowania modelu i programów kształcenia np. poprzez sektorowe rady rozwoju zawodów, zrzeszające w równym stopniu ekspertów z instytucji edukacji publicznych i niepublicznych, biznesu, administracji rządowej (MEN, MNiSW, MPiPS, MG) celem opracowania katalogu kompetencji na określonych stanowiskach w danych zawodach czy branżach; - promowanie i finansowanie zwiększenia wykorzystania nowoczesnych technologii w edukacji, na każdym poziomie kształcenia; - poprawa jakości kształcenia nauczycieli i zwiększenia wykorzystania nowoczesnych technologii w procesie edukacji; - stworzenie mechanizmów zachęcających młodych, wykształconych ludzi do pozostania w Polsce, poprzez ułatwienia w przekwalifikowaniu zgodnie z oczekiwaniami rynku pracy oraz w otwieraniu własnej działalności gospodarczej; - prowadzenie odpowiedniej polityki imigracyjnej ukierunkowanej na zapotrzebowanie na pracowników określonych specjalności. 7.2.8 Budowanie wizerunku Polski jako kraju innowacyjnego i przyjaznego długoletnim inwestycjom Projekt systemowy pod nazwą „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych” realizowany przez Ministerstwo Gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, zaowocował wypracowaniem Koncepcji Marki Polskiej Gospodarki. Oczekuje się, że efektem docelowym tych działań będzie nie tylko wzrost eksportu polskich towarów i usług oraz pozycji polskich marek na arenie międzynarodowej (patrz rozdział 7.2.4), ale również wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wyniki szeroko zakrojonych międzynarodowych badań, w których uczestniczyło ponad 30 dziesięć tysięcy przedstawicieli środowiska biznesowego na czterech kontynentach wskazują, że Polacy postrzegani są pozytywnie i ich kwalifikacje oceniane są wysoko. Kluczowymi zagadnieniami dla administracji publicznej pozostaje: - kontynuacja działań w obszarze budowy wizerunku Polski z wykorzystaniem doświadczeń zdobytych podczas realizacji projektu pn. Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych; - wzmocnienie aktywności WPHI w obszarze pozyskiwania inwestycji zagranicznych wraz uspójnieniem współpracy z krajowymi agencjami odpowiedzialnymi za inwestycje w Polsce; - internacjonalizacja przedsiębiorstw poprzez tworzenie warunków dla rozwoju różnych form współpracy przedsiębiorców z kontrahentami zagranicznymi, w tym różnych form eksportu, wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych, transferu technologii itp.; - prowadzenie kampanii informacyjnej społeczeństwa o funkcjonowaniu COIE (Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów) oraz zachęcenie przedsiębiorców do aktywnego wchodzenia na rynki zagraniczne; - wykorzystywanie osiągnięć i efektów współpracy z przemysłem kreatywnym w procesie budowania wizerunku Polski. 8. Przewidywany zakres dialogu społecznego W ramach dialogu społecznego z udziałem przedstawicieli izb branżowych, związków pracodawców, związków zawodowych i administracji publicznej przewiduje się: 1) Przegląd sektorów przemysłowych pod kątem oceny konkurencyjności i identyfikacji barier rozwojowych, 2) Ocenę efektywności wykorzystania przez przedsiębiorców dostępnych instrumentów wsparcia, 3) Identyfikację barier rozwoju handlu. 9. Monitoring Stosownie do oczekiwanych zmian, wynikających z realizacji celu polityki przemysłowej i działań priorytetowych, określone zostały wskaźniki, które podlegać będą okresowemu monitoringowi i podsumowaniu osiągniętych wyników: Lp. Określenie wskaźnika 1. Udział przemysłu w tworzeniu PKB Polski [%] 2. Udział przemysłu w tworzeniu wartości dodanej [%] 2013 22 25 31 Wartość wskaźnika 2017 2020 23 25 26 28 3. 4. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w relacji do PKB [%] (w tym udział sektora prywatnego); 0,9 (2012r.) (min. 30) 1,3 1,7 (min. 40) (min. 50) 2,8 Nie mniej niż 2,8 Nie mniej niż 2,8 Pracujący w przemyśle [mln] 5. Wydajność pracy [Eur/godz.] 10,6 11,9 12,8 6. Wartość eksportu na 1 mieszkańca (ceny bieżące) [w Eur] 4026 5426 6476 Ponadto monitoringowi podlegać będą efekty podejmowanych działań, w obszarach priorytetowych polityki przemysłowej na lata 2015-2020, które zostały przedstawione w poniższej tabeli. Monitoring uwzględni administrację publiczną i podległe im jednostki oraz organizacje przedsiębiorców. Ocena efektów podejmowanych działań odbywać się będzie po zakończeniu każdego roku, począwszy od roku 2016. 32 Priorytety polityki przemysłowej na lata 2014-2020 - interesariusze Przedsiębiorcy 1. Zwiększenie inwestycji wzmacniających potencjał innowacyjności i kreatywności Jednostki wiodące Przedsiębiorcy, organizacje przedsiębiorców 2. Zwiększenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw Przedsiębiorcy, organizacje przedsiębiorców 3. Kreowanie nowych wartościowych miejsc pracy w przemyśle i jego otoczeniu Przedsiębiorcy, organizacje przedsiębiorców 4. Zwiększenie ekspansji na rynki zagraniczne Przedsiębiorcy, organizacje przedsiębiorców Administracja 5. Zwiększenie efektywności wykorzystania dostępu do rynku Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Infrastruktury wewnętrznego UE i krajów trzecich i Rozwoju 6. Stworzenie stabilnego otoczenia legislacyjnego i fiskalnego Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Środowiska funkcjonowania przedsiębiorstw Ministerstwo Finansów Ministerstwo Sprawiedliwości 7. Stworzenie sprawnego systemu edukacji zawodowej Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwo Gospodarki Jednostki współpracujące Ministerstwo Gospodarki Narodowe Centrum Badań i Rozwoju PARP, ARP, PIR Jednostki Obsługujące Program Innowacyjny Rozwój Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Spraw Zagranicznych KUKE S.A. organizacje przedsiębiorców organizacje przedsiębiorców organizacje przedsiębiorców 8. 9. Budowanie wizerunku Polski jako kraju innowacyjnego Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Spraw i przyjaznego długoletnim inwestycjom Zagranicznych Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. Przegląd sektorów przemysłowych pod kątem oceny Ministerstwo Gospodarki konkurencyjności i identyfikacji barier rozwojowych organizacje przedsiębiorców organizacje przedsiębiorców 10. Ocena efektywności wykorzystania przez przedsiębiorców Ministerstwo Gospodarki dostępnych instrumentów wsparcia organizacje przedsiębiorców 11. Identyfikacja barier rozwoju handlu. organizacje przedsiębiorców Ministerstwo Gospodarki 2
