Autor filmowy

Autor filmowy
•
termin wskazujący na indywidualnego lub zespołowego/symbolicznego twórcę
komunikatu filmowego;
•
traktowany selektywnie – jako pojęcie zarezerwowane jedynie dla szczególnej grupy
twórców kina artystycznego („kina autorskiego”), lub uniwersalnie jako termin
określający twórcę (podmiot sprawczy, nadawcę, autora) wszelkich odmian i
gatunków wypowiedzi filmowej;
•
W sposobie ujmowania problemu autora filmowego można wyróżnić dwa równolegle
biegnące nurty refleksji, którym odpowiadają dwie odmienne orientację, różniące się
one między sobą sposobem podejścia do utworu filmowego jako tekstowego
świadectwa pierwiastka autorskiego:
– orientacja egzogenna rozpatruje fenomen autorstwa poza strukturą
indywidualnej wypowiedzi filmowej, a niekiedy poza samą domeną filmu, łącząc
jego istnienie z kontekstem społecznym, psychologicznym i filozoficznym;
– orientacja endogenna ujmuje autora i pierwiastek autorski w filmie jako
zjawisko pozostające w ścisłym związku z indywidualnymi właściwościami
przejawianymi przez strukturę danej wypowiedzi filmowej lub też jej serię.
Autor filmu – autorstwo filmu
•
W ujęciu indywidualnym, typowym dla formowania się początkowego
stadium refleksji teoretycznej nad filmem, „autor filmu” to osobowość
twórcza: (reżyser, scenarzysta, autor zdjęć filmowych, producent, czy aktor),
które potęga geniuszu nadaje dziełu filmowemu niepowtarzalny kształt i
wyraz;
•
Natomiast w ujęciu zespołowym, próbującym uchwycić swoiste
przesłanki i zjawiska występujące na obszarze teorii komunikacji oraz sztuki
filmowej, pierwiastek „autorstwa filmu” realizuje się sumarycznie lub też
interpersonalnie poprzez kolektywny udział poszczególnych współtwórców
uczestniczących w procesie powstawania utworu filmowego: od fazy
projektowej aż po finalny kształt ekranowy;
•
Fakt pojmowania autora jako jednostkowej osoby, która koordynuje
przebieg pracy nad filmem nie wyklucza tego, że autorstwo jest z reguły
rezultatem pracy wieloosobowej ekipy wyspecjalizowanych twórców i
wykonawców biorących udział w jego realizacji.
Etapy rozwoju refleksji nad autorem filmu
•
Faza modernistyczna – od najdawniejszych początków refleksji nad filmem do „przełomu
dźwiękowego” ewoluuje od pierwotnego przeświadczenia, że kinematografia jest dziedziną
pozbawioną autora, do stopniowego wytworzenia się wielowariantowego repertuaru różnych
koncepcji autora filmu: (reżyser, operator, producent, scenarzysta, aktor, grupa twórcza); ta
tendencja odpowiada generalnie ówczesnemu rozwojowi poglądów na film: od pierwotnego
przeświadczenia, że kinematograf nie jest domeną artystyczną, do coraz bardziej powszechnego i
ugruntowanego przekonania, że film stanowi specyficzną, rządzącą się własnymi prawami
dziedzinę twórczości i sztuki;
•
Faza techno-centryczna - od schyłku kina niemego do lat 50. przesuwa punkt ciężkości w swej
refleksji z ujęcia uznającego człowieka za twórcę komunikatu filmowego na kamerę filmową, która
jest jednocześnie medium reprodukcji mechanicznej i kreacji dzieła sztuki;
•
Faza semiotyczna została zapoczątkowana przez teorię „kina autorskiego”- ruch myślowy
zrodzony nowofalową orientację twórców filmowych, odegrał dominującą rolę w latach 60. i trwał
aż do lat 80.; myśl teoretyczna na autorem filmu w tym okresie rozwijała się początkowo przy
użyciu instrumentarium lingwistycznego, a potem została wzbogacona przez socjologiczne teorie
komunikacji; główne przekonanie tego nurtu sprowadzało się to konkluzji ze autora i autorstwa
filmu ma charakter znakowy;
•
Faza postmodernistyczna od lat 80. do dziś charakteryzuje się przekonaniem o dewaluacji
autora i autorstwa filmu; kino postmodernistyczne podkreśla, że autor filmowy „nie ma już nic do
powiedzenia”, a jego osoba traci na znaczeniu w świadomości społecznej; u schyłku XX wieku film
wkroczył w fazę „śmierci autora”, utraty jego podmiotowego charakteru lub depersonalizacji.
Autor filmu w procesie komunikacji społecznej
•
Kryteria autora i autorstwa filmu nie mają charakteru uniwersalnego, lecz są
historycznie i kulturowo zdeterminowane;
•
Autor filmowy jako integralny aspekt każdego testu kinematograficznego odsyła podobnie jak wszystko w semantyce tekstu – na zewnątrz: do innych dzieł danego
twórcy, do modelu twórczości filmowej, a przede wszystkim do historycznie
ukształtowanych wzorów filmowego podmiotu autorskiego;
•
Kino nie realizuje jednego wzorca autorstwa (np. reżyserskiego, jak uważali
rzecznicy koncepcji „kina autorskiego”), gdyż praktyka komunikacyjna wykazuje, że
zjawisko to ulegało w dziejach sztuki filmowej głębokim zmianom funkcjonalnym;
•
W toku rozwoju kina, od najdawniejszych początków, aż po współczesność nie ma
okresów pozbawionych autora, a poszczególne jego stadia cechuje wielopostaciowa
zmienność kolejnych – indywidualnych i ponadindywidualnych wariantów
historycznych tego zjawiska;
•
Autor filmowy jest traktowany jako „zespół nadawcy” lub „układ nadawczy”,
w którym indywidualna osoba twórcy filmowego jest tylko jednym z wielu istotnych
jego elementów.
Autor filmu jako podmiot twórczy
•
Jest autorem zbiorowym, uosabianym przez wieloosobowy zespół twórców i realizatorów, z
których każdy pełni określoną funkcję; ekipa filmowa niezależnie od swych indywidualnych dążeń i
aspiracji poszczególnych jej członków pracuje nad jednym wspólnym dziełem; najrozmaitsze co do
swego charakteru i pochodzenia elementy składające się na dany utwór stają się współczynnikami i
liczą się jedynie jako system konfiguracji świadczący o integralności końcowego efektu twórczego
(filmu); natomiast analiza struktury głębokiej przekazu filmowego pozwala dostrzec w nim całość
wyposażoną w jeden nadrzędny autorski podmiot dzieła – twór, który daje się zrekonstruować
jako istota symboliczna zwana autorem filmu;
•
Autorstwo w planie „zewnętrznym” i „wewnętrznym” utworu filmowego nie jest bytem
oderwanym, lecz istnieje w korelacji z tekstem, jest zjawiskiem współistniejącym wobec
indywidualnego dzieła względnie serii dzieł filmowych; relacja łącząca podmiot utworu filmowego z
konkretnym twórcą nie ogranicza się jedynie do osoby reżysera; w kreowaniu symbolicznego bytu,
jakim jest podmiot autorski filmu mają swój udział również inni twórcy; integralność osiągniętego
rezultatu filmowego nie przeszkadza temu, aby wewnątrz całej struktury dostrzegać indywidualny
wkład operatora, aktora, scenografa; kosmos dzieła filmowego okazuje się uniwersum
zorganizowanym na prawach jedności w wielości i wielości w jedności;
•
Niezależnie od specyfiki rozmaitych wcieleń artystycznych, historycznych i kulturowych autorstwa
filmu jednolita dla wszystkich tekstów filmowych jest płaszczyzna porównawcza, która wyznacza
aspekt praktyki komunikacyjnej.
Podmiot autorski
•
jest kategorią zmienną i stale ewoluującą w dziejach sztuki filmowej, która podlega obserwacji na
trzech poziomach komunikacji filmowej:
– jako składnik obserwacji poszczególnych utworów i ich zespołów;
– jako konieczny współczynnik wszelkiej twórczości filmowej;
– jako kategoria systemu świadomości filmowej, tłumacząca się każdorazowo w kontekście owej
świadomości i wraz z nią ewoluująca.
•
analizując dowolny komunikat filmowy pod kątem zrealizowanej w nim indywidualnej strategii
autorskiej, można stwierdzić, że jest on zjawiskiem wewnętrznie złożonym; w polu jej oddziaływań
ujawnia się każdorazowo gra dwóch przeciwnych czynników:
– konwencji (wektor tradycjonalizmu) strategia autorska – jest to indywidualny asystemowy
wariant sytuacji komunikacyjnej, zrealizowany przez autora w pojedynczym utworze
filmowym (decyzje i wybory twórcy filmowego);
– inwencji (wektor nowatorstwa) rola autorska to historycznie ukształtowany
ponadindywidualny sposób konstrukcji podmiotu filmowego, funkcjonujący w systemie
świadomości filmowej i w praktyce komunikacyjnej kina jako skonwencjonalizowany
powtarzalny model budowania układu nadawczo-odbiorczego w przekazie filmowym; stanowi
podlegający procesowi ewolucji twór wieloautorski; w tym sensie ma ona charakter nie tylko
systemowy, ale i systemotwórczy.
Teoria autorska
•
proklamowana przez Jean-Luca Godarda i Françoisa Truffaut;
•
André Bazin określa autorską teorię kina jako „politykę autorską”, która
opiera się na czterech podstawowych zasadach:
– aksjologicznie umotywowanym podziale na autorów i realizatorów
filmowych;
– eksponowaniu fenomenu autora filmowego kosztem daleko-idącej
negacji dzieła filmowego – „nie ma dzieł filmowych, są tylko autorzy”;
– absolutyzowaniu osobowości autora filmu, co powoduje, że zyskuję on
wymiar ponadhistoryczny;
– estetyczny kult jednostki preferujący wybujały indywidualizm
„autorskiej” koncepcji filmu jako sztuki przy jednoczesnym lekceważeniu
społecznych i produkcyjnych uwarunkowań twórczości filmowej
(pomijana zazwyczaj rola tematu, konwencji gatunkowej, stylu gry i
reżyserii).