I wojna światowa _informator dla uczniów
advertisement
Przyczyny wybuchu I wojny światowej Wiek XIX, a zwłaszcza jego druga połowa, to czas gwałtownych przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych w wielu krajach nie tylko europejskich. Największe mocarstwa konkurują między sobą o zdobycie nowych terenów, umocnienie wpływów w koloniach. Chęć dominowania w Europie i świecie wywołuje coraz to nowe konflikty, także zbrojne, między Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Rosją, Japonią, Austrią i innymi mniejszymi państwami. Niemcy wyraźnie dążyli do wojny ale sami nie byli gotowi jej prowadzić. Zawarcie trójprzymierza pomiędzy Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami spowodowało, że Francja, Rosja i Wielka Brytania zawarły trójporozumienie. Powstały dwa antagonistyczne bloki: państwa centralne (trójprzymierze) i ententa (trójporozumienie) dążące do osiągnięcia jak największych korzyści dla siebie i zobowiązane do wzajemnego wsparcia militarnego na wypadek zaatakowania któregoś z państw przez stronę przeciwną. Powszechnie znane były braki armii rosyjskiej: słabe uzbrojenie, zbyt mało zdolnych dowódców, brak sukcesów w wojnie z Japonią, pokonanie jej przez Turków podczas oblężenia Plewny, pokonanie przez Francję i Anglię podczas wojny krymskiej, a mimo to armia ta budziła respekt. Myśl o rosyjskim „walcu parowym” podnosiła na duchu i dodawała pewności siebie Francji i Wielkiej Brytanii; strach przed Słowianami na tyłach prześladował Niemców. „Powszechną radość wywołała wiadomość gdy w 1914 r. pewien pułkownik niemiecki otrzymał skierowanie na zachód, a nie na wschód. Dla jakichś niemożliwych do wytłumaczenia przyczyn każda myśl o Rosji przyprawiała o dreszcz”. Ta sama myśl skłoniła pewnego niemieckiego lekarza wojskowego do uskarżania się wobec księżnej of Sutherlad na niegodziwość Anglików, że weszli w sojusz z Rosją przeciwko Niemcom „i pozostawili nas tym diabelskim Rosjanom”.1 Jesienią 1913 r. cesarz Wilhelm II podczas wizyty u austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda na zamku w Konopiszt, a później w Wiedniu nakłaniał rząd austriacki by całkowicie podporządkował Serbię monarchii Habsburgów. Jednocześnie zapewnił o pełnym poparciu ze strony Niemiec. Na naradzie 12 maja 1914 r. szefowie sztabów generalnych: Niemiec – Helmuth von Moltke i Austro-Węgier – Franz Conrad von Hötzendorf zgodnie stwierdzili, że wobec pogarszającej się sytuacji strategicznej obu państw, im szybciej Rosja zdecyduje się interweniować, tym lepsza będzie pozycja Niemiec i Austro-Węgier. 1 czerwca Moltkę stwierdził, że im wcześniej wybuchnie wojna, tym lepiej dla Niemiec. Potrzebny był jedynie pretekst, bo lepiej występować jako obrońca ojczyzny niż jako atakujący. 1 Barbara Tuchman – „Sierpniowe salwy” ; Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik Warszawa 1984 s. 96 i 605 1 28 czerwca 1914 r. serbscy patrioci dokonali, w stolicy Bośni – Sarajewie, zamachu na następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Niemcy wykorzystali ten fakt i podburzyli Austrię do wypowiedzenia wojny Serbii. Wybuch I wojny Światowej 28 lipca Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii; Od pierwszych dni sierpnia 1914 r. kolejne kraje Europy znalazły się w stanie wojny: 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji; 2 sierpnia Niemcy zajęły Luksemburg, 3 sierpnia zaatakowały neutralną Belgie i wypowiedziały wojnę Francji; 4 sierpnia Wielka Brytania stając w obronie Belgii wypowiedziała wojnę Niemcom; 5 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji, a Czarnogóra Austro-Węgrom; 6 sierpnia Serbia wypowiada wojnę Niemcom, 12 sierpnia Anglia i Francja wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom; 8 sierpnia Czarnogóra wypowiada wojnę Niemcom; 27 sierpnia Austro-Węgry wypowiadają wojnę Belgii. Z końcem sierpnia cała Europa była w stanie wojny, Zasięg walk i ilość ofiar spowodowały, że zaraz po zakończeniu nazwano I wojnę światową Wielką Wojną. Walczące strony przedstawiały się następująco: - po jednej stronie państwa centralne: Niemcy i Austro-Węgry, - po drugiej państwa sprzymierzone (ententa): Anglia, Francja, Rosja, Belgia, Serbia i Czarnogóra. Dotychczasowi sojusznicy Niemiec – Włochy i Rumunia uznały, że Austro-Węgry nie zostały zaatakowane i ogłosiły neutralność, przystąpiły do wojny później. Związana z państwami centralnymi Turcja przystąpiła do wojny dopiero w listopadzie 1914 r. Praktyki zaborców stosowane wobec Polaków W chwili wybuchu wojny w 1914 r. Polska jako kraj nie istniała na mapie Europy. Polacy żyli pod rządami trzech zaborców: Rosji, Niemiec i Austrii. Zaborcy aby pozyskać Polaków zaczęli składać różne obietnice. W każdym z trzech zaborów wyglądało to trochę inaczej. Wielki książę Mikołaj Mikołajewicz w odezwie z 14 sierpnia 1914 r. obiecywał zjednoczenie ziem polskich i nadanie im autonomii. Nawiązywał do wspólnych tradycji walk Słowian z Niemcami, nawet odwoływał się 2 do bitwy pod Grunwaldem. Bardzo ogólnikowe obietnice miały skłonić Polaków do poparcia Rosji w wojnie przeciwko Niemcom. Podobne praktyki zastosowały również Austro-Węgry. Niektóre koła polityczne skłonne były obiecywać utworzenie, z odebranych Rosji ziem Królestwa Polskiego i Galicji, nowego Królestwa Polskiego w składzie monarchii habsburskiej. Siłą tego królestwa miały być legiony polskie. Wkrótce utworzona została pierwsza kompania kadrowa, która 6 sierpnia 1914 r. pod dowództwem brygadiera Józefa Piłsudskiego wyruszyła z Krakowa na front, przekroczyła granice Królestwa Polskiego i 12 sierpnia wkroczyła do Kielc. Tu Piłsudski zamierzał utworzyć powstańczy ośrodek władzy politycznej i wojskowej. Ogłoszono nabór do legionów ale społeczeństwo polskie nie było przygotowane do powstania zbrojnego. Mobilizacja przebiegała bardzo wolno. Niemcy również starali się pozyskać poparcie Polaków. Chcieli utworzyć armię polska ale pod dowództwem niemieckim i skierować ją przeciwko Rosji. W 1916 r. wyrazili zgodę na wprowadzenie częściowego samorządu terytorialnego na niektórych obszarach Polski oraz podjęli kroki sprzyjające rozwojowi oświaty i szkolnictwa. Chcieli również wykorzystać polską siłę roboczą do pracy w przemyśle niemieckim. Każdy z zaborców wcielał do swoich armii Polaków, stąd na cmentarzach wojennych z czasu I wojny światowej często spotkać można polskie nazwiska. Przykładowo w niemieckim korpusie „Posen” (Poznań) walczyło około 23 tysięcy Polaków z Wielkopolski. W jednostkach rosyjskich służyli Polacy z Mazowsza i Podlasia, a w armii austriackiej z terenu Galicji. Łącznie szacuje się, że w armiach zaborców służyło około pół miliona Polaków, dokładnej liczby nigdy nie poznamy. Wielu z nich poległo. W czasie walk na froncie wschodnim często było tak, że Polak strzelał do Polaka. Początek wojny w Pabianicach Po wybuchu wojny władzę w Pabianicach sprawowali: mianowany przez Rosjan burmistrz Witold Schreier i czterech ławników; przemysłowcy: Herman Faust, Teodor Ender i Ludwik Schweikert oraz obywatel Starego Miasta Konstanty Skrzyński. 20 sierpnia 1914 r. wojska niemieckie wkroczyły do Pabianic ale po tygodniu musiały miasto opuścić. 27 sierpnia powróciło wojsko rosyjskie i rosyjska policja. W pierwszych dniach października Niemcy ponownie zajęli Pabianice ale 30 października znów musieli je opuścić. Ostatecznie Niemcy zajęli miasto 6 grudnia 1914 r. i pozostali tu do zakończenia wojny. 3 Po opuszczeniu Pabianic przez wojska rosyjskie, z którymi uciekł burmistrz Schreier, władzę w mieście sprawował Komitet Obywatelski pod przewodnictwem burmistrza Ottona Fiedlera. Milicja Obywatelska, na której czele stał Feliks Krusche miała pilnować bezpieczeństwa mieszkańców. Komitet Obywatelski sprawował władzę do 1 lipca 1915 r., wtedy to okupanci rozwiązali w całym Królestwie Polskim Komitety Obywatelskie. Władze niemieckie powołały w mieście nowy magistrat i nowego burmistrza, którym został Adolf Krusche. Rada Miejska składała się z 24 osób, a wśród nich byli miejscowi właściciele fabryk: Krusche, Teodor Ender, Oskar Kindler i inni. Rada Miejska nie miała żadnych uprawnień, wykonywała jedynie zarządzenia okupanta i zajmowała się działalnością charytatywną – przydzielaniem zasiłków najbiedniejszym, rozdziałem żywności, pomocą dla tanich kuchni robotniczych itp. Straty ponoszone przez wojska na frontach wojennych i brak rąk do pracy w przemyśle i rolnictwie zmusiły władze niemieckie do rozpoczęcia werbunku robotników na okupowanych terenach. Polacy nie chcieli dobrowolnie zgłaszać się na wyjazd do Niemiec. Wtedy okupant rozpoczął nabór przymusowy. Robotników odmawiających wyjazdu na roboty pozbawiano kartek żywnościowych. Na ulicach rozpoczęły się łapanki i wywóz do Niemiec. Władze okupacyjne niszczyły fabryki, które w większości należały do miejscowych Niemców. Wywożono maszyny, surowce i gotowe wyroby nie płacąc właścicielom żadnych odszkodowań. Straty były tak duże, że po wojnie gospodarka i przemysł nie osiągnęły już poziomu sprzed wojny. W dniach pomiędzy 1 a 5 listopada 1914 r. w Łodzi i okolicy doszło kilkakrotnie do zniszczenia linii telefonicznych. Rosyjskie władze wojskowe doszły do wniosku, że dokonali tego Żydzi i dlatego im należy powierzyć ochronę łączności. 7 listopada Komendantura wydała zarządzenie aby ludność żydowska sformowała specjalną „milicję dla ochrony telefonów i telegrafu”. W ciągu całej doby milicjanci z opaskami z namalowaną literą „T” patrolowali szlak linii telefonicznych. Żydzi łódzcy mieli pilnować odcinki od Łodzi do Zgierza oraz od Łodzi do Koluszek. Podobnie było w Pabianicach, Łowiczu, Kutnie i innych miastach. Gminy żydowskie wybierały do tego zadania najbiedniejszych Żydów, zaopatrywały ich w ciepłą odzież oraz wypłacały zasiłki pieniężne. Walki pod Pabianicami Walki w rejonie Pabianic to jeden z bardzo mało znanych epizodów „operacji łódzkiej”. O miejscach toczących się walk pomiędzy armią niemiecką i rosyjską możemy się domyślać po istniejących jeszcze cmentarzach wojennych, które z polecenia władz niemieckich powstawały w miejscach pochówku żołnierzy w latach 1915 – 16. Zwłoki żołnierzy grzebano wtedy w pobliżu miejsc stoczonych walk. 4 Na początku listopada 1914 r. główne siły niemieckie obsadziły linię Kutno – Uniejów – Sieradz – Radomsko, a Rosjanie rozlokowali się na linii Uniejów – Łask – Rozprza. 16 listopada kawaleria niemiecka przekroczyła Wartę i zmusiła do odwrotu artylerię rosyjską. Za jazdą podążała piechota – korpus „Posen” (Poznań). Korpus „Posen” czyli Poznań nosił także nazwę Korpus Landsturmu Posen. Składał się z Polaków z Wielkopolski, wcielonych do armii niemieckiej w czasie I wojny światowej. Wchodził w skład 9. armii. Dowódcą korpusu był generał Fritz Koch von Herrenhausen. Ześrodkowany był w rejonie Kalisza. Korpus stanowiły cztery brygady wojska pospolitego ruszenia (Landsturmu) ~23 000 żołnierzy i 48 dział. Żołnierze korpusu brali udział w działaniach wojennych armii niemieckiej na froncie wschodnim. Pierwszą walkę korpus stoczył w dniu 2 sierpnia 1914 r. na terenie powiatu zduńskowolskiego. Do głównego starcia doszło na linii Warta – Szadek i Sieradz – Zduńska Wola. W rejonie Szadku toczyły się zacięte walki pozycyjne. Na Zduńską Wolę spadło kilkanaście pocisków artyleryjskich ale ostrzał miasta szybko ustał ze względu na dużą liczbę mieszkających tu Niemców. W Korczewie koło Zduńskiej Woli w pd.-wsch. części cmentarza katolickiego pod płotem znajduje się niewielka kwatera żołnierzy poległych w 1914 r.2 Jedno z pól bitewnych w rejonie Pabianic znajdowało się z całą pewnością wzdłuż drogi Łask – Pabianice. W boju pod Pabianicami mogło brać udział po 2 – 3 tysiące żołnierzy po obu stronach. Żołnierze z korpusu „Posen” i 38. dywizji walczyli z 2. dywizją syberyjską niemalże o każdą wieś. 18 listopada 1914 r. rosyjski korpus jazdy gen. Nowikowa po krwawych walkach z jednostkami gen. Frommla i korpusu „Posen” (Poznań) w rejonie Łasku zaczął wycofywać się na wschód. XXIII korpus rosyjski, który zajął stanowiska między Łaskiem a Pabianicami, zatrzymał Niemców i w starciu na bagnety zadał im poważne straty. Na północ i zachód od miasta zacięte walki toczyła niemiecka 38 dywizja piechoty, która poniosła duże straty w ludziach i sprzęcie i musiała wycofać się za Lutomiersk.3 Od strony Sieradza w rejon Pabianic zbliżała się dywizja korpusu „Breslau”(Wrocław), składającego się głównie z Polaków, mieszkańców Dolnego Śląska. W tym samym czasie niemiecki korpus „Poznań” walczył w rejonie Lutomierska i Konstantynowa Łódzkiego. Niemcy napotkali tu na bardzo silny opór jednostek armii rosyjskiej. O toczących się w tym rejonie walkach mówią cmentarze w Wymysłowie – Piaskach, Kolonii Bechcice, kkopiec we wsi Zalew koło Prusinowic. W Porszewicach istniał (do 1917 r.) cmentarz ewangelicki. Na 2 Internet: Eksploratorzy. Zobacz wątek – Korczew (łódzkie) na podstawie „Szkolne Wieści” nr 93 (6/2007) WODN w Sieradzu autor: Mirosław Pisarkiewicz 3 Władysław Bortnowski – Ziemia Łódzka w Ogniu 1914; Wydawnictwo Łódzkie1969 5 nim także pochowano poległych w operacji łódzkiej żołnierzy. Dziś po cmentarzu prawie nie ma śladu. Pozostała jedna płyta nagrobna Paula Windlera zmarłego 3 (8) grudnia 1914 r. Mieszkańcy Gminy Pabianice postawili w miejscu pochówku poległych żołnierzy kamień z tablicą ku upamiętnieniu tragicznych wydarzeń z 1914 r. Śladami toczących się w tym rejonie walk są pociski artyleryjskie tkwiące w murach kościoła w Kazimierzu koło Lutomierska. W bojach w rejonie Pabianic Rosjanie po raz pierwszy w tej wojnie użyli samochodów pancernych. Były to samochody osobowe o wzmocnionej blasze, wyposażone w karabiny maszynowe. Szczególnie wyróżnił się 4 pluton kompanii samochodowych karabinów maszynowych, którego dowódcą był sztabs-kapitan Gudrow. Dowództwo plutonu otrzymało rozkaz wsparcia sił 19 Korpusu na szosie do Łasku. Po dotarci na miejsce wozy bojowe zostały natychmiast zmuszone do wsparcia cofającego się pułku butyrskiego. Niemcy niebezpiecznie zbliżyli się do szosy. Gudrow wydał rozkaz wjechania w tyraliery nieprzyjacielskie i gwałtownego ostrzelania Niemców z czterech karabinów maszynowych. Powstrzymało to atak, ale z bliskiej odległości cienkie płyty pancerne nie dawały dostatecznej osłony żołnierzom 4 plutonu. Wkrótce wszyscy zostali ranni, a samochody i broń uszkodzone. Mimo to Gudrowowi i jego ludziom udało się przepchać samochody za linie wojsk rosyjskich.4 Iwan Pokrowskij, inżynier z Ufy, wspomina swojego dziadka lejtnanta Siemiona Pokrowskiego, który poległ w czasie walk pod Pabianicami. Miał on dwa szczerozłote ordery św. Jerzego, które dowództwo odesłało rodzinie. Jego żona w czasie wielkiego głodu łamała te ordery na kawałki i wymieniała je na chleb. „Dziadek po śmierci uratował wszystkim życie.” Na początku grudnia 1914 r. wycofujący się Rosjanie utworzyli nową linię obrony Lutomiersk – Chechło – Dłutów. 4 i 5 grudnia, po ciężkich walkach toczących się pomiędzy Pabianicami a Chechłem, wojskom niemieckim udało się przełamać opór wojsk rosyjskich, które ostatecznie wycofały się na linię Bzury i Rawki gdzie front zatrzymał się do maja 1915 r. Niemcy zajęli Pabianice, Łódź i inne miasta regionu. Poległych żołnierzy pochowano na cmentarzu ewangelickim w Chechle.5 „Operacja Łódzka” listopad – grudzień 1914 r. Kalendarium najważniejszych wydarzeń6 1 listopada Utworzenie Naczelnego Dowództwa „Wschód” (Oberkomando der Ostfront, Ober-Ost) z siedzibą w Poznaniu. 4 Marcin Stachiewicz w „Wielka Wojna o Ziemię Obiecaną” str. 26, 27 Wydawca: Polska Akademia Nauk Oddział w Łodzi Fundacja Ziemi Obiecanej 5 Internet: Eksploratorzy: Zobacz wątek Chechło 6 Piotr Marciniak w: „Wielka Wojna o Ziemię Obiecaną” Wydawca: Polska Akademia Nauk Oddział w Łodzi, Fundacja Ziemi Obiecanej 6 3 listopada 3 – 11 listopada 7 listopada 11 listopada 12 listopada 13 listopada 15 listopada 16 listopada 17 listopada 17/18 listopada 18 listopada 18/19 listopada 19 listopada 21 – 22 listopada 22/23 listopada 23 XI – 8 XII Na czele dowództwa stanął gen. Hindenburg, a szefem sztabu został gen. Ludendorff, który w kolejnych miesiącach miał dowodzić wszystkimi operacjami na wschodzie. Przejęcie przez Niemców, nieszyfrowanych rosyjskich depesz, o planowanym przesunięciu linii frontu w głąb Niemiec w kierunku Śląska i Berlina (operacja „walec parowy”) Błyskawiczne przerzucenie z terenów Śląska w rejon Torunia i Inowrocławia utworzonej 15 września 9. Armii niemieckiej, którą od 1 listopada 1914 r. dowodził gen. August von Mackenzen. Miał pod rozkazami 11 dywizji piechoty i 5 dywizji kawalerii, w sumie 165500 żołnierzy i oficerów. Opracowanie memorandum przez gen. Ludendorffa - mającego pełne poparcie gen. Hindenburga – do Naczelnego Dowództwa (OKH), w którym postulował aby główny punkt operacji wojskowych przenieść na Wschód, lub kilka kolejnych korpusów ściągnąć z Zachodu. Atak wojsk niemieckich na V. Korpus syberyjski w rejonie Włocławka; rozpoczęła się „operacja łódzka”. Przeprawa przez Wisłę w Płocku jednostek VI. Korpusu syberyjskiego. Rosjanie tracą Włocławek. Wojska niemieckie zajmują Kutno. Rosjanie tworzą „Oddział Łowicki”. Niemcy wchodzą w lukę pomiędzy armiami rosyjskimi i odcinają 1. Armię od 2. i 5. oraz zajmują Zgierz. Niemcy zajmują Stryków. Rozpoczęcie „Bitwy o Łódź”. Zerwana zostaje łączność pomiędzy 2. armią rosyjską i Sztabem Frontu. Niemcy wyparci zostają ze Zgierza. Ponowne zajęcie Zgierza przez Niemców. Sztab rosyjskiej 2. Armii przeniesiony zostaje z Łodzi do Pabianic. Odwrót jednostek 5. Armii rosyjskiej na nowe pozycje, zajęcie Nowosolnej i Brzezin. Walki pod Rzgowem. Rosjanie zajmują Tuszyn i Rzgów, zaś Niemcy zajmują Feliksin. Bombardowanie przez lotnictwo niemieckie Łodzi. Niemcy atakują wojska rosyjskie na styku 2. i 5. Armii. Doskonale taktycznie przeprowadzona przez Niemców akcja nazwana w historii „Wyjściem Grupy Scheffera spod Brzezin”. Przerzucenie niemieckich korpusów z Frontu Zachodniego na Wschodni. 7 23/24 listopada 25 XI – 6 XII 29 listopada 29/30 listopada 30 XI – 1 XII 2 grudnia 5 grudnia 6 grudnia 1914 r. Atak dywizji gen. Litzmanna na Brzeziny. Brak dostępnych materiałów źródłowych z tego okresu utrudnia jednoznaczne ustalenie przebiegu militarnych działań wojsk rosyjskich. Spotkanie w Siedlcach dowództwa Frontu PółnocnoZachodniego oraz dowództwa 1., 2. i 5. Armii z głównodowodzącym armii rosyjskiej Wielkim Księciem Mikołajem Mikołajewiczem oraz Szefem Sztabu gen. Nikołajem Januszkiewiczem. Na naradzie omówiono sytuację militarną na froncie wszystkich trzech armii, poruszono problem olbrzymich strat wśród kadry oficerskiej oraz żołnierzy. Ponieważ nadejście większych posiłków na front było możliwe dopiero na początku 1915 r., gen Ruzskij wysunął postulat skrócenia linii frontu, zaniechania działań zaczepnych i przejścia do działań pozycyjnych, które faktycznie już trwały od dwóch dni. Na dodatek brakowało amunicji, pistoletów i nowoczesnych karabinów. Żołnierzy uzbrajano w jednostrzałowe karabiny, tzw. „berdanki”. Po naradzie postanowiono skrócić linię frontu ale utrzymać zajmowane pozycje do czasu całkowitego zakończenia ewakuacji Rosjan z Łodzi. Na naradzie ujawniły się tarcia między dowódcami. Gen. Ruzskij winą za dotychczasowe niepowodzenia obciążał generałów Rennenkampfa i Scheidemanna. Postawił wniosek, zaaprobowany przez Wielkiego Księcia, o ich odwołanie z zajmowanych stanowisk. Na miejsce gen. Rennenkampfa mianowany został gen. Aleksander Litwinow, a miejsce gen. Scheidemanna zajął gen. Wladimir Smirnow. Poszczególne armie rosyjskie otrzymały rozkazy o zajęciu nowych pozycji na linii Iłowa – Sobota – Brzeziny – Tomaszów Mazowiecki. Niemcy prawym skrzydłem rozpoczęli atak w kierunku Pabianic. Jednostki 2. i 5. Armii rozpoczęły odwrót na nowe pozycje. Zmiany kadrowe. Dowódca 1. Armii gen. Rennenkampf o godzinie 1300 przekazał dowodzenie armią gen Litwinowowi i „odjechał z armii” (tak podaje dokument). Rosjanie opuszczają Łódź. Rozpoczyna się niemiecka okupacja Łodzi i Pabianic. Bitwa pod Rzgowem Karl Litzmann dowodził oddziałami wchodzącymi w skład tzw. grupy generała Rainharda von Scheffera, zwanej Korpusem Scheffera. Grupę tę wy8 dzielono z IX Armii gen Augusta von Mackenzena. Korpus liczył około 60 tysięcy żołnierzy. Po zajęciu Zgierza i dojściu pod Łódź miał uderzać w kierunku Brzezin. Plan zakładał, że pod Kurowicami mają skręcić w kierunku Rzgowa i połączyć się z uderzającą od wschodu armią gen Rudolfa von Frommela. Wszystko szło po myśli Niemców aż do podejścia pod Rzgów. Korpus Scheffera, który miał okrążyć Rosjan sam został przez nich okrążony. Pomiędzy 20 a 23 listopada 1914 r. doszło do zaciętych walk w rejonie Gadki Starej. Rosjanie zajęli pozycje na pagórku, a Niemcy u podnóża. Zginęło tu około 2 tysięcy żołnierzy, głównie Niemców. Gen. Scheffer znalazł się w bardzo niedogodnej sytuacji, zrozumiał, że nie uda mu się wyjść z okrążenia. Niespodziewanie dostał telegram, że od strony Piotrkowa przez Tuszyn idzie mu na pomoc II Armia austro-węgierska. Wydał rozkaz wycofania się i przebijania do swoich. Karl Litzmann zignorował rozkaz i ruszył na północ, w kierunku wsi Olechów i dalej na Brzeziny. W lesie pod Gałkowem rozbił stacjonujący tam pułk syberyjski. Pod Brzezinami natknął się na Rosjan. Do dziś nie są znane powody, dla których Rosjanie nie zaatakowali Niemców. Litzmannowi udało się wyprowadzić swój oddział z potężnego kotła. Uzyskał przydomek „lwa spod Brzezin”. Propaganda hitlerowska zrobiła ze starcia pod Brzezinami bitwę o wielkim znaczeniu strategicznym, a z Litzmanna „okrytego wielką sławą” bohatera narodowego. Na jego cześć hitlerowcy w czasie II wojny światowej zmienili nazwę Łodzi na Litzmannstad. „Operacja Łódzka” – różne ciekawostki „Operacja Łódzka”: ♦ ma swoje nie odkryte dotąd tajemnice; np. dlaczego dowódca 6. Dywizji syberyjskiej gen. Hennings i cała jednostka nie podjęli żadnych działań podczas wychodzenia z okrążenia „Lwa spod Brzezin”. ♦ owiana jest nie do końca sprawdzonymi mitami i legendami, np. czy zdobywający szlify wojenne dowódca I Korpusu kawalerii generał porucznik – Manfred Albrecht baron von Richthofen to późniejszy „Czerwony Baron”? albo legenda o dowódcy 3. Dywizji gwardyjskiej gen. Karlu Litzmannie, którego nazwano „lwem spod Brzezin”. Miał on zginąć i być pochowanym pod Rzgowem. Tymczasem został członkiem NSDAP i przewodniczącym seniorem hitlerowskiego parlamentu. Zmarł w 1936 r. ♦ może być nazwana „Małą Bitwą Narodów”. Tutaj walczyły wojska ściągnięte nie tylko z terenów centralnych Niemiec czy dalekiej Syberii, ale i Kozacy znad Donu, oddziały Ussuryjskie czy z Turkmenistanu. ♦ walki trwały przez 26 dni. W tym czasie zginęło 200 tysięcy żołnierzy i oficerów czyli statystycznie ponad 7,5 tys. dziennie, a w uważanej za najbardziej krwawą w historii I wojny światowej bitwie pod Verdun, która trwała 10 miesięcy poległo około 700 tysięcy żołnierzy czyli statystycznie 2,3 tys. dziennie. 9 ♦ stała się początkiem końca Ziemi Obiecanej. Po zakończeniu wojny Łódź i inne miasta regionu łódzkiego nie osiągnęły już poziomu przemysłowego i gospodarczego sprzed wojny. Zaczął się również zmieniać obraz kulturowy, narodowościowy i wyznaniowy regionu.7 ♦ W czasie bitwy łódzkiej wielu oficerów rosyjskich mieszkających w Łodzi co rano dojeżdżało tramwajami na front na obrzeżach miasta. Cmentarze z I wojny światowej w okolicy Pabianic Trwały ślad po walkach w rejonie Pabianic to cmentarze wojenne i pojedyncze mogiły poległych żołnierzy. Początkowo żołnierzy chowano tam, gdzie polegli. W 1916 r. Niemcy zaczęli zakładać cmentarze, wiele z nich znajdowało się na chłopskiej ziemi. Po zakończeniu wielkiej wojny na ziemi łódzkiej było około 400 cmentarzy wojennych. W latach 30. XX w. rozpoczęto komasację cmentarzy. Do dziś w województwie łódzkim pozostało ich około 200. W okolicy Pabianic znajdziemy cmentarze wojenne: w Chechle, Pawlikowicach, Wymysłowie, pojedyncze mogiły na dawnym cmentarzu ewangelickim w Rydzynach, na cmentarzu rzymskokatolickim w Pabianicach. W Gadce Starej koło Rzgowa znajduje się cmentarz wojenny, na którym spoczywa około dwa tysiące żołnierzy z wszystkich walczących armii. Na ten cmentarz przeniesiono także szczątki żołnierzy poległych pod Pabianicami, a pierwotnie pochowanych w Parku Wolności w Pabianicach. Zakończenie „Operacja Łódzka” była największą na Froncie Wschodnim bitwą manewrową, w której przemieszczały się wielkie jednostki wojskowe. W armiach trzech zaborców walczyli Polacy i wielu z nich poległo. Na cmentarzach wojennych można znaleźć polskie nazwiska wśród żołnierzy armii niemieckiej, austriackiej czy rosyjskiej. W wojnie zaangażowane były 33 państwa, 1,5 miliarda ludności, około 70 milionów żołnierzy. Straty to około 10 milionów zabitych i około20 milionów rannych. Strat materialnych i cierpień ludzi nie da się oszacować Pierwsza wojna światowa, nazwana zaraz po zakończeniu Wielką Wojną, spowodowała ogromne zniszczenia, duże przemiany polityczne i ustrojowe w Europie i na świecie. Doprowadziła do obalenia trzech dynastii: Habsburgów, Hohenzollernów i Romanowów. W miejsce carskiego imperium powstało pierwsze w świecie państwo socjalistyczne. 7 dr Piotr Marciniak – „Operacja łódzka jako przykład ważnego wydarzenia historyczno-militarnego” - Internet 10 Odegrała ogromną rolę w dziejach Polski. W czasie jej trwania przez ziemie polskie przetaczał się front wschodni. Zacięte walki zniszczyły kraj. Polacy brali czynny udział w wojnie, wcieleni do armii trzech zaborców tracąc około pół miliona żołnierzy. Obalenie zaborców przyniosło Polsce odzyskanie niepodległości po 123 latach niewoli. Za datę zakończenia I wojny świtowej przyjmuje się dzień 11 listopada 1918 r. kiedy to delegacja niemiecka podpisała w Compiégne akt zawieszenia broni. Zwycięstwo odniosły państwa ententy. 11 Opracowanie: Jolanta Łacwik-Becht na podstawie: 1. Władysław Bortnowski – Ziemia Łódzka w Ogniu 1914; Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1969. 2. Marian Zgórniak – 1914 -1918: Wydawnictwo Literackie, Kraków1987. 3. Wielka Wojna o Ziemię Obiecaną – materiały z I konferencji na temat Operacji Łódzkiej 1914r. 4. Barbara W. Tuchman – Sierpniowe salwy; Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1984. 5. Franciszek Bernaś, Julita Mikulska-Bernaś – Od Sarajewa do Wersalu; Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 1969. 6. Internet „Operacja Łódzka” i podobne. 7. Gazeta „Rozwój” z okresu sierpień – listopad 1914 r. 12
